ա.
Եւ
եղեւ
ընդ
աւուրսն
ընդ
այնոսիկ
յարձակիլ
՚ի
կողմանս
Միջագետաց`
բազմութեան
պարսից
սկիւթացւոց.
որոց
առաջնորդ
էր
մին
՚ի
զօրավարաց
Տուղրիլայ
արքային
պարսից`
Սլան
Խորասան
ասացեալ,
այսինքն
է
զօրավար
գնդին`
որ
յերկրէն
Խորասանայ:
Եկեալ
սոցա`
պաշացեին
զԵդեսիա
քաղաք:
Զայն
լուեալ
քաջին
Խաչատրոյ
Վեստայ
Շիրակունւոյ,
որ
իշխանն
էր
Անտիոքայ,
էառ
վաղվաղակի
զազատագունդ
զօրս
իւր,
եւ
դիմեաց
՚ի
վերայ
նոցա.
եւ
պատերազմեալ
ընդ
նոսա
արտաքուստ`
ոչ
ետ
նոցա
թոյլ
առնել
վնաս
ինչ
քաղաքին.
եւ
առաւել
սաստկացուցեալ
զմարտն
ստիպեաց
զնոսա
խոյս
տալ
եւ
մեկնիլ
անտի:
Եւ
ինքն
յետ
կալոյ
յԵդեսիա
աւուր
ինչ`
դարձաւ
իւրովքն
գնալ
յԱնտիոք:
Լուր
եհաս
առ
նա
՚ի
ճանապարհի,
եթէ
սկիւթացիք
պաշարեալ
են
զՆշենիկ
քաղաք
հայոց`
մերձ
յԵդեսիա,
այն
է
Էնծելի.
որ
եւ
էր
ընդ
իշխանութեամբ
յունաց:
Զայն
լուեալ
Խաչատրոյ`
փութացաւ
հասանել
առ
նոսա,
եւ
անկանիլ
գիշերայն
՚ի
վերայ
բանակի
նոցա:
Եւ
եղեւ
իբրեւ
զգացին
յոյնք ,
եթէ
վեստ
Խաչատուր
կամի
կրկին
յաղթանակել,
մախացեալ
ընդ
նա`
ելին
եւ
ինքեանք
զօրօք,
ո'չ
զի
պատերազմեսցին,
այլ
զի
խափանեսցեն
զնա
յընթացից
նորա.
զի
մի
'
առաւել
եւս
մեծասցի
անուն
քաջ
ութեան
նորին:
Իսկ
Վեստայ
ոչ
գիտացեալ
զնեն
գութիւն
նոցա`
սպասեաց
դիպուկ
ժամու.
եւ
եհաս
լռելեայն
մօտ
՚ի
բանակն
սկիւթացւոց:
Եւ
իբրեւ
գիտացին
յոյնք,
թէ
Վեստ
մերձ
է
յանկանիլ
՚ի
վերայ
թշնամեացն,
հնչեցուցին
իսկոյն
փող
պատերազմի.
եւ
ինքեանք
մեկնեցան
՚ի
բաց:
Եւ
թշնամեացն
լուեալ
զձայն
փողոյն`
զգաստացան
եւ
վառեցան
առհասարակ
՚ի
պատերազմ.
զի
յայնմ
ժամու
կային
յանհոգս.
եւ
հուր
լուցեալ`
կերակուր
եփէին:
Յայնժամ
իմացեալ
Վեստայ
զդաւաճան
ութիւն
յունաց`
քաջալերեաց
զզօրս
իւր.
եւ
յորդորեաց
զնոսա
մի
'
կասիլ
յետս.
եւ
սաստկութեամբ
յարձակեալ
՚ի
վերայ
սկիւթացւոց`
եհար
զնոսա,
եւ
զմնացորդսն
արար
փախստական.
եւ
ինքն
դարձաւ
՚ի
տեղի
իւր
՚ի
քաղաքն
Անտիոք:
Լուեալ
կայսեր
զգործս
քաջութեանն
Խաչատրոյ
Վեստայ`
զարմացաւ
յոյժ ,
եւ
գովեաց
զնա.
եւ
իմացեալ
զդաւաճան
ութիւն
յունաց
զօրուն`
պատուհասեաց
զգլխաւոր
նոցա:
Ընդ
այս
առաւել
եւս
զչարեալ
եւ
գրգռեալ
յունաց`
բազում
չարախօսութիւնս
մատուցին
զնմանէ
առաջի
կայսերն.
եւ
կայսրն
անսացեալ
բանից
նոցա`
ընկէց
զնա
յիշխանութենէ
անտի
դքսութեան
Անտիոքայ.
եւ
կացոյց
՚ի
տեղի
նորա
դուքս
եւ
իշխան
զՎասակ
զորդի
Գրիգորի
Մագիստրոսի
վասն
քաջ
ութեան
եւ
իմաս
տութեան
նորա,
եւ
վասն
բազմադիմի
երախտեաց
հօր
նորին,
որ
իբր
երկու
ամօք
յառաջ
վախճանեալ
էր:
Բայց
նաեւ
զՎեստն
Խաչատուր
ոչ
արարեալ
ամենեւին
անտես`
կացոյց
զնա
իշխան
՚ի
վերայ
ամրոցին,
որ
կոչիւր
Անդրիուն:
բ.
Իսկ
Սլար
Խորասան
միւսանգամ
զօրաժողով
լեալ`
խաղաց
վերստին`
՚ի
կողմանս
Եդեսիոյ.
եւ
արար
կոտորած
սաստիկ
՚ի
գիւղս
եւ
յաւանս.
եւ
գերեաց
զբազումս.
եւ
ելեալ
բանակեցաւ
՚ի
տեղին,
որ
կոչիւր
Քսօս:
Յայնժամ
զօրքն
յունաց`
որք
կային
յԵդեսիա,
արք
չորք
հազարք`
ընդ
հեծեալ
բանակեցան
՚ի
հանդիպոյ
յայսկոյս
գետոյն:
Զայն
տեսեալ
Սլարայ`
յանկարծակի
իմն
ել
անտի.
եւ
ճեպեալ
զզօրն`
փութացաւ
անցանել
ընդ
կամուրջս
գետոյն,
եւ
անկանիլ
՚ի
վերայ
յունաց:
Իբրեւ
տեսին
յոյնք
զդիմել
զօրացն
Սլարայ`
ահաբեկ
լեալ
յերեսաց
նոցա`
խառնիխուռն
՚ի
փախուստ
դարձան:
Եւ
յայնմ
վայրի
երկու
եղբարք
հարազատք
՚ի
հայոց,
որք
կային
ընդ
հետեւակ
զօրս
յունաց,
արք
կորովիք
եւ
հզօրք,
արձանացեալ
՚ի
բերան
կամրջին,
որով
եւ
նիզակաւ
արգելին
զխուռն
յարձակումն
թշնամեաց.
եւ
ոչ
թողին
զնոսա
անցանել
առ
վայր
մի,
մինչեւ
հեռացան
փախստեայքն
յունաց.
եւ
յետ
հարկանելոյ
զբազումս`
հարան
եւ
ինքեանք.
եւ
կատարեցան
անդէն.
ապա
եւ
թշնամիք
կարացին
անցանել
յայսկոյս:
Յայսպիսի
գործ
քաջ
ութեան
երկուց
եղբարց
հայեցեալ
այր
ոմն
յազգէ
փռանկաց`
որ
էր
ընդ
զօրս
յունաց,
շարժեցաւ
՚ի
նախանձ
բարի.
եւ
տեսեալ
թէ
հասանեն
թշնամիք,
դարձաւ
յետս
երիվարաւն,
եւ
յարձակեցաւ
՚ի
վերայ
նոցա,
եւ
եհար
զբազումս
՚ի
նոցանէ.
եւ
ինքնին
առանձին
կասեցոյց
զբոլոր
գունդ
նոցա .
մինչեւ
վիրաւորեցաւ
երիվար
իւր.
եւ
ինքն
կատարեցաւ
՚ի
տեղւոջ
անդ.
որով
եւ
Սլար
Խորասան
համարձակ
յառաջ
խաղացեալ
զօրօք
իւրովք`
աւերեաց
զբազում
տեղիս.
եւ
ժողովել
աւար
եւ
գիր`
դարձաւ
յաշխարհ
իւր:
գ.
Յետ
այսորիկ
տեղեկացեալ
Տուղրիլ
արքայ
պարսից
՚ի
Սլար
Խորասանայ,
թէ
յոյնք
տկարացեալ
են
՚ի
զօրութենէ,
եւ
չէ
'
նոցա
փոյթ
պահելոյ
զաշխարհ
տէր
ութեան
իւրեանց,
եդ
՚ի
մտի
վերստին
արձակել
գունդս
զօրաց
՚ի
վերայ
նոցա,
եւ
ապականել
զերկիր
սահմանաց
նոցին:
Շարժեալ
ապա
զամենայն
աշխարհն
Պարսից,
եւ
Սկիւթացւոց
եղելոց
ընդ
իւրով
իշխանութեամբ,
գումարեաց
զանթիւ
զանհամար
բազ
մութիւն
մարդկան,
եւ
ետ
՚ի
ձերս
երից
զօրավարաց.
որոց
անուանք
էին,
Սամուխ,
Ամուրքաֆր,
եւ
Գիճազիզ.
եւ
առաքեաց
զնոսա
յաշխարհն
Հայոց
յամենայն
սահմանս`
յորս
տիրեալ
էին
յոյնք,
պատուէր
տուեալ
նոցա
յաղարտ
վարել
զաշխարհն,
եւ
վանել
անտի
զյոյնս.
եւ
գնալ
մինչեւ
՚ի
Սեբաստիա,
եւ
աւերել
զքաղաքն
զայն:
Հորդան
տուեալ
յայնժամ
զօրացն
պարսից
`
անարգել
խաղացին
յաշխարհն
Հայոց
իբրեւ
զյոձանս
գետոյ.
եւ
հեղեղեցին
զերկիրն
առհասարակ.
եւ
զոր
ընթանայ
հուր
ընդ
եղէգն,
այնպէս
ընթացան
սոքա
ընդ
աշխարհս,
եւ
լափեցին
զամենայն,
զորս
գտին.
մինչեւ
հասին
՚ի
գաւառն
Սեբաստիոյ.
ուր
եւ
ապականեցին
զգեղեցկ
ութիւն
դաշտաց.
նորա.
եւ
արեամբ
ներկեցին
զընդարձակ
ութիւն
վայրացն.
եւ
հուրբ
ծախեցին
գրեթէ
զամենայն
աւանս
եւ
զգեօղս
նորա:
Իբրեւ
ազդ
եղեւ
այս
արշաւանք
նոցա
՚ի
քաղաքն
Սեբաստիա,
փութացեալ
Ատովմայ
արքայի,
եւ
եղբօր
նորա
Աբուսահլայ,
փախեան
անտի
հանդերձ
իշխանօք
հայոց.
եւ
գնացին
՚ի
յաւանն
Խաւատանէք.
եւ
ամրացան
անդ.
զի
էր
այն
անառիկ:
Իսկ
զօրք
պարսից
հասեալ
պաշարեցին
զՍեբասիա`
յաւուր
բարեկենդանի
վարդավառին.
եւ
զի
ոչ
ունէր
քաղաքն
պարիսպ
հաստատուն,
յորդեալ
եւ
զեղեալ
նոցա
առհասարակ
՚ի
ներքս`
հարին
՚ի
բերան
սրոյ
զամենայն
հասակ
մարդոյ.
որոց
մարմինք
իբրեւ
զփայտս
անտառի
կուտեալ
լինէին
՚ի
վերայ
երկրի.
եւ
արիւնք
նոցա
իբրեւ
զհեղեղս
հոսեալ
ընդ
փողոցս`
յորդութեամբ
զեղուին
՚ի
գետն,
որ
անցանէր
ընդ
մէջ
քաղաքին.
որով
եւ
ջուրք
գետոյն
՚ի
գոյն
արեան
գնային,
եւ
անկանէին
յԱլիս
գետ:
Եւ
յետ
այսր
հարուածոյ
յափշտակեցին
զամենայն
գանձս
թագաւորին
Ատովմայ,
եւ
զամենայն
ինչ`
զորս
գտին
՚ի
տունս
պիտանի.
եւ
որոշեալ
առին
յինքեանս
զամենայն
չափահաս
մանուկս
եւ
զաղջկունս
եւ
զտիկնայս:
Եւ
ապա
արկին
հուր
՚ի
քաղաքն
յամենայն
տեղիս,
յապարանս
եւ
՚ի
մեծամեծ
շինուածս,
եւ
յեկեղեցիս,
զորս
հարիւր
թուէ
Ուռհայեցին,
ամենեքին
գմբեթաշէնք
եւ
ահեղք:
Եւ
որք
ապրեալ
էին
՚ի
սրոյ,
մաշեցան
՚ի
սրոյ:
Եւ
այսպէս
՚ի
սակաւ
ժամու
՚ի
մոխիր
դարձաւ
մեծ
քաղաքն
Սեբաստիա,
եւ
ամենայն
սահմանք
նորա.
եւ
եղեւ
իբրեւ
զհիւղ
մի
մրգապահաց.
թէպէտ
եւ
յետոյ
փոքր
մի
նորոգեցաւ:
Իսկ
զօրացն
պարսից
կացեալ
՚ի
կողմանս
յայնոսիկ
զաւուրս
ութն`
առին
զամենայն
աւարն
եւ
զգերիսն.
եւ
գնացին
յաշխարհ
իւրեանց.
եւ
Ատովմ
ելեալ
գնաց
՚ի
Կոստանդինուպօլիս.
եւ
եկաց
անդ
առ
ժամանակ
մի:
դ.
Զայս
ամենայն
լուեալ
Կոստանդին
Տուկիծ
կայսր`
թէպէտ
եւ
տրտմեցաւ
եւ
վարանեցաւ,
բայց
ելանել
՚ի
պատերազմ
ոչ
համարձակեցաւ.
վասնորոյ
եւ
՚ի
յաջորդ
ասի
վերստին
զօրաժողով
արարեալ
արքային
պարսից`
ետ
զամենայն
զօրսն
դարձեալ
՚ի
ձեռս
երից
զօրավարաց,
որոց
գլխաւորն
էր
նախայիշեալ
Սլար
Խորասան,
եւ
յետ
նորա
Մըճմըճ
եւ
Իսուլվ.
եւ
առաքեաց
զնոսա
անդրէն
՚ի
Հայս:
Դիմեալ
նոցա
՚ի
գաւառն
Պաղին`
ուր
է
քաղաքն
Արղնի`
՚ի
Չորրորդ
Հայս,
՚ի
չորրորդ
աւուր
արեգի
ամսոյն,
այն
է
՚ի
մարտի.
12.
գտին
զերկիրն
պատրաստեալ
ինքեանց
՚ի
կերակուր.
զի
բնակիչք
տեղւոյն`
իշխանք
եւ
ռամիկք
առհասարակ
յանհոգս
կային
իբրեւ
յաւուրս
նոյի
ընդ
ձեռամբ
տէրութեան
Յունաց:
Յայսպիսի
յանհոգ
ութեան
տեսեալ
թշնամեաց
զերկիրն`
յարձակեցան
գազանաբար
՚ի
քաղաքս
եւ
՚ի
գիւղս.
եւ
հեղին
զարիւն
բազում.
եւ
լցին
զդաշտս
եւ
զփողոցս
ամենայն
դիակամբք
մարդկան.
եւ
առին
զամենայն
ամուրս.
եւ
գերեցին
զամենայն
գաւառն:
Եւ
անտի
սողեալ
՚ի
սահմանակից
`
գաւառն
Թլխմոյ,
որ
բազմամարդ
եւս
էր
քան
զՊաղին,
եւ
լի
շինութեամբ
եւ
բարեօք,
կոտորեցին
անխնայ
զանհամար
մարդիկ.
եւ
զբազումս
եւս
գերեցին.
եւ
ոչ
զօք
ապրեցուցին
՚ի
գաւառի
անդ.
եւ
ապա
հրով
այրեցին
զամենայն
քաղաքս
եւ
զգիւղս,
եւ
քանդեցին
զպարիսպս.
եւ
արարին
զերկիրն
անապատ
մինչեւ
ցԵփրատ
գետ.
ուր
եւ
մնացին
բնակիչք
սակաւ :
Յայս
աղետալի
հարուածս`
քահանայ
ոմն
Քրիստափոր
անուն,
որ
էր
աւագերէց
գեղջ
միում,
այր
լի
հաւատով,
տեսեալ`
թէ
հասին
թշնամիք
եւ
՚ի
գիւղ
իւր,
էառ
զերկուս
քահանայս
զորդիս
իւր,
որոց
անուանք
էին
Թորոս
եւ
Ստեփաննոս.
եւ
ժողովեալ
զամենայն
մարդիկ
գեղջ
յեկեղեցին`
յորդորեաց
զնոսա
վաղվաղակի
՚ի
խորհուրդ
խոստովանութեան.
եւ
պատարագ
մատուցեալ`
հաղորդեցոյց
զնոսա:
Իսկ
թշնամիսն`
որք
մտեալ
էին
՚ի
գիւղն,
եւ
առաջի
իւրեանց
տեսանէին
զժողովիլ
գիւղականաց
յեկեղեցին,
յածային
իմն
զօրութենէ
թմրեալ
յապուշ
կային.
մինչեւ.
ամենայն
մարդիկ
գեղջն
հաղորդեցան:
Եւ
ապա
յելանել
նոցա
մի
ընդ
միոջէ
արտաքս
յեկեղեցւոյ`
՚ի
վերայ
հասեալ
կոտորեցին
զամենայնին.
ընդ
որս
եւ
զՔրիստափոր
երէց.
եւ
ապրեցաւ
միայն
Ստեփաննոս
քահանայ:
Եւ
յետ
այսորիկ
յաւարի
առեալ
զեկեղեցին`
այրեցին
զայն,
եւ
զգիւղն
ընդ
նմա.
որպէս
արարին
եւ
ընդ
այլ
գիւղս:
Եւ
զկնի
այսչափ
հարուածոց
եւ
սպանութեանց
եւ
հրդեհութեանց`
առեալ
զամենայն
գերիս,
զօրս
գերեցին
յերկուց
մեծամեծ
գաւառաց
անտի`
՚ի
Պաղնոյ
եւ
՚ի
Թլխմոյ,
դարձան
յաշխարհն
Պարսից.
եւ
անդ
անարգ
գնով
վաճառեցին
զնոսա .
եւ
զոմանս
եւս
զճանապարհայն
յայլեւայլ
քաղաքս
կային
՚ի
մէջ
գերեացն
նաեւ
բազում
որդիք
իշխանաց
հայոց
եւ
տիկնայք
նոցա,
ընդ
որս
եւ
յոյնք
ոմանք :
Յայսչափ
հարուածոց
զարթուցեալ
փոքր
մի
Տուկիծ
կայսեր`
ժողովեաց
զզօրս
իւր
՚ի
ձեռս
մեծի
զօրավարին
Փրանգապոլայ.
եւ
առաքեաց
՚ի
Պաղին
եւ
՚ի
Թլխում,
գրեաց
եւ
յՈւռհայ
առ
դուքսն
Դաւատանոս`
ժողովեալ
զզօրս
քաղաքին.
եւս
եւ
զօրս
կային
՚ի
Կարկառ
եւ
՚ի
Հասանմսուր,
եւ
գնալ
ընդդէմ
պարսից,
բայց
անդան.
զի
մինչչեւ
հասեալ
էր
սոցա
անդր,
նոքա
մեկնեալ
էին
անտի:
Եւ
ոք
եկեալ`
ոչ
այլ
ինչ
գտին,
բայց
եթէ
զանբաւ
ութիւն
դիականց
դիզելոյ,
նեխելոց
եւ
փտելոց:
Ապա
դիմեալ
անտի
՚ի
վերայ
ամիդ
քաղաքի`
որ
էր
՚ի
ձեռս
այլազգեաց
սկիւթացւոց,
ետուն
պատերազմ
ընդ
նմա.
բայց
ոչինչ
կարացին
վճարել.
զի
Փրանգապոլն
առեալ
կաշառս
՚ի
քաղաքէ
տասն
հազար
դահեկան`
՚ի
բաց
եկաց
՚ի
պատերազմելոյ:
Եւ
դուքսն
Ուռհայու
Դաւատանոս
առանձինն
պատերազմեալ`
յաղթեցաւ
`
եւ
մեռաւ
՚ի
պատերազմի:
Զոր
իբրեւ
լուաւ
կայսրն,
կոչեաց
զՓրանգապոլն
՚ի
Կոստանդինուպօլիս,
եւ
կապել
վէմ
՚ի
պարանոց
նորա`
ընկէց
՚ի
ծով:
ե.
Մեռաւ
ընդ
այն
աւուրս
արքայն
պարսից
Տուղրիլ.
եւ
թագաւորեաց
եղբայր
նորա
ըստ
Ուռհայեցւոյն,
եւ
կամ
հօրեղբօրորդի
նորին`
ըստ
Վարդանայ,
Ալիֆասլան
անուն,
զոր
հայք
կոչեն
Ալփասլան
կամ
Աբասլան,
այր
հզօր
եւ
ահարկու`
միանգամայն
եւ
անագորոյն.
որ
եւ
յերկրորդ
ամի
անդ
թագաւորութեան
իւրոյ
իսկ
եւ
իսկ
զօրաժողով
լեալ`
գումարեաց
առ
ինքն
զամենայն
պարսիկս,
եւ
զազգս
սկիւթացւոց
եւ
զամենայն
Խուժաստան
եւ
զՍագաստան.
եւ
դիմեալ
ցասմամբ
մեծաւ
առ
սահմանօք
Հայաստանեայց`
խաղաց
յաշխարհն
Աղուանից.
եւ
արար
անդ
կոտորաց
սաստիկ:
Եւ
ապա
առաքեաց
պատգամաւորս
առ
թագաւորն
Աղուանից
Կորիկէ
Բագրատունի`
որդի
Դաւթի
Անհողնի,
որ
նստէր
՚ի
Լօռի
քաղաք
՚ի
ծագ
աշխարհին
Գուգարաց.
եւ
խնդրեաց
զդուստր
նորա
իւր
՚ի
կնութիւն.
եւ
նա
անճարացեալ`
ետ
նմա
զայն.
եւ
այսու
խաղաղացեալ
եւ
հաշտ
ութիւն
խօսեցեալ
ընդ
նմա
Ալփասլանայ`
հաստատեաց
՚ի
միջի
զսէր:
Յարուցեալ
անտի
Ալփասլան
ամենայն
բազմութեամբ
զօրաց
իւրոց`
յարձակեցաւ
՚ի
ներքին
կողմն
Գուգարացւոց
՚ի
գաւառն
Ջաւախ,
որ
էր
՚ի
ձեռս
վրաց.
եւ
պատեալ
զախալ
քաղաք
`
որ
է
Ախըլքելէկ,
էառ
զայն,
եւ
կոտորեաց
՚ի
նմա
զարս
եւ
զկանայս,
զքահանայս
եւ
զիշխանս.
եւ
յաւարի
էառ
զամենայն
քաղաքն.
եւ
վարեաց
՚ի
գեր
ութիւն
զամենայն
չափահաս
մանկունս
եւ
զաղջկունս:
Զնոյն
արար
եւ
՚ի
Շամշուղդէ
եւ
յայլ
տեղիս։
