Ամարանոց Բիւզանդեան

Հեղինակ
Indjidjian Luca Vartapet (Vardabed)  

Բաժին
Հայագիտութիւն  Հայ դասական մատենագրութիւն  

Թեմա
Geography  
Overview

 

1 Քեօյ պաշը, ուր եւ Եէնի քեօյ. Բնակեալ ՚ի հայոց, ՚ի տաճկաց, եւ առաւել ՚ի յունաց:

 

275

2 Նէօխօրիօն ` նոր գիւղ ձայնեցին,

առ իւր նորութեան ` ՚ի յունաց լեզուին,

իբրեւ ՚ի հազար ` հինգ հարիւրեկին,

շինեցաւ այս գիւղ ` լերամբք հեշտալին:

 

276

Ե ' ն ե ' ն յաշխարհիս ` տեսլեամբ պատրողին,

որք ա ' յլ են անուամբ ` եւ ա ' յլ են յիրին,

նոր է Էմիրկիուն ` այլ հին ըստ ձայնին,

հին է Եէնիքեօյ ` այլ նոր ձայնեցին:

 

277

Գիւղ է լոկ անուամբ ` այլ աւան յիրին,

բազմութեամբ բնակչաց ` պանծայ բոլորին,

3 պանծալի եւ իւր ` տուրք մարդահարկին,

նաւաստիք ճարտարք ` նաւահանգիսին:

 

278

Այլ ամարանոց ` այն ինձ հաճելին,

որք բուսովք ոչ տամբք ` առ իս պանծացին,

իսկ բուսովք ոչ տամբք ` առ իս պանծացին,

իսկ բընակութեան ` քաղաք իմ անձին,

որք տամբք ոչ բուսովք ` շըքեղազարդին:

 

279

Վասն երկուց մեկնիմ ` յամարանոցին,

ըզբօսնուլ ընդ բոյս ` լինել առանձին,

վասն երկուց լինիմ ` ՚ի մէջ քաղաքին,

յածիլ ըզկարեօք ` կեալ ընդ ընկերին:

 

280

Օդ, բոյս, դիրք, ջուրք են ` ամարանոցին,

իսր պարծանք մարդոյ ` առանձնականին,

բազմութիւն բնակչաց ` տունք են քաղաքին,

իւր պարծանք մարդոյ ` ընկերականին:

 

281

Երրեակ բարեդիր ` թաղք գիւղօրէին,

ըստ եկեղեցեաց ` անուանց յորջյորջին,

որք Այ Նիգօլա ` եւ Այի Եօռկին,

եւ Բանաիա ` կոչին երեքկին:

 

282

Սուրբ Աստուածածին ` մեր եկեղեցին,

գերեզմանատուն ` առընթեր նըմին,

4 անդ աղբիւր ազգիս ` յանդիման նորին,

Էրմէնի չէչմէ ` ձայնեալ առ տաճկին:

 

283

Յայս գիւղ ջուր նուազ ` զերթ հեղեղատին,

կաթիլ ծերունւոյն ` ալեաց ջրհոսին,

այն իւր Քեօյ պաչին ` պարոյր իւր բազկին,

5 Քօմմարօս կոչէր ` առ յունաց ազգին:

 

284

Փորձիւ ոչ բանիւ ` պատմօղ ձայն շինին,

զծովուց համբարուաց ` հրոսակաց հինին,

6 ըզկապտել կիզել ` գազագ թաթարին,

զխուժագուժ աւար ` խուժադուժ ազգին:

1 ԶՔեօյ պաշըն ` սար կամ պուռուն անուամբ ոչ կոչեն բնակիքն. բայց աշխարհագրօրէն դիտեալ, քանզի արտաքս ՚ի ծովն կոյս երկայնեալ է քան զամենայն մասունս այնր կողման, նմին իրի կոչեցաք Սար,

2 Նէօխօրիօն առ յոյնս ` Նոր գիւղ թարգմանի առ մեզ. որոյ վասն եւ առ տաճիկս կոչեցաւ Եէնի քեօյ, որ զնոյն նշանակէ:

3 Նստի ՚ի սմա գատի, այսինքն դատաւոր, ՚ի ժամանակս պատերազմի պարտական են բնակիչք գեղջս ` տալ զարս ՚ի ծառայութիւն արքունի նաւուց. այլ եւ տարեկան տուրք սորա առաւելեալէ քան զայլ ամենայն գիւղօրէից նեղուցին. իբրեւ 1200 ղուռուշ: Սորա է ժողովել զխոտ մեծ դաշտի Թօգաթին յարօտ արքունի երիվարաց. մեծ վաճառ սորա է ապխտեալ ձուկն ` որ յամին բազում շահ բերէ գիւղականաց:

4 Երրեակ այազմայք գտանին ՚ի Եէնի քեօյ. Այի Եօռկի. Այի Գարալամպոս. եւ Այի Բարասգեւի:

5 Թարգմանի Հոձա եէմիշի. այսպէս կոչեցաւ առ ժամանակօք Դիոնիսեայ. սակս ինքնաբոյս բազմութեան պտղոյս ՚ի լերինս սորա յայնմ ժամանակի:

6 Այս գազագ թաթարք բնակեալք զտօնաւիս կամ զԹէն գետով, յորժամ նաւահանդէսն օսմանեանց էր ՚ի Քէթէ ՚ի գործ թաթար խանին, ՚ի հիճրէթի 1033. ՚ի Դ աւուր Շեվվալի, յամին 1623, 150 Շայգա կոչեցեալ նաւակօք յանկարծ յարձակեցան ՚ի Եէնի Քեօյ. կիզեալ քանի մի կրպակս. եւ յաւարի առեալ զտունս. որոց մինչչեւ էր հասեալ ՚ի վերայ Սեկպան պաշիին եւ Պօսթանճոց, սոցա անդէն իրազգած լեալ ` ընդ Սեաւ ծովն ՚ի փախուստ դարձան. յայնժամ յարգել սոցա ասպատակութեան ` շինեցան ՚ի բերան նեղուցին կրկին բերդորայքն գավագ Գալէլէրի կոչեցեալք: Այլ դարձեալ յարշաւելն նոցա ` ՚ի ժամանակս Բ սուլդան Մուսդաֆայի, ՚ի հիճրէթի 1114, յամին 1702. շինեցաւ Եէնի Գալէն ՚ի ԿԷրշ նեղուցին ՚ի կողմն ցամաք կղզւոյն Գըռըմու, ՚ի տեղւոջ անդ որ կոչի Ագընտը պուռնի: Բայց դարձեալ արշաւեալ պատմեն զսոցանէ բնակիչք գիւղօրէիս ՚ի ժամանակս Գ սուլդան, օսմանայ յաւուր պայրամի. յորոց արգել ` նորոգեալ ասեն զԵէնի Գալէն, եւ մասնաւոր պահանակս յաւելեալ ՚ի նմա: