Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Բ.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Շահանշահն Աշոտ արքայ հայոց, որ փախուցեալ էր յամրոցն Կաքաւաքար, եւ նստէր անդ, որպէս ասացաք ՚ի գլ. իգ. լուեալ զամենայն անցս` որք անցանէին ընդ Հայս ՚ի ձեռն թշնամեաց. եւ տեսեալ` թէ ոչ ոք է, որ ձեռնտու լինի ինքեան, այլ` ամենեքին առ հասարակ որպէս թէ խորթացեալ էին, ոմանք փախստեայ գնալով, եւ ոմանք ընդ միմեանս մարտնչելով. հայեցեալ եւ յերեսս աշխարհին, զի գրեթէ ամայացեալ էր յարշաւանաց հինից . ինքն եւս դադարեալ ՚ի քաջութենէ գործոց իւրոց` խորհեցաւ ամրանալ յառանձին տեղի ուրեք. եւ վասնորիկ առեալ ընդ իւր արս իբր հարիւր, եկն եւ նստաւ ՚ի Սեւան կղզւոջ ՚ի ծովն Գեղամայ: Եւ այնուհետեւ ոչ ոք էր` որ խնամէր զաշխարհն Հայոց. զի անզաւակացեալ էր Հայաստան յիշխանաց եւ յորդւոց իւրոց, եւ եղծեալ էր ՚ի վայելչութենէ փառաց. կամ ընդ Յովհաննու կաթողիկոսի ասացից. աւերեալ եւ անմարդացեալ էր առ հասարակ ՚ի բնակչաց` յաւարառութենէ թշնամեացն. եւ խահրեալ ՚ի նախանձութենէ հարազատ նախարարութեանց, եւ խանգարեալ յապստամբ անոպայ անձանց: Յայսպիսի թշուառ ութեան վիճակի տեսեալ զաշխարհս մեր թշնամեաց որք շուրջն կային, երբերմն ասպատակ սփռեալ ՚ի նոյն ՚ի մնացորդսն յաւար դիմէին. յորոց իբր ՚ի փշրանաց անկելոյ զքաղց անգթութեան իւրեանց լնուլ կամէին:
       բ. Իսսկ մի ոմն ՚ի պատուաւոր իշխանացն Աշոտոյ արքայի Գէորգ անուն յազգէ Մարզպետունեաց` այր հզօր` տեսեալ զայսպիսի աւեր եւ աղէտ աշխարհին, հրաման ընկալեալ յԱշոտոյ էառ ընդ իւր արս կորովիս թուով քսան. եւ սկսաւ շրջիլ նոքոք ՚ի տեղիս եւ ընդ կարի ընդ ձեռնհաս գոլոյ պաշտպանէր եւ պատրաստէր յերեսաց հինից զսակաւացեալս:
       Եւ մինչդեռ նա յայսպիսի խնամս աշխարհին հոգալ փութայր, ՚ի նոյն աւուրսն հրաման եհաս յոստիկանէն մեծէ Յուսփայ առ Նըսր վերակացու` փութալ գնալ յԱտրպատական աշխարհ եւ զնորոգ ապստամբեալ գաբաւոնացիսն` որք բնակէին մօտ յայնոսիկ սահմանս, նուաճել, կամ ՚ի հնազանդ ութիւն ՚ի յորդորելով, եւ կամ ՚ի բերան սրոյ կոտորելով: Եւ նա զմի ոմն յիշխանայ իւրոց Բշր անուն ՚ի տեղի իւր վերակացու կարգեալ ՚ի Դուին քաղաքի, եւ նմա յանձն արարեալ զկապեալ իշխանսն զՍահակ եւ զԲաբկէն, զի պահեսցէ զնոսա ՚ի բանտի մինչեւ ՚ի դառնալ իւր անդր, ինքն չուեալ գնաց յաշխարհն Ատրպատական:
       Իսկ Բշրն լուեալ` թէ Աշոտ արքայ բնակեալ է ՚ի կողմանս Գեղամայ, գումարեաց ժողով սպայակոյտ զօրաց բազմաց խաղալ ՚ի վերայ նորա, եւ նուաճել զնա ընդ ձեռամբ իւրով: Բայց գիտացեալ` թէ նա ամրացեալ է յանմատչելի տեղիս կասկածեալ` թէ գուցէ ՚ի զուր ինչ աշխատեսցի ՚ի խաղալ ՚ի վերայ նորա, ընտրեաց ՚ի զօրաց անտի ժողովելոց հազարս հեծելոց սպառազինեաց, եւ սկսաւ շրջիլ նոքոք յաշխարհն Հայաստանեայց` գտանել ճիռս ՚ի սակաւամասնեայ մնացորդաց մարդկան, եւ աւար հարկանել եւ գերել. եւ յետոյ ՚ի նա ինքն յԱշոտ արկանել զձեռն:
       Ապա ՚ի խաղալ սորա այսպիսի արշաւանօք ՚ի բազում տեղիս դէպ եղեւ յաւուր միում յանակնկալ ժամու յանկարծակի պատահիլ գնդաւ` զահի հարաւ յոյժ. զի քսան ոգիք միայն կային ընդ իւր. վասնորոյ խոյս տուեալ յերեսաց նորա` խոտորեցաւ յանծանօթ տեղի ինչ: Եւ յետ քանի մի աւուրց յուսացեալ ՚ի զօր ութիւն տեառն, եւ զքսանսն իւր զօրացուցեալ` պնդեցաւ հանդերձ նոքօք զհետ Բշրայ: Եւ գտել զնա եւ զհազարսն նորա ՚ի դաշտի միում` յարձակեցաւ արիաբար ՚ի վերայ, եւ շփոթեաց զպատրաստ ութիւն զօ րութեան սպառազինեաց նորա. եւ խորտակեալ զխրոխտումն ընթացից երիվարաց նոցին` եհար զբազումս ՚ի նոցանէ. եւ խայտառակեաց զզարգ զինուց նոցա:
       Եւ ՚ի փախուստ դառնալ մնացելոցն հանդերձ Բշրաւ, անցեալ զնոքօք զօրացն Գէորգեայ առին զառաջս նոցա. եւ սաստ կութեամբ յարձակեալ ՚ի նոսա` կոտորեցին զբազումս. եւ զայլսն ցիրեւցան ցնդեցին ընդ աշխարհն իբրեւ զյարդս վարեալս ՚ի հողմոյ: Եւ զի յինքեանց եւս անկան ոգիք երեք, դարձան յետս` եւ ամփոփեցին զմարմինս նոցա, եւ թաղեցին: Եւ ապա առեալ զկողոպուտ անկելոց թշնամեացն` խոյս ետուն ՚ի տեղի ուրեք. եւ հանդեան սակաւիկ մի. եւ յետ այնորիկ սկսան վերստին շրջիլ յաշխարհին հայոց ՚ի վանումն ասպատակ ութեան հինից: Իսկ զօրքն Բշրայ` որք փախեան եւ անկան ՚ի Դուին, յաճապարել իւրեանց ՚ի ճանապարհի` զորս միանգամ գտին յանցաւորաց` սպանին զնոսա. եւ հասեալ զգլուխս նոցա աւելի քան զքսան արանց, եւս եւ զքահանայից ոմանց, տարան զայնոսիկ ընդ իւրեանս. որպէս թէ իւրեանց քաջութեամբ պատերազմեալ` առեալ իցեն զնոսին:
       գ. Այլ Բշր վերակացու վարանել ՚ի խորհուրդս մտաց իւրոց` տագնապէր զտիւ եւ զգիշեր` խնդրել զվրէժ ՚ի Գէորգեայ, եւ յԱշոտոյ արքայէ` ընդ որոյ հրամանաւ կայր Գէորգ. եւ ապա յառաւելն տապիլ` իբրեւ զհուր բորբոքեալ` գումարեաց զբազ մութիւն զօրաց իւրոց. եւ իբրեւ ամպ թանձրամած չու արարեալ` որոտալով խաղաց գնաց յեզր ծովակին Գեղամայ. եւ եհար անդէն զբանակ իւր` յանդիման ամրոցի կղզւոյն Սեւանայ, յորում էր արքայ Աշոտ, ՚ի մտի եդեալ կլանել զնա հանդերձ կղզեաւն. եւ եթէ այս ոչ յաջողեսցի, արկանել զնա յորոգայթ անճողոպրելի, եւ ՚ի շղթայս պարաւանդել զնա, եւ կապանօք շրջեցուցանել ընդ իւր ՚ի նախատինս նորա եւ ազգի նորին:
       Իսկ արին Աշոտ երկաթ` տեսեալ զայնչափ բազ մութիւն եկեալ ՚ի վերայ իւր, եւ զայնպիսի ոյժ պնդ ութեան թշնամեաց հասեալ առ դուրս, համարեցաւ զնոսա իբրեւ զխռիւս անապատի, որ հոսցի ՚ի հողմոյ. եւ ոչ իսկ սպասեալ մնաց դիմելոյ նոցա ՚ի վերայ իւր. այլ` ինքնին աճապարեալ` պատրաստեաց վաղվաղակի նաւս տասն, եւ ընտրեալ յիւրոց անտի զարս եօթանասուն` վառեալ յարդարեաց զնոսա ՚ի զէնս եւ ՚ի զրահս, եւ էին ամքին նոքա արք քաջակորովք` հաստաբազուկք եւ հմուտք ՚ի կրթ ութիւնս նետաձգութեց լայնալիճ աղեղանց. որ գրեթէ ՚ի մազէ ոչ վրիպէին, ըստ գրելոյ Յովհաննու կաթողիկոսի: Ամբարձեալ զսոսա Աշոտոյ ՚ի նաւսն անդ եօթն եօթն, եւ ինքնին առաջնորդեալ նոցա` ծովամարտիկ ընթացութեամբ իբրեւ զճայս թռուցեալ ՚ի վերայ կոհակաց, վարեաց զնաւսն հանդէպ թշնամեաց իւրոց. եւ զխոր ութիւն ջուրց` իւր ճակատատեղի յարդարեալ` անձանացաւ յանդիման այնոցիկ, որք խնդրէին զանձն նորա:
       Եւ այն ինչ զարմացեալ կային նոքա ՚ի վերայ այսպիսի վստահալից եւ յանդգնաճեմ արշաւանաց նոցա, լարեալ սոցա զլայնակամար աղեղունս իւրեանց` աջողաձեռն նետաձգութեամբ ՚ի թմր ութիւն շլաց ութեան կրթեցին զմիտս նոցա. զբազումս ՚ի նոցանէ միականիս կացուցին անդէն` հարեալ զնետսն յաչս նոցա. եւ զբազումս կարեվէր խոցեալ` տապաստ արկին ՚ի վերայ հողոյ. եւ զյօգունս առ ափն ծովուն դիաթաւալ կործանեցին. եւ զամենայն զուժգն ութիւն սպառնալեաց նոցա եղծեալ ապականեցին. եւ զխրոխտումն համօրէն կուտակ ութեան գնդի նոցա աղաւաղեալ աւերեցին, եւ զլեռնացեալ բարձր ութիւն հպար տութեան նոցա տապալեցին . եւ առհասարակ ցիրեւցան վարատեալ` զամենայն մնացեալս նոցա խայտառակաբար ՚ի փախուստ դարձուցին հանդերձ Բշրաւ: Եւ ապա ելեալ արտաքս ՚ի ցամաք անդր` ժողովեցին զառ եւ զաւար բանակի նոցա. եւ դարձան յամրոց իւրեանց:
       Յայսպիսի հարուածոց յանհնարինս սրտմտեալ Բշրայ, ՚ի փախչիլ անդ իւրում յերեսաց Աշոտոյ` դիմեալ գնաց ՚ի վերայ միոյ ամրոցի, որ ոչ էր այնչափ հեռի ՚ի ծովակէ անտի Գեղամայ, որ եւ կոչիւր ամրոց Քեղայոյ. որպէս զի հարկանելով զայն` փոքր մի զովասցի սիրտ նորա ՚ի տապոյ բարկութեանն: Բայց անգիտացաւ այնմ, թէ յանձրեւոյ փախուցեալ` տարափոյ ունի պատահիլ. վասն զի անդանօր ՚ի Գեղամ զօրք իւր միայն խայտառակեցան, իսկ աստ ՚ի յամրոցն Քեղայոյ ինքնին իսկ գլխովին զօրօք իւրովք: Քանզի յայնմ աւուր ` յորում դիմեաց նա ՚ի վերայ այսր ամրոցի Քեղայոյ, դիպուածով իմն եկեալ էր անդր Գէորգ իշխանն սակաւ արամբք. զորմէ եւ ՚ի վերոյ յիշեցաք:
       ՚Ի պաշարել ապա Բշրայ զամրոցն յանակնկալ ժամանակի` զարմացաւ յոյժ Գէորգ. զի ոչ գիտէր զեղեալսն. եւ տեսեալ` թէ զօրքն Բշրայ կարի իմն զայրագին կատաղութեամբ պատերազմին ամրոցին, երկեաւ: Եւ ապա առեալ ընդ ինքեան` զորս ընդ իւր ունէր` զորդիս զօրութեան, ել արտաքս յամրոցէ անտի առ թշնամիսն. եւ ինքնին միայնակ իբրեւ առիւծ յարձակեալ ՚ի վերայ զօրուն` զբազումս ՚ի նոցանէ ՚ի ժանիս սրոյ պատառեաց. եւ հասեալ ՚ի Բշրն` եհար եւ փշրեաց զոտս երիվարի նորա, եւ ընկէց ՚ի վայր. եւ նա հազիւ իմն ճողոպրեալ օգնութեամբ թիկնապահացն` հեծաւ յայլ ձի, եւ փախեաւ:
       Զայսպիսի յարձակումն Գէորգեայ տեսեալ մարտակցաց նորա` ինքեանք եւս յորդորեցան եւ քաջալերեցան յոյժ. եւ աջակից լեալ նմա` հարին զթշնամիսն անխնայ. եւ տապաստ արկին զյոլովս ՚ի նոցանէ: Իսկ մնացելոցն լքեալ եւ թողեալ զամենայն ծանր ութիւն զինուց իւրեանց` փախեան անտի, եւ դիմեալ գնացին ՚ի Դուին քաղաք: Իսկ Գէորգ եւ մարտակիցք նորա յաւարի առեալ զկապուտ կողոպուտ անկելոցն` դարձան յամրոցն. եւ յետ աւուրց ինչ գնացին անտի այլուր: Այլ բնակիչք ամրոցին Քեղայոյ լուեալ` թէ սպառնայ Բշր վերստին գալ ՚ի վերայ ամրոցին` յառնուլ զայն, երկեան յոյժ. եւ առեալ զամենայն ինչս իւրեանց` մեկնեցան անտի, եւ գնացին յայլ տեղի: Զայն իմացեալ Բշրայ` առաքեաց զզօրս , եւ առանց աշխա տութեան էառ զամրոցն, եւ զամենայն շրջակայ գեօղս եւ զաւանս նորին. սոյնպէս արար նաեւ ընդ այլ բազում ամրոցս:
       Եւ թէպէտ Գէորգ իշխանն ուրեք ուրեք ընդ կարի առնէր ինչ սակաւ պաշտպանութիւն, բայց նուազելով մարտակցաց նորա` նուազեցաւ եւ ինքն յայնպիսի գործոյ: Եւ այսպէս աշխարհս մեր իբր անիշխան մնացեալ` անապատ եղեւ, բաց ՚ի յանառիկ տեղեաց, յորս ապաստանեալ նախարարացն հայոց` զանձինս եւեթ պաշտպանէին: Իսկ Նըսր` որ գնացեալ էր յԱտրպատական, դարձ արարեալ յաշխարհէ անտի` եկն վերստին ՚ի Դուին, եւ նստաւ անդ. եւ յինքն գրաւեալ զկաթուղիկոսարանն` արար զայն բնակարան ծառայից իւրոց, եւ սակայն գութ արկեալ յայնմհետէ ՚ի վերայ ազգին հայոց` ոչ եւս նեղէր. զնոսա. այլ միայն առեալ զհարկ աշխարհին` խնամէր զամենեսին:
       դ. Իսկ կաթողիկոսն հայոց Յովհաննէս տեսեալ` թէ յափշտակեցաւ կաթողիկոսարանն, եւ ոչ գոյր յոյս վերստին ժառանգելոյ զայն, ել եւ գնաց ՚ի Վասպուրական աշխարհ առ Գագիկ արքայ Արծրունի. զի նա ինքն Գագիկ հրաւիրեալ էր զնա բազում անգամ գալ անդր: Ու կացեալ Յովհաննու կաթուղիկոսի` թէպէտեւ ըստ մարմնոյ անդորրացաւ փոքր մի, այլ ոգւով անդադար հոգայր եւ տառապէր պայեցեալ յայնչափ աւեր ութիւն աշխարհին իւրոյ: Անդ ապա` ՚ի թախծութենէ սրտին յորդորեցաւ գրել զանցս թշուառ ութեան իւրոյ ժամանակի. եւ նովին լրացուցանել զպատ մութիւն ազգին հայոց` զոր ՚ի վաղուց սկսեալն էր. մանաւանդ զի ստիպեալ եւս լինէր ՚ի նոյն ՚ի թագաւորաց անտի հայոց` ՚ի Գագկայ եւ յԱշոտոյ: Յաւարտ հասուցեալ ապա զճառս վիպասանութեան իւրոյ` կարգեաց ՚ի վերջոյ խրատ յորդորական` աղերսալից բանիւք` առ թագաւորսն հայոց եւ առ նախարարս եւ առ առաջնորդս, մի եւս գրգռիլ ընդդէմ միմեանց, այլ` կալ խաղաղական սիրով ՚ի միաբան ութիւն շինութեան: Իսկ հարազատ բանք նորա քաղելովն իմն համառօտին այսպէս:
       Թագաւորք աստուածասէրք եւ բարեպաշտօնք, իշխանք եւ պէտք եւ հրամանատարք հայոց, եղբարք մեր, եւ առաքեալք եկեղեցւոյ` եւ փառք Քրիստոսի. աղերս առաջի մատուցանեմ ձեզ զպիտառութիւնս զայս բանի, զի իբրեւ ցուցօղ հայելի ՚ի միտս անբասիրս սովաւ զձեզ հրաւիրեալ, եւ զյանդուգն եւ զանկարգ ճամարտակելն արտահալած արարեալ, անպատուհաս ես մնացից յահեղ մրրկէ աստի` եւ յահագին ալեացս փրփրեցելոյ եւ դիզացելոյ եւ կուտակելոց եւ դիմելոյ ՚ի վերայ ասքանազեանս գրոհի… Մի զպարծանս հարցն առաքինութեանց ձեզ բաւական վարկանել եւ ՚ի նոյն ապաստանեալ, պղերգութեամբ անձանց ՚ի վիհս խորափիտս ընկղմեսջիք. զի թէ հօր հմտաբար տեղեկութեամբ ղեկավարեալ իցէ, զի՞նչ օգուտ յայնմանէ որդւոց բերիցի, եթէ ՚ի նաւաբեկ ութեան կորնչիցին. վասն զի ոչինչ շահ զհօրն հմտ ութիւն կարծեմ լինել որդւոց նաւաբեկուե: Մի օտարացեալք եղիջիք ՚ի մօրէ, որ վերստին զձեզ ծնաւ նորոգատուր բանիւն կենդանականաւ ՚ի կեանսն կենդանի… այլ` եռանդասէր սրտի ջերմութեամբ հեռանալ լայնմանէ, որ ինչ վնասակար եւ հակառակ է հոգւոյ… իսկ այլովք ոմամբք վերշարժիլ, ՚ի մշտնջենական փառատրութիւնս ըստ պատահելոցն պարագայութեանց ՚ի պաշտօն աստուածայնոյ փառացն: Ապա հանդիսապէս արժանի գաջիք յետ այսմ ժամադր ութեան կենացս` մտանել յամպն իմանալի Սինէական լերինն, ո'չ ՚ի փորձ հրոյ ՚ի վայր բերեալ ընդ պայմանի խռուոյ յաւուրն ընտրութեան, այլ` ամպաչու թեւօք սլացեալ ՚ի վերին Սիոն` ՚ի հայեցել զտեսութիւն աստուծոյ, ո'չ վիմով ծերպի զեղչել` եւ զյետոյսն միայն տեսանել, այլ` զբովանդակ նկարագիրն փառացն հօր դէմյանդիման նկատել . եւ զայժմու փոքր ՚ի շատէ խելամտութեամբ զանց արարեալ ծանօթք եղիջիք պատրաստական վայելչութեանն. եւ յայնժամ գիտասջիք զնա, որպէս եւ նայն ծանեաւ զձեզ:
       Արդ` այսքան բան ձեզ խրատու բաւականասցի:
       Եւ ինքն Յովհաննէս կաթողիկոս կեցեալ զկնի այսորիկ այլեւս փոքր ինչ ժամանակ ցաւալից ոգւով վախճանեցաւ մօտ ՚ի ծերութիւն, յամի տեառն. 925. եւ ՚ի թուին հայոց. յհդ. կալեալ զաթոռ հայրապե տութեան վշտագին կենօք զամս. իէ. եւ ամիսս իբր. 8. եւ թաղեցաւ ՚ի Վասպուրական: Եւ ընտրեցաւ ՚ի տեղի նորա կաթողիկոս հայոց տէր Ստեփաննոս երկրորդ` հաւանութեամբ Աշոտոյ արքայի, եւ Գագկայ Արծրունւոյ, եւ նստաւ յԱղթամար. այլ ոչ յերկարեալ սորա յաթոռն մեռաւ զկնի տարւոյ միոյ. եւ յաջորդեաց զիշխանութիւն կաթողիկոսութեանն տէր Թէոդորոս առաջին ՚ի նոյն կղզւոջ:
       ե. Զայսու ժամանակաւ անկաւ գժտ ութիւն ՚ի մէջ Կոստանդեայ Պերփեռուժենայ կայսեր` թոռին Վասլի Հայկազնոյ եւ գահակցի նորա Ռոմանոսի Լակապենոյ. քանզի սա ինքն Ռոմանոս` որ էր աներ ինքնակալին Կոստանդեայ, եւ իբր թագաւորահայր համարեալ , գոլով այր սէգ եւ հզօր կամէր ինքնահրաման իշխել ՚ի կայսերութեան Յունաց, եւ ոչ լինել ընդ ձեռամբ փեսային իւրոյ: Եւ զի Կոստանդին էր պատանի հեզահոգի, չկարացեալ նուաճել զՌոմանոս` նուաճեցաւ ինքն ընդ ձեռամբ նորա. եւ սիրելով զառանձն ութիւն եւ զյաճախ ընթերցող ութիւն եւ զշարադր ութիւն մատենից` ՚ի նոյնս դեգերէր. եւ այնուհետեւ զանուն կայսերութեանն գրեթէ Ռոմանոս միայն ունէր ամս բազումս:
       Սոյն այս Ռոմանոս թէպէտեւ ՚ի Յունաց աշխարհին էր ծնեալ եւ սնեալ բայց ծագումն նորա ՚ի հայոց էր` ՚ի նախարարական յազնուատոհմ զարմէ. որպէս գրէ Լուիթ Բրանտոս եպիսկոպոս Կրմոնայ. գիրք. գ. գլ. 9. պատմիչ ժամանակակից, այն` որ առաքեցաւ դեսպան յՈթոնէ արեւմտեան կայսերէ առ յոյնս: Եւ էր հայր Ռոմանոսի Վաշտակ իշխան` ՚ի յունաց Ավաստակ Թէոփիլակտոս ասացեալ` երեւելի պատրիկ ՚ի դրան կայսեր. զորմէ աւանդէն յոյն պատմիչք, թէ յաւուրց անտի Հայկազնոյն Վասլի մակեդոնացւոց ցուցեալ էր բազում գործս արութեան. որոց առաջինն եղեւ այս, զի ՚ի միում նուագի ՚ի խաղալ յունաց ընդդէմ այլազգեաց ՚ի պատերազմ, սա ինքն Վաշտակ եւ Վասիլ ՚ի միասին մխեցան ՚ի մէջ բանակի թշնամեաց, եւ արարին ահագին հարուածս. այլ քանզի այլազգիք պատեցան յամենայն կողմանց ՚ի վերայ Վասլի` եւ վտանգեցին զնա , ՚ի վերայ եհաս Վաշտակ, եւ կայծակնաբար վեր ՚ի վայր դղորդեալ զբազ մութիւն թշնամեացն` ՚ի բաց կորզեաց եւ ապրեցոյց զՎասիլ. յորմէ եւ անդր առաւել եւս սիրելի եղեւ նա Վասլի, եւ եհաս մեծի պատուոյ:
       Եւ ապա զկնի մահուն Վաշտակայ` որդի նորա եւս նախասացեալդ Ռոմանոս Լակապէն ոչ սակաւ քաջութիւնս ցուցեալ ՚ի դրան Լեւոնի կայսեր որդւոյ Վասլի, պատուեցաւ ՚ի կարգս զօրավարաց. մինչեւ հասանել յետոյ յաւագ ութիւն մեծ, եւ լինել աներ ինքնակալի` այսինքն Կոստանդեայ Պերփեռուժենայ որդւոյ Լեւոնի. եւ հուսկ յետոյ` որպէս ասացաք` յինքն ձգեաց զիշ խանութիւն կայսերութեան, եւ յաւել աթոռակից առնել ընդ ինքեան եւ զորդիս իւր. որոց մին` որ կոչիւր Կոստանդին, էառ իւր ՚ի կ նութիւն զՀեղինէ զդուստր Ադրիանու` հայ պատրկի յերկրէն Սպերոյ` որ ՚ի Բարձր Հայս:
       Մինչդեռ նստէր Ռոմանոս հայկազուն յաթոռ կայսերութեան, եկն ՚ի թագաւորական քաղաքն ՚ի Կոստանդինուպօլիս Բագարատ Տարոնեցի` երէց որդի Գրիգորիսի Բագրատունւոյ, զոր յիշեցաք ՚ի գլ. ը. երես. 726. եւ էառ ՚ի կն ութիւն զքոյր Թէոփիլակտոսի մեծի պատրկի ՚ի կայսերական տանէ` ՚ի մերձաւոր ազգականաց Ռոմանոսի. եւ զի յոյնք յառաջնմէ իսկ տիրեալ էին սահմանաց ինչ Տարոնոյ, կայսրն Ռոմանոս յանձն արար զայն բաժին ՚ի ձեռս Բագարատայ` տուեալ նմա պատիւ պատրկութեան. եւ խոստացաւ պաշտպան լինել նմա ՚ի բռնութենէ այլազգեաց: Զայն իբրեւ ետես հօրեղբօրորդի Բագարատայ` Թոռնիկ Տարոնեցի, այն է որդի Ապուղանայ եղբօր Գրիգորիսի, որ տիրէր այլում մասին Տարոնոյ, (զորմէ յիշատակեալ եմք ՚ի նախակարգեալ տեղիդ ) անձնատուր եղեւ եւ նա ՚ի կայսրն` առ ՚ի գտանել ՚ի նմանէ զպաշտպան ութիւն ընդդէմ թշնամեաց: Եւ ՚ի մեռանիլ իւրում եթող կտակաւ զժառան գութիւն իւր ՚ի յոյնս, խնդրելով ՚ի փոխարէն այնմ վասն իւրայնոց տեղի բնակութեան ՚ի թագաւորական քաղաքին. եւ ՚ի յանձն առնուլ զայն կայսեր բազում յօժարութեամբ` եկին ընտանիք Թոռնկայ եւ եղբայր նորին Սմբատ ՚ի Կոստանդինուպօլիս, եւ անդ բնակեցան. իսկ միւս եղբայր նորա Վահան անուն մնաց ՚ի Տարոն մինչեւ ՚ի վախճան կենաց իւրոց:
       Սոյնպէս եւ ազգատոհմ Բագարատայ կէս մի ՚ի Տարոն, եւ կէս մի ՚ի Կոստանդինուպօլիս ունէին զբնակութիւն. եւ ոմանք երբեմն աստ` եւ երբեմն անդ: Եւ եղեն Բագարատայ որդիք երկու. զորոց զմին կոչեաց Աշոտ յանուն եղբօր իւրոյ Աշոտոյ պատրկի վախճանելոյ. եւ զմիւսն կոչեաց Ռոմանոս ՚ի յիշատակ հայկազնոյն Ռոմանոսի կայսեր, զոր իբրեւ աներ իւր համարէր: ՚Ի մեռանիլ Բագարատայ` պայազատեաց փոխանակ նորա երէց որդի նորին Աշոտ. եւ այսր Աշոտոյ եղեն որդիք Գրիգոր եւ Բագարատ. զորս ունիմք յիշատակել ՚ի ստորեւ ՚ի գլ. ե. երես. 719. բայց քանզի բազում ժամանակս բնակեցան յերկրին Տարոնոյ, եւ անդ սերեցան` միացեալ խնամութեամբ ընդ մնացորդս Մամիկոնէից, վասնորիկ կոչեցան եւ Տարոնեցի, եւ երբեմն Մամիկոնեան. յորոց ել եւ քաջն Թոռնիկ , այն` որ Մամիկոնեան ասի, բարեկամ Գրիգորի Մագիստրոսի. որպէս ունիմք յիշել ՚ի կարգի գրութեանս: Այլ մեք դարձցուք այժմ ՚ի պատ մութիւն ժամանակին Գագկայ Արծրունւոյ, եւ Աշոտոյ երկաթի Շահանշահի: