ԳԼՈՒԽ
ՎԵՑԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ
ԱՐԶԻ
1.
Արզայ
անուանի
գրուած
ինչ
պաղատանաց,
որով
ոք
խնդրէ
ի
դատաստանարանէ
զիրաւունս
ի
վերայ
ումեք
վասն
որո'ց
պատճառաց,
զորս
նա
գիտէ
գոլ
արդար
եւ
ճշմարիտ:
2.
Հասարակաբար
արզայն
լինի
հինգ
կերպիւ.
նախ`
արզայ
պահանջողական,
որով
ոք
խնդրէ
զիրաւունս
ի
վերայ
ումեք
ըստ
օրինաց:
Երկրորդ`
արզայ
պատասխանական.
յորժամ
ոք
գրէ
պատասխանի
ընդդէմ
դատախազին
գրեցելոյ
արզին:
Երրորդ`
արզայ
բացայայտական.
յորժամ
ոք
կրէ
յումեքէ
զվնաս
կամ
նեղութիւն
առանց
իրաւանց,
որում
վայրի
ոչ
կարէ
հաստատել
զանմեղութիւն
ինքեան,
այնպիսին
սակս
առ
յապայն
ստանալոյ
զիրաւունս
գրէ
արզայ
եւ
տայ
ի
դատաստանարան,
որպէսզի
առ
յապայն
նովաւ
կարիցէ
հաստատել
զանմեղութիւն
իւր:
Չորրորդ`
արզայ
հաշտութեան.
յորժամ
ոք
առնէ
յումեքէ
պահանջողութիւն
եւ
սակս
այն
տուեալ
լինի
պահանջողական
արզայ
ի
դատաստանարան
եւ
մինչեւ
ի
վճռահատութիւն
դատաստանարանին
տուօղն
արզային
ընդ
ոսոխի
իւրում
սիրով
արասցեն
աւարտումն
տարաձայնութեան
իւրեանց,
այնպիսի
պատահմանն
հարկաւորին
տալ
հաշտութեան
արզայ
ի
դատաստանարանն,
որպէսզի
յայտնի
լիցի
դատաստանարանին
զհաշտութիւն
նոցին:
Հինգերորդ`
արզայ
ամբաստանական,
որով
ոք
ցուցանէ
զյումեքէ
գոլ
մեղուցեալ
ընդդէմ
օրինաց`
վասն
որո'յ
կերպիւ
եւ
իցէ
յանցանաց,
զորս
արգելեալ
իցէ
ի
յօրինաց:
3.
Ձեւ
արզային
պարտի
լինիլ
այսու
կերպիւ.
նախ`
գրել
զանուն
դատաստանարանին,
առ
որ
պարտ
է
տալ,
ապա
զանուն
տուօղին
եւ
հօր
նորին
եւ
որո'յ
ուստեքէ
լինիլն,
եւ
ապա
խնդիրն
կատարեալ
իմացուածով
գրել
եւ
եզրակացութիւն
նորին
եւ
ստորագրել
ձեռամբ
արզայ
տուօղին.
իսկ
եթէ
ոք
ոչ
կարասցէ
գրել
զգիր`
պարտ
է
խնդրել
նմա,
զի
այլ
ոք
փոխանակ
ինքեան
ստորագրեսցէ:
4.
Շարադրութիւն
արզին
պարտ
է
լինիլ
պարզապէս,
առանց
խրթին
եւ
առանց
թարքմանութեան
կարօտ
բառից
եւ
առանց
մթին
գրուածոց,
որպէսզի
մի'
իցէ
կարելի
զանազան
կերպիւ
մեկնիլ
եւ
իմանալ
զգրեցեալսն,
քանզի
այսպիսի
պատահմանն
ծնանի
մեծագոյն
տառապանք
դատաւորաց
եւ
աղմուկ
խռովութեան
ի
մէջ
դատախազից
եւ
պատասխանողաց,
որոյ
աղագաւ
սկսանի
պարտաւորեալ
կողմն
բողոքել
ի
վերայ
դատաւորաց,
եւ
որպէսզի
մի`
ծնանիցին
այսոցիկ`
հարկ
է,
զի
շարադրութիւն
արզային
լինիցի
պարզաբար:
5.
Ո'չ
է
պարտ
որքանութիւն
չափոյ
եւ
թուոյ`
թէ'
դրամոյն
եւ
թէ'
որպիսի
իրաց
եւ
իցէ,
համարագրով
կամ
ռադամ
գրով
գրել
ի
մէջ
արզայի
կամ
վարիլ
նշանագրով,
քանզի
այնպիսի
համառօտ
գրեցեալսն
քերիլ
եւ
փոխարկելն
ոչ
լինի
դժուարին,
եւ
որպէսզի
մի'
իցէ
կարելի
քերել
եւ
փոխարկել
զզօրութիւն
ճշմարիտ
գրեցելոյն`
հարկ
է
գրել
զամենեսեան
մի
ըստ
միոջէ
գրով:
Զոր
օրինակ.
ի
գրելն
ումեք
ի
մէջ
արզայի
իւրոյ,
թէ
այս
ոք
պարտական
է
ինձ
հարիւր
ըռուբլի`
ո'չ
է
պարտ,
զի
գրեսցէ
այսպէս`
100,
այլ
այսպէս`
մին
հարիւր.
եւ
նոյնպէս
ո'չ
է
պարտ
գրել
յամի
տեառն
1764
«դեկտեմբերի
1»,
այլ`
մին
հազար
եօթն
հարիւր
վաթսուն
չորս
դեկտեմբերի
մին:
Այսպէս
իմա'յ
եւ
վասն
այլոց
սոցին
նմանեաց:
6.
Յորժամ
ոք
գրէ
արզայ`
ո'չ
է
օրէն,
զի
ի
վերայ
երկուց
եւ
երից
կամ
աւելի
իրաց,
որք
իցեն
զանազան
գործառութիւնք
պատկանեալք`
ոչ
ի
վերայ
միոյ
ումեք,
այլ
առ
բազումս
գրել
մի
արզայ,
այլ
վասն
իւրաքանչիւր
բանից`
յատուկ-յատուկ
արզայ.
իսկ
եթէ
ոք
ընդ
միոյ
ումեք
ունիցի
զանազան
խնդիրս,
կարէ
այնպիսին
վասն
ամենայն
խնդրոց
իւրոց
գրել
մի
արզայ
եւ
զանազան
պահանջողութիւն
իւր
համարով
յայտնել
նմա:
7.
Եթէ
ոք
գրէ
պատասխանական
արզայ,
պարտ
է
գրել
միայն
զայնոսիկ`
զորս
պատկանին
առ
պատասխանիս
բանից
դատախազին,
եւ
ո'չ
այլ
խնդիր
եւ
բան
կարէ
խառնել
ի
նմայ,
որ
իցէ
յատուկ
իմն
եւ
ոչ
պատկանեալ
առ
պատասխանի
բանից
դատախազին:
8.
Եթէ
ոք
գրէ
ի
մէջ
արզի
իւրում,
թէ
առ
ի
հաստատութիւն
բանից
իւրոց
ունի
զոմանս
գրեանս,
որպիսի
գիր
եւ
յիշէ
ի
մէջ
արզի
իւրում,
պարտ
է
զայնոսիկք
ամենայն
նախագաղափար
գրեցեալն
կամ
ստոյգագոյն
օրինակք
նոցին
ընդ
արզի
իւրում
տալ
դատաւորացն.
իսկ
եթէ
ոչ
կամեսցի
տալ
ընդ
արզի
իւրում
ի
մէջ
արզին
գրեցեալ
գրեանքն`
ոչ
է
պարտ
ընկալուլ
ի
դատաստանարան
այնպիսի
արզայն:
