Պատմութիւն Հայոց

Յաղագս թէ իբրեւ մնացին Վահան եւ Մարուժան, թէ զի'նչ շատ չարիս գործեցին ընդ երկիրս Հայոց. եւ կամ զիա'րդ սատակեցան Վահան եւ կինն իւր յիւրեանց որդւոյն:

Այնուհետեւ Վահանն մամիկոնեան եւ Մերուժանն արծրունի, սոքա երկոքեան արք պիղծք անօրէնք էին, ապստամբեալք էին յուխտէ աստուածապաշտութեանն, եւ զանաստուածն Մազդեզանց աղանդն յանձն առեալ պաշտէին. սկսան այնուհետեւ յերկրին Հայոց աւերել զեկեղեցիս` զտեղիս աղօթից քրիստոնէից յամենայն կողմանս Հայոց` գաւառաց գաւառաց եւ կողմանց կողմանց: Եւ նեղէին զբազում մարդիկ` զոր ի բուռն արկանէին, թողուլ զաստուածպաշտութիւն եւ ի պաշտօն դառնալ Մազդեզանցն: Եւ յետ այսորիկ տային հրաման Վահանն եւ Մերուժանն, զամենայն կանայս փախուցելոցն զնախարարացն` որ թողինն եւ գնացինն, տային հրաման ի բերդեանն զի նեղեսցեն զնոսա` դարձուցանել յօրէնս Մազդեզանց. եթէ ոչ առնուցուն յանձն, սատակեսցեն զամենեսեան չարաչար: Եւ բերդակալեանն յորժամ զայն հրաման ընկալան, ամենայն ոք ո' ոք առ ումեք էին` նեղեցին զնոսա ըստ հրամանին տուելոյ: Ապա իբրեւ ոչ մի ոք յանձն առնուին ուրանալ ի քրիստոնէութենէն, չարամահ սպանանէին զամենեսեան յամենայն ի բերդսն` յորս տուեալ էր զնոսա անդ:

Իսկ Վահանայ էր քոյրաթիւ ի մամիկոնեան տոհմէն, քոյր Վարդանայ` Համազասպուհի. եւ էր նա կին Գարեգնի տեառնն Ռշտունեաց գաւառին: Զսա եթող եւ փախեաւ Գարեգին այր իւր ի ժամանակին, յորում եկն Շապուհ արքայ Պարսից յերկիրն Հայոց. իսկ գտիկինն Ռշտունեաց ի միջնաբերդն Վան բերդի, որ էր քաղաքն ի Տոսբ գաւառին: Իսկ անօրէնն Վահան եւ Մերուժանն հրաման տային բերդակալին, զի նեղեսցէ զկինն. եթէ ոչ առցէ յանձն զօրէնս Մազդեզանցն, տայր հրաման կախել զբարձր աշտարակէն եւ սպանանել: Իբրեւ ոչ առնոյր յանձն Համազասպուհի պահել զօրէնս Մազդեզանցն, հանէին ի բարձր աշտարակն` որ կայր ի վերայ բարձր գահուն քարին, որ հային ի կողմն ծովակին ի գետոյ կուսէ. եւ մերկացուցին զնա իբրեւ ի մօրէ. եւ արկեալ կապ զոտիցն, գլխիվայր կախեցին զնա զբարձուէն կուսէ. եւ այնպէս մեռաւ ի կախաղանին: Եւ էր նա սպիտակ մարմնով, եւ պայծառ տեսանելով. կայր կախեալ յերեւոյթ տեսիլ նշանակի, եւ փաղփաղէր մարմինն ի բարձուէն զոր օրինակ ձիւն սպիտակութեամբն. եւ բազում մարդիկ ժողովէին տեսանել օր ըստ օրէ, զի իբրեւ սքանչելի ինչ երեւէր յաշխարհին: Յայս տեսիլ տիկնոջն Համազասպուհեայ` էառ կին մի դայեակն նորին, ագաւ նա պարէգօտ մի` զոր անակիւղս կոչեն, եւ էած գօտի ընդ մէջ իւր. եւ կայր առ բարձր գահուն քարին ի ներքոյ աշտարակին` զորմէ կախեալ էր զսանն իւր, մինչեւ կողոպտեցաւ ամենայն մարմինք դիոցն: Եւ որչափ ի վայր վայրէին ոսկերքն, նա յիւր ծոցն ժողովէր բովանդակ զամենայն զոսկերս սանին. եւ առեալ գնաց յիւրսն:

Եւ այնչափ չար էին արքն երկոքին, զի անգամ իւրեանց ումեք ոչ ողորմէին. այլ անխնայութեամբ դատէին զօտարս եւ զիւրեանց ընդանիս: Ատրուշանս շինէին ի բազում տեղիս, եւ զմարդիկ հնազանդէին օրինացն Մազդեզանց. եւ բազում յիւրեանց սեփհականսն շինէին ատրուշանս, եւ զորդիս եւ զազգայինս իւրեանց տային յուսումն Մազդեզանցն: Ապա որդի մի Վահանայ, անուն Սամուէլ, եհար սատակեաց զՎահան զհայր իւր, եւ զՈրմիզդուխտ զմայր իւր` զքոյր Շապհոյ Պարսից թագաւորին. եւ ինքն փախստական լինէր յերկիրն Խաղտեաց:

ԲՈՒԶԱՆԴԱՐԱՆ

ՊԱՏՄՈՒԹԻՒՆՔ

ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ ԴՊՐՈՒԹԻՒՆ

ԿԱՆՈՆՔ ԺԱՄԱՆԱԿԱԳԻՐՔ ՄԱՏԵՆԻՑ ՏԱՆ ՈՐԴՒՈՑՆ ԹՈՐԳՈՄԱՑ ԻՇԽԱՆԻՆ ՀԱՅՈՑ