ԱՍՏՈՒԱԾԱՇՈՒՆՉ: Ամստերդամ, տպագրութիւն Ոսկան Երեւանցու, տպ. Ս. Էջմիածնի եւ Ս. Սարգսի, 1666-1668:

ԱՌԱՋԱԲԱՆ

Բանահիւսութիւն առ վեհագոյն հայրապետն հայոց տէր Յակոբ. ի նուաստէ ումեմնէ բանի սպասաւորէ Ոսկան վարդապետի` յաղագս տպագրութեան տառից աստուածայնոց: Մեծահրամանի իշխողիդ` եւ վեհափառի հրամանաւ յանձին կալցուք զգործառնու[թ]ի[ւն]ս. որ ոչ է մեզ ճահ եւ ըմբռն, այլ յաւէտ այնոցիկ որք վսեմախոհք եւ հոգիընկալք են. մանաւանդ կիրթք ուսմամբ, եւ ներհմտացեալք ամենեքումբք մասամբք: Քանզի բաղդատութի[ւն]` լեզուաց այլատարազից ընդ իրեարս համեմատել կարի դժուարին է եւ տաժանելի իրակութիւն. մանաւանդ տուչութի[ւն] Հոգւոյն սրբոյ` ըստ բանի սրբոյ առաքելոյն Պօղոսի, որ առ կորնթացիս: Եւ եւս յաւէտ ըստ ինձ առն. որ յերկոցունց եմ թափուր, Բայց յուսացեալ ի հոգին ս[ուր]բ յորդորմամբ նունոյ սրբոյ Առաքելոյ, եւ ի սրբանուէր աղոթս քո` արկանեմ զանձն իմ զխորս այսորիկ ձեռնարկութե[ան]. առ ի բաղդատել. եւ ընդ իրեարս համեմատել զբարբառս Հայոց ընդ Դաղմատացւոց ստիքսելով եւ գլխատելով, եւ ըստ նոցայն համարոյ շարակարգելով սակս համբարբառոյն. որ առ նոսա գոյ յօրինեալ` այսինքն հանրոյ Ա[ստուա]ծոյնոյ մատենին հնոյ եւ նորոյ. որպէս առ մեզ միայն Աւետարանին սրբոյ տեսանեմք յարմարեալ. եւ ոչ ամենեցուն գրոց: Իսկ Աւետարանին այսու եւս պակասի, զի նոյն գլուխն, թէ Մատթէոսին, եւ թէ այլոցն. ինքն առ ինքն ոչ ունի համաձայնու[թ]ի[ւն]. այլ առ այլս միայն. բայց Դաղմատացւոցն ուրանօր նոյն գիրքն ինքն առ ինքն ունի զհամաձայնութի[ւն], եդեալ է այսու գրով. վեր եւ վայր` առ որս եւ զհամարաթիւսն եդեալ կրկնակիւք: նաեւ ցանգքն ըս[տ] այսմ են յարմարեալք: Վ[ա]ս[ն]որոյ եւ մեք ով Հայր պատուական ըստ բարձրագունից հրամանաց քոց արարաք. գլխատելով եւ տնատելով. զհամարութիւսն եւս առընթեր նմին դնելով բազմաւ աշխատութեամբ. քանզի պատահեցաւ ուրեք առաւելութի[ւն] ի մերս. եւ պակասութի[ւն] ի նոսա. նոյնպէս անդրադարձութ[եամ]բ առաւելութի[ւն] ի նոսա. եւ պակասու[թ]ի[ւն] ի մերս առ այսպիսիս լռեցաք եւ ոչ իշխեցաք առաւելուլ` կամ պակասեցուցանել, թէպէտ ոչ ինչ գոյր վնաս: Քանզի ուրանօր զթիւսն եմք ի բաց թողեալ` միով կամ երկոքումբք. եւ կամ այլ աւելեօք թուօք, անդանօր մերս է պակաս զտեալ: Իսկ ուրանօր բազմօք տողիւք. կամեչիւ, մանաւանդ մատենիւ իսկ այն առ նոսա ոչ է գտեալ: Նաեւ մատեանք որք կարի յաւէտ են եղեալք տարաձայնք, եւ կամ խառնեալք. եւ կամ առաւելեալք եւ նուազեալք. այնպիսեացն զգլխահամարսն միայն եդեալ է զմանր համարսն իրաց եմ թողեալ որպէս բարուքայն` յեսաւայն` որ է սիրաքայն եւ այլոց: Իսկ ուրանօր մատեանն ամենեւին ոչ է եղեալ առ նոսա` զմերն միայն գրելով թողեալ եմ նաեւ զմերականս համար ընդ նոցայն համարոյ շարակարգել անհնարին եղեւ. քանզի դաղմատցւոցն երիւք համարիւք ամրափակեալ կայ` զորս խախտել ամենեւին անհնարին է մանաւանդ զի համաձայնութի[ւն] հանրոյ Ա[ստուա]ծաշնչոյն նոցա համարաթուովն է ոչ մերովս. զմերն եւ զնոցայն համայն կարգել անհնարին եղեւ, զի ի լուսանցսն տեղի ոչ մնաց. իսկ զմերն միայն գրելով համաձայնու[թ]ի[ւն] ոչ լինիւր քանզի համաձայնութի[ւ]ն[ն] նոցա համարովն է. եւ ն[ո]ց[ա] ցանգովն. որպէս եւ տեսանէ սրբանձնութի[ւն] ձեր: Այլ եւ զփոքր համարն ոչ կարացաք հայկականօք տառիւք շարագծել. քանզի ընդ համարաղականին եօթն զիրս եւս գոն դրոշմեալք, զի եթէ զհամարսն գրովք մերովք եղեալ զգիրսն զայնոսիկ ի բաց թողուաք անհնարին էր. քանզի ուրանօր զհամաձայնութի[ւն]սն արարեալ են, ընդ համարաթուոյն եւ զտեառն զայնոսիկ են եդեալ` որպէս ահա յայտէ. վասն որոյ ոչ կարացաք բառնալ. զի մի ի համաձայնութի[ւն]սն այլապէս գրեսցին. եւ ներ տեղւոջ իւրեանց այլապէս: որովք խարբալումն լինի յուզողին: սակս որոյ զամ[ե]ն[այն] ըստ նոցայն շարակարգեցաք: Բայց սակս անընդունելութեան ձեւոյ համարողականին, աստ նախակարգեցաք մերով համարագրով. զմերսն հուպ նոցին եդեալ. զի հայսմ վայրում սոքոք վարժեսցին, եւ ներ տեղւոջ իւրում անտարակոյս ընթասցեն, որոց ընթերցմամբ եւ տեղեկութ[եամ]բ լուսաւորեսցին. եւ դիւրաւ զզօրութի[ւն]ս գրոց Ա[ստուա]ծայնոց ի միտ առցեն շնորհօք եւ ի թիկունս հասութ[եամ]բ ամենասրբոյ երրորդութե[ան]ն վասն որոյ հայցեմ մտելով ի քումմէ պատուականութէ[նէ] եւ յամենեցունց պատահողաց. եթէ ախորժին կամք ձեր Տ[եառ]ն շնորհ եւ մեծութի[ւն], զմեզ արժանի առնել ի յիշումն բարւոյ` եւ յաղօթս. ապա թէ ոչ զմեզ անբամբասանս եւ անքամահելիս թողուլ վասն Ք[րիստոս]ի. որ է օրհնեալ ընդ Հօր եւ ընդ սրբոյ հոգւոյն. այժմ եւ անզրաւաւ յաւիտենիւ. Ամէն:

ԱՌ ԸՆԹԵՐՑՈՂՍԴ

Շնորհիւ եւ ողորմութ[եամ]բ ամենազօրին Ա[ստուծո]յ մատեանս Ա[ստուա]ծաշունչ բազմաւ աշխատութ[եամ]բ կարգաւորեցաւ` գլխադրութ[եամ]բ եւ տնատու[թեամ]բ ըս[տ] դաղմատացւոցն. նաեւ ցանգով եւ համաձայնութ[եամ]բ: Քանզի համաձայնութի[ւն] բովանդակից մատենից ըստ սրբոյ աւետարանին, առ մեզ ոչ գտանին, այլ առ դաղմատացիսն միայն. թէպէտ առ մեզ եւս գտանին. ի դաղմատացւոցն թարգմանեալ. որպիսի է Ա[ստուա]ծաշունչն ղազարու վարդապետի վալաքացւոյ` եւ որք ի նմանէ գաղափարեալք են ներ քաղաքում շօշում, այնք եւս ծայրատեալք` եւ աղարտեալք ի գրչաց: Բայց ես նուաստս յամենից` եւ յետնեալս անձամբ գիտութ[եամ]բ ի մէջ մանկանց եկեղեցւոյ տէր ոսկանս բանեւ սպասաւոր յերկրէն արարադու եւ գիւղաքաղաքէն երեւանայ հրաի մանաւ հաւոյն հայոց` եւ Կաթուղիկոսին տեառն Յակօբու եկեալյամստէրդամ ձեռնարկի մատենոյս ա[ստուա]ծայնոյ` Զգլխատելսն ի նախնե ես եւս տնատեցի ըստ դաղմատաց: -ւոցն. զթիւսն, զհամաձայնութի[ւն]սն առադրեցի մի ըստ միոջէ` ո[ր]պէս էր հնար. քանզի ոչ ամենեւին եւ ամ[ենայն] իրօք միաբանեցան. այլ ի տեղիս յոլովս տարաձայնեցան գլխով` եւ տամբ` ոմանք յետ եւ յառաջէ ոմանք բերիք եւ աւելորդք, որոց յարմարումն ընդ իրեարս կարի դժուարաւ եղեւ եւ բազմաւ ջանիւ: Ո[ր]պ[էս] է տեսանել ի զիրս մօսէսի յեսուայ, թագաւորութե[ան]ցն. մանաւանդ ի գիրս եօթերայ. եզրասայ. տուբիթայ, սաղօմօնի, դանիէղի եւ այլոց:

Որք են այսպիսիք տարազանութի[ւն]ք: Նախորդն դրութի[ւն] գլխոց` եւ տանցն: Երկրորդն գոյն եւ ոչ գոլն գրոց` գլխոց` եւ տանց: Թէ առ մեզ` եւ թէ առ նոսա: Երրորդն, գլխոց եւ տանց առաւելութի[ւն] եւ նուազութի[ւն]ն: Չորրորդն գլխոց եւ տանց յետ եւ յառաջ լինիլն: Հինգերորդն, բանիցն այլատարազութի[ւն]ք, եւ շաղփաղփութի[ւն]ք: Վեցերորդն վա[սն] մերոյն ցանգոյ եւ նախադրութե[ան]:

Նախորդն, որ է դրու[թ]ի[ւն] գլխոց եւ տանց, ոչ է յամ[ենայն] ուրեք ըս[տ] կարգի շարակարգեալ` այլ խառնիխուռն, քանզի ուրանօր էին համեմատք շարակարգեալք իրերաց, մեք եւս ըստ այնմ շարի զթիւն շարադրեցաք. իսկ ուրանօր ոչ էին համաձայնք եւ յարմարք, զնոյն եւս խառնիխուռն կարգեցաք: Ըստ գլխոյ գուուրեք գտանիմ, միայն ի զիրս եզրասայ. եսթերայ, քան ի զիրս առակացն սաղօմօնի, եւ դանիէզի: Բայց ըստ տանցն ամ[ենե]սեան գիրս գտանին, դունուրեք համաբան ընթանան: Թէպէտ ի մատեանս նորոց կտակարանաց սակաւք գտանին այլատարազք, ո[ր]պ[էս] քաջամիտ ընթերցողաց բացապէս երեւի: Այդ այսոցիկ այսպէս գոլով, ոչ զմերոյն շարադրութի[ւն] բնաբանի կարացաք խախտել. եւ ոչ զնոցայն գլխոյ թիւ եւ տանց. քանզի թէ զթիւ գլխոցն խախտէաք` կամ տանց. ընդ նոսին հարկ լինիւր եւ զթիւ համաձայնութե[ան]ցն փոխել` եւ զթիւս ցանգոյն, որ էր անտանելի գործ, վ[ա]ս[ն]որոյ այսքանս հնարեցաք հազիւ. ըզմերայինն շարադրութի[ւն] անխախտ պահել. եւ զգլխատութի[ւն]ս եւ զտնատութի[ւն]ս ըստ թուոյ ն[ո]ց[ա] յօրինել ո[ր]պ[էս] ահա տեսանէս ի գիրս եօթերայ եզրասայ. սաղօմոնի. դանիէզի եւ այլոց: Երկրորդն է գոլ գրոցն եւ ոչ գոլ` առ մեզ եւ առ նոսա, քանզի առ նոսա զօհ գիրք յեուայ որդւոյ սիրաքայ կատարելապէս ընկալեալ ըստ այլոց Ա[ստուա]ծաշնչոց գրոց` անհամարով գլխով եւ համաձայնութ[եամ]բ փակեալ զօր եւ եւս ըստ իմում կարի թարգմանեալ յօրինեցի ըստ դաղմատացւոցն. քանզի մեզ ոչ գոյր լիապէս. այլ ծաղկաքաղ արարեալ: Նաեւ ստեփաննոս վարդապետն պօղօնացի թարգմանեալ եւ առաքեալ ըստ մերոյ խնդրոյ. բայց ոչ ժամանեաց յօգնութի[ւն] այլ զկնի ամի միոյ. նաեւ զչորրորդ գիրս եզրասայ` որ մեզ ոչ գոյ ներ մատենից Ա[ստուա]ծայնոց այլ միայն ի գրյարկս սաղմոսավանից` զայն եւս ծայրաքաղ արարեալ. նոյնպէս եւ զայն գիր ի հայս բարբառ արտալածեալ շարադրեցի. նաեւ զցանգս Ա[ստուա]ծաշնչին: Բայց այս չորրորդ եզրաս առ նոսա եւս երկբայս գոլով ոչ ունի զհամաձայնութի[ւն]ս, եւ ոչ ի տեղւոջ իւրում, այլ ի վերջոյ եդեալ ընդ եզրասայ երրորդ` առ մեզ առաջին էր կարգեալ` ես եւս ըստ մերոյն առաջին կարգեցի, փոխարկելով զթիւ համաձայնութե[ան]ցն ներ ցանգոյն, եւ ի լուսանցսն, բայց կարի աշխատանք եղեւ: Սակայն երրորդ գիր մակաբայեցւոցն սակս առ նոսա ոչ գոլոյն ես եւս ըստ մերոյն ո[ր]պ[էս] էր եդեալ թարց գլխոյ եւ համարոյ` եղի: Երրորդն է գլխոց եւ տանց առաւելութի[ւն]ն եւ նուազութի[ւն]ն, զսոսա եւս ի գիրս եսթերայ. տօբիթայ. դանիդի եւ այլոց բազմաց գտցես. որք իձեռն համարաթուոցն բացայայտնի: քանզի որք ի մեզ պակասք գոն, զթիւսն նոցին եւս եմք թողեալ` ուրանօր տեսանես զերեք կամ զչորս համարն գրեալ` եւ զայլսն ըստ կարգի. եւ իմէջ այնոցիկ համարոցն, թուով միով կամ էր կոքումբք. կամ եւս յոլովիւք իրաց թողեալ` որքան թիւ ոչ գտցի այնք[ա]նով թուով զմերն պակաս լեալ իմա: նոյնպէս եւ զաւելեալ ի մեզ` յորժամ տեսանիցես բազմաւ տողով ոչ տնատեալ. գիտասցես թէ այնքան բանն աւելորդ է առ մեզ. մանաւանդ զի ըղնգնաձեւ նշանն լատինացւոց եդաք ի մէջ, որքանք պարունակին ներ այնց ըղնգնաձեւոց նշանացն, թէ բառ, թէ բան, այնքանքն են աւելորդք, եւ առաւելեալք քան զլատինացւոցն, ո[ր]պ[էս] գտանես ի գիրս թագաւորաց. եօթերայ. առակացն. եւ այլոց: Բայց գոն եւս յայնց նշանացն, որք ըստ լատինացւոցն են եդեալք:

Չորրորդ` գլխոց եւ տանց յառաջ եւ յետ գոլն: Քանզի գոն գլուխք ի գիրս եօթերայ` եւ սաղօմօնի, եւ այլոց, որոց կէսն աստ, եւ կէսն յայլում վայրոջ է գրեալ, նաեւ տասնեւմեկն. յառաջ է գրեալ եւ մինն յետոյ: երեսուն յառաջ եւ գրեալ եւ քսան եւ հինգն յետոյ. տասնեւերեք յառաջ է եւ մինն յետոյ. նոյնպէս եւ տանցն գոն յետեւ յառաջութի[ւն]ք: զորս զամենեսեան ներ տեղւոջ իւրենց գտանել մարթանայք:

Բայց երրորդ մակաբայեցին, որ ոչ գոյ լատինացւոց, ոչ տնատեցաք. քանզի զցանգն եդեալ են, եւ ի մէջ բնաբանին գլխահամար ոչ են կարգեալ, զի ընդ ցանգոյն համեմատեալ տնատեալէաք, թէ լաւ, եւ թէ վատ. վասն այնորիկ` այնպէս անգլուխ եւ անհամար տպեցաք: Այսպէս եւ այլքն. գլխահամարք բնաբանին ընդ համարոյ ցանգոյն ոչ համաձայնին ամենայնիւ եւ ամենայն ուրեք: այլ դուն ուրեք, որովք համարօք եւ ցանգօք անկարելի էր զհամարձակութի[ւն] յօրինել: վասնորոյ զայսքանս հնարեցաք` զի որքանք գլուխք տարանջատեալք էին ի միմեանց` եւ կամ յետեւյառաջ էին ընդ լատինացւոցն, այնց ի կրկին տեղւոջ զգլուխ կարգեցաք, եւ զտնաթիւսն ըստ կարգի եդաք. զի ի ձեռն գլխաթուողն. եւ տանց թուոցն մարթասջիք, եւ զհամաձայնութի[ւն]սն եւ զթիւս ցանգոյն ի տեղիս իւրեանց հաւաստեաւ գտանել: Այսինքն կրկին երեսուն եւ մէկ. եւ կրկին մետասան. բայց զմանրաթիւսն ըստ կարգին զտանես յերկոսին տեղիսն:

Հինգերորդ` անուանց եւ բանից շաղփաղութի[ւն] եւ շաղակրատու[թ]ի[ւն], զի զմի եւ զնոյն անուն ի բազում տեղիս բազմադիմիք են եղեալք: Զայնո ոչ ասեմ, որոց այլեւ անուանակոչութի[ւն] հանդիպէալ, ո[ր]պ[էս] գէղէօնի, եւ սեդեկիայի, եւ այլոց յոքունց, այլ զայնո, որք միեւնոյնք են ի բազում տեղիս բազմադիմիք են գրեալք: Նոյնա[պէս] շարադրութն[ւն]ք յոլովք գոհ աղճատեալք, որք ամենեւին զտեսութի[ւն] իրի ոչ յայտնեն. ասպիսեացս ըստ կարի հոգ տարեալ ուղղեցաք, ոչ բնաւին, դիմի եւ պարսաւադիտաց եպերիցիմք, այլ զոմանս: Նաեւ զոր ոչ իշխեցաք փոխարկել` կամ բառնալ ի լուսանցսն նօտրու գրով եդաք, զի ճշմարտասէրն` եւ վերահասուքն, տեղեկասցին եւ մտադիւրք լիցին: Իսկ որք ոչ կարի տարանջատք, երեւեցան, եւ կամ տարանջատք ելով այլով կերպիւ, զայլիմն զբան նշանակեցին զայնս ոչ խախտեցաք` եւ ոչ ի լուսանցսն գծագրեցաք:

Վեցերորդ վ[ա]ս[ն] ցանգոցն եւ նախադրութե[ան]ցն նախնեաց. զորս շարակարգել անհանք թուեցան, մի զի համար սորին ոչ է այնու ցանգով, եւ ոդ տնատութի[ւն]քն, եւ ոչ համաձայնութի[ւն]քն: Երկրորդ` զի տուփն կարի ստուար զայր` եւ ծախն յոլով որոյ աշխատանքն եւ ծախն դիտաւորութե[ա]ն[ն] ոչ արժէին. քանզի դիտաւորութի[ւն] դնելոյն, ոչ այլինչ էր` եթէ ոչ այս միայն զի նախնեացն վաստակ մի բարձցի իսկ օգտութի[ւն] եւ ոչ ծգի միոյ գոյր, մանաւանդ զի հեր բնաբանիցըն այնչափ տեղի չեղեւ զի ընդ դաղմատացւոց համարւոյն զմերն եւս քան եդեալ, բարց բնաբանի համարւոյն զցանգսն դնել անհեթեթ էր: Երրորդ` զի եւ համար ցանգոյն ընդ համարոյ գլխոց բնաբանին էր անպատկան եդեալ սղալելով գրչաց: Չորրորդ` զի համար գլխոցն ի բնաբանսն` է ուրեք զիեդեալ է եւ ուրեք զի ոչ է եդեալ. նաեւ եղեալքն ի տեղիս յոլովս անհամաձայնք են եդեալք ընդ ցանգոյն: Սակս այսքանաց պատճառաց ոչ եղան նախադրութի[ւն]քն եւ ցաhգքն առաջինք, իսկ զկարգեալսն եւ զեղեալսն փառս Ք[րիստոս]ի ընկալարուք, եւ զմեզի մեղադրանաց անպարտ արարէք:

ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ

Գոհութի[ւն], պատիւ եւ փառք էութե[ան]ն ինքնագոյի տէրութե[ան]ն յարկայի: Երրորդականի անձնաւորութե[ան]ն, եւ միականի Ա[ստուա]ծութե[ան]ն Հօր եւ Որդւոյ. եւ Հոգւոյն սրբոյ ծնողի եւ ծնիցելոյ. եւ բղխողի ինոցունց էութե[նէ]: Համապետաց համագոյից եւ համազօրաց. ի հանուրնց արարածոց. եւ բանից ստեղծուածոց իմանալեաց եւ զգալեաց, նիւրականաց տարրեղինաց. եւ յաննիւթից հրաբունից սեռից. անցնելով ամանակաւ եւ ներկայի կենցաղի եւ սպառնեաւ յաւիտենիւ. զի ետ զկարողու[թ]ի[ւն] անարժանութե[ան] իմում ձեռնտուութե[եամ]բ եւ օժանդակութ[եամ]բ ընկերակցութե[ան] մարմնականօք գոյիւք պայազատափառաց. Ստեփաննոսի Թէոդորոսի, եւ Պետրոսի ջուղայեցւոց. քանզի Ա[ստուա]ծասէրք եւ կորովիքս այսոքիկ հայելով ի նուազութի[ւն] Ա[ստուա]ծայնոց կտակարանաց որ ի մէջ ազգիս հայոց. մանաւանդ վարդապետաց` եւ վանականաց` եւ գրոց աշակերտաց: Վ[ա]սն որոյ ջերմեռանդ սիրով յօժարեալք յորդորեցին զմիմեանս, քաջալերելով եւ զիմս նուաստութի[ւն]. որ սակս գոյից վարանէի. ձեռնտուք եղեն ինձ հեր գործառնութե[ան]ս այսմիկ. տալով առատապէս զծախս դրամոյն ըստորումն եւ յօրժամ պիտոյնայր:

Քանզի ես իշխանութ[եամ]բ եւ հրամանաւ վեհափառի Կաթուղիկոսի եւ պատրիարգի հայկազանս սեռի. հեր պատրիարգարանում սրբոյ Էջմիածնի լուսանկարի եւ Ք[րիստո]սահմնեցելոյ, տեառն Յակօբու: Ներ թուոջ փրկչին վեց հագար-որդի վեց հարիւրորդի երկրորդի. իսկ ըստ հայոց թուոյ հազարերորդի. հարիւրորդի մետասաներորդի. սեպտեմբերի. իէ ելեալ յերկրէ եւ յազգէ իմմէ դիմեցի ի կողմանս Եւրոպիոյ. յաղագս տպման մատենիս այսորիկ աստուածայնոյ, եւ բազմաւ վշտիւ եւ տառապակրութ[եամ]բ եկեալ հասի ի սահմանս յիտալիոյ` յերկիրն թուսգանու. ի քաղաքն Իլիվօռնայ, ներ նախնում նուագում գոչոք գտի ինձ զօժանդակ, սակս որոյ թողեալ գնացի ի Հռօմայ. գոնեայ անդ գտցի յաջողութի[ւն] գործառնութե[ան]ս. եւ անդ եւս ոչ եղեւ ինչ մխիթարութ[իւ]ն օգնականութե[ան] գործոյս. վ[ա]ս[ն] յոքունց պատճառաց ներհակականց. թէ ի մերայնոց ազանց. եւ թէ ինքեանց կանօնաց եւ սահմանաց` զորս մի ըստ միոջէ շարագրել ձանձրութի[ւն]է:

Իսկ ի դառնալն իմում անդրէն յ ի լիւօռնայ յետ բազմաց հակառակութե[ան]ց սուտակասպասից արանց եւ փասքուսաց մերայնոց ազանց. որք ոչ զօգուտ ազգի եւ զսրբոց աթոռոյն այլ զանձանց զցանկութի[ւն]. եւ կամաց զհաճութի[ւն] կամեին լնուլ. որոց ընդ դիմակալեալ. զոչինչ ետու հաւանութե[ան] բանս: այլ ընդերից հաւատարմագունից վերոգրեցելոց արանց եւ Ք[րիստո]սասիրաց` յետ բազմաց քննութե[ան]ց եւ հարցափորձութե[ան]ց միաբանեցայ սնրով` եւ դաշնադրականաւ գրով. զի սոքա երեքեանս ընդ իս հոգասցեն զամ[ենայն] զծախ վերոգրեցելոյ մատենին մինչեւ ցաւարտ. առ յօգուտ ազգիս եւ ի շահ սրբոց աթոռոյն:

Բայց այսպիսի եղեւ պայմանն, ք[ան]զի ի թուին ռճժդ փետրվարի ի վերոգրեցեալ պարոն ստեփաննոսն եւ պարոն Պետրոսն խոստացան զաւելեալն շահսն որ ի վաճառմանէ Ա[ստուա]ծաշնչոյն լինիցի տալ ս[ուր]բ Էջմիածնի: Նոյնպէս եւ պարոն թէոդորոսն զիւր բաժնի շահոյ զկէսն խոստացաւ ս[ուր]բ երուսաղէմի. եւ զկէսն յուշոյ վանից սրբոյն սարգսի զօրավարին: Այսու պայմանաւ ես եւս չու արարեալ հասի ի կողմանս հիւսիսայնոյ յերկիրս բէլգիկոյ. որ այժմ կոչի հօլանտիայ. ի քաղաքս յամսթէլօտամի ի տպարան սրբոյ Էջմիածնի եւ սրբոյն Սարգսի զօրավար ուրանօր եւ սկիզբն արարի տպել գրովքն զորս աւետիսն էր յօրինեալ. զի գիրք մատթէոսին յոյժ խոշորք էին եւ անյարմարք, նաեւ զի ոչ գոյր գիր վասն համաձայնութե[ան] եւ խորագրութե[ան] հարկեցայ առնել զնօտր գիրդ իմով գոյիւ, զոր վ[ա]ս[ն] փորձի եդեալ եմ ներվերջնում շարակնոցին: Նա եւ այսու բոլոր գրիւ որ յաւետէն էր յօրինեալ. որովք գրովք զսկիզբն արարաք ներ թուոջն ո[ր]պ[էս] գրեալ է ի սկիզբն եւ յաւարտ սորին ժամանեցաք ողորմութ[եամ]բ նունոյ Տ[եառ]ն եւ փրկչին Յի[սուսի]. ներ թուոջն Ք[րիստոս]ի հազարորդի վեցհարիւրորդի վատսներորդիութերորդի, յամսեանն հոկտեմբերին, որոյ էին աւուրք երեքտասաներորդ: Իսկ ըստ մերոյս հազարորդի հարիւրորդի եօթնետասն երորդի, ներ նոյնում ամսուս հոկտեմբերի երրորդի, իսկ ըստ հայոց ամսոյ հրոտից քսաներորդի հինգերորդի:

Արդ տետրք սուրբք եւ ծառայակիցք ի Ք[րիստոս]ի որք հանդիպիք այսմ նորատնկոյ բուրաստանի, եւ Ա[ստուա]ծակերտի դրախտի եւ յոքնազանի այգւոյ եւ յեդէմաբղխի քառավտակեան գետոյս, որ ոռոգեալ արբուցանէ եւ բողբոջեալ պտղաբերէ յոգիս բանկանաց զպէսպ[էս] տեսակս առաքինութե[ան]ց եւ վարուց բարեաց:

Յիշեսջիք միով հայրմերով զվերոգրեալ խանենց պարոն Ստեփաննոսն, եւ զհանգուցեալ ծնողսն նորին. զհայրն զպարոն եղումն, եւ զմայրն զփառանձեմն, եւ զայլ արեան մերձաւորս նորին:

Այլեւ զքթռէշենց Թէոդորոսն, եւ զհայրն նորին զմահդեսի յետգարն. եւ զմայրն աննամէլիքն: եւ զայլ համագունս նորին բոլորովին:

Նաեւ զպարոն Պետրոսն եւ զհայր նորին զտէր աւագն. եւ զմայր նորին զօղլան գարաքն: եւ զայլ հոմասեռս նորին զնոր եւ զհին:

Ընդ նոսին եւ զհայրն իմ զպարոն թորոսն. եւ զմայրն իմ զգօհար ազիզն. եւ զեղբայրն իմ զՅօհաննէսն զփոխեցեալն առ Ք[րիստո]ս սրոյ ընչիւքն մտի ես ի գործ յայս այլեւ զմիւս եղբայրն իմ զաւետիսն որոյ գրովն սկսաւ գիրքս. եւ ինքն եւս աշխատեցաւ ժամանակս ինչ ի խահարութե[ան] եւ ի տուրեւառութի[ւն] գործոյս: եւ զայլ ազգացեղս նոցին:

Ընդորս եւ զհաւատարիմ աշակերտն իմ զկարապետ վարդապետ անդրիանացի. որ միշտ եւ անձանձիր տքնեցաւ ի վ[ե]ր[այ] սրբագրութե[ա]ն[ն] եւ այլոց գործոց:

Այլեւ զձեռնասուն աշակերտն իմ զյօհան սարկաւագ երեւանեցի. որ զառաջներորդ փորձըն միշտ ընթերցաւ ընդիս եւ ընդ վարդապետին` եւ աշխատեցաւ ի սփռելն զթուխտն եւ ի ժողովելն, եւ ի կապելն եւ զտնտեստան հոգսն եւ զամ[ենայն] զարտաքին գործս հոգաց եւ ծառայեաց մտերմաբար: Եւ զայս զամենեսեան զաշխատաւորս եւ զբարեմիտ ջանօղացս յիշեսջիք, զի եւ դուք յիշեալ լիջիք յարքայութե[ան] Տ[եառ]ն մերոյ Յ[իսուս]ի Ք[րիստոս]ի լսելով զերանաւէտ բարբառ ն[ո]ր[ա] որ է օրհնեալ ընդ Հօր. եւ ընդ սրբոյ Հոգւոյն յաւիտեանս, եւ աւիտեանս յաւիտենից. Ամէն: Հայր մեր որ յերկինս: