Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՏԱՍՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԾԱՌԱՅԻՑ ԳՆԵՑԵԼՈՅ 

1. Ծառայ անուանի ա'յն, որ դրամով գնեցեալ լինի յումեքէ, զի ծառայիցէ նմա եւ վասն այսորիկ շուրջ զգնեցմանէն եւ պարտաւորութենէ ծառային զժամանակէ ծառայութենէ, ազատեցմանէ եւ պարտաւորութենէ ծառային յետ ազատութեանն, ներքոյ մի ըստ միոջէ գրեսցի:

2. Եթէ ոք գնեաց ծառայ եւ ետ գինս վաճառողին եւ էառ զգիր վաճառողէն, բնակեսցի ծառայն վաճառեալ ի տան գնօղին եւ ծառայեսցէ նմա զամենայն հաճոյս նորա. իսկ եթէ ոչ հնազանդեսցի ծառայն հրամանի տեառն իւրոյ` խստապէս խրատեսցի:

3. Եթէ ծառայ ուրուք, գոլով անհաւատարիմ առ տէր իւր` զծածկեալ խորհուրդ տան տեառն իւրոյ (բաց ի ընդդէմ արքայական մեղանչողութենէ) ասասցէ ուրեք, եւ յայտնեալ ստուգեսցի` խստապէս պատժեսցի առանց ողորմութեան:

  4. Եթէ ոք գնեաց յումեքէ զծառայ պայմանաւ, որպէսզի ի միջոցի կարգեցելոյ ժամանակին փորձիցէ զծառայն, եթէ գտցէ հաճոյ ինքեան` յայնժամ տացէ զգինն, ոչ կարէ դարձուցանել զծառայն ի տէրն իւր մինչեւ ի պայմանեալ ժամանակն: Իսկ եթէ իցէ ծառայն դիւահար կամ խելագար, յորմէ երկիւղ կրիցէ սպանանելոյ, կարող է յառաջ քան զպայմանեալ ժամանակն դարձուցանել:

5. Եթէ ոք գնեաց զծառայ պայմանաւ, որպէսզի միջոցի պայմանեալ ժամանակին փորձիցէ զծառայն, եւ երբ ոչ գտանիցէ արատ ինչ` տացէ զգինս վաճառողին: Եթէ մինչեւ ի պայմանեալ ժամանակն փախիցէ ծառայն, որ գնեացն հարկաւորի գտանել զծառայն եւ տալ ի ձեռս վաճառողին. իսկ եթէ ոչ գտանիցէ` տացէ զգինս նորին տեառն նորա:

6. Եթէ ոք վաճառեսցէ զծառայ անդառնալի պայմանաւ` թե' այր եւ թէ կին, եւ գտանի ի նմա արատ, ոչ կարէ դարձուցանել ի առաջին տէրն իւր, զի անդառնալի պայմանաւ է գնեցեալ. բայց միայն եթէ դիւահար իցէ, կարէ դարձուցանել եւ յետ առնուլ զգինն:

7. Եթէ ոք ի վաճառելն զծառայ իւր վկայեաց զծառայէն գոլ բարի եւ հաւատարիմ, առաջի երկուց եւ երից արանց եւ անդառնալի պայմանաւ վաճառեաց, եւ որ գնեացն եգիտ զծառայն գօղ եւ փախչօղ, պարտի խնդրել ի դատաստանէն զիրաւունս սակս խաբէութեան այնմիկ, որ պատրեաց զնա եւ վաճառեաց զծառայ իւր: Եւ դատաստանն ստուգեալ ի վկայիցն յերբ ուղղապէս երեւեսցի զխաբէութիւն վաճառողին` դարձուսցէ զծառայն առ վաճառողն եւ առցէ զգինն ի նմանէ տացէ գնօղին, եւ զո'ր ինչ գողացեալ իցէ ի գնօղէն` վճարեսցէ վաճառողն: Իսկ եթէ որ վաճառեացն զծառայ իւր ոչ գովաբանեաց զնա եւ կամ ասաց, թէ երբեմն բարի գործէ եւ երբեմն մեղանչէ, եւ որ գնեացն ոչ կարէ դարձուցանել զծառայն, քանզի վաճառօղն ոչ է վկայեալ զբոլորովին անմեղութենէ եւ արդարութենէ ծառային այնմիկ:

8. Եթէ ոք վաճառեաց զորդի իւր ումեք եւ էառ զգինս ի գնօղէն եւ ետ նմա զիր վաճառման, յետ ժամանակաց որդին այն հաճոյացուցեալ զտէր իւր դրամօք կամ ծառայութեամբ առնու ի նմանէ զգիր ազատութեան եւ դառնայ առ հայրենին, մի' համարեսցի նա իբրեւ զծառայ, այլ իբրեւ զճշմարիտ ազատ, զի փրկեաց զանձն իւր ի ծառայութենէ եւ վաճառելն զորդին պատահիլ կարէ ի պատճառէ նեղութեան եւ չքաւորութեան:

9. Եթէ ոք վաճառեաց զծառայ կամ զորդի իւր ի երկրին անհաւատից (այսինքն` մահմետականաց եւ այլ սոյնպիսեաց) վասն մեծի հարկաւորութեան դաշնագրով, զի յորժամ կամիցի յետս առնուլ` տացէ նմա զիր ինչ, -այսպիսի պատահմանն յորժամ նախքան զսահմանեալ ժամանակ ազատութեան խնդրէ վաճառողն, զի առցէ առ յինքն զորդին կամ ծառայն իւր, պարտի ըստ դաշնագրոյն հատուսցէ նմա անթերի եւ ապա առցէ. իսկ եթէ ոչ կարիցէ հատուցանել կամ խօսիցէ այլեւայլ ինչ, սոքօք ոչ կարէ գտանել զիրաւունս առ ի առնելոյ առ յինքն զվաճառեալն:

10. Եթէ ոք գնեաց զծառայ յումեքէ, զի մինչեւ ի մի կամ երկու կամ երեք ամ ծառայիցէ յինքեան եւ յետ այնորիկ ազատ արասցէ նմա, հարկաւորի գնօղն ի լրման պայմանադրութեան արասցէ ազատս. իսկ եթէ ոք յանդգնեսցի ընդդէմ օրինաց` ոչ ազատել զծառայ իւր ի լրման պայմանին, ծառայն այն եղիցի յինքն ինքեան ազատ:

11. Ծառայն հարկաւորի` եթէ ի չափ հասակի ժամանեալ իցէ, այսինքն` լրացեալ իցէ նորա հնգետասան ամ հասակին իւրոյ, մըտերմաբար ծառայել տեառն իւրոյ մինչեւ ի եօթն ամ ի ամենայն հաճոյս նորին, իսկ ի անցանիլ եօթն տարոյն աստուածային օրինօք ազատ է ծառայն ի ծառայութենէ իւրմէ, եւ հարկաւորի տէրն ծառային ազատ առնել զնա գրով դատաստանի եւ արձակել զնա:

12. Եթէ ոք գնեաց զծառայ մանուկ տիօք, որ ոչ իցէ հասեալ հնգետասան ամ հասակին նորա, այնպիսի մանուկ ծառային մի' համարեսցի ի կարգի ծառայութեան արարեալ սպասաւորութիւնն մինչեւ ի տասն եւ հինգ ամն նորին եւ ի լրման տասն եւ հինգ ամ հասակին իւրոյ եօթն ամ ծառայիցէ տեառն իւրոյ եւ ապա եղիցի ազատ, որպէս եւ վերոյ գրեցեալ է:

13. Եթէ ծառայ ումեք գերի վարեսցի ի թշնամեաց եւ փախիցէ ի նոցանէ եւ եկեսցէ առ տէր իւր, եղիցի ազատ ի ծառայելոյ նմա, թէեւ փոքր ժամանակ իցէ նորա արարեալ ծառայութիւն նախքան վարիլն ի գերութիւն, եւ այս պարգեւ ազատութեան շնորհեսցի ծառային դարձելոյ կամաւ իւրով ի գերութենէ առ տէր իւր վասն հաւատարմութեան եւ մտերմութեան ծառային: Իսկ եթէ ծառայն յինքնին ոչ դարձցէ առ տեառն իւր, այլ տէր նորին կրկին անգամ գնեսցէ ի ձեռաց գերի վարողացն, չորեքտասան ամ հարկաւորի ծառայել տեառն իւրոյ` սակս իւրաքանչիւր գնեցմանն եօթն ամ եւ նախքան վարիլն ի գերութիւն որքա'ն ժամանակ ծառայեալ իցէ` համարեսցի ի մէջ չորեքտասան ամացն:

14. Եթէ ծառայ ումեք կամաւ իւրով փախեաւ ի տեառնէն եւ գնաց առ թշնամիս նորին, դարձեալ զղջանայ եւ դառնայ առ տէր իւր եւ խնդրէ զներումն յանդգնութեան իւրոյ` եօթն ամ ծառայիցէ եւ եղիցի ազատ, եւ նախքան զփախչիլն արարեալ ծառայութիւնն մի' համարեսցի ընդ եօթն ամսն: Իսկ եթէ այնպիսի փախուցեալ ծառայն տէրն նորին կրկին անգամ գնեսցէ ի ձեռաց թշնամեացն, ցորքան կենդանի է` ծառայիցէ տեառն իւրոյ վասն յանդգնութեան եւ անհաւատարմութեան իւրոյ:

15. Եթէ ծառայ ումեք ամուսնացաւ ընդ կոյսի կամ ընդ կնոջ ազատի, եւ կոյսն կամ կինն ոչ գիտէր զնա գոլ ծառայ, այսպիսի պատահմանն կարէ առնել կինն մինն ի երից իրացս. նախ` զի տացէ զգինս առն իւրոյ ի տէրն իւր եւ առնել զայր իւր ազատ. երկրորդ` առնուլ օժիտ իւր ի յառնէն եւ բաժանիլ ի նմանէ, յերբ ոչ կամիցի գրել զանուն իւրոյ ենթ ծառայութեան. երրորդ` ընդունել զծառայութիւն եւ բնակել ընդ առն իւրում եւ լինիլ ծառայ եւ հնազանդ հրամանաց առն իւրոյ տեառնն որպէս եւ կատարեալ ծառայ. եւ ի սոցանէ ո'ր կողմն հաճոյ թվիցի` յինքեան այնպէս արասցէ:

16. Եթէ ծառայ ումեք ամուսնանայ հրամանաւ տեառն իւրոյ եւ առնու կին ի աղախնեաց տեառն, յորժամ ազատեցեալ լինի ծառայն յետ սպասաւորութեան եօթն ամացն, ընդ նմին եւ կինն լինի ազատ: Նոյնպէս ասելի է եւ վասն որդւոց եւ դստերաց նոցին: Եւ թէպէտ կինն ծառային այնմիկ, որ էր յառաջ աղախնին տեառն այն, ոչ արարեալ իցէ եօթն ամ ծառայութիւն տակաւին` ընդ առն իւրում լինի ազատ:

17. Եթէ ծառայ ոք ազատեսցէ զտէր իւր ի մահուանէ որո'յ կերպիւ եւ իցէ, այսինքն` եթէ ի ձեռաց թշնամեաց զերծուսցէ, ի վտանգէ ապրեցուսցէ եւ ի այլոց սոցին նմանեաց փրկեսցէ, վասն հաւատարմութեան եւ մտերմութեան իւրոյ եղիցի ծառայն ազատ:

18. Եթէ ծառայ ոք ըմբռնեսցէ յումեք ի զօրաց փախուցելոց մի կամ երկու կամ այլ աւելի եւ բերցէ առ դատաւոր քաղաքին` վասն հաւատարմութեան ծառային որ առ Արքայական մեծութիւնն, եղիցի ծառայն ազատ:

19. Եթէ ոք վասն ումեք ծառայի նենգութեամբ գրեսցէ զսուտ գիր ազատութեան, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` դարձուսցէ զծառայն առ տէր եւ տացէ տեառն ծառային քառասուն ըռուբլի. իսկ եթէ ոչ կարասցէ դարձուցանել զծառայն ի տէր իւր` տացէ ութսուն ըռուբլի տեառն ծառային:

20. Եթէ ոք գնեալ իցէ ծառայ, եւ ծառայն սպասաւորեալ իցէ տեառն իւրում երեք տարի, որոյ մնացեալ իցէ այլ եւս չորս տարի սպասաւորելոյ, տէրն նորին դիցէ առ ումեք գրաւական զծառայն մինչի վեց տարի, զի ի լրման վեց տարոյն լինիցի ազատ. նոյնպէս ասելի է վասն այլ ժամանակաց. ո'չ է հաստատուն դաշն այն, այլ ի լրման չորս տարոյն կամ այլ սոյնպիսի ժամանակաց լինի ծառայն ազատ, զի ծառայն հարկաւորի ի չափ հասեալ միայն եօթն տարի սպասաւորել տեառն իւրոյ եւ ոչ աւելի:

21. Եթէ ոք գնեսցէ զծառայ ի քրիստոնէից ազգէ` ո'չ է կարող վաճառել միւս անգամ զնա:

22. Եթէ ոք գնեսցէ ծառայ ի մահմետականաց եւ ի կռապաշտից կամ յեբրայեցոց ազգէ, եւ ծառայն հրամանաւ տեառն իւրոյ ընդունեսցէ դաւանութիւն սրբազան հաւատոյն Քրիստոսի` եղիցի ազատ:

23. Եթէ ոք ազատեսցէ զծառայ արհեստաւոր, կամիցի ծառայն առ այլ ոք բնակիլ վասն վարձոյ արհեստի իւրոյ, յորժամ տէր իւր կամիցի` հարկաւորի ազատեցեալ ծառայն նախապէս վասն տեառն իւրոյ սպասաւորել, եւ ապա` վասն այլոց:

24. Եթէ ումեք որդիք վարեսցին ի գերութիւն կամ ասպատակութիւն ի ձեռս թշնամեաց, եւ ոմանք գնեսցեն ի նոցանէ, եւ դէպ լիցի, զի ծնօղք ճանաչիցեն զորդիս իւրեանց, որ գնեացն պարտաւորի առնուլ զգինս եւ զծախս մսղոյն ի ծնողացն անթերի եւ զորդի նոցին տալ նոցա:

25. Եթէ ոք կամեսցի ազատել զծառայ իւր, պարտ է նմա տալ զգիր ազատութեան, եւ նոյն գիրն պարտ է հաստատութեան աղագաւ երկու կամ երեք այրք գրել զվկայութիւն եւ յայտնել ի դատաստանի եւ եպիսկոպոսի տեղոյն այնմիկ. իսկ եթէ ոչ գտանիցի ուրեք եպիսկոպոս, բաւական է վկայութիւնն երկու կամ երեք արանցն եւ դատաստանի յայտնելն:

26. Եթէ ոք ազատեաց զծառայ իւր եւ յետ ազատութեան նորին լուաւ, զի ծառայն ազատեցեալ հայհոյէ եւ անարգէ զնա եւ ծածուկ բանք եւ իրողութիւնք տանն նորին պատմէ այլոց, այսպիսի պատահմանն տէրն այն պարտի խնդրել ի դատաստանէ զիրաւունս: Յորժամ քննեալ ստուգեսցի` տացի ծառայն ազատեցեալ ի ձեռս տեառն իւրոյ եւ եղիցի նմա կրկին ծառայ. եւ ցորքան կենդանի է` ծառայիցէ նմա: Իսկ եթէ ոչ կամեսցի տէրն առնուլ զնա ի ծառայութիւն իւր` հրապարակաւ խստապէս ձաղկեսցի, որպէսզի տեսեալ այլոց` զգոյշասցեն ի այնպիսի անկարգութենէ:

27. Եթէ ոք ազատեաց զծառայ իւր եւ յետ նմա պարգեւս կամ ստացուածս, պարտի գրել զայնոսիկք ի գիրս ազատութեան մի ըստ միոջէ. իսկ եթէ ոչ գրեաց զիրսն եւ ստացուածսն` յետ մահուան այրն, որ ազատեաց, կարեն ժառանգորդքն նորին խնդրել ի ծառայէն զիրսն եւ ստացուածն զայնոսիկք եւ առնուլ ի նմանէ: Բայց յորժամ գրեալ իցէ` ոչ կարեն պահանջել եւ յետս առնուլ:

  28. Եթէ ոք ազատեաց զծառայ իւր գրով եւ յետ մահուան նորին ժառանգք նորին ոչ կամին ընդունիլ զազատագիրն տվեալ ի նմանէ, այլ կամին կրկին ծառայեցուցանել զնա` ո'չ կարեն եւ ո'չ ունին իրաւունըս:

29. Եթէ ոք գնէ զկոյս ոմն եւ բռնութեամբ շնայցէ ընդ նմա, կոյսն ապականեալ եղիցի ազատ ի ծառայութենէ, եւ շնացօղ այրն ըստ օրինաց կրեսցէ զպատիժ:

30. Եթէ ծառայ ոք յայտնեսցէ զտեառնէ իւրմէ գոլ ի մեղս քրէականս, որ է ընդդէմ արքայական մեծութեան ապստամբութիւն, եւ քննեալ ստուգեսցի` ծառայն եղիցի ազատ ի ծառայութենէ եւ մեղանչօղն ըստ օրինաց պատժեսցի:

31. Եթէ ծառայ ուրուք գողասցէ ի տանէ տեառն իւրոյ զինչս, եւ յորժամ քննեալ ստուգեսցի` խստապէս պատժեսցի: Իսկ եթէ երկրորդում նուագի գողացաւ` հրապարակաւ պատժեսցի եւ դրոշմեսցի նշանաւ խարանաց:

32. Եթէ ծառայ ումեք գողացաւ զինչս ի տանէ տեառն իւրոյ եւ ետ ումեք ի պահեստ, եւ որ է առն ի պահեստ ոչ յայտնեաց տեառն նորին եւ գիտէր զզինչսն այն ծառայն գողացեալ է, յորժամ յայտնեալ ստոգեսցի` որ պահեացն տացէ փոխանակ միոյն չորս:

33. Եթէ ոք ընդունի ի տուն իւր այլոց փախուցեալ ծառայ եւ գիտէր զնա ծառայ գոլն, բայց ոչ յայտնեաց զծառայէ նորին առ յինքն փախուցելոյ տեառն նորին, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` ծառայն կամ ծառային գինն քառասուն ըռուբլի տացէ ի տէր նորին: Եւ եթէ երկրորդում նուագի յանդգնեսցի առնել` երկու ծառայ փոխանակ միոյ կամ ութսուն ըռուբլի հատուսցէ առանց այցելութեան:

34. Եթէ ծառայ ուրուք կամի գնել եւ վաճառել` պարտի խնդրել զհրաման ի տեառնէ իւրմէ, եւ յորժամ տացէ հրաման` յայնժամ կարէ գնել եւ վաճառել. իսկ եթէ ոչ տացէ հրաման տէրն ծառային այնմիկ պարտ է ընդդէմ կամաց տեառն իւրոյ ո'չ գնել եւ ո'չ վաճառել:

35. Ծառայ ուրուք ոչ կարէ վասն տեառն իւրոյ մտանել ի դատաստան եւ խօսել ի ատենի ընդ ումեմն ազատի, զի ոչ ունին հաւասար պատիւ այնք, որք ազատք են, եւ այնոքիկք` որք ծառայք են, այլ պարտի ի բաց կալ ի ատենախօսութենէ ընդ ազատի` ոչ նմանէ իւրոյ:

36. Եթէ յումեքէ, որ ոչ է այլոց ծառայ, ի ատեան դատաստանի հարցեալ զկացութենէ նորին, ասիցէ նա, թէ ծառայէ յումեք, եւ որ ասաց զայս` եթէ իցէ իբրեւ ամաց քսանից կամ այլ աւելի, կորոյս զպատիւ ազատութեան իւրոյ եւ եղեւ ինքն անձին իւրոյ մատնիչ, յայնմհետէ եղիցի ծառայ առն յայնմիկ, յորոյ սակս եւ ատեանն կամաւ իւրով ասաց եւ յանձն էառ. իսկ եթէ իցէ քսան ամից ի խոնարհ` ոչ է ընդունելի զբան նորին իբրեւ հաստատուն:

37. Եթէ անձնիշխան կին ոմն ասէ ի վերայ անձին իւրոյ գոլ ումեք ծառայ, եւ որոյ ասաց ծառայ լինել` տայցէ զնա դստերն բաժինք կամ վաճառէ այլոց, եթէ քսան ամաց է կամ այլ աւել` կորոյս զանձնիշխանութիւն իւր եւ մնայ ծառայ այնմիկ, որոյ տվեալ եղեւ բաժինք եւ կամ որոյ ասաց զինքն գոլ ծառայ. իսկ եթէ պակաս է քան զքսան ամն` ոչ լինի բանիւ իւրով այլոց ծառայ, այլ մնայ ի յանձն իշխանութեան եւ ազատութեան իւրում:

38. Եթէ ծառայ ումեք կամի հրաժարիլ յաշխարհէ եւ մտանիլ ի կարգ կղերիկոսութեան եւ կրօնաւորութեան, եւ տէրն նորին ոչ կամի հակառակել նմա, այլ թողու ի կամս իւր, պարտի տալ նմա զգիր ազատութեան, որպէսզի ծառայն միամտաբար ծառայիցէ աստուծոյ. իսկ եթէ ոչ կամի տէրն ծառային` ոչ կարէ ընդդէմ կամաց տեառն իւրոյ եւ առանց ազատագրի մտանել ի կարգ կղերիկոսութեան կամ կրօնաւորութեան` ցորքան ոչ է լցեալ եօթն ամ սպասաւորութեան իւրոյ:

39. Եթէ ոք գտանէ երախայ, առնու եւ սնուցանէ զնա, յորժամ զարգասցի մանուկն եւ հասցէ ի բանաւորութիւն` եղիցի ազատ ի ծառայելոյ սնուցչին իւրոյ:

40. Եթէ ոք ետ փոխ ումեմն ծառայի առանց ազդարարութեան տեառն նորին` ո'չ կարէ պահանջել ի տեառնէ նորին եւ ոչ եւս բանտ արկանել, զի փոխառուն ոչ է անձնիշխան, այլ այլոց ծառայ. իսկ եթէ հրամանաւ տեառն նորին տուեալ իցէ` կարէ պահանջել ի տեառնէն, եւ յորժամ ոչ կամեսցի տէրն հատուցանել` յայնժամ խնդրէ դատաստան ի վերայ ծառային եւ պահանջել ի նմանէ զտուեալ փոխն:

41. Եթէ ոք ետ փոխ ումեք ծառայի առանց գիտացուցանելոյ տեառն նորին եւ ասէ` ոչ գիտէր զնա այլոց ծառայ գոլ, ո'չ կարէ սովաւ ստանալ զիրաւունս պահանջելոյ ի տեառնէ ծառայիւ կամ ի բանտի արգելուլ զծառայն, զի որ ոչ ճանաչէր` ո'չ պարտ էր հաւատալ նմա, իսկ եթէ անգիտութեամբ արար` յերբ վնասեսցի, ապագայն լինի զգոյշ:

42. Եթէ ծառայ ումեք գողացաւ ի տանէ տեառն իւրոյ զիր կամ ստացուած ինչ եւ եդ ի գրաւ, վասն որոյ ընկալաւ փոխ յումեքէ, այն որ գրաւն ընկալաւ եթէ գիտէր զնա ծառայ գոլ` պարտ էր հարցանել ի տեառնէ նորին՞ երբ ոչ է հարցեալ, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` զիրն գրաւեալ հասցէ ի սեպհական տէրն իւր, ծառայն պատժեսցի եւ որ ետ զփոխն կրեսցէ զվնաս փոխ տալոյն բոլորն, զի պարտ էր առանց հրամանի տեառն ոչ առնուլ ծառայէն զիր ինչ եւ ոչ տալ փոխ նմա: Իսկ եթէ ոչ ճանաչէր զնա գոլ յումեք ծառայ եւ առեալ զգրաւն հաւատաց գրաւին եւ ետ զփոխն, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` ծառայն գող պատժեսցի եւ որ գրաւեացն առցի զտեառնէ ծառային տուեալ փոխն եւ տացի գրաւն ի տէր ծառային:

43. Եթէ ծառայ ումեք գողացաւ ի տանէ տեառն իւրոյ զիր կամ զստացուած ինչ եւ վաճառեաց ումեք եւ որ գնեացն եւ այլն, որպէս ի վերոյ:

44. Ոչ ոք կարէ անձամբ անձին վրէժխնդիր լինել ծառայից իւրոց ի գործս մարդասպանութեան եւ սպանանել զնոսա, այլ պարտի մատուցանել առ դատաւորն: Իսկ եթէ ոք անհնազանդ հրամանի գտեալ սպանանիցէ զծառայ իւր` ինքն եւս մահապարտ է, մահու մեռցի առանց գթութեան:

  45. Եթէ այրք երկու գնեսցեն զկին մի եւ մինն ի գնօղացն շնայցէ ընդ կնոջն, տացէ մասն դրամոց ի գնից կնոջն միւս ընկերին եւ շնացօղ այրն ըստ օրինաց պատժեսցի եւ կինն եղիցի ազատ:

46. Եթէ ոք առեալ զփոխ յումեքէ եւ դիցէ առ փոխատուն գրաւ զծառայս եւ դէպ լիցի, զի մեռցի ծառայն, փոխառուն պարտս իւր հարկաւորի վճարել: Իսկ եթէ փախիցէ ծառայն, փոխատուն հարկաւորի ոչ պահանջել զտուեալ փոխն ի պարտականէն` ցորքան ի փախստեան իցէ ծառայն, եւ յորժամ գտցէ զծառայն եւ տացէ փոխառուին, յայնժամ կարէ խնդրել զտուեալ փոխն իւր:

47. Եթէ անձնիշխան եւ ազատ կին ոմն պոռնկի ընդ ումեմն ծառայի եւ երիցս անգամ պատուիրեսցի նմա ի բաց կալ ծառայէն յայնմանէ, ոչ լսիցէ, այլ արասցէ ընդ նմա զգործ պոռնկութեան, ստրկանայ կինն եւ դատաստանական հրամանաւ լինի տիրոջ ծառային ինքն եւս ծառայ: Իսկ եթէ հրաժարեսցի առաջին կամ երկրորդին կամ երրորդ ասելոյն` ազատեաց զանձն իւր ի ծառայութենէ:

48. Եթէ ոք յանդգնեսցի վաճառել ումեք յինքն ինքնին զանձն իւր վասն որո'յ եւ իցէ պատճառաց` եղիցի ամենայնիւ անհաստատ, եւ այնպիսի պատահմանն վաճառեալն եւ գնօղն իսկ երկոքեանն հրապարակաւ ձաղկչաւ պատժեսցին առանց գթութեան: 49. Յորժամ այր կամ կին ստասցեն ի յատեան դատաստանի զինքեանց գոլ ումեք ծառայ եւ իցեն նոքա կատարեալ հասակաւ, որպէս ի վեր անդր ի համար երեսուն եւ վեց եւ երեսուն եօթն գրեցեալ է, նոյնպէս եւ կինն պոռնկօղ ընդ ումեք ծառայի, յորժամ ոչ լուեալ խրատոյ` սեփհականեալ լինի որպէս զծառայ, այնպիսիքն հարկաւորին ծառայել եօթն ամ որպէս զճշմարիտ ծառայ: Բայց եթէ տէրն ամուսնացուսցէ ի նոցանէ ընդ ումեք ծառայի` կարելի է նախքան զեօթն ամն ազատել զնոսա, որպէս ի վեր անդր ի համար տասնեւվեց գրեցեալ է:

50. Եթէ ոք յինքնայօժար կամօք կամիցի ազատել զծառայ իւր նախքան զսահմանեալ ժամանակ ազատութեան, վասն հաւատարմութեան ծառային եւ վասն որո'յ եւ իցէ պատճառաց կարող է առնել եւ ոչ է ընդդէմ օրինաց, յորժամ յինքն կամեսցի: