Դատաստանագիրք Աստրախանի Հայոց

ԳԼՈՒԽ ՏԱՍՆԵՐՈՐԴ
ՎԱՍՆ ՎԿԱՅԻՑ

1. Վկայ անուանի նա, որ վկայէ վասն ումեք գոլ նա ճշմարիտ եւ արդար ի բանս եւ ի յառաջադրութիւնս իւր. եւ որպէսզի լինիցի վկայութիւն վկայօղին հաւատարիմ եւ առանց կարծեաց ստութեան` հետեւելի է ներքոյ գրեցեալ կարգաւորութեանն:

2. Թէպէտ կարելի է ընդունել զվկայութիւն արանց ի վարումն իրաւանց եւ դատաստանական գործոց առ ի հաստատել նաեւ զճշմարտութիւնն, սակայն պարտ է վկայն գոլ հաւատարիմ եւ բարի այր եւ ոչ արգելեալ վասն ուրուք պատճառի զվկայութիւն նորայ:

3. Վկայութիւն այնոցիկ, զոր ոչ է կարելի ընդունել եւ արգելեալք են յօրինաց ի վկայելոյ` են այսոքիկք ներքոյ գրեցեալք. ա) հրապարակաւ պատժեցեալքն վասն մեղաց,

բ) հռչակաւոր ստասացք, զորոց եթէ երկու կամ երեք անձինք վկայեսցեն գոլ ստասաց,

գ) նզովեալք եւ բանադրեալք յեկեղեցւոյ,

դ) կանանց,

ե) որդոց ընդդէմ ծնողաց, զ) ծառայից եւ սպասաւորաց, է) որոց ոչ իցէ հասեալ քսաներորդ ամ հասակի իւրեանց, ը) պարտատիրաց` վասն պարտականին, եւ պարտականաց` վասն պարտատիրին, թ) ազգականաց եւ ընտանեաց, ժ) դատաւորաց առ այնս գործս զորս պարտին առնել դատաստան, ժա) թշնամեաց եւ նախանձաւորաց, ժբ) գողոց, ժդ) մարդասպանից, ժդ) դատախազից, ժե) արանց վասն կանանց իւրեանց, ժզ) անհաւաստի գիտցողաց զբանս, ժէ) ծնողաց վասն որդոց:

4. Իսկ վերոյ ի համար 9, 15 եւ 17 գրեցեալքն կարեն ընդդէմ ազգականաց եւ կանանց կամ որդոց ըստ ճշմարտութեան տալ վկայութիւն:

5. Ըստ օրինաց հաստատուն է վկայութիւն երկուց կամ երից եւ կամ այլ աւելի անձանց. իսկ վկայութիւն միոյ անձին, թէեւ վկայն որպիսի' կացութեան եւ իցէ, ո'չ է ընդունելի. բայց եթէ դատախազն եւ պատասխանօղն ի միասին հաճեսցին ընդունիլ վկայութիւն միոյ անձին, այնպիսի պատահմանն կարելի է ընդունել վկայութիւն միոյ անձին ի տեղի հաստատութեան:

6. Յորժամ դատախազ կամ պատասխանօղ ոք յայտնէ դատաստանարանին, թէ ունի այս ոք եւ այն ոք վկայս, պարտ է ցուցանօղն վկայից արգելուլ ի դատաստանարանի եւ զայլ ոք` մի ոմն ի դատաստանական պաշտօնէից առաքել եւ կոչել զվկայսն. եւ յորժամ կամեսցին դատաւորքն հարցանել ի վկայիցն, ո'չ է պարտ ներկայ գտանիլն դատախազին կամ պատասխանօղին:

7. Եթէ իցեն երկու կամ երեք կամ այլ աւելի անձինք վկայք, ո'չ է պարտ առաջի միմեանց հարցանել զնոսա, այլ առանձին` յատուկ-յատուկ հարցանելի է զնոսա գրով, եւ վկայքն ի ներքոյ գրեցելոցն ստորագրեսցեն, եւ վկայութեամբ ցոյց տուեալն միոյն ոչ է պարտ ցուցանել միւսոյն:

8. Եթէ ոք ցուցցէ վասն յինքեան երկու կամ այլ աւելի վկայք, եւ նոքա վկայեսցեն համեմատս միմեանց` ընդունելի է վկայութիւն նոցին եւ եղիցի հաստատուն:

9. Եթէ ոք ցուցցէ վասն ինքեան երեք կամ այլ աւելի անձինք վկայք, եւ վկայքն ոչ վկայեսցեն համեմատս միմեանց` ո'չ է ընդունելի վկայութիւն նոցին ամենայնիւ վասն անհամեմատութեան վկայութեանցն:

10. Ի վկայութիւնս վկայից առաւել հաւատելի է փառաւոր անձանց` քան զստրկաց, հոգեւորաց` քան զաշխարհականաց, իմաստնոց` քան զյիմարաց, հաւատացելոց` քան զանհաւատից, յորժամ վկայքն իւրաքանչիւր կողմանն հաւասարք իցեն միմեանց:

11. Յորժամ վկայն իցէ ի յայլ քաղաքի եւ հեռաւոր տեղւոջ, որ ոչ իցէ կարելի գալ ի դատաստանարան, -այնպիսեացն պարտ է գրել զամենայն հանգամանս բանից ի դատաստանարանէն առ այն դատաստանարանն, յորոյ իշխանութեան ներքոյ եւ ի վկայն եւ ա'նդ ի նմանէ հարցանել, եւ զո'ր ինչ ցուցցէ` առցեն ի նմանէ գրով եւ առաքեսցեն ի դատաստանարանն, յորմէ եւ խնդրեցեալ է զվկայութիւն:

12. Ամենայն վկայ որպիսի' կացութեան եւ իցէ` յորժամ խնդրեսցի վկայութիւն ի նմանէ, պարտ է գալ ի դատաստանարան եւ ըստ օրինի վկայից տալ վկայութիւն` առա'նց ամենայն բացասութեան. իսկ եթէ ոք հիւանդ իցէ կամ որպիսի' մեծ հարկաւորութիւն ինչ ունիցի` որ ոչ կարասցէ գալ ի ատեան դատաստանարանի գնալ ի տուն վկային եւ ի տանն նորին առնել հարցումն ի նմանէ եւ գրով առնուլ զվկայութիւն:

13. Յորժամ կամեցեալ լիցի հարցանել զվկայութիւն ի վկայից` պարտ է յառաջ քան զյայտնելոյ զխնդիր վկայութեան երդմնեցուցանել զնա: Կարգ երդմնեցուցանելոյ եղիցի այսպէս. Առընթեր դիցեն զխաչ եւ աւետարանն. եւ որ երդնու` պարտ է կալ առաջի նոցին եւ ասել զայսոսիկք. «Ես ներքոյ գրեալս երդնում առաջի ամենասուրբ երրորդութեան, զի վասն որո'յ աղագաւ կոչեցեալ եմ ի վկայելոյ, որքան տեսեալ իցեմ եւ լուեալ իցեմ` ասացից ճշմարիտն առանց առաւելացուցանելոյ եւ պակասացուցանելոյ եւ այլայլելոյ զզօրութիւն բանին, այլեւ ոչ վասն բարեկամութեան եւ թշնամութեան կամ կաշառառութեան թաքուցանել զբան ինչ. իսկ եթէ ընդդէմ այսմ երդմանս ոչ ասացից զճշմարիտն` պարտական եղէց առաջի ահեղ ատենին Քրիստոսի տալ պատասխանի. վասն ստութեան եւ երդմնազանցութեան իմոյ արդէն վկայ լիցի առաջիկայ սուրբ խաչս եւ աւետարանս, զոր ես իսկ համբուրեցից, ամէն»:

14. Եթէ դատախազն եւ պատասխանօղն ի միասին խնդրեսցեն ի դատաւորաց, զի վկայիցն առանց երդման հարցանիցեն, -այնպիսի պատահմանն, ըստ խնդրոյ նոցին, կարելի է թարց երդման հարցանել եւ առնուլ վկայութիւն:

15. Եթէ ոք ստութեամբ վկայեաց ի վերայ ումեք եւ հասուց վնաս նմա, յորժամ քննեալ ստուգեսցի` կրկին չափով տացէ վնասեցելոյն զվնասն նորին, եւ վասն յանցանացն ձաղկեսցի խստապէս:

16. Եթէ ոք վկայեսցէ վասն ումեք ճշմարտութեամբ` առանց ստութեան, եւ վասն վկայութեան իւրոյ առցէ կաշառս ի նմանէ, որոյ սակս եւ վկայէ, յորժամ յայտնեսցի եւ քննեալ ստուգեսցի` կրկին չափով վճարեսցէ նմա, յորմէ էառ:

17. Ոչ է օրէն հարցանել զվկայութիւն ի վկայից, յորժամ ոչ է մատուցեալ պատասխանօղն զպատասխանի բանից դատախազին. բայց եթէ ոք խնդրէ ի վերայ ումեք, որ ոչ իցէ ներկայ, եւ ցուցանիցէ նա ի մէջ արզի իւրոյ, թէ ունի զվկայս այս անուն, եւ վկայն կամիցի ելանել ի քաղաքէն, -այսպիսի պատահմանն` ըստ օրինի վկայից, կարելի է հարցանել զվկայն յառաջ քան զպատասխանի պատասխանօղին: