Պատմութիւն Հայոց

Թէ զիա'րդ կոչեաց կայսրն Վաղէս զսոփէստէսն ի յանդիմանութիւն ընդդէմ ճշմարտութեանն, եւ թէ զիա'րդ ետես սոփեստէսն զսքանչելիսն, տեսանելով զբազմութիւն վկայիցն ի ներքս ի վկայարանին. կամ զիա'րդ կայսրն Վաղէս սատակեցաւ նշանօքն եղելովք յԱստուծոյ. եւ կամ զիա'րդ խաղաղութիւն լինէր եկեղեցեացն Աստուծոյ:

Ապա խնդիր հրամայէր առնել թագաւորն Վաղէս, զի տեսցեն գտցեն այր մի ճարտար, որ կարող իցէ դնել գրով բանս դիմադարձութեան ընդդէմ հաւատոց քրիստոնէութեան: Եւ պատմեցին նմա, զի էր այր մի սոփեստէս ճարտար ի քաղաքի միոջ: Ապա առաքեաց կայսրն առ նա մագիստրիանոսս, զի երթիցեն փութով եւ անզբաղապէս զայրն առ նա ածցեն. եւ առեալ ածին փութապէս:

Իբրեւ գնացեալ գայր օթեւանս երկուս, դէպ եղեւ նոցա դիպել այլ քաղաքի միոջ. եւ արտաքոյ քաղաքին վկայանոց մի սուրբ տիկնոջն Թեկղի: Իբրեւ պատահեաց այնմ, էջ սոփեստէս, եւ իւր վանս ունէր ի ներքս ի վկայանոցի անդ. իսկ մագիստրիանոսքն ունէին վանս իւրեանց ի քաղաքին: Եւ իբրեւ կերաւ հաց սիփեստէսն, էարկ անկողին, եւ փակեաց զդուրս վկայանոցին. եւ ինքն ի նիստ եղեալ ի վերայ անկողնին, կամէր լինել ի կողմն. մինչ դեռ արթուն էր, աչօք բացօք տեսանէր, զի յանկարծ բացան դրունք վկայանոցին, եւ եղեւ ժողով մեծ բազմութեան վկայիցն, որ երեւեցան մեծապէս փառօք: Եւ ելանէր ընդ առաջ նոցա սուրբ տիկինն Թեկղէս զարդարեալ մեծապայծառ, զի նշոյլք որպէս ի լուսոյ հատանէին ի նմանէն. եւ առնէին միմեանց ողջոյն, եւ ասէր ցնոսա տիկինն Թեկղ` թէ Բարի' եկիք, սիրելիք բարեկամք, եւ վաստակաւորք Քրիստոսի: Տուեալք միմեանց ողջոյն, արկեալք զիւրաքանչիւր զաթոռն, նստէին կարգաւ: Ապա սկսանէին սուրբքն խօսել, եւ ասէին. Սուրբքն տեառն, որ չեւ են հրաժարեալ յերկրէս, դեռ եւս աստէն ի նեղութեան են, են որք ի կապանս են. են որք ի փիւղակէս են, են որք յաքսորս, եւ են որք յայլ բռնութեան են, ի զրպարտութեան, ի հարկս եւ ի խոշտանգանս չարչարանաց: Եւ մեք փութապէս ժողովեցաք, զի մի' անտեսութեամբ անփոյթ արասցուք նախանձախնդիր լինել տեառն հաւատացելոց: Վասն զի մանաւանդ բազում մշակք տեառն խափանեալ կան, բազում անդք ի դերեւ ելին, եւ բազում այգիք խոպանացան. պարտ է մեզ զխափանիչս մշակացն զՎաղէս խափանել, զի ամենայն մշակ ի գործ իւր կանխեսցէ: Եւ քաջ մշակն Բասիլիոս յիւրմէ գործոյն կայր խափանեալ: Արդ եկայք առաքեսցուք ի մէնջ երկուս, որք երթիցեն վճարիցեն ի կենաց զչարագործն Վաղէս: Ապա միում անուն էր ի Սարգիս ի նոցանէ, եւ միւսումն Թէոդորոս. արձակէին զնոսա, դնէին ժամ եւ ասէին. Ի սոյն ժամ եկեսջիք դուք եւ մեք:

Եւ զայս ամենայն լուեալ սոփեստէսն, որ էր վկայանոցին, եւ տեսեալ զայս տեսիլ աչօք բացօք, եւ կայր զարմացեալ, եւ անքուն լինէր մինչեւ յառաւօտն զցայգն: Եւ ընդ այգգս այգոյն եկին հասին մագիստրիանոսքն, եւ ասեն ցսոփեստէսն. Արի գնասցուք զճանապարհս: Եւ խօթապատճառս լինէր, եւ ոչ կարէր ի տեղւոյն խաղալ: Իբրեւ սկսան նոքա ստիպել զնա, իսկ նա թալանայր, հանէր զոգին, ոգի զոգւով ածէր, եւ ոչ կարէր բանիցն տալ պատասխանի մինչեւ յերեկոյ: Ապա իբրեւ երեկոյ եղեւ, թողին զնա մագիստրիանոսքն ի վկայանոցին, եւ գնացին ի քաղաքն ի վանս իւրեանց: Եւ սոտեստէսն փակէր զդուրս վկայանոցին, եւ ի կողմն եղեալ յիւրում տեղւոջն, յանկարծակի դարձեալ երեւեցաւ նմա, զի բացան դրունք վկայանոցին, եկին կուտեցան, եւ լի եղեւ վկայանոցն նոքիւն վկայիւք: Եւ ելանէին միմեանց ընդ առաջ մեծաւ ուրախութեամբ, եւ տային միմեանց ողջոյն. ապա արկանէին զաթոռս իւրաքանչիւր կարգաւ յօրինեալ բոլորէին կարգէին ի նստել: Ապա գային սուրբքն Սարգիս եւ Թէոդորոս երկոքեան ի գործոյն` յոր առաքեալ էին, եւ մտանէին ի ժողովս սրբոցն: Ապա հայեցան բազմութիւն ժողովոյ վկայիցն, եթէ Ո'րպէս յոր գործ երթեալ էիք` վճարեցէք: Պատասխանի տուեալ ասէին, թէ Էր իսկ յորժամ ի ձէնջ գնացաք, սպանաք զթշնամին ճշմարտութեանն զՎաղէս. եւ ի սոյն ժամ առ ձեզ դարձեալ` եկեալ եմք աւասիկ առ ձեզ: Եւ յարուցեալ գոհանային ամենայն բազմութիւն ժողովոյն զտեառնէ մերմէ Յիսուսէ Քրիստոսէ. եւ ինքեանք մեկնեցան յիւրաքանչիւր տեղիս: Եւ յահի մեծի լինէր սոփեստէսն մինչեւ յայգ յառաւօտն:

Ապա իբրեւ այգ եղեւ, եկին մագիստրիանոսքն, ասեն ցսոփեստն. Արի' գնասցուք առ կայսրն: Նորա պատասխանի տուեալ, ասէ. Կայսրն մեռաւ, արդ մեք առ ո՞ երթիցուք: Եւ բազում վիճումն ի մէջ եղեալ նոցա վասն այսր բանի, եւ գրաւական եդեալ ի մէջ վասն այսր բանիս մինչեւ յրիս աւուրս: Եթէ ոչ, ասէ, հարցին աւար վաճառք, եւ քաղաքք յափշտակեսցին, ես` եթէ կայցէ նոյն կայսրն` գլխատեցայց, զի իշխեցի զայս ճառել: Ապա թոյլ տային նմա մագիստրիանոսքն մինչեւ յերիս աւուրս. եւ յետ երից աւուրցն ստուգեցաւ զրոյցն, զի մեռեալ էր կայսրն:

Ապա յետ այսորիկ արձակեցան ամենայն որ միանգամ ոք կայր ի պատիժս կամ յաքսորս. եւ դարձան ուրուք ուրուք որ միանգամ ինչք էին յափշտակեալք: Սոյնպէս եւ զկեսարացւոցն հրաման ետուն տալ զիւրաքանչիւր իրաց. եւ կոչեցեալ սրբոյն Բարսղի, զի զիւրաքանչիւր առցեն, եւ ոչ կամէին հուպ լինել: Զի թէպէտ եւ ասէր ցնոսա Բարսեղ` եթէ ահաւասիկ երաշխաւոր իմ թափեցաւ ձեզ, զի ասացի` թէ եւ տաց ձեզ ձեռն ի ձեռն ի ձեռս ձեր: Եւ ոչ ինչ կամէին ունկնդիր լինել, այլ ասէին. Այդ ի գանձ տեառն երթիցէ, որ դատեցաւ զդատաստանս մեր, եւ խնդրեաց վրէժ սուրբ եկեղեցւոյ ուխտի իւրոյ: Եւ ոչ ոք ի կեսարացւոց անտի հպեցաւ յարծաթ իւր, եւ ոչ մի ոք. բայց թողին զայն ի գանձ եկեղեցւոյն: Ապա էառ զայն արքեպիսկոպոսն, արար աւազանս մկրտութեան կնքոյ տալոյ. եւ կան հաստատեալ աւազանքն արծաթիք ի տուն լուսարանին մինչեւ ցայսօր ժամանակի: