Ծանոթագրություններ

ՀԱՎԵԼՎԱԾ

 

Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ՁԵՌՔՈՎ, ԲԱՅՑ ԱՅԼ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ԱՆՈՒՆՈՎ ԳՐՎԱԾ  ՆԱՄԱԿՆԵՐ

1. ՄԱՏԹԵՈՍ ՎԵՀԱՊԵՏՅԱՆԻՆ, 1856 Թ. ՄԱՅԻՍ, ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ

Ինքնագիրը չի պահպանվել։ Առաջին անգամ տպագրվել է՝ «Դիվան», էջ 78–79, որտեղից եւ արտատպվում է:

Նամակը գրված է Գրիգոր Սալթիկյանի անունից: Նամակին կցված է Երվանդ Շահազիզի հետեւյալ ծանոթությունը. «Այս թուղթը թեեւ ուղղված է առաջնորդին Գրիգոր Կարապետյան Սալթիկյանի անունից, բայց գրված է Նալբանդյանի ձեռքով եւ շարադրությամբ, ուստի եւ, իբրեւ նրա գրչի գործ եւ մտքի ծնունդ, անպատեհ չենք համարում դասել նրա թղթերի շարքը»: 

 

2. ՄԱՏԹԵՈՍ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՉՈՒԽԱՃՅԱՆԻՆ, 1860 Թ. ՕԳՈՍՏՈՍԻ 14, ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻՑ  ԷՋՄԻԱԾԻՆ

Ինքնագիրը պահվում է՝ ԳԱԹ, ՄՆՖ, 60 (187) 11։ Առաջին անգամ տպագրվել է՝ «Դիվան», էջ 109 –111, հետեւյալ ծանոթությամբ. «Այս թուղթը, թեեւ, ինչպես կարելի է տեսնել վերնագրից եւ թղթի բովանդակությունից, ուղղված է կաթողիկոսին Նոր Նախիջեւանի քաղաքագլուխ Կարապետ Մարգարի Հայրապետյանցի կողմից, բայց շարադրված եւ գրված է Միքայել Նալբանդյանի ձեռքով: Ի նկատի առնելով, որ դա, այդ թուղթը եւս, յուր՝ Նալբանդյանի մտքի ծնունդն ու գրչի գործն է, եւս եւ որ դա իբրեւ Հնդկաստանի ուղեւորության վերաբերյալ թուղթ... անհրաժեշտ է, մենք ավելորդ չենք համարում եւ այդ զետեղել «Դիվանում»։ 

 

ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ՍՏԱՑԱԾ ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ

1 8 5 9

1. ԻՏԱԼՈՒՀՈՒՑ, 1859 Թ. ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 24, ՎԵՆԵՏԻԿԻՑ ՄՈՍԿՎԱ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 98 (154) II։ Ամբողջությամբ տպագրվում է առաջին անգամ։ Նամակը իտալերենից թարգմանել է Վիգեն Իսահակյանը:

Նամակի եւ «իտալուհու» մասին Երվանդ Շահազիզը գրել է հետեւյալը. – «Հանգուցյալի սիրո ապրումների մասին մի ակնարկ էլ (առաջին ակնարկը վերաբերում է դերասանուհի Պանովային – խմբ. ) գտնում ենք եւ մի ուրիշ տեղ, ակնարկ՝ դարձյալ միայն հավանական ու ենթադրական։ Վերջերումս միայն մեր ձեռքը հասած եւ ներկայումս թանգարանում պահվող նրա թղթերի մեջ գտնվել է մի վայելչատես օրիորդի պատկեր եւ դրա հետ միասին մի իտալերեն եւ մի ֆրանսերեն նամակ, ուղղված եղբորը, «եղբայր իմ» եւ ստորագրված «անձնվեր Մ. », առանց անվան եւ ազգանվան։ Նամակը գրված է Վենետիկում 1859թ. հոկտեմբերի 24–ին, այսինքն՝ հենց այն տարին, երբ Նալբանդյանը եղել եւ ճանապարհորդել է արտասահմանում։ Նամակը, թեեւ ուղղված է «եղբայր իմ»–ին, բայց յուր բովանդակությամբ կատարյալ սիրային է: Կարծում ենք, որ եթե պատկերը եւ նամակը առնչություն չունենային Նալբանդյանի անձի հետ եւ չվերաբերեին նրան, հազիվ թե այնքան խնամքով պահած լիներ նրանց յուր թղթերի ու նամակների հետ» (տե՛ս «Դիվան, էջ 216)։

Ներկայումս կորած ֆրանսերեն նամակն է, որ ստորագրված է եղել «անձնվեր Մ. » ձեւով. իտալերեն նամակը առանց ստորագրության է։ 

Էջ 329, տ. 23. « Շուտով կլինի քրոջս (դ) ? հարսանիքը » – Ինչպես պարզվում է նամակի հետագա բովանդակությունից, այն մի հրաժեշտի գիր է, որով իտալուհին հայտնում է Նալբանդյանին իր ամուսնության, դաշինքի մասին։ Քանի որ նա իր սիրեցյալին անվանում է «եղբայր», ուրեմն հիշյալ նախադասության մեջ խոսքը իր մասին է եւ պետք է կարդալ ոչ թե «քրոջս հարսանիքը», այլ «քրոջդ հարսանիքը»։ Սխալը կատարել է ինքը՝ նամակագիրը: 

 

1 8 6 0

2. Ա. ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՑ, 1860 Թ. ՓԵՏՐՎԱՐԻ 3, ՄՈՍԿՎԱՅԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 122 (132) II. Տպագրվում է առաջին անգամ:

Էջ 331, տ. 13. « Չերնեւսկու գործի համար... ) – Անհայտ։

էջ 331, տ. 14–15. Սալտիկովն այստեղ է – Նկատի ունի Սալթիկյան Գրիգորին։ 

 

3. Հ. ԱՃԵՄՅԱՆԻՑ, 1860 Թ. ՕԳՈՍՏՈՍԻ 3, ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻՑ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 91 (187) II: Տպագրվում է առաջին անգամ։

Էջ 332, տ. 26. «... Քառբ Մաքառիջին գրած գիրս » – Նկատի ունի Նոր Նախիջեւանի քաղաքագլուխ Կարապետ Հայրապետյանին։

 

1 8 6 1

4. ՀՈՎՀ. ԲԵՐԲԵՐՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ՀՈՒՆՎԱՐԻ 30, ՓԱՐԻԶԻՑ ԼՈՆԴՈՆ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 95 –II։ Տպագրվում է առաջին անգամ։ Այս եւ հաջորդ երեք հեռագիրը ֆրանսերենից թարգմանել է Գոհար Կարագյոզյանը։

Ծածկագիր–հեռագիր է, որով Հովհ. Բերբերյանը Նալբանդյանին շտապ Փարիզ է կանչում: 

 

5. Կ. ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ՄԱՐՏԻ 30, ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻՑ ՓԱՐԻԶ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 104 (233) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ։ 

էջ 333, տ. 14. « Ընկերությունը շնորհակալություն է հայտնում... » Կ. Հայրապետյանը նկատի ունի Նալբանդյանի անձնուրաց աշխատանքը հնդկահայ կտակների գործում։

 

6. Կ. ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ԱՊՐԻԼԻ 9, ԴՈՆԻ ՌՈՍՏՈՎԻՑ ՓԱՐԻԶ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 105 (234) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ։ 

Ըստ երեւույթին Նալբանդյանի՝ ապրիլի 4–ին Կ. Հայրապետյանին ուղարկած այն հեռագրի պատասխանն է, որով Նալբանդյանը խնդրում է փոխադրել 600 ֆունտ ստերլինգ՝ Հնդկաստանում իր գործը առաջ տանելու համար:

 

7. Ղ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՑ, [1861 Թ. ] ԱՊՐԻԼԻ 29, ՄԱՐՍԵԼԻՑ ՓԱՐԻԶ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 109 (236) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ։

 

8. Հ. ԱԲԳԱՐՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ՀՈՒՆԻՍԻ 27, ԿԱԼԿԱԹԱՅԻՑ ԿԱԼԿԱԹԱ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 88 (121) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ: 

Ըստ երեւույթին Նալբանդյանի՝ հունիսի 15/27–ին գրած նամակի պատասխանն է։ Նամակը չի պահպանվել։ Նույն օրը Նալբանդյանը ստանում է Վարվառե Էլիազյանի հունիսի 15/27–ի նամակը, անգլերեն, որով տեսակցությոն է նշանակվում Կատարինե Խոջամալյանի կտակի գործի կապակցությամբ։ (Տե՛ս ԳԱԹ, 96 (120) II)։ 

 

9. ՀՈՎՀ. ԽԱՉԿՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ՀՈՒՆԻՍԻ 29, ԿԱԼԿԱԹԱՑԻՑ ԿԱԼԿԱԹԱ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 101 (97) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ։ Նամակի մի ծայրը պատված է, որի հետեւանքով որոշ բառեր անդառնալիորեն կորած են: 

Ըստ երեւույթին Նալբանդյանի` հունիսի 12(24)–ին գրած այն նամակի պատասխանն է, որով Նալբանդյանը խնդրում է տեղեկություններ հաղորդել կտակարարներ Եղիա Մահտեսի Հակոբյանի եւ Սարգիս Ծատուրի Աղավելյանի մասին: 

Հովհաննես Խաչկյան (1804–1894), ավագ քահանա Կալկաթայում։

Էջ 336, տ. 10. «... ծրարեմք ի սմա զպատճէն նամակի... »–Նամակը մեզ չի հասել։ 

էջ 336, տ. 11. Սրբազան Թ. արքեպիսկոպոսն... – Խոսքը Թադթեոս Բեկնազարյանի մասին է, Սպահանի եւ Հնդկաստանի թեմակալ՝ 1851–1863թթ., հետադիմական հոգեւորական: Մահ. 1863թ. ։

 

10. ՀՈՎՀ. ԽԱՉԿՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ՕԳՈՍՏՈՍԻ 17 (29), ԿԱԼԿԱԹԱՅԻՑ ԿԱԼԿԱԹԱ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 102 (98) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ։ 

էջ 337, տ. 34. Ըստ խոստմանս առաքեմ քեզ գրութիւն մի... – Ըստ երեւույթին Նալբանդյանը բանավոր խոսակցության ժամանակ խնդրել է իմանալ Մասեհ Բաբաջանյանի մահվան թիվը։ Գրությունը մեզ չի հասել։

 

11. ՊՈՂՈՍ ՊԱԼԻՑ, 1861 Թ. ՕԳՈՍՏՈՍԻ 28, ԿԱԼԿԱԹԱՅԻՑ ԿԱԼԿԱԹԱ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 115 (107) I1. Տպագրվում է առաջին անգամ: Թվում է, թե հայերեն ձեռագիրը իրենը չէ, դրել է միայն ստորագրությունը (անգլերեն): 

Պողոս Պալ – Հնդկահայ իրավաբան, որին Նալբանդյանը հանձնել էր հնդկահայ կտակների գործը. Նալբանդյանի արխիվում (111–120/II) պահվում են նրանից ստացված նամակներ, որոնք գործնական բնույթի հն՝ իրենց հանդիպումների, պայմանավորվածությունների, փաստաբանի, այլեւայլ ծախքերի մասին։ 

էջ 337, տ. 16. Կոռտ – Անգլերեն բառ է՝ court, նշանակում է՝ դատարան: 

 

12. Կ. ՎՐԹԱՆԵՍՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 13, ՙԿԱԼԿԱԹԱՅԻՑ ԿԱԼԿԱԹԱ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 124 (115) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ, 

Հավանաբար Նալբանդյանի` օգոստոսի 17(29)–ին Կ. Վրթանեսյանին գրած երկտողի պատասխանն է, որով Նալբանդյանը տեղեկություն էր խնդրում կտակարար Մասեհ Բաբաջանյանի թաղման վայրի մասին։ 

Կարապետ Վրթանեսյան, Կալկաթայում հայոց եկեղեցպան։ 

 

13. ՊՈՂՈՍ ՊԱԼԻՑ, 1861 Թ. ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 20, ԿԱԼԿԱԹԱՅԻՑ ԿԱԼԿԱԹԱ Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 117 (109) II։ Տպագրվում է առաջին անգամ։

 

14. ՊՈՂՈՍ ՊԱԼԻՑ. 1861 Թ. ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 2, ԿԱԼԿԱԹԱՅԻՑ ԿԱԼԿԱԹԱ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 119 (105) II: Տպագրվում է առաջին անգամ: 

Թվում է, թե հայերեն ձեռագիրը իրենը չէ, դրել է միայն ստորագրությունը (անգլերեն)։ 

Էջ 340, տ. 17. « Սուպրիմ կոռտ » – Անգլերեն Է՝ Supreme Court, նշանակում է Գերագույն դատարան:

 

15. Կ. ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՑ, 1861 Թ. ԴԵԿՏԵՄԲԵՐԻ 12, ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻՑ ՊՈԼԻՍ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 106 (306) II։ Առաջին անգամ տպագրվել է «Անտիպ երկեր», էջ 377–378։ 

Գ. Այվազովսկու միջնորդությամբ 1858թ. խալիբականների եւ հայրապետականների միջեւ կնքվել էր «հաշտության» պայմանագիր, սակայն Նալբանդյանը կարողանում է համոզել կաթողիկոսին եւ նշանակել հատուկ վերաքննություն Խալիբյանի կատարած դրամական վատնումների շուրջը: Այս նամակով Հայրապետյանը ջանում է հանգստացնել Նալբանդյանին: 

 

1 8 6 2

Մ. Նալբանդյանին ուղղված Բակունինի առաջին հինգ նամակները (1862թ. ապրիլի 24–ից մինչեւ հունիսի 6) Նալբանդյանի ձերբակալության ժամանակ բռնագրավվել են ոստիկանության կողմից: Մյուս չորս նամակները Նալբանդյանին պիտի հանձնեին Լոնդոնի կենտրոնի գործակալներ մարկիզ Ն. Ա. դե Տրավերսեն (1862թ. հունիսի 16–ի նամակը), Պ. Ա. Վետոշնիկովը (1862թ. հուլիսի 5–ի եւ 6–ի նամակները) եւ Ա. Ի. Նիչիպորենկոն (Բակունինի այցետոմսի վրա գրված երկտողը, առանց ամսաթվի)։

Վերոհիշյալ երեք գործակալներն էլ ձերբակալվել են, եւ Նալբանդյանին ուղղված այդ նամակները նույնպես բռնագրավվել են: 

Ռուս հայտնի վտարանդի հեղափոխական Միխայիլ Բակունինի հետ (1814–1876) Նալբանդյանը ծանոթացել եւ մտերմացել էր Լոնդոնում 1862թ. հունվարին։ Իր մեմուարներում Ն. Ա. Տուչկովա–Օգարյովան գրում է. «Բակունինի Լոնդոն գտնվելու ժամանակ Ռուսաստանից եկածների մեջ հիշում եմ մի հայի Նալբանդով անունով... Բակունինը նրան վերջնականապես տիրել էր, ամբողջ օրերով նրա հետ թափառում էր Լոնդոնում... » (H. A. Тучкова–Огарева, Воспоминания, М., 1959, c. 189–190)։ 

Բակունինի նամակները վկայում են Գերցենի եւ Օգարյովի ղեկավարած Լոնդոնի հեղափոխական կենտրոնի, ինչպես նաեւ «Զեմլյա ի վոլյա» հեղափոխական խմբակցության հետ ունեցած Նալբանդյանի գաղտնի կապերի մասին: 

Հանձինս Նալբանդյանի Լոնդոնի կենտրոնը տեսնում էր մի անձնվեր ու վստահելի գործակալ Կովկասում (մանրամասն տե՛ս C. K. Даронян, М. Налбандян и тайное общество «Земля и воля», «Պատմա–բանասիրական հանդես»), 1979, N 3, էջ 21–37): 

 

16. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ԱՊՐԻԼԻ 12 (24), ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՓԱՐԻԶ

Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 75–76, որտեղից եւ արտատպվում է։ 

Հայերեն առաջին թարգմանությունը տպրագրվել է Ա–Դո, էջ 32–33, ապա ԵԼԺ, 111, էջ 421–422: 

Այս եւ հետագա նամակներում Բակունինը խոսում է իր կնոջը Իրկուտսկից Լոնդոն փոխադրելու գործը կազմակերպելու մասին: Այդ մի դժվարին եւ վտանգների հետ կապված գործ էր, քանի որ Բակունինը, որը 1861թ. վերջերին փախել էր Սիբիրից, համարվում էր քաղաքական հանցագործ, իսկ նրա երկու եղբայրները ձերբակալված էին Պետրոպավլովյան բերդում, Տվերի ազնվականների 1861 թ. «գյուղացիական ռեֆորմի» կապակցությամբ ցարին հղած ուղերձի համար: Այդ մասին Նալբանդյանը գրել է իր «Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ»–ում (սույն հրատ., հ. 4, էջ 57): Աշխատելով ապահովել Նալբանդյանի անվտանգությունը, Գերցենը ամեն կերպ համոզում էր Նալբանդյանին հեռու մնալ Բակունինի գործից։ 1862 թ. ապրիլի 21–ին Տուրգենեւին գրած նամակում Գերցենը խնդրում էր «թույլ մի տա նրան (Նալբանդովին), որ նա այստեղ բերի Բակունինի կնոջը (A. И. Герцен, Собр. Соч. в 30–ти т., т. XXVII, c. 218): 

Սակայն ե՛ւ Գերցենը, ե՛ւ Տուրգենեւը, ե՛ւ Նալբանդյանը տեղի տվեցին Բակունինի համառության առջեւ: Եվ նրանց ջանքերը պսակվեցին հաջողությամբ։ 1862թ. վերջերին Բակունինի կնոջը հաջողվեց Նալբանդյանի եւ Տուրգենեւի օգնությամբ Իրկուտսկից մեկնել  Լոնդոն;

Նալբանդյանի հետ ունեցած իր նամակագրության մեջ Բակունինը ծայրաստիճան  անզգույշ էր, չէր պահպանում կոնսպիրացիայի պահանջները, եւ այդ ամենը կործանարար ազգեցվթյուն ունեցավ ինչպես Նալբանդյանի, այնպես էլ «լոնդոնյան պրոպագանդինստների» գործով մեղադրվող մյուս գործիչների ճակատագրերի վրա։ 

Իր 1863թ. սեպտեմբերի 1–ին Բակունինին գրած նամակում Գերցենը վրդովմունքով բացականչում է. «Քո շատախոսությամբ դու կործանեցիր ոչ միայն Նալբանդյանին, այլ նաեւ, օրինակի համար, Վորոնովին... (A. И. Герцен, Собр. Соч. в 30–ти т., т. XXVII, c. 371)։ 

էջ 345, տ. 8. «... եւ բառարան էլ ունենք » – Նկատի ունի իր կազմած ծածկագիր–բառարանը։ 

Էջ 345, տ. 10–11. „ A tout segneur, tout honneur “ – Ըստ արժանվույն (ֆր. ): 

Էջ 345, թ. 11–12. „ Private gentlemen–ը Gunior–ի հետ... “ – Այսինքն՝ Ա. Ի. Գերցենը իր որդու՝ Ա. Ա. Գերցենի հետ։ Private gentlemen՝ ինքնամփոփ, մենակյաց ջենտլմեն Junior– կրտսեր (անգլ. )։ 

էջ 345, տ. 13. « Պոետը նստած է տանը... » – Խոսքը Ն. Պ. Օգարյովի մասին է: 

Էջ 345, տ. 14–15. « Երեկ մենք Մարցիանովի եւ Ալբերտինիի հետ նրանց մոտ ճաշեցինք... » – Մարցիանովը, ամենայն հավանականությամբ, Պ. Ա. Մարտյանովն է (1835–1866), որի հետ Նալբանդյանը հանդիպել էր Լոնդոնոմ Գերցենի եւ Օգարյովի տանը։ 1883թ. Ռուսաստան վերադառնալուց հետո նա ձերբակալվում է եւ արգելափակվում Ալեքսեեւյան ռավելինում: Վախճանվել է Սիբիրյան տաժանակրության մեջ։ Ն. Վ Ալբերտինին (1828—1890) լրագրող է եղել, գերցենյան «Կոլոկոլի» աշխատակիցներից։ Մեղադրվել է «լոնդոնյան պրոպագանդիստների» գործով։ Ռուսաստան վերադառնալիս Նալբանդյանը իր հետ բերում էր Ալբերտինիի նամակը «Կոլոկոլի» մեկ այլ թղթակցին, Ս. Գրոմեկեին։ Ալբերտինիի նամակում Նալբանդյանը երաշխավորված էր որպես «լոնդոնյան ռուսների կողմից մեծ հարգանքի արժանացած մարդ (տե՛ս Մ. Նալբանդյան, Վավերագրերի ժողովածու, էջ 253)։ 

Էջ 345, տ. 17. « Սինգլի մասին ոչինչ չգիտեմ... » – Անհայտ Single միայնակ (անգլ. )։ 

Էջ 345, տ. 18. « Pan–ը առանց Ձեզ տխրում է... »–Խոսքը լեհ վտարանդի Լյուդվիգ Չերնեցկու մասին է: 

 

17. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ԱՊՐԻԼԻ 24 (ՄԱՅԻՍԻ 6), ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՓԱՐԻԶ

Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 76–79, որտեղից եւ արտատվում է: Առաջին հայերեն թարգմանությունը տպագրվել է՝ Ա–Դո, էջ 33–38, ապա ԵԼԺ, 111, էջ 422–426։ 

էջ 351, տ. 11. « Նիկոլայ Իլիչ Վորոնովի հետ » (1832–1888), «Կոլոկոլի» եւ «Ռուսսկոյե սլովո»–ի թղթակից: Մեղադրվել է «լոնդոնյան պրոպագանդիստների» գործով: Գերցենը եւ Օգարյովը մեծ հույսեր էին կապում նրա հետ, որպես Կովկասի գործակալի: 1863թ. մայիսին լուրջ մեղադրանքներ չլինելու հետեւանքով Վերոնովը ազատվեց եւ ուղարկվեց Անդրկովկաս ոստիկանության խիստ հսկողության ներքո (տե՛ս И. П., Лейберов, Цебельдинская находка, изд. 2–ое, M., 1980)։ 

էջ 352, տ. 33. «... որ Պյոտր Ալեքսանդրովիչ Ցուրիկովր գրելու է... » – Խոսքը հենց իր՝ Նալբանդյանի մասին է: 

 

18. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ԱՊՐԻԼԻ 28 (ՄԱՅԻՍԻ 10), ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՓԱՐԻԶ

Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 80–81, որտեղից եւ արտատպվում է: Առաջին հայերեն թարգմանությունը տպագրված է Ա–Դո, էջ 39–41, ապա ԵԼԺ, III, էջ 426—428. 

էջ 357, տ. 8–9. «... որին երաշխավորում ենք բոլոր երեքս » – Ակնարկում է Ա. Ի. Գերցենին, Ն. Պ. Օգարյովին եւ իրեն։ 

Էջ 357, տ. 12. «... մեր ապրանքը... » – Նկատի ունի Լոնդոնի Ռուսական ազատ տպարանի հրատարակությունները: 

Էջ 358, տ. 28. « Մարկիզ ԴԵ Տրավերսե ». Նիկոլայ Ալեքսանդրովիչ (1829–1864), մարկիզ, Բակունինի մտերիմը։ 1862թ. հունվարին մեկնել է Լոնդոն, որտեղ ծանոթացել է Գերցենի եւ Օգարյովի հետ։ Մեղադրվել է «լոնդոնյան պրոպագանդիստների» գործով: Նալբանդյանը նրա հետ հանդիպել է Փարիզում, Տուրգենեւի մոտ։ 

էջ 358, տ. 30. «... ավելացրեք` Պյոտր Ալեքսանդրովիչ Կուրդյումովին » – Մ. Ա. Բակունինի կեղծանուններից:

էջ 359, տ. 3. « Ձեր Լ. Բ. » – Լեոնտիյ Բրիկալով՝ Մ. Ա. Բակունինի կեղծանուններից: 

 

19. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. [ԱՊՐԻԼ–ՄԱՅԻՍ], ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՓԱՐԻԶ

Այցետոմսի ինքնագրի լուսանկար–պատճենը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 94 (302) II: Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 85։ Հայերեն առաջին թարգմանությունը տպագրվել է ԵԼԺ, III, էջ 433։ 

Քանի որ այս այցետոմսը Նիչիպորենկոն ցույց է տվել Նալբանդյանին Փարիզում, Տուրգենեւի տանը, ապա այդ կարող էր տեղի ունենալ միայն 1862թ. մայիսին: Այս այցետոմսի հետ միաժամանակ Նիչիպորենկոյից բռնագրավվել է 1862թ. մայիսի 10–ին Ջուզեպե Գարիբալդիին գրած Բակունինի նամակը, որտեղ ներկայացված էր Ռուսաստանի, ավստրիական եւ թուրքական իմպերիաների ճնշված ժողովուրդների ազատության ծրագիրը Գարիբալդիի օգնությամբ (տե՛ս Լեմկե, էջ 86 եւ հետո): 

 

20. Մ. Ա ․ ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ՄԱՅԻՍԻ 4 (16), ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՓԱՐԻԶ

Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 81–82, որտեղից եւ արտատպվում է։ Հայերեն առաջին թարգմանությունը տպագրվել է Ա–Դո, էջ 41–42, ապա ԵԼԺ, 111, էջ 428։

 

21. ԹԱԳՎՈՐՅԱՆԻՑ, 1862 Թ. ՄԱՅԻՍԻ 14 (26), ՊՈԼՍԻՑ ՓԱՐԻԶ

Ինքնագրի լուսանկար–պատճենը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 97 (305) II. Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 113–114, թարգմանվել է ռուսերեն, քննիչ հանձնաժողովի՝ Նալբանդյանի գրությունների պաշտոնական թարգմանիչ Ասկարխանովի կողմից: 

Նամակի Ս. Թ. ստորագրությունը Ասկարխանովը վերագրել է Հարություն Սվաճյանին եւ թյուրիմացության մեջ գցել հետագա հրատարակողներին (Ա–Դո, Ա. Կարինյան, Ե. Շահազիզ)։ Նալբանդյանը ինքը քննության ժամանակ տալիս է հասցեատիրոջ ճիշտ անունը (Այս մասին տե՛ս «Անտիպ երկեր», էջ 137, 291)։ Նամակի հայերեն տեքստը առաջին անգամ վերծանել է Ա. Կարինյանը («Դեմքեր եւ դեպքեր», 1928, էջ 112), որոշ տարընթերցումներով: 

էջ 362, տ. 6. « Պարոն Մարտիրոսին նամակը... » – Այսինքն Մաձինիի նամակը։ 

էջ 362, տ. 13. «... չունենալով այս քաղքիս մեջ սեղանավոր մը... » – Այսինքն՝ կոմիտե չունենալով:

էջ 362, տ. 29. «... աղքատ եւ հիվանդ եղբարց օժանդակելու... » – Հիվանդ ասելով նկատի ունի Հայաստանը: 

էջ 362, տ. 29–30. «... Լոնդոնի մայր լոժը... » – Ակնարկում է Ա. Ի. Գերցենի խմբակը:

Էջ 363, տ. 1. «.. էնժընիոէորին համար... » – Կարդա՝ ինժեներ. ով լինելը անհայտ   է։ 

էջ 363, տ. 2. « Պետք էր, որ քու tremp–եդ–քանի մը մարդ ըլլար հոս... » – Ակնարկում է Նալբանդյանի կրակոտ բնավորությունը. կարդա temper – տեմպերամենտ (ֆր. ): 

էջ 363, տ. 11. « Տորոսեն » – Այսինքն՝ Տավրոսեն։

 

22. Ի. Ս. ՏՈՒՐԳԵՆԵՎԻՑ, 1862 Թ. ՄԱՅԻՍԻ 21 (ՀՈՒՆԻՍԻ 2). ՓԱՐԻԶԻՑ ՓԱՐԻԶ

Ինքնագրի լուսանկար–պատճենը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 125 (307) II: Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 83. Ժամանակը դրվում է ըստ Տարեգրության, էջ 207. Հայերեն թարգմանությունը տպագրվել է ԵԼԺ, III, էջ 438. 

Պահպանվել է Ի. Ս. Տուրգենեւի 1862թ. հունիսի 1–ին գրված ստացականի ինքնագրի լուսանկար–պատճենը, որ պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 126 (307) II, Առաջին անգամ տպագրվել է «Վավերագրերի ժողովածու», էջ 195։ Հայերեն թարգմանությունը տպագրվել է ԵԼԺ. III, էջ 438. «Ես, ներքոստորագրյալս, վկայում եմ, որ Միխայիլ Լազարեւիչ Նալբանդովից պարտք եմ վերցրել 300 ռ. արծաթ, որ պարտավորվում եմ վերադարձնել 3 ամսից առանց ներքոգրյալ հայցի»։ Վերը հիշվող գումարը Նալբանդյանը փոխարինաբար տվել էր Տուրգենեւին՝ Բակունինի կնոջը Իրկուտսկից Տվերի նահանգը փոխադրելու համար: 

 

23. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ՄԱՅԻՍԻ 25 (ՀՈՒՆԻՍԻ 6), ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Ինքնագրի լուսանկար–պատճենը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 93 (304) II: Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 82–83։ Հայերեն առաջին թարգմանությունը տպագրվել է Ա–Դո, էջ 42–44, ապա ԵԼԺ, III, էջ 429։

Էջ 365, տ. 17. «... Պյոտր Ալեքսանդրովիչ » – Նալբանդյանին դիմում է ծածկանունով՝ Պ. Ա. Ցուրիկով:

էջ 365, տ. 19. « Վերջապես տեսա՞ք Կոմսին » – Խոսքը մարկիզ Ն. Ա. դե Տրավերսեի մասին է։ 

էջ 365, տ. 19. «... Բաբարիկիններից մեկնումեկին » – Նկատի ունի Բակունիններին։ 

էջ 365, տ. 20. «... Բրիկալովի գործի վերաբերյալ » – Խոսքը հենց իր՝ Մ. Ա. Բակունինի մասին է:

էջ 365, տ. 20—21. «... Մարիա Օսիպովնայի մասին... » – Մ. Ա. Բակունինի կնոջ ծածկանունը։ 

էջ 365, տ. 22. « Ուղարկում եմ գրքույկը... » – Խոսքը վերաբերում է Նալբանդյանի «Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ» գրքին, որը Բակունինը գաղտնի ճանապարհով ուղարկել էր Ռուսաստան: 

էջ 365, տ. 31. «... ե՛ւ Տիզենհաուզենը, ե՛ւ նրա բարեկամ Կոստերովը... » – Նկատի ունի Ա. Ի. Գերցենին եւ Ն. Պ. Օգարյովին։ 

Էջ 366, տ. 2. Jsle of Witr – Ուիթր կղզի (անգլ. )։ 

էջ 366. տ. 4–5. «... Ի՞նչ է անում Դուռնովը » – Այսինքն՝ ռուսական կառավարությունը: 

էջ 366, տ. 5. «... Ռյումինը ծառայության է նշանակվում Լեհաստան » – Խոսքը իշխան Կոնստանդին Նիկոլաեւիչի մասին է։ 

էջ 366, տ. 7. «... դրդեք Լարիոն Անդրեեւիչին » – Ակնարկում է Ի. Տուրգենեւին։ 

էջ 366, տ. 12. «... ֆրանսերեն գրագետ նամակ » – Այսինքն՝ գրել պայմանական բառերով:

 

24. Ի. Ս. ՏՈՒՐԳԵՆԵՎԻՑ, 1862 Թ. ՀՈՒՆԻՍԻ 1, ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Ինքնագրի լուսանկար–պատճենը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 127 (319) II. Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 83, որտեղից եւ արտատպվում է: 

Տուրգենեւը Պետերբուրգում պետք է հանդիպեր Նալբանդյանին՝ Բակունինի կնոջը Իրկուտսկից Տվերի նահանգ եւ այնտեղից էլ Լոնդոն տեղափոխելու հարցով։ 

 

25. Ի. Ն. ՏՈՒՐԳԵՆԵՎԻՑ, 1882 Թ. ՀՈՒՆԻՍԻ 1, ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Ստացականի ինքնագրի լուսանկար–պատճենը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 126 (307) II։ Առաջին անգամ տպագրվել է «Վավերագրերի ժողովածու», 195։ Հայերեն թարգմանությունը տպագրվել է ԵԼԺ, 11I, էջ 438։ 

Էջ 367, տ. 9. «... պարտք եմ վերցրել 300 արծաթ դրամ... » – Այս գումարը Նալբանդյանը փոխարինաբար տալիս է Տուրգենեւին՝ Բակունինի կնոջը Իրկուտսկից Տվերի նահանգը փոխադրելու համար։ 

 

26. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ՀՈՒՆԻՍԻ 4 (16), ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 129–131, որտեղից եւ արտատպվում է: Հայերեն առաջին թարգմանությունը տպագրվել է Ա–Դո, էջ 44–46, ապա ԵԼԺ, 111, էջ 430–431։ Դրված է եղել Մ, Բակունինի եղբայր Պավելի կնոջը՝ Նատալյա Սեմյոնովնա Բակունինային հասցեագրված նամակի մեջ։ Այդ նամակը նույնպես բռնագրավված է եղել դե Տրավերսեի ձերբակալման ժամանակ: Այդ նամակում Բակունինը գրում է. «Ծանոթացիր մոտիկից Նալբանդյանի հետ, գուրգուրիր նրան։ Նա ոսկի մարդ է – Ամբողջովին հոգի եւ ամբողջովին նվիրում» (տե՛ս Լեմկե, էջ 125)։ Նալբանդյանը տեսնվել է Ն. Ս. Բակունինայի հետ Պետերբուրգում։ Միխայիլ Բակունինի կնոջը Իրկուտսկից Լոնդոն փոխադրելու գործի կապակցությամբ։ 

Բակունինի՝ Նալբանդյանին գրած սույն նամակը պարունակում է մի շարք կոնսպիրատիվ տեղեկություններ «Զեմլյա ի վոլյա» գաղտնի ընկերության գործունեության վերաբերյալ։ 

Նամակում հանդիպում են անհայտ անուններ:

էջ 370, տ. 26. « Ալեքսանդրովսկոյե կատարած ճամփորդության մասին... »   –Այսինքն՝ Վարշավա։

 

27. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ՀՈՒՆԻՍԻ 23 (ՀՈՒԼԻՍԻ 5), ԼՈՆԴՈՆԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 27–28, որտեղից եւ արտատպվում է: Հայերեն առաջին թարգմանությունը տպագրվել է Ա–Դո, էջ 47, ապա ԵԼԺ, 1II, էջ 431–432։

Այս նամակի հետ միաժամանակ Վետոշնիկովից բռնագրավվել է եւ Բակունինի` Ն. Մ. Բակունինային նույն ամսաթվով գրված նամակը։ Այդ նամակով Բակունինը հանձնարարում է Վետոշնիկովին որպես վստահված անձ եւ ավելացնում. «Միայն, ի սեր աստծո, զգույշ եղիր եւ ոչ ոքի, բացի Պավելից, մի ասի այդ մասին։ Մեկ էլ Նալբանդովին կարող ես ասել, եթե նա Պետերբուրգում է» (տե՛ս Լեմկե, էջ 24)։

Էջ 372, 4. 18. « Ուղարկում եմ Ձեզ խոհարարական գրքից եւս 10 օրինակ »  – Խոսքը Սիմեոն Մանուկյանի (այսինքն՝ Մ. Նալբանդյանի) «Երկրագործությունը որպես  ուղիղ ճանապարհ» գրքի մասին է, որը հետո ընկավ կառավարության ձեռքը, բայց այդպես էլ չպարզվեց իսկական հեղինակի անունը:

Էջ 372, տ. 24. «... կբերեք Ռիբնոյից » – Այսինքն՝ Պրյամուխինոյից։ 

Էջ 372, տ. 26. « Պրեյվատից վերցրել է... » – Խոսքը Ա. Ի. Գերցենի մասին է։

էջ 372, տ. 27. «... Ուղարկում է Օլիմպիա Սերգեեւնային... – 0. Ս. Վինոգրադկա՝ Մ. Ա. Բակունինի կնոջ ծածկանունն է։ 

Էջ 373. տ. 1. « Այստեղ չգիտեն թե ինչ մտածեն ձեր հրդեհների մասին »: – Խոսքը վերաբերում է 1862թ. մայիսին Պետերբուրգում տեղի ունեցող հսկայական հրդեհներին, որոնք կազմակերպված էին ցարական կառավարության կողմից եւ հետապնդում էին առաջավոր ուժերի դեմ գրոհելու նպատակ: Շուտով այդ հրդեհներից հետո ժամանակավորապես դադարեցին «Սովրեմեննիկ» եւ «Ռուսսկոյե սլովո» ամսագրերը, ձերբակալվեցին Պիսարեւը, Չեռնիշեւսկին, Սերնո–Սոլովյովիչը, Նալբանդյանը եւ մյուսները։

 

28. Մ. Ա. ԲԱԿՈՒՆԻՆԻՑ, 1862 Թ. ՀՈՒՆԻՍԻ 24 (ՀՈՒԼԻՍԻ 6), ԼՈՆԴՈՆԻՑ

ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Առաջին անգամ տպագրվել է Լեմկե, էջ 28, որտեղից եւ արտատպվում է: Հայերեն առաջին թարգմանությունը տպագրվել է Ա–Դո, էջ 48, ապա ԵԼԺ, III, էջ 432։ 

Էջ 374, տ. 3. M–le Albrecht –Անհայտ։

 

29. Թ. ՄԵԼՔՈՒՄՅԱՆԻՑ ԵՎ Ս. Ս. ՍՏԵՓԱՆՈՍՅԱՆԻՑ, 1862 Թ. ՀՈՒԼԻՍԻ 22,

ԿԱԼԿԱԹԱՅԻՑ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, 107 (102) II. Տպագրվում է առաջին անգամ: Թվում է, թե նրանց ձեռագիրը չէ, իրենք միայն ստորագրել են: Նման է հենց նամակի մեջ հիշվող Հովհ. Խաչկյանի խճողված, դժվարընթեռնելի ձեռագրին: 

էջ 374, տ. 13. «... Մէլօվն ամբողջ ստացանք... » – mail՝ փոստ (անգլ. )։ 

 

1 8 6 5

30. ՍՏ. ՆԱՋԱՐՅԱՆԻՑ, 1865 Թ. ՍԵՊՏԵՄԲԵՐԻ 25, ՄՈՍԿՎԱՅԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 108 (103) II. Առաջին անգամ տպագրվել է «Լումա», 1904, N 6, էջ 167 –169, սխալներով: 

էջ 377, տ. 17. « Կատկովի գրվածքը... » – Խոսքը 1865 թ. աշնանը Կատկովի «Московский вестнук»–ում տպագրված «Երիտասարդ Վրաստան, երիտասարդ Հայաստան» խմբակների եւ նրանց գործունեության մասին է: 

էջ 377, տ. 17. «... թիֆլիզյան անցքի վերա... » – Նկատի ունի հայ համքարական շարժումը այդ թվականին։ 

էջ 377, տ. 18. «... պատասխանը Թիֆլիզից... » – «Закавказец» ստորագրությամբ լույս է տեսնում մի հոդված, որտեղ ժխտվում են Կատկովի ենթադրությունները: 

Էջ 377, տ. 35. « Սատակեցավ եւ Այվազը... » – Գ. Այվազովսկու եպիսկոպոս դառնալու համառ ջանքերը զուր են անցնում. հատուկ հանձնաժողովի կողմից Նոր Նախիջեւանի թեմի գործերը քննելուց հետո նա հանվում է իր պաշտոնից։ (Այս մասին մանրամասն  տե՛ս. Աշ. Հովհաննիսյան, Նալբանդյանը եւ նրա ժամանակը, հտ. 2, էջ 11–14, 172– 181)։

 

31. Ա ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՑ, 1865 Թ. ՀՈԿՏԵՄԲԵՐԻ 14 (26), ԲԵՌԼԻՆԻՑ ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳ

Ինքնագիրը պահվում է ԳԱԹ, ՄՆՖ, 123 (114)11. Sպագրվում է առաջին անգամ: 

Էջ 378, տ. 18. « Խռալովենց մոտ... » – Խոսքը նորնախիջեւանցի Խռալյան Աստվածատուր Մովսիսյանի մասին է: Նրա անունը հանդիպում է Նալբանդյանին տրված երեսփոխանական թուղթը ստորագրողների թվում եւ «Հյուսիսափայլի» բաժանորդների ցանկում: 

էջ 378, տ. 26. « Եղբայր Բերբերյանը » – Նկատի ունի Հովհաննես Բերբերյանին (1838–1917); 

էջ 379, տ. 20. « Լազար Իլյիչին եւ նրա ընտանիքին... » – Ակնարկում է Լ. Ի. Խաֆաֆովին՝ Ղազարոս Խաֆաֆյանին: Նորնախիջեւանցի վաճառական է։ Նալբանդյանը նրա հետ ծանոթ է եղել մանկուց։ Բակունինը նրա հասցեով էր ուղարկել «Երկրագործության» տասը օրինակը, որ ընկավ ոստիկանության ձեռքը: Խաֆաֆյանը Կ. Հայրապետյանի առեւտրական գործակիցն է եղել եւ հարել է նրա խմբակցությանը:

Էջ 379, տ. 21. «... գնացի Տրովատոր լսելու... » – Խոսքը Նալբանդյանի սիրած օպերայի՝ «Տրուբադուրի» մասին է։

Էջ 379, տ. 24. « Հայրապետյանցը վերստին միաձայն քաղաքագլուխ ընտրված է... »  – Խոսքը Կարապետ Հայրապետյանի մասին է: 

 

ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԿՈՐԱԾ ՆԱՄԱԿՆԵՐԸ ԵՎ ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ

[1 8 4 6 – 1 8 4 7]

Հայտարարություն Մկրտիչ Եկենյան վարժապետի դեմ։ ԵԼԺ, IV, 21: 

 

1 8 4 8

Դիմում Նոր Նախիջեւանի հասարակական ժողովին՝ մինչեւ մայիսի 10: Տե՛ս «Տարեգրություն», 1848։

 

1 8 4 9

Գրիգոր, Ղազարոս եւ Սերովբե Նալբանդյաններին՝ մինչեւ հունվարի 7, Օդեսայից Նոր Նախիջեւան։ ԵԼԺ, IV, 10։

 

1 9 5 2

Հայտարարություն Սինոդին՝ Մկրտիչ Եկենյան վարժապետի դեմ, դեկտեմբերի 7, Քիշինեւ։ Տե՛ս «Տարեգրություն», 1852։

 

1 8 5 3

Մսեր Մսերյանին, օգոստոսի 3, Պետերբուրգից Մոսկվա։ Մատենադարան, Մսերյանների արխիվ, թղթ. 207, վ. 1972։ 

 

1 8 5 7

Մսեր Մսերյանին, նամակ–պամֆլետ, ապրիլի 4, Մոսկվա: Տե՛ս « Տարեգրություն », 1857։ 

Գրիգոր Սալթիկյանին, ապրիլի 8, Մոսկվայից Նոր Նախիջեւան, ԵԼԺ, IV, 43: Կարապետ Հայրապետյանին, Մոսկվայից Նոր Նախիջեւան. ԵԼԺ, IV, 48։

 

1 8 5 8

Կարապետ Հայրապետյանին, նոյեմբերի 27–ից հետո, Մոսկվայից Նոր Նախիջեւան. ԵԼԺ, IV, 56։

 

1 8 5 9

Հարազատներին, ապրիլի 3, Վարշավայից Նոր Նախիջեւան։ «Ծոցատետրի նկատողություններ»: ԵԼԺ, 1V, 261 [1] ։ 

Գրիգոր Սալթիկյանին, ապրիլի 3, Վարշավայից Նոր Նախիջեւան:

Մատթեոս Վեհապետյանին, ապրիլի 3, Վարշավայից Աստրախան:

Չեթուին (?), ապրիլի 3, Վարշավա (երկու նամակ):

Սահակ Ալաջալյանին, ապրիլի 3, Վարշավայից Մոսկվա:

Ստեփանոս Նազարյանին, ապրիլի 15, Բեռլինից Մոսկվա:

Չեթուին, ապրիլի 15, Բեռլին (երկու նամակ):

Կորսակովին, ապրիլի 15, Բեռլին։

Վլադիմիր Զոտովին, ապրիլի 15, Բեռլին:

Ստեփանոս Նազարյանին, ապրիլի 23, Փարիզից Մոսկվա:

Չեթուին, ապրիլի 23, Փարիզ։

Ռեդայեցին (?), ապրիլի 23, Փարիզ։

Հարազատներին, ապրիլի 23, Փարիզից Նոր Նախիջեւան։

Գրիգոր Սալթիկյանին, ապրիլի 23, Փարիզից Նոր Նախիջեւան:

Հարություն Գյոքչեյանին, ապրիլի 23, Փարիզից Մոսկվա:

Ստեփանոս Նազարյանին, ապրիլի 28, Լոնդոնից Մոսկվա:

Հարազատներին, ապրիլի 28, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան:

Չեթուին, ապրիլի 28, Լոնդոն:

Սահակ Ալաջալյանին, ապրիլի 28, Լոնդոնից Մոսկվա:

Հովհաննես Թյուսյուզյանին, ապրիլի 28, Լոնդոնից Փարիզ:

Ստանիսլավ Սաթինին, ապրիլի 28, Լոնդոնից Փարիզ։

Բոգդանովային, ապրիլի 29, Լոնդոն:

Չեթուին, մայիսի 3, Լոնդոն։

Անանիա Սուլթանշահին, մայիսի 5, Լոնդոնից Մոսկվա:

Ամբրոսիոս Գալֆայանին, մայիսի 11, Լոնդոնից Փարիզ:

Ստեփան Ոսկանին, մայիսի 11, Լոնդոնից Փարիզ:

Ղեւոնդ Ալիշանին, մայիսի 12, Լոնդոնից Փարիզ: 

Ստեփանոս Նազարյանին, մայիսի 20, Լոնդոնից Մոսկվա։

Սահակ Ալաջալյանին, մայիսի 20, Լոնդոնից Մոսկվա։

Ստեփանոս Նազարյանին, մայիսի 22, Լոնդանից Մոսկվա։

Մատթեոս Վեհապետյանին, մայիսի 22, Լոնդոնից Աստրախան։

Հովհաննես Քյաթիպյանին, մայիսի 27, Բրյուսելից Փարիզ։

Սարգսին, մայիսի 27, Բրյուսել:

Ստեփանոս Նազարյանին, մայիսի 30, էսսենից Մոսկվա։

Սահակ Ալաջալյանին, մայիսի 30, Էսսենից Մոսկվա։

Դրուցքոյին (?), մայիսի 30, Էսսեն։ 

Սահակ Ալաջալյանին, հունիսի 9, Բրյուսելից Մոսկվա:

Սարգսին, հունիսի 9, Բրյուսել:

Սահակ Ալաջալյանին, հուլիսի 4, Փարիզից Մոսկվա:

Սարգսին, հուլիսի 7, Փարիզ:

Մարկոսին (?), հուլիսի 7, Փարիզ:

Հովհաննես Թյույսյուզյանին, հուլիսի 7, Վարշավայից Փարիզ:

Ճանիկ Արամյանին, հուլիսի 7, Վարշավայից Փարիզ։

Ճանիկ Արամյանին, սեպտեմբերի 28, Մոսկվայից Փարիզ։

Հովհաննես Թյույսյուզյանին, սեպտեմբերի 28, Մոսկվայից Փարիզ։

Կարապետ Հայրապետյանին, հոկտեմբերի 27, Մոսկվայից Նոր Նախիջեւան։ 

ԵԼԺ, IV, 65։

Հովհաննես Թյույսյուզյանին, նոյեմբերի 2, Պետերբուրգից Փարիզ։

Հովհաննես Քյաթիպյանին, նոյեմբերի 2, Պետերբուրգից Փարիզ։

Ստեփան Ոսկանին, նոյեմբերի 2, Պետերբուրգից Փարիզ։ 

 

1 8 6 0

Մատթեոս Վեհապետյանին, փետրվարի 5, Պետերբուրգից Աստրախան։

Հովհաննես Սահրատյանին, փետրվարի 5, Պետերբուրգից Մոսկվա։ 

Անանիա Սուլթանշահին, փետրվարի 5, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Կովայլսկուն, փետրվարի 9, Պետերբուրգից Փարիզ (?):

Կարապետ Հայրապետյանին, փետրվարի 16, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Նույնին, փետրվարի 17, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Անանիա Սուլթանշահին, փետրվարի 19, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Հովհաննես Բերբերյանին, փետրվարի 19, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Մարտիրոս Մյասնիկյանին, փետրվարի 21, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Կարապետ Հայրապետյանին, փետրվարի 21, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Անանիա Սուլթանշահին, փետրվարի 24, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Մատթեոս Վեհապետյանին, փետրվարի 26, Պետերբուրգից Աստրախան։

Կարապետ Հայրապետյանին, փետրվարի 28, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Ստեփանոս Նազարյանին, մարտի 9, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Կովայլսկուն, մարտի 10, Պետերբուրգից Փարիզ:

Մովսես Ալամխանյանին, մարտի 15, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 16, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Դանիել Գարագաշին, մարտի 16, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 16, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Կոնստանդին Ուստիմովիչին, մարտի 16, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Սիմեոն Մուշեղյանին (?), մարտի 19, Պետերբուրգից Աստրախան։

Կոնստանդին Ուստիմովիչին, մարտի 21, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Մատթեոս Վեհապետյանին, մարտի 21, Պետերբուրգից Աստրախան (երկու նամակ)։

Հովհաննես Սահրատյանին, մարտի 21, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 22, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 27, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Կոնստանդին Ուստիմովիչին, մարտի 28, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Ստեփանոս Նազարյանին, մարտի 28, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 29, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Սերովբե Նալբանդյանին, մարտի 29, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 30, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 30, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան:

Ստեփանոս Նազարյանին, ապրիլի 6, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Մալյում Հազարյանին, ապրիլի 8, Պետերբուրգից Պոլիս։

Կոնստանդին Ոստիմովիչին, ապրիլի 11, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Ստեփանոս Նազարյանին, ապրիլի 13, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Նույնին, ապրիլի 14, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Նույնին, ապրիլի 19, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 20, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Մատթեոս Վեհապետյանին, ապրիլի 22, Պետերբուրգից Աստրախան (երկու նամակ)։

Կարապետ Հայրապետյանին, ապրիլի 30, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Ստեփանոս Նազարյանին, մայիսի 5, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Նույնին, մայիսի 13, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Հովհաննես Բերբերյանին, մայիսի 13, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Նույնին, մայիսի 19, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Ստեփանոս Նազարյանին, մայիսի 20, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Նույնին, մայիսի 24, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Նույնին, հունիսի 1, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Կարապետ Հայրապետյանին, հունիսի 1, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Հովհաննես Բերբերյանին, հունիսի 2, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Ստեփանոս Նազարյանին, հունիսի 3, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Նույնին, հունիսի 6, Պետերբուրգից Մոսկվա:

Կարապետ Հայրապետյանին, հունիսի 8, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 8, Պետերբուրգից Նոր Նախիջեւան։

Մատթեոս Վեհապետյանին, հունիսի 8, Պետերբուրգից Աստրախան։

Ստեփանոս Նազարյանին, հունիսի 10, Պետերբուրգից Մոսկվա։

Հարություն Աճեմյանին, հուլիսի 19, Նոր Նախիջեւանից Պետերբուրգ։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հուլիսի 26, Նոր Նախիջեւանից Պետերբուրգ։

Վարդ Խալիբյանցին (?), հուլիսի 26, Նոր Նախիջեւան: 

Կարապետ Հայրապետյանին, օգոստոսի 26, Թիֆլիսից Նոր Նախիջեւան (երկու նամակ)։ 

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 26, Թիֆլիսից Նոր Նախիջեւան:

Մատթեոս Չուխաճյանին, օգոստոսի 27, Թիֆլիսից Էջմիածին։

Կարապետ Հայրապետյանին, սեպտեմբերի 3, Թիֆլիսից Նոր Նախիջեւան։

Հարություն Համասփյուռին, սեպտեմբերի 8, Էջմիածնից Մոսկվա։

Կարապետ Հայրապետյանին, սեպտեմբերի 11, Էջմիածնից Նոր Նախիջեւան։

Ստեփանոս Նազարյանին, սեպտեմբերի 14, էջմիածնից Մոսկվա:

Կարապետ Հայրապետյանին, սեպտեմբերի 19, Էջմիածնից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 19, Էջմիածնից Նոր Նախիջեւան։

Պետրոս Սիմոնյանին, սեպտեմբերի 19, Էջմիածնից Թիֆլիս։

Հարություն Քալանթարյանին, սեպտեմբերի 19, Էջմիածնից Երեւան։

Հայրապետ (?) Վարդազարյանին, սեպտեմբերի 26, Էջմիածնից Մոսկվա:

Կարապետ Հայրապետյանին, սեպտեմբերի 26, Էջմիածնից Նոր Նախիջեւան:

Պետրոս Սիմոնյանին, սեպտեմբերի 26, Էջմիածնից Թիֆլիս։

Կարապետ Հայրապետյանին, հոկտեմբերի 11, Էջմիածնից Նոր Նախիջեւան։

Մատթեոս Վեհապետյանին, հոկտեմբերի 11, Էջմիածնից Աստրախան:

Կարապետ Հայրապետյանին, հոկտեմբերի 21, Թիֆլիսից Նոր Նախիջեւան։

Մատթեոս Չուխաճյանին, հոկտեմբերի 22, Թիֆլիսից Էջմիածին:

Եսայի Կարապետյանին, հոկտեմբերի 22, Թիֆլիսից [Էջմիածին]:

Քվաքեռներին (?), հոկտեմբերի 22, Թիֆլիս:

Գրիգոր Տեր–Ստեփանոսյանցին, հոկտեմբերի 22, Թիֆլիսից Էջմիածին։

Եղիազար եպիսկոպոսին, հոկտեմբերի 22, Թիֆլիսից Էջմիածին:

Մկրտիչ վ. Բաբամյանին, հոկտեմբերի 22, Թիֆլիսից Էջմիածին:

Հարություն Քալանթարյանին, հոկտեմբերի 22, Թիֆլիսից Երեւան:

Մկրտիչ Սանասարյանին, հոկտեմբերի 24, Թիֆլիսից Պետերբուրգ։ 

Կարապետ Եզյանցին, հոկտեմբերի 26, Թիֆլիսից Պետերբուրգ։ 

Կարապետ Հայրապետյանին, հոկտեմբերի 28, Թիֆլիսից Նոր Նախիջեւան (երկու նամակ)։ 

Մկրտիչ Սանասարյանին, նոյեմբերի 16, Տրապիզոնից Պետերբուրգ:

Կարապետ Հայրապետյանին, նոյեմբերի 22, Պոլսից Նոր Նախիջեւան։

Հարազատներին, նոյեմբերի 22, Պոլսից Նոր Նախիջեւան։ 

Կարապետ Հայրապետյանին, նոյեմբերի 29, Պոլսից Նոր Նախիջեւան։

Նույնին, դեկտեմբերի 6, Պոլսից Նոր Նախիջեւան։

Փափազյանցին (?), դեկտեմբերի 6, Պոլիս:

Մկրտիչ Սանասարյանին, դեկտեմբերի 13, Պոլսից Պետերբուրգ:

Մովսես Բուդաղյանին, դեկտեմբերի 14, Պոլսից Պետերբուրգ։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, դեկտեմբերի 14, Պոլսից Պետերբուրգ։

Կարապետ Հայրապետյանին, դեկտեմբերի 14, Պոլսից Նոր Նախիջեւան:

Մաթեոս Վեհապետյանին, դեկտեմբերի 14, Պոլսից Աստրախան:

Ստեփանոս Նազարյանին, դեկտեմբերի 14, Պոլսից Մոսկվա։ 

Միքայել Միանսարյանին, դեկտեմբերի 20, Պոլսից Թիֆլիս:

Հարազատներին, դեկտեմբերի 20, Պոլսից Նոր Նախիջեւան:

Մկրտիչ Սանասարյանին, դեկտեմբերի 20, Պոլսից Պետերբուրգ:

Կարապետ Հայրապետյանին, դեկտեմբերի 20, Պոլսից Նոր Նախիջեւան:

Ստեփանոս Նազարյանին, դեկտեմբերի 20, Պոլսից Մոսկվա:

Քվաքեռներին (?), դեկտեմբերի 20, Պոլիս:

Մկրտիչ Աղաթոնին, դեկտեմբերի 30, Նեապոլից Պոլիս: 

 

1 8 6 1

Հովհաննես Սահրատյանին, հունվար 13, Լոնդոնից Պետերբուրգ:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հունվարի 13, Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Հովհաննես Բերբերյանին, հունվարի 16, Լոնդոնից Փարիզ:

Մովսես Բուդաղյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Հարազատներին, հունվարի 17, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Պետրոս Սիմոնյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Թիֆլիս:

Ստեփանոս Նազարյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Մոսկվա:

Քվաքեռներին (?), հունվարի 17, Լոնդոն (երկու նամակ?)։

«Մեղվին» (Հ. Սվաճյանին), հունվարի 17, Լոնդոնից Պոլիս:

Հովհաննես Քաթանյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Ստավրոպոլ։

Կարապետ Հայրապետյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան: 

Հովհաննես Բերբերյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Փարիզ (երկու նամակ):

Միքայել Միանսարյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Թիֆլիս:

Ճանիկ Արամյանին, հունվարի 17, Լոնդոնից Փարիզ:

Ֆեոդոր Ռուդնեւին, հունվարի 17, Լոնդոնից Մոսկվա:

«Մեղվին», փետրվարի 1, Փարիզից Պոլիս:

Անանիա Սուլթանշահին, փետրվարի 1, Փարիզից Մոսկվա:

Լալաեւին (?), փետրվարի 1, Փարիզ:

Մովսես Բուդաղյանին, փետրվարի 1, Փարիզից Պետերբուրգ։

Հարություն Սվաճյանին, փետրվարի 1, Փարիզից Պոլիս:

Միքայել Միանսարյանին, փետրվարի 5, Լոնդոնից Թիֆլիս:

Գրիգոր Մալենցովին, փետրվարի 5, Լոնդոնից Մոսկվա։

«Մեղվին», փետրվարի 5, Լոնդոնից Պոլիս:

Պոլսի ռուսական փոստին, փետրվարի 5, Լոնդոն: 

[Սարգիս] Էլիգյուզելյանին, փետրվարի 5, Լոնդոնից Պոլիս (երկու նամակ)։

Հարություն Սվաճյանին, փետրվարի 5, Լոնդոնից Պոլիս:

Հովհաննես Քյաթիպյանին, փետրվարի 5, Լոնդոնից Փարիզ։

Հարազատներին, փետրվարի 5, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Կովայլսկուն, փետրվարի 5, Լոնդոնից [Փարիզ]։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, փետրվարի 6, Լոնդոնից Պետերբուրգ:

Մատթեոս Վեհապետյանին, փետրվարի 6, Լոնդոնից Աստրախան։

Կարապետ Հայրապետյանին, փետրվարի 8, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Կովայլսկուն, փետրվարի 11, Լոնդոնից [Փարիզ]։

Հովհաննես Սահրատյանին, փետրվարի 13, Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Վարդ[երես] Խալիբյանցին (?), փետրվարի 13, Լոնդոն։

Մարիա Նիկոլաեւնա Պանովային, փետրվարի 15, Լոնդոնից Մոսկվա։

Ֆեոդոր Ռուդնեւին, փետրվարի 15, Լոնդոնից Մոսկվա:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, փետրվարի 15, Լոնդոնից Պետերբուրգ:

«Մեղվին», փետրվարի 15, Լոնդոնից Պոլիս:

Նույնին, փետրվարի 15, Լոնդոնից Պոլիս:

Հարազատներին, փետրվարի 15, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Կովայլսկուն, փետրվարի 15, Լոնդոնից [Փարիզ]։

Կարապետ Հայրապետյանին, փետրվարի 22, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, փետրվարի 22, Լոնդոնից Պետերբուրգ (երկու նամակ):

Կովայլսկուն, փետրվարի 22, Լոնդոնից [Փարիզ]։

Ճանիկ Արամյանին, մարտի 1, Լոնդոնից Փարիզ։

Գրիգոր Մալենցովին, մարտի 1, Լոնդոնից Մոսկվա։

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 2, Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, մարտի 2, Լոնդոնից Պետերբուրգ:

Կարապետ Եզյանցին, մարտի 4, Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Անանիա Սուլթանշահին, մարտի 9, Լոնդոնից Մոսկվա:

«Մեղվին» (Հ. Սվաճյանին), ապրիլի 1, Փարիզից Պոլիս։

«Մեղվին», ապրիլի 12, Փարիզից Պոլիս:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, ապրիլի 12, Փարիզից Պետերբուրգ:

Լոնդոն [Գերցենին?J, ապրիլի 12, Փարիզից Լոնդոն։

Կովայլսկուն, ապրիլի 12, Փարիզից Բեռլին։

Ճանիկ Արամյանին, ապրիլի 21, Մարսելից Փարիզ:

Հովհաննես Բերբերյանին, ապրիլի 22, Մարսել։

Մովսես Բուդաղյանին, ապրիլի 22, Մարսելից Պետերբուրգ։

Սերովբե Նալբանդյանին, մայիսի 22, Մարսելից Նոր Նախիջեւան:

Աբրահամ Մուրադյանցին, ապրիլի 22, Մարսելից Փարիզ։

Կարապետ Հայրապետյանին, ապրիլի 22, Մարսելից Նոր Նախիջեւան:

Տրապիզոնի ռուսական շոգենավային ընկերությանը, հունվարի 22, Մարսել։

Լյուլեին (?), ապրիլի 22, Մարսելից Փոթի։

Միքայել Միանսարյանին, ապրիլի 22, Մարսելից Թիֆլիս:

Ստանիսլավին (Սաթին), ապրիլի 22, Մարսելից Փարիզ։

Սերովբե Նալբանդյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Նոր Նախիջեւան։

Կարապետ Հայրապետյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Նոր Նախիջեւան:

Ստանիսլավին (Սաթին), մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Փարիզ:

Հարություն Սվաճյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Պոլիս (երեք նամակ)։

Մկրտիչ Սանասարյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Պետերբուրգ։

Մովսես Բուդաղյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Պետերբուրգ։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Պետերբուրգ։ 

Հովհաննես Քյաթիպյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Փարիզ:

Ճանիկ Արամյանին, մայիսի 1, Ալեքսանդրիայից Փարիզ։

Հարություն Սվաճյանին, մայիսի 2, Կահիրեից Պոլիս։

Ստեփանոս Նազարյանին, մայիսի 4, Կահիրեից Մոսկվա։

Հակոբյանցին, մայիսի 4, Կահիրեից Ալեքսանդրիա։

Միքայել Միանսարյանին, մայիսի 6, Սուեզից Թիֆլիս:

Հարազատներին, մայիսի 6, Սուեզից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, մայիսի 6, Սուեզից Պետերբուրգ:

Կարապետ Հայրապետյանին, մայիսի 6, Սուեզից Նոր Նախիջեւան։

Կովայլսկուն, մայիսի 6, Սուեզից (Բեռլին)։

Ստանիսլավին (Սաթին), մայիսի 6, Սուեզից Փարիզ: 

Ալփիարին, մայիսի 6, Սուեզից Ալեքսանդրիա։

Կարապետ Հայրապետյանին, մայիսի 13, Ադենից Նոր Նախիջեւան։

Նույնին, մայիսի 22, Ցեյլոնից Նոր Նախիջեւան:

Նույնին, հունիսի 12, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հունիսի 12, Կալկաթայից Պետերբուրգ։

Հարազատներին, հունիսի 12, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան:

Ֆեոդոր Ռուդնեւին, հունիսի 12, Կալկաթայից Մոսկվա:

Կովայլսկուն, հունիսի 12, Կալկաթայից Բեռլին:

Հարություն Դ. Աբգարյանին, հունիսի 15, Կալկաթա: 

[Անհայտին], հունիսի 26, Կալկաթայից:

Ստանիսլավին (Սաթին), հունիսի 26, Կալկաթայից Լոնդոն:

Ալփիարին, հունիսի 26, Կալկաթայից Ալեքսանդրիա:

Միքայել Միանսարյանին, հունիսի 26, Կալկաթայից Թիֆլիս:

Հարություն Սվաճյանին, հունիսի 26, Կալկաթայից Պոլիս:

Հակոբյանին, հունիսի 26, Կալկաթայից Ալեքսանդրիա:

Մատթեոս Վեհապետյանին, հունիսի 26, Կալկաթայից Աստրախան:

Ճանիկ Արամյանին, հունիսի 26, Կալկաթայից Փարիզ:

Հարազատներին, հունիսի 26, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հունիսի 26, Կալկաթայից Պետերբուրգ։

Կարապետ Հայրապետյանին, հունիսի 26, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան։

Վառվառե էլիազին, հունիսի 27, Կալկաթա։ ԳԱԹ, Նալբանդյանի ֆ., վ. 123/120։

Կովայլսկուն, հուլիս 11, Կալկաթայից Բեռլին:

Կարապետ Հայրապետյանին, հուլիսի 11, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան։

Մագդաղինե (?) Խաֆաֆյանին, հուլիսի 18, Կալկաթայից Պետերբուրգ։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հուլիսի 18, Կալկաթայից Պետերբուրգ:

Հարազատներին, հուլիսի 27, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հուլիսի 27, Կալկաթայից Պետերբուրգ։

Վարդ[երես] Խալիբյանցին (?), հուլիսի 27, Կալկաթա։

Ալփիարին, հուլիսի 27, Կալկաթայից Ալեքսանդրիա։

«Մեղվին», հուլիսի 27, Կալկաթայից Պոլիս։

Ստանիսլավին (Սաթին), հուլիսի 27, Կալկաթայից Փարիզ:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, օգոստոսի 2, Կալկաթայից Պետերբուրգ։

Պողոս Պալին, օգոստոսի 3, Կալկաթա:

Կարապետ Հայրապետյանին, օգոստոսի 10, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, օգոստոսի 10, Կալկաթայից Պետերբուրգ:

Հարազատներին, օգոստոսի 10, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան։

Կարապետ Հայրապետյանին, օգոստօսի 28, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, օգոստոսի 28, Կալկաթայից Պետերբուրգ:

Արփիարին, սեպտեմբերի 11, Կալկաթայից Այեքսանդրիա։

Մ. Հակոբյանցին, սեպտեմբերի 11, Կալկաթայից Ալեքսանդրիա։

Հարություն Սվաճյանին, սեպտեմբերի 11, Կալկաթայից Պոլիս:

Կարապետ Հայրապետյանին, սեպտեմբերի 11, Կալկաթայից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, սեպտեմբերի 11, Կալկաթայից Պետերբուրգ։

Սեթ Աբգարյանին, հոկտեմբերի 8, Մադրասից Կալկաթա:

Թ. Խ. Ավետումին, հոկտեմբերի 23, Մադրասից Կալկաթա:

Սեթ Հ. Աբգարյանին, հոկտեմբերի 23, Մադրասից Կալկաթա:

Պողոս Պալին, հոկտեմբերի 23, Մադրասից Կալկաթա։

Եղբորը (?), հոկտեմբերի 23, Մադրասից Կալկաթա։

Կարապետ Հայրապետյանին, հոկտեմբերի 31, Ալեքսանդրիայից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հոկտեմբերի 31, Ալեքսանդրիայից Պետերբուրգ։

Սերովբե Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 31, Ալեքսանդրիայից Նոր Նախիջեւան։

Սեթ Հ. Աբգարյանին, նոյեմբերի 14, Ալեքսանդրիայից Կալկաթա:

Անջելո Ռոզետտոյին, նոյեմբերի 14, Ալեքսանդրիա:

Ստանիսլավին (Սաթին), նոյեմբերի 14, Ալեքսանդրիայից Փարիզ:

Հարություն Սվաճյանին, դեկտեմբերի 1, Պոլիս։

Պողոս Մելիտոսյանին, դեկտմեբերի 1, Պոլսից Մադրաս։

 

1 8 6 2

Հովհաննես Բերբերյանին, հունվարի 4, Մարսելից Նոր Նախիջեւան:

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 4, Մարսելից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հունվարի 4, Մարսելից Պետերբուրգ։ 

Կարապետ Հայրապետյանին, հունվարի 4, Մարսելից Նոր Նախիջեւան:

Կյուրեղ եպիսկոպոսին, հունվարի 4, Մոսկվա։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հունվարի 22 (փետրվարի 3), Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Սեթ Հ. Աբգարյանին, հունվարի 22 (փետրվարի 3), Լոնդոնից Կալկաթա։

Եղբայրներին, հունվարի 23 (փետրվարի 4), Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հունվարի 23 (փետրվարի 4), Լոնդոնից Պետերբուրգ:

Հովհաննես Բերբերյանին, հունվարի 23 (փետրվարի 4), Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Անանիա Սուլթանշահին, հունվարի 23 (փետրվարի 4), Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Ֆեոդոր Ռուդնեւին, հունվարի 23 (փետրվարի 4), Լոնդոնից Մոսկվա:

Կովայլսկուն, հունվարի 23 (փետրվարի 4), Լոնդոնից (Բեռլին)։ 

«Մեղվին» (Հ. Սվաճյանին), հունվարի 24 (փետրվարի 5), Լոնդոնից Պոլիս:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, հունվարի 26 (փետրվարի 7), Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Կովայլսկուն, հունվարի 26 (փետրվարի 7), Լոնդոնից [Բեռլին]։

Հովհաննես Քյաթիպյանին, հունվարի 28 (փետրվարի 9), Լոնդոնից Փարիզ: 

Կարապետ Հայրապետյանին, հունվարի 28 (փետրվարի 9), Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան: 

Հակոբյանցին, հունվարի 29 (փետրվարի 10), Լոնդոնից Ալեքսանդրիա։

Մովսես Բուդաղյանին, հունվարի 30 (փետրվարի 11), Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Պապային (?), հունվարի 31 (փետրվարի 12), Լոնդոն։

«Մեղվին» (Հ. Սվաճյանին), հունվարի 31 (փետրվարի 12), Լոնդոնից Պոլիս:

Կովայլսկուն, փետրվարի 1(13), Լոնդոնից [Բեռլին]։

Տիգրան Փեշտմալճյանին, փետրվարի 3(15), Լոնդոնից Պոլիս։

Մովսես Բուդաղյանին, փետրվարի 5(17), Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Պապային (?), փետրվարի 7(19), Լոնդոն։

  «Մեղվին» (Հ. Սվաճյանին), փետրվարի 7(19), Լոնդոնից Պոլիս:

Հովհաննես Քյաթիպյանին, փետրվարի 9(21), Լոնդոնից Փարիզ։

Պողոս Մելիտոսյանին, փետրվարի 14(26), Լոնդոնից Մադրաս:

Պողոս Պալին, փետրվարի 14(26), Լոնդոնից Կալկաթա։

Թ. Խ. Ավետումին, փետրվարի 14(26), Լոնդոնից Կալկաթա։

Ս. Կ. Մ. Դավթյանին, փետրվարի 14(26), Լոնդոնից Կալկաթա:

Սեթ Հ. Աբգարյանին, փետրվարի 14(26), Լոնդոնից Կալկաթա:

Պապային (?), փետրվարի 19 (մարտի 3), Լոնդոն (երկու նամակ)։

Հովհաննես Քյաթիպյանին, փետրվարի 24 (մարտի 8), Լոնդոնից Փարիզ։

Նույնին, փետրվարի 27 (մարտի 11), Լոնդոնից Փարիզ։

Մովսես Բուդաղյանին, փետրվարի 28 (մարտի 12), Լոնդոնից Պետերբուրգ:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, փետրվարի 28 (մարտի 12), Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Պապային (?), փետրվարի 28 (մարտի 12), Լոնդոն։

Հարություն Սվաճյանին, փետրվարի 28 (մարտի 12), Լոնդոնից Պոլիս:

Հովսեփ Նուրիջանյանին, մարտի 6(18), Լոնդոնից Փարիզ։

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 6(18), Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, մարտի 6(18), Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Հովհաննես Բերբերյանին, մարտի 6(18), Լոնդոնից Մոսկվա:

Եղբայրներին, մարտի 6(18), Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան:

«Մեղվին» (Հ. Սվաճյանին), մարտի 7(19), Լոնդոնից Պոլիս:

Ղազարոս Խաֆաֆյանին, մարտի 10(22), Լոնդոնից Պետերբուրգ։

Կարապետ Հայրապետյանին, մարտի 10(22), Լոնդոնից Նոր Նախիջեւան։

Տիգրան Փեշտմալճյանին, մարտի 14(26), Լոնդոնից Պոլիս։ 

Նույնին, մարտի 15(27), Լոնդոնից Պոլիս:

Ս. Հ. եւ Հ. Գ. Աբգարյաններին, մարտի 29 (ապրիլի 10), Լոնդոնից Պոլիս։

Սերովբե Թագվորյանին, մարտի 29 (ապրիլի 10), Լոնդոնից Պոլիս։

Տիգրան Փեշտմալճյանին, մարտի 29 (ապրիլի 10), Լոնդոնից Պոլիս:

Լոնդոնի բանկի վարիչին, մարտի 29 (ապրիլի 10)։ ԳԱԹ, Նալբանդյան ֆ., վ. 119։

Տիգրան Փեշտմալճյանին, մարտի 31 (ապրիլի 12), Լոնդոնից Պոլիս:

Սերովբե Թագվորյանին, ապրիլի 3(15), Լոնդոնից Պոլիս։ 

Նույնին, ապրիլի 27 (մայիսի 9), Փարիզից Պոլիս։ ԳԱԹ, Նալբանդյանի ֆ․, վ. 616|101։ 

Պոլսի իր ծանոթներին, [մայիսի առաջին կեսը], Փարիզ։ ԵԼԺ, III, 407։ 

Սեթ Աբգարյանին, մայիսի 31, Պետերբուրգից Կալկաթա։ ԳԱԹ, Նալբանդյանի ֆ., . վ. 94: 

Ծնողներին, մինչեւ նոյեմբերի 2, Պետրոպավլովյան բերդ, երկու նամակ։ Տե՛ս «Տարեգրություն», 1862, նոյեմբերի 2։ 

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 25, ЦГИАМ, ф. ОППС, 1862, д. 53, л. 464. 

Քննիչ–հանձնաժողովին, գրություն. մինչեւ դեկտեմբերի 14, Պետրոպավլովյան բերդ։ ԳԱԹ, Նալբանդյանի ֆ., վ. 215։ 

Ղազարոս Նալբանդյանին, մինչեւ դեկտեմբերի 30։ ԵԼԺ, IV, 133:

 

1 8 6 3

Կարապետ Հայրապետյանին, մինչեւ փետրվարի 24, ԵԼԺ, IV, 172։

* [2] Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 13։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 17։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 21։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 24։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 27:

Դիմում Պետրոպավլովյան բերդի պարետին, մարտի 27, ԵԼԺ, IV, 181։

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 4։

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 22։

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 28։

Ծնողներին, ապրիլի 28։ 

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 7։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 18։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 23։

Սերովբե Նալբանդյանին, մայիսի 23։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 30։ 

Մատթեոս Վեհապետյանին, հունիսի 12 (փաստորեն՝ հունիսի 13)։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 13։

Ծնողներին, հունիսի 13։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 19։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 27։ 

Ղազարոս Նալբանդյանին, հուլիսի 3։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հուլիսի 12։

Դիմում Պետրոպավլովյան բերդի պարետին, հուլիսի 13։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հուլիսի 15։

Ծնողներին, հուլիսի 17 (փաստորեն՝ հուլիսի 15)։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հուլիսի 24։

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 1։

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 7։

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 15։

Ավետիք Վատուժյանին, օգոստոսի 17։

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 22։

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 28։

Հովհաննես Բերբերյանին, սեպտեմբերի 1։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 5։

Անանիա Սուլթանշահին, սեպտեմբերի 5։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 12։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 19։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 26։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 10։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 17։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 24։

Ավետիք Վատուժյանին, հոկտեմբերի 24։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 30։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 4։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 6։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 14։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 20.

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 26։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 29։

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 3։

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 4։

Ավետիք Վատուժյանին, դեկտեմբերի 4։

Գաբրիել Խաչատրյանին, դեկտեմբերի 4։

Հովհաննես Բերբերյանին, դեկտեմբերի 4։

Հովհաննես Բերբերյանին, դեկտեմբերի 7։ ԵԼԺ, IV, 237, 241:

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 12:

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 19:

 

1 8 6 4

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 2:

Ավետիք Վատուժյանին, հունվարի 7:

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 9:

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 30:

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 1:

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 7 (Բնագրում՝ փետրվարի 6):

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 13:

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 19:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 5:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 12:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 19:

Սերովբե Նալբանդյանին, մարտի 25 (փաստորեն՝ 23)։

Ղազարոս Նալբանդյանին, մարտի 26:

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 1:

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 8:

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 16:

Ղազարոս Նոլթանգյանին, ապրիլի 23:

Սերովբե Նալբանդյանին, ապրիլի 29:

Ղազարոս Նալբանդյանին, ապրիլի 29:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 7:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 14:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 21:

Սերովբե Նալբանդյանին, մայիսի 25:

Ղազարոս Նալբանդյանին, մայիսի 28:

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 4:

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 12:

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 17:

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունիսի 23:

Գրիգոր Նալբանդյանին, հունիսի 23:

Հարություն Խալիբյանին՝ բողոք, հունիսի 17–24, ԵԼԺ, IV, 250:

Ղազարոս Նալբանդյանին, hունիսի 26:

[Անանիա Սուլթանշահին], հունիս: Տե՛ս « Տարեգրություն », 1864:

Հովհաննես Սահրատյանին, hուլիսի 1:

Ղազարոս Նալբանդյանին, hուլիսի 15։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հուլիսի 23

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 7։

Հարազատներին, օգոստոսի 9 (փաստորեն՝ օգոստոսի 11–ին)։ 

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 13։

Ավետիք Վատուժյանին, օգոստոսի 13։

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 20։

Ղազարոս Նալբանդյանին, օգոստոսի 26։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 3։ 

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 10։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 17։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 22։

Ղազարոս Նալբանդյանին, սեպտեմբերի 24։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 1։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 8։

Անանիա Սուլթանշահին, հոկտեմբերի 12 (փաստորեն՝ 10)։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 15։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 22։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հոկտեմբերի 29:

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 4։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 12։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 18։

Ղազարոս Նալբանդյանին, նոյեմբերի 26:

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 3։

Ան. Ֆր. Իվան[ովին?], դեկտեմբերի 3:

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 10:

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 17:

Ղազարոս Նալբանդյանին, դեկտեմբերի 24։

 

1 8 6 5

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 7։

Պետրոպավլովյան բերդի պարետին, հունվարի 13։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 15։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 20։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 22։

Ղազարոս Նալբանդյանին, հունվարի 28։

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 2։

Ուդովին, փետրվարի 7:

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 10։

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 18։

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 23–24։

Սերովբե Նալբանդյանին, փետրվարի 23–24։

Ա. Ղափտանյանին (?), մարտի 22։ Ե. Շահազիզ, Մ. Ղ. Նալբանդյան, էջ 153։ « Տեղեկագիր » ՀՍՍՀ գիտ. եւ արվեստի ինստիտուտի, 1931, N 5, էջ 11։ 

Դիմում ներքին գործերի մինիստրին, հոկտեմբեր, Պետերբուրգ: ԳԱԹ, Նալբանդյանի ֆ., վ. 353։

Անանիա Սուլթանշահին, հոկտեմբեր, Պետերբուրգից Բեռլին, ԳԱԹ, Նալբանդյանի ֆ., վ. 114։ 

 

1 8 6 6

Ներքին գործերի մինիստրին, հունվարի սկիզբը, Կամիշինից Պետերբուրգ ԵԼԺ, IV, 258: 

Կամիշինի գավառապետին [հունվարի 15], Կամիշին։ ԵԼԺ, IV, 260: 

Քրոջը՝ Գայանե Խաչատրյանին, հունվարի 28, Կամիշինից Նոր Նախիջեւան։ ԵԼԺ, IV, 258։

Ղազարոս Նալբանդյանին, փետրվարի 8, Կամիշինից Նոր Նախիջեւան, ԵԼԺ, IV, 258։

Նոր Նախիջեւանի Մագիստրատին, փետրվարի 11, Կամիշին: ՀՍՍՀ Պետ. կենտր. արխիվ, ֆ. 139, գ. 193, թթ. 21–22։ 

Հովհաննես Բերբերյանին, փետրվարի 11–ից հետո, Կամիշինից Նոր Նախիջեւան։ ԵԼԺ, IV, 259։ 

Ծանոթագրություն. —Այս ցանկի մեջ չենք մտցրել միայն Պետրոպավլովյան բերդի պարետ Ա. Ֆ. Սորոկինի տետրակում նշված նամակները: 

 

Ց Ա Ն Կ Ե Ր

ՑԱՆԿ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ ԵՐԿԵՐԻ, ՈՐՈՆՔ ՀԻՇԱՏԱԿՎԱԾ ԵՆ ՆԱՄԱԿՆԵՐՈՒՄ

Երկրագործությունը որպես ուղիղ ճանապարհ 370, 372

Երկու տող 374

Էժեն Սյուի ստեղծագործության (Թափառական հրեա) ներածականը 58–60Թափառական հրեա (թարգմ. ) 58, 62–64, 69, 70, 72, 376, 377

Կրիտիկա «Հանդես նոր հայախոսության» 48 

Հայտարարություն Հայաստանի աշխարհագրական քարտեզի տպագրության մասին 316 

Հայտարարություն Հայաստանի քարտեզի տպագրության մասին, արտատպված «Հյուսիսափայլից» 316 

Հիշատակարան Կոմս Էմմանուելի օրագրության թերթերից 71 

* [3] Մարդեղութիւն Քրիստոսի 8, 9 

Մեր լեզվի արմատական բարեփոխության փորձ (Աշխարհաբարի քերականության ներածություն) 235 եւ 240, 236 եւ 241, 237 եւ 242, 243 եւ 246, 252 եւ 257, 267 եւ 273, 274 եւ 275, 277 եւ 278 

Մինին խոսք, մյուսին հարսն 67, 69

Մխիթար Սեբաստացի եւ Մխիթարյանք 73 

Նամակագրությունք, Ծատուր Պողոսյանց եւ Մարտիրոս Սարաֆյանց ստորագրությամբ 86 

Նամակ առ հրատարակողը («Հյուսիսափայլ», 1858, N 11) 75, 78

*Նամակ (բողոք) Խալիբյանին 307 եւ 309, 312 եւ 313 

*Ֆիզիկո–ֆիզիոլոգիական, պատմա–աշխարհագրական աշխատության ներածություն 253 եւ 257, 258 [4]

 

ՀԱՍՑԵԱՏԵՐԵՐԻ ՑԱՆԿ՝ ԸՍՏ ՊԱՀՊԱՆՎԱԾ ՆԱՄԱԿՆԵՐԻ **

« Աբգար եւ ընկերություն» հիմնարկությանը – Մեզ է հասել 1 նամակ՝ 66. 1861 թ. սեպտ. 21։ 

Աբգարյան Սեթ – Հնդկահայ դատավոր, Հ. Աբգարյանի որդին: Նալբանդյանի գրած 7 նամակից մեզ է հասել 1–ը՝ 67. 1861 թ. սեպտ, 27։

Հայր Աթանագինե – Վենետիկի Մխիթարյան միաբանության անդամ։ Մեզ է հասել 1 նամակ՝ 95. 1865 թ. մարտի 22։ 

Ալեքսանդրյան Սադա – Շամախեցի վաճառական, «Հյուսիսափայլի» համակրողներից. Նալբանդյանի՝ նրան գրած 2 նամակից պահպանվել է՝ 39. 1859 թ. փետրվ. 8։ 

Ալթունյան Եփրեմ վրդ. (1804–1879) – Պետերբուրգում հայտնի հոգեւոր գործիչ։ Համակրանքով է վերաբերվել Մ. Նալբանդյանի եւ Ս. Նազարյանցի լուսավորական գործունեությանը: Մեզ է հասել նրան գրված 1 նամակ՝ 9. 1851 թ. սեպտ. 5։ 

Անհայտ անձնավորության ՝ 101. 1866 թ. հունվ.  ։

Գեոքչեյան Հարություն (1818–1875) – Նորնախիջեւանցի, Մոսկվայի հայ քահանա, Նազարյանի եւ Նալբանդյանի բարեկամը: Նալբանդյանը նրան է ձոնել իր բանաստեղծությունների ձեռագիր ժողովածուն: Նալբանդյանի գրած 2 նամակից մեզ է հասել՝ 21. 1855 թ. մայիսի 12։ 

Էլիազ Վարվառե – Կտակարար Կատարինե Խոջամալյանի եղբորորդի Հովհանջան էլիազ Մինասյանի կինը, որի մոտ էին գտնվում Կ. Խոջամալյանի՝ Նախիջեւանին կտակած գումարները։ 

Նալբանդյանի գրած 2 նամակից մեզ է հասել՝ 61. 1861 թ. հուն. 14/26:

 

էջմիածնի Սինոդին ՝     15. 1852 թ. դեկտ. 10 

16. 1853 թ. մայիսի 24

Լազարյաններ Հովհաննես եւ Խաչատուր – Մեզ է հասել 1 նամակ՝ 19. 1854 թ. հոկտ. 19։ 

Լազարյան Հովհաննես (Լազարեւ Իվան Եկիմիչ, 1786–1858) – Լազարյան ճեմարանի հոգաբարձու։ Լազարյան ճեմարանի հիմնադիր Հովակիմ Լազարյանի որդին, Խ. Լազարյանի եղբայրը: 

Լազարյան Խաչատուր (Լազարեւ Խրիստաֆոր Եկիմիչ, 1789–1871) – Մեծահարուստ եւ ազգային բարերար։ 

Մեզ է հասել Նալբանդյանը՝ նրան գրած 1 նամակ՝ 17. 1854 թ. օգ. 9։

 

Խաչատրյան Գայանե – Մ. Նալբանդյանի հարազատ քույրը։ 

Նալբանդյանի գրած 2 նամակից մեզ է հասել՝ 103. 1866 թ. փետրվ. 11։

 

Խաչկյան Հովհաննես (1804–1894) – Կալկաթայի Հայոց եկեղեցու ավագ քահանա, մշակութային գործիչ: 

Պահպանվել են նրան գրած 2 նամակ՝        59. 1861 թ. հուն. 12/24 

30. 1862 P. փետրվ. 3 

 

Հայրապետյան Կարապետ (1825—1872) – Նոր Նախիջեւանի քաղաքագլուխ (1860–1862 եւ 1865–1867), վաճառական, Խալիբյան–Այվազյան հետադիմական խմբակցության դեմ մղած պայքարի կենտրոնական դեմքերից մեկը, աջակցում էր Նալբանդյանին։ Նալբանդյանի հանդիսավոր թաղումը կազմակերպելու համար Հայրապետյանը ցարական կառավարության օրգանների կողմից պատասխանատվության է ենթարկվել: 

Նալբանդյանը նրան է հասցեագրել 65 նամակ, որից մեզ են հասել՝ 16–ը։ 

32. 1857 P. նոյեմբ. 7

33. 1858 թ. մարտի 27 

35. 1858 թ. սեպտ. 1

37. 1858 թ. նոյեմբ. 27

38. 1858 թ. դեկտ. 19

48. 1860 թ. ապր. 30

51. 1860 թ. հոկտ. 10

53. 1860. թ. հոկտ. 28

55. 1861 թ. հունվ. 12/24

56. 1861 թ. հունվ. 12/24–13/25

57. 1861 թ. փետրվ. 8/20

58. 1861 թ. փետրվ. 22 (մարտ 6)

60. 1861 թ. հունվ. 12/24.

64. 1861 թ. հուլ. 27 (օգ. 8)

72. 1862 թ. հուլ. 13

74. 1863 թ. հունվ. 18 

 

Մեզենցով Ն. Վ. – Արդարադատության մինիստրության պաշտոնյա: Մեզ է հասել նրան ուղղված մեկ նամակ՝ 97. 1865 թ. հուն. 17։ 

Մոսկվայի համալսարանի ռեկտորին ` 18. 1854 թ. սեպտ. 2։

 

Նալբանդյան Գրիգոր – Մ, Նալբանդյանի խորթ եղբայրը (հորից մեկ, մորից ջոկ), առեւտրական: 

Նալբանդյանի գրած 5 նամակից պահպանվել են 4–ը՝ 

14. 1852 թ. մայիսի 14

91. 1864 թ. հունվ. 22

94. 1864 թ. հուն. 24 

102. 1866 թ. փետրվ. 8

Նալբանդյան Գրիգորին եւ Ղազարոսին ՝ 6. 1849 թ. հունվ. 7։

Նալբանդյան Ղազարոսին եւ Սուլթանշահ Անանիային ՝ 87. 1863 թ. հուն. 6։

Նալբանդյան Ղազարոս —Մ. Նալբանդյանի խորթ եղբայրը (մորից մեկ, հորից ջոկ), առեւտրական։ Հարել է «Հայրապետյան» խմբակցությանը։ Մ. Նալբանդյանի բանտարկության տարիներին մեծ մասամբ ապրել է Պետերբուրգում եւ հաճախակի տեսակցել ու թղթակցել նրա հետ: Բանտից գրված Նալբանդյանի նամակները հասցեագրված լինելով Ղ. Նալբանդյանին՝ ուղղված են նաեւ Պետերբուրգի եւ Մոսկվայի իր ընկերներին ու բարեկամներին: 

Նալբանդյանի գրած 29 նամակից մեզ են հասել 19–ը՝ 

20. 1855 թ. փետրվ. 10

22. 1855 թ. հուլ. 11

23. 1856 թ. հունվ. 23

73. 1862 թ. դեկտ. 30

75. 1863 թ. փետրվ. 14

76. 1863 թ. փետրվ. 17

77. 1863 թ. փետրվ. 18 

78. 1863 թ. փետրվ. 20

79. 1863 թ. փետրվ. 24

80. 1863 թ. մարտի 2

81. 1863 թ. մարտի 29

82. 1863 թ. ապր. 8

83. 1863 թ. ապր. 12

84. 1863 թ. ապր. 14

85. 1863 թ. ապր. 19

86, 1863 թ. մայիսի 1

88. 1863 թ. հուլ. 13

89. 1863 թ. հուլ. 18

93. 1864 թ. հուն. 17 

Ղ. Նալբանդյանի անունով բանտից գրված է 100 նամակ, որ անհայտ են: 

Նալբանդյան Լուսեղեն – Մ. Նալբանդյանի խորթ եղբայրը (մորից մեկ, հորից ջոկ)։ Պահպանվել է նրան գրած 1 նամակ՝ 45. 1860 թ. մարտի 30: 

Նալբանդյան Սերովբե – Մ. Նալբանդյանի խորթ եղբայրը (մորից մեկ, հորից ջոկ), առեւտրական: Նալբանդյանի՝ նրան ուղղած 9 նամակից մեզ է հասել՝ 99. 1865 թ. հուլ. 26։ 

Նոր Նախիջեւանի հայոց հոգեւոր կառավարությանը ՝ 

4․ 1848 թ. մայիսի 10

7. 1850 թ. մարտի 8

8. 1850 թ. ապրիլի 3

Նոր Նախիջեւանի հասարակական ժողովի ներկայացուցիչներին ՝ 

52. 1860 թ. հոկտ. 10 

Չոլախյան Կարապետ – Քահանա, Նոր Նախիջեւանի կոնսիստորիայի անդամ. Պահպանվել են նրան գրած 3 նամակ՝ 

10. 1851 թ. դեկտ. 2

11. 1851 թ. դեկտ. 9 

12. 1852 թ. հունվ. 9 

Չուխանյան Մատթեոս – Ամենայն Հայոց կաթողիկոս (1859–1865թթ. )

Նրան հասցեագրված 6 նամակից հայտնի են՝ 

46. 1860 թ. ապրիլի 10

50. 1860 թ. սեպտ. 7

68. 1862 թ. հունվ. 20

69. 1862 6. հունվ. 20 

Պողոս Պալ – Կալկաթաբնակ իրավաբան, ազգությամբ հայ, որին Նալբանդյանը հանձնել էր հնդկահայ կտակների գործը։ Նրան հասցեագրված 4 նամակից մեզ է հա սել՝ 62. 1861 թ. հունիս 24–հուլ. 4 

Սալթիկյան Գրիգոր – Նորնախիջեւանցի վաճառական, աջակցել է «Հյուսիսափայլի» հրատարակման գործին: Նալբանդյանի՝ նրան հասցեագրած 14 նամակից մեզ է հասել 11–ը՝ 

25. 1856 թ. մարտի 26

26. 1856 թ. ապրիլի 19

29. 1857 թ. ապրիլի 12

30. 1857 թ. մայիսի 29

31․ 1857 թ. հուն. 1

34, 1858 թ. սեպտ. 1

40. 1859 թ. մարտի 16

41. 1859 թ. մարտի 31

42. 1859 թ. ապրիլի 23 (մայիսի 5)

43. 1859 թ. հոկտ. 27 

44. 1859 թ. նոյեմբ. 18

Սանկտ–Պետերբուրգի գրաքննչական կոմիտեին ` 

27. 1856 թ. հունվ. 18 

28. 1856 թ. սեպտ. 28 

Սիմեոնյան Պետրոս (1830–1911)–1863–ից «Մեղու Հայաստանիի» խմբագիր, Նալբանդյանի համակիրներից: Մեզ է հասել նրան ուղղված 1 նամակ՝ 98. 1865 թ. հուն. 20; 

Սորոկին Ա. Ֆ. – Պետրապավլովյան բերդի պարետ, գեներալ–լեյտենանտ, մեզ հասած 1 նամակ՝ 92, 1864 թ. փետրվ. 5։ 

Սվաճյան Հարությունին եւ «Մեղվին » – Հ. Սվաճյան (1831–1874), արեւմտահայ հրապարակախոս եւ հասարակական գործիչ, Պոլսի «Մեղուի» խմբագիրը, Նալբանդյանի մտերիմ բարեկամն ու գաղափարակիցը։ Ծանոթացել են 1860 թ. նոյեմբերին, Պոլսում, հետագայում պահպանել են նամակագրական կապ: 

Նալբանդյանի գրած 20 նամակից պահպանվել է մեկը՝ 54. 1860 թ. դեկտ. 30– 1861 թ. հունվ. 11։ 

Սուլթանշահ Անանիա (1832–1898) – Նորնախիջեւանցի, բժիշկ, Նալբանդյանի ուսանողական ընկերն ու գաղափարակիցը: 

Նալբանդյանի՝ նրան հասցեագրած 15 նամակից մեզ է հասել՝ 4–ը։ 

63. 1861 թ. հուն. 26 –հուլ. 8

71. 1862 թ. հուն. 20

90. 1864 թ. հունվ. 1 

96. 1865 

Սուլթանշահ Սիմեոն Գրիգորեւիչ – Նալբանդյանի մոտիկ ծանոթներից, գեներալ, պաշտոնավարում էր Պետերբուրգում։ «Հյուսիսափայլի» հրատարակության խնդրում Նազարյանն ու Նալբանդյանը դիմել են նրա աջակցությանը:

Այցելել է Նալբանդյանին՝ նրա բանտարկության շրջանում: Մեզ է հասել նրան գրած Նալբանդյանի 1 նամակը՝ 24. 1856 թ. մարտի 21։ 

Վեհապետյան Մատթեոս (1796–1866) – Արքեպիսկոպոս, Նոր Նախիջեւանի եւ Բեսարաբիայի հայոց հոգեւոր թեմի առաջնորդ (1847–1858 թթ. ), Մ. Նալբանդյանի մտերիմ բարեկամն ու հովանավորը։ Նալբանդյանի գրած 14 նամակից մեզ է հասել 4 նամակ՝ 

3. 1848 թ. ապրիլի 7

5. 1848 թ. օգ. 9

13. 1852 թ. ապրիլի 20 

36. 1858 թ. հոկտ. 9 (Գեւորգ ?) 

Վրթանեսյան Կարապետ – Կալկաթայի հայոց եկեղեցու սպասավոր: Մեզ է հասել 1 նամակ՝ 65. 1861 թ. օգ. 17/29։

Տիրացու Սարգիս (Բարսեղ քհն. Պոպովյանց) – Նոր Նախիջեւանի կոնսիստորիայի ատենադպիր։ Ցանկանալով հաճոյանայ հոգեւոր իշխանությանը եւ վերականգնել իր նկատմամբ կաթողիկոսի խախտված վստահությունը՝ Ներսես կաթողիկոսին է հանձնում Նալբանդյանի` իրեն ուղղած երկու նամակը, որով սկսվում է հալածանքի հրապարակախոսի դեմ. 

1. 1846 թ. փետրվ. 5

2. 1848 թ. մարտի 5 

Փանյան Մելքոն – Ագուլեցի վաճառական, ապրել է Մոսկվայում, նյութապես աջակցել է «Հյուսիսափայլին»։ Մեզ է հասել նրան ուղղած Նալբանդյանի 2 նամակը՝ 

47. 1860 թ. ապրիլի 20

49. 1860 թ. մայիսի 1 

Ք. Տ. – Իսկությունը չպարզված անձնավորություն, որի հետ թղթակցել է Նալբանդյանը բանտից ազատվելուց հետո: Մեզ հասել է նամակի մի հատված՝ 

100. 1865 թ. դեկտ. 15