6
Անծանօթ
էի`
մեծութեան
երկրին,
անտեղեակ
դըրից`
ծովու
ցամաքին,
զիմ
գիծ
տեսութեան`
առ
կէտ
եզերտին,
սահման
դատէի`
ծագաց
աշխարհին:
7
Ձայն
առ
իս
եհաս`
ձայն
բընկանին,
ինձ
բանականիս`
որ
տէրս
եմ
նորին,
շրջել
զոլորտիւք`
իւր
հողագնտին,
ընտրել
ինձ
տեղի`
ամարանոցին:
8
Զիմ
բանականիս`
ըզնըկուն
մարմին,
առ
՚ի
չաշխատել`
գիւտ
հընարեցին,
զիս
մեծարելով`
՚ի
սայլ
ինձ
բարձին,
որ
ձիավարեալ`
յառաջէր
ինքնին:
9
Ոչ
թէ
իմ
շարժմամբ`
նոքա
շարժէին,
այլ
անշարժ
կալովս`
վերաթեւէին,
բայց
զանձն
իմ
անշարժ`
այնպէս
ձըգէին,
մինչ
զիս
կարծէի`
թռչուն
երկրային:
10
Նախ
առ
՚ի
ցամաք`
զիս
շրջեսցին,
ընդ
քառեակ
կազմուած`
նըմին
բընածին,
՚ի
դաշտ,
՚ի
հովիտ`
յանտառ,
՚ի
լերին,
զի
անձաւք
եւ
ձորք`
չեն
ինչ
յայս
կարգին:
11
Իւրաքանչիւր
դիրք`
հաճոյ
իմ
սրտին,
բայց
երբ
շրջէի`
՚ի
դաշտավայրին,
ոչ
տեսանէին`
ըզտեսիլ
հովտին,
եւ
ո'չ
յանտառին`
ըզտեսիլ
լերին:
12
Հասի
ես
այսպէս`
՚ի
գըլուխ
լերին,
առ
որով
տեսի`
հովիտ
ինչ
դիւրին,
եւ
դաշտ
լայնածիր`
հուպ
առ
անտառին,
ջըրոց
խոխոջանք`
կենդանականին:
13
Այսչափ
պարառումն`
քառեակ
տեսլենին,
յապուշ
զիս
կրթէր`
՚ի
հայեցուածին,
եւ
առ
բազմութեան`
իմ
առարկային,
նոյն
եւ
բազմացեալ`
թուէր
ինձ
անձն
իմ:
14
Զի
առ
բազմագոյն
`
ձկտի
իմ
ոգին,
զայս
վայր
ընտրեցի
`
յամարանոց
իմ,
զի
չէի
ծանօթ
`
հեշտութեան
ծովին,
յարմար
դատեցի
`
զտեսիլ
չորեսին:
15
Ապա
լաստիւ
ինչ
`
զիս
շրջեցուցին,
որոյ
գիւտ
մեծ
էր
`
քան
զսայլ
ցամաքին,
երկայն
երիզիւք
`
խոտաբոյս
նիւթին,
ոչ
գիտեմ
ո
'
րպէս
`
վարէր
զիս
հեշտին:
16
Ոչ
միայն
չըզգաս
`
զշարժումն
ինչ
նորին,
այլ
եւ
ոչ
ըզնոյն
`
ըզչարժուածդ
անձին,
եւ
մինչ
դու
անշարժ
`
կարծես
՚ի
նըմին,
նա
ըզքեզ
վարէ
`
հանէ
՚ի
տեղին:
17
Խաղացի
նովաւ
`
յանդունդ
նահանգին,
լուծականին
այն
`
տարեր
անչափին,
ելի
ըզլերամբք
`
զըձորովք
նորին,
բայց
առհասարակ
`
փոփոխականին:
18
Ունի
ըզլերինս
`
իբրեւ
ցամաքին,
դաշտ
լայն
կապուտակ
`
մեծ
քան
ըզնորին,
բայց
իբրեւ
զիջեալ
`
դաշտանայր
դիւրին:
անդ
կորուսանէր
`
զիւր
հաստուած
լերին:
19
Եւ
իբրեւ
լինէր
`
լեառն
ինչ
ահագին,
անդէն
եղծանէր
`
ըզծաւալ
դաշտին,
ոչ
ըզմայլեցաւ
`
սիրտ
իմ
՚ի
նըմին,
այք
միայն
պակնոյր
`
յահեղ
անդնդին:
20
Մուծին
զիս
ապա
`
յայս
նեղուց
ծովին,
ընդ
մէջ
Պոնտոսին
`
եւ
Պրոպոնտոսին,
նորոգէր
յայնժամ
`
գիծք
իմ
եզերտին,
ասպարիզաճեմք
`
տեսողականին:
21
Զի
շըքեղ
տեսիլ
`
յիմ
ձախակողմին,
շըքեղ
եւ
տեսիլ
`
յիմ
յաջոկողմին,
եւ
ես
ինքնաշարժ
`
վարեալ
՚ի
նաւին,
տեսանեմ
հընգեակ
`
տեսիլս
՚ի
նըմին:
22
Ըզդաշտ
ըզհովիտ
`
ըզտեսիլ
լերին,
զանտառ
ծառախիտ
`
ըզծով
ընդ
նոսին,
ազք
իմ
`
՚ի
ցամաք
`
ոտք
իմ
՚ի
ծովին,
կէս
իմ
՚ի
ցամաք
`
կէս
իմ
՚ի
ծովին:
23
Իսկ
թէ
վերբերիմ
`
՚ի
գըլուխ
լերին,
դիտեմ
զամենայն
`
՚ի
միում
կիտին,
փոխոխեալ
միայն
`
վիճակ
կայանին,
զոտս
իմ
՚ի
ցամաք
`
զաչս
իմ
՚ի
ծովին:
24
Յայն
գեղեցիկ
կէտ
`
գանտիլեան
գլխին,
բընակ
՚ի
նախնում
`
մեծի
արքային,
տեսիլ
՚ի
բարձանց
`
ծայր
իւր
երկոսին,
մարմարականին
`
եւ
պոնտոս
ծովին:
25
Երկնաճեմելով
`
յայն
բարձանց
լերին,
իմ
նըկուն
աչաց
`
իբրեւ
զանմարմին,
խաղայր
յասպարէզ
`
տարակաց
կիտին,
եւ
՚ի
մօտակայս
`
՚ի
մի
վայրկենին:
26
Երկայնեալ
գիտակ
`
արւոյն
հասակին,
մըղոնիւ
չափեալ
`
ութ
եւ
տասնեկին,
բոլորեալ
հեղոյր
`
յիմ
տեսարանին,
որ
չէ
երկայնեալ
`
՚ի
կէս
մըղոնին:
27
Զուարթաճեմեալ
`
զառ
՚ի
վայր
լերին,
իջի
՚ի
զննել
`
ըզգիրս
ըստորին,
անցեալ
ընդ
հովիտ
`
ընդ
դաշտ
ծաղկածին,
կատարեալ
գըտի
`
գեղովք
յերկոսին:
28
Յայնժամ
ծանուցեալ
`
կազմուած
աշխարհին,
ճշգրիտ
որոշեաց
`
դատողական
իմ,
թէ
ամարանոց
`
ոգւոյ
մարդկային,
չիք
քան
ըզնեղուց
`
ընտիր
յաշխարհին:
29
Զի
թէ
ընտեսցէ
`
զայն
գիրս
ցամաքին,
որ
չէ
՚ի
նեղուց
`
այլ
առ
լայն
ծովին
յոչինչ
հայեսցի
`
տեսուիւն
նորին,
բայց
՚ի
մի
միայն
`
տաղտուկ
դաշտ
ծովին:
30
Եւ
թէ
ընտեսցէ
`
զայն
կողմ
աշխարհին,
ուր
զուրկ
է
շըքեղ
`
տեսիլ
ծովային,
ոչ
հընգեակ
այլ
չորք
`
տսիլք
երեւին,
հայելւոյն
աչաց
`
որ
բաղձայ
բազմին:
31
Բայց
՚ի
կալ
իմում
`
ընդ
մէջ
նեղուցին,
ողջոյն
երեւին
`
տեսիլք
հընգեքին,
յիշել
տան
զանձուկ
`
նախնոյն
դըրախտին,
ուր
համայն
տեսիլք
`
զուգապարէին:
32
Երկուց
տարերաց
`
ծովու
ցամաքին,
նեղուցք
են
սահման
`
միմեանց
ողջունին,
անդ
ցամաք
զատին
`
ջուրք
զուգաւորին,
ցամաք
ըզջըրով
`
խառնին
համբուրին:
33
Այլ
աստէն
կարծիս
`
կըրէր
յիս
անձի
իմ,
զայլոց
նեղուցաց
`
զայլ
եւ
այլ
ծովին,
զընտրելագունից
`
քան
զիմ
ընտելին,
թէ
գուցէ
ուրեք
`
յանիգէտս
ինչ
գըտցին:
34
Ելի
շրջեցայ
`
զննել
ըզնոսին,
յանգ
ընդապըտոյտ
`
յասպարէզ
ծովին,
թողի
ըզնեղուց
`
գետոց
վըտկակին,
քանզի
ծովայնոց
`
ոչ
հաւասարին:
35
Զի
՚ի
նոյն
իսկ
լայն
`
սըրահ
նեղուցին,
որք
՚ի
մեծամեծ
`
գետոցըն
գործին,
ըզնաւարկութիւն
`
գիտեմ
դըժուարին,
զարգասիս
նոցին
`
աննըման
ծովին:
36
Իսկ
յայս
գեղեցիկ
`
նեղուց
բիւզանդին,
՚ի
դաշտ
ւ՚ի
լեառն
`
ուր
ընտրէ
սիրտ
իմ,
տեսանեմ
ես
միշտ
`
հանդէս
՚ի
ծովին,
նաւուց
անբաւից
`
որք
տարուբերին:
37
Օժանդակ
կալեալ
`
ըզհողմ
զերկոսին,
ըզհիւսիսային
`
եւ
զհարաւային,
ինձ
բերեն
զարդիւնս
`
զերկոցունց
ծովին,
զմարմարականին
`
եւ
ըզպոնտոսին:
38
Ջուրըն
պատրաստէ
`
պաշար
կերակրին,
ձըկունս
բազմազանս
`
անգիւտ
յայլ
ծովին,
աստէն
ըզձկունս
`
միջերկրականին:
39
Ոչ
խաղացի
ես
`
յանդունդ
ըստորին,
դիտել
ըզնեղուցս
`
զամէրիգային,
զի
նեղուցք
նորին
`
միոյ
են
մասին,
եւ
ոչ
երկոցունց
`
մասանց
աշխարհին:
40
Թողի
զՄաճէլեան
`
ըզհարաւային,
զարկայնագոյնըն
`
՚ի
տիեզերին,
թողի
եւ
զնեղուց
`
ըզհիւսիսային,
Գեղեցիկ
կղզւոյն
`
բայց
լայն
ահագին:
41
Ելի
՚ի
նեղուցս
`
մեր
կիսագընտին,
երկայնեալս
՚ի
մէջ
`
երկոցունց
մասին,
՚ի
Պապիւլմանտէպ
`
եւ
՚ի
Հիւրմիւսին,
յԱղագ,
՚ի
Սէպտէ
`
եւ
՚ի
Պէրինին,
42
Տեսի
զամենայն
`
քան
զիմս
ըստորին,
զուրկ
՚ի
պարուրից
`
՚ի
ծոցոց
սորին,
զորս
թէ
համարեմ
`
յիմում
նեղուցին,
մինչեւ
ցերեսուն
`
գոգցես
հասանին:
43
Գըտի
լայնացեալս
`
՚ի
յասպարիզին,
ծովուց
նըմանեալ
`
եւ
ոչ
նեղուցին,
կամ
թէ
՚ի
յերկուս
`
անկեալ
՚ի
ծովին,
եւ
ոչ
ըստ
իմումս
`
՚ի
բազմագունին:
44
Արդ
`
դո
'
ւ
Քա
'
թթարօ
`
ծո
'
ց
յաղթամարմին,
մի
'
պարծիր
առ
իս
`
մի
'
դըներ
վերին,
մի
'
բարձրամըտիր
`
քան
զիմ
սիրելին,
թէ
հաւասարիս
`
՚ի
չափ
հասակին:
45
Զի
եթէ
յութնեակ
`
տասնեակ
մըղոնին,
ընդ
երկայն
ճախրես
`
հուպ
ընդ
տիս
սորին,
բայց
փապարաւոր
`
դէմք
խըրթնագունին,
սիրելւոյն
իմոյ
`
ոչ
համեմատին:
46
Անհեթեթ
լերանց
`
դիրք
բարձրագունին,
անշէն
անբընակ
`
ոտից
մարդկային,
ըստորնագոյն
են
`
առ
լերամբք
սորին,
որք
գեղապարեն
`
՚ի
թեւ
թեթեւին:
47
Ո
'
չ
բանաս
ինչ
անցք
`
քում
անցաւորին,
յերկոցունց
ծայրից
`
ելից
եւ
մըտին,
եւ
ո
'
չ
սենեակ
ինչ
`
ըզկընի
սրահին,
մեծարել
ըզհիւրսդ
`
՚ի
պատուեալ
տեղին:
48
Որպէս
գալըստեան
`
եւ
իմումս
անձին,
չետուրինչ
պատիւ
`
զառիս
արժանին,
ինձ
քան
զօտարիկս
`
ծանօթագունին,
ընդ
ասուն
ըստ
քեզ
`
քում
թագաւորին:
49
Խնդրեցի
ելք
անցք
`
ըզմիւս
ծայրին,
ինձ
նաւարկելոյս
`
ընթացից
դիւրին,
բայց
դու
կալեալ
զիս
`
՚ի
քում
սըրահին,
հաներ
վերըստին
`
ընդ
որ
նախ
մուծին:
50
Այլ
իմոյս
առ
քեզ
`
պարծանք
բարձրացին,
որ
հըրահանգօք
`
վարի
առ
հիւրին,
պահուէ
սիրելիս
`
ըստ
իւրեանց
կագրին,
զայն
որ
օտարին
`
՚ի
ըստոր
տեղին:
51
Նախ
բանայ
գաւիթ
`
մարմարականին,
ապա
զիւր
սըրահ
`
նեղուց
բիւզանդին,
սենեակ
լայնադիր
`
ըզկընի
նորին,
եւ
այլ
ներքնատուն
`
յանկիւն
ազագին:
52
Սեաւ
վերաձայնեալ
`
անուն
սենեկին,
բայց
ծով
ցանկալի
`
քան
զըսպիտակին,
արտաքնոց
ելով
`
անտես
ըստ
կուսին,
ըզհեռաւորաց
ձըգէ
`
սէր
յանձին:
53
Յորոյ
սէր
հեծեալ
`
ազգ
հիւսիսային,
զիւրըն
մոռացաւ
`
ըզծով
Պալդիկին,
առ
՚ի
նաւարկել
`
յայս
իւր
տարփալին,
փոթորկեալ
շարժեաց
`
զհուր
տարատոսին:
54
Եւ
դո
'
ւ
նեղուց
մեծ
`
Պօղազ
հիսարին,
առ
որ
ըզմայլին
`
հայելս
՚ի
զընին,
դիրքըդ
հեշտալի
`
համանման
սըմին,
դիտակ
քում
տեսլեան
`
յաւէտ
քան
կրկին:
55
Այլ
զըրկեալ
գոլով
`
՚ի
շինից
սորին,
նաեւ
՚ի
նաւուց
`
ծովու
պոնտոսին,
որք
աստի
անդրէն
`
միշտ
տարուբերին,
ոչ
հաւասարիս
`
իմ
գերագունին:
56
Իսկ
թէ
դըժուարին
`
թուին
քեզ
բանք
իմ,
պատմեցից
ցուցից
`
յանցից
առաջին:
թէ
ոգի
մարդոյ
`
տեսուչ
աշխարհին,
ո՞րպէս
առյապայ
`
զայս
ընտեաց
անձին:
57
Զի
այս
բանական
`
մըշակ
աշխարհին,
տարաշխարհ
անկեալ
`
յելից
դըրախտին,
յետ
երկհազարեան
`
եօթնհարիւր
ամին,
ըզկայսերութիւն
`
էառ
՚ի
ձեռին:
58
Ըզկայսերանիստ
քաղաք
`
իւր
գահին,
առ
ափամբք
գետոց
`
շինէր
զառաջին,
զանուանին
Նինուէ
`
զԲաբիլոն
նախկին,
նաեւ
ըզՀըռօմ
`
՚ի
Դիպէրիսին:
59
Ըզբազմօք
յածեալ
`
կողմամբք
աշխարհին,
ծանեաւ
առյապայ
`
զդիւրութիւն
ծովին,
աշխարհակալն
այն
`
մեծըն
Կոստանդին,
ընտրեաց
փոխել
անդ
`
թողուլ
զցամաքին:
60
Ի
խնդիր
ելեալ
`
յիւր
սահման
երկրին,
որ
յերիս
ձգիւր
`
մասունս
աշխարհին,
ըզնեղուցդ
ընտեաց
`
պօղազ
հիսարին,
իբրեւ
գեղեցիկ
`
քան
բոլորեսին:
61
՚Ի
Սիկիօնեան
`
սարաւանդակին,
ըսկըսաւ
շինել
`
քաղաք
իւր
գահին,
այլ
չեւ
էր
տեսեալ
`
զնեղուց
Բիւզանդին,
անյայտ
էր
նըմա
`
այս
իմ
ցանկալին:
62
Այն
ինչ
դիտէր
նա
`
ըզնեղուց
սորին,
ըզլայն
զանքոյթ
ծոց
`
նաւահանգըստին,
անտի
աստ
փոխէր
`
՚ի
գըլուխ
սորին,
զայս
գեղեցկադիր
`
քաղաք
աշխարհին:
63
Ընտրութիւն
կայսեր
աշխարհակալին,
զայս
վայր
գերագոյն
`
դատեաց
յաշխարհին,
մի
'
չարակնեսցես
`
եւ
ընդ
ընտրել
իմ,
ածցես
ըզքեզ
`
քան
ըզսա
վերին:
64
Թոյլ
տացես
անցից
`
իմում
լոյծ
լեզուին,
ճոխանալ
ճեմել
`
՚ի
գովեստ
սորին,
վերերգել
ըզձիրս
`
սորայս
բընածին,
եւ
ըզգիւղօրէս
`
ամարանոցին:
65
Զիս
պարբերելով
`
կառք
աշխարհագրին,
սաւառնեալ
անցի
`
զոլորտիւք
երկրին,
դուն
ուրեք
տեսի
`
վըտակ
ծովածին,
որպէս
՚ի
սըմա
`
գետածովակին:
66
՚Ի
սըմա
պարէ
`
տարմաբար
դըլբին,
ակումբ
բոլորեալ
`
զերեսօք
ծովին,
օդով
ուռուցեալ
`
՚ի
սուզիլ
խորին,
անթեւ
ճախրելով
`
ձըգէ
զիս
զընին:
67
Գազան
կոտորիչ
`
անխոնջ
յիւր
մարտին,
վանէ
ըզձըկունս
`
մինչեւ
՚ի
տուն
իմմ,
պայքար
հեշտալի
`
ըստ
բանաստեղծին,
յաւէրժահարսին
`
սաղապաճեմին:
68
Այն
գեղեցիկ
սեռք
`
հաւուց
երամին,
որք
՚ի
բընակչաց
`
հողմավար
կոչին,
պահնակ
կարգեցան
`
յարարչէ
սորին,
ընդ
երկայնութիւն
`
յորձանաց
ծովին:
69
Որոց
հոյլք
յոլովք
`
՚ի
յորս
մըժեխին,
ընդ
սոյն
քերելով
`
ճեմ
առեալ
շրջին,
հեշտալի
բաղխիւնք
`
թեւոցըն
ձայնին,
խայտան
առ
ինեւ
`
՚ի
մէջ
նաւակին:
70
Երրակի
խաղաս
`
նեղուցդ
Բիւզանդին,
նախ
՚ի
հիւսիսոյ
`
՚ի
մուտս
արեւին,
ապա
՚ի
մըտից
`
՚ի
յելըս
նորին,
դարձեալ
՚ի
յելից
`
՚ի
կողմըն
մըտին:
71
Եօթնաձիգ
բազկաւդ
`
Անատօլուին,
եօթնեակ
բանաս
ծոց
`
Յուռումէլիին,
իսկ
վեցեակ
բազկաւդ
`
Ուռումէլիին,
վեցեակ
լընուս
ծոց
`
զԱնատօլուին:
72
Այսպէս
բազկելով
`
զառէջդ
հասակին,
ձուլես
զԵւրոպա
`
ընդ
Ասիային,
՚ի
մի
խառնելով
`
ձեռաց
՚ի
ձեռին,
եօթնակի
պնդես
`
յանքակ
պըսակին:
73
Ըզքեզ
մակադրեալդ
`
մատամբ
արարչին,
յոգունց
է
կարծեալ
`
նախնեաց
պատգամին,
թէ
հուր
կամ
թէ
ջուր
`
ըզդուրսըդ
բացին,
ըզքոյդ
սըղոցգեալ
`
զաղիս
փակաղակին:
74
Այս
լուր
քո
բացման
`
սիրելիս
սրտին,
հըրոյն
կամ
ջըրոյն
`
ես
շընորհ
ունիմ,
այլ
այն
գոյժ
փակման
`
ձայն
նախանձարկութին,
թէ
գոչեն
հնչեն
`
լըսել
դժուարիմ:
75
Ես
արդ
տեսանեմ
`
ըզքոյդ
բանալին,
փակօղ
ոչ
փակեալ
`
մրրով
ցամաքին,
զի
քո
լոյծ
նըգօք
`
փակին
եւ
բանին,
ցամաք
երկոքին
`
ծովակք
երկոքին:
