Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Զարմայր նահապետ Հայկազն պայազատեալ զՀայս զկնի Հորոյայ ամս իբր. ժբ. վանեաց զբազումս, եւ եղեւ երեւելի. զորոյ եւ զզօրութիւնն` զարհուրելի կոչէ Գրիգոր Մագիստրոս: Յաւուրս սորա եղեւ մեծ պատերազմն այն եղիոնական կամ եղիական, որով առաւ ՚ի յունաց Եղիոն, այն է Տրոյիա, որ յայլազգեաց Էսկի ըՍտամպօլ կոչի: Իսկ թէ ուստի ' գրգռեցաւ այն պատերազմ մեծ, եւ զիա'րդ կատարեցաւ, պատշաճ թուի ինձ սակաւուք գրել աստ. մանաւանդ զի եւ Զարմայր ` մեր նահապետ ՚ի նմին պատերազմի սպանաւ յԱքիւլլեայ: Այլ կամեցեալ հաճոյական ընծայել զսոյն` սկիզբն արարից ՚ի ծագմանէ անտի իրացն համառօտիւ կարգել, գտեալ ըստ կարի յառասպելացն. գուցէ այսու բազմաց լինիցի եւս ախորժելի.
       Աթամանտէս արքայն Թեբայ` որ ՚ի Յունաստանէ, կամ ըստ այլոց արքայն Փռիւգիոյ` ունէր երկուս որդիս, մին ուստր` Փրիսով անուն, եւ միւսն դուստր` Հելլէս անուն: Եւ եղեւ իբրեւ մեռաւ հարազատ մայր նոցա, մօրու նոցին խանդացեալ ընդ նոսա` սուտ պատգամ եհան ՚ի Դաբիրայէ, թէ ՚ի մնալ նոցա յայն ոչ պտղաբերեսցէ երկիր. եւ այսու պատճառաւ ետ վտարել զնոսա յայլ տեղի ՚ի կողմանս Պոնտոսի: Եւ ՚ի գնալ նոցա նաւաւ, (զոր յառասպելսն խոյ ոսկեգեղմ կոչեն ) հելլէս անկաւ ՚ի ծով, եւ հեղձաւ. որոյ վասն ծովն այն յանուն նորա Հելլեսպոնտոս կոչեցաւ. (որ է Կէլիպօլուի պօղազի ծովն ): Իսկ Փրիսով եհաս անվնաս յաշխարհն Կողքիսայ, (որ երեւի լինել աշխարհն Չէրքէզու ). եւ չոքաւ առ արքայն Այեդաս. եւ մտեալ ՚ի մեհեանն Արեսի կամ Հերմեսի, մատոյց զոհ զխոյ մի. զորոյ զգեղմն պատեալ ոսկւով` կախեաց ՚ի մեհենի անդ ՚ի յիշատակ իւր. եւ կոչեցաւ այն` Ոսկի գեղմն. (զորմէ ասի յառասպելս, թէ էր ՚ի մորթոյ այնր խոյոյ ` որով եկն նա անդ. եւ մատոյց զայն ՚ի զոհ):
       Իսկ Արէս կուռք պատգամ յղեաց առ Այեդաս արքայ` զգուշանալ գեղմանն. զի թէ բարձցի ասէ այն յօտարաց, մեռանիցիս դու: Վասն այսորիկ Այեդաս կարգեաց ՚ի պահպան ութիւն նորուն բազում զօրականս, որք Դաւրոսք անուանէին, որոց գլխաւորի անուն կոչիւր Տրակոն. եւ զի Դաւրոս` ցուլ թարգմանի, եւ Տրակոնի` վիշապ, ասացաւ յառասպելս` թէ ցուլք եւ վիշապ պահէին զայն գեղմն:
       բ. ՚Ի սմին ժամանակի թագաւորէր յաշխարհին յունաց ՚ի Թեսսաղիա` այսինքն ՚ի Եանեա, Պեղիաս. որոյ էր եղբօրորդի մի Յասովն անուն երիտասարդ հզօր. յորմէ կասկածեալ Պեղիասայ` թէ գուցէ յինքն գրաւեսցէ նա զթագաւորութիւն իւր, խորհէր կորուսանել զնա. եւ զի յայնմ ժամանակի համբաւ ոսկեգեղմանն հասեալ էր եւ անդ, եւ ասիւր` թէ որ զայն յափշտակեսցէ, թագաւորեսցէ, յորդորեաց Պեղիաս զյասովն գնալ ՚ի Կողքիսէ. եւ առնուլ զայն ոսկի գեղմն. զի համարէր` թէ ՚ի գնալ նորա անդր` անտարակոյս սպանցի յԱյեդասայ:
       Յասովն առ ցուցանելոյ զինքն յամի քաջ` յանձն էառ գնալ. եւ ետ շինել ումեմն ճարտարապետի` որ Արգոն կոչիւր, զնաւ մի. որ եւ յանուն շինողին արգոնաւ կոչեցաւ. եւ կամ ըստ այլոց` յարագ ընթացից նորուն այնպիսի անուանեցաւ. քանզի զարագն Արգոն ասէին. որպէս գրէ Դիոդորոս սիկիլիացի, եւ այլք: Եւ զի այս նաւ` զոր ետ շինել Յասովն, էր մեծ յոյժ եւ հոյակապ, այսպիսի երբէք ցայն ժամանակս չէր լեալ առ յոյնս, առեալ ազգաց զհամբաւ նորա, եւ զլուր մեծի պատրաստութեան Յասովնայ, ժողովեցան բազումք ՚ի հեռաւոր տեղեաց` երիտասարդք ժիրք ինքնակամ ՚ի գործ քաջութեան:
       Եմուտ Յասովն յայս նաւ` ընտրեալ ՚ի բազմութենէ անտի զերեւելիսն զօրութեամբ` արս յիսուն եւ չորս. որոց գլուխ կարգեցաւ Հերքիւլէս, կամ Հերակլէս` որդի Արամազդայ: Նաւեալ սոցա ՚ի Թեսսաղիոյ` հասին ՚ի սահմանս աշխարհին Տրովադայ կամ Տրոյիոյ, ուր թագաւորէր Լաւոմեդոնտ: Եւ իբրեւ ելին ՚ի ցամաք, գտին անդ կոյս մի կապեալ յափն ծովուն. քանզի աւանդի, թէ ընդ այն ժամանակս ահագին վիշապ ձուկն ելեալ ՚ի ծովէ` վտանգէր զՏրոյիա. եւ արքայն Լաւոմեդոնտ այլ հնարս չգտեալ` պատգամ եհարց ՚ի Դաբիրայէն. եւ ասացաւ նմա ՚ի դիւաց, զի զմի ոք տայցեն ՚ի կերակուր այնմ, որ վտանգէր զնոսա. եւ զերծցին ՚ի դիցն ցամսանէ: Արկին վիճակս, եւ ել Եսիովնայ դստեր արքային որոյ վասն հարկեցաւ թագաւորն կապել առ ծովեզեր զդուստր իւր, զի լիցի կերակուր վիշապին:
       Ապա ՚ի գալ արգոնաւորդաց յայն տեղի, տեսեալ Հերքիւլեայ զաղջիկն` իբրեւ իմացաւ զպատճառս իրացն, արձակեաց զնա. եւ եկեալ առ թագաւորն Լաւոմեդոնտ` յանձն էառ սպանանել զհրէշ վիշապին զայն. եւ թագաւորն խոստացաւ նմա բազում պարգեւս, ընդ որս եւ զդուստր իւր զԵսիովնէ տալ նմա կնութեան: Սպանեալ ապա Հերքիւլեայ զվիշապն` ընկալաւ յարքայէ զխոստմունսն: Այլ քանզի փութայր նա ընդ իւրսն գնալ ՚ի Կողքիսէ, յոր դէմ եդեալն էր, եթող զնոսա առ արքայի իբրեւ յաւանդ, մինչեւ դարձցի անդրէն. եւ ել ՚ի ճանապարհ ընդ ընկերս իւր:
       Ուղեւորեալ սոցա ընդ ծով` հասին ՚ի տաճար անդր ոսկեգեղմանն. եւ հնարիւք Մեդիայ դստեր արքային Այեդասայ` յափշտակեցին զայն գեղմն հանդերձ մեդեաւ. եւ մտեալ ՚ի նաւ` մեկնեցան անտի փախստեամբ եւ եկին ՚ի Տրոյիա. եւ ՚ի պնդել զկնի նոցա Այեդասայ արքայի` սպանաւ նա յիւրոց անտի ըստ պատգամացն` զոր ընկալեալ էր յԱրեսէ:
       Իբրեւ հասին սոքա ՚ի նաւահանգիստն Տրոյիոյ, առաքեաց Հերքիւլէս հրեշտակս առ Լաւոմեդոնտ թագաւոր` դարձուցանել առ ինքն զաւանդսն, այսինքն զդուստր իւր զԵսիովն, եւ զայլ պարգեւսն: Այլ նա կալեալ զհրեշտակսն` եդ ՚ի բանտի. եւ պատրաստեցաւ դիմել ՚ի վերայ արգոնաւեանց, եւ վանել զնոսա անտի, եւ կամ սպանանել իսկ. եւ թէպէտ որդի նորա Պրիամոս յորդորէր զնա մի ' ինչ առնել նոցա, բայց նա ոչ անսաց նմա: Գնաց յայնժամ Պրիամոս գաղտ ՚ի բան Տեառն եւ արձակեաց զբանտարկեալն հրեշտակսն. եւ ինքն խոյս ետ ՚ի հեռաւոր տեղիս հանդերձ որդւովքն: Իսկ զերծեալքն ՚ի բանտէ գնացեալ առ ընկերս իւրեանց` ծանուցին նոցա զեղեալսն: Եւ նոցա օգ նութիւն յայլոց` դիմեցին ՚ի վերայ Լաւոմեդոնտ արքայի` որ գայր ընդդէմ նոցա. եւ սպանեալ զնա` մտին ՚ի քաղաքն Տրոյիա, եւ յափշտակեցին զդուստր արքայի զԵսիովնէ, եւ զայլ ինչ սակաւ, եւ կոտորեցին զբազումս. եւ մտեալ ՚ի նաւ իւրեանց` չուեցին ՚ի Յունաստան: Եւ յետ բազում իրաց` որք գործեցանն ՚ի նոցանէ, ասի թէ գնացեալ նոցա ՚ի կիրճ Կորնթոսի` մատուցին զոհս յայն Նեպտոնի. եւ նուիրեցին նմա զարգոնեան նաւն. եւ յառաջ քան զմեկնիլ ՚ի միմեանց` հաստատեցին ՚ի դաշտավայրս Եղիադայ առ ափամբ գետոյն Ալփեայ մերձ ՚ի տաճար որմըզդական դից Որիմպեան` զխաղ ինչ. որոյ հանդիսագիր եղեւ Հերքիւլէս: Եւ յայնմ հետէ սովորութիւն եղեւ, զի յամ յիսուն ամիսս միանգամ կատարէին զայն խաղ յաղթանակի երիտասարդք քաջք, եւ կոչէին օլիմպիական խաղ. եւ յանցանել քանի մի ամաց` եկաց այն խափանեալ. զոր յետ բազում ժամանակաց անդրէն նորոգեաց Իփիտոն: Եւ ՚ի հռչակաւոր յաղթութենէ Կորեբոնի եղիոնացւոյ սկիզբն եղեւ օլիմպիական թուականին կարգ առաջիկայ պատմութեանս ՚ի վեր ելցուք:
       Յետ մեկնելոյ արգոնաւորդաց ՚ի Տրոյիոյ, որդի Լաւոմեդոնտ արքայի Պրիամոս դարձ արարեալ ՚ի քաղաք անդր, եւ տեսեալ զնա այնպէս կողոպտեալ` տրտմեցաւ յոյժ . եւ ապա ինքն թագաւորեալ անդ` նորոգեաց զքաղաքն. եւ վաղվաղակի էած զնովաւ Պարիսպ ամուր: Այլ վասն քեռն իւրոյ Եսիովնայ առաքեաց պատգամաւոր առ յոյնս` դարձուցանել զնա. բայց ոչ հաւանեցան նոքա տալ: Առաքեաց ապա զորդի իւր զՊարիս` որ եւ կոչիւր Աղեքսանդր Փռիւդիոս, եւ ընդ նմա զայլ երիս իշխանս. զի հնարեսցին զերծուցանել զԵսիովնէ: Եւ նոքա ՚ի գնալն նաւաւ հասեալ ՚ի կղզին Կիթերայ (այն է Չերիկօ` Չուխա ատասը ), զտեղի առին անդէն. զի յաւուրն յայնոսիկ` ըստ գրելոյ Դարեսի` կատարէին անդ յոյնք զտօն Ափրոդիտեայ չայն. յոյր սակս իսկ գնացել էր անդր Հեղինէ կին Մենեղաւոսի մեծի Սպարտիոյ (որ էր ՚ի Մօռա ): Իբրեւ ետես Պարիս զՀեղինէ ՚ի մեհենի անդ, կամ ըստ Դիկտիւսեայ` յորժամ հիւրընկալեալ էր Պարիս ՚ի տան Մենեղաւոսի, հարաւ ՚ի սէր նորա. եւ հաւան ութեամբ նորին իսկ Հեղինեայ յափշտակեալ զնա` եմուտ ՚ի նաւ հանդերձ ընկերօք իւրովք. եւ դարձաւ անդրէն ՚ի Տրոյիա. ընդ որ յոյժ ուրախացաւ Պրիամոս. զի համարէր` թէ սովաւ հնար է նմա դարձուցանել ՚ի յունաց զքոյր իւր զԵսիովէն:
       Իբրեւ ազդ եղեւ եղբարցն Հեղինեայ, որք էին յընկերաց արգոնաւորդացն, Կաստոր եւ Պողոքս` երիտասարդք առոյգք, վայելչահասակք, գեղեցկադէմք , եւ պնդեցան զհետ Պարիսեայ. եւ յածեալ ընդ Ալիս ծովու` կորեան մերձ ՚ի Տրոյիա. եւ ել զրոյց զնոցանէ, թէ չաստուածքն յափշտակեալ զնոսա յերկինս` դասեցին ընդ աստեղս. այն է` զոր նկարեն ՚ի մէջ երկոտասան կենդանակերպից. եւ կոչեն երկաւոր:
       գ. Մենեղաւոս այրն Հեղինեայ բօղօք բարձեալ առ իշխանս Յունաստանի` յանկոյց յինքն զսիրտս նոցա` խնդրել զվրէժ ՚ի տրոյացւոց վասն յափշտակութեանն Հեղինեայ. եւ երդման ամենեքին գնալ ՚ի պատերազմ ՚ի վերայ նոցա ամենայն զօրութեամբ. հաւաքեցին անհամար բազմութիւն. եւ յարդարեցին զամենայն կազմութիւն ահեղ մարտի զամս երկու. պատրաստեցին եւ նաւս պատերազմի իբր հազար երկերիւր` ամս հինգ. եւ էին ՚ի նոսա իշխանք մեծամեծք քառասուն եւ վեց. յորս կային եւ թագաւորք եւ էր զօրագլուխ նոցա քաջն Աքիւլլէս որդի Պեղիասայ արքային Թեսսաղիոյ` հօրեղբօրորդի Յասովնայ:
       Ելեալ սոցա ՚ի Յունաստանէ` եկին ՚ի սահմանս աշխարհին Տրոյիոյ. եւ առաքեցին հրեշտակս առ Պրիամոս, զի դարձուսցէ զՀեղինէ: Եւ Պրիամոս կոչեալ զՀեղինէ` եհարց ցնա առաջի հերշտակացն, կամի՞ս գնալ: Իսկ նորա երկուցեալ, թէ գուցէ ՚ի կամիլն` մահ պատահեսցի ինքեան` կամ ՚ի Պարիսեայ եւ կամ յառնէ իւրմէ. ոչ էառ յանձն:
       Զայս լուեալ յունաց` դիմեցին ՚ի վերայ Տրոյիոյ. որոց ՚ի դիմի հարաւ զառաջինն Հեկտոր որդի Պրիամոսի զօրօք տրոյացւոց, եւ արար կոտորած մեծ եւ անակնունելի: Զայսպիսի հարուածս ընկալեալ յունաց` խորհուրդ արարին ՚ի մէջ իւրեանց. եւ ասեն. գաւառք առ հասարակ` որք շուրջ կան զմեօք, թշնամիք մեր են, եւ միաբանեալ են ընդ սոսա. վասնորոյ եւ տկարանամք յաղթել. ապա նախ զնա նուաճեսցուք եւ յետ այնորիկ զՏրոյիա նուաճել մարթասցուք: Զայս խորհուրդ խորհեալ նոցա` սկսան պատերազմիլ ընդ շրջակայ գաւառսն, եւ նեղեալ տագնապեցինյոյժ զնոսա, եւ ահաբէկ արարին, եւ նուաճեցին զամենեսին. եւ գտեալ զՊօղիւդորոս մանուկ զորդի Պրիամոսի առ թագաւորին Թրակիոյ, (որ ՚ի Ուռումէլի ) ուր կայր նա իբր յապահովի, առին զնա:
       Իսկ Պրիամոս գրեաց առ Տեւտամոս արքայ Ասորեստանեայց, եւ առ Զարմայր մեծ նահապետ հայոց, եւ առ եթէովպացիս, եւ առ ամազոնս` այսինքն առ միաստնիս, (որք էին ազգ ինչ պատերազմօղ կանանց ). եւ խնդրեաց օգ նութիւն ՚ի նցէ: Եւ Տեւտամոս ոչ կամելով անձամբ ելանել ՚ի պատերազմ հրեշտակս առաքեաց առ Զարմայր, եւ յանձն արար նմա, զի նա ինքն ելցէ ընդդէմ յունաց զօրօք իւրովք եւ զօրօք իւրովք եւ զօրօք Ասորեստանեայց. քանզի էր նա հզօր ՚ի պատերազմի: Եւ Զարմայրայ առեալ զզօրս իւր եւ զզօրս Տեւտամայ եկն ՚ի Տրոյիա, մինչդեռ յոյնք ՚ի շրջակայ աշխարհս ՚ի պատերազմունս պարապէին: Զայն տեսեալ Պրիամոսի` ուրախ եղեւ յոյժ եւ պատրաստէր ՚ի պատերազմ:
       դ. Իսկ յոյնք յետ նուաճելոյ զայլս` դիմեալ ՚ի վերայ Տրոյիոյ` պաշարեցին զքաղաքն. եւ նախ առաքեցին հրեշտակս առ Պրիամոս. եւ ասեն. եթէ դարձուսցես առ մեզ զՀեղինէ. մեք եւս դարձուսցուք առ քեզ զորդի քոյ, եւ արասցուք խաղաղութիւն. այլ Պրիամոս ոչ հաւանեցաւ այսմ. որոյ վասն սրամտեալ յունաց ` քարկոծեցին զորդի նորա զՊօղիւդորոս յանդիման նորին առ պարսպօք քաղաքին. եւ ապա եղեւ սկիզբն մարտի. յորում յամենայն աւուր անհնարին կոտորած լինէր յերկոցունց կողմանց. քանզի Աքիւլլէս ՚ի կողմանէ յունաց. եւ Հեկտոր եւ Զարմայր ՚ի կողմանէ տրոյացւոց մեծամեծ հարուածս գործէին:
       Յետ այսորիկ երկոքին կողմանք եւս խնդրեցին դադարել առ ժամանակ մի ՚ի պատերազմելոյ. եւ յայնմ դադարման տեսեալ Աքիւլլեայ զդուստր Պրիամոսի զՊողիւքսենա` խնդրեաց զնա ՚ի մօրէ նորա ՚ի ծածուկ տալ ինքեան ՚ի կնութիւն. եւ նա հաճեցաւ ընդ այն: Եւ իբրեւ նորոգ սկիզբն եղեւ պատերազմի, Աքիւլլէս ՚ի սէր դստերն Պրիամոսի թոյլ պատերազմէր. եւ զսիրտս բազմաց թուլացուցանէր, որով եւ յաղթեալ լինէին յոյնք ՚ի տրոյացւոց, մանաւանդ ՚ի զօրութենէ Հեկտորայ. որոյ բազում տրտունջք եղեն ՚ի մէջ յունաց. եւ Աքիւլլէս յետս եկաց ՚ի պատերազմելոյ: Այլ իբրեւ գիտաց, թէ Պրիամոս ոչ կամի տալ զդուստր իւր. միւսանգամ սկսաւ մարտ դնել ընդ տրոյացիս. եւ արար բազում քաջութիւնս:
       Յայս մարտ թէպէտեւ զօրացան եթէովպացիք եւ ամազօնք ՚ի կողմանէ Պրիամոսի, բայց հուսկ յետոյ յաղթեալ ՚ի յունաց` ցրուեցան. եւ զի Պենթեզիզէ թագուհի ամազօնաց հզօր կռուէր, հասեալ ՚ի նա քաջին Աքիւլլեայ` կալաւ զհերաց նորա եւ ընկեցեալ յերիվարէն` սպան զնա: Եւ իբրեւ առաւել եւս սաստկացաւ պատերազմն, Հեկտոր որդի Պրիամոսի դիմեալ ՚ի վերայ Աքիւլլեայ` վիրաւորեաց զնա չարաչար. այլ Աքիւլլեայ ոչինչ գրեալ զվէրսն` պնտեցաւ զհետ Հեկտորայ, եւ սպան զնա: Զայն իբրեւ ետես մերս Զարմայր, ՚ի դիմի հարաւ նմա. եւ ՚ի հարկանել զմիմանս սաստկութեամբ` սպանաւ ՚ի նմանէ նա ինքն Զարմայր` յամի ի իբր. 2818. կամ ըստ եօթանասնից. 4017:
       Իբրեւ անկան երկոքին սոքա, վստահութեամբ դիմեցին յոյնք ընդ Աքիւլլեայ ՚ի վերայ տրոյացւոց. եւ այնչափ կոտորած գործեցին ՚ի նոսա, մինչեւ վհատեալ Պրիամոսի` հաճեցաւ տալ Աքիւլլեայ զՊողիւքսենա զդուստր իւր: Եւ իբրեւ գնաց Աքիւլլէս ՚ի տաճարն Ապողոնի ամուսնանալ ընդ նմա, Պարիս որդի Պրիամոսի հուպ եղեւ առ Աքիւլլէս` իբրեւ թէ համբուրել եւ շնորհաւորել նմա, եւ մխեաց զվաղակաւորն ՚ի կողս նորա եւ յանկանիլ նորուն կիսամեռ` հասին ոմանք ՚ի յունաց, եւ բարձին զԱքիւլլէս, եւ տարան ՚ի նաւ. ուր եւ մեռաւ քաջն այն: Եւ եղեւ խռովութիւն մեծ ՚ի բանակին յունաց:
       Թէպէտ այսու օրինակաւ բարձաւ անպարտելի ախոյեանն տրոյացւոց Աքիւլլէս, բայց տրոյացիք լքան յոյժ. վասն զի համարէին` թէ ՚ի տաճարին Ապողոնի սպան ութիւն լինելով բարկասցի Ապողոն ՚ի վերայ նոցա, եւ մատնեսցէ զքաղաքն ՚ի ձեռս յունաց. որոյ վասն յորժամ վերստին սաստկացան պատերազմունք ՚ի կոմանէ յունաց, վատթարեցան յոյժ տրոյացիք, եւ օր քան զօր նկուն լինէին առաջի նոցա: Զայն տեսեալ ոմանց յերեւելի արանց տրոյացւոց` Ենէաս փեսայ Պրիամոսի, եւ Անթենորոսի, եւ այլ եւս մեծամեծ իշխանք, յորդորէին զՊրիամոս արքայ` զիջանիլ յունաց, եւ խօսիլ զհաշտութիւն. եւ ՚ի չառնուլ նորա յանձն` ինքեանք ՚ի ծածուկ դաշնագիր եղեն ընդ յոյնս. եւ առաւել եւս զօրացուցին զնոսա ընդդէմ Պրիամոսի. մինչեւ անճարացեալ թագաւորին` պատգամ խաղաղութեան առաքեաց առ յոյնս . եւ խոստացաւ տալ նոցա զինչ եւ խնդրեսցեն: Եւ յունաց գիտելով զակամայ նուաճութիւն նորա` ինքեանք եւս կեղծեօք ընկալան զհաշտութիւնն, եւ հաստատեցին բարեկամութիւն. եւ ընծայատար ութեամբ մեծարեցին զիրեարս. մինչեւ իսպառ բարձաւ կասկած թշնամութեանն:
       ե. Պատմէ Դիկտիւս ` որ համարի լինել ժամանակակից, թէ յետ այսորիկ կամելով յունաց հնարիւք տիրել Տրոյիոյ` ետուն շինել երիվար մի փայտակերտ` մեքենայ մեծ եւ անճոռնի. եւ զոտս այնր երիվար անուանւոր կազմեալ` խաղաղացուցին մօտ ՚ի դուռն քաղաքին մեծաշուք հանդիսիւ , իբրեւ թէ նուէրս ընծայից տանիցին ՚ի քաղաք անդր Աթենասայ չաստուածոյն. ազդ արարին եւ տրոյացւոց ընդունիլ զայն յարգական կրօնասիրութեամբ ՚ի նուէր Աթենասայ առ ՚ի նշան հաշտու թեան իւրեանց. որ եղեւ ասեն ՚ի դիցն օգնականութենէ: Եւ քաղաքացւոցն բազում խնդ ութեամբ բացեալ զդրունս քաղաքին, եւ ելեալ արտաքս` առեալ ածէին զայն ըստ ծիսի կրօնից իւրեանց պատուով մեծաւ ՚ի քաղաք անդր:
       Եւ զի բազումք ՚ի յունաց ղօղեալ էին ՚ի մերձակայ տեղիս ՚ի դարանի, մտին յանկարծ զինուք զկնի երիվարին . կամ որպէս այլք ասեն, ոմանք սպառազէնք թաքուցեալ էին ՚ի փոր երիվարին, եւ ՚ի մտանել անդ ՚ի քաղաքն` ՚ի դուրս երեւեցան. եւ ՚ի վանել նոցա զամբոխ ռամկին քաղաքացւոց, զեղան փութանակի եւ այլ բազմութիւնք յունաց ՚ի ներքս ՚ի քաղաքն Տրոյիայ. եւ կատաղաբար յարձակեալ` որոյ ետուն ճարակ` զորս միանգամ գտինն. եւ տիրեալ քաղաքին` աւար հարին զամենայն, եւ այրեցին: Սպանին եւ զՊրիամոս, եւ զորդի նորա զՊարիս. եւ Մենեղաւոս ինքնին սպան զՀեղինէ զկնի իւր. որոյ վասն այսչափ չարիք ծագեցան:
       Եւ այսպէս եղեւ կատարած աւերման եւ կործանման Տրոյիոյ կամ Տրովադայ` ՚ի տասներորդ ամի պաշարման նորա, յորմէ հետէ սկսեալ էին կռուիլ երկոքին կողմանքն. յամի. 2820. կամ ըստ հրից . 4019. ՚ի ժամանակս դատաւորութեանն հրէից յԵփթայեայ: Ասի` թէ յայնմ ընդ երկար պատերազմի անկան ՚ի յունաց իբր միլիոն մի` փոքր ինչ պակաս, այսինքն է` ութն հարիւր եօթանասուն հազար, կամ ութնհարիւր ութսուն եւ վեց հազար: Այնչափ եւս ՚ի տրոյացւոց. զի ՚ի մարտի անկան վեց հարիւր եօթանասուն եւ վեց հազար. իսկ յառման քաղաքին կոտորեցան երկերիւր եօթանասուն եւ վեց հազար. եւ որպէս աւանդէ Դիկտիւս, զամ անկելսն ՚ի մարտի ամփոփել այրէին հրով, եւ ապա ծածկէին ընդ հողով:
       Գրի ՚ի պատմութեն` զոր արար Գրիգոր Տուրովնեցի ՚ի վերայ փռանկաց. գիրք. ա. որպէս եւ ՚ի գիրս Նիկողայոսի Դոլեան, թէ ՚ի ժամանակի անդ առմանն Տրոյիոյ, արքայազուն ոմն փրանկ անուն յազգականաց Պրիամոսի արքայի ` բազ մութեամբ մարդկան փախուցեալ ՚ի Տրոյիոյ, եւ շրջեալ ընդ Ասիա` էանց յԵւրոպիա. եւ ապա եկեալ յափն Դանուբ գետոյ` շինեաց զքաղաքն Շիկամբրա. յորմէ եւ բնակիչք տեղւոյն յանուն նորա կոչեցան Փրանկ: Այլ որպէս այլք ուղղագոյնս գրեն, բնակիչք սահմանացն այնոցիկ յետ ժամանակաց բազում քաջ ութեամբ ազատ կացուցել զանձինս ՚ի հռովմայեցւոց` ընկալան զայն անուն փրանկ, որ նշանակէ ազատ:
       Գրեն եւս պատմիչք, թէ նաեւ մեծ իշխանն Անթենորա որ էր ՚ի տրոյացւոց անտի, խոյս տուեալ է անցեալ բազմ ութեամբ յԻտալիա` եկն ՚ի սահմանս Վենետկոյ. եւ էարկ զառաջին հիմն քաղաքին Պատուայու: Սոյնպէս եւ Ենէաս իշխանն փախուցեալ գնաց այլուր. զորմէ ունիմք գրել ՚ի յաջորդ գլուխդ: