Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Վարդան սպարապետ մեծ` որ յամ ժամ թախծէր եւ սգայր ՚ի հոգի իւր ՚ի վերայ անարժան գործոյն` զոր յանձն էառ ընդ այլ նախարարս ՚ի դրան արքունի, տեսեալ զայս ամենայն չարիս, եւ հայեցեալ` թէ թմրեալ կան նախարարք, ժողովեաց առ ինքն զբազ մութիւն ընտանեաց եւ ազգականաց իւրոց. որոց ոմանք խորշեալ եւ մեկնեալ էին ՚ի նմանէ վասն կարծեալ ուրացութեանն: Սկսաւ խօսիլ ընդ նոսա թախծագին, եւ ասէ. գիտաջի'ք սիրելի'ք իմ, զի ես ոչ ուրացայ զարարիչն իմ եւ զտր Յիսուս Քրիստոս` կամաւ եւ կամ առ երկիւղի. եւ ո'չ զ վարդապետութիւն եւ զհաւատս սրբոյ աւետարանին. այլ միայն առ վայր մի կորեայ խաբէութեամբ. բայց զայդ արարի, զի գտցի զիս ձեռօք հանդերձ` ճշմարտութեամբ. արդ` փոխանակ զի թողի զնա պատճառանօք, կամիմ ստուգութեամբ թողուլ զամենայն ինչ կենցաղոյս` վասն իմոյ փրկ ութեան եւ ձեր, եւ գնալ յօտար երկիր:
       Եւ ՚ի խօսիլ նորա զայս ընդ ընտանիս իւր` պատասխանի ետ եղբայրն նորա Հմայեակ, եւ ասէ. փութա ' կատարել զոր խորհիսդ, եւ մի ' յապաղեր. քանզի ոչ ոք կարէ լինել երաշխաւոր անձին իւրում եւ ոչ ժամ մի. եւ մեք պատրաստ եմք գալ ընդ քեզ, կամաւ յանձն առեալ զամենայն վիշտս, եթէ սով` եւ եթէ սուր: Եւ այսպէս միաբանեալ նոցա ՚ի մի խորհուրդ` արհամարհեցին եւ թողին զամենայն մեծութիւն իւրեանց` զոր ունէին. եւ ելին ՚ի ճանապարհ գնալ հանդերձ ընտանեօք ՚ի կողմանս տէրութեանն Յունաց: Եւ հասեալ ՚ի գիւղ մի Արամանայ կոչեցեալ ՚ի գաւառին Բագրեւանդայ մօտ ՚ի սահմանս Բասենոյ եւ Տուարծատափայ` կացին անդ զաւուրս ինչ:
       բ. Առեալ ուխտապահ նախարարացն զլուր չուելոյն Վարդանայ` շուարեցան ՚ի միտս իւրեանց. արդ ասեն գիտեմք , զի կորեայք իսպառ. եւ ոչ է հնար մեզ զերծանիլ յառաջիկայ չարէս. եդին ապա ամքին ՚ի մտի, զի եւ ինքեանք չուեսցեն յաշխարհէ անտի` գնալ ՚ի մասն բաժնի յունաց: Իբրեւ իմացաւ զայս Վասակ, անկաւ ՚ի տարակոյս մեծ, քանզի կասկածէր, թէ ՚ի գնալ նախարարաց յայլ ընդ նոսին մեկնեսցին եւ ռամիկք տամբք իւրեանց. եւ աշխարհս դատարկացեալ, ոչ յաջողեսցի նմա ՚ի գլուխ տանիլ` զոր եդեալ էր ՚ի մտի, մոլորեցուցանել զամենայն մեծամեծս աշխարհին Հայոց յօրէնս պարսից, եւ թագաւորել ՚ի վերայ ազգին:
       Կոչեաց առ ինքն զուխտապահ նախարարսն, եւ հաւանեցոյց զնոսա հանդարտիլ, իբրեւ թէ զօգուտ նոցա խոհելով. եւ գրեաց թուղթ աղաչանաց առ Վարդան ՚ի դիմաց ամենեցուն. եւ ետ գրել իւրաքանչիւր նոցա առանձին թուղթ առ նոյն Վարդան. եւ բերեալ զաւետարանն` առաջի եպիսկոպոսաց եւ քահանայից` ետ երդնուլ ՚ի նա եւ կնքել, զի ՚ի գալ Վարդանայ` ամենքն հնազանդեսցին նմա, եւ նովաւ վանեսցեն զմոգսն յաշխարհէ անտի, եւ միաբանել ընդ կայսեր յունաց` զդէմ կալցին Յազկերտ: Եւ նախարարացն ոչ գիտացել զնեն գութիւն նորա` յօժարակամ կատարեցին զամենայն: Եւ աղաչեցին զերանելի Ղեւոնդ երէց, զի ինքնին տարցի զնամականին այսինքն զթուղթսն, եւս եւ զաւետարանն` առ Վարդան. քանզի գիտէին` թէ Վարդան ոչ առնէ անտես զաղաչանս նորա: Առաքեցին ընդ Ղեւոնդայ եւ զայլ երկուս քահանայս, զԵրեմիա ՚ի Վաղարշապատէ` որ երբեմն սարկաւապետն էր սրբոյն Սահակայ, եւ զԽորէն ՚ի Մրենոյ. ընդ նոսին եւ զերիս աւագ նախարարս, զԱրշաւիր իր Կամսարական զիշխանն Արշարունեաց, զՀմայեակ իշխանն Դիմաքսենից, եւ զԳազրիկ իշխանն Աբեղենից:
       Հասել սոցա ՚ի նախասացել գիւղն Արամանայ` գտին անդ զՎարդան եւ զեղբարս նորա. եւ տուել նմա զթուղթս նախարարացն, եւ եդեալ առաջի նորա զկնքել աւետարանն, յորդորէին զնա եւ զեղբարս նորա դառնալ յետս. դուք ասեն աւադիկ հոգայք ապրեցուցանել զանձինս ձեր, եւ բարւոք առնէք. բայց մեք ամենեքին կորնչիմք յանվախճան կորուստն. վասն զի ո'չ է հնար մեզ առանց ձեր երբէք պատահել փրկ ութեան եւ կեալ. եւ արդ` որպէս հոգացեալ խնամ տանիք ձեզ, նոյնպէս տարջի'ք խնամ եւ մեզ, եւ մի ' թողուք այսչափ բազմութեան ոգւոց կորնչիլ:
       Պատասխանի ետ Վարդան, եւ ասէ. արդա'րեւ պա'րտ է ինձ հոգալ եւ վասն փրկ ութեան այլոց. այլ զի՞նչ օգուտ է զաշխարհ ամենայն շահել, եւ զանձն կորուսանել, եւ զի՞նչ տարցէ մարդ փրկանս ընդ անձին իւրոյ: Եւ այժմ ես ընտանիքս իմ ո'չ եթէ յերկիւղէ սրոյ փախուցեալ եմք, այլ ` վասն կեցուցանելոյ միայն զոգիս մեր: Բայց քանզի չէ ' ինձ հնար ընդդէմ կալ աւետարանիս Քրիստոսի, սմա հնազանդելով եկից ընդ ձեզ:
       Եւ իբրեւ եկն նա հանդերձ եղբարբք իւրովք եւ ամենայն ընտանեօք ՚ի Վաղարշապատ, ելին ընդ առաջ նորա ուխտապահ եւ բարեհաւան նախարարքն, ընդ որս եւ Վասակ նենգաւոր. եւ տեսեալ զնա` ուրախ եղեն յոյժ: Եւ մինչդեռ հոգայր սուրբն Վարդան փութալ միաբանել զամենեսին, եւ վանել զմոգս, եւ մաքրել զաշխարհն ՚ի պղծութենէ, միւսանգամ սկսաւ Վասակ պատիր բանիւք յապաղումն ՚ի վերայ բերել. եթէ ասէ յայտնապէս ընդդէմ զինեսցուք պարսից, իմացեալ Յազկերտի` առ ժամայն տայ սպանանել զամենայն քրիստոնեայս` որք են ՚ի Պարսս, եւ մանաւանդ զհայս եւ զիշխանս Վրաց եւ Աղուանից. եւ նախ քան զամենայն` զորդիսն իմ զԲաբիկ եւ զԱմիրներսէհ. եւ ոչ այսչափ միայն, այլեւ զամենայն ցասումն իւր թափէ ՚ի վերայ աշխարհիս. եւ մեք չկարեմք զդէմ ունիլ. վասն որոյ լաւ եւս է ասէ, զի առ սակաւ սկւ եւ մեղմով ջանասցուք հեռացուցանել զմոգսն. եւ մի ' զամն միանգամայն բռնուս: Յայպիսի վատ խորհուրդս Վասակայ խորհեալ եւ այլոց ոմանց` կամակից եղեն նմա. եւ ՚ի յողոք բանս հնարաւոր ճարտար ութեան լեզ ութիւն նորա ըմբռնեալ, եւ յարքայաշուք ճոխութենէ իշխանութեան նորա ակնացել, յապաղէին ՚ի գլուխ տանիլ զիրսն:
       Այլ սիրտ Վարդանայ զեղոյր տխրութեամբ. զի տեսանէր զաշխարհն առ հասարակ ՚ի մոլորութիւնս արեւապաշ տութեան եւ կրակապաշ տութեան շաղախեալ, եւ զբարեզարդ ութիւն քրիստոնէ ութեան բարձեալ. թող զայն, զի ուրեք ուրեք մի հեռաւոր վայրս ՚ի մէջ եկեղեցւոյ` ուր յառաջն Քրիստոս պատարագէր, կանգնել էին բագինք պաշտաման հրոյ: Եւ տեսեալ, թէ որոյ վասն եկն ինքն, ոչ կարէ առ ժամայն ՚ի գլուխ տանիլ, անմխիթար ոգւով սգայր աւուրս բազումս: Եւ ապա իմացեալ` թէ այս ամենայն ՚ի նենգութենէ Վասակայ է, եւ թէ պատրանօք նորա լռեալ կան մեծամեծք, կոչեաց զհամակամ նախարարսն` գալ ՚ի Շահապիվան. եւ խորհուրդ արար ընդ նս` զինուորիլ ՚ի սէրն Քրիստոսի` ըստ խոստման իւրեանց. եւ վանել յաշխարհէ անտի զամենին, որք խոտորեցուցանէին զազգն ՚ի քրիստոնէութենէ. եւ չանսալ այլ ընդ այլոյ բանից Վասակայ. եւ եթէ հակառակ ինչ գտցի նա` կորուսանել եւ զնա: Յայս առաւել եւս սկսաւ յորդորել Վահան Ամատունի, մանաւանդ վասն ատելութեանն` զոր ունէր նա ընդդէմ Վասակայ:
       գ. ՚Ի նոյն աւուրս` մինչդեռ կային նախարարք հայոց ժողովեալ ՚ի միասին անդ ՚ի Շահապիվան յապարանս մեծին Վարդանայ, հասին առ նոսա եպիսկոպոսունք ՚ի Վաղարշապատայ` հանդերձ կաթողիկոսաւն. եւ գոյժ տուեալ նոցա` ասեն. կորեաւ ահա հայոց հեթանոսութեամբ. եւ տեսաք անօրէ նութիւն նոր. զի կանայք մոգուց եւ իշխանացն պարսից հրամանաւ Վասակայ եւ մոգպետին պատառեցին զհանդերձս հաւատաւոր կանանց, եւ շիջուցին զճրագունս յեկեղեցիս. եւ ինքեանք առաւել քան զարս իւրեանց համարձակեցան գործել չարիս: Եւ արդ` եթէ դուք եւս հաճեալ էք ընդ այդ, եւ ձերով խորհրդով իցէ հրամայեալ զայդ վաստկաց, նախ զմեզ սպանէք աստ, եւ ապա ձեռն արկէք յայդպիսի գործ:
       Յայնժամ ամենեցուն նոցա յոտն կացեալ` ասեն. գիտէ աստուած, զի անպարտ եմք յայդ չարեաց: Յայնմ վայրի խրախոյս տուեալ երանելւոյն Վարդանայ` ասէ. մինչեւ ցե՞րբ իցէ մեզ թաքուցանել զճշմարտ ութիւն հաւատոյ, եւ կորնչիլ եւ կորուսանել զնոսա, ժամ է արդ յայտնի լուսով գնալ իբրեւ ՚ի տունջեան, եւ որդիս լուսոյ կոչիլ, եւ մի ' եւս մնալ ՚ի խաւարի, ապա թէ ոչ` յիրաւի կորնչի քրիստոնէ ութիւն առ հասարակ յաշխարհէ մերմէ : Եւ անդէն ամենքին հաւանութեամբ Վարդանայ եւ եպիսկոպոսաց ուխտեցին միաբանիլ ՚ի միասին, եւ վանել մարտիւ զթշնամիսն հաւատոյ. եւ նախարար վերստին ընտրեցին զՎարդան` լինել ինքեանց գլուխ եւ առաջնորդ. եւ բերեալ ՚ի մէջ զաւետարանն երդուան ՚ի նա հաստատուն կալ ՚ի միաբանութեանն: Եւ ապա անկեալ առ ոտս կաթուղիկոսին եւ եպիսկոպոսացն` առին վերստին թող ութիւն վասն առաջին սուտ ուրացուցեանն: Եդին ապա պայման` ՚ի միջի, զի իւրաքանչիւր ՚ի նոցանէ ծածուկ ՚ի Վասակայ ժողովեսցէ ՚ի տոհմէ եւ ՚ի գաւառէ իւրմէ զայնոսիկ` որք կամիցին ինքնակամ նահատակիլ պատերազմու ՚ի վերայ հաւատոյ: Եւ եղեն ժամադիր, զի յամսեանն մարերի, այսինք ՚ի յունիսի` արասցեն սկիզբն գործոյն:
       Իսկ մի ոմն յոստանեայ արքունի տանէն, որում անուն էր Զանդաղան, այր ժանտ, գիտացեալ զխորհուրդ միաբանութեան նոցա` վաղվաղակի գնացեալ զեկոյց Վասակայ: Զայս լուեալ նախարարացն` առաքեցին եւ կալան զնա ՚ի գեօղն, որ կոչիւր Արծակ ՚ի Բագրեւանդ գաւառի. եւ կապեալ եդին ՚ի բանտի ՚ի մերձակայ գեօղ մի անուանեալ Բերդկունս. եւ յետ աւուրց ինչ ետուն քարկոծել զնա: Եւ ՚ի լինել այսր այսպէս, հռչակեցաւ յաշխարհին Հայոց խորհուրդ միաբան ութեան նախարարացն. եւ բազումք` ոյք բռնադատեալ էին ՚ի մոգուց, մերժեցին եւ արհամարհեցին զնոսա . սոյնպէս եւ ոմանք ՚ի նախարարաց, որոց ՚ի տունս կային պաշտօնեայք ամպարշտութեան, արտաքսեցին զնոսա. եւ ամենեքին միաբանեցան ընդ Վարդանայ:
       Ընդ այս երկուցեալ մոգպետին եւ զօրավարացն պարսից, ժողովեցին զամենայն զօրս իւրեանց ՚ի Բագրեւանդ գաւառ. փութացեալ եւ Վասակայ` առաքեաց առ նոսա եւ զայլ զօրս պարսից ՚ի սահմանաց աշխարհին Սիւնեաց, եւ ստուարացոյց զգունդ նոցա եւ ինքն եւս միացաւ ընդ նոսա :
       Իբր եհաս ամսին մարերի, ժողովեցան նախարարք հայոց ընդ ժամերգ ութեան հանդերձ զօրոք յամուրն Անգղ ՚ի Ծաղկուտն գաւառի. եկն անդր եւ եպիսկոպոսունք հայոց եւ սրբոյն Յովսէփ ընդ նոսա, եւ անդէն պատրաստել, եւ յաստուծոյ ձեռն ապաւինեալ, բաժանեցին զզօրս իւրեանց յերիս գունդս. եւ կազմութեամբ զինուց յարձակեցան ՚ի վերայ գնդին պարսից. գունդն առաջին յարեւելից կուսէ, եւ գունդն երրորդ ՚ի կալմանն հիւսիսոյ. եւ պաշարեալ զնոսա յամենայն կողմանց շուրջանակի կոտորեցին յանխնայ. եւ զբազումս ՚ի նոցանէ որք երեւելիքն էին` ձերբակալ արարին, եւ կալեալ եդին ՚ի բերդս. եւ զամենայն աւար բանակին ՚ի մի վայր ժողովեալ պահեցին զգուշութեամբ:
       Գտեալ ապա եւ զանօրէնն Վասակ ձերբակալ արարին զնա. թախանձանօք աղաչեաց զնոսա, եւ երդուաւ յաւետարանն սուրբ` հաստատուն կալ ՚ի հաւատս, եւ զամենայն ապաշխարանս առնուլ յանձն, միայն թէ մի մեկնեսցեն զնա ՚ի միաբանութենէ իւրեանց: Եւ նոքա թէպէտ եւ վստահացեալ յահագին երդումն նորա` ընկալան զնա յիւրեանս, բայց տակաւին ունէին կասկած մեծ:
       դ. Ապա առ ՚ի հաստատ ութիւն իրացն եւ յամր ութիւն քրիստոնէական հաւատոյ` ժողովեցան հրամանաւ սրբոյն Յովսէփայ կաթուղիկոսի եւ մեծին Վարդանայ ՚ի Շահապիվան բազմութիւնք եպիսկոպոսաց եւ երիցանց, նախարարաց եւ աւագաց, եւ այլ բիւրաւոր ժողովրդոց. եւ կոչեալ առաջի զվաստակ, ասեն ցնա. մեզ այլ ո'չ է խորհիլ ինչ, բայց եթէ յայնապէս պաշտպան լինել սրբոյ հաւատոյս, եւ ջնջնել զմո գութիւն յաշխարհէս, եւ համարձակ պաշտել զՔրիստոս. արդ` եթէ սերտիւ միաբանիս ընդ մեզ, բարի է. ապա թէ ոչ` չկարեմք մեզ այլ եւս պատրանօք վարիլ եւ շողոքորթել զպարսիկս : Զայս լուեալ Վասակայ` կեղծաւորեցաւ ընդ իւրում բարուցն, եւ ամենայն սիրով հաւանեցաւ միաբանիլ նս` ցուցանելով զինքն առաւել քան զամենին ջերմագոյն յաստուածապաշտութիւն. եւ յանդիման ամենեցուն վերստին երդուեալ կնքեաց իւրով մատնեաւ զաւետարանն սուրբ. զնոյն արարին եւ այլ իշխանք:
       Յայնժամ ապա համաձայնութեամբ ժողովոյն գրեցին եպիսկոպոսունք յեկտար երդման ՚ի վերայ հաստա տութեան ուղղափառ հաւատոյ ՚ի ձեւ մաղթանաց առ աստուած. եւ էր պատճէն թղթոյն այսպիսի, ըստ որում յառաջ բերէ Ղազար Փարպեցի. Զքեզ սուրբ հայր` արարիչ երկնի եւ երկրի, եւ զորդիդ քո միածին զտէր մեր Յիսուս Քրիստոս, եւ զսուրբ հոգիդ կենարար, զանորիշ եւ զանքակ երրորդութեանդ մի ութիւն խոստովանիմք արարիչ ամի, տեսակաց եւ անտեսից. որ միայնդ ես աստուած, եւ չիք այլ ոք բաց ՚ի քէն : Որ եւ ըստ մարդասի րութեան յաղագս փրկ ութեան տիեզերաց ՚ի վախճան աւուրցս մի ՚ի սրբոյ. երրորդութենէդ ծնար ՚ի սուրբ կուսէն Մարիամոյ. եւ զամենայն կարիս բարձեալ քոյին մարմնովդ` զոր ՚ի սուրբ եւ յաստուԱստուածածին Կուսէն առեր, տարեալ բեւեռեցեր ՚ի խաչափայտի. յորում հեղեալ զսուրբ արիւն քո` ազատեցեր զաշխարհ ՚ի ծառայութենէ մեղաց անիծից. մեռար, թաղեցար եւ յարեար. եւ վերացել յերկինս` ետուր աետիս խոստմանն` տանել առ քեզ զամսն, որ խոստովանին առ քեզ Աստուած ճշմարիտ, թագաւոր թագաւորաց եւ տէր տէրանց:
       Եւ մեք վկայեմք եւ խոստովանիմք զքեզ Աստուած ճշմարիտ, Աստուած ածոց եւ տէր տէրանց, Աստուած քաւիչ մեղաց մերոց, ուրացեալքս եւ զղջացեալքս, յանցուցեալքս եւ յողորմութիւնդ ապաւինեալքս, գլորել Քրիստոս եւ կանգնեալքս: Ընկա'լ զմեզ որպէս զորդին ուրացող, որ ծախեալ աղտեղեցաք զհանդերձ սուրբ մկրտութեանն, զոր զգեցուցեր մեզ աւազանին լուացմամբ. եւ անառակ անօրէնութեամբ թաւալեցաք ՚ի տղմի ուրացութեանց իբրեւ զդասակսն խոզաց: Եւ արդ` դարձեալ առ ճշմարիտ հայրդ երկնաւոր ` աղաղակեմք ասելով, մեղաք յերկինս եւ առաջի քո. շնորհեա ' մեզ բարեխօսութեամբ լուսաւորչին առաքելոցն, եւ վաստակովք սուրբ նահատակին Գրիգորի նոցին նմանոյն եւ գործակցի` զթող ութիւն մեղաց մերոց. եւ զգեցո ' մեզ զառաջին պատմուճանն. եւ մաքրեա ' զոտս մեր ՚ի խոչիցն չարեաց, որով ծակոտեալ թշնամւոյն` կաղացոյց զմեզ. եւ ագո ' մեզ կօշիկս պահպան ութեան աւետարանին սրբոյ. եւ դի'ր զմատանին զգծած խաչի քոյ ՚ի մատին աջոյ ձեռին մերոյ. որով կնքեալք զբոլոր անդամս մեր` սարսել բանսարկուն փախիցէ ՚ի մէնջ: Եւ որպէս հեղեր դու զարիւնդ քո սուրբ ՚ի վերայ մեղաւորաց ՚ի փրկ ութիւն յանցաւորաց, պարգեւեա ' եւ մեզ հեղուլ զարիւնս մեր ՚ի վերայ խոստովանութեանս այսորիկ եւ իւրաքանչիւր թող ութեան մեղաց:
       Եւ որ ոք հեռացեալ յուխտէ երդմանցս այսորիկ ցուցցի, եւ ուխտազանց ՚ի միաբանութենէս մերմէ որոշեսցի, ելքէ նա արտաքս ընդ Յուդայի, որ մերժեալ ընկեցաւ ՚ի գնդէ սուրբ առաքելոցն. եւ առանց ամենայն թող ութեան կացեալ ՚ի ձախու կողմանն` լուիցէ ՚ի քէն զահագին բարբառն, զոր ասես յաւուրն հատուցման, թէ երթա'յք յինէն ա'նիծեալք ՚ի հուրն յաւիտենից, որ պատրաստեալ է սատանայի եւ արբանեկաց նորա:
       Եւ իբրեւ ընթերցեալ եղեւ այս նամակ խոստովանութեան` օրհնութեան եւ անիծից յականջս ամենայն բազմութեան` ձայնակից լինելով եւ նոցունց իբրեւ ՚ի հանդիսական դաւանութիւն, առեալ կնքեաց զայն մատնեաւ իւրով նա ինքն Վասակ, եւ ապա համօրէն երեւելի նախարարք եւ գլխաւոր տանուտեարք եւ աւագ սեպուհք. եւ եդեալ զայն ՚ի մէջ աւետարանին` յոր երդուանն յանձնեցին ՚ի ձեռս սրբոյն Յովսէփայ կաթողիկոսի: Եւ կրկին կրկին երդուան եւ հաստատեցին առաջի նորա եւ ամենայն եպիսկոպոսաց եւ քահանայից` անխախտ պահել զսուրբ ուխտ հաւատոյ, եւ կամակար մտօք ճգնիլ ՚ի վերայ այնր մինչեւ ցմահ ընդ դէմ բռն ութեան պարսից:
       ե. Յայնմ վայրի հնչեաց երկիրն ընդ ասելոյ Փարպեցւոյն` ՚ի բարբառոյ բազմ ութեան մարդկան. որք միաձայն յաստուած խրախուսեալ աղաղակէին` ըստ գրելոյ Եղիշէի. պատրաստ եմք ՚ի հալածանս եւ ՚ի մահ եւ յամենայն նեղութիւնս վասն սուրբ եկեղեցեացն, զոր աւանդեցին հարքն մեր առաջինք` զօրութեամբ գալստեան տեառն մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի. որով վերստին ծնաք ՚ի մի յոյս հաւատոյ` մկրտութեամբ ՚ի Քրիստոս Յիսուս, ընդ նմին նման ութեան կամիմք չարչարանօք եւ արեամբ նորոգել զանձինս մեր. Քանզի հայր մեր զսուրբ աւետարանն գիտեմք, եւ մայր` զառաքելական կաթուղիկէ եկեղեցի: Մի ոք չար անջրպետ ՚ի մէջ անկեալ` զմեզ քակեսցէ ՚ի սմանէ:
       Եւ յաւելու ասել սուրբն Եղիշէ. Ո'չ այնու հետեւ երեւէր տէր առաւել քան զծառայ, եւ ո'չ ազատ փափկացեալ քան զգեղջուկ վշտացեալ. եւ ոչ ոք քան զոք նուազեալ յարիութենէ: Մի սիրտ յօժար ութեան էր ամենեցուն, արանց եւ կանանց, ծերոց եւ տղայոց` ամենայն միաբանելոյն ՚ի Քրիստոս քանի զի առ հասարակ զմի զինուորի զինուորեցան, եւ զմի զրահ զգեցան զհաւատոց պատուիրանին Քրիստոսի… կեանք իւրեանց ՚ի մահ համարեալ էին, եւ մահք իւրեանց անշուշտ կեանք: Բայց այս բարբառ ստէպ ստէպ ընթանայր. քաջութեամբ միայն մեռցուք, զանուն եւ զհոգիս եւեթ ժառանգեսցուք. զի կենդանի իցէ ՚ի մեզ Քրիստոս. որում դիւրին է միւս անգամ նորոգել զմեզ ՚ի հողոյ, եւ հատուցանել իւրաքանչիւր ըստ գործս իւր:
       Այսպիսի օրինակաւ միաբան քաջալերեալ ամենեցուն զանձինս եւ զընկերս` վառէին կազմէին ՚ի վրէժխնդր ութիւն եկեղեցւոյ. ապա հրաման ետուն նախարարք ամենայն` գալ ժողովիլ յիւրաքանչիւր գաւառաց եւ այլ եւս զօրաց բազմութեան. մինչեւ էանց թիւ համարոյ նոցա աւելի քան զհարիւր հազար: Խաղացին այնուհետեւ ՚ի վերայ քաղաքաց եւ աւանից, յորս շինեալ էին պարսիկք զմեհեանս եւ զկրակատունս . եւ կային բնակեալ ՚ի նոսին իբր յանհօդս. ընդ որս էին միաբանեալ եւ բազումք ՚ի հայոց զհետ երթեալ կրօնից նոցա: Եւ նախ դիմեալ սուրբն Վարդան եւ որք ընդ նմա ՚ի Դուին քաղաք` ձերբակալ արարին զանօրէնն Շաւասպ Արծրունի , եւ սատակեցին զնա. եւ զվերակացու պարսից զՄշկան որ նստէր անդ, արարին փախստական, եւ կործանեցին զմեհեանն: Ձերբակալ արարեալ եւ զՎնդոյ` այրեցին զնա ՚ի կրակարան սնոտի պաշտաման նորա. եւ կալեալ զորդի նորուն զՇերոյ` կախեցին զփայտէ. եւ կործանեցին զմեհեանն եւ զկրակատունս նորա: Եւ կանգնեցին ՚ի տեղի մեհենին զեկեղեցի մի փայտեայ յանուն սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին :
       Սոյնպէս դիմեալ եւ ՚ի մեծն Արտաշատ, ՚ի Գառնի, յԱնի, յԱրտագէրս, յԱրզնի, յՈղկան, ՚ի Կապոյտ, յՈրոտն, եւ յայլ քաղաքս եւ յամրոցս, կալան զամենայն քուրմս եւ զմոգս պարսից որք սփռեալ էին ՚ի նոսին, յորոց զբազումս ՚ի մի հաւաքեալ ՚ի գիւղն Զարեհաւան` չարաչար սպանին զնոսա. եւ զայլս յոլովս արկին ՚ի բանտ. եւ զկայանս եւ զորդիս նոցա վարեցին ՚ի գերութիւն. եւ քանդեալ զամենայն բնակութիւնս նոցա եւ զմեհեանս եւ զկրակատունս` մաքրեցին զկահս նոցին: Եւ սրբեալ զամենայն տեղիս աշխարհին Հայոց` նորոգ հաստեցին. եւ յամենայն եկեղեցիս` զորս պղծեալ էին պարսիկք, կանգնեցին զխաչն տէրունեան, եւ ուղղեցին սեղան խորհրդոյ. յորս եւ եդին քահանայս եւ պաշտօնեայս. եւ զաւար պարսից ետուն եկեղեցեաց. վերակացուս: Ըստ նմին օրինակի նաեւ նաեւ երիցունք եւ վանականք իւրաքանչիւր գաւառաց եւ քաղաքաց մտեալ ՚ի տունս մոխրանոցաց յատրուշանս` քանդեցին եւ հրձիգ արարին զայնոսիկ. գանեցին եւ զքուրմսն եւ վարեցին ՚ի բաց. մինչեւ բնաջինջ առնել յաշխարհէն զհետս իսկ կրակապաշտ մոլորութեանն: Յայս գործ սոցա բազմապատիկ նշանք երեւեցան յայ. զորս տեսեալ բազումք ՚ի հեթանոսաց` դարձան ՚ի հաւատս Քրիստոսի. որպէս գրէ Եղիշէ ականատես գոլով:
       Եւ զի բազումք ՚ի պարսից անտի ամրացեալ էին յանառիկ եւ յանմատչելի բերդս, զօրքն հայոց խաչանշան արարեալ ՚ի վերայ յարձակեցան, եւ առին զնոսա. եւ որպէս գրէ Եղիշէ երկու մեծամեծ բերդից պարիսպքն առանց ուրուք մերձենալոյ անկեալ կործանեցան. մինչեւ ամենայն բնակչաց զահի հարեալ ՚ի մեծ նշանէն` ինքեանք ձեռօք զկրակատունսն այրէին. եւ ուրանալով զօրէնս մոգութեանն` խոստովանէին ՚ի սուրբ աւետարանն: Եւ էր տեսանիլ յայնժամ զայր իւրաքանչիւր յաշխարհին Հայոց վառեալս եւ զինեալս` ոչ միայն ՚ի զգետս եւ ՚ի զրահս, այլեւ յաւէտ յար ութիւն ոգւոյ եւ ՚ի նախանձ եկեղեցւոյ ընդդէմ թշնամեաց հաւատոյ. մինչեւ ընդ ասելոյ նորուն Եղիշէի, նաեւ տղայք աշխարհին իբրեւ զարս պատերազմօղս խիզախէին: