ՆԵՐՍԷՍ ՇՆՈՐՀԱԼԻ: ՅԻՍՈՒՍ ՈՐԴԻ: Ամստերդամ. տպագրութիւն Մատթէոս Ծարեցու եւ Աւետիս Ղլիճենցի, տպ. Ս. Էջմիածնի եւ Ս. Սարգսի. 1660-1661:

ԾԱՆՈՒՑՈՒՄ ՊԱՅԾԱՌ ԸՆԹԵՐՑՈՂԱՑ:

Շնորհօք եւ ամենազօրին ա[ստուծո]յ եւ նախախնամու[թեամ]բ տ[եառ]ն մերոյ եւ փրկչին յ[իսուս]ի ք[րիստոս]ի ի թուին հայոց ռճե ի մայիսի ամսեան.

Ես նուաստ ծառ[ա]յ ք[րիստոս]ի Մաթէոս դպիր Ծարեցի նօտար եւ սպասաւոր տեառն Փիլիպպոսի սրբազան կաթուղիկոսի ամ[ենայն] Հայոց կամակցու[թեամ]բ ս[ուր]բ հոգւոյն եւ հրամանաւն տ[եառ]ն հայոց Յակոբ կաթուղիկոսի յԻզմիրու ելեալ դիմեցի յարեւմուտս յերկիրն իտալացուց սակս գործոյ տպագրու[թ]ե[ան]ս զոր եւ աւուրս խ հասեալ ի պայծառ եւ ի գեղազարդ քաղաքն եւ նաւահանգիստն ի Վէնէտիկ Ոոր ընթացեալ ի տպարանս գրոց բ[ա]զու[մ] ջանիւք հոգ տարեալ. Վերահասու եղէ գործառութե[ան]ս.

Այլ զի վէն[է]տ[ի]կ ոչ գոյին արհեստաւորք պ[ա]տշ[ա]ճք այսմ գործոյ. Եւ էր մահ սաստիկ ի մեծն Հռոմ եւ ճան[ա]պ[ա]րհք փակեալ յամեցայ` առանց գործոյ ի Վէնէտիկ ամիսս չորեքտասան եւ յ[ո]րժ[ա]մ վերցաւ մահն եւ բացեալ եղեն ճանապ[ա]րհք ելեալ դիմեցի ի մեծն Հոռոմ անդ եւս եղէ վերահասու որ ոչ կային վ[ա]րպ[ե]տք կատ[ա]րե[ա]լք այսմ գ[ո]րծոյ եւ մանաւանդ ոմանք եւ հակառակասերք եւ բարեատեացք կռկռեցին զմեծամեծս: Եւ զժողովս առ ի խաբանել զայս գ[ո]րծ որ եւ եղեւ իսկ հր[ա]մ[ա]ն ել ի ժողովոցն այսպ[է]ս որք ընդ արկաւ մերովից անհեստաւորք այսմ գործ[ո]յ մի ոք իշխեսցի հանել զայս արհեստ եւ տալ ի ձեռս հայոց եւ որք անտգնեալ արասցեն զայս գործ ծածկուկ եւ կամ յայտնի պատիժ սաստիկ կրէլոց են ի մէնջ եւս կ[ա]մէին ահացուցանել.

Բայց ոչինչ էր փոյթ մեզ սոցին որոտմունք.

Մնացին ի Հոռոմ ամիսս. ը առ[ա]նց գործ[ո]յ եւ քանիցս անգ[ա]մ ազտ արարի կարտինալաց ժ[ո]ղ[ո]վին եւ փափին իսկ. Բայց ոչ եղեւ հնար: Վ[ա]ս[նորո]յ յուսանալոյ զ[սուր]բ հոգին որ առատն է ի տուրս բարեաց.

Ելեալ դիմեցի ի յերկիրն Յօլանդրա ի գեղեղջաշէն վայելոջ քաղաքն Ամսթրդամ եւ անդ եւս վերահասու եղեալ գտի պատ[ու][ա]կ[ա]ն վ[ա]րպ[ետ]ք այս արհեստի եւ առաջնորդու[թեամ]բ ս[ուր]բ հոգւոյն որ զ[հ]ետ եդեալ բազ[ո]ւմ ջանիւք եւ հոգացողու[թեամ]բ գուն գործեալ աւարտեցաք մասն ինչ առաջարկել գործառնու[թ]ե[ան]ս մերոյ է ցայգ եւ ի ցերեկ մահու չափ աշխատելով մեայն եւ առանց ուրեր օգնականի յերկարելով յաշխատու[թ]ի[ւն]ս դ ամ եւ ը ամիս զանձն առնելով զվիշտս եւ զտառապանս զոր յայսքան ժամանակս կրեցաք ի հ[ա]կ[ա]ռ[ա]կասիրացն եւ յոչ կամեցողացն զբարեգոյն գործս ի ձեռաց այլ ազգաց Եւ մանաւանդ մերային չազանց ի սուտաձեւ կարգաւորաց եւ յ[աշխարհա]կ[ա]ն[ա]ց թէ ի եւ վէնէտիկ եւ թէ աստ ի մսթրդամ որք փոխանակ օժանդակու[թ]ե[ա]ն զոր պ[ա]րտն էին դիմաբանեալ հակառակէին մշտաբար. Բանիւք գործովք եւ արդեամբք եւ զառաջարկեալ գործ մեր խափանել ջանային եւ թէ ոմանք բա[րե]պ[ա]շտք կամէին օտարք օգնու[թ]ի[ւն] մեզ առնել զայն եւս յուսահատուցանէ եւ ապաշաւել տային բարեգործու[թ]ե[ա]նն.

Սակա[յ]ն ա[ստուա]ծն ամե[ն]ահայե[ա]ց ոչ հաճե[ց]աւ ի չար խորհուրդս նոց[ա] եւ ոչ արար ըստ կամաց ն[ո]ց[ա] այլ օգնեաց ինձ աջողմամբ միշտ եւ ամ[են]ուրեք տալով զշնորհս առ[ա]ջի ամենեցուն եւ մեք եւս ոչ դադարէաք ոչ թուլանայաք ի գ[ո]րծառնութե[ան]ցս եւ ոչ ինչ էր փոյթ մեզ հ[ա]կ[ա]ռ[ա]կու[թ]ի[ւն]ք եւ չարու[թ]ի[ւն]ք սոցին վ[ա]ս[ն] յուսոյն իմոյ որ առ ա[ստուա]ծ ապաւաինեալ ի զօրու[թ]ի[ւն]ս տ[եառ]ն ի կատ[ա]րումն գործ[ո]յս հաս[ա]նել փութայի յիշելով զբանն առ[ա]ք[ե]լ[ո]յն պօղոսի զոր ասէ եթէ ա[ստուա]ծ ի մեր կոյսից է ով իցէ մեզ հակառակ որպէս եւ եղեւն իսկ եւ շնորհօք ամենազօրին ա[ստուծ]ոյ աւարտե[ա]լ կ[ա]տ[ա]ր[ե]ց[ա]ք գ ազգ գիր բոլոր յոյժ կատարե[ա]լ քանակու[թեամ]բ եւ որակու[թեամ]բ զան[ազան]ե[ա]լ յորոց մինն եւ իբրեւ միջին կերպ է այս զոր տեսանէք առաջիկայդ Զոր յ[ա]ղ[ա]գս տեսու[թ]ե[ան] եւ փորձառնու[թ]ե[ան] տպեցաք զՅ[իսու]ս որդի. Յամին որ ի ծննդնէն ք[րիստոս]ի ռոկ. Ի հայրապետու[թ]ե[ա]ն հայոց տ[է]ր յ[ա]կ[ո]բ[ա]յ սրբազան կաթուղիկոսի եւ ի թագ[ա]ւորութեանն պարսից փոքր շահապասին Եւ իշխանու[թ]ե[ան] քաղաքիս նորընծա փռինչփային վիլհալըմ օրանիայ եւ ի թուին որ ըստ հայոց ռճժ ի դեկտեմբեր ամսոյ ի վայելոջ նաւահանգիստն եւ ա[ստուա]ծաշէն քաղաքն ամսթրդամ ի յիշատ[ա]կ մշտնջենաւոր եւ ի փառս ք[րիստոս]ի.

Արդ եթէ հաճոյ թուեսցի բարեպ[ա]շտու[թ]ե[ան] ձերում շնորհք զտ[եառ]նէ գոհացարուք եւ եթէ ոչ ներեցէք իմում տկարու[թ]ե[ան]ս եւ երկայնամիտ լերուք ը[ն]դ գործառնութ]ի[ւն]ս զի իբրեւ զփորձ տպեցաք անհոգաբար եւ յոյժ ըշտամբմամբ ս[ա]կս բազում նեղութեանց եւ անմխիթարութեանց եւ պանդխտութեան զոր կրէի միշտ. Վ[ա]ս[նորո]յ խնդրեմ ներել պակասութեան գրոցս զի օրինակն մի էր եւ շարողք ֆռանկք որ ոչ են տեղեակ գրոց մերոց եւ լեզուաց եւ ես միայն եւ տկար գոլով կու սրբագրէի հազիւ այսքան կարի ըստեպ. Վ[ա]ս[նորո]յ աղաչեմ զամենեսեան որք հանդ[ի]պիք սմա ստա[նա]լով եւ վայելելով յիշեցէք ի մաքրափայլ աղօթս ձեր զիս զնուաստ ծ[ա]ռ[ա]յ մ[ա]թէ[ո]ս դպիրս ծարեցի եւ զծնօղսն իմ զհայրն իմ հանգ[ո]ւցե[ա]լ զաւագն եւ զմ[ա]յրն իմ զպեկիխանն եւ հարազատ եղբայրս իմ զղայիրխանն զՎարդանն զպալասանն զմանկասարն եւ զհ[ա]խն[ա]զարն եւ զամ[ենայն] արեան մերձ[ա]ւ[ո]րս իմ զկենդանիս եւ զմեռե[ա]լս. զայս յիշատ[ակ]արանս մաթէոսն գր[եա]ց ուր ձեռ[ա]մբն յառաջ քան զմեռանիլն Ի տպագրելն Յիսուս որդուն որ ետ գիրքն լը ըն տետր յորժամ տպեցաւ իդ տետրն ի ցասմանէ եւ ի սաստիկ մեղաց իմոց նօթար մաթէոսն թվին հայոց ռճժ յունվար ամսին իբ լուսի գ շաբաթ գիշերն ժա ժամին մեռաւ.

Ես Էրեւանցի ղըլէջեցն ոսկան վարդապետի եղբար աւետիսս յենկեր ի նորայ դրամով եւ այլ աւգնութեամբ աստուած ինչ որ վաստակ տա մեր մէջն վաստակն կիսոյ լինի որժամ որ մեռաւ ես իբրեւ որբ մնացի ամէսէրդամ վասն այն որ սրբագրող ոչ գոյր բայց միայն ես ի կարդացող որ չի խիստ հէմուտ ժամանակ մի տարէկուսեալ եւ պարապ մընացի ես եւ սահմանք եւ գործն եւ մըշակն ը ամիս ժամանակ անցաւ սկսան նաւերըն գնալ ի դէմ արեւելս ի քաղաքն զըմռնայ աթոռն սրբոյ պողիկարկոսի որ է յօթանասնիցն անճարութեանն սկսա մընացեալ ժդ տետրն տպագրեցի վախելով այսպէս սրբայգրեցի օրինակն եդի մի կողմ տպայգրածն մի կողմ մին կու նայի օրինակն մի ի տպայգրածն յորժամ որ սղալ լինէր կու մեկնի այտպէս սրբայգրեցի մընացեալ ժդ տետրն ապայ ուսայ ըզսրբայգրելն որ դուրին էր թվին ռճժ մարտ ամսին իե սուրբ աստուածածինն միչնորդ առնելով եւ բարէխօս ունիլ եւ յուս աստուած դընել սուրբ Գրիգոր լուսաւորիչն բարէխօս ունիլ ամենայն սուրբքն տպայգրեցի ձերին սուրբ եւ մաքուր աղաւթիւքն մայիս իէ աւարտ եղեւ.

Դարձեալ վասն աստուծոյ աղաչեմ ըզձեզ ով եղբարք որ իմ վըստահութեանն ներէք որ ոչ եմ ես արժանի անունն իմ գրել անջիջն յիշատակարան բայց տէրն իմ այսպէս դիպեցուց զիս այս գործոյս որ միշտ սովորութիւնն տէառն իմ այտ են որ գործ բարի նա կու աւանդէ ի ձեռս մեղայորաց որպէս յաժմունս ետ ի ձեռս իմ անարժանիս այս գործս փառք նմա որ արժանի արար այսմ բարուս. Վասնորոյ աշխատանք ունիմ ի վերայ այս գործիս թէ դէրամով թէ այլ օգնութեանն որչափ որ կարումս կէտ օգնեցի յանձնել եմ եւ ուխտադիր եղեր ուր մինչեւ ի մահըս կարէս ինչ որ ելանէ ցայք եւ ցէրեկ պիտի որ աշխատիմ վասն սուրբ էջմիածնուն եւ ատենահաս սուրբն զօրավար Սարգիսին եւ որդոյն նորա Մարտիրոսին որ ես պատճառ եղայ որ տպայգրութեանն ա հետըն որ մաթէոսըն սուրբ էջմիածնուն վախմ արար թէ որ ես չի նա այնպէս կու մեռնէր չէ գիտէ թէ ով պիտէր տիրէլ ի վերայ քարխանին: ռ մառչիլ չոր պարտք կէր քարխանին դեռ եճ մառչիլ աժում չէր ես յուսալով առ աստուած եւ ամենայն սուրբն յանձն առի որժամ մեռաւ այլ պարտք յանտեցաւ վասնէն զիս եւ ընտանիքն իմ ի յիշայտակարան գրեցի դարձեալ սորայ յետ աստուածաշնչի գիր պիտի դուրս գալ տիրացուն մեռաւ դեռ խ կամ կ գիր չէր փռվել դեռ բճի գիր ել պիտի փորվեմ ես եմ վարձ տալովս մինչեւ ի սուրբ խաչն դուս գուքայ թէ վարպետն չի մեռնիլ.

Դարձեալ աղաչեմ ըզձեզ ով եղբարք որով հանդիպիք սմայ ստալ ով է վայելով կամ կարդալով կամ օրինակելով յիշեցէք զիս արժանաոր աղաւթս ձեր էրեւանցի ղըլէջենց ոսկան վարդայպետի եղբար աւետիսս ի կողմ ծընալ ադամայ պըսակակիցն իմ մարիամ տատն որ է փոխեալ առ հանդերցեալն.

Դարձեալ յիշեցէք ըզհանգուցեալ ծնողս իմ թորոսն մայրն իմ գուհարազիզն ըզաւագ եղբարն իմ ոսկան վարդայպետն միուս վաճառական եղբարն իմ յովհանէսն ըզքուրն իմ յուռուսինէն կրսեր եղբարն իմ միրզայիիան եւ պապն իմ զաքարէն եւ հանիկն իմ մէլիքխաթուն եւ ամենայն արեան մերցայորն իմ ըզկենդանիս եւ ըզմեռալս սուրբ սրտիւ եւ սերտ հաւատով.

Աստուած ողորմի ասցէք որ ահեղ ատենին ի Քրիստոսէ ողորմութիւնն գըտանէք ի նմանէ ամէն սէղալիս թողութիւն անէք որ իմ կարըս այս էր ոչ կարեմ շարայդըրել բան գրոյ.

Դարձեալ յիշեցէք հոգեւոր եղբայրն իմ նորաբոյս վաճառակաձն զէրեվանցի. Սահմատինէնց Պօղոսի որդի Գրիգորն իմ յանձն առած պարտքն դորայ էր տալու վասն էն ի յիշատակարանն գրեցաք դորա անունըն. . .

Ի թաքայորութեանն օսմանցուն տպվեցաւ գիրքըս սուլթան իպրահիմի որդի նորաբոյս որ էր ի ամենայն սուլթան մահամատն սիրտ նորա քաղցրասցի վերայ քէրիստոնից զօրութե[ա]ն[ն] աստուծոյ եւ աղաւթիւք ամենան սուրբ ամէն:

ՏԵՏՐ ԺԱՄՈՒ ԵՒ ՊԱՐԶԱՏՈՄԱՐԻ (Ժամագիրք համառօտեալ): Ամստերդամ, տպագր. Աւետիս Ղլիճենցի, տպ. Ս Էջմիածնի եւ Ս. Սարգսի, 1661:

«Տպեցաւ ժամու եւ պարզատօմարի տետրս ի թուին Հայոց ՌՃ եւ Ժ յերկրին հօլանտայ ի քաղաքն Ամսրթամ ձեռամբ աւարտեցաւ յօգոստոսի ե: Ի հայրապետութեան Տեառն Յակոբայ Սրբազան կաթողիկոսի լուսակառոյց սուրբ աթոռոյն Էջմիածնի: Ով եղբարք որք հանդիպիք սմա յիշեսջիք սմա Քրիստոս զնօտար մաթէոսն որ հանգուցեալ է եւ զկնի որոյ զնուաստ եւ զանարժան երեւանցի ղլիճենց աւետիսն` զկրտ(ս)եր եղբայր ոսկան վարդապետին եւ ասասջիք տէր աստուած ողորմեաց նմա եւ ամենայն արեան մերձաւորացն նորա եւ: Աստուածն ամենայնի ձեզ յիշողացդ եւ մեզ յիշեց(ե)լոցս ողորմեսցի առ հասարակ ի միւս անգամ գալստեանն իւրում ամէն»: