Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ԵՐԿՈՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ՊԱՏԺՈՅ 

 

1. Պատիժ անուանի օրինաւոր տանջանս կարգեցեալ արդարվրէժխնդրութիւնէ աստուծոյ` միջնորդութեամբ դատաւորաց տրեցեալ վասն գործողաց զմեղս եւ զանիրաւութիւնս, որով ոչ միայն չարագործք ըստ գործոց իւրեանց առնուն հատուցումն, այլեւ տեսեալ զնոյնն այլոց` ծնանիցի երկիւղ ի սիրտս նոցին վասն հեռանալոյ նոցին ի այնպիսի անօրէն արարողութենէ: 

2. Հասարակաբար պատիժն լինի եօթն կերպիւ, որք են. 

ա) պատիժ զրկեցման, որով ոք զրկի ի յընչից եւ բարեաց իւրոց, որ եւ ասի պատիժ տուգանաց.

բ) պատիժ ձաղկեցման.

գ) պատիժ խայտառակութեան հրապարակաւ.

դ) պատիժ յաքսորս առաքելոյ.

ե) պատիժ անդամահատութեան.

զ) պատիժ վարելոյ ի մետաղս.

է) պատիժ մահացուցման:

3. Եթէ կին ոմն գոլով յղի` կերիցէ կամ արբցէ դեղ ինչ, յորմէ մեռցի զաւակն եւ անցուցէ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի անիրաւութիւն կնոջն, հատցի գլուխ նորին` թարց ամենայն ողորմութեան:

4. Եթէ ոք գոլով սիրահարեալ ի վերայ ումեք, առ ի վառել զսիրտ նորա ի վերայ իւր տացէ նմա ուտել կամ ըմպել դեղ ինչ եւ դէպ լիցի, զի խելագարեսցի այրն այն ի պատճառէ ճաշակման դեղոյն, յորժամ յայտնեսցի եւ հաստատեսցի ի վերայ առն չարաբարոյի զայս գործ անիրաւութեան` յաքսորեսցի ի քաղաքէն զամենայն կեանս իւր: Իսկ եթէ մեռցի խելագարեալն եւ ըստ վկայութեան բժշկաց մահն նորին ոչ այլ ինչ պատճառէ իցէ, եթէ ոչ ի դեղոյն ճաշակելոյ, զոր սիրահար նորին տուեալ էր նորա` այսպիսի պատահմանն սիրահարն մահու մեռցի հատմամբ գլխոյն, առանց ամենայն ողորմութեան:

5. Եթէ ոք գոլով ամուսնացեալ եւ ունելով զկին իւր կենդանի, յանդգնեսցի առնել զշնութիւն ընդ առնակնոջ` հատցեն ռնգունս նորա:

6. Եթէ կին ոմն ունելով զօրինաւոր այր իւր կենդանի, համարձակեսցի առնել շնութիւն ընդ առն` որոյ եւ իցէ կին, յորժամ յայտնեսցի եւ ստուգեսցի զմեղս ի վերայ կնոջն` հատցեն ռնգունս նորա:

7. Եթէ ամուսնացեալ այր ոմն, որոյ իցէ կինն կենդանի, շնասցէ ընդ ումեմն աղջկան, յորժամ կամօք եւ հաւանութեամբ աղջկան իցէ եղեալ, եւ գիտէր աղջիկն, թէ այրն այն ունի զկին, հրապարակաւ ձաղկեսցեն երկոքեանն` այրն եւ աղջիկն, եւ հատցեն ռնգունս նոցին: Իսկ եթէ ոչ գիտէր աղջիկն, թէ այրն այն ունի կին, եւ այրն շողոքորթական բանիւ հաճոյացուցեալ իցէ աղջկան առ, ի հաւանիլ գործոյն, ասելով, թէ ես առից զքեզ ինձ ի կնութիւն, այսպիսի պատահմանն հարկաւորի այրն շնացօղ ի ձեռնառատութեան դրամոյ ամուսնացուցանել զաղջիկն ընդ այնպիսի առն, որ կարէր ամուսնանալ նա` եթէ մնացեալ իցէր կոյս: Եւ վասն կոյսապղծութեան առն հատցի ռնգունս նորա: Բայց եթէ այրն առանց հաւանութեան աղջկան` բռնութեամբ արարեալ իցէ գործն այն, այրն այն եղիցի մահապարտ, հատցեն գլուխ նորա, եւ աղջիկն ոչ կրեսցէ զպատիժ:

8. Եթէ ոք ունելով զօրինաւոր կին շնասցէ ընդ այրի կնոջ` հատցեն ռնգունս այրն, եւ այրի կինն եթէ ոչ գիտէր, թէ այրն այն ունի կին, ո'չ կրեսցէ զսաստիկ պատիժ, այլ թեթեւապէս ձաղկեսցի: Իսկ եթէ կինն գիտէր, թէ այրն այն ունի կին եւ կատարեաց ընդ նմա գործն այն աղտեղի, հրապարակաւ ձաղկեսցի խստապէս:

9. Եթէ այր ոմն, որոյ կինն մեռեալ իցէ, պոռնկիցի ընդ այրի կնոջ առանց խոստման ամուսնութեան, երկոքեան իսկ` այրն եւ կինն, հրապարակաւ ձաղկեսցին: Իսկ եթէ յետ կատարման պոռնկութեան կամիցին ընդ միմեանս օրինօք ամուսնանալ` եղիցին ազատք ի պատժոց: Բայց եթէ այր ոք, որոյ ոչ իցէ կին, խոստանայցէ ընդ այրի կնոջ առնուլ զնա իւր ի կնութիւն եւ այսու խոստմամբս պոռնկիցի ընդ նմա եւ յետ այնորիկ հրաժարիցի ի ամուսնանալոյ ընդ նմա, հարկաւորի այրն այն տալ կնոջն այնքան ինչք, մինչ զի բաւականասցի կինն: Եւ այս վասն խաբէութեան առն եւ վասն պոռնկութեանն հրապարակաւ ձաղկեսցի:

10. Եթէ ոք, որոյ ոչ իցէ կինն կենդանի, պոռնկիցի ընդ առնակնոջ, այրն այն հրապարակաւ ձաղկեսցեն եւ կնոջն հատցեն ռնգունս նորա. զի այրն պարտի կրել զպատիժ պոռնկութեան, իսկ կինն զպատիժ շնութեան:

11. Եթէ ոք, որոյ կինն մեռեալ իցէ, պոռնկիցի ընդ ումեմն աղջկան` այսու խոստմամբ, թէ ես առից զքեզ ինձ ի կնութեան եւ յետ այսորիկ ոչ կամիցի ամուսնանալ, հարկաւորի ի ձեռնառատութեան դրամոյ ամուսնացուցանել զաղջիկն ընդ այնպիսի առն, որ կարէր ամուսնանալ, եթէ մնացեալ իցէր կոյս եւ վասն պոռնկութեան կրել զպատիժ հրապարակաւ ձաղկեցման: Իսկ եթէ կամիցի այրն այն առնուլ զաղջիկն այն իւր ի կնութիւն` եղիցի ի պատժոյ ազատ: Բայց եթէ ոչ իցէ եղեալ ի մէջ նոցա խոստումն ամուսնութեան եւ յետ կատարման գործոյն ոչ հաճին ամուսնանալոյ ընդ միմեանս` այրն հրապարակաւ ձաղկեսցեն, եւ աղջկան` հատցեն ըռնգունս:

12. Եթէ ոք յանդգնեսցի յափշտակել զառնակին կամ աղջիկ կամ այրի կին եւ բռնութեամբ արասցէ ընդ նոսա գործ գարշելի շնութեան, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցեն զգլուխ նորին առանց այցելութեան, եւ բռնութեամբ պղծեցեալքն ոչ գոն պատժոյ արժանիք, որովհետեւ ոչ կամօք իւրեանց է եղեալ զիրն:

13. Եթէ ոք աստուածային երկիւղն յինքենէ ի բաց բարձեալ յանդգնեսցի առնել զշնութիւն ընդ ծնօղ մօր իւրոյ, կամ ընդ դստեր իւրում, կամ ընդ թոռան իւրում, կամ ընդ հանիկի իւրում, կամ ընդ քւեր իւրում, կամ ընդ քւեր դստեր իւրում, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` այրեցեալ լիցի առանց ամենայն ողորմութեան:

14. Եթէ ոք յանդգնեսցի շնալ ընդ խորթ մօր իւրոյ, կամ ընդ կնոջ եղբօր իւրոյ, կամ ընդ հարսին իւրոյ, կամ ընդ դստեր հօրեղբօր իւրոյ, կամ ընդ կնոջ հօրեղբօր իւրոյ, կամ ընդ հօրաքեռն իւրոյ, կամ ընդ մօրաքեռն իւրոյ, կամ ընդ դուստր մօրեղբօր եւ մօրաքեռ իւրոյ, կամ ընդ խորթ դստեր իւրոյ, կամ ընդ քեռնկնոջ իւրոյ, ընդ սոցին եւ այլ ազգականաց, որք արգելեալք են ի յօրինաց առ ի ամուսնանալոյ ընդ միմեանս, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի ռնգունս նորին եւ վարեսցի ի մետաղս մշտնջենաւորապէս:

15. Եթէ ոք շնասցէ ընդ վանական կոյսի` որպէս շնացօղն, նոյնպէս եւ վանական կոյսն մահապարտք են, հատցի զգլուխս նոցին: Իսկ եթէ շնացօղ այրն առանց հաճութեան կամաց կուսին բռնութեամբ արարեալ իցէ` այրն մահու մեռցի եւ կոյսն ի մահուանէ լիցի ազատ եւ ոչ կրեսցէ զպատիժ:

16. Եթէ շնասցէ կինն ընդ ծառայի իւրում ի կենդանութեան առն իւրում` հատցի գլուխ կնոջն եւ ծառայն այրեսցի:

17. Եթէ այր ոք շնասցէ ընդ աղախնոյ իւրում ի կենդանութեան կնոջն իւրոյ` հաւանութեամբ աղախնոյն, հատցի ռնգունս առն եւ աղախինն խստապէս ձաղկեսցի: Իսկ եթէ աղախինն ո'չ իցէ տուեալ հաւանութիւն, եւ այրն այն բռնութեամբ արարեալ իցէ զայն` աղախինն ի պատժոց եղիցի ազատ:

18. Ի ամբաստանելն զայր կամ զկին վասն մեղաց շնութեան` հարկ է, զի լիցի առն` վասն կնոջ, կամ կինն` վասն առն կա'մ հայր, կա'մ մայր, ըա'մ պապ, կա'մ եղբայր ումեք. իսկ եթէ բաց ի սոցանէ այլ ոք ամբաստանեսցէ` ո'չ է ընդունելի ի դատաստանի ամբաստանութիւնն այն: Իսկ վասն շնութեան կարեն այլ ազգականք կամ օտարականք լինիլ վկայք, յորժամ գիտասցեն զումեքէ գոլ հաւաստեաւ ի մեղս շնութեան:

19. Եթէ ոք վասն թշնամութեան կամ ատելութեան կամ վասն որո'յ եւ իցէ պատճառաց գրեսցէ այլ ուրեք, թէ մեռաւ այս անուն ոմն, եւ այն անուն այրն ոչ իցէ մեռեալ, այլ իցէ կենդանի, եւ որ գրէ զայս կամի, զի հասուսցէ զվնաս ումեք եւ խայտառակել զնա, քանզի բազում անգամ ի լսելն ընտանեացն զայսպիսի բօթ համբաւոյ առնել զմեծ ծախս վասն հոգւոյ նորին, եւ երբեմն կինն նորին ամուսնանայ ընդ առն այլում, -եւ վասն այսորիկ այսպիսի ստութիւն գրելն է մեծագոյն անիրաւութիւն: Արդ, եթէ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի զայսպիսի ինչ ի վերայ ումեք` հարկ է, զի զո'ր ինչ վնաս հասեալ իցէ նմա` ամբողջաբար վճառել եւ վասն յանցանացն հրապարակաւ ձաղկեսցի:

20. Եթէ ոք աղմուկ խռովութեան յարուսցէ ի հրապարակս եւ ի փողոցս քաղաքի, յորմէ պատճառէ եղիցի խափանումն առեւտրոյ եւ սաստիկ դղրդումն դիւքանապահաց եւ յետեւապէս ի ամենեսեան սօսափումն եւ աղաղակ զարհուրելի, այնպիսի անագորոյն այրն հրապարակաւ ձաղկեսցի եւ աքսորեսցի ի քաղաքէն զամենայն կեանս նորին:

21. Եթէ ոք ամբաստանեցեալ գոլով վասն ուրուք յանցանաց արգելցի ի բանտի մինչեւ ի վերահասութիւն ամբաստանութեան եւ որ արգելեալն էր ի բանտէն փախիցէ, վասն որպիսի' մեղաց եւ ըմբռնեցեալ էր` եղիցի պարտաւոր թէ անմեղ եւ սէր. եւ այս` վասն փախստեան նորին, որ ոչ համբերեաց եւ ոչ հնազանդեաց դատաստանական իշխանութեան` մինչեւ ի վերահասութիւն եւ վճռահատութիւն բանին:

22. Եթէ ոք ըմբռնեցեալ լիցի ի բանտի վասն մեղաց, բաց ի պարտականութենէ դրամոյ, որ արդէն վերահասութեամբ դատաւորաց հաստատեալ իցէ մեղս ի վերայ նորին, փախիցէ այրն ի բանտէն` հատցեն գլուխ նորին: Նոյնպէս եւ եթէ ոք վասն հաւաստի յանցանաց շղթայակապ իցէ, հատցէ շղթայն եւ փախիցէ` հատցի գլուխ նորին:

23. Եթէ ի վերայ ումեք հաստատեսցի զանազան մեղք` վասն իւրաքանչիւրոց մեղաց եւս պարտ է կրել զպատիժ. զոր օրինակ, ոմն ծառայ ումեք արարեալ իցէ ընդ տիկնոջ իւրում գործ շնութեան, սպանեալ իցէ զոք եւ արարեալ իցէ գողութիւն: Նախ` վասն գողութեան պարտ է, զի վճարեսցէ ըստ օրինաց, երկրորդ` վասն մարդասպանութեան հատցի գլուխ նորին, երրորդ` վասն շնութեան ընդ տիկնոջն սպանեալ մարմին նորին այրեսցի: Ըստ այսմ օրինակի վարելի է եւ վասն այլ ամենայն տեսակ մեղաց:

24. Եթէ ոք ըմբռնեսցէ զոք ինքնագլուխ ի տան իւրում կամ շղթայակապ առնիցէ զնա, եթէ իցէ վասն պարտականութեան դրամոյ կամ այլ սոյնպիսի նմանեաց, պարտականն եղիցի ազատ ի վճարելոյ, եւ ըստ չափու պարտականութեան նորին պարտատէրն վճարեսցէ պարտական առն վասն յանդգնութեան իւրոյ: Իսկ եթէ իցէ վասն այլ մեղաց` որպիսի' մեղք եւ իցէ, որ ըմբռնեացն եւ կամ շղթայակապ արարն պատժակից լիցի ընդ մեղաւորին` առանց խնայելոյ: Եւ այս վասն յանդուգն համարձակութեան նորին, որ իշխեաց անձամբ անձին առնել զգործ դատաւորաց, որ ոչ վայել էր կացութեան նորին:

25. Եթէ մեղաւոր ոմն ըմբռնեցեալ գոլով ի բանտի մեռանիցի անդ, որոյ յանցանքն ստուգեալ իցէ` պատժեսցեն զմարմինն մեռեալ, որպէս եւ պատժելի էր մինչ էրն կենդանի:

26. Եթէ ոք ուսուսցէ կնոջ իւրում առնել զգործ շնութեան կամ տեսանիցէ կինն իւր ի գործ շնութեան եւ ոչ խրատիցէ առ ի արգելելոյ զնա, կամ զո'ր ինչ ստանայ կինն իւր ի շնութենէ գործոյն` առնու այրն, կամ ուսուսցէ այլոց ումեք, զի շնասցէ ընդ կնոջ իւրում, վասն այսպիսեաց եւ այլոց սոցին նմանեաց, համարեսցի այրն իբրեւ շնացօղ, հատցի ըռունգունս նորին:

27. Եթէ ոք ունելով զօրինաւոր կին ի միում տեղւոջ եւ այլ ուրեք պսակեսցի ընդ ումեմն կնոջ կամ աղջկան, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ առն այն, եւ երկրորդ կինն եթէ ոչ գիտէր զայրն այն ունիլ կին` ո'չ է մեղադրելի եւ արժանի պատժոյ, եւ զոր ինչ տուեալ իցէ առն կնոջն` այն ի օժիտ տիրեսցէ կինն, այլեւ ի ընչից առն այնքան տացի կնոջն այն, զի նովաւ ամուսնասցի ընդ այնպիսի առն, առ որ կարէր ամուսնանալ` եթէ ոչ իցէր ամուսնացեալ ընդ նմա: Իսկ եթէ գիտէր կինն, թէ այրն այն ունի կին, ընդ առն մահապարտի կինն եւս պատժապարտ լիցի, եւ զոր ինչ օժիտ առեալ իցէ կինն այն` դարձուսցէ ի ժառանգաւորս առն այն. եւ նոյնպէս քահանայն եթէ գիտէր զայրն այն ունի կին, եւ պսակեաց ընդ այլ կնոջ` պատժեսցի եկեղեցական պատժօք, առա'նց ամենայն այցելութեան:

28. Եթէ ծառայ, որ յափշտակեսցէ զառնակին, կամ այրի կին, կամ աղջիկ, կամ վանական կոյս, եւ արասցէ ընդ նմա շնութիւն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` այրեցեալ լիցի առանց ամենայն գթութեան:

29. Եթէ ոք սպանիցէ զոք առանց չարութեան եւ նախանձու կամ կամօք իւրովք, այլ միամտութեամբ եւ պատահմամբ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ոչ եղիցի մահապարտ այրն այն, այլ վերահասու լինիցին դատաւորք, թէ որպիսի' կերպիւ է պատահեցեալ զիրն այն` ըստ չափու յանցանացն պատժեսցեն զայրն:

30. Եթէ ոք անկարգապէս շարժեսցէ` ի շարժողութիւնս գործոց իւրոց եւ ի անկարգութենէ նորին մեռցի ոք, եւ այրն այն ոչ նախանձու եւ ոչ չարութեամբ կամաց իցէ արարեալ, տակաւին համարելի է մահապարտ եւ արժանի մահացուցման: Զոր օրինակ, ոմն ձգէ հրացան ի ճանապարհի, ուր առնեն երթեւեկութիւն մարդիկք, կամ ձգէ նետ կամ ընթացեցուցանէ եւ վազեցուցանէ զերիվար, եւ պատահիցէ ի հրացանէն կամ նետէն կամ փոյթ ընթացութենէ երիվարին անկանիլ եւ մեռանիլ ումեք, եւ որ արարն զայն` ո'չ չարութեամբ կամաց եւ ո'չ դիտաւորութեամբ արարեալ իցէ, այլ` միամտութեամբ, համարելի է որպէս զկատարեալ մահապարտ, մեռցի առանց այցելութեան: Նոյնպէս ասելի է եւ վասն այլոց սոյնպիսեաց պատահմանց:

31. Եթէ որդի կամ դուստր աստուածային երկիւղն յինքեանցէ ի բաց բարձեալ` յանդգնեսցեն սպանանել զհայր իւրեանց կամ զմայր իւրեանց, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` այրեսցեն զնոսա առանց գթութեան:

32. Եթէ հայր կամ մայր սպանցեն որդի կամ դուստր իւրեանց` հատցի գլուխ նոցին:

33. Եթէ ոք արասցէ զվհկութիւն կամ դիւթութիւն եւ կամ կախարդութիւն կամ ուսուսցէ ումեք առնել զնոյնն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` այրեցեալ լիցի: Նոյնպէս եւ եթէ ոք կամիցի աշակերտել նոցա` այրեցեալ լիցի: Իսկ եթէ ոք խնդրեսցէ ի կախարդաց կամ ի վհկաց եւ կամ ի դիւթից օգնութիւն ընդդէմ սրբազան հաւատոյ քրիստոնէականի, հատցեն գլուխ նորին` առանց ողորմութեան:

34. Եթէ ոք արասցէ գործ վիճակ ընկեցութեան, որպիսի է` ձեռնազննութիւն, գարընկեցութիւն, հաւագուշակութիւն, ածուխադիւթութիւն կամ այլ սոյնպիսիք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին: Իսկ եթէ ոք իշխեսցէ հարցանել ի վիճակընկէց արանց զիր ինչ` խստապէս ձաղկեսցի, առա'նց ամենայն ողորմութեան:

35. Եթէ ոք վասն նախանձու կամ ատելութեան եւ կամ վասն ագահութեան բացցէ զգերեզման ումեք մեռելոյ եւ կամ կողոպտեսցէ զդի մեռելոյ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին: Նոյնպէս եւ եթէ ոք գողանայցէ զգերեզմանաքար ումեք մեռելոյ` հատցի գլուխ նորին:

36. Եթէ ոք գոլով պարտական մեռանիցի, եւ պարտատէրն կամիցի ո'չ թողուլ թաղել զմարմին մեռելոյն կամ կատարել պաշտօն ի վերայ նորա, մինչեւ ոչ վճարեսցեն ժառանգաւորքն զպարտըն նորին, -այնպիսի չարաճճիկ պարտատէրն ոչ միայն զրկեսցի ի առնելոյ զթալաբն իւր, այլ ըստ չափոյ թալաբի իւրոյ հարկաւորի տալ դրամ ժառանգաւորաց մեռելոյն վասն մեղաց իւրոց:

37. Եթէ դատաւորք կամ մեծամեծ անձինք կամ ռամիկք իշխեսցեն գողանալ ի գանձարանէ արքունոյ զդրամ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի, զո'ր ինչ գողացան` ամբողջապէս վճարեսցեն եւ վասն յանցանացն հատցի գլուխ նոցին, եւ ո'վ ոք ընդ նոսա միաբանեցաւ կամ պահեաց զգողացեալ դրամն` նոքա' եւս մահու մեռցին:

38. Եթէ ոք համարձակեսցի գրել զպարսաւաբանութիւն կամ չարախօսութիւն ի վերայ անուան արքայական մեծութեան, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին: Եւ ով ոք գտանիցէ այնպիսի գիր, եթէ ոչ համանգամայն արկցէ ի հուր եւ այրեսցէ` համարեսցի իբր թէ յինքենէ շինօղ եւ գրօղ նորա, վասն որոյ եւ վերոյ գրեցեալ պատիժ կրեսցէ:

39. Եթէ ոք պահեսցէ ի տան իւրում մարդասպան կամ գող կամ որպիսի' կերպիւ պարտաւոր ոք եւ իցէ, եւ ոչ յայտնեսցէ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի չարութիւն նորին որպիսի մեղաւոր ոք պահեաց եւ ոչ յայտնեաց` ընդ մեղաւորին այն պատժակից լիցի, առանց ամենայն թոյլատրութեան:

40. Եթէ ոք ըշտեմարանեսցէ զկերակուր հասարակաց, որպիսի է` ալիւր, ցորեան, գարի, ոսպ, սիսեռն եւ այլ սոյնպիսիք կամ փայտ վառելոյ, եւ ոչ կամիցի վաճառել, որպէսզի թանկագին գնօք վաճառեսցէ ի այնպիսի պատահման, որ այլ ուրեք ոչ գտանիցի, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` տացէ տուգանս քառասուն ըռուբլի եւ ինչքն այն վաճառեսցէ չափաւոր գնով: Նոյնպէս եւ` եթէ ոք ունելով ի քաղաքի ալիւր, փայտ կամ այլ սոյնպիսիք եւ արգելցէ ի յայլ տեղոջէ այլոց բերել ի քաղաքն այն այնմ ընչից զոր ինքն ունի, որպէսզի թանգագին գնօք վաճառեսցէ, նա' եւս տացէ քառասուն ըռուբլի տուգանս եւ վաճառեսցէ ինքն չափաւոր գնով:

41. Եթէ կին ոմն ունելով ուրեք օրինաւոր այր, գնասցէ այլ ուրեք եւ ամուսնասցի ընդ այլ ումեմն մարդոյ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ կնոջն, եւ երկրորդ այրն եթէ գիտէր կինն ունել զայլ այր, նա' եւս մահու մեռցի: Իսկ եթէ ոչ գիտէր նա ունիլ կինն զայլ այր` եղիցի ի պատժոյ ազատ:

42. Եթէ ոք ուսուսցէ թշնամեաց արքայի իւրոյ շինել զնաւ` հատցեն գլուխ նորին:

43. Եթէ ոք համարձակեսցի աւերել զայգի կամ մայրի ումեք` եղիցի մահապարտ, հատցեն գլուխ նորին` առանց ողորմութեան:

44. Եթէ մեղապարտ ոք, որ արժանի իցէ մահացուցման եւ արգելեալ իցէ ի բանտի, բանտապետն թողցէ զնա փախչիլ կամ տացէ նմա սուր կամ տապար եւ կամ թոյլ տացէ, զի այլք տացեն նմա սուր կամ տապար կամ այլ ինչ, որով մահապարտն սպանցէ զինքն` բանտապետին գլուխն հատցի:

45. Եթէ ոք եղիցի ումեք մահուան պատճառ` որո'վ կերպիւ եւ իցէ, բաց ի վերոյ ի համար քսանիններորդին գրեցեալ պատահմանն, եղիցի մահապարտ, հատցեն գլուխ նորին:

46. Եթէ ոք արկցէ հուր ի կղզի ինչ եւ այրեսցէ զկղզին` հատցեն գլուխ նորին:

47. Եթէ ոք յանդգնեսցի սպանանել եղբայր կամ քոյր իւր կամ այլ ոք ի ազգականաց իւրոց, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին եւ յետ սպանման մարմին նորին այրեսցի, որպէսզի տեսեալ այլոց` զգոյշասցեն ի այնպիսի անիրաւութենէ:

48. Հասարակաբար ամենայն մեղանչական ընդդէմ եղբայրց, քւերց եւ այլ ազգականաց առաւե'լ պատժոյ արժանաւորի, քան զմեղանչականն ընդդէմ օրինաց: Զոր օրինակ. եթէ ոք սպանանէ օտար ոմն` հատանելի է գլուխ նորին, իսկ սպանողն ազգականաց ոչ միայն հատանելի է գլուխն, այլեւ յետ սպանման այրելի է զմարմինն: Այսպէս վարելի է եւ ի այլ ամենայն տեսակս պատժոց եւ տուգանաց առանց թոյլատրութեան:

49. Եթէ ոք գիտէր զումեքէ, թէ սպանեալ է հայր կամ մայր իւր, բայց ոչ յայտնեսցէ, այլ ծածկեսցէ եւ կամ օգնեսցէ ումեք առ ի սպանել զծնօղս կամ լիցի ծնողասպանին խորհրդակից, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի զմեղս նորին` հատցի գլուխ նորին, թա'րց ամենայն ողորմութեան:

50. Եթէ բանտարկեալքն արասցեն խորհուրդ ի մէջ իւրեանց, զի խորտակեսցեն զդուռն կամ զլուսամուտ բանտին կամ փլուսցեն զորմ բանտին առ ի փախչիլ, եւ դէպ լիցի, զի մինչեւ կատարումն առաջադրութեան նոցին մինն ի նոցանէ յայտնեսցէ դատաւորաց` եղիցին արարօղքն խորհրդոյն մահապարտք, հատցի գլուխ նոցին, իսկ որ յայտնեացն եղիցի այնմ պատժոյն ազատ, բայց որո'յ աղագաւ ըմբռնեալ իցէ` յորժամ վերահասութեամբ դատաւորաց գտցի մեղաւոր, վասն այն մեղաց կրեսցէ պատիժ ըստ օրինաց:

51. Եթէ ոք ուսուսցէ ոմանց եւ կարգաւորեսցէ, զի այս նիշ օր հարկանեսցեն զոք, եւ որք ընկալան զպատուէրն` ըստ նորին կամաց կատարումն գործ ածիցեն եւ հարկանիցեն զնա, այնպիսի անկարգութիւն ուսուցանօղ այրն հրապարակաւ ձաղկեսցի եւ երրորդ մասն ընչից իւրոց տացէ հարկանեցելոյն:

52. Եթէ ծառայ ոք յանդգնեսցի սպանանել զտէր իւր կամ արասցէ խորհուրդ առ ի սպանանել զտէր իւր, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` այրեցեալ լիցի:

53. Եթէ ոք համարձակեսցի շինել զսուտ հրովարտակ անուամբ թագաւորաց կամ վկայական գիր անուամբ մեծամեծ անձանց կամ ռամկաց եւ նովաւ ցուցցէ ամենեցուն զինքն գոլ իշխան կամ մեծ ազգի կամ փառաւոր ոմն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` աքսորեսցի ի քաղաքէն զամենայն կեանս նորին:

54. Եթէ ոք շինեսցէ բոզանոց կամ տացէ տեղի այնոցիկ, որք արասցեն զշնութիւն, առաջին եւ երկրորդ անգամն խստապէս ձաղկեսցի. իսկ եթէ իշխեսցէ երրորդ անգամ առնել` համարեալ լիցի որպէս զկատարեալ շնացօղ, հատցեն ռնգունս նորա առանց ողորմութեան:

55. Եթէ անկցի հուր ուրեք եւ այրեսցէ զտուն կամ ստացուածք ումեք, կամ ի ժամանակի այրմանն կամեցեալ իցէ տէրն զերծուցանել զինչս ի այրելոյ` կորիցէ, եւ յետ այնորիկ ի յընչից եւ ի ստացուածոց նորին գտանիցի առ ումեք, յորժամ վերահասու եղեալ յայտնեսցի, թէ ի ժամանակի այրման տանն այրն այն յափշտակեալ է զայնոսիկ, զո'ր ինչ յափշտակեացն` չորեքկին հատուսցէ եւ վասն յանցանաց յափշտակողին նկատելի է, թէ ստացուածքն իցեն ի փոքրի համարման` ձաղկեսցի խստապէս, իսկ եթէ մեծ ինչ իցէ` մահապարտ է, կախեսցի ի փայտէ: 

 

Մ Ե Կ Ն ՈՒ Թ Ի Ւ Ն

 

Ստացուածքն ի փոքրի համարման ոչ է իմանալի վասն ամենայն մարդոց հաւասարապէս, այլ վասն հարուստ եւ ունեւոր արանց, քանզի բազում անգամ տասն ըռուբլի աղքատէն գողանալն կամ յափշտակելն առաւել մեծ յանցանք է, քան զհազար ըռուբլի ի հարստէն, եւ վասն այսորիկ դատաւորք հարկաւորին ի այսպիսի պատահմունս առնել արժանաւոր քննութիւն, զի մի' մեծագոյն մեղաւորք արձակիցեն ի մահուանէ վասն միայն երեւելի փոքր յանցանաց:

56. Եթէ ոք յանդգնեսցի գողանալ ի արքայական հանքաց ոսկի, արծաթ կամ այլ հրահալելիք` վճարեսցէ բոլորովին զգողացեալն եւ վասն յանցանացն հատցի գլուխ նորին:

57. Եթէ ոք գողասցէ ի իշխանաց եւ այլ ամենայն հասարակ արանց հանքաց ոսկի, արծաթ կամ այլ հրահալելիք` վճարեսցէ զամենայն գողացեալսն եւ վասն յանցանացն վարեսցի ի մետաղս յաւիտենականաբար:

58. Եթէ ոք ի քրիստոնէից արասցէ գործ կռապաշտութեան` յարգելով եւ պաշտօն դնելով դից, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` այրեցեալ լիցի առանց ամենայն ողորմութեան:

59. Եթէ ոք արկցէ հուր ի քաղաք կամ ի գեօղս եւ այրեսցէ զտունս բնակելոցն ի նմա, յորժամ յայտնեսցի, թէ չարութեամբ կամաց արարեալ է այնպիսի եղեռնագործութիւն, թէեւ փոքր վնաս պատահեալ իցէ` այրեցեալ լիցի:

60. Եթէ ի ժամանակի հրդեհման ումեք տան ոմն յանդգնեսցի զօրութեամբ սրոյ կամ ուժոյ իւրոյ մտանել ի տունն այն յափշտակել զինչս կամ արգելուլ զընչից տեարսն ի զերծուցանելոյ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` եղիցի մահապարտ, կախեսցի ի փայտէ:

61. Եթէ ոք դատաստանական հրամանաւ վարեցեալ իցէ ի յաքսորս կամ ի մետաղս եւ անտի առանց հրամանի անձամբ անձին յետս դարձցէ ի յայն քաղաքն, յորմէ եւ առաքեցեալ եղեւ կամ ի այլ քաղաքս` մահապարտ է, հատցեն գլուխ նորին:

62. Եթէ ոք հնարագիտութեամբ եւ սուտ վկայութեամբ ոմանց արանց կամեսցի զազատ ոմն ծառայեցուցանել ինքեան, յորժամ յայտնեսցի ստութիւն եւ անիրաւութիւն առն այն` տացէ երրորդ մասն ի ընչից իւրոց նմա, որ կամեցաւ ծառայեցուցանել, եւ վասն յանդգնութեան առն վարեսցին յաքսորս ի ամենայն կեանսն նորին:

63. Եթէ ստնտու դայեակ մանկան տացէ զմահացուցիչ դեղ ինչ մանկանն, որոյ տայ զկաթն, յորմէ մեռանիցի մանուկն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին առանց ամենայն այցելութեան:

64. Եթէ կին ոմն յետեւելով չարագործութեան արասցէ զպոռնըկութիւն կամ զշնութիւն եւ ծնցի ի նմանէ զաւակ, եւ կինն այն սակս ծածկելոյ զմեղս իւր սպանցէ զզաւակն այն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` մահու մեռցի առանց այցելութեան. իսկ եթէ ոչ ինքն սպանեաց, այլ ետ այլոց ումեմն, որ սպանեաց, երկոքին իսկ` մայրն եւ սպանօղն, մահու մեռցի:

65. Եթէ ոք բռնութեամբ եւ զօրեղութեամբ իւրով ըմբռնեսցէ զոք եւ ի բաց հատցէ ամորձիք նորին կամ ոլորեսցէ կամ ջախջախեսցէ` առնելով զնա ներքինի, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` երրորդ մասն ի յընչից առն տացի ներքինի եղեալ մարդոյն, եւ վասն յանցանաց առն այն հրապարակաւ խստապէս ձաղկեցի, վարեսցի ի յաքսորս մինչեւ ի տասն տարի, եւ եթէ ոք արարն ներքինի էր ծառայ իւր, բաց ի վերոյ գրեցեալ երրորդ մասն ընչից իւրոց, զոր պարտ է տալ առն այն նմա, ծառայն եւս լիցի ազատ ի ծառայութենէ:

66. Եթէ մահմետական կամ հրէայ ըմբռնեսցէ զոք ի քրիստոնէից եւ բռնութեամբ թլպատեսցէ զնա, ընդ նմա' եւս վարեսցի որպէս վերոյ ի համար վաթսունհինգ` որ գրեցեալ է վասն ներքինեցուցման:

67. Եթէ ոք համարձակեսցի զինչս այլոց առանց հաւանութեան եւ խնդրոյ տեառն նորին անձամբ անձին վաճառել գաղտաբար կամ յայտնաբար, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` չորեքկին հատուսցէ ընչից տեառն:

68. Եթէ ոք կամեսցի սպանանել զինքն եւ մինչեւ ի կատարումն առաջադրութեան իւրոյ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին, զի զոր կամէր ինքն յինքեան առնել` ընդդէմ է օրինաց, հարկաւորի ըստ ցանկութեան սրտի իւրոյ պատիժ կրիլ ի յայլոց` ըստ արդարութեան: Իսկ եթէ ոք սպանցէ զինքն, մարմինն անձնասպանին կապեսցի չուանաւ, եւ դահիճն առեալ` շրջեցուսցէ ի փողոց եւ ի հրապարակս քաղաքին առ ի խայտառակել զնա եւ յետոյ ձգեսցէ արտաքոյ քաղաքին, որպէսզի կերակուր լիցի անասնոց երկրի եւ թռչնոց յօդոյ եւ մի' ոք իշխեսցէ թաղել զմարմին անձնասպանին:

69. Եթէ ոք վասն նախանձու եւ ատելութեան եւ կամ վասն որո'յ եւ իցէ պատճառաց սպանցէ զոք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին:

70. Եթէ ոք սպանեաց զոք, որոյ իցէ կին կամ մանկունք ի փոքրիկ հասակի, հարկաւորի սպանօղ այրն տալ ի յընչից իւրոց արժանաւոր մասն կնոջ կամ որդոց նորին, որով ապրեսցեն եւ վասն յանցանաց մարդասպանութեան հատցի գլուխ նորին:

71. Եթէ ոք խորամանկութեամբ եւ չար հնարագիտութեամբ տացէ ումեք դեղ մահու ի յուտել եւ ի ըմպել, յորմէ մեռցի այրն այն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` կախեցեալ լիցի ի փայտէ, եւ եթէ մեռեալն ունիցի կին կամ որդիք` պարտ է ի յընչից մարդասպան այրն այն տալ արժանաւոր մասն նոցա վասն ապրելոյ:

72. Եթէ ոք ուսուսցէ ումեք սպանանել զոք, եւ նա ըստ խրատոյ նորին արասցէ սպանումն այն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ըստ օրինի մարդասպանից վարելով ընդ նոսին, երկոքեան իսկ` խրատօղն եւ սպանանօղն, մահու մեռցին հատմամբ գլխոցն իւրեանց, առանց ամենայն ողորմութեան:

73. Եթէ ոք կամեցաւ սպանանել զոք, բայց վիրաւորեաց զնա, եւ պատահեսցի, զի մինչեւ ի կատարեալ սպանումն փախեաւ այրն ի ձեռաց նորին, յորժամ վկայութեամբ կարասցէ հաստատել այրն այն` թէ կամէր սպանանել զնա, ըստ օրինաց մահապարտ է այրն այն, հատցի գլուխ նորին:

74. Եթէ ոք ի հակառակախօսիլն եւ կռուիլն ընդ ումեք հարկանիցէ զնա, եւ դէպ լիցի, զի վիրաւորեսցէ զնա, եւ այրն ոչ առ ի սպանել վիրաւորեսցէ զնա, այլ առ ի վրէժխնդրութիւն կռվոյն, այնպիսին հարկաւորի զամենայն ծախս բժշկացն տալ` մինչեւ առողջասցի վիրաւորեալն, եւ յետ առողջութեան վիրաւորեցելոյն պարտ է դրամօք բաւականացուցանել զնա սակս կրեցեալ ցաւոյն. իսկ եթէ այրն ոչ ունիցի զինչս ծախս բժշկացն տալոյ կամ վիրաւորեցելոյն բաւականացուցանելոյ` ձաղկեսցի խստապէս: Բայց եթէ այրն վիրաւորեցեալ ոչ առողջասցի, այլ մեռցի եւ ըստ վկայութեան բժշկաց մեռեալ իցէ ո'չ յայլմէ ցաւոց, եթէ ոչ ի վիրացն այն, այսպիսի պատահմանն վիրաւորեցուցանօղ այրն եւս մահու մեռցի` հատմամբ գլխոյն:

75. Եթէ որդիք կամ դստերք հանդգնեսցեն հարկանել զհայր կամ զմայր իւրեանց ձեռամբ իւրեանց` հատցի ձեռք նոցին. եթէ աքացի հարկանիցեն զնոսա` հատցի ոտք նոցին, առա'նց ամենայն այցելութեան:

76. Եթէ որդիք կամ դստերք իշխեսցեն հայհոյել եւ անարգել զծնօղս իւրեանց, ըստ չափու մեղացն հայհոյութեան եւ անարգանացն պատժեսցեն զնոսա խստապէս:

77. Եթէ ոք ի մեղանչելն ընդդէմ իրաւանց, ի յամենայն պատահմունս` որո'յ կերպիւ մեղք եւ իցէ, ունիցի խորհրդակից եւ օժանդակ ինքեան, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` խորհրդակիցն եւ օժանդակն մեղանչողաց ընդ մեղուցելոյն պատժակից լիցին, առա'նց ամենայն զանցառութեան:

78. Եթէ ոք լիցի պատճառ ընկղմեցման նաւի, որոյ չարութենէն ընկղմի նավն եւ ջրասուզ լինին ամենայն մարդիկք` որ ի նմա, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` կախեսցէ այրն այն ի փայտէ, առա'նց ամենայն ողորմութեան:

79. Եթէ ի ժամու ուրուք նավակոծութեան իցեն մօտակայ այլք նաւք, որք կարօղք իցեն օգնել վասն ազատեցման նավին այն, եւ ոչ օգնեսցեն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` մարդիկք նաւացն այն վարեսցեն ի յաքսորս մինչեւ ի երեք տարի:

80. Եթէ լինիցի նաւակոծութիւն եւ ամենայն ինչք եւ ապրանքն ժողովեալ իցեն տեարքն իրանց ի յափս ծովու, այնպիսի ապրանացն եւ ընչիցն առնիցէ ոք գողութիւն, յորժամ ստուգեսցի ի վերայ ումեք` չորեքկին վճարեսցէ. իսկ եթէ ոչ ունիցի վճարելոյ` պատժեսցեն զնա ըստ օրինաց, առա'նց ողորմութեան:

81. Եթէ լինիցի գողութիւն ի նաւի, յորժամ յայտնեսցի, թէ սպասաւորք նաւին են արարօղքն գողութեան, նաւապետն վճարեսցէ զգինս գողացեալ ընչիցն տեառն ընչիցն, եւ որ արարն զգողութիւնն այն ըստ օրինաց կրեսցէ զպատիժ:

82. Եթէ ոք շինեսցէ մահացուցիչ դեղ ինչ, որ ոչ այլ յարկաւորութեան իցէ պիտոյ եթէ ոչ մահացուցման, այնպիսի դեղոյ շինօղն, պահօղն եւ գնօղն վասն վաճառելոյ, նոյնպէս եւ վաճառօղն եղիցին մահապարտք, հատցին գլուխք նոցին:

83. Ոչ ոք իշխեսցէ առանց հրամանագիր դատաւորաց վաճառել զզառիկ, զսնդիկ, զսալամանդր, զցիքութայ, զմեռինայ, զմանրագոր, զթունաւոր ճանճ եւ այլ սոյնպիսիք: Ուստի հարկաւորին դատաւորք պնդապէս վերահասու լինիլ եւ կարգել զիմաստուն եւ հանճարեղ այր վաճառօղ սոցին: Իսկ եթէ ոք առանց հրամանագրի դատաւորաց վաճառեսցէ զվերոյ գրեցեալսն` խստապէս ձաղկեսցի եւ տացէ տուգանս ըստ չափու մեղաց:

84. Եթէ ոք վասն շահաւէտութեան իւրոյ պահեսցէ առ ինքն զոմանս լկտի կանայս, առ որ բազումք մոլորեալք առնեն երթեւեկութիւն եւ առնեն ընդ կանանցն գործ աղտեղի պղծութեան, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` ըստ չափու յանցանացն տացի նմա պատիժ եւ առցի նմանէ տուգանս:

85. Եթէ ոք համարձակեսցէ բանալ զկնքեալ գիր այլոց եւ նովաւ վնասել ումեք, եւ որոյ գիրն բացեալ իցէ բողոքեսցէ առ դատաւորն, բացօղն գրոյն վճարեսցէ զվնասն ամբողջապէս եւ վասն յանցանացն վարեսցի յաքսորս մինչեւ ի երեք տարի:

86. Եթէ ոք իշխեսցէ գրել կամ շինել այլոց անուամբ սուտ գիր առ ի վնասել ումեք կամ առ ի խայտառակել զոք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի ստութիւն նորին, զոր ինչ վասն այլոց կամեցաւ առնել` նոյնն յինքն կրեսցէ, այսինքն` վնաս կրեսցէ կամ խայտառակեցեալ լիցի` առանց ամենայն թոյլատրութեան:

87. Եթէ ոք շինեսցէ չափ կշռոյ կամ չափ գազի պակաս քան զօրինաւորն, յորժամ յայտնեսցի, որո'յ վնասեացն` կրկնակի վճարեսցէ, եւ դատաստանական հրամանաւ արգելեալ լիցի առն այն առնելոյ զմիուս անգամ առեւտուր, գնել կամ վաճառել ի յամենայն կեանս նորին:

  88. Եթէ ոք յանդգնեսցի ի արքայական կնքով կնքեալ օրինաւոր չափից (որպիսի է չափ կշռոյ եւ չափ գազի) պակասեցուցանել եւ նուազեցուցանել, որով հասուսցէ վնաս ումեք, յորժամ յայտնեսցի, որո'յ վնասեացն` կրկնակի վճարեսցէ, եւ վասն յանցանացն վարեսցի յաքսորս ի ամենայն կեանս նորին:

89. Եթէ ոք մեռեալ իցէ, որոյ իցեն ոմանք ժառանգօղք ընչից նորին, եւ պատահիցէ, զի որոյ ինչքն ժառանգեցին այլք, ոմանք իզուր չարախօսեն զնմանէ, բամբասեն եւ նախատեն, բայց նա ոչ լինիցի նոցա վրէժխնդիր, այլ զանց առնէ ի յընդ[դ]իմանալոյ նոցա, այսպիսի պատահմանն զո'ր ինչ ընկալաւ յընչից մեռելոյն` պարտի յետս տալ միւս ժառանգաւորացն, որք իցեն հաւատարիմք մեռելոյն:

90. Եթէ ոք ձգեսցէ քար կամ ցանեսցէ հող կամ հեղցէ ջուր կամ այլ ինչ ի վերայ ումեք ի հրապարակի, ի ճանապարհի կամ այլ ուրեք առանց ամենայն արդար պատճառաց` ձաղկեցեալ լիցի խստապէս, եւ եթէ վնաս ինչ հասուցեալ իցէ` վճարեսցէ զվնասն վնասեցելոյն անթերի:

91. Եթէ ոք աստուածային երկիւղն յինքենէ ի բաց բարձեալ ընդդէմ քարոզութեան սրբազան հաւատոյ քրիստոնէականի համարձակեսցի առնել զմեղս սոդոմականս, այսինքն` արուամոլութիւն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` երկոքեանն իսկ` ներգործողն եւ կրողն, հատմամբ գլխոցն մահու մեռուսցեն, առա'նց ամենայն զանցառութեան եւ թարց ողորմութեան:

92. Եթէ ոք առանց կամեցողութեան ումեք` զօրեղութեամբ իւրով բռնաբարիցէ ոք եւ արասցէ ընդ նմա գործ աղտեղի արուամոլութեան, յորժամ յայտնեսցի եւ ստուգեսցի` բռնութեամբ մեղանչօղն մահու մեռցի, իսկ այն, որ ոչ կամէր մեղանչելն` ազատ լիցի ի պատժոց:

93. Եթէ ոք իշխեսցէ շինել կամ այլոց հրամայիցէ շինել կնիք ըստ նմանութեան այլոց կնքոց եւ նովաւ վնաս հասուցանել ումեք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` երկոքին իսկ` հրամայօղն եւ շինօղն մեղապարտք են, հատցի ձեռք նոցին, եւ որո'ց վնասեսցին` հատուսցեն ամբողջապէս զվնասն եւ մնասցեն ի բանտի վեց ամիս:

94. Եթէ ոք ի վկայութիւնս բանից այլայլեսցէ զխօսս եւ ասասցէ բանս ներհակս միմեանց, համարեցեալ լիցի որպէս զկատարեալ սուտ վկայ եւ վասն այսորիկ հրապարակաւ ձաղկեցեալ լիցի, որպէսզի առյապայն ոչ ընդունեսցի վկայութիւն նորին. եւ եթէ այլեւ այլ վկայութենէ նորին վնաս հասեալ իցէ ումեք` հատուսցէ լիովին:

95. Եթէ ոք գտցէ գանձս ի այնպիսի տեղոջ, որ իցէ այն արքայական. գտանեցեալ գանձին կէսն հասցէ ի գանձարանս արքունի եւ կէսն տացի գտօղին. իսկ եթէ ոք գտեալ ի արքայական տեղոջ զգանձս ծածկեսցէ եւ ոչ յայտնեսցէ, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` ո'չ միայն գտանեցեալն զամենայն հասցէ ի գանձարանս արքունի, այլեւ ըստ չափու գտեցելոյն ծածկօղն գանձոյն յինքենէ տացէ տուգանս թագաւորին, վասն յանցանաց գաղելոյն եւ վասն կամելոյն` զրկել զօրինաւոր մասն արքայական:

96. Եթէ ոք գտցէ զգանձս ի ումեք տեղոջ կէսն տացէ տեղոջ տեառն, եւ կէսն առցէ ինքն. իսկ եթէ գաղեսցէ զգտեալն եւ ոչ յայտնեսցէ տեղոջ տեառն, յորժամ ստուգեսցի չար արարողութիւն եւ ընդդէմ օրինաց շարժողութիւն նորին` ո'չ միայն գտեալն ամբողջ, այլեւ ըստ չափու գտեցելոյն տուգանս գտօղն տացէ տեղոջ տեառն: Եթէ ոք ի տան իւրում գտցէ զգանձս` տիրեսցէ ինքն եւ ոչ ումեք մասն տացէ:

97. Եթէ ոք թագուսցէ զինչս իւր կամ այլոց վասն չտալոյ զօրինաւոր մաքս արքայական, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի, եթէ մեծ մասն յայտնեալ իցէ եւ փոքր մասն թագուցեալ իցէ` կրկին չափով տացէ զմաքս. իսկ եթէ կէսն կամ մեծ մասն ընչիցն թագուցեալ իցէ` բովանդակ ինչքն հասցէ ի գանձարանս արքունի:

98. Եթէ ոք իշխեսցէ արքայական հրովարտակօք արգելեալ զինչս եւ զապրանս բերել ի քաղաք ինչ, զո'ր ինչ բերէ` որ արգելեալն է` հասցէ ի գանձարանս արքունի:

99. Եթէ ոք իշխեսցէ արքայական հրովարտակօք արգելեալ զինչս եւ զապրանս տանել այլ ուրեք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` առնօղն այնպիսի հրամանազանցութեան մահու մեռցի:

100. Եթէ ոք խցցէ զջրմուղ տան կամ այգոջ ումեք եւ այսպէս արգելցէ զմուտ ջրոյն ի տան կամ այգի ումեք, որով հասուսցէ զվնաս ումեք` հատուսցէ զվնասն լիովին եւ վասն յանցանացն ձաղկեցեալ լիցի խստապէս:

101. Եթէ ոք վաճառեսցէ զիր ինչ եւ նոյն վաճառեալն դարձեալ այլոյ ումեք վաճառեսցէ, յորժամ յայտնեսցի եւ ստուգեսցի խաբէութիւն նորին` վաճառեալ ինչքն հասցէ առաջին գնօղին, եւ երկրորդ գնօղն տուեալ դրամն կրկին չափով առցէ ի վաճառօղէն, եւ վասն խաբէութեան վաճառօղին ձաղկեսցեն զնա:

102. Եթէ ոք բռնութեամբ արասցէ շնութիւն ընդ աղջկան ումեք, որ ոչ իցէ հասեալ ի չափ հասակի ամուսնութեան, այսինքն` ոչ իցէ լրացեալ նորին տասն եւ միներորդ ամ հասակին, այրեցեալ լիցի առանց ամենայն ողորմութեան:

103. Եթէ ոք համարձակեսցի ընդդէմ աստուածային հրամանի առնել խառնակութիւն ընդ անասնոց` որպիսի' անասուն եւ իցէ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` թա'րց ամենայն ողորմութեան այրեցեալ լիցի:

104. Եթէ իշխան կամ դատաւոր ոմն առանց դատաստանի եւ թարց օրինաւոր պատճառաց սպանցէ զոք, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` որպիսի' արժանապատիւ ոք եւ իցէ, վասն ի զուր սպանութեան մահու մեռցի, առանց ամենայն այցելութեան:

105. Եթէ ոք սպանցէ զկին իւր` վասն որպիսի' պատճառաց եւ իցէ արարեալ սպանումն, ո'չ կարէ գոլ առանց պատժոյ, վասն որոյ սպանօղն զկինն մահու մեռցի:

106. Եթէ կին ոմն համարձակեսցի դեղով կամ այլ կերպիւ սպանանել զայր իւր, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` հատցի գլուխ նորին, եւ յետ հատման գլխոյն այրեսցի մարմին նորին. իսկ եթէ մահապարտ կինն յղի իցէ, պահեցեալ մնայցէ ի բանդի` մինչեւ ծնցի զաւակն, եւ յետ ծննդեան զաւակին` յա'յնժամ սպանելի է եւ մարմինն այրելի, առա'նց ամենայն այցելութեան, եւ ծնեալ զաւակն յանձնել այրոց ումեք, զի սնուսցէ:

107. Եթէ ծառայ ումեք յարուսցէ զձեռն իւր ի վերայ տեառն իւրոյ` հարկանէ կամ վիրաւորեցուցանէ, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` հրապարակաւ ձաղկեցեալ լիցի եւ հատցի ձեռն նորին:

108. Եթէ ոք համարձակեսցի տանջել զոք` հատցէ զձեռս կամ զոտս, կամ հանցէ զակն, կամ կտրեսցէ զականջն, կամ քիմս, կամ շրթունս նորա, յորժամ քննեալ ստուգեսցի, եթէ չարութեամբ կամաց իցէ արարեալ զայն, ըստ աստուածային օրինադրութեան ակն նորին փոխանակ ական կուրասցի եւ ձեռն նորին փոխանակ ձեռին նորին հատցի. այսպէս եւ այլ անդամք փոխանակ անդամոց նորին հատանելի է, որո'յ զայս անիրաւութիւն արարեալ իցէ` տացէ տուկանս նմա վասն իւրաքանչիւր անդամոց հարիւր ըռուբլի: Իսկ եթէ այնպիսի հատումն ձեռաց, ոտից կամ այլոց սոցին նմանեացն ոչ իցէ եղեալ չարութեամբ կամաց, այլ միայն պատահմամբ, յորժամ ստուգիւ յայտնեսցի` եղիցի այրն այն ազատ ի պատժոց. միայն որո'յ ձեռն կամ ոտն հատեալ իցէ կամ ակն խլեալ վասն ձեռաց կամ ոտից կամ աչաց, նոյնպէս եւ վասն այլ անդամոց` սակս իւրաքանչիւրոցն տացէ տուկանս նմա յիսուն ըռուբլի:

109. Ի ներքոյ ծանր պատուիրանի պարաւանդին դատաւորք ըստ ամենայնի` առանց ակնառութեան վերահասու լինիլ ամենայն դատաստանական իրաւանց, զի թէպէտ վասն որոյ սահմանեցեալ է վասն ամենայն մեղաց արժանաւոր պատիժ. սակայն ե'ն երբեմն մեծ մեղք, որք գործին այնպիսի կերպիւ, զորոց պատիժն թուլացուցանել եւ նուազեցուցանել արժան է, եւ ե'ն մեղք, որք թէպէտ ի փոքրի համարման իցէ, սակայն մեղաւորքն չարութեամբ կամաց գործելով արժանի լինին մեծապէս պատժեցեալ գոլոյ, վասն որոյ թողեալ է դատաւորաց` ըստ վերահասութեան իւրեանց առաւելացուցանել եւ նուազեցուցանել զտանջանս մեղաւորաց, ըստ պատահման եւ ըստ բերման ժամանակին: