Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Ձեւ եւս լուեալ ՄիհրՆերսեհի հազարապետին պարսից` զոր արարին հայք, առաքեաց արքունի հրամանաւ յաշխարհն Աղուանից զերեք հարիւր մոգս հանդերձ զօրօք` դարձուցանել եւ զնոսա ՚ի կրօնս պարսից, եւ զեկեղեցիս նոցա կարգել ՚ի մեհեանս. որպէս հանդերձեալ էր նոցա առնել եւ յաշխարհն Վրաց եւ այլոց ազգաց եղելոց ընդ իշխանութեամբ պարսից: Եւ որպէս զի անխափան յաջողեսցի այս, յղեաց պատուէր սա ինքն Միհրներսէհ առ Սեբոխտ սպարապետ պարսից, որ նստէր ՚ի Դուռն Ճորայ ՚ի Պահակի Հոնաց, գնալ յԱղուանս եւ օգնական լինել մոգուցն:
       Զայն իբրեւ տեսին Աղուանք, զահի մեծի հարան. եւ ոչ գիտէին, թէ զի'նչ արասցեն. մանաւանդ զի ոմանք յիշխանաց նոցա ձեռնտու եղեն պարսից. իսկ թագաւորն իւրեանց Վաչէ բռնադատեալ ՚ի Յազկերտէ` ընկալեալ էր զօրէնս մոգութիւն, եւ կայր առ ժամանակ մի արգելել ՚ի Պարսս. ուստի եւ ՚ի վտանգի մեծի էր բովանդակ Աղուանից: Ապա անդէն վաղվաղակի հազարապետ նոցա եւ կաթուղիկոսն դիմեցին տագնապաւ ՚ի Հայս, եւ խնդրէին օգնութիւն:
       Զայս գոյժ դառն ութեան լուեալ հայոց` քաջալերեցին զնոսա. եւ փութացուցին վաղվաղակի դառնալ յետս, եւ պատրել շողոքորթանօք եւ կաշառօք զզօրագլուխն պարսից եւ զմոգսն, զի յամեցուսցեն զնոսա, մինչեւ կարասցեն ինքեանք օգն ութիւն հասուցանել նոցա: Եւ յետ այսորիկ խորհուրդ ՚ի մէջ առեալ հայոց` առաքեցին ՚ի Կոստանդինուպօլիս առ փոքրն Թէոդորոս զմի ոմն ՚ի մեծ նախարարաց ՚ի տոհմէ Գնունեաց Ատովմ անուն` ազգական երանելւոյն Ատովմայ Առաջնոյ. ընդ նմին զՀմայեակ Մամիկոնեան զեղբայրն Վարդանայ, եւ զՎահան Ամատունի, եւ զՄեհրուժան Արծրունի զեղբայրն Աղանայ, հանդերձ թղթով յորում յիշխեցուցանէին զուխտ սիրոյ հռովմայեցւոց ՚ի ժամանակէ անտի Տրդատայ, եւ խնդրէին օգնութիւն. խոստանալով մտանել ՚ի ծառայութիւն կայսեր` եթէ ձեռն տացէ ինքեանց: Եւ էր օրինակ թղթոյն այս.
       Յովսէփ եպիսկոպոս` բազում եպիսկոպոսակցօք իմովք եւ ամենայն զօրօք հայոց, Վասակ մարզպան, եւ Ներշապուհ Ռըմբոսեան` հանդերձ սպարապետաւս եւ ամենայն մեծամեծ նախարարօքս, առ մեծանունդ Թէոդոս կայսր` բազմասցի ողջոյն մեր առ քեզ եւ ամենայն զօրաց քոց: Որ խաղաղասէր մարդասիրութեամբ ձերովք տիրէք ծովու եւ ցամաքի. եւ չի'ք ոք յերկրաւորացս, որ ձերում անարգել տէրութեանդ ընդդէմ դառնայցէ. որպէս եւ մեք իսկ ունիմք զանսուտ յիշատակարանսն զառաքինի նախնեացդ ձերոց. ունելով զԵւրոպէ` անցին եւ տիրեցին եւ Ասիացւոց կողմանցն` ՚ի սահմանացն Սերայ մինչեւ ՚ի կողմանս Գադիրոնի. եւ ոչ ոք գտաւ ստամբակեալ եւ ելեալ ըստ ձեռն նոցա: Եւ յայնչափ մեծի իշխանութեան` դաստակարտ մեծ եւ սիրելի զՀայոց աշխարհս անուանէին: Վասն որոյ եւ նախնին մեր Տրդատիոս յիշելով զառաջին սէրն ձեր, որ ՚ի տղայ ութեան հասակին փախուցեալ ՚ի հայրասպան մարդախոշոշ հօրեղբարց իւրոց` արեալ սնաւ ՚ի յերկիրդ Յունաց, եւ ՚ի ձէնջ թագաւորեցուցեալ` տիրէր հայրենի աշխարհիս: Սոյնպէս եւ զհաւատսն` որ ՚ի Քրիստոս, ընկալեալ ՚ի սուրբ եպիսկոպոսապետէն Հռովմայ (կամ ՚ի Հռոմէ ), լուսաւորեաց զխաւարային կողմանս հիւսիսոյ. զոր եւ այժմ կամին կորզել եւ հանել ՚ի մէնջ խաւարասէր որդիքն արեւելից: Եւ մեր ՚ի ձեր քաջ ութիւն տէրութեանդ խիզախեալ, էր ինչ` որ ընդդէմ դարձաք նոցա հրամանացն. եւ բազում այն է` որ արդ առաջոյ պատրաստեալ եմք: Ընտրեցաք զմահ աստուածապաշտութեամբ` քան զկեանս ուրացութեամբ: Եւ եթէ դուք եւս ՚ի ձեռն առջիք զմեզ, ահա կրկին կենաց հանդիպեցաք, եւ մահու` եւ ոչ միանգամ: Եւ եթէ սակաւիկ մի հեղգայք, գուցէ եւ այլոց աշխարհաց բազմաց հասանիցէ տապ բոցոյ սորա:
       Այսու նամակաւ յղեալ հայոց զդեսպանսն` պատուէր ետուն նոցա, զի Ատովմ եւ Հմայեակ կացցեն մնասցեն ՚ի թագաւորական քաղաքին, մինչեւ ՚ի գլուխ տանիլ զիրսն . իսկ Վահան եւ Մերհուժան գնասցեն յետոյ իբր դեսպանս առ մեծամեծ նախարարս հայոց, որք էին ընդ տ էրութեամբ կայսեր ՚ի մասն բաժնի յունաց. առ որս գրեալ էին եւ թուղթս, աղաչելով զնոսա գալ ՚ի միաբան ութիւն իւրեանց, եւ վանել զթշնամիս հաւատոյ յաշխարհէ անտի, եւ ՚ի կողմանցն Աղուանից, եւ մի ' անփոյթ լինել ընդ աւեր ութիւն ՚ի եկեղեցեացն Քրիստոսի:
       բ. Այլ քանզի կարճ ութիւն առաջիկայ ժամանակին ոչ ներէր սպասել դարձի սոցա եւ օգնութեն յունաց, վարանէին ՚ի միտս. եւ հայցեալ ՚ի սակաւ ութիւն զօրաց իւրեանց առ բազմութեամբ թշնամեացն տարակուսէին: Բայց ապաւինեալ յաստուած` ատէին. դիւրին է Աստուծոյ սակաւուք զբազմաց գործ գործել, եւ անարգօք զմեծամեծ իրս կատարել: Ապա համագունդ ՚ի մի վայր ժողովեալ նախարարացն` զամենայն զօրս իւրեանց յերիս գունդս բաժանեցին: Զգունդ առաջին ետուն ՚ի ձեռս Ռըմբոսեան Ներշապհոյ մեծի նախարարի Արծրունեաց, որ եւ զմարդպե տութեան ունէր պատիւ. զի գնացեալ ՚ի կողմանս Ատրպատական ի` կացցէ պահապան ընդդէմ պարսիկ: Զգունդն երկրորդ ետուն ՚ի ձեռս Վարդանայ սպարապետին. զի անցեալ ընդ սահմանս Վրաց` գնասցէ յԱղուանս ՚ի վերայ Սեբոխտայ սպարապետի կողմանցն Ճորայ: Եւ էին ընդ Վարդանայ, Խորէն Խորխոռունի. Արշաւիր Կամսարական` փեսայ նորին Վարդանայ. Թաթուլ Դիմաքսեան . Հմայեակ Դիմաքսեան, եւ Մուշ Դիմաքսեան. Արտակ Պալունի. եւ այլ տանուտեառք եւ սեպուհք. եւ բազումք ՚ի քաջացն հայոց. որք ինքնայօժար փութով տենչային լինել վրէժխնդիր ուխտի սուրբ եկեղեցւոյ, եւ տալ զանձինս ՚ի մահ ՚ի վերայ ճշմարիտ հաւատոցն: Որոց միաբան մտեալ յեկեղեցի յանձն արարին զանձինս ՚ի ձեռս աստուծոյ. եւ առեալ զսուրբ խաչն եւ զաւետարանն` համբուրէին ջերմեռանդն փափաքանօք եւ արտասուօք, եւ դնէին ՚ի վերայ աչաց եւ ճակատու իւրեանց, մանաւանդ երանելին Վարդան. եւ ելեալ անտի` գնային ուրախութեամբ ընդդէմ թշնամեացն:
       Իսկ զգունդն երրորդ ետուն ՚ի ձեռս Վասակայ իշխանին Սիւնեաց, վստահացեալ ՚ի բանս նորա զի կացցէ յաշխարհին հայոց ՚ի պահպան ութիւն զգուշութեան: Այլ սակայն նա թէպէտեւ երդուեալ էր յաւետարանն` հաստատուն մնալ յուխտին քրիստոնէից, բայց ՚ի ներքուստ կապեալ գոլով յօրէնս պարսից` առ ակնկալ ութիւն անցաւոր փառաց, յընտրելն զնախարարս եւ զզօրս իւրաքանչիւր գնդից` էառ յիքն զայնոսիկ, զորաց զթուլ ութիւն հաւատոցն գիտէր. զիշխանն Բագրատուեաց Տիրոց կամ Տիրան անուն` զօրօք իւրովք. զիշխանն Խորխոռունեաց Գադիշոյ` զօրօք իւրովք. զիշխանն Ապահունեաց Մանէճ զօրօք իւրովք. զիշխանն Վահեւունեաց Գունտ կամ Գիւտ` զօրօք իւրովք. զիշխանն Ամատունեաց Մանաճիհր` զօրօք իւրովք. զիշխանն Պալունեաց Վաղարշապուհ` զօրօք իւրովք , զիշխանն Գաբեղենից Արտէն` զօրօք իւրովք. զիշխանն Ռշտունեաց Արտակ` զզօրք իւրովք. զիշխանն Ակէոյ Ընճուղ. զիշխանն Ուրծայ Ներսէհ. զՍեպուհն Ամատունեաց Մանէն անուն. եւ զայլ իշխանս եւ սեպուհս յՈստանիկ տանէ եւ յայլոց տոհմից:
       Ապա ՚ի լուեալ անդ Ներշապհոյ ՚ի կողմանս Ատրպատականի եւ քաջին Վարդանայ ՚ի կողմանս Աղուանից, անօրէնն Վասակ վաղվաղակի ՚ի ծածուկ դեսպանս առաքեաց առ Միհրներսեհ, եւ ծանոյց նմա զամենայն զոր ունէր ՚ի սրտի: Գրեաց եւ առ Նիխորականն Սեբոխտ սպարապետ. եւ ասէ. զզորս հայոց քայքայեալ յերիս բաժանեցի. եւ ահա Վարդան գայ ՚ի վերայ աշխարհքս սակաւ զօրու, ել ընդ առաջ նորա, զի կարես յաղթել նմա. եւ յետ նուաճելոյ քո զԱղուանս եկ եւ մուտ յաշխարհս Հայոց. եւ ես եղեց քեզ ձեռն տութեան եւ օգնական հանդերձ գնդաւս: Զայս իբրեւ լուաւ Սեբոխտ, աճապարեաց անցանել ընդ Կուր գետ, եւ խաղալ ՚ի կողմանս Վրաց եւ սպասել անդ. զի ՚ի գալ Վարդանայ ՚ի դիմի հարցի նմա:
       գ . Եւ եղեւ ՚ի հասանել մեծի գնդին Սեբոխտայ ՚ի դաշտ ընդարձակ ՚ի սահմանս Ուտէացւոց եւ Աղուանից հանդէպ Խաղխաղ քաղաքի, եհաս անդ եւ քաջն Վարդան զորօք իւրովք: Եւ տեսեալ զայնչափ բազ մութիւն զօրացն պարսից ոչինչ զարհուրեցաւ, այլ քաջալերել յորդորեաց զիւրսն յաղօթս կալ, եւ յաստուած միայն ապաւինիլ: Եւ բաժանեալ զզօրն յերիս առաջս` զաջ թեւն ետ ՚ի ձեռս Կամսարականին Արշաւրայ, եւ նիզակակից նմին զՄուշ Դիմաքսեան, եւ դահեկան ետ Խորենայ Խորխոռունւոյ, եւ զօրավիգն նմա զՀմայակ Դիմաքսեան . եւ ինքն իւրովք թիկնապահօքն պատրաստէր ՚ի միջոյ յարձակիլ:
       Եւ իբրեւ այսպէս կարգեցաւ ճակատն, միաբան եւ միակամ խրախուսեալք առ աստուած, ասեն. եղիցի ձեռն քո ՚ի կեցուցանել զմեզ տէր. զի ո'չ վասն մեր ինչ մտեալ եմք ՚ի գործ պատերազմիս, այլ` վասն փառաց անուան քո, եւ վասն եկեղեցւոյ, սրբոյ քոյ: Շարժեա ' եւ դողացո տէր զգունդագունդ բազ մութիւն անօրինացդ այդոցիկ. ցրուեա ' եւ վանեա ' զհակառակորդս սրբոյ հաւատոյս մերոյ զօրութեամբ փրկական խաչի Քրիստոս. եւ տո'ւր ՚ի ձեռն սակաւուցս զքաջ ութիւն յաղթ ութեան ընդդէմ բազմ ութեան ամբոխիցդ: Զայս ասացեալ յարձակեցան ՚ի վերայ թշնամեացն, եւ հարիւն զյառաջամարտիկս նոցա:
       Անդ նախագրաւ յառաջեալ ՚ի յաջոյ Արշաւիր Կամսարական եւ Մուշ Դիմաքսեան, առ ՚ի յուժգին արշաւելոյ երիվարացն` անտեղեակ գոլով եւ վայրացն` անկան երկոքին ՚ի Տղմուտ տեղիս, եւ խրեցան երիվարք նոցա: Զայն տեսեալ ոմանց ՚ի թշնամեացն ՚ի հանդիպոյ, որք էին ՚ի Լփնաց եւ ՚ի Բաղասականաց յարելոց ՚ի զօրս Սեբաստիոյ, սկսան տեղալ զնետս ՚ի վերայ նոցա. զորոց առ ՚ի մահ վիրաւորեալ երանելին Մուշ` անդէն կատարեցաւ: Իսկ Արշաւրայ զօրացեալ էջ յերիվարէն. եւ խրեալ ինքնին ՚ի տիղմն խթեաց զերիվարն ՚ի յետուտ` ոստնուլ ՚ի վեր եւ ընթանալ. եւ թէպէտ իբրեւ զտարափ անձրեւոյ հոսէին նետք եւ նիզակք ՚ի վերայ նորա, բայց նա զսմանս յայնցանէ Վահանաւն վանէր ՚ի բաց եւ զոմանս յօդոյ յափշտակեալ ՚ի թշնամիսն արձակէր. միանգամայն եւ զերիվարն ՚ի ցամաք կոյս մղէր. ուր եւ մոյկ մի նորա (այսինքն մին ՚ի վերտաւոր կօշկացն ) թաղեալ մնաց ՚ի տղմի:
       Տեսեալ ապա` թէ վտանգ է նմա յամել անդէն, եթող զերիվարն, եւ դիմեաց հետիոտս միամոյկ եւ տղմաթաթաւ ՚ի վերայ թշնամեաց` առիւծօրէն գոչելով. եւ վարազաբար յարձակեալ եհաս յիշխանն Վուրկ` որ էր եղբայր թագաւորին Լփնաց. եհար եւ սաստկեաց զնա, ընդ նմին եւ զբազումս ՚ի թիկնապահից նորա. եւ վանեաց զամբիոն յառաջոյ իւրմէ. եւ ապա փութանակի հանեալ ՚ի ցամաք զերիվար իւր, եւ հեծեալ ՚ի նա խաղաց անվեհեր քաջութեամբ ՚ի վերայ յանդիմանակաց թշնամեացն եւ արծուօրէն խոյացեալ յերամս նոցա` դողացոյց եւ զարհուրեցոյց զամեսեան զնոսա:
       Ընդ որ զարմացեալ նախարարացն Հայոց` որք ՚ի միւս կողմանէ պատերազմին. առաւել եւս սաստկացուցին զհարուածսն. եւ զի ՚ի սաստկանալ մարտին` սուր քաջին Վարդանայ իբրեւ գերանդի հնձելով զբազ մութիւն թշնամեացն զմիմեամբք յերկիր տապալէր, զայն տեսեալ նոցա` լուծան եւ լքան. ընդ որս տագնապեալ եւ բուն բանակին Սեբոխտայ` զատան եւ անցին յայնկոյս, եւ փախուցեալ անկան ՚ի պահակն հոնաց: Իսկ զմնացեալ ամբոխ բազմ ութեան զօրացն հարին հայք ՚ի բերան սրոյ. եւ զայլսն վարեցին տագնապաւ մինչեւ յափն Լոբնաս կամ Լընբաս գետոյ: Ուր յաճապարել նոցա անցանե ընդ գետն ոմանք նաւակաւ եւ ոմանք յուզելով, ձայն ետ մեծն Վարդան քաջին Արշաւրայ զհետ պնտիլ նոցա իւրայովքն, վստահացեալ յանվրէպ յաջողուած նետաձգ ութեան ձեռինն, ընդ ասելոյ Փարպեցոյն:
       Եւ նորա հասել մօտ հանդերձ նիզակակցօքն եւ նետաձիգ լեալ ՚ի նաւս թշնամեացն` դիաթաւալ ՚ի գետ անդր թօթափեաց զնոսա. եւ զամենայն զլուղորդսն ըստ նմին օրինակի խոցոտեալ հեղձամահ կորոյս. մինչեւ ընդ ասելոյ Եղիշէի յոլովագոյն այն էր` զոր (նա` եւ ընկերք նորա ) գետամոյնս առնէին, զանկեալսն, որով ՚ի ցամաքի. եւ ՚ի բազմութենէ դիակացն անկելոց` յստակ ջուրք գետոյն յարիւն դառնային: Ուր եւ ոչ ապրէր ոք ՚ի նոցանէ. բայց մի ոմն միայն, որ էանց երիվարաւ յայնկոյս գետոյն, եւ փախուցեալ անկաւ մազապուրծ ՚ի Պահակն Հոնաց: Յայնժամ մարտի յառաջին յարձակմանն Գազրիկ Դիմաքսեան այր քաջ վիրավորեալ էր` եւ կայր անկեալ ՚ի մէջ դիականաց թշնամեացն. որոյ տեսեալ զզօրանալ հայոց` զօրացաւ եւ ինքն ՚ի յոդի իւր. եւ պատեալ ինքնին զվերսն` զերծաւ ՚ի տեղի անքոյթ, եւ եկն յետոյ առ իւրսն: Դարձ արարեալ ապա զօրացն հայոց` յաւարի առին զկապուտ կողոպուտ անկելոյն. եւ դադարեցին անդէն զայն օր. եւ ՚ի վաղիւն չուեալք անցին ընդ գետն Կուր. եւ մտեալ յաշխարհն Աղուանից` կոտորեցին զամենայն պարսիկս եւ զմոգս ` որք անդ էին. եւ սրբեցին զամենայն տեղիս զորս պղծեալ էին նորա զոհիւք իւրեանց. եւ զերծուցին զաշխարհն ՚ի ձեռաց նոցա: Իբրեւ զայս լւան նախարարք եւ շինականք Աղուանից բազումք, որք ցրուեալ էին ՚ի լերինս, եկին հասին անդր. եւ տեսեալ զյաջող ութիւն գործոյն` զոր արարին հայք, գոհացան զայ. եւ ինքեանք եւս խառնեցան ՚ի նս` պատերազմիլ վասն հաւատոյ ընդդէմ պարսից, որք կամէին խախտել զնոսա ՚ի սուրբ կրօնից իւրեանց:
       Եւ ապա առ հասարակ յաստուած ապաւինեալ` խաղացին ՚ի դուռն Ճորայ, որ հանէր յաշխարհն Ալանաց եւ Հոնաց. ուր եւ նստէր բանակ գնդի զօրացն պարսից եւ այլ զօրք ՚ի պահպա նութիւն տեղւոյն, եւ բազմութիւնք ռամկաց ոչ սակաւ: Կոտորեցին անդ զամենայն պարսիկս: եւ քանդեցին զամենայն շինուածս նոցա, եւ տապալեցին զպահակն մեծ զձեռակերտն Յազկերտի. եւ անտի դեսպան արձակել առ թագաւորն ալանաց եւ հանաց զՎահան անուն ոմն, որ էր յազգէ թագաւորացն Աղուանից խնդրեցին հաստատել ուխտ խաղաղ ութեան ՚ի մէջ իւրեանց:
       Զայսպիսի լուր առեալ նոցա վաղվաղակի եկին անդր, եւ տեսեալ զգործսն` զոր գործեցին հայք, ուրախ եղեն յոյժ. եւ երդմամբ ուխտ եդին ընդ իւրեանց հեթանոսական օրինի` հաստատուն պահել զմիաբա նութիւն ՚ի մէջ իւրեանց: Գրէ Եղիշէ, ընդ նմին եւ Ղազար Փարպեցի, թէ յայս ամենայն պատերազմունս ոչ ոք մեռաւ ՚ի հայոց, բայց միայն Մուշ Դիմաքսեան խրեալ ՚ի տղմուտսն:
       դ. Այլ մինդեռ զօրքն հայոց ՚ի գործս քաջ ութեան զբաղեալ կային, անօրէնն Վասակ իսպառ յետս կացեալ ՚ի քրիստոնէութենէ` ինքն եւ որք ընդ իւր միաբանեալ էին, բազում չարիս գործեաց յաշխարհին հայոց աւերեաց զբազում տեղիս, եւ հրձիգ արար զբազումս քաղաքս Այրարատոյ, յորս ջերմագոյն պաշտէին զհաւատս Քրիստոսի. յափշտակեաց զբազում բերդս ՚ի ձեռաց հաւատարիմ պահապանաց, եւ ինքն եդ ՚ի նոսա յիւրոց անտի պահապանս, կալաւ զորդիս տոհմին Մամիկոնէից եւ Կամսարականաց եւ այլոց նախարարաց միաբանելոց ընդ Վարդանայ, եւ ետ պահել զնոսա յամուր բերդս աշխարհին Սիւնեաց: Կալաւ եւ զերկոսին եղբօրորդիս իւր , եւ ետ վարել ՚ի Սագաստան յանդարձ օտարութիւն: Եւ ՚ի վերայ այսր ամի յաւել գրել բազում ստապատիր թուղթս առ իշխանս յունաց եւ այլոց ազգաց, եւ պատրեաց զնոսա` առ անկասկած կալոյ ՚ի խնամս չար ութեան իւրոյ:
       Արձակեաց եւ դեսպանս հաւանութեամբ համախոհից իւրոց առ Միհրներսէհ եւ առ այլ իշխանս պարսից, եւ ծանոյց նոցա, զոր արար. եւ եդ ուխտ հաստա տութեան թողուլ զօրէնս քրիստոնէ ութեան իսպառ, եւ կանգնել զմեհեանս, եւ պաշտել ՚ի նոսա զարեւ եւ զհուր : Եւ ապա ձեռն էարկ յեկեղեցիս սուրբս, եւ էառ զսպաս սուրբ սեղանոյ, կալաւ զքահանայս, եւ եդ ՚ի բանտի. եւ զբազում միայնակեացս հալածեաց յաշխարհէն. եւ ասպատակ սփռեալ յամ տեղիս արտաքոյ Այրարատոյ` ետ կանգնել սեղան պաշտամանց արեգական եւ հրոյ: Յայսպիսի չար գործս ուրացելոցն թէպէտ եւ ոչ միաբանեցան ՚ի սկզբան անդր Արտակ Ռըշտունի, Ընճուղ Ակէոյ, Ներսէհ Ուրծայ, եւ Մանէն Սեպուհ Ամատուեաց. բայց յետոյ նոքին եւս եղեն կամակից, բաց ՚ի Գիւտայ Վահեւունւոյն:
       Իբրեւ եհաս լուր այսր ամի յականջս Վարդանայ, եւ զօրացն` որք ընդ նմա, թէպէտեւ տրտմեցոյց զնոսա, բայց յոյս նոցա` զոր ունէին առ աստուած` քաջալերեաց զոգիս նոցա: Վասնորոյ նովին յուսով զօրացեալ ՚ի տէր` ասեն . ահա առեալ հեծանոց ՚ի ձեռս փրկիչն ամենեցուն Քրիստոս` սրբէ զկալ իւր, ընտրել զհատս ցորենոյ` եւ ժողովել ՚ի շտեմարանս արքայութեան, եւ զյարգն մատնել անշէջ բոցոյն. եղիցո'ւք մեք ցորենահասք սրբեալք, եւ ցանկութեամբ սպասեսցո'ւք աւուր նահատակ ութեան մերոյ. յորում եթէ արժանի եղեալ` դիպեսցուք մասին սրբոց, վախճան մեր բարի` զմեզ պսակէ:
       Զայս ասացեալ` չուեցին եւ ելին միաբան յաշխարհէն Աղուանից եւ գային փութով յաշխարհն Հայոց յամսեանն արէ, այն է նոյեմբեր, ածեալ ընդ իւրեանս աւար բազում յոյժ: Իսկ անօրէնն Վասակ, եւ իշխանքն` որք ընդ նմա, լուեալ զգալուստ նոցա` զահի հարան յոյժ. եւ աճապարեալ անկան յաշխարհն Սիւնեաց. եւ ամրացան անդ յանառիկ տեղիս:
       ե. Գիտացեալ զօրացն հայոց, թէ փախուցեալ է Վասակ իւր ՚ի Սիւնիս հանդերձ ուրացելովքն, պնդեցան զհետ. եւ աւերեալ եղծին զբազում գաւառս Սիւնեաց, յորս օժանդակէին ուրացելոցն. եւ հատուցին հարուածս մեծամեծս ՚ի նոսա. եւ պաշարեալ զամուր տեղիս` սովով տառապեցուցին զնոսա զի չունէին նոքա պատրաստ ութիւն կերակրոյ: Եւ ապա զյոլովս ՚ի նոցանէ գերի առեալ ՚ի քաղաքաց նոցա զարս եւ զկանայս` ածին ստիպաւ յԱրարատեան եւ տիրեցին ամրոցացն, զորս առեալ էր Վասակայ, եւ ընկերաց նորա. եւ սրբեցին զեկեղեցիսն եւ ողբս առեալ լային ՚ի վերայ գործոց նոցա. այլ գոհանային եւս զայ, որ յաջողեաց ինքեանց վանել զթշնամիսն յաշխարհէ իւրեանց, եւ նորոգել զեկեղեցիս. եւ զի եհաս ՚ի վերայ ձմեռն, հանգեան սակաւիկ մի:
       Յայնմ ժամանակի լուր եհաս առ նոսա, թէ Յազկերտ դարձեալ է ՚ի պատերազմէ ելուզակ ութեան հոնաց, եւ թէ լուեալ զամենայն զոր գործեցին հայք, բորբոքեալ եւ բարկութեամբ յոյժ. եւ է ՚ի պատրաստի գալոյ եւ հարկանելոյ զաշխարհս ՚ի սկիզբն գարնայնոյ: Զայս իբրեւ լուան նոքա, ինքեանք եւս ընդ յորդորելոյ քաջին Վարդանայ զհետ լինէին պատրաստութեան` ապաւինել յօգն ութիւն տառն. եւ ամքին ծարաւեալ փափաքէին աւուր նահատակ ութեան իւրեանց. եւ ոչ ոք ՚ի նոցանէ այնուհետեւ ածէր ինչ զմտաւ վասն յաղթ ութիւն կամ պարտելոյ ՚ի թշնամեաց. այլ` ցանկային միայն փրկ ութեան բաժակին, դնելով զանձինս ՚ի վերայ անուանն Քրիստոսի եւ եկեղեցւոյ նորա:
       Յայնժամ եւ սուրբն Յովսէփ կաթուղիկոս քաջալերեալ զամնին զնոսա, պատուէր ետ, զի զայն ամիս մինչեւ ՚ի տօնն յայտն ութեան պահօք եւ աղօթիւք խնդրեսցեն յաստուծոյ զայցելութիւն. եւ ՚ի տօնի յայտն ութեան կատարեսցեն զհանդէս շնորհակալ ութեան վասն յաջող ութեան իրացն, որք եղեն ՚ի ձեռս նոցա: Եւ այս եղեւ ՚ի վախճան երկոտասաներորդ ամի թագաւորութեն Յազկերտի, յառաջնում աւուր քաղոց ամսոյն, այն է դեկտեմբերի ինն. յամի տեառն 450: