Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Քրիստոնէական հաւատոյս մերոյ լոյս` որով լուսաւորեցաւ աշխարհ մեր, նոյն եւ յամենայն տեղիս ՚ի ժամանակի աստ առաւել եւս պայծառացաւ ՚ի փառս Քրիստոսի աստուծոյ մերոյ. որոյ աղագաւ եւ մեք պատշաճ սակաւուք տալ աստանօր զծանօթութիւն ինչ զայնմանէ:
       ՚Ի լուսաւորութեան ազգիս մերոյ ՚ի հինգերորդ ամի անդ, այն է քսան եւ մի երորդ ամենայն թագաւորութեանն Տրդատայ, յամի Տեառն 306. թագաւորեաց յարեւմուտս մեծն Կոստանդիանոս. եւ կամեցեալ ՚ի բաց վտարել զբռնակալութիւն Մաքսենտեայ որդւոյ Մաքսիմիանոսի` բազումս դժուարէր. եւ այն ինչ ՚ի դիմել իւրում ՚ի վերայ նորա բազում զօրօք` մտախոհ լինէր զճանապարհայն, թէ զո ' յածոց անտի իւր թիկունս արասցէ, լոյս խաչանման պայծառափայլ երեւութացեալ տեսանէր յօդս ընդ երեկս` այսպիսի նշանադրութեամբ. այսու ' յաղթեա. եւ ՚ի նմին գիշերի երեւեալ նմա Քրիստոս ՚ի տեսլեան` հրամայեաց դրօշակ խաչանկար կրել առաջի իւր. որով եւ գտաւ նա յաղթական յամի:
       Կոչեաց ապա առ ինքն զխահանայս եւ զարս իմաստունս ՚ի քրիստոնէից. եւ վերահասու լեալ խորհրդոյ խաչին, եւ քրիստոսական հաւատոցն, եկն ՚ի ճշմարիտ աստուածածանօթութիւն. եւ յետոյ մկրտեցաւ ՚ի սրբոյն Սեղբեստրոսէ, եւ դադարեցոյց զմնացորդս հալածանաց. մարտ ետ եւ ընդ հալածիչսն, եւ դարձոյց զբազումս ՚ի քրիստոնէից յաքարանաց վայրէ, եւ անդորրացոյց զեկեղեցիս. պատգամ առաքեաց յամենայն տեղիս իշխա նութեան իւրոյ. եւ հրամայեաց թողուլ զկռապաշտութիւն եւ ընդունիլ զքրիստոնէական հաւատս: Սոյնպէս եւ մայր նորա դշխոյն Հեղինէ հաւատացեալ ՚ի Քրիստոս, եւ գնացեալ յԵրուսաղէմ` եգիտ զսուրբ խաչն յամի Տեառն 327. կամ. 317:
       բ. Ընդ այն ժամանակս եղեւ եւ վրաց կոչումն ՚ի սուրբ հաւատս. Քանզի մին յընկերաց սրբոց Հռիփսիմեանց Նունէ անուն` եկեալ յաշխարհն Վրաց, կամ ըստ պատմելոյ յունաց` գերի վարեալ, բնակէր ՚ի Մծխիթա, եւ կեայր անդ սրբութեամբ, եւ առնէր բազում սքանչելիս ՚ի վերայ ախտաժետաց: Եւ եղեւ ՚ի հիւանդանալ որդւոյ արքային վրաց Միհրանայ` թագուհին ետ տանել զմանուկն առ բազում բժիշկ կանայս, եւ ոչ ինչ օգտեցաւ ՚ի դեղոց նոցա. ապա իբրեւ բերին եւ առ սրբուհին Նունէ, խաչակնքեալ նորա ՚ի վերայ մանկանն` ասէ. Քրիստոս` որ զբազումս առողջացոյց, առողջացուսցէ եւ զմանուկս զայս, եւ նոյնժամայն բժշկեցաւ մանուկն ՚ի հիւանդութենէ: Յետ սակաւուց հիւանդացաւ եւ թագուհին, եւ կոչեաց առ ինքն զսրբուհին Նունէ, այլ ՚ի հրաժարիլ նորա վասն խոնարհութեան` ածին զթագուհին յոտս նորա եւ նա աղօթիւք բժշկեաց զնա: Զայն տեսեալ Միհրանայ արքային վրաց` մեծարեաց զսրբուհին եւ պարգեւս առատս ետ նմա. եւ ՚ի չառնուլ նորա` զարմացաւ յոյժ, եւ պահեաց ՚ի մտի յիրսն:
       Յելանել ապա յաւուր միում Միհրանայ յորս` եհաս ՚ի վերայ նորա մէգ եւ խաւար սաստիկ. որով եւ մոլորեցաւ ՚ի ճանապարհէ, եւ սկսաւ աղաղակել առ չաստուածս իւր. եւ ապա եկեալ ՚ի միտս յիշեաց, զոր ինչ յաղագս Տրդատայ լուեալն էր. եւ երկեաւ` թէ գուցէ եւ ինքեան պատահեսցէ ինչ այնպիսի. վասնորոյ դիմեաց պաղատանօք առ ճշմարիտն աստուած, ըստ որում լուեալ էր ՚ի Նունեայ, խոստանալով` զնա միայն պաշտել, եթէ փարատեսցի ՚ի նմանէ խաւարն . եւ ՚ի կատարիլ խնդրուածոցն` դարձաւ ՚ի տուն, եւ կոչեալ առ ինքն զՆունէ` լուաւ ՚ի նմանէ զբանս հաւատոյ միըստմիոջէ. եւ դարձաւ առ աստուած, ինքն եւ ամենայն ժողովուրդ իւր:
       Իսկ Նունէ առաքեալ զարս ոմանս առ սուրբն Գրիգոր` ծանոյց նմա զդարձումն վրաց. ընդ որ ուրախացեալ սրբոյն` յղեաց առ նա հրաման կործանել զպատկերս կռոց, եւ դնել ՚ի տեղի նոցա զսուրբ խաչն. եւ սրբուհին Նունէ կատարեազ զհրաման երանելւոյն Գրիգորի` եբարձ զմեծ կուռք նոցա զպատկեր Արամազդայ, որ կայր մեկուսի ՚ի քաղաքէ յայնկոյս գետոյ. որում յամ առաւօտու երկիրպագանէին վիրք ՚ի տանեաց իւրեանց: Սոյնպէս եբարձ սրբուհին եւ զայլ կուռս նոցա. եւ կանգնեաց ՚ի վերայ բլրոյ միոյ յարեւելեց կուսէ զփայտեայ խաչ մի:
       Տեսեալ վրաց` թէ այն խաչ անզարդ եւ անկերպարան իմն է, արհամարհեցին զնա. այսպիսեօք լի է ասեն անտառս մեր: Իսկ յաղօթել սրբուհւոյն` գթացեալ այ ՚ի նոսա` երեւեցոյց յերկնից սիւն լուսափայլ ամպոյ, եւ լցոյց զբլուրն անուշահոտ բուրմամբ. ուր եւ լսելի եղեւ ձայն երգոց, եւ ծագեաց լոյս ըստ ձեւոյ եւ ըստ մեծու թեան փայտեայ խաչին, եւ եկաց ՚ի վերայ նորա, բոլորեալ երկոտասան աստեղօք. որով զօրացեալ ամենեցուն ՚ի հաւատս` երկիրպագին սրբոյ խաչին:
       Յետ այսորիկ տեղեկացեալ Միհրանայ արքայի ՚ի սրբուհւոյն Նունեայ զօրինակ ձեւոյ եկեղեցեաց քրիստոնէից` հրաման ետ շինել զեկեղեցի յաշխարհին Վրաց. եւ իբրեւ ամենայն ինչ պատրաստեցաւ, եւ սկսան շինել, ասի` թէ ՚ի կանգնել զսիւնս ՚ի մէջ տաճարին մեքենեայիւք , զմին ՚ի սեանց անտի չկարացին ՚ի վեր առնուլ. եւ թէպէտ յանչափս աշխատ եղեն բազմութիւնք գործաւորաց, բայց չեղեւ հնար շարժել զնա. խզեցան պարանք, եւ խորտակեցաւ մեքենայն, եւ սիւնն կայր անշարժ:
       Զայն իմացեալ սրբուհւոյն Նունեայ` ՚ի նմին գիշերի գնաց անդր միայնակ. եւ կացեալ յաղօթս` աղաչեաց զաստուած ցուցանել զսքանչելիս իւր նորահաւատ ազգիս: Եւ ահա սիւնն այն ինքնին ՚ի վեր ուղղեալ կանգնեցաւ, եւ եկաց առ կախեալ ՚ի վերայ խարսխին յօդս առանց շօշափելոյ զխարիսխն : Եւ անդ ՚ի վաղիւ անդր թագաւորն հանդերձ ճարտարապետօք խորհիլ զայլ հնարս վասն սեանն. եւ իբրեւ ետես զսքանչելիսն` հիացեալ յափշութիւն ըմբռնեցաւ. եւ ՚ի խօսիլ նորա զարմացմամբ ընդ ճարտարապետն, անդէն յանդիման ամենեցուն սիւնն այն էջ նստաւ ՚ի վերայ խարսխին: Յայնժամ ամենայն բազմութիւնք` որք գտան անդ, գոչեցին մեծաձայն, եւ ասեն. ճշմարիտ է այն ամենայն, զոր քարոզէ Նունէ. եւ այսու առաւել եւս հաստատեցան ՚ի հաւատս. եւ խնդութեամբ կանգնեալ զայլ եւս սիւնսն ` փութով վճարեսցին զշին ութիւն տաճարին:
       Ապա առաքեաց Միհրան հրեշտակս ընդ յորդորելոյ սրբուհւոյն առ Տրդատ նաեւ առ կայսրն Կոստանդիանոս, եւ խնդրեաց ՚ի նոցանէ առաքել յաշխարհ իւր զեպիսկոպոսունս եւ զքահանայս, հաւաստի ցուցանելով նոցա` թէ ՚ի բոլոր սրտէ հաւատացեալ են ՚ի Քրիստոս: Եկեալ յայնժամ եպիսկոպոսաց եւ քահանայից` մկրտեցին զնոսա եւ կարգեցին ՚ի նա զսուրբ պաշտամունս եկեղեցւոյ:
       Իսկ սրբուհին Նունէ յետ լուսաւորելոյ զՎիրս` ելեալ անտի սկսաւ քարոզ լինել եւ յայլ տեղիս մինչեւ յաշխարհն Մազքթաց. զորոյ զսքանչելի գործոց զարդիւնսն ՚ի մէջ բերեալ Խորենացւոյն. բ. 83. գրէ զնմանէ այսպէս: Աւետարանէր ասէ յանապակ լեզուէն` շրջելով անպաճուճաբար եւ առանց աւելորդաց. օտարացեալ յաշխարհէ` եւ որ ՚ի սմա. կամ թէ ճշմարտագոյն ասել` ՚ի խաչ ելեալ. ՚ի կրթութիւն մահու զկեանսն ունելով, բանիւ վկայ բանին սոցա, եւ յօժարութեամբն իւրով որպէս արեամբ պսակեալ. զոր համարձակիմ ասել առաքելուհի եղեալ քարոզեաց ՚ի Կղարջից սկսեալ առ Դրամբք Ալանաց եւ Կասբից մինչեւ ՚ի սահմանս Մազքթաց. եւ հասեալ ՚ի վախճան կենաց` կատարեցաւ ՚ի Քրիստոս:
       գ. ՚Ի սմին ժամանակի եւ յաշխարհն հնդկաց պայծառացաւ քրիստոնէութիւն. քանզի ըստ պատմելոյ մատենագրացն յունաց` գնաց անդր իմաստասէր ոմն քրիստոնեայ` Մերիվպոս անուն Տիւրացի. ընդ իւր ունելով զերկուս յազգականաց իւրոց մանկունս ուշեղս. որոց մին կոչիւր Եդեսիոս, եւ միւսն Փռոմենդիոս. զորս եւ մարզեալ էր յուսումն իմաստութեան: ՚Ի հասանել Մերիվպեայ յայն աշխարհ յափշտակեցին զինուորք ՚ի ձեռաց նորա զմանկունսն, եւ տարան առաջի թագաւորին. եւ թագաւորն հաճեալ ընդ նոսա յոյժ` կացոյց զԵդեսիա մատռուակ իւր, եւ զՓռոմենդիոս ատենադպիր:
       Յետ մեռանելոյ թագաւորին` իբրեւ նստաւ ՚ի տեղի նորա որդի նորին, որ դեռեւս մանուկ էր, կամէին նոքա մեկնիլ յաշխարհէ անտի: Այլ մայր նորոյ թագաւորին աղաչեաց զնոսա` մնալ անդ, եւ օգնական լինել որդւոյ իւրում ՚ի կառավարել զթագաւորութիւն իւր: Եւ նոցա յանձն առեալ` կացին անդ. եւ ժողովեալ զքանի մի քրիստոնեայս, որք գտանէին անդ ՚ի հռովմայեցւոց, շինեցին զաղօթարան մի. ուր կատարէին զպաշտամունս քրիստոնէութեան. եւ զբազումս ՚ի հնդկաց ածեալ ՚ի հաւատս` փառաւորէին նոքօք զաստուած:
       Զկնի այսորիկ ՚ի զարգանալ հասակի արքային` հրաման առեալ նոցա ՚ի նմանէ եւ ՚ի թագուհւոյն` ելին ՚ի Հնդկաց, եւ եկին յԱղեքսանդրիա. ուր մեկնեալ Եդեսիոսի` գնաց ՚ի տե սութիւն ընտանեաց իւրոց. իսկ Փռոմենդիոս մնացեալ անտանօր` գնաց առ սուրբն Աթանաս, որ յայնժամ պատրիարգ էր ՚ի քաղաքի անդ. եւ պատմեաց նմա` որ ինչ պատահեալ էր նոցա ՚ի հնդիկս . եւ աղաչեաց զնա` առաքել անդր քարոզիչս եւ քահանայս եւ զեպիսկոպոս ոք: Իբրեւ լուաւ զայս սուրբն Աթանաս, զնոյն ինքն զՓռոմենդիոս ձեռնադրեալ եպիսկոպոս` առաքեաց զնա անդ ՚ի հնդիկս հանդերձ քահանայիւք: Հասել նորա անդր` քարոզեաց զՔրիստոս , եւ դարձոյց զթագաւորն եւ զաշխարհն բոլոր ՚ի հաւատս Քրիստոսի. եւ շինեաց զբազում եկեղեցիս, եւ կարգեաց զպաշտօնեայս: Յետոյ Եդեսիոս եւս ձեռնադրեալ եպիսկոպոս` եւ նա գնաց անդր, եւ եղեւ գործակից Փռոմենդեայ ՚ի քարոզ ութիւն աւետարանին. որով յամենայնի հռչակէր անունն Քրիստոսի:
       դ. Տարածեցաւ քրիստոնէութիւն ընդ այն ժամանակս եւ ՚ի Պարսս. եւ լցաւ աշխարհն այն քրիստոնէիւք. եւ սկսան օրըստօրէ բազմանալ եկեղեցիք: Անդ օր դառնացեալ մոգուցն` գրգռեցին զՇապուհ կամ զՍաբիւռոս Որմզդեան` ջնջել զքրիստոնեայս. եւ նորա վառեալ ՚ի նախանձ հայրենի օրինաց հեթանոսութեան` յարոյց անհնարին հալածանս ՚ի վերայ հաւատացելոյ, որ միանգամ կային ՚ի թագաւորութեան նորին ՚ի Պարսկաստան եւ յԱսորեստան:
       Այսր բոցոյ հալածանաց ընդառաջ ել ՚ի սկզբան Շմաւոն եպիսկոպոս Սղակ քաղաքի եւ Տիսբոնի. քանզի ՚ի դնել Շապհոյ մեծամեծ հարկս ՚ի վերայ քրիստոնէից, եւ մանաւանդ ՚ի վերայ եկեղեցականաց, զի այսու ստիպեսցէ զնոսա դառնալ յօրէնս պարսից, գրեաց առ նա թուղթ սոյն այս Շմաւոն եպիսկոպոս, եւ ասէ. եկեղեցականքս ոչ ունիմք ինչ. վասն որոյ եւ ոչ կարեմք հարկս տալ թագաւորի:
       Ընդ այս ցասուցեալ Շապհոյ` հրամայեաց աւերել զեկեղեցիս, եւ սպանանել զեկեղեցականս, եւ ածել առ ինքն զՇմաւոն: Եւ իբրեւ տարան զնա ՚ի Սղակայ ՚ի Խուժաստան, տեսեալ զնա Շապհոյ` յորդորեաց երկիրպագանել արեւու. եւ յոչ առնուլ նորա յանձն` յետ բազում բանից հրամայեաց հատանել զգլուխ նորա, եւ զերկու երիցանց` որք ընդ նմա, եւ զմեծի իշխանին պարսից Փուսիկ կոչեցելոյ` որ էր ՚ի ծածուկ քրիստոնեայ:
       ՚Ի սաստկանալ ապա հրամանին Շապհոյ, զօրք նորա սփռեալ յամենայն տեղիս` կոտորեցին զանհամար անձինս, որք խոստովանէին զքս. եւ յառաջին յարձակման անդ` որպէս գրի ՚ի ճառընտիրս, մեռան հազարք հազարաց, եւ բիւրք բիւրուց, ՚ի վեց ժամէ աւագ ուրբաթու սկսեալ մինչեւ ցպենտեկոստէ:
       Ընդ նոսին կատարեցաւ եւ քոյրն Շմաւոնի եպիսկոպոսին, որ կոչիւր Տարբուղա` ընդ Սողոմենոսի. ընդ նմին եւ Փերփութէ:
       Եւս եւ սուրբ վկայքն Յունան եւ Բարաքիաս. եւ ինն վկայք` Քանթիպաս, Ղազարոս, Մարութա , Ներսէս, Մարիս, Աբիբաս, Սիմէոն, եւ Սաբաս. ընդ որս Քուժդազատ ոմն ծեր պարսիկ` այր երեւելի:
       ՚Ի տեւել այսր հալածանաց` քոյրն Շապհոյ, կամ ըստ յայսմաւուրաց մայր նորա, լուսաւորեալ յաստուծոյ` եղեւ քրիստոնեայ:
       Որոյ վասն կրկին զայրացեալ Շապհոյ` վերստին սաստկացոյց զհալածանսն. եւ նահատակեցան բազումք. յորս երեւելի եղեն Յովհաննէս եպիսկոպոս, եւ Յակոբ քահանայ յազգէ պարսից: Ընդ որս կատարեցան եւ Ակեփսիմէ եպիսկոպոս, եւ Յովսէփ քահանայ, եւ Այիաթալա սարկաւագ . որք էին նոյնպէս յազգէ պարսից: Դարձեալ եւ Բարդիշաւ եւ Շահակ եւ Շմաւոն ասորիք. եւս եւ Աբդիշաւ. նաեւ վանահայր Բասիմոս եօթն աշակերտօք: Եւ եւս Սադովկ եպիսկոպոս Տիսբոնայ յաջորդ Շմաւոնի` հանդերձ հարիւր քսանեւութն արամբք. եւ ապայաջորդ նորին Բարբաշմէն եպիսկոպոս վեշտասան աշակերտօք. եւս եւ Աբրահամ եպիսկոպոս Արտաւիլ քաղաքի. զոր սուրբ Գրիգոր լուսաւորիչն մեր ձեռնադրեալ էր: Եւ դարձեալ սուրբն Մելի եպիսկոպոս, եւ Բուր քահանայ, եւ Շինէ սարկաւագ: Այլ զոմանս ՚ի սոցանէ ճառընտիրք դնեն նահատակեալ յաւուրս Որմզդի:
       Յետ նահատակելոյ Շապհոյ զբազումս, զորս իբր երկու հարիւր հազար թուեն ոմանք, տեսեալ` թէ ոչինչ օգտի, ձանձրացաւ եւ դադարեցաւ ՚ի հալածելոյ. եւ թոյլ ետ իւրաքանչիւր մարդոյ վարիլ ըստ իւրում կրօնի. մանաւանդ զի ըստ գրելոյ Եւսեբեայ. ՚ի վարս Կոստ. դ. 9. եւ Սողոմենայ. բ. 15. եւ Թէոդորետեայ. ա. 24. եւ Թէոփանեայ, եւ այլոց, գրեաց առ նա մեծն Կոստանդիանոս թուղթ բարեկամական, յորում յորդոր լինէր նմա խնամ ունիլ ՚ի վերայ քրիստոնէից:
       ե. Զայսմ երեւելի հալածանաց Շապհոյ երկար գրեաց սուրբն Մարութա եպիսկոպոս. եւս եւ Սողոմենոս. գիրք. խ. զորմէ յիշատակէ եւ սուրբն Եղիշէ ՚ի պատմութեանն. գլ. գ. երես. 57. 58. եւ 59. ուր գրի խօսիլ մոգպետին պարսից այսպէս. Յաւուրսն Շապհոյ արքայից արքայի` իբրեւ սկսաւ ուսումեդ այդ (քրիստոնէութեան ) աճել եւ բազմանալ եւ լնուլ զերկիրն պարսից. եւս եւ անդր յարեւելս անցանել. իսկ որ վարդապետք էին օրինաց մերոց, յորդորեցին զթագաւորն` զի մի բնաւ ամեն՚ին բարձցին օրէնք մոգու թեան յաշխարհէն, ետ հրաման սաստիկ, զի լռեալ դադարեսցէ քրիստոնէութիւն. Եւ որչափ նա կարճելով արգելուլ կամեցաւ, եւս քան զեւս աճեցին եւ բազմացան եւ հասին մինչեւ յաշխարհն քօշանաց, եւ անտի ՚ի հարաւկողմն մինչեւ ՚ի Հնդիկս տարածեցաւ: Եւ այնպէս աներկիւղ եւ համարձակք էին յաշխարհն Պարսից, մինչեւ յամենայն քաղաքս աշխարհին եկեղեցիս մեծամեծս շինեցին, որ զանցուցանէր պայծառ ութեամբ զթագաւորաբնակ արքունեօքն: Շինէին եւ վկայարանս իմն անուանեալ, եւ զնոյն զարդ եկեղեցեացն զարդարէին. եւ յամ տեղիս եւ յանապատս միայնանոցս շինէին: Իբրեւ ոչինչ երեւէր յայտնի օգնակա նութիւն ուստէք, աճելով աճէին, եւ բազմանալով բազմանային. եւ մարմնաւոր մեծուբ բարգաւաճէին. զպատճառս հարստութեանն մեք ինչ ոչ դիտէաք, բայց այսչափ ինչ ճշգրտիւ իմանայք, զի տիեզերք ամենայն զկնի ուսման նոցա գնացին:
       Թէպէտ արկ ՚ի նոսա թագաւորն զձեռս իւր խստութենէ եւ զբազումս կալաւ ՚ի նոցանէ եւ չարչարեաց, եւ զեւս բազումս մահուամբ սատակեաց. (այլ սակայն ) դառնացաւ եւ ձանձրացաւ յանձն իւր, եւ զնոսա ոչ կարաց նուազեցուցանել ՚ի բազմութենէն: Դարձեալ` թէպէտ փակեաց եւ կնքեաց զդրունս եկեղեցեաց ընդ ամենայն պարսից, նոքա զամենայն տուն եկեղեցի արարին. եւ յամենայն տեղւոջ զիւրեանց օրէնքն կատարէին. եւ զանձինս իւրաքանչիւր վկայարանս համարէին. եւ լաւագոյն զշինուածս մարդկեղէնս քան զհողեղէնս հաշուէին: Սուրբ սպանողացն բթեցան, եւ նոցա պարանոցքն ոչ ձանձրացան: Աւարառուք ստացուածոց նոցա աշխատեցան, եւ աւարն օր քան զօր աճեցեալ բազմանայր: Սրտմտեալ էր թագաւորն, եւ յոյժ դառնացել դահիճք բարկութեանն, իսկ նոքա արթունք եւ զուարթունք եւ խնդալից ընդ ունէին զամենայն հարուածս տանջանաց, եւ սիրով տանէին զամենայն յափշտա կութիւն ընչից իւրեանց:
       Իբրեւ ետես թագաւորն, թէ գահ տուեալ դիմեցին ՚ի մահ իբրեւ խաչինք սուրբք յաղն երկնաւոր, արգել եւ կարճեաց ՚ի նոցանէ զհարուածս տանջանացն, եւ հրաման ետ մոգաց եւ մոգպետաց, զի մի ամեն՚ին ոք խուեսցէ զնոսա, այլ` հաստատել կայցեն աներկիւղուբ յիւրաքանչիւր ուսմունս, մոգն եւ անդիկն , հրէայն եւ քրիստոնեայն, եւ որ այլ եւս բազում կեշաք են ՚ի կողմանս կողմանս աշխարհին պարսից: Եւ ապա առ երկիրն զխաղաղուի հաստատութեան, եւ լռեալ դադարեցին ամենայն խռովութեանցն յուզմունք: Զայս ամենայն յիշատակութեամբ ՚ի մէջ բերեալ խօսեցաւ մոգպետն ընդ Վասակայ առ նահատակութեամբ Վարդանանց: Այլ մեք դարձցուք արդ ՚ի պատմութիւն գործոց Տրդատայ արքայի` զկնի դարձի նորա ՚ի սուրբ հաւատս: