Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՀԻՆԳԵՏԱՍԱՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ԲԱՐԱԹԻ 

1. Բարաթ կամ բարաթագիր անուանի պարտականութեան գիր, որով ոք առնու յումեքէ դրամ. զի այլ ուրեք ինքն, կամ փոխանակ ինքեան ա'յլ ոք ոմն արասցէ վճարումն փոխատուին ինքեան կամ այլոյ ումեք` որո'յ նա հրամայիցէ:

2. Բարաթագիրն ունի զիսկական զօրութիւն որպէս զսանադ. եւ վասն այսորիկ զո'ր ինչ գրեցեալ է վասն սանադի գլուխ չորրորդ ի համար երկրորդ, երրորդ, չորրորդ, հինգերորդ, վեցերորդ, եօթներորդ, ութներորդ, իններորդ` նոյնով կերպիւ վարելի է եւ վասն բարաթագրի, առանց փոխարկութեան:

3. 0րինաւոր ձեւք բարաթագրից կարէ լինիլ բազում կերպիւ, մանաւա'նդ ի ութն գլխաւոր օրինակս, որոց սակս եւ գրեցեալ է ի վերջաբանութեան սոյն գլխոջս. եւ պարտ է, զի որ կամի գրել կամ առնուլ բարաթագիր` գրեսցէ ըստ եդեալ ձեւոցն` որով կերպիւ եւ պարտ իցէ` առա'նց զանցառութեան. եւ ըստ ամենայնի պարտ է լինիլ զգոյշ, զի հարկաւոր բառք ոչ ի բաց թողանիցի, զի մի' ի յայնմանէ ծնանիցի տարաձայնութիւն եւ վիճաբանութիւն:

4. Ի մէջ բարաթրոջ երբեմն գրեցեալք լինին անուանք երկուց անձանց` որպէս յայտ է ի առաջին եւ ի վեցերորդ ձեւոցն, երբեմն անուանք երից անձանց` որպէս յայտ է ի երկրորդ, երրորդ, հինգերորդ եւ ութներորդ ձեւոցն, երբեմն անուանք չորից անձանց` որպէս յայտ է ի չորրորդ եւ եօթներորդ ձեւոցն: Երբեմն կարէ յաւելեալ լինիլ ա'յլ եւ անուն` բաց ի վերոյ գրեցելոցն. յորժամ փոխատու ոմն կամ առ որ առաքեցեալ լինի բարաթագիրն, զի առցէ զդրամն բարաթին, ստորագրիցէ ի վերայ բարաթին, զի զդրամ բարաթագրին հասցէ այլոյ ումեմն` որպէս եւ ի եգրակացութեան ձեւոջ բարաթից յիշեցեալ է, եւ վասն այսորիկ կարեն նոքա անուանիլ այսպէս.

ա) փոխառու այն է, որ ընկալնու զդրամ եւ տայ բարաթագիր,

բ) փոխատու այն է, որ տայ դրամ եւ ընկալնու զբարաթագիր.

գ) փոխավճար այն է` որ գրեցեալ լիցի բարաթագիրն, զի վճարիցէ զդրամն.

դ) փոխապահանջ այն է, որ առաքեցեալ լինի բարաթն, զի զդրամ բարաթին պահանջիցէ ի փոխավճարէն.

ե) փոխագնօղ այն է, որ տայ ումեք փոխատուի կամ փոխապահանջի զդրամ եւ առնու զբարաթ ումեք փոխառուի, զի պահանջիցէ նովաւ ի փոխավճարէն կամ ի փոխառուէն: Վերոյ գրեցեալ անձինքն կարեն այլ կերպիւ եւս անուանիլ, որպիսի է. առաջինն` պարտական, երկրորդն` պարտատէր, երրորդն` պարտավճար, չորրորդն` պարտապահանջ, հինգերորդն` գնօղ պարտուց, այսպէս եւ այլ կերպիւ:

5. Բարաթագիրն երբեմն գրեցեալ լինի երկու միով զօրութեամբ, որպէս յայտ է ի առաջին, երկրորդ, երրորդ, չորրորդ, հինգերորդ եւ ութներորդ օրինակացն. երբեմն երեք միով զօրութեամբ, որպէս յայտ է ի եօթներորդ օրինակէ. եւ այս վասն այնորիկ, զի եթէ դէպ լիցի կորընչիլ միոյն` միւսովն լիցի վճարումն: Սակայն պարտի փոխառուն` յորժամ տայցէ երկու բարաթագիր ումեք փոխատու ի միով զօրութեամբ գրել ի մէջ բարաթոջն, թէ բարաթագիրս գրեցեալ եղեւ երկու միով զօրութեամբ, որ մինովն եւ լիցի վճարումն` միւսն եղիցի անհաստատ, եւ յորժամ տայցէ երեք բարաթագիր միով զօրութեամբ` գրեսցէ բարաթագիրս երեք գրեցեալ եղեւ միով զօրութեամբ, որ մինովն եւ վճարումն լիցի` միւսքն եղիցին անհաստատք. իսկ եթէ փոխառուն տայցէ փոխատուին մին բարնթագիր` յայնժամ ոչ է պարտ գրեգլ զվերոյ գրեցեալսն, որպէս յայտ է ի վեցերորդ ձեւոյն:

6. Ժամանակադրութիւն բարաթոջն կարէ լինիլ երկու կերպիւ, քանզի ոմանք դնեն ժամանակ ի գրելոյն զբարաթագիրն, որպէս երեւի ի առաջին, չորրորդ եւ եօթներորդ օրինակացն: Եւ ոմանք դնեն ժամանակ ի տեսանելոյն զբարաթագիրն` որպէս երեւի ի երկրորդ, երրորդ, հինգերորդ, վեցերորդ եւ ութներորդ օրինակացն. եւ սակս այսորիկ որպէս փոխատուն եւ փոխառուն հաճեսցեն` ի գրեցեալ լիցի ի բարաթոջն եղիցի հաստատուն:

7. Վասն շահոյ բարաթից ոմանք շահն եւ առեցեալ դրամն միաւորեալ գրեն ի մէջ բարաթոջն, թէ յինք առի այսքան, որպէս յայտ է ի առաջին, երկրորդ, երրորդ, չորրորդ, վեցերորդ եւ ութներորդ ձեւոցն. իսկ ոմանք գրեն միայն զընկալեալ դրամն եւ գրեն ի բարաթոջն, զի նոյն դրամն շահօքն վճարեցեալ լիցի` որպէս յայտ է ի հինգերորդ եւ եօթներորդ օրինակացն:

8. Ի մէջ բարաթոջ ոմանք գրեն, եթէ յառաջ կամ յետ պայմանեալ ժամանակի լինիցի վճարումն` համարեսցի տոկոսիս, որպէս յայտ է ի երրորդ, չորրորդ եւ վեցերորդ օրինակացն. վասն որոյ ոչ է պարտ, զի բարաթոջն աւելի տոկոսի իցէ գրեցեալ, քան զհարիւրին ամսէն կէսն: Իսկ եթէ ումեք բարաթոջ տոկոսին աւելի իցէ գրեցեալ, քան զհարիւրին ամսէն կէսն, ընդ այնպիսի փոխատուին վարեսցի ըստ գրեցելոյ գլուխ եօթներորդ վասն տոկոսեաց ի համար չորրորդին, առանց ամենայն զանցառութեան:

9. Եթէ ի օտար երկրի գրեցեալ լիցի բարաթագիր եւ ի մէջ նորին գրեցեալ լիցի տոկոսիս աւելի, քան զհարիւրին ամսէն կէսն, թէպէտ զօրութիւն բարաթագրին լինի հաստատուն, բայց ո'չ է համարելի տոկոսիս աւելի, քան զհարիւրին ամսէն կէսն: Այսպէս եւ եթէ ի վաղուց հետէ գրեցեալ լիցի բարաթագիր, յորում տոկոսիս աւելի քան զհարիւրին ամսէն կէս, նոյն եւս համարեալ լիցի ըստ այսմ գրեցելոյս:

10. Եթէ ոք տայցէ ումեք բարաթագիր, առանց գրելոյ ի մէջ բարաթոջն, թէ` եթէ յառաջ կամ յետ պայմանեալ ժամանակին լինիցի վճարումն` համարեսցի տոկոսիս, որպէս յայտ է ի առաջին, երկրորդ, հինգերորդ, եօթներորդ եւ ութներորդ ձեւոցն, եւ դէպ լիցի, զի մինչեւ ի ստորագրել եւ կամ տեսանել փոխավճարին անցեալ իցէ ի պայմանեցեալ ժամանակէն աւելի ժամանակ, այսպիսի պայմանեցեալն ո'չ է պարտաւոր փոխավճարն կամ փոխառուն վճարել ինքեան փոխատուին կամ փոխապահանջին զտոկոսիս:

11. Եթէ ոք առցէ յումեքէ զբարաթ, ըստ օրինակի առաջին եւ երրորդ ձեւոցն, յորում ոչ լինիցի գրեցումն անուան փոխապահանջի, այնպիսի փոխատուն յորժամ կամիցի առաքել զբարաթագիրն ի ձեռս ումեմն, զի առցէ զդրամն ի փոխառուէն կամ փոխավճարէն` պարտի գրել անուամբ առն առ, որ կամի առաքել զբարաթագիրն, յատուկ յանձնարարական գիր, որ աշխարհաբառիւ գոչեմք օրդնագիր, որպէսզի այրն այն նոյնով օրդնագրաւ կարիցէ պահանջել զդրամ բարաթին ի փոխառուէն կամ փոխավճարէն: Իցէ թէ փոխատուն ոչ գրեսցէ անուամբ առն այն, որ կամի առաքել զբարաթագիրն յատուկ օրդնագիր, պարտի գրել ի մէջ բարեւագրոջ իւրոյ կամ գրեսցէ ի վերայ բարաթին, թէ դրամ բարաթին հասցէ այս անուն առն եւ այս երից կերպից, ո'ր կերպն եւ հաճոյ իցէ ինքեան` ա'յնպես արասցէ. իսկ եթէ ոչ իցէ մի ի երից վերոյ գրեցելոս եւ պահանջիցէ ոք յումեքէ բարաթագրով զդրամ, եւ ի բարաթագրոջն ոչ իցէ գրեցեալ անուն պահանջողին` ո'չ է պարտ առնել վճարումն:

12. Յորժամ ոք յանձնարարական օրդնագրով կամ բարեւագրով ումեմն փոխատուի առցէ ի փոխառուէ կամ ի փոխավճարէ բարաթով զդրամ, պարտի այնպիսին ոչ միայն բարաթագիրն ստորագրեցմամբ իւրով տալ փոխառուին կամ փոխավճարին, այլեւ փոխատուին գրեցեալ օրդնագիրն կամ օրինակ բարեւագրի նորա` առա'նց բացասութեան: Եթէ փոխատուն գրեցեալ իցէ ի վերայ բարաթին, զի դրամ բարաթին հասցէ ումեք, որոյ անուամբ գրեցեալ է ի ստանալն զվճարումն բարաթին ի փոխավճարէն կամ փոխառուէն, միայն պարտի գրել ի վերայ բարաթին զհասումն դրամոյն առ յինքն եւ տալ փոխառուին կամ փոխավճարին:

13. Եթէ ոք առցէ յումեքէ զբարաթ ըստ օրինակի երկրորդ, չորրորդ, վեցերորդ եւ եօթներորդ ձեւոցն, ուր լինի յիշումն փոխապահանջ առն, այնպիսին ի առաքելն զբարաթ ի ձեռս փոխապահանջին, ոչ է պարտաւոր գրել զօրդնագիր եւ փոխառուն կամ փոխավճարն եւս ոչ կարեն խնդրել ի փոխապահանջէն զօրդնագիր կամ բարեւագիր փոխատուին:

14. Ամենայն փոխատու կամ փոխապահանջ յորժամ ցուցցէ ումեք փոխավճարի զբարաթագիր ումեմն փոխառուի, եւ փոխավճարն յանձն առցէ առնել զվճարումն, պարտ է խնդրել ի փոխավճարէն գրել ի վերայ բարաթոջն զյանձնառութենէ իւրմէ, եւ յորժամ գրեաց փոխավճարն զյանձնառութիւն իւր ի վերայ բարաթին սակս վճարելոյ զդրամն` հարկ է փոխատուին կամ փոխապահանջին ստիպել զփոխավճարն, զի արասցէ վճարումն. զի եթէ դէպ լիցի` ոչ կարիցէ վճարել նա (որովհետեւ փոխավճարն գրեցեալ է ի վերայ բարաթին յանձնառութիւն իւր), այնուհետեւ փոխառուն ազատ է եւ ոչ է պարտաւոր վճարելոյ զչվճարեալն նորին, այլ պարտաւորի փոխավճարն առնել զվճարումն ըստ գրեցելոյ իւրոյ:

15. Եթէ ոք գրեսցէ ի վերայ ընկերի իւրոյ զբարաթ եւ ընկերն տեսեալ զբարաթագիրն յանձն առցէ առնել զվճարումն եւ ստորագրեսցէ ի վերայ բարաթոջն զյանձնառութիւն իւր եւ յետոյ ոչ կարասցէ առնել զվճարումն, պարտաւորի փոխառուն` որ է տէր ընկերին, զչվճարեալն ընկերի իւրոյ ինքն վճարել, առանց ամենայն բացասութեան:

16. Եթէ փոխավճար ոմն յանձն առցէ զվճարումն ումեք բարաթի ի վերայ ինքեան գրեցելոյ, սակայն ոչ ստորագրեսցէ ի վերայ բարաթին զյանձնառութենէ իւրմէ, եւ դէպ լիցի, զի նոյն փոխավճարն յետոյ ոչ կարասցէ առնել զվճարումն բարաթին, կամ թէեւ վճարեսցէ, սակայն ոչ բոլորն, այլ մասն ինչ, այսպիսի պատահմանն պարտաւոր է փոխառուն, այսինքն` գրօղն բարաթին զչվճարեալն փոխավճարին ինքն վճարել, առա'նց ամենայն բացասութեան:

17. Եթէ փոխավճար ոմն ի տեսանելն զբարաթագիր ի վերայ ինքեան գրեցեալ, մինչեւ ի պայմանացեալ ժամանակ բարաթին կամ ի ծանր հարկաւորութեան` մինչեւ ի մին ամիս յետ պայմանեալ ժամանակին ոչ արասցէ վճարումն բարաթին, այլ հրաժարեսցի ի առնելոյ զվճարումն եւ գրեսցէ ի վերայ բարաթին, թէ այս բարաթագիրս տեսի այսպիսի ժամանակի եւ ոչ արարի վճարումն, որ այսպիսի բացասութիւնն աշխարհաբառիւ կոչեմք նկալ առնել, պարտաւորի փոխառուն առնել վճարումն նկալ եղեալ բարաթին` առա'նց բացասութեան:

18. Ամենայն փոխատու կամ փոխապահանջ յորժամ ցուցցեն զբարաթագիր ումեք փոխավճարի` պարտին ստիպել, զի գրեսցէ ի վերայ բարաթրոջն զյանձնառութիւն վճարելոյ կամ բացասութիւն նկալ առնելոյ, եւ ո'չ թողուլ անցանիլ աւելի, քան զպայմանադրեցեալ ժամանակն եւ ի ծանր հարկաւորութեան յետ պայմանեցեալ ժամանակին` մինչ ի մին ամիս: Իսկ եթէ փոխատուն կամ փոխապահանջն արասցեն ընդդէմ այսմ գրեցելոյս եւ զանց առնիցեն ի ստէպ ստէպ պահանջելոյ զփոխավճարէն ստորագրել զյանձնառութիւն վճարելոյն կամ բացասութիւն նկալ առնելոյ, եւ այսպէս անցուցանիցեն ի պայմանեցեալ ժամանակէն աւելի քան զմին ամիս, այնուհետեւ ոչ կարեն պահանջել ի փոխառուէն զչվճարեալն փոխավճարին. եւ նոյնպէս եթէ փոխավճարն յետ պայմանեալ ժամանակին աւելի քան զմին ամիս անցեալ, նկալ արասցէ զբարաթագիրն, փոխառուն, այսինքն` գրօղն բարաթին, ոչ է պարտաւոր առնել զվճարումն, այլ փոխատուն կորուսանէ զտուեալ դրամ իւր, եւ որպէս փոխառուէն` նոյնպէս եւ փոխավճարէն ոչ կարէ պահանջումն առնել:

19. Եթէ ոք ի օտար երկրի անհնազանդ երեւեսցի օրինաց եւ կանօնաց` ի վերայ իւր գրեցեալ բարաթագրին ոչ ստորագրելով վասն վճարելոյ եւ ոչ նկալ առնելով, եւ այսպէս կամիցի անցուցանել աւելի քան ըզմին ամիս պայմանադրեալ ժամանակէ բարաթին, այսպիսի պատահմանն պարտի փոխատուն կամ փոխապահանջն շինել զգիր վկայական` գրելով ի մէջ նորին զամենայն հանգամանս բանից եւ անկարգ արարողութեանց փոխավճարին, որ ոչ առնէ վճարումն եւ ոչ առնէ նկալ նոյն բարաթին, եւ վասն այսոց երկու կամ երեք անձինք գրեսցեն զվկայութիւն, եւ նոյն վկայական գիրն եւս համարելի է որպէս զստուգագոյն նկալ բարաթին, եւ պարտաւորի փոխառուն առնել վճարումն առանց բացասութեան: Սակայն եթէ վկայական գրոյ շինումն իցէ բարաթին ժամանակադրութենէն աւել քան զմին ամիս անցեալ ժամանակի, եղիցի վկայական գիրն այն ընդունայն, եւ փոխառուն` ազատ ի վճարելոյ:

20. Եթէ լինիցի ի մէջ փոխատուին եւ փոխառուին գրով դաշնադրութիւն վասն նկալ լինելոյ բարաթին, որպէս յայտ է ի ութներորդ օրինակէն, եղիցի հաստատուն դաշնադրութիւն նոցա եւ պարտին լրացուցումն առնել դաշանց իւրեանց. իսկ եթէ ոչ իցէ դաշնադրութիւն ի մէջ նոցա, այնպիսի պատահմանն որպէս այլք վաճառականք առեալ իցեն զդրամ եւ տուեալ իցեն բարաթագիր ի նկալ եղեալ ժամանակին` պարտաւորի փոխառուն ըստ կերպի եւ համեմատութեան այլ վաճառականաց գրեցելոյ բարաթիցն առնել վճարումն փոխատուին վասն նկալ եղեալ բարաթին, առանց բացասութեան:

21. Եթէ ոմն փոխառու գրեսցէ ի վերայ ումեք փոխավճարի բարաթ երկու հազար ըռուբլու, եւ փոխավճարն կամիցի առնել վճարումն մին հազար ըռուբլոյն, եւ ոչ` բոլոր երկու հազար ըռուբլոյն, պարտի փոխավճարն գրել ի վերայ բարաթոջն զյանձնառութենէ հազար ըռուբլոյն եւ հրաժարեցմանէ ի վճարելոյ զմնացեալ հազար ըռուբլոյն, եւ յորժամ զյանձնառեալ հազար ըռուբլին փոխավճարն վճարեսցէ փոխատուին կամ փոխապահանջին` պարտ է առնուլ ի նմանէ ղավզ կամ կվիտանցի վասն վճարեալ հազար ըռուբլոյն, եւ այսպիսի պատահմանն ոչ է կարող փոխավճարն առնուլ ի փոխատուէն կամ փոխապահանջէն զբարաթագիրն երկու հազար ըռուբլոյ, որովհետեւ բոլորին ոչ առնէ վճարումն, այլ միայն վերոյ յիշեցեալ ղավզովն կամ կվիտանցովն պարտի գոլ բաւական, իսկ զմնացեալ մին հազար ըռուբլին, որ փոխավճարն ոչ վճարեաց` պարտաւորի փոխառուն օրինաւոր շահօքն վճարել փոխատուին, առա'նց ամենայն բացասութեան:

22. Եթէ փոխատու կամ փոխապահանջ ոմն յետ ստանալոյ զվճարումն դրամոյ ումեք բարաթի եւ փոխավճարէն եւ ստորագրելոյ ի վերայ բարաթոջն` թէ զդղամ բարաթիս ամբողջ ընկալայ, առնիցէ պահանջողութիւն ի փոխառուէն` ասելով, թէ փոխավճարն ոչ է արարեալ ինքեան զլիովին վճարումն բարաթի դրամոյն` ո'չ է կարող: Եվ այսպիսի պատահմանն եւս թէեւ փոխատուն կամ փոխապահանջն ունիցին ի ձեռին իւրեանց գիր վկայական, նովաւ եւս ոչ` կարեն առնուլ զիր ինչ ի փոխառուէն. եւ պատճառն ա'յս է. զի եթէ փոխավճարն ոչ էր ամբողջաբար վճարեալ նմա զդրամ բարաթին, ոչ էր պարտ փոխատուին կամ փոխապահանջին գրել ի վերայ բարաթոջն զամբողջաբար եւ լիովին հասանելոյն դրամին առ յինքն. որովհետեւ գրեցեալ է յետոյ` ո'չ կարէ առնել պահանջողութիւն ընդդէմ գրեցելոյն իւրոյ:

23. Եթէ ոմն փոխատու առաքեցեալ իցէ ի ձեռն ումեմն փոխապահանջի զբարաթ, զի առցէ զդրամ բարաթին ի փոխավճարէն եւ փոխապահանջն ըստ գրեցեալ օրդնոյ փոխատուին ոչ ստիպեսցէ զփոխավճարն ստորագրել ըզյանձնառութիւն դրամոյն կամ նկալ առնել ի կարգաւորեալ ժամանակի, որպէս վերանդր ի համար տասնութերորդ գրեցեալ է, եւ այսպէս անցուսցէ զժամանակ նկալ առնելոյն, որ այնուհետեւ ոչ է կարելի առնել պահանջումն ի փոխառուէն, -այսպիսի պատահմանն պարտաւորի փոխապահանջն վասն զանցառութեան իւրոյ վճարել զդրամ փոխատուին շահօքն ամբողջ: Այսպէս եւ եթէ փոխապահանջն յետ կարգաւորեալ ժամանակին թոյլ տայցէ փոխավճարին նկալ առնել զբարաթագիրն, պարտաւորի յինքն վճարել զդրամ բարաթին յինքենէ շահօքն ամբողջ:

24. Եթէ փոխապահանջն ըստ գրեցելոյ օրդնոյ փոխատուին ցուցցէ փոխավճարին զբարաթ, եւ նա յանձն առցէ առնել վճարումն եւ գրեսցէ ի վերայ բարաթոջն զյանձնառութենէ իւրմէ եւ յետայնորիկ փոխավճարն ոչ կարասցէ ըստ յանձնառութեան եւ ըստ գրեցելոյ իւրոյ առնել վճարումն, -այսպիսի պատահմանն ոչ լինի պարտաւորեալ փոխապահանջն վճարել վասն փոխավճարին: Նոյնպես եւ եթէ ի մէջ կարգեցեալ ժամանակին փոխավճարն ոչ յանձն առնուլով զվճարումն բարաթի նկալ արասցէ եւ փոխապահանջն զնկալ եղեալ բարաթն առաքեսցէ անդրէն առ փոխատուն, եւ դէպ լիցի, զի փոխառուն ոչ կարասցէ վճարել զպարտս իւր վասն աղքատութեան, այսպիսի պատահմանն եւս ոչ է մեղադրելի փոխապահանջն եւ ոչ է պարտաւոր կրելոյ զվնաս վասն փոխառուին այն, որ ոչ կարէ վճարել զպարտաւորութիւն իւր:

25. Եթէ ոմն փոխատու կամ փոխապահանջ առցէ զդրամ յումեքէ եւ ստորագրեսցէ ի վերայ բարաթի ումեք, զի զդրամ բարաթին հասցէ ի փոխառուէն կամ փոխավճարէն առն այն, որ ետ զդրամն` որ եւ կոչի փոխագնօղ, պարտի փոխառուն կամ փոխավճարն զդրամ բարաթին վճարել փոխագնօղին առանց բացասութեան:

26. 0րինակ բարաթագրի յորժամ իցէ սակս համեմատութեան ընդ նախագաղափարին ստորագրեցեալ ի երկուց կամ երից վկայից այնպիսեաց, որք չիցեն արգելեալք օրինօք ի վկայելոյ` հաստատուն է համարելի ի մէջ վաճառականաց որպէս զնախագաղափար բարաթ, եւ առնելի է նովաւ վճարումն:

27. Եթէ ոք ունիցի առ յինքն զինչս այլոց եւ տէր ընչիցն գրեսցէ բարաթագիր ի վերայ նորա, եւ նա թարց օրինաւոր պատճառաց ոչ արասցէ վճարումն, այլ արասցէ նկալ եւ յայսմանէ պատճառէ հասուսցէ վնաս փոխառուին, պարտաւորի իզուր նկալ առնօղն վճարել զվնաս ընչից տեառն շահօքն ամբողջ` առանց ամենայն բացասութեան:

28. Եթէ ոք ումեք բարաթոջ եղեալ իցէ երաշխաւոր` վարեսցի ընդ նմա ըստ օրինի, որ եդեալ է վասն երաշխաւորութեան գլուխ վեցերորդ սոյն մասին:

29. Եթէ ոք առցէ յումեքէ զդրամ` տայցէ նմա բարաթ եւ դիցէ առ փոխատուն զիր ինչ ի գրաւ այսու պայմանաւ, զի փոխավճարն զդրամ բարաթին վճարեսցէ եւ գրաւականն առցէ, -այսպիսի պատահմանն պարտ է, զի փոխավճարն նախապէս զդրամ բարաթին վճարեսցէ, կամ որով կերպիւ եւ կարելի իցէ` փոխապահանջին ապահով արասցէ եւ ապա առցէ զգրաւականն, եւ ո'չ է կարելի, զի փոխավճարն ասիցէ փոխապահանջին կամ փոխատուին, թէ նախ տու'ր զգրաւականն, յետոյ վճարեցից ես զդրամ բարաթին:

30. Եթէ ոք տայցէ ումեմն փոխատուի զբարաթ հանդերձ գրաւականօք, զի փոխավճարն զդրամ բարաթին վճարեսցէ եւ գրաւականն առցէ, դէպ լիցի, զի փոխավճարն ոչ արասցէ նախապէս զվճարումն դրամոյն եւ ոչ արասցէ ապահով զփոխապահանջն առ ի յետոյ վճարելոյ, որպէս ի վերանդ ի համար քսանիններորդ գրեցեալ է, այսպիսի պատահմանն փոխապահանջն պարտի առաջի ներկայութեան երից կամ չորից անձանց կամ գիտութեամբ միայն փոխավճարին վաճառել զգրաւականն եւ տիրել զդրամ բարաթին: Եթէ աւելի մնացորդ ինչ մնասցէ ի վաճառեալ գրաւականի դրամոցն, աւելորդն հանդերձ բարաթագրովն առաքեսցէ առ փոխառուն. իցէ թէ վաճառեալ գրաւականն ոչ հաւասարեսցի դրամոյ բարաթին, որքան պակաս իցէ` պահանջիցէ ի փոխառուէն, եւ յորժամ առցէ զմանացեալ պակասնորդն` յայնժամ տայցէ բարաթն նմա:

31. Եթէ ներբարաթական գրաւառութեան ոչ լինիցի կատարեալ դաշնադրութիւն ի մէջ փոխատուին եւ փոխառուին սակս առ յապայն վնաս պատահելոյ գրաւականին, եւ դէպ լիցի, զի հանդիպեսցէ վնաս գրաւականին, այսպիսի պատահմանն վարեսցի ըստ օրինի գրաւառութեան գլուխ հինգ` ի համար իններորդին. իսկ եթէ եղիցի դաշնադրութիւն ի մէջ փոխատուին եւ փոխառուին` ըստ դաշնադրութեան իւրեանց եղիցի հաստատուն:

32. Եթէ ոք խնդրեսցէ իրաւունս ի դատաւորաց նկալ եղեալ բարաթագրով ի վերայ յումեմն փոխառուի, դատաւորք պարտին տալ բաւականութիւն դատախնդրոյն, ըստ գրեցելոյ գլուխ չորրորդ վասն սանադի ի համար քսաներորդ սոյն մասին, առանց ամենայն զանցառութեան:

33. Եթէ փոխատու կամ փոխապահանջ ոմն առեալ զբարաթով պահանջողութիւն իւր ի փոխառուէն կամ ի փոխավճարէն, յետ այնորիկ կրկին անգամ միւս բարաթագրաւ կամ օրինակաւ բարաթին սկսանիցի առնել պահանջողութիւն ի փոխառուէն կամ ի փոխավճարէն, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի կրկին պահանջողութիւն նորին, վարեսցի ընդ այնպիսոյն ըստ գրեցելոյ վասն սանադի գլուխ ի համար երեք տասաներորդ սոյն մասին, առանց ամենայն զանցառութեան:

34. Եթէ ոք ուրանայցէ զյինքենէ գրեցեալ կամ ստորագրեցեալ բարաթագիր իւր, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի ուրացութիւն նորին` վարեսցի ընդ այնպիսոյն, ըստ գրեցելոյ վասն սանադի, գլուխ չորրորդ ի համար տասնինն. սոյն մասին` առանց թոյլատրութեան:

Ձեւք բարաթագրից կարեն լինիլ ութն կերպիւ, որք ի

ստորեւ բացայայտին:

Առաջին կերպն է այսպէս.

Ես` արտավէլեցի Անդրիասի որդի Յոհաննէսս, յինքս առի եւ պարտ եմ Ջուղայեցի ողորմած հոգի Թէոդոսի որդի պարոն Մէլքիսէթին հինգ հարիւր ըռուբլի, որոյ կէսնայ երկու հարիւր յիսուն ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ աստուծով ներքոյ գրեալ թարեղէն մինչի վաթսուն եւ մին օր վադայ, սարվադին Գիլան վերոյ մաբլաղն պարսից սքայ սաղ փող: Ես Յոհաննէսս կամ իմ օրդնին տամք վերոյ պարոն Մէլքիսէթին կամ իւր օրդնուն բիօզր: Բարաթս երկու գրեցի. մին` մազբուն, որ մինովն որ քարսազի առեմ` միւսին հուքմն բաթիլ լինի: Գրեցաւ Աստրախան, թիվն 1760 «մայիսի տասնվեցումն»: Վերոյ գրեալն Յոհաննէսիս ձեռացագիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Երկրորդ կերպն է այսպէս.

Ես` երեւանեցի Յակոբի որդի Սրապիոնս, յինք առի եւ պարտ եմ ղազվինեցի ողորմած հոգի Սահակի որդի պարոն Դավիթէն, չորս հարիւր ըռուբլի, որոյ կէսնայ երկու հարիւր ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ աստուծով Մօսկովումն տեսնելէն մին շաբաթ վադայ վերոյ մաբլաղն ըռուստի սքայ արծաթ մանէթ փող: Ես Սրապիոնս կամ իմ օրդնին տամք մօսկովեցի ողորմած հոգի Զաքերէ որդի պարոն Դանիէլին կամ իւր օրդնուն բիօզր: Բարաթս երկու գրեցի. մին` մաղբուն, որ մինովն որ քարսազի լինի` միւսին հուքմն բաթիլ լինի: Գրեցաւ Աստրախան, թիւն 1761 «յունիսի մինումի»: Վերոյ գրեալն Սրապիոնիս ձեռացայգիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Երրորդ կերպն է այսպէս.

Ես` թաբրիզեցի Մովսէսի որդի Ղուկասըս, յինք առի եւ պարտ եմ բաղտատեցի ողորմած հոգի Գասպարի` որդի պարոն Յովսէփին, հարիւր ըռուբլի, որոյ կէսնայ յիսուն ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ աստուծով Մօսկովումն տեսնելէն մին ամիս վադայ սարվադին վերոյ մաբլաղն շամախեցի ողորմած հոգի Եղիայի որդի պարոն Պետրոսն կամ իւր օրդնին տան յիշեալ պարոն Յովսէփին կամ իւր օրդնուն, վադիցն յետ եւ յառաջ տալոյն ֆի հարիւրին ամսէն կէսովն մուդաթ հասաբ լինի: Բարաթագիրս երկու գրեցի. մին` մազբուն, որ մինովն որ քարսազի լինի` միւսին հուքմն բաթիլ է: Գրեցաւ Աստարխան թիվն 1761, «ապրելի տասնհինգ», վերոյ գրեալն Ղուկասիս ձեռացագիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Չորրորդ կերպն է այսպէս.

Ես` ագուլեցի Պօղոսի որդի Աստուածատուրս յինք առի եւ պարտ եմ Գանջեցի ողորմած հոգի Թօմայի որդի պարոն Եսայէ հազար ըռուբլի, որոյ կէսնայ հինգ հարիւր ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ ներքոյ գրեալ թարեղէն մինչի չորս ամիս վադայ աստուծով սարվադին Ըսպահան վերոյ մաբլաղն պարսից սիքայ սաղ փող թիֆլիզեցի ողորմած հոգի Բարդուղիմէոսի որդի պարոն Յովակիմն, կամ իւր օրդնին տան ցղնեցի հանգուցեալ Ղեւոնդի` որդի պարոն Բարսեղին, կամ իւր օրդնուն: Վադիցն յետ կամ յառաջ տալոյն հարիւրին ամսէն կիսովն մուդաթ հասաբ լինի: Բարաթս երկու գրեցի մին մաղբուն, որ մինովն որ քարսազի լինի` միւսին հօքմն բաթիլ լինի: Գրեցաւ Աստարխան, թվին 1763 «յուլիսի մինումն»: Վերոյ գրեալն Աստուածատուրիս ձեռացագիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Հինգերորդ կերպն է այսպէս.

Ես` կոստանդինուպօլսեցի Եզեկիէլի որդի Ստեփանոսս, յինք առի եւ պարտ եմ փառակեցի ողորմած հոգի Ամբակումի որդի Աստարխան բնակեալ պարոն Աբրահամին երկու հարիւր ըռուբլի, որոյ կեսնայ հարիւր ըռուբլի. բարաթս տվի, որ աստուծով Գիլան տեսնէլէն քսան մին օր վադայ համադանեցի ողողմած հոգի Երեմիէ որդի պարոն Մակարն վերոյ մաբլաղն հարիւրին քսան շահովն քսան եւ չորս թուման պարսից սքայ յիստակ փող տայ յիշեալ պարոն Աբրահամին կամ իւր օրդնուն: Բարաթագիրս երկու գրեցի մին մաղբուն, որ մինովն որ քարսազին լինի` միւսին հուքմն բաթիլ լինի: Գրվեցաւ Աստարխան, թիւն 1764 «սեպտեմբերի տասնեօթն»: Վերոյ գրեալն Ստեփանոսիս ձեռացագիրնայ եւ ինձ ընդունելի է: Վերոյ գրեալն Ստեփանոսիս ձեռացագիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Վեցերորդ կերպն է այսպէս.

Ես` աստրախանեցի Եփիփանի որդի Թադէոսըս, յինք առի եւ պարտ եմ իզմիրեցի ողորմած հոգի Եփրեմի որդի պարոն Փիլիպպոսէն երեք հարիւր ըռուբլի, որոյ կէսնայ հարիւրյիսուն ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ աստուծով Սանկթ Պիտրբուրղ հասանէլեն տասն օր վադայ, վերոյ մաբլաղն ըռուստաց սքայ արծաթ մանէթ փող, ես Թադէոսս կամ իմ օրդնին տամք վերոյ պարոն Փիլիպոսին օրդնի արզրումեցի ողորմած հոգի Մաղաքէի որդի պարոն Սիմէօնին կամ իւր օրդնուն բիօզր, վադիցն յետ եւ յառաջ տալոյն հարիւրին ամսէն կէսովն մուդաթ հասաբ լինի: Գրվեցավ Աստրախան, թիւն 1765 «յունվարի հինգումն»: Վերոյ գրեալն Թադէոսիս ձեռացագիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Եօթներորդ կերպն է այսպէս.

Ես` դաշտեցի Գէորգի որդի Ալէքսանս, յինք առի եւ պարտ եմ անգուրեցի ողորմած հոգի Նիկողայոսի որդի պարոն 0գոստինոսին, երկու հազար ըռուբլի, որոյ կէսնայ մին հազար ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ աստուծով ներքոյ գրեալ թարեղէն մինչի երեք եւ կէս ամիս վադայ սարվադին Ամստրդամ թօխաթեցի ողորմած հոգի Դիոնէսիոսի որդի պարոն Բեռնարտոսն վերոյ մաբլազին, ֆի ըռուբլուն քառասունութն եւ կէս ստակովն Ամստերդամայ կորանթ գուլդի փող տայ հալաբեցի ողորմած հոգի Սամուէլի որդի պարոն Յոբին կամ իւր օրդնուն: Բարաթս երեք գրեցի. մին` մաղբուն, որ մինովն որ տվվի միւս անուն հուքմն բաթիլ լինի: Գրվեցաւ Աստարխան, թիվն 1765 «փետրվարի ինն»: Վերոյ գրեալն Ալեքսանիս ձեռացագիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Ութներորդ կերպն է այսպէս.

Ես` աստապատեցի Սողոմոնի որդի Ահարօնս, յինք առի եւ պարտ եմ վանանդեցի հանգուցեալ Կիւրղի որդի պարոն Ամբրոսիոսէն եօթն հարիւր ըռուբլի, որոյ կեսնայ ԳՃԾ ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ աստուծով Գիլան տեսնելէն երեք օր վադայ. Շամբեցի հանգուցեալ Յովնաթանի որդի պարոն Բարղամն կամ իւր օրդնին, վերոյ մաբլաղն պարսից սքայ սաղ փող տայ յիշեալ պարոն Ամբրոսիոսին կամ իւր օրդնուն: Իցէ թէ բարաթագիրս նկալ եղած կամ մանզարով յետ կայ, մինչի մին շաբաթ վադայ վերոյ մաբլաղն ՖԻ հարիւրին տասնեւհինգ շահովն իմ Ահարօնիս պարտականութիւնն է, որ ըռուստի սքայ արծաթ մանէթ փող տամ յիշեալ պարոն Ամբրոսիոսին կամ իւր օրդնուն բիօզր: Բարաթագիրս երկու գրեցի մինն մաղբուն, որ մինովն որ տվվի միւսին` հօքմն բաթիլ լինի: Գրվեցաւ Աստարխան թիվն 1762 «մարտի երկու»: Վերոյ գրեալն իմ Ահարօնիս ձեռացայգիրնայ եւ ինձ ընդունելի է:

Եթէ ոք վասն ումեք գրեսցէ բարաթագիր, պարտ է գրել մինչեւ ի ժամանակ բարաթին: Զօր օրինակ.

Ես` կեսարեցի Մարկոսի որդի Եղիազարս, յինք առի եւ պարտ եմ մազանդարանեցի ողորմած հոգի Անտօնի որդի պարոն Գրիգորին ութն հարիւր յիսուն ըռուբլի, որ կէսնայ չորս հարիւր քսանհինգ ըռուբլի: Բարաթս տվի, որ աստուծով Գիլան տեսնելէն տասնմին օր վադայ դարբանդեցի հանգուցեալ Միքայէլի որդի պարոն Իգնատիոսն վերոյ մաբլաղն պարսից սքայ ռուփի փող տայ վանեցի հանգուցեալ Անանիէ որդի պարոն Աթանասին կամ իւր օրդնուն: Բարաթս երկու գրեցի մին մաղբուն, որ մինովն որ տվվի` միւսին հօքմն բաթիլ լինի: Եղեւ Աստարխան, թիվն 1764 «օգոստոսի հինգումն»:

Աստ տվող բարաթին պարտի ստորագրեալ այսպէս. Վերոյ գրեալն Մարկոսի որդի Եղիազարիս ընդունելի է, ձեռ դրեցի: Եթէ ոք վասն ումեք գրեսցէ բարաթագիր, որ ոչ գիտէ գրել զգիր, պարտի ի աւարտ բարաթին գրել այսպէս. «Չունքի (այս անուն դի այս անունն) ոչ էր կարող գրել զգիր, ըստ խնդրոյ նորին ես (այս անուն դի այս անունս) բարաթս գրեցի եւ վկայ եմ:

Եթէ ոք կամեսցէ գրել ի վերայ բարաթագրի, զի դրամ բարաթին հասցէ այլոյ ումեք, պարտ է, զի գրեսցէ ի միւս յերիս բարաթագրին այսպէս. բարաթիս մաբլաղն հասանի (այս անուն դի այս անունոյ) ինձ (այս անուն դի այս անունոյս) ընդունելի է. թիվն 1765. մարտի 25, Աստրախան:

Եթէ ոք առցէ յումեքէ դրամ եւ վաճառեսցէ բարաթ ումեմն փոխառուի, պարտ է, զի գրեսցէ ի միւս յերես բարաթագրին այսպէս. բարաթիս մաբլաղն (այս անուն դի այս անուանէ) անթերի հասաւ ինձ (այս անուն դի այս անունոյս), վասն որոյ ձեռ դրի, որ բարաթիս մաբլաղն հասցէ յիշեալ (այս անունին)` ինձ ընդունելիայ. թիվն. 1760 «յունվարի 5-ումն», Աստրախան:

Կամ այսպէս. բարաթիս մաբլաղն հասանի (այս անուն դի այս անունոյ), որ նորանէ անթերի հասածայ ինձ (այս անուն դի այս անունոյ), թիւն 1757, «սեպտեմբերի ինն», Աստարխան: Կամ այսպէս. բարաթիս մաբլաղն իւր անցեալ մուդաթովն (այս անուն դի այս անունէ) հասեալ ի ինձ ներքոյ գրեալիս, բարաթիս ձեռ դրի, որ մաբլաղն անցեալ մուդաթովն հասանի վերոյ (այս անունին) կամ իւր օրդնուն, ինձ ընդունելիայ. թիւն 1764, «դեկտեմբերի տասն եւ հինգ», (այս անուն դի այս անուն):

Եթէ փոխավճարն յանձն առցէ առնել վճարումն բարաթական դրամոյ եւ ստորագրիցէ ի վերայ բարաթին զյանձնառութիւն իւր, պարտ է, զի գրեցեալն նորին իցէ ըստ այսմ կերպի. թիւն 1765, «յունվարի 16», բարաթագիրս տեսի եւ յանձն առի, որ սարվադին վճարումն առնեմ (այս անուն դի այս անուն):

Կամ այսպէս. թիւն 1764 «մայիսի մինումն» բարաթագիրս տեսի եւ յանձն առի վճարումն առնեմ. իցէ թէ սարվադիցն ժամանակ անց կէնայ օրինաւոր մուդաթովն` պարտ եմ վճարումն առնել (այս անուն դի այս անուն):

Յորժամ փոխավճարն տայցէ փոխապահանջի զմասն ինչ ի դրամոց յանձն առեալ բարաթոյն եւ ոչ բոլորն միանգամայն վճարիցէ` պարտի փոխապահանջն ի միւս յերես բարաթին գրե այսպէս` թիւն 1765, «ապրիլի 7~, բարաթիս մաբլաղն համար (այս անուն դի այս անուանէ) հասաւ (այսքան) դրամ (այս անուն զի այս անուն):

Դարձեալ` եթէ երկրորդում նուագի փոխավճարն տայցէ փոխապահանջին կամ փոխատուին զմասն ինչ, պարտի փոխատուն կամ փոխապահանջն ի ներքոյ գրեցելոյն իւրոյ այսպէս` թիւն 1765, «մայիսի 6». դարձեալ` հասաւ բարաթիս մաբլաղին համար (այս անուն դի այս անուանէ) այսքան դրամ (այս անուն դի այս անուն): Յորժամ մնացորդն եւս փոխավճարն վճարեսցէ, պարտ է փոխատուին կամ փոխապահանջին գրել ի ներքոյ գրեցելոյն իւրոյ այսպէս` թիւն 1765, «մայիսի 12», բարաթիս մաբլաղին մնացորդ այսքան (դրամ) այս անուն դի (այս անուանէ) անթերի հասաւ (այս անուն) դի (այս անուն):

Եթէ փոխավճարն միանգամ վճարիցէ զդրամ բարաթին, պարտի փոխատուն կամ փոխապահանջն գրել ի միւս կողմն բարաթին այսպէս` թիւն 1765 «ապրիլի», մին բարաթիս մաբլաղն (այս անուն) դի այս անուանէ) անթերի հասաւ ինձ (այս անուն դի այս անունոյ):

Եթէ փոխավճարն ոչ կամիցի առնել վճարումն բարաթի, պարտի առնել զնկալ, այսինքն` գրել ի վերայ բարաթին սակս չվճարելոյն իւրոյ:

Եւ գրեցեալն պարտի լինիլ այսպէս. թիւն 1761, «յունիսի 12». բարաթագիրս տեսի եւ վճարումն չարարի (այս անուն դի այս անուն):

Կամ այսպէս. թիւն 1761, «յուլիսի 20», բարաթագիրս տեսի եւ վճարումն չարարի. պատճառն զոր ինչ եւ իցէ` գրեսցէ (այս անուն դի այս անուն):