Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա
Յաղագս մահուան Բէլայ այսինքն Նեբրովթայ ոչինչ ստուգագոյն աւանդի յարտաքին գիրս, այլ` յամի առասպելք բազմադիմի յոգին ՚ի վերայ նորա ը որ չէ ' պարտ զարմանալ. զի ստոյգ պատմութիւն կենաց նորին եւ մահու ոչ անկաւ ՚ի ձեռս այնց մատենագրաց . բայց Մարիբաս եգիտ զայն ՚ի հին մատեանս. եւ գրեաց` թէ Հայկ դիւցազն որդի Թորգոմայ ՚ի տանէն Յաբեթայ սպան զԲէլ: Իսկ զստուգութենէ բանիցն Մարիսաբայ խօսեցաք ՚ի յառաջաբանութեան. երես. 34. եւ 35: Այսմ վկայ կոչէ Խորենացին նաեւ զԱբիւդենոս զանուանին ՚ի մէջ հին մատենագրաց. թէպէտ եւ Աբիւդենոս` որդւոյ Հայկայ այսինքն Արմենակայ տայ զայս, թուեալ զորդիսն Հայկայ ՚ի ստորէ ՚ի վեր այսպէս. Խորեն. ա. 4. Արայն գեղեցիկ (որդի ) Արամեայ, (որդւոյ ) Հարմեայ, Գեղամեայ, Ամասեայ, Արամայիսեայ, Արամենակեայ, որ եղեւ հակառակ Բէլայ, միանգամայն եւ կենախուզ. այսինքն խուզօղ եւ բարձօղ զկեանս Բէլայ:
       Ասացաք, բազում առասպելք յօդին. այլ թէ զի'նչ, աստէն յիշատակել չկամեցաք. զմին եդից առաջի, յորմէ եւ զայլսն մարթ է իմանալ. ասեն, թէ ունէր Բէլ վաթսուն կանգուն բարձրութիւն հասակի. եւ յորժամ կործանեցաւ աշտարակն, անկաւ ՚ի վերայ այնր աշտարակատիպ հսըայի, եւ ջախջախեալ սպան զնա: Զայս առասպել սոցա ՚ի մէջ բերեալ Յովհաննու Իմաստասիրի ՚ի բանն ընդդէմ պօղիկեանց, զսկիզբն կռապաշտու թեան ցուցանէ լինել ՚ի ժամանակէ անտի Բէլայ. Ըստ այսմ օրինակի ասէ քաղդէացւոցն տեսեալ զտիտանեանն զայն վիթխարի եւ աշխոյժ` վաթսնականգնեան գոլով ը երկայ նութեան հասակին, իսկ լայնութեամբն վեցաքանակս ունելով կանգունս, որ է չափ արձանին Նաբուգոդոնոսորայ. դան. գ. 1. ) վասն որոյ զգերամբարձեալն մարմնոյն տրամադրութեամբ` աստուածօրէն իմն պատուով պատուեցին: Եւ սորա խաւար չարապաշտութեանն զբոլոր տիեզերս ընդ իւրեւ կալեալ կուրացոյց, ըստ իւրաքանչիւր լեզուաց այլաձեւելով զնորա զանուն. քուշացիք` Նեբրովթ կոչելով. բաբեղացիք Բէղ. փղշտացիք` Բահաղ. եղղենացիք` (այսինքն հելլենացիք ) Դիոս. պարսիկք` Որմըզդ. հայք ` Արամազդ:
       Արդ` որպէս զԲէլայ, սոյնպէս եւ զայլոց նախնի նահապետաց իւրաքանչիւր ազգի այլեւայլ առասպելք աւանդին. որպիսի են եւ այն բանք, որք գրին զԲիւրասպեայ, այն` որ համարի լինել առաջին նահապետ պարսից առ ժամանակօք Բէլայ. եթէ կամիս` տես ՚ի Խորեն. ա. 31. ՚ի վերջն: