Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՏԱՍՆԵՕԹՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ՍՏԱՆԱԼՈՅ ԶՀՈԳԵՈՐԴԻ 

1. Հոգեորդի անուանի այն, զոր ոք վասն ոչ ունելոյ զորդի առնու զոմն արու կամ էգ եւ առաջի դատաւորաց ընդունի զնա ի հոգեւոր որդիութիւն ինքեան` հաստատմամբ գրոյ երկոցունց կողմանց, գրելով եւ միմեանց տալով. այսինքն` հոգեորդին տացէ գիր հոգեւոր հօր իւրոյ, եւ նոյնպէս հոգեւոր հայրն տացէ գիր հոգեորդոյն` իւրոյ:

2. Հոգեորդին լինի երկու կերպիւ. նախ` յորժամ բաժանեցեալ է ոք ի ծնողաց իւրոց լինի ումեք հոգեորդի: Երկրորդ` յորժամ ոք ոչ գոլով բաժանեցեալ ի ծնողաց` հրամանաւ ծնողացն իւրոց լինի ումեք հոգեորդի: Առաջին կերպիւ հոգեորդին, առ ո'վ ոք ընդունեցաւ անուամբ հոգեորդիութեան լինի ըստ ամենայնի ենթ իշխանութեան հոգեւոր հօրն իւրոյ. իսկ երկրորդ կերպիւն` թէպէտ լինի ումեք հոգեորդի սակայն ցորքան կենդանի է բնական հայրն իւր` լինի ի ներքոյ իշխանութեան բնական հօր իւրոյ, եւ յետ մահուան հօրն` պարաւանդի ըստ ամենայնի ենթ իշխանութեան հոգեւոր հոր իւրոյ լինիլ:

3. Եթէ ոք ունիցի որդի` ոչ կարէ թողուլ զորդի իւր սեփական եւ առնուլ զոմն օտար ինքեան հոգեորդի: Սակայն եթէ ունի ոք որդի եւ վասն օրինաւոր պատճառաց զրկեսցէ որդին ի ժառանգութենէ, այնպիսի պատահմանն կարէ ոք առնել զօտար ոմն ինքեան հոգեորդի: Իսկ եթէ ոք ունելով զսեփական որդի եւ առանց օրինաւոր պատճառի զանց արարեալ զնա արասցէ ոմն ինքեան հոգեորդի` եղիցի անհաստատ:

4. Եթէ ոք նախքան զամուսնանալն եւ կամ ամուսնացեալ գոլով նախքան զծնանիլ նմա զաւակք արար զոմն ինքեան հոգեորդի եւ յետոյ ծնան նմա որդիք` ո'չ է մերժելի հոգեորդին ի ժառանգութենէ ընչից նորին, այլ հոգեորդին ընդ սեփական որդոցն լինի հաւասարապէս ժառանգօղ ի յընչից հոգեւոր հօր իւրոյ` առա'նց ամենայն պատճառաց:

5. Եթէ ոք արար զոմն ինքեան հոգեորդի այնպիսին միայն ինքեան լինի անուանեալ հոգեորդի, եւ ո'չ է համարելի նա կնոջ նորին որպէս զհոգեորդի եւ կամ որդոց նոցին եղբայր, եւ նոյնպէս ի յընչից կնոջ եւ որդոց նորին ո'չ լինի ժառանգակից, այլ միայն անուանի հոգեորդի նմա', որ արարն զնա եւ ստանայ ժառանգութիւն ի յընչից հոգեւոր հօրն ընդ այլ որդիս նորա հաւասար մասամբ:

6. Յորժամ ոք կամի առնել զոմն ինքեան հոգեորդի, պարտ է, զի առնելի հոգեորդին իցէ տասնութն ամ հասակավ պակաս քան զինքն, եւ ո'չ է կարելի` եթէ ոք իցէ երեսուն ամեայ, արասցէ զոմն ինքեան հոգեորդի, որ իցէ տասնհինգ ամեայ: Այսպէս եւ վասն այլ հասակաց իմանալի է:

7. Եթէ ոք եղեւ ումեք որդեգիր, որ բաժանեցեալ է ի հօրէ իւրմէ եւ կամ մեռեալ է հայրն իւր բնական, պարտաւորի մնալ ըստ ամենայնի ի ներքոյ իշխանութեան հոգեւոր հօր իւրոյ որպէս զբնական որդի: Եւ յորժամ ամուսնասցէ հոգեորդին, որդիք հոգեորդոյն եւս հարկաւորին հնազանդիլ հոգեւոր հօր նորին ի յամենայն պատահմունս որպէս զբնական թոռունք:

8. Հոգեորդին համարեսցի որպէս զսեփական որդի, եւ վասն այսորիկ եթէ ոք մեռանիցէ առանց կտակի եւ ունիցի հոգեորդի միայն, զինչս նորին ժառանգէ նայ, որպէս գրեցեալ է ի ութն գլուխ կտակագրին վասն ժառանգութեան ի համար յիսունվեցերորդ: Եւ եթէ իցեն մեռելոյն ա'յլ եւս որդիք բաց ի հոգեորդոյն այսպիսի պատահմանն լինի ընդ նոսա հաւասարապէս ժառանգօղ:

9. Որպէս կարէ ոք զսեփական որդի իւր վասն օրինաւոր պատճառաց (որպէս եւ գրեցեալ է ի ութներորդ գլուխ կտակագրի եւ ժառանգութեան ի համար «67» եւ «69») զրկել ի ժառանգութենէ իւրմէ, այսպէս եւ վասն նոյն օրինաւոր պատճառացն կարէ զրկել զհոգեորդին եւ, բաց ի նոյն գրեցեալ չորեքտասան պատճառացն, հոգեորդին զրկեցեալ լինի եւս վասն անհնազանդութեան առ հոգեւոր հայրն իւր կտակաւ:

10. Յորժամ ոք լինի ումեք հոգեորդի, այնպիսի հոգեորդին եթէ բաժանեցեալ իցէ ի բնական հօրէն եւ եթէ ոչ. -յամենայն ժամանակի կարէ լինիլ ժառանգօղ ընչից բնական ծնօղաց իւրոց եւ ստանալ օրինաւոր մասն, նոյնպէս եւ կարէ լինիլ ժառանգօղ ամենեքեան ազգականաց ընչիցն, որք իցեն ի կողմանէ բնական ծնողաց իւրոց: Այսպէս եւ պարտաւորի վճարել զպարտս բնական ծնողաց իւրոց` առանց ամենայն պատճառաց:

11. Հոգեորդին պարտաւորի վճարել զպարտս հոգեւոր հօրն, որպէս եւ հասարակ որդիք հարկաւորին վճարել զպարտս հօր իւրեանց, սակայն ո'չ է պարաւանդեալ հոգեորդին վճարել զպարտըս հոգեւոր հօր կնոջն, քանզի որպէս ի վերոյ համար հինգերորդում գրեցեալ է` հոգեորդին ո'չ կարէ ժառանգել ի յընչից հոգեւոր հօր կնոջն, այսպէս եւ ո'չ վճարէ զպարտս նորին:

12. Եթէ ումեմն բնական հայր եւ հոգեւոր հայր իցեն պարտականք եւ մեռանիցին` պարտաւորի այրն այն վասն իւրաքանչիւրոցն եւս վճարել զպարտս ըստ օրինաց, եւ ո'չ է կարելի նախադասել վասն որդոյ զպարտս բնական հօրն` նկատմամբ պարտուց հոգեւոր հօր նորին: Նոյնպէս եւ ոչ է նախադասելի պարտս հոգեւոր հօրն` նկատմամբ բնական հօր պարտուցն, այլ համահաւասար կերպիւ նկատմամբ բնական հօր պարտուցն, այլ համահաւասար կերպիւ վճարիլ պարտաւորի առ ամենայն` առանց այլեւայլ պատճառաց: