Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՈՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԵՐԴՄԱՆ

 

1. Երդումն է մի մասն ի ապացուցութեանց` յորժամ ոչ լիցի յանձնառութիւն վկայի եւ գրով հաստատութիւն բանից: Այսպիսի պատահմանն հարկաւոր է տալ երդումն:

2. Յորժամ դատախազն պահանջէ յումեքէ զիր ինչ եւ պատասխանօղն հրաժարի ի ընդունելոյ բանից դատախազին, այսպիսի պատահմանն պատասխանօղն առ ի հաստատութիւն բանից իւրոց պարտ է առնել երդումն: Կարգ երդմնեցուցանելոյ զոք եղիցի այսպէս. Առընթեռ դիցեն զխաչ եւ աւետարան, եւ երդնօղն կայցէ յանդիման նոցին եւ ընթեռնուցու զգիրս երդման. որոյ օրինակն պարտի գոլ այսպէս. «Ես` ի ներքոյ գրեալս, երդնում առաջի ամենասուրբ երրորդութեան, զի զո'ր ինչ խնդրէ յինէն (այս անուն մարդ այսու կերպիւ)` ես ամենայնիւ ոչ եմ պարտաւոր եւ ոչ տեղեակ»:

3. Եթէ դատախազն պահանջէ յումեքէ զիր ինչ եւ ոչ ունիցի ապացուցութիւն բանից իւրոց` պատասխանօղն հրաժարեսցի ի ընդունելոյ զխնդիր նորին. իսկ դատախազն առ ի հաստատութիւն բանից իւրոց կամեսցի առնել երդումն` ո'չ է պարտ ընդունիլ զերդումն դատախազին, քանզի պարտաւորի երդնելոյ պատասխանօղն, եւ ո'չ` դատախազն:

4. Յորժամ պատասխանօղն արար երդումն, յայնժամ դատաւորք պարտին առնել կարգաւորութիւն դատաստանի ի վերայ պատասխանողի երդմանն եւ ունայնացուցանել զխնդիր դատախազին, եւ եղիցի պատասխանօղն ազատ ի պատժիոց եւ ի պարտաւորութենէ յետ երդմանն:

5. Եթէ պատասխանօղն հրաժարեսցի ի ընդունելոյ զբանս եւ զխնդիր դատախազին, եւ հրամայեցեալ լինի նմա առնել երդումն, բայց նա ոչ կամիցի երդնուլ, պարտաւորի վճարել զխնդիր դատախազին եւ բաւականացուցանել նմա առանց ամենայն զանցառութեան. սակայն ի գործ պատժոյ եւ մահապարտութեան այսպիսի պատահմանն ո'չ է կարելի տալ վճիռ, քանզի ի յայսպիսի գլխաւոր բանս պարտ է հաստատութիւն բանից վկայութեամբ եւ ապացուցութեամբ եւ ապա տալ վճիռ:

6. Ո'չ է կարելի տալ երդումն պատասխանօղին ի այսպիսի պատահմանս` ա) յորժամ կամեցեալ իցէ ուրեք փախչիլ. բ) եթէ ի պատասխանատրութեան բանից այլայլեսցէ զխօսս իւր եւ ասասցէ զբանս ոչ համեմատս միմեանց. գ) եթէ ուրեք ասացեալ իցէ` թէ է պարտաւոր դատախազին, սակայն ճարտարութեամբ իւրով կամի յաղթել նմա. դ) եթէ յառաջ քան զհրաւիրել դատաւորին առ ի երդնուլ ասի` թէ ես երդնում, զի ոչ եմ տեղեակ եւ պարտաւոր. ե) եթէ լինիցի այլ իմն կերպիւ ապացուցութիւն, այսինքն` վկայս եւ այլ սոյնպիսիս:

7. Դատաւորն պարտ է ցուցանել զծանրութիւն եւ զսաստկութիւն երդման պատասխանօղին եւ յորդորել զնա ճանաչել զճշմարտութիւնն, յանձն առնուլ զմեղս եւ ոչ ստութեամբ երդնուլ` ցուցանելով զոմանս օրինակս, որք վասն սուտ երդման կորեալ իցեն, եւ ոչ շուտով հրաւիրել զպատասխանօղն ի երդումն. իսկ յորժամ տեսանիցէ դատաւորն, թէ ոչինչ կերպիւ երեւի ի նմա զնշան յանձնառութեան, յայնժամ պարտ է հրամայել, զի արասցէ զերդումն:

8. Եթէ ոք ստութեամբ երդնուցու, յորժամ քննեալ ստուգեսցի, որ արար այնպիսի անիրաւութիւն` հրապարակաւ ձաղկեսցեալ լիցի, եւ որո'յ սուտ երդմամբն վնասեաց` հատուսցէ նմա անթերի, առա'նց այցելութեան: