Շիրակ

62. ՄՈԿՈՐԻՍ ( ՊԱՐՆԻԳԵՂ-ՊԷԿՔԷՆՏ ). ԱՐԴԻԿ. ԼՄԲԱՏԱՅ ՎԱՆՔ

Ի հարաւակողմն վանացս ՚ի փոքու ձորակի ՚ի սեպացեալ քարաժեռի ուրեմն ` որ ՚ի սասանութենէ իմեքէ երեւի անջատեալ ՚ի մերձակայիցն, կայ մատուռն փոքրիկ անգմբէթ, դուռն ՚ի հիւսիսոյ կուսէ ունելով, յորոյ վերայ երեւի ասեն եւ արձանագիր, այլ զի անմատչելի է տեղին ` անծանօթ մնայ եւ շինուածն: - Անծանօթ մնան եւ տեղիք ինչ յիշատակեալք յարձանին Զաքարիայ, եւ ամրոցն, որ թերեւս քաղաքորմն իսկ մենաստանին էր. իսկ սեփական գիւղ իւր Մոկորիս ` այժմ կոչի Մեծ Պարնի ( Պարոնի ) գիւղ, եւ մերձ է ՚ի Հառիճա, 200 հայաբնակ տամբք. զի կայ վերագոյն ՚ի հիւսիսոյ Արդիկայ եւ Փոքր Պարնի գիւղ, Ս. Գէորգ եկեղեցեաւ, Պէկքէնտ կոչեցեալ յայլազգեաց: - Առ գետակաւ եւ ձորով Հառիճայ երկու մղոնաւ ՚ի Հ. Մ. վանացն կայ Արդիկ գիւղ Հայոց իբր 200 տանց գաղթելոց ՚ի Կարնոյ եւ ՚ի Կարուց: Ունի եւ սա հնաշէն եկեղեցիս գեղեցիկս երկու. մին մեծ Ս. Գրիգոր խաչաձեւ կիսաբոլոր թեւօք [1], անսիւն, կամարօք բարձեալ զձեղունն, որոյ գմբէթ անկեալ է, միւսն փոքրագոյն, յանուն Ս. Աստուածածնի, նոյնպէս անսիւն է, որոց շինողացն անուանք անծանօթ մնացին առ ՚ի չգոյէ արձանագրութեան ՚ի ստորին կողմանսն, եւ ոչ կարելոյ քննողին ընթեռնուլ զբարձրայինս:

Յարեւմտից հարաւոյ Արդիկայ գեղջ կայ աւերակ մենաստան Լմբատայ, որ հաւանաբար առեալ է զանունն ՚ի գեղջէ ` այժմ անբնակ եւ անյայտ եղելոյ, երեւին մնացորդք ինչ բնակութեան վանականացն, կոփածոյ քարամբք, եւ եկեղեցին փոքր յանուն Ս. Ստեփանոսի, խաչաձեւ ՚ի ներքուստ եւ արտաքուստ [2]: Ոչ ժամանակ շինութեանն է յայտ եւ ոչ այլ դէպք տեղւոյս, բայց որչափ է ընթեռնուլ յարձանսն, որ յելս ԺԲ եւ ՚ի սկիզբն ԺԳ դարուց. յորոց միակ թուական որ ՚ի ստորեւ գմբեթին, յամի 1191, յայտնէ զամայանալն յառաջ քան զայն, վասն որոյ եւ հնագոյն գոլ շինութեամբ.

ՈԽ. Կամաւն Աստուծոյ ես տէր Բարսեղ որ գնեցի զվանքս յանաւրինաց եւ ետու զՑիցքն վանիցս եւ զջուրն որ իւրեան էր ի հնոց եղեալ յիշատակ ինձ եւ բարեխաւս առ Քրիստոս. եթէ ոք զյիշատակս մեր խափանեսցէ նզովի յԱստուծոյ եւ յամենայն սրբոց:

Ի ճակատ սեղանոյն արձանագրեալ է Մեծին Զաքարիայ սպասալարի հաստատելով զվերոգրեալ տուրս տեղւոյն.

Կամաւ բարերարին Աստուծոյ ես Զաքարէ Ամիր Սպասալար Շահնշահ եւ Մանդատորթա խուցէս ետու զՑիցքն իւր հողովն ( եւ ) ջրովն լեռնականաւ եւ դաշտականաւ ի Ս. Ստեփաննոս եկեղեցիս յիշատակ ինձ եւ եղբաւրն իմո Իվանէ եւ ծնողաց մերոց … կատարեսցեն Սարգսին. զկնի կենաց իմոց ինձ. ի հայրութեան …

Կարեւոր են եւ արձանք Գրիգորի արքեպիսկոպոսի Անւոյ, որոյ եւ տոհմի նորա սեփական ժառանգութիւն էր տեղին, եւ այլոցն եւս նուիրատուաց. բայց ընթերցուածք արձանացն ստուգութեան եւ լրման կարօտին, եւս առաւել ներքոյ գրեալքն [3]: Յարեւելեան որմն գրեալ են երկոքին արձանքս:

Կամաւն Աստուծոյ ես Տէր Գրիգոր որդի Ապուղամրի Անւոյ եպիսկոպոս տուի զարդք եւ զԲուրենոց երիցութիւն Լմբատա իմ հայրենեաց եւ նոքա տարին ա պատարագ ինձ տուին հաստատ պահաղք աւրհնին յԱստուծոյ. եթէ ոք հանել ջանայ կամ առնուցու բռնութեամբ զԿայէնի եւ զՈւդայի ( անէծս ) առցէ. յժը հայրապետաց նզովեալ եղիցի եւ մեր մեղացն պարտական եղիցի:

Կամաւք բարերարին Աստուծոյ այս մեր արձան անջնջելի եւ յիշատակ մշտնջենաւոր Տեառն Գրիգորոյ արհիեպիսկոպոսի մայրաքաղաքին Անւոյ եւ նահանգին Շիրակայ ժառանգորդ եւ սեփական մերոյ աթոռոյս որ ետուն որ էր հաւրեղբայր աստուածապատիւ Տեառն Բարսղի, հալալ արդեամբք ստացեալ ի սուրբ ուխտս Լմպատ զնորին գանձագին գեղն մերձ ի յԱրդիկ, որ կոչի յանուն Հայրենեաց թաղք ընծայեցի զսա սուրբ Ստեփաննոսի հայրենիք մինչ ի կատարած յաւիտենիս յաղագս յիշատակի մերոյ ( եւ յ ) արեւշատութիւն եղբաւր իմոյ Ղարփին եւ հայր Գրիգորի եւ Բարսղի ստացողի սոցա եւ ծնողաց մերոց. եւ եդի լուծ սպասաւորաց սոցա ի տարին ( զ ) պատարագս փոխարէն հատուցանելոյ ի տաւնի Ղազարու. զերկուսն Տէր Բարսղի եւ զերկուսն իմ հաւր զերկուսն իմ մաւր Մահմլքին. կատարիչքն աւրհնին եւ գալստեան Քրիստոսի. մի ոք իշխեսցէ հակառակել եւ զյիշատակս ( մեր խափանել ). եթէ ոք յանդգնի եւ զգեղս յայս վանից հանել կամենայ հանցէ զնա Աստուած ի կենացն անվախճանից հոգւով եւ մարմնով. իսկ որք հաստատուն պահեն զգրեալս մեր աւրհնութիւն Աստուծոյ եղիցի ի հոգիս եւ ի մարմինս նոցա. ամէն: - Զերջանիկ հայր զԱռաքեալն եւ զտանուտէր զարդիւնաբար տանս զՌուբէն յիշեցէք ի Քրիստոս:

Անծանօթք են, այլ մերձ Լմբատայ գուշակին ` տեղիքն յիշեալք յարձանսդ. Ցիցք եւ Հայրենեաց թաղք գիւղ, որ եւ յայտնապէս ասի մերձ լինել յԱրդիկ, եւ երկբայելին Բուրենոց:

[1]        Ջալալեանն 50 կանգուն ասէ զերկայնն, 44 զլայն: Միւսոյն 26 երկայն, 22 լայն:

[2]        Ըստ Ջալալենի ` 13 կանգուն ընդ երկայնն, 10 ընդ լայն:

[3]        Շնորհիւն Աստուծոյ ես Սիմէաւն Ծուպուլիս որդիս որ ետու զիմ այգին Մաւխաենցն է զիմ բաժինն ( ի ) Լմբատայ սուրբ Ստեփանոս եւ բարեխաւս ինձ առ Քրիստոս. արդ թէ ոք հակառակ կայ այսմ բանիս Քրիստոս Աստուած նզովէ զիւր մահն եւ զիւր կեանքն. եթէ ոք հակառակաբար ջնջել ջանայ ` ջնջեսցի անուն նորա յաւիտենից:

          Շնորհիւն Աստուծոյ ես Գրիգոր եւ իմ եղսարքս տվաք զմեր հայրենիս … ի սուրբ Ստեփաննոս ի հայրութեան Մաւսէսի իւր սիրելի եղբարց Առաքէլի եւ Վարդանայ յիշատակ մեր ծնողաց եւ մեզ. սոքա սահմանեցին ի սուրբ Խաչի շաբաթ աւրն ( ի ) մատուռն պատարագել Եա աւրն Մխիթարայ … …

          Ի հիւսիսային որմն.

          Կամաւն Աստուծոյ  ես Կարապետ եկի ի սուրբ Ստեփաննոսի դուռն եւ տեսայ որ ջուր ոչ կայր ի սմա եւ բնակչաց սորա թախանձեալ զիս ի բերել ջուր. եւ ընկալայ Եզ պատարագ ի տաւնի Ստեփաննոսի:

          Ի վերայ արձանի Տեառն Բարսղի.

          Կամաւն Աստուծոյ ես Իշխանս որ իմ կամաւս եւ իմ սրտի յաւժարութեամբն զիմ ընձանն ծախեցի Լմբատայ սուրբ Ստեփաննոսի ի փուր ? ( հաւր ?) Խաչատրոն որ ծախեցի զվճար առի  ոչ ում տավայ ( Ջալալեանն ընթեռնու կամ գրէ աղայ ) չկայ հետ սուրբ Ստեփաննոսի ոչ իմոց եւ ոչ աւտարաց. Ես Մայր ? Անեցի. ես Վայեցի Գէորգս գրեցի զհրամանս Իշխանի: