Պատմութիւն Հայոց

Յաղագս միւսոյ պատերազմին Հայոց ընդ Պարս ի Գանձակ Ատրպայականի. եւ վասն գուշակութեան Ուռնայրի, զի յայնմ եւս յաղթութիւն լինէր Հայոց գնդին:

Ապա լինէր գուշակ Մուշեղի Ուռնայր արքայ Աղուանից, յղէր առ նա հրեշտակ եւ տայր նմա տեղեկութիւն. ասէր. Մեծ շնորհակալութիւն ունիմ փոխանակ զի ոչ սպաներ դու զիս. եւ Աստուած էած զիս ի ձեռս քո, եւ դու անխայեցեր. զայս սէր քո ոչ մոռացայց մինչեւ իցեմ ես: Բայց գուշակեալ իմ քեզ, զի Շապուհ թագաւորն Պարսից ամենայն զօրօք իւրովք կազմի գալ անկանել յանպատրաստից իմն ի վերայ քո: Ապա ստրատն Յունաց կազմեաց զօրս իւր` որ ընդ իւրով ձեռամբ էին, եւ խաղացոյց տանել գնալ ի սահմանս Հայոց ի Գանձակէ կուսէ յատրպայական տանէ: Սոյնպէս եւ Մուշեղ սպարապետն գումարեաց ի մի վայր զզօրսն ամենայն Հայոց. եւ էին կուռ վառեալք իննսուն հազարք ընդիրք նիզակ ի ձեռն, թող զսպարակիրս: Եւ սոքա վաղագոյն ըստ գուշակութեանն աճապարեցին հասին յիւրեանց սահմանն, բայց միայն թագաւորն մնաց անդէն ի Հայոց աշխարհին: Եւ եպիսկոպոսապետն Ներսէս անդէն մնայր յաշխարհին, եւ խնդրուածս առնէր ընդ ամենայն աշխարհին հրամայէր վասն զօրացն որ էին ի պատերազմին:

Իսկ թագաւորն Պարսից Շապուհ գայր հասանէր ամենայն զօրօքն իւրովք ի տեղի պատերազմին, եւ գտանէր զզօրսն Յունացն եւ զգունդն Հայոց, զի կազմեալ պատրաստեալ էին ի գործ պատերազմին: Եւ լինէին խառնուրդք ճակատուն. ի պարտութիւն մատնեցան զօրքն Պարսից: Մանաւանդ գունդք նիզակաւորացն յարձակեալք մոլեգնեալք, քաջութեամբ զախոյեանս ի վերուստ յերիվարացն յերկիր կործանէին յանդիման թագաւորին Պարսից Շապհոյ. եւ ընդ ընկենուլն խրախոյս բառնային` աղաղակելով ամենայն զօրքն պատերազմիկք Հայոց, համակ զայս բանս ասելով` եթէ Առ Արշակ քաջ: Զի զամենայն ախոյեանսն, զոր ի ճակատուն յայն սպանանէին, նմա նուիրէին իւրեանց քաջի թագաւորին Արշակայ. զի զամենայն զոր սպանանէին, ասէին. Արշակայ թագաւորին մերոյ զոհ լիջիր: Եւ յորժամ Հայոց ազատանոյն ախոյենացն նիզակաւորանցն ռազմ արարեալ յարձակեալ, զզօրսն Պարսից նիզակաւորքն առեալ ընգենուին, ասէին ի խրախուսելն` Ա'ռ Արշակ քաջ: Իսկ յորժամ զենեալ գլխատէին զախոյեանսն, ասէին. Արշակայ զոհ լիջիր:

Եւ լեգէոն զօրուն բազմութիւնն` այս ինքն Յունաց զօրացն սպարակիրն, սոյնպէս եւ Հայոց սպարակիրն զթիկունս ունէր զօրացն Հայոց, վահանօք փակեալք զինքեամբք` իբրեւ զամուր քաղաք ինչ ի թիկանց լինիցի: Յորժամ տարածանէին ինչ զօրքն Պարսից զզօրսն Յունաց եւ կամ զգունդ նիզակաւորացն Հայոց, ի լեգէոն վահանաւորացն Յունաց կամ ի սպարակիրն Հայոց իբրեւ ի բերդ մտեալ հանգչէին: Իսկ յորժամ ոգի առեալ սակաւ մի, եւ անդուստ ելեալ յարձակէին, անթիւս ի զօրացն Պարսից ընկեցեալ առաջի իւրեանց սատակեալս գլխատէին, խրախուսելով ի նոյն բանս յԱրշակ թագաւորն իւրեանց, անչափս եւ անթիւս ի զօրացն Պարսից կոտորեցին: Եւ յորժամ դարձեալ սակաւիկ մի ինչ յաղթահարէին զնոսա զօրքն Պարսից, եւ նոքա իբրեւ ի բերդ ամուր դիմէին ի լեգէոն ի զօրսն վահանաւորս, եւ նոցա բացեալ զվահանսն` զնոսա ի մէջ առեալ փակէին: Եւ յայնմ աւուր հարկանէին սատակէին զզօրսն Պարսից զօրքն Յունաց, եւ Տերէնտն ստրատելատ նոցա, եւ գունդքն Հայոց եւ Մուշեղ սպարապետ նոցա: Եւ սակաւուք փախչէր Շապուհ թագաւորն Պարսից ի պատերազմէ անտի. եւ նոցա սահմանապահս կացուցանէին եւ ինքեանք առ իւրեանց թագաւորն Պապ դառնային մեծաւ անուամբ եւ բարի աւարաւ եւ հոյակապ շքեղութեամբ:

Այլ Շապուհ թագաւորն յորժամ յաշխարհն իշխանութեանն իւրոյ հասանէր, զարմացեալ ընդ քաջութիւն գնդին կռուոյն որ դիպեցաւ նմա, եւ ասէր` եթէ զարմացեալ եմ ես զոր ինչ տեսի. զի իմ ի մանկութենէ իմմէ համակ ի ճակատու եւ ի կռիւ մտեալ եմ, եւ բազում ամք են` զի հասի ի թագաւորութիւն, եւ առանց կռուոյ ամ չեմ լեալ. բայց իմ ջերմ կռիւ զայս էր տեսեալ, որ այս անգամս դիպեցաւ ինձ: Զի յորժամ նիզակաւորքն առաջի կարգէին, այսպէս յարձակէին, որպէս զլեառն մի բարձր եւ կամ որպէս զաշտարակ մի հաստաբեստ հզօր եւ անշարժ. եւ յորժամ մեք զնոսա սակաւ մի շարժէաք, նոքա ի լեգէոն Հոռոմոց ապաստան լինէին. եւ նոցա զվահանափակսն բացեալ, զնոսա իբրեւ ի քաղաքորմ պարսպաւոր ամրացեալ ընդունէին: Եւ անտի սակաւիկ մի ոգի առեալ, դարձեալ ելեալք մարտնչէին, մինչեւ անմի զզօրսն Արեաց առնէին: Եւ միւս եւս` որ ընդ այս եմ զարմացեալ ես, ընդ մտերմութիւն միամտութեանն հայաստան գնդին ընդ տիրասիրութեանն: Զի այնչափ ամք են` զի տէրն նոցա Արշակ կորուսեալ է ի նոցանէն, եւ նոքա ի պատերազմին ի նա խրախուսէին: Եւ յորժամ զախոյեանսն ընկենուին, համակ ասէին` թէ Ա'ռ Արշակ, եւ նա չէր ի մէջ նոցա, եւ նոքա առ գութ տիրասիրութեանն` զոր առ բնակ տէրն իւրեանց զամենայն ախոյեանսն` զոր ապանանէին` նմա նուիրէին: Եւ կամ մոլեկան գունդն մուշեղեան, զի ինձ այսպէս թուէր` եթէ հուր բոց ի գնդէն ելանիցէր եւ ի նշանացն, իբրեւ ի հուր հրդեհի այնպէս անցանէր ընդ գունդն որպէս բոց ընդ եղէգն: Եւ այսչափ ժամանակք են` զի Արշակ տէրն նոցա ի նոցանէն կորուսեալ է, զի յԱնդմշն բերդի կայ յերկրին Խուժաստանի, եւ նոքա առ գութն համարէին` թէ ի գլուխ նոցա նա իբրեւ թագաւոր կայցէ, եւ կամ ընդ նոսա արդեւք ի մէջ գնդին կայցէ ի գլուխ ճակատուն պատերազմին, եւ նոքա առ նմա առնիցեն պաշտօն յանդիման նորա: Այլ, ասէր, երանի~ որ Հայոց գնդին տէր իցէ, այնպիսի տիրասէր եւ միաբան միամիտ զօրացն: