ա.
Թագաւորեալ
զկնի
Միքայէլի
կայսեր`
որ
Թլուատն
էր`
որդի
նորա
Թէոփիլա
յարոյց
պատերազմ
ընդդէմ
հագարացւոց.
եւ
նախ
դիմեալ
յերկիրն
Բասենոյ`
եհար
եւ
վանեաց
անտի
զզօրս
այլազգեաց.
ընդ
որս
կոտորեաց
եւ
զբազումս
՚ի
հայոց`
որք
մտեալ
էին
ընդ
տ
էրութեամբ
նոցա.
եւ
հասեալ
՚ի
վերայ
գիւղաքաղաքին
Գոմաձորոյ`
խողխողեաց
զյոլովս
՚ի
բնակչաց
տեղւոյն.
եւ
ապա
սփռեաց
ըզզօրս
իւր
այսր
եւ
անդր
յասպատակութիւն.
յորոց
գունդ
մի
հասեալ
՚ի
Վանանդ`
մարտ
եդին
ընդ
մեծի
աւանին,
որ
կոչիւր
Կաճկաքար.
այլ
Սահակ
իշխան
երկրին
ելեալ
ընդդէմ
նոցա`
արար
՚ի
նոսա
հարուած
սաստիկ:
Իսկ
կայսրն
իւրով
բանակաւն
էանց
յաշխարհն
Խաղտեաց.
եւ
խաղացոյց
զհայս
եղեալս
անդ
յաշխարհ
իւր
հանդերձ
ընտանեօք
նոցին .
սոյնպէս
եւ
յայլ
տեղիս`
էր
զոր
կոտորէր,
եւ
էր
զոր
գերի
վարէր,
եւ
խաղացուցանէր
յերկիրն
Յունաց.
իսկ
զԽոզան
գաւառ
յաշխարհին
Չորրորդ
Հայոց
անապատ
արար
՚ի
մարդոյ
եւ
յանասնոյ,
ըստ
ասելոյ
Ասողկայ:
Եւ
խաղացեալ
մինչեւ
յերկիրն
Գեղամաց`
էառ
զքանի
մի
բերդս,
զորս
բռնացեալէին
այլազգիք,
այսինքն
է`
Էմու,
Ասաղին,
Մեծկերտ,
եւ
Ալբերդ:
Եկն
ապա
՚ի
Սպեր
գաւառ.
եւ
ել
ընդ
առաջ
նորա
խաղաղութեամբ
եւ
մեծամեծ
պատարագօք
նախարար
երկրին
Աշոտ
Շապուհեան,
այն
է
որդի
Շապհոյ
եղբօր
քաջին
Աշոտոյ
Մսակերի.
եւ
հայր
Շապհոյ
Բագրատունւոյ
պատմագրի.
եւ
կայսրն
հաւանեալ
ընդ
Աշոտ.
եւ
գովեալ
զնա`
կարգեաց
ապուհիւպատ
եւ
անթիպատրիկ.
այսինքն
հիւպատ
եւ
պատրիկ
մեծ.
եւ
յանձն
արար
՚ի
ձեռս
նորա
զիշ
խանութիւն
մերձակայ
գաւառացն:
բ.
՚Ի
դառնալ
անտի
կայսեր`
էանց
ընդ
գաւառն
Տարոնոյ,
որում
իշխէր
յայնժամ
Մուշեղ`
Ցրօնեցի
ասացել,
որ
եւ
էր
հպատակ
յունաց.
եւ
կայսրն
բազում
խնամ
եւ
սէր
եցոյց
հայոց
անդ
եղելոց.
եւ
հաճեալ
յոյժ
ընդ
քաջն
Մուշեղ`
մանաւանդ
թէ
կապեալ
սիրով
նորա,
առեալ
տարաւ
զնա
ընդ
իւր
՚ի
Կոստանդինուպօլիս.
քանզի
էր
Մուշեղ
այր
շնորհալի
դիմօք
եւ
գեղեցիկ
կերպարանօք,
առոյգանձն
եւ
ծաղկահասակ,
կորովամիտ
եւ
զգաստ,
հզօր
՚ի
գործս
եւ
քաջաբազուկ
՚ի
պատերազմունս.
որպէս
վկայեն
պատմիչք
յունաց:
Սոյն
այս
Մուշեղ
՚ի
բազում
իրս
բազում
հաւատար
մութիւն
ցուցեալ
Թէոփիլեայ
կայսեր`
առաւել
եւս
սիրելի
եղեւ
նմա.
եւ
զի
ոչ
ունէր
Թէոփիլոս
զորդի,
փեսայացոյց
զնա
ինքեան
յերրորդ
ամի
կայսեր
ութեան
իւրոյ`
տալով
նմա
՚ի
կ
նութիւն
զդուստր
իւր
զՄարիամ.
եւ
անուն
եդ
Մուշեղայ`
Ալէքս.
եւ
կացոյց
զնա
պատրիկ
եւ
իշխան
մեծ
եւ
կեսար:
Այլ
յետ
սակաւուց
՚ի
քսութենէ
բանսարկու
արանց
՚ի
կասկածանս
անկեալ
՚ի
վերայ
նորա,
իբր
թէ
յափշտակել
կամիցի
նա
զկայսեր
ութիւն
իւր,
պատճառանօք
իմն
Մագիստրոս
եւ
դուքս
զօրաց
կարգեաց
զնա`
եւ
արձակեաց
՚ի
Սիկիլիա,
ըստ
աւանդելոյ
Սիմէոնի
եւ
Գէորգայ
եւ
այլոց.
կամ
՚ի
Լոնգոբարտիա`
ըստ
Կեդրենեայ
եւ
Զոնարայ.
զի
հեռասցի
նա
յիւրմէ
առ
ժամանակ
մի:
Անդ
զամենայն
ինչ
բարւոք
տնտեսեալ
Մուշեղայ`
եկաց
հաւատարմութեամբ
ընդ
կամս
աներոյ
իւրոյ
Թէոփիլեայ
կայսեր:
գ.
Բայց
այսու
ամիւ
եւ
ոչ
անդէն
զերծ
գտաւ
՚ի
մանախաց
չարանախանձ
մարդկան.
քանզի
ոմանք
՚ի
սիկիլացւոց
անտի
եկեալ
առ
կայսրն`
չարախօս
եղեն
զնմանէ.
իբր
թէ
զաշխարհ
քրիստոնէից
եդեալ
է
՚ի
մտի
մատնել
այլազգեաց,
եւ
զընդդէմն
խորհի
ինքնակալիդ .
եւ
թէ
զսիրտս
ամենեցուն
յանկուցեալ
է
յինքն.
մինչեւ
ասել
զօրաց
նորա
եւ
ռամկաց.
թէ
Ալէքս
Մուշեղ
առնլոց
է
զկայսեր
ութիւն
՚ի
ձեռաց
Թէոփիլեայ,
եւ
զայս
նշանակել
կամելով`
խօսէին
ընդ
միմեանս
տառիւքս.
ա.
եւ
թ.
ասելով
թէ
այխն
ունի
զօրանալ
՚ի
վերայ
թոյի.
կամ
ընդ
յունականին`
ալքայն
՚ի
վերայ
թիդայի:
Բայց
կայսրն
ոչ
կամելով
նշաւակել
զփեսայ
իւր
զՄուշեղ
՚ի
պատիւ
երեսաց
դստեր
իւրոյ`
լռէր
առ
ժամանակ
մի:
Ծանուցեալ
Մուշեղայ
զթշնա
մութիւն
կայսեր`
յղեաց
առ
նա
պատգամ,
եւ
ասէ.
տո'ւր
ինձ
հրաման
տէր
իմ
առանձնանալ
եւ
կրօնաւորիլ.
զի
հանգիցես
՚ի
տարապարտ
կասկածանաց`
զոր
ունիս
՚ի
վերայ
իմ:
Այլ
կայսրն
ոչ
էառ
յանձն,
զի
մի
'
այրի
մնասցէ
դուստր
իւր,
եւ
ինքն
ամօթ
կրեսցէ:
դ.
Իբրեւ
մեռաւ
զկնի
սակաւուց
դուստր
նորա,
եւ
ծնաւ
ինքեան
որդի
յաջորդ
կայսերութեան,
յայտնեաց`
զոր
ունէր
՚ի
սրտի`
զթշնա
մութիւն
իւր:
Զայն
տեսեալ
Մուշեղայ`
այնուհետեւ
ամենայն
իրօք
զգուշանայր
՚ի
նմանէ:
Եւ
քանզի
յաչաղկոտք
անդադար
չարախօսութիւնս
բարդէին
՚ի
վերայ
նորա,
կասկած
որքան
զօր
առաւելոյր.
եւ
խորհէր
հնարիւք
իմն
զբռամբ
ածել
զՄուշեղ:
Սմին
իրի
առաքեաց
առ
նա
զ
Թէոդորոս
ոմն
արքեպիսկոպոս`
զայր
երեւելի,
յետակարաւ
երդման`
ապահով
լինել
յիւրմէ,
եւ
դառնալ
՚ի
Կոստանդինուպօլիս.
մանաւանդ
զի
կարօտեալ
եմ
ասէ
տեսանել
զքեզ.
եւ
զանձուկ
վախճանելոյ
դստեր
իմոյ
՚ի
սիրելի
փեսայդ
իմ
առնուլ:
Գնաց
Թէոդորոս
եպիսկոպոս
առ
Մուշեղ .
եւ
ողոք
բանիւք
շինեալ
զմիտս
նորա`
էած
զնա
առ
կայսրն:
Իսկ
կայսրն
ստեալ
երդման
իւրում`
նոյն
ժամայն
կալաւ
զՄուշեղ,
եւ
ետ
գանել
զնա
իբրեւ
ապստամբ.
եւ
ապա
եդ
՚ի
կալանս
՚ի
մէջ
բանտի.
եւ
զամենայն
ինչս
նորա
էառ
յարքունիս:
Ընդ
որ
տրտմեալ
յոյժ
Թէոդորոս
ի
եպիսկոպոսի`
սպասէր
առթի`
յանդիմանել
զկայսրն:
ե.
Ապա
յաւուր
միում
՚ի
գնալ
կայսեր
՚ի
տաճար
սուրբ
Աստուածածնի
եկաց
նա
՚ի
բեմի
հայրապետական
զգեստուք.
եւ
բարբառեալ
առ
կայսրն`
ասաց
զայն
բան
սաղմոսին.
լարեա
',
ուղղեա
',
եւ
թագաւորեա
',
ո
'
ինքնակալ
կայսր
բայց
վասն
ո՞յր:
Իսկ
կայսրն
զամօթի
հարեալ
՚ի
բանից
նորա
առաջի
աւագանւոյն`
ասաց
զփոխադարձ
բան
սաղմոսին.
վասն
ճշմարտութեան,
հեզ
ութեան
եւ
արդարութեան:
Ասէ
ցնա
արքեպիսկոպոսն.
եւ
ո՞ւր
ճշմարտ
ութիւն
կամ
արդար
ութիւն
քոյ.
ո՞չ
դու
ինքն
զբան
քոյ
հաստատեցեր
քոյին
ձեռամբ,
եւ
ետուր
ինձ
տանել
առ
Ալէքս
Մուշեղ.
եւ
զի՞նչ
ճշմարտ
ութիւն
այժմ ,
կամ
հեզութիւն,
եւ
կամ
արդար
ութիւն
ցուցեր
նմա:
Ընդ
այս
յանհնարինս
դառնացեալ
կայսեր,
եւ
՚ի
ցասումն
բարկ
ութեան
բրդեալ`
կատաղաբար
ինքնին
կորզեաց
եւ
վարեաց
՚ի
բաց
զարքեպիսկոպոսն
՚ի
բեմէ
անտի.
եւ
չարաչար
ետ
գան
հարկանել
զնա .
եւ
ապա
արտասահմանեաց
՚ի
մետաղս:
Այլ
վասն
այսր
կշտամբեալ
նորա
յԱնտոնիոսէ
պատրիարգէն
Կոստանդինուպօլսոյ`
դարձոյց
զնա
յաքսորանաց.
եւ
՚ի
խնդրոյ
աւագանւոյն
եհան
՚ի
բանտէ
եւ
զԱլէքս
Մուշեղ
զփեսայն
իւր.
եւ
զամենայն
ինչս
նորա
դարձուցեալ
անդրէն
՚ի
նա
`
կալաւ
զնա
՚ի
պատուի:
Բայց
նա
կամովին
հրաժարեալ
յաշխարհէ`
եղեւ
կրօնաւոր.
եւ
շինեաց
մենաստան
հոյակապ
՚ի
տեղին`
որ
կոչիւր
Անթեմիա.
եւ
եկաց
անդ
մինչեւ
՚ի
մահ,
եւ
անդ
թաղեցաւ:
