ՍԱՂՄՈՍԱՐԱՆ: Ամստերդամ, տպագրութիւն Աւետիս Ղլիճենցի եւ Կարապետ Անդրիանացու. տպ. Ս. Էջմիածնի եւ Ս. Սարգսի, 1661- 1662:

ՀԱՏՈՒԱԾ ԱՌԱՋԱԲԱՆԻՑ

Ձեռնարկեցինք տպել զերգս Սաղմոսաց… յիշեսջիք… նախ զԾարեցի Մատթէոս սարկաւագն, որ հանգուցեալ է առ Աստուած, որ էր նօտար Փիլիպպոսի ճգնազգեաց կաթուղիկոսի… Որ բազում ջանիւք եւ երկամբք քանդանել ետ եւ նորակերտաց, զազնիւ եւ զպատուական գիրս զայս, հրամանաւ եւ կամօք երիցս երանեալ կաթուղիկոսին Յակօբայ: Իսկ զկերպ եւ զօրինակ տառին առեալ էր յերջանիկ րաբունապետէն Մօսիսէ, նաեւ զգաղափար Սաղմոսարանիս... Ներեսջիք եւ ինձ, անպիտան եւ անարհեստ Կարապետի Անդրիանացւոյ… զի անհմտութեամբ ձեռնամուխ եղէ սրբագրութեան այսմ աստուածային մատենիս... Զսկիզբն էառ տպաւորութեան Սաղմոսս Դաւթի ի թուականութեան կենարար Փրկչին Յիսուսիս ՌՈԿ եւ միակի. իսկ ի Հայոց թուին ՌՃ եւ մետասանին. յամսեանն սահմոյ ութերորդի, եւ դեկտեմբերի երեքտասանին. եւ հայրապետութեան տեառն Յակոբայ սրբասնեալ կաթուղիկոսին սուրբ Էջմիածնի. ի յերկրին Օլանդայ, ի քաղաքին Ամսդէրտամայ ներտպագրարանում Ս. Էջմիածնի եւ Ս. Սարգսի. հոգաբարձութեամբ եւ ծախիւք վերոգրեալ Ղլճենց Աւետիսին Երեւանցւոյ:

ա

«Աղաչեմ զձեզ տեարք իմ սուրբք եւ եղբարք իմ. յիշեսջիք ի առ Քրիստոսի զոսկան րաբունապետի աշակերտ զտէր յովհանիսի որդի զանդրիանացի կարապետս զսպասաւոր բանի. սրբաորօղ մատենիս. եւ դուք յիշեալք լիջիք ի կրկնակի գալստեան գորա. ամէն (Էջ 168):

բ

Զաշակերտ Ոսկան Րաբունապետի. զտեր Յովնաննիսի որդի կարապետ. զսպասաւորս բանի. յիշեսջիք առ Քրիստոս (Էջ 444):

գ

«Փառք անհասանելի մարդասիրութեանդ քո` Տէր իմ Յիսուս Քրիստոս, որ ետուր զզօրութիւն ամենասխալ եւ բազմամեղ անձին իմոյ. սպասաւորել հոգիաշունչ կտակարանի քո. եւ հասանիլ յաւարտ սորին: Վասն որոյ երկրպագեմ քեզ ընդ Հօր եւ ընդ Սուրբ Հոգւոյդ. այժմ եւ անզրաւ յաւիտենին. ամէն:

Արդ կատարեցաւ շնորհօք ամենազօրին քնարական մատեանս մարգարէութեան դաւթի. Յամի որ ի ծնընդենէն Քրիստոսի. ռ. եւ ո. եւ կ եւ բ: յամսեանն հռոմայեցւոց յուլիսի, ժ եւ հընգին: Եւ ի թուաբերութեան հայկական սերիս` ռ եւ ճ, եւ մետասանին` յամսոյն ահկոյ. ժա յիշխանութեան նահանգիս յօլանդայ, վիլհէլմուս բրինցփին. ի ծովապատ քաղաքիս որ կոչի ամսդէրտամ: ներ տպարանում սուրբ էջմիածնի. եւ արագահոս վկային իւրոյ սրբոյն սարգսի զօրավարին: Յօթներորդ ամի դիտապետութեան երիցս երանելոյ հովուապետին լուսաւորչական հօտիս. Տեառն Յակոբայ երորդի սրբասնեալ Կաթուղիկոսին ջուղայեցւոյ: լուսակառոյց եւ գմբեդայար` երկնաքատակ եւ Քրիստոսաբնակ գահոյին. որ վերաճայնի սուրբ էջմիածին: Այլեւ աղօթիւք ներգումարեալ եղբարց կուսակրօնից եւ արքիական եւ րաբունապետական խմբից, աւարտեցինք զսա առ ի վայելումն մանկանց սիօնի զիմանալի բուրաստանս: Ի փառս Քրիստոսի. եւ ի գովեստս ամենասուրբ անուան նորա ամէն:

Եւ արդ` աղաչեմ զձեզ սիրովն Աստուծոյ յիշել ի Քրիստոս, զբազմաջան երկամբք, եւ քրտնածոր աշխատութեամբ հոգաբարձուն եւ զմատակարարն ապարանիս. զՏէր Ոսկանի Րաբունեացպետի զեղբայրն, զթէոդորոսի որդի զերեւանցի ղլիճենց աւետիսն: Որ եղեւ պատճառ յորդորելով զմատթէոս սարկաւագն. ընծայել զայս ազնուակերտ եւ ըղձալի տպագրարանս Սուրբ Էջմիածնի եւ Սուրբ սարգսի: Քանզի մատթէոսն ի հիւանդութեան իւրում, կոչեալ զվերոգրեալ աւետիսն եւ խնդրէր ի նմանէ. չ ե ժե. մառչիլ փոխ զի տայցէ պարտապանացն իւրոց. որք յոյժ վշտացուցեալ էին զնա եւ տպեմք ասէ բռ. սաղմոսարանս. եւ ռ եւ մ Յիսուս որդիս. եւ վաճառեալ եւ զշահն նորա արասցուք բ բաժինս. ինձ եւ քեզ: Իսկ թէ մեռայց դու ի գործ արկեալ զտպարանն մինչեւ վճարեսցես զպարտսն իմ. եւ զքոյն եւս առցես հանդերձ շահիւքն եւ տէր եղիցի ընդ քեզ: Եւ զայս ոչ էառ յանձն աւետիսն ասելով. եթէ տացես զտպարանդ յիշատակ սուրբ Էջմիածինն եւ սուրբ Սարգիսն եւ տամ զփողս. եւ եւս աշխատիմ անձամբս ի տպարանիս որքան եւ կենդանի իցեմ. եւ զարդիւնս դրամին իմոյ բաշխեմ վերոգրեալ սրբոցն. եւ յետ մահուան իմոյ զբովանդակն: Որոյ հաւանեալ մաթէոսն. եւ յօժար սրտիւ արար կտակ զի յետ մահուան իւրոյ` եւ վճարման պարտուց երկոցունցն տացի տպագրատունն վերոգրեալ մենաստանիցն: Եւ ինքն չեւ եւս աւարտեալ զՅիսուսն որդիսն հանգեաւ ի Քրիստոս: Զորոյ զթերին լցեալ աւետիսն եւ սկսեալ բաղձանօք եւ փափագմամբ տպել ս եւ չ գեղապաճոյն եւ գովելի սաղմոսարան, առ ի ընթերցումն Աստուածասիրից. արանց եւ կանանց:

Վասն որոյ յիշեսջիք զծնօղ սորին զթէոդորոսն. եւ զմայրն զգօհարազիզն եւ զպապն զղլիճենց զաքարիայն. եւ զմամն զմէլիքն խաթունն. եւ զփոքր եղբայրն զմիրզախանն. եւ զքոյրն ռուսինէն. եւ զհանգուցեալ եղբայրն զյովհաննէսն: այլեւ զկենակից սորին զմարիամ ատան. եւ զամենայն ազգատոհմսն եւ զերախտաւորս սորին. եւ ասացէք լիով սրտիւ. տէր Աստուած ողորմեաց նոցա. եւ ջնջեա զգիր յանցանաց նոցա. եւ արժանի արա արքայութեան քում: Հուսկ յետոյ հայեցէք եւ վասն իմ վերջացելոյս եւ անարժանիս. որդւոյս տէր յովհաննիսի. Կարապետի կրօնաւորի անդրիանացւոյ եւ կարծեցեալ գոլ բանի սպասաւորի: եւ յիմար եւ անպիտան աշակերտի. վերոգրեալ տեառն ոսկւոյ ամէնիմաստ հռետորապետի. եւ փիլիսոփայի եւ դաղմատականացն թարգմանչի: Եւ ներեսջիք սխալանց իմոց. զի անծանօթ էի տպական արուեստիս եւ եւս բարբառոյ ազգացն հօլանդիզաց որպէս եւ նոքա մերոյս գրի եւ լեզուի: Վասն այսորիկ յոյժ տաժանմամբ եւ մեծաւ աշխատութեամբ. հազիւ կարացի այսքան յայտ ածել: Եւ զլոմայս այրւոյն արկի ի գանձանակս տեառն. եւ ամենայն կերպիւ ջանացի ըստ կարողութեան իմոյ հետեւիլ ճշմարտութեան: միջնորդութեամբ եւ օժանդակութեամբ վերոգրեալ աւետիսն: Քանզի օգնէր միշտ ինձ խօսելով ընդ նոսա. եւ ի սրբագրել փորձոյն եւ ի բաղտատել պատկերացն: զի զոմանս ըստ վերնագրացն եւ զոմանս միոյ տան. կամ շարադրութեան. եւ զայլսն ըստ ֆռանկաց օրինակացն եդինք: Այլեւ յերկուց հանդիսացեալ օրինակաց սրբագրեցաւ. մինն յառաջնոյ ասացելոյն. եւ միւն ի կեսարացւոյ տեր խաչատրոյ րաբունապետի տպեալ յատենւոյն: Սակ որոյ զբառս ոմանս եդինք առընթեր ի լուսանցսն, ստորասական եւ բացասական նշանօք: Նոյնպէս եւ զտառս հեբրայեցւոյն, հանդերձ անուամբն իւրեանց. ի լուսանցս անբծացն: եւ որ ի հաճոյ թուեսցի ձեզ. ընկալջիք: Իսկ եթէ յայտնեսցի ուրեք թիւրութիւն կամ սխալութիւն. ի տգիտութենէ պատահեալ. ուղղեսջիք ներելով, իբրեւ բնութենակիցք. եւ փորձիւ գիտողք զտկարութիւնս մեր. որք ունիք կարողութիւն կատարելապէս. եւ մի բարկանայք, զի եւ մեք մարդ գոլով գթեցաք. եւ զի անփոփոխն գոլ միայն Աստուած է գործ: Իսկ որք չիցեն ներակրթեալ յարուեստս շարադրութեան եւ ոչ ճանաչիցեն զսեռս եւ զհոլովս մասանց բանի. նոցա չէ պարտ ձեռնամուխ լինիլ այսորիկ, գրելով կամ եղծելով, այլ կարդալ զոր ինչ կարգին գրեալ է: Դարձեալ յիշեսջիք ի տէր զամասիացի խուտապաշխի որդի մինասն. մարթն իւրով մարիամաւ. որ ետ մեզ. ջ մառչիլ փոխ. որով զ. ռ. եւ մ. Յիսուս որդիսն կազմեալ յղեցինք նաւով յիզմիւռնիայ: Այլեւ յիշեսջիք զհանճարեղ արուեստաւորն. զֆունտիք քրիստօֆլուն, որ է ազգաւ ալաման. որ եւ բազմահանճար ջահիւ կերպացոյց զպողովատեաց եւ զպըղնձից տիպ տառիցս. որով ձուլեալ կերպանայ կապարեայ գիրն: Նաեւ զշարօղ գրոյս, Եան Եանէսն Րիքկլման, պատանին. որ թարգմանի Յոհաննէս. Յոհանիսի որոյ բազում աշխատութեամբ ուսուցի զգիրս հայոց. ի պէտս գործոյս: Իսկ զկնի սորին եթէ տէր կամիցի եւ օգնեսցէ մեզ աղօթիւք եղբարցդ. տպագործեմք փոքրիկ ժամագիրք. վասն հասարակաց անձանց մինչեւ ի հասանիլ առ մեզ աստուածաշնչին եւ հրամանաց վեհապետին հաւու: եւ յայնժամ արասցուք զպատուիրեալն ի նմանէ. առանց ձանձրանալոյ (էջ 744):

դ

Կրկին անգամ խնդրեմ ի սիրելեացդ իմոց. յիշել առ Քրիստոս. զջուղայեցի խօջայ շահրիմանն. եւ զկողակիցն իւր շահզատէն. եւ զորդին խօջայ սահրատն եւ կողակիցն իւր սալվարն. եւ զորդիսն իւր զզաքարիայն եւ զմարգարէն եւ զայլն արեան մերձաւորսն սորին, նայել զընկերն, իւր միրզենց յովհանն. եւ զհայրն իւր մնացականն եւ զմայրն իւր անային. զեղբայրն իւր մկրտումն հանդերձ ազգականովն իւրով զի յոյժ օգնական եղեւ մեզ. ի նեղութեան մերում քանզի տարակուսեալ պաշարեաք վասն դրամի եւ բազումք ունէին կարողութիւն, բայց ոչ կարէին օգնել, թէ զգիրսն աւարտէաք, իսկ սա ձեռտու եղեւ եւ ետ մեզ. ռ եւ էճ մառչիլ որով. աւարտեցինք. զբռ եւ զէճ. սաղմոսարանսն: վասն որոյ յերեսանկեալ աղաչեմ զձեզ զի լիով սրտիւ աստուած ողորմեաց ասիցէք վերոգրեալ աստուածասիրաց արանցն կենդանեացն ննջեցելոցն. եւ միով հայր մեղայիւ յանձն արասջիք տեառն. ասելով. Հայր մեր որ յերկինս: