Պատմութիւն Հայոց

Յաղագս եթէ զիա'րդ, իբրեւ աքսորեցաւ սուրբն Ներսէս եւ ընգեցաւ ի կղզին յանապատն, թէ ո'րպէս կամ զիա'րդ կերակրեցաւ եւ կամ ո'րպէս յԱստուծոյ եղեն սքանչելիք զամս ինն:

Ապա իբրեւ սրտմտեալ թագաւորն Վաղէս` յարոյց հալածանս ի վերայ եկեղեցեաց սրբոց ընդ ամենայն կողմանս իւրոյ իշխանութեանն, եւ զամենայն եպիսկոպոսս մեկնեաց եհան յիւրաքանչիւր ժողովրդոց եւ ընգէց զնոսա յօտարութիւն, առաւելիւր նիւթեալ մեծաւ բարկութեամբ ի վերայ սրբոյն Ներսէսի. վասն զի պատճառք մահուան միամօր որդւոյն սիրելոյ իւրոյ եղեւ նա, ապա չարապէս չարութեամբ դառնութեամբ մահուան կամէր վճարել զնա: Որում մեծամեծքն եւ ամենայն խորհրդականք թագաւորին չհաւանեալք չառնուին յանձն, այլ հազիւ հազիւ կարացին թափել ի մահուանէ: Ապա ետ հրաման ընգենուլ զնա ի կղզին մի մեծ ովկիանոս ահագին ծովու, յանապատ յանջուր տեղի մի` ուր ոչ բոյս ինչ դալար, եւ ոչ արմատ ինչ, եւ ոչ այլ ինչ ամենեւին` որ ինչ ի պէտս մարդկան լինիցի. բայց միայն քար եւ աւազ ապառաժ, եւ ոչ ճանապարհ ուրեք ընդ այն, եւ ոչ գնացք ինչ նաւաց:

Ապա անցուցին զնա ի տեղին հրամայեալ, եւ ընդ նմա արս եւթանասուն. այլ արքն որք կէսքն եպիսկոպոս էին յայլոց քաղաքաց, կէսք կղերիկոսք յայլոց եկեղեցեաց: Իսկ նա խնդայր եւ ուրախ էր ընդ այն, զի եհաս նմա կրել չարչարանս վասն անուան տեառն Յիսուսի Քրիստոսի Որդւոյն Աստուծոյ: Եւ էին նորա այն որք ընդ նմայն աքսորեցան յիւրոցն` երկու. անուն միոյն Ռաստոմ սարկաւագ, եւ երկրորդին` Տիրանամ. եւ այլք եւթանասունքն որ ընդ նոսա, զորս ուստեք ուստեք ընդ նոսա ամացեալ ի նաւն` ի կղզին խաղացուցին: Եւ գնաց մեկնեցաւ նաւն` որ զնոսայն տանէր, եւ ըստ հողմոյն յաջողութեան ի հնգետասան օր համանէր ի հրամայեալ տեղին. եւ թափեաց զնոսա նաւն ի կղզին, եւ ինքն այսրէն դարձաւ:

Եւ յայնմ կղզւոջ ոչ գտանէր ոչ ջուր ըմպելոյ եւ ոչ դոյզն ինչ արմատ, զի անարմատ աւազ միայն էր. զի վասն այնորիկ իսկ տարեալ էր զնոսա անդր, զի սովամահ արասցեն զնոսա ըստ խստութեան թագաւորին հրամանին: Եւ եղեւ իբրեւ եհաս նոցա յամել ամսօրեայ մի ժամանակս, որ տկարագոյնքն էին ի նոսա` սկսան նքողել ծարաւել նուաղել եւ ներգեւել դորսովել ի քաղցոյ կամ ի ծարաւոյ: Ապա մխիթարել եւ քաջալերել սկսաւ զամենեսեան Ներսէս, եւ ասէ. Պինդ կացէք, հաստատուն լերուք, եւ մի' երկնչիք. զի այն տէր մեր Յիսուս Քրիստոս` որ հրամայեաց ծառոյն սաբեկայ բերել զխոյն պտուղ, եւ ընկալաւ զԻսահակ կենդանի զոհ, եւ օրհնեաց զՅակոբ ի պանդխտութեան, եւ ապրեցոյց զՅովսէփ ի ծառայութենէն եւ տիրացոյց, հրամայեաց եւ մորենւոյն հրով տերեւել ծաղկել, եւ օդոցն հրամայեաց քաղցրութեանն հացին կերակրոյ ի վերուստ ցօղել, եւ զլորամարգին ի թռչնոց տալ ապստամբող եւ դառնացող ժողովրդեանն, եւ ինքն Քրիստոս վէմ եղեալ` ընդ նոսա շրջէր յանապատին յանջրդին, եւ զքաղցրութիւն ջուրցն ի ծարաւ նոցա մատուցանէր, եւ խորհուրդ հանդերձելոցն` որ առ յապա լինելոցն էր` գուշակէր գաւազանաւն ի ձեռն Մովսէսի, վէմն խոցեալ` հոսէր նոցա ջուր, զնոսա անդ զառաջինսն օրինակօքն կեցուցանէր. եւ ինքն կերակրեաց ի սակաւ հացէ զժողովուրդն յանապատի անդ, եւ ըստ ծառոյն` որ զխոյն եբեր` ինքն զխաչէն պրկեալ կախեալ խաչեցաւ, եւ օրինակաւն ըստ նմանութեան ի կողսն խոցեցաւ, եւ եհան մեզ անտի ջուր փրկութեան ի լուացումն սրբութեան ապաշխարութեան. յաղագս կենաց մերոց եւ ինքն վասն մեր հաց եղեւ, եւ զարիւնն իւր ըմպել ետ մեզ, զի զմարմինն ի մարմինն խառնեսցէ եւ զարիւնն յարիւնն, զի զաստուածութիւնն յոգիս մեր միացուցեալ, զմեզ ընդ սուրբ Հոգւոյն, եւ ի վախճանի զմեզ բնակիցս աստուածութեանն արասցէ. արդ որ այսչափ երախտիս առնէր մեզ, մինչեւ մեք անգամ բանս գոհացողութեան փոխարէն շնորհս ոչ հատուցանէաք նմա, իսկ արդ զիա՞րդ վասն անուան նորա արժանի եղեալք սակաւիկ մի թշնամանաց` սովամահ ինչ կարծիցէք լինել: Ոչ այդպէս. այլ հաւատով խնդրեսցուք, եւ տացի մեզ կերակուր: Իսկ արդ նշան խնդրեմք, ոչ. այլ նշան թերահաւատից պիտոյ է, եւ առ զչարսն դարձուցանելոյ յուղղութիւն. այլ մեզ, գիտէ տէր զպիտոյսն մեր եւ զօգտակարսն, եւ ըստ այնմ պատրաստէ զինչ եւ պիտոյ է մեզ: Իսկ մեք ոչ այնպէս, որ քա~ւ եւ մի լիցի, որպէս ասացաւն. ասէ, «Ազգ չար, նշան խնդրէե: Իսկ մեզ կարեւորքն առանց ուրոյն ի մարդկան աղանդէն չիք հնար լինել: Իսկ տէրն կարող է եւ առանց կերակրոյ պահել զմեզ կենդանիս, եւ կարող է տալ կերակուր. եւ արդարացուցանել կարող է, եւ արժանիս առնել` վասն իւրոյ անուանն պատրաստել մեզ մեռանել. տալ մեզ զսովորական ընդունելութիւն բնութեան մահուն, որ չերթայ ուրեք ի մարդկանէ, այլ պատճառս միայն առնէ զանուն իւր ի վերայ աներեւոյթ մարմնոյն պահէ, եւ իւրոյ արքայութեանն զմեզ բագորդս բաժանորդս առնէ: Կարող է եւ ի խաղաղութեան վաղճանել, եւ առնել արժանիս արքայութեան կարգացն:

Զայս եւ այսպիսի եւ որ երթայր զհետ սորին` իբրեւ խօսեցաւ, արդ` ասէ` դի'ք ծունր ամենեքեան, զի արժանի միայն լիցուք մարդասիրութեանն Քրիստոսի: Եւ ի դնել նոցա երիցս անգամ ծունր եւ կալ յաղօթս, եւ յարեաւ ի ծովու անդ հողմ սաստիկ, եւ սկսաւ ընկենուլ ի կղզի անդր ձուկն սաստիկ յոյժ, մինչեւ շեղջս շեղջս կուտէր ի ցամաքի կղզւոյն. եւ ընդ նմին փայտ սաստիկ յոյժ: Իբրեւ հանին կուտեցին զփայտն, խորհէին թէ հուր պիտոյ է, որով զփայտն լուցցուք: Յանկարծակի ինքնին լուցեալ փայտն հրով վառէր. եւ նոքա յարուցեալք գոհացեալ, զաղօթսն կատարելոյ` մատեան արկին ի խորովս, եւ բազմեցան եւ մատեան յուտել: Եւ իբրեւ կերան յագեցան, եւ պէտք եղեալ ըմպելոյ ջուր` յոտն եկաց սուրբն Ներսէս, եւ մատուցեալ փորեաց զաւազն ի կղզւոջ, եւ բխեաց աղբեւր` ջուր քաղցր անոյշ, եւ անտի ըմպէին որք հանապազորդք էին ի կղզւոջն:

Յայնմ կղզւոջ զայս օրինակ կերակրեալ լինէին ի ծովէ անտի. եւ հանապազ մխիթարէր զնոսա սուրբն Ներսէս, եւ ասէր. Այսպէս յիշեցէք եւ ի մտի կալարուք զբանն տեառն զոր ասաց, թէ «Խնդրեցէք զարքայութիւն Աստուծոյ եւ զարդարութիւն նորա, եւ այն ամենայն տացի եւ յաւելցիե: Տեսէք, եղբարք, զի ահաւասիկ իբրեւ հայր յորդիս մատուցեալ է առ մեզ Աստուած` խրատել զմեզ, զի զմեզ պիտանիս արասցէ, եւ զանունն քաջութեան ժառանգեցուսցէ մեզ, եւ զմեզ մեծաց վարձուց արժանիս արասցէ: Զի զպատճառս սակաւիկ առաքինութեան ի մէնջ խնդրէ. այնչափ միայն, զի սիրեսցուք զնա. եւ ապա զանթիւ զանչափ զանկշիռ զանհամեմատ բարեացն առնէ զբարերարութիւնս սքանչելեաց իւրոց. եւ ցուցանէ զբարիատուր զերախտապարգեւ հատուցմունս վասն իւրոյ մարդասիրութեանն: Քանզի եւ զանձն իւր ոչ խնայեաց դնել ի վերայ մեր, այլ կերակուր եւ ըմպելի եւս եղեւ մեզ:

Եւ այսպէս հանապազ հանդերձ եղբարբք գոհանալ եւ օրհնել զտէր Յիսուս Քրիստոս, զցայգ եւ զցերեկ կային ի պաշտաման տեառն անդադար: Արեգական մտանելոյ կային եղբարքն, եւ ապա տէրունատուր կերակրովն ուրախ լինէին, յընգենուլ ալեացն ի պատրաստել զկերակուր: Իսկ սուրբն Ներսէս յեւթն աւուրն ի կիրակէին հասեալ միայն, ապա ճաշակէր: Այլ զայս օրինակ համակ տայր նոցա զքաջալերութիւն սուրբն Ներսէս ամիսս ինն, որ եղեն յայն կղզւոջ: