Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Ճոխացուցեալ Դիոկղետիանոսի փառօք զՏրդատ` կամէր յերեւելի աւագութիւն ՚ի վեր առնուլ զնա, եւ կացուցանել զնա զօրավար մեծ: Եւ ապա ՚ի վերայ հասեալ հաւաստեաւ, թէ է նա որդի Խոսրովու հայոց թագաւորի, եւ թէ վասն զերծանելոյ ՚ի ձեռաց թշնամեաց հասեալ է անդր, եդ թագ ՚ի գլուխ նորա, եւ զգեցոյց նմա ծիրանի թագաւորական. եւ թագաւորեցոյց զնա ՚ի վերայ հայոց յերրորդի ամի կայսերու թեան իւրոյ` յամի Տեառն 286. եւ ետ նմա գունդս ՚ի զօրացն հռովմայեցւոց . եւ առաքեաց զնա յիւր սեպհական երկիր յաշխարհն Հայաստանեայց:
       Ընդ նմա էր յայնժամ եւ սուրբն Գրիգոր Լուսաւորիչն մեր իբրեւ զմի ՚ի մտերիմ եւ ՚ի հաւատարիմ ծառայից նորա, սիրեցեալ ՚ի նմանէ յանծանօթս, որպէս ասացաք ՚ի նախընթաց գլուխն. զի թէպէտ եւ ճանաչէր զնա Գրիգոր, բայց նա ոչ գիտէր` թէ ո'յր որդի իցէ սա:
       Առեալ Տրդատայ զզօրս հռովմայեցւոց, եւ եկեալ ՚ի կողմանս Կեսարիոյ` առաքեաց յաշխարհ իւր պատգամաւորս առ նախարարս հայոց, որոց յանձնել էր Արտաշրի եւ Շապհոյ զաշխարհն. եւ ծանոյց նոցա զթագաւորել իւր: Եւ նոցա լուեալ զայս` խնդամիտ ընդ առաջ ելին նմա զօրօք իւրեանց ՚ի Կեսարիա. էր ընդ նոսա եւ Մամգուն առաջին նահապետ Մամիկոնէից. եւ ընկալեալ նոցա զՏրդատ` կրկին եւս թագաւորեցուցին զնա ՚ի վերայ հայոց, թագադիր լեալ Սմբատ Բագրատունի ՚ի ցեղէ Սմբատայ մեծի Բիւրատեան: Եւ Տրդատայ անցեալ նոքօք հանդերձ յամուրն Անի` եգիտ անդ զՕտայ նախարար, որ բազում երկայնմտութեամբ պահեալ էր զամրոցն զայն, եւ զգանձսն` որ ՚ի նմա. եւ սնուցել էր անդ զԽոսրովիդուխտ զքոյրն Տրդատայ. սմին իրի պատուեաց զնա Տրդատ շնորհակալութեամբ, տուեալ նմա զշուք հազարապետութեան հայոց` հրամանատար լինել աշխարհին: Սոյնպէս եւ Արտաւազդայ Մանդակունւոյ` որ եղեւ պատճառ փրկութեան իւրոյ, ետ զսպարապետութիւն զօրացն հայոց: Եւ զՏաճատ` որ զերծոյց զքոյրն Արտաւազդայ ՚ի ձեռաց Արտաշրի, կացոյց իշխան գաւառին Աշոցայ: Եւ անտի սփռեաց զոմանս յերեւելի նախարարաց հանդերձ զօրօք նոցին յաշխարհն Արարատեան` զգուշանալ երկրին:
       բ. Եւ ապա ելեալ եկն եհաս բանակաւն հանդերձ յԵկեղեաց գաւառ յաւանն Երիզայ, որ է Եզնկա. ուր էր մեհեան Անահիտայ չաստուածուհւոյ, այն է Արտեմիս կամ Դիանա դուստր Արամազդայ. զոր պաշտէին հայք իբրեւ իւրեանց ի պահապան: Անդ մատոյց նմա Տրդատ զոհս գոհութեան` վասն մեծի երախտեացն, զոր կարծէր ՚ի նմանէ գտել: Յետ զոհիցն էջ Տրդատ եւ բանակեցաւ առ ափն Գայլ գետոյ. եւ խրախունս մեծ արարեալ ՚ի վրանի իւրում` զուարթացաւ յանձն իւր. եւ կամելով կրկին շնորհս մատուցանել Անահտական դիցն , հրամայեաց Գրիգորի` որ ՚ի սպասու կայր նմա, պսակս եւ թաւ ոստոս ծառոց եւ փունջս ծաղկանց տանիլ եւ նուիրել ՚ի մեհեանն Անահիտայ ՚ի դիմաց իւրոց:
       Իսկ Գրիգոր հրաժարեալ ՚ի բանից նորա` ասէ. ես միայն ճշմարտին աստուծոյ միայնոյ արարչին երկնի եւ երկրի պաշտօն մատուցանեմ, եւ ոչ ձեռագործ կրոց: Ապշեցաւ եւ զայրացաւ ընդ այս Տրդատ. զի ոչ երբէք լուեալ էր ՚ի Գրիգորէ բան ինչ ընդդէմ հրամանի իւրում. եւ ասէ ցնա. զի՞նչ է այդ Գրիգորիէ . ո՞չ ապաքէն այր մի օտարական եւ անաշխարհիկ էիր դու, եւ եկեալ յարեցար ՚ի մեզ. ապա զիա՞րդ իշխես պաշտել զաստուածն զայն, զոր ես ոչ պաշտեմ: Եւ նոյնժամայն հրաման եհ պահել զնա յարգելանս յայն օր:
       Եւ ՚ի վաղիւն կոչեալ զնա յատեան առաջի իւր` սկսաւ հարցեւփորձ առնել ՚ի վերայ կրօնից նորա, եւ ստիպէր զնա ՚ի պաշտօն կռոց իւրոց: Իսկ նա սքանչելի բանիւք սնոտի ցուցեալ զկրօնս հեթանոսութեան` համարձակ զհաւատսն քսի մեծացուցանէր. եւ զյորդորանս Տրդատայ եւ զսպառնալիս նորա ոչ ոչինչ համարէր. ընդ որ կարի իմն սրտմտեալ Տրդատայ` ձեռն էարկ ազգի ազգի տանջանս սարսափելիս մատուցանել նմա: Այսոքիկ տանջանք երկար բանիւք պատմին ՚ի վարս սրբոյ հօրս մերոյ ՚ի մատենագրութեան մեծի Ագաթանգեղոսի, եւ Մետափրաստեսի , եւ Անոնիմոսի, եւ այլոց պատմաբանից, հանդերձ բանիւքն` զորս խօսեցան ընդ միմեանս արքայն Տրդատ եւ սուրբն Գրիգոր. այլ մեք աստանօր համառօտել կամելով` միայն զթիւնս չարչարանաց նորա ըստ կարգի դիցուք առաջի:
       ա. Արդ` նախ առաջին ՚ի հրամայել Տրդատայ` կապեցին դահիճքն զձեռս սրբոյն յետս. եւ արկին գայլ իբրեւ զսանձ ՚ի բերան նորա եւ եդին հատորս աղի ծանունս ՚ի վերայ թիկնաց նորա եւ պրկեցին առասանօք գելոցս ՚ի վերայ կրծոց նորա եւ համբարձին մեքենայիւք ՚ի կախ ՚ի բարձր տեղի առ որմով ապարանից. եւ թողին այնպէս աւուրս եօթն:
       բ. Կախեցին զնա գլխ՚ի վայր զմիոյ ոտանէ. եւ ծխէին զաղբ գարշահոտ ՚ի ներքոյ. եւ միանգամայն տասն այր դալար բրօք հարկանէին զնա զաւուրս եէթն:
       գ . Կազմեցին կոճեղս փայտից ծոցաւորս, եւ անցուցեալ եւ պնդեալ զոլոք սրբոյն ՚ի մէջ նոցին իբրեւ ՚ի մամուլս` պրկեցին չուանօք սաստիկ յոյժ, մինչեւ հասէր արիւնն ընդ ծայրս մատանց ոտից երանելւոյն:
       դ. Հարին երկաթի բեւեռս ընդ ներբանս ոտից նորա. եւ կալեալ զձեռանէ` ընթացուցանէին յայսկոյս եւ յայնկոյս. որով եւ արիւնն յորդառատ իջանէր յոտից սրբոյն, եւ թանայր զերկիրն:
       ե. Եւ քանզի յայնպիսի անհնարին տանջանս ուրախ ութիւն ցուցանէր երանելին` իբրեւ կերպարանակից գոլով յսի բեւեռեցելոյն ՚ի խաչի, հրաման ետ թագաւորն, եւ հարին զաչս նորա ուժգին, եւ կռփեցին չարաչար զգլուխն սուրբ:
       զ. Եդին զգլուխ նորա ՚ի մամուլս, եւ ոլորէին. եւ միանգամայն բարկ քացախ եւ աղ եւ բորակ փչէին եղեգամբ ընդ ըռնգունս նորա:
       է. Լցին ՚ի մեծ պարկ զգազախ հնոցի խառնեալ մրով. եւ ագուցին ՚ի գլուխ նորա մինչեւ ցպարանոցն, եւ կապեցին թուլագոյն. զի ՚ի տուրեւառ ութեան շնչոյ` մրախառն գազախ հասեալ ՚ի ներքս` վտանգեսցէ զխելս նորա. եւ թողին այնպ աւուրս վեց:
       ը. Կախեցին զսուրբն գլխ ՚ի վայր, ձագառաւ լցին ջուր եռացեալ ընդ որովայն նորա` ՚ի պարպատումն աղեաց նորին, եւ ՚ի նախատինս նորա:
       թ. Պրկեցին զնա կանգուն յերկուց ձեռաց եւ յերկուց ոտից յառ ՚ի շեղ խաչաձեւ ինչ փայտ. եւ քերեցին զկողս նորա երկաթի քերչօք. մինչեւ ՚ի վտակաց արեանն ոռոգանէր գետինն:
       ժ. Սփռեալ տարածեցին ՚ի գետնի խիտ առ խիտ երկաթի տատասկս. եւ մերկացուցեալ զսուրբն` քարշէին եւ թաւալէին զնա ՚ի վերայ նոցա. մինչեւ առ հասարակ ծակոտեցաւ սուրբ մարմին նորա, եւ ոչ մնաց ՚ի նմա տեղի ողջ:
       ժա. Ագուցին կապիճս երկաթիս` որք են իբր երեսք կօշկաց` ՚ի ծունկս սրբոյն. եւ պնդեցին զայնս սեպիւք. եւ այնպէս հանին զնա ՚ի կախաղան, զի քայքայել յօշեսցին ինքնին ծունկք նորա եւ եկաց երանելին այնպ զաւուրս երիս:
       ժբ. Հալեցին կապար, եւ մինչդեռ եռայր սաստիկ, լցին զմարմնով սրբոյն. եւ խանձոտեալ այրեցին զայն. լցին եւ ընդ բերան նորա , եւ եհաս մինչեւ յորովայնն: Այլ երանելին Գրիգոր, որ պահեալն էր յաստուծոյ Լուսաւորիչ լինել Հայաստանեայց, ոչինչ վնասեցաւ յահագին տանջանաց աստի. ընդ որ ապշեալ հիանայր Տրդատ արքայ հանդերձ ամենայն նախարարօք եւ աւագանւովն:
       Յետ այսր ամի` իբրեւ ոչ իւիք կարացին հաւանեցուցանել զերանելին, յայնմ վայրի Տաճատ աշոցաց տէր` որ տեսեալ էր զԳրիգոր ՚ի Կեսարիա, եւ տեղեկացել զազգատոհմէ նորա, ազդ արար աներոյ իւրում Արտաւազդայ Մանդակունւոյ մեծի սպարապետին հայոց, թէ յորմէ ' ազգէ իցէ Գրիգոր. եւ Արտաւազդ մատուցեալ առ արքայ` ծանոյց նմա, թէ դա է որդի անակայ` որ սպան զհայր խոյ զԽոսրով, եւ կորոյս զաշխարհն Հայոց. արդ` ասէ չէ ' պարտ կեալ դմա. զի որդի վրիժապարտի է դա:
       Իբրեւ լուաւ զայս արքայն Տրդատ, առաւել եւս ՚ի բար կութիւն բրդեցաւ ՚ի վերայ սրբոյն Գրիգորի. եւ ստուգեալ զիրսն` հրաման ետ կապեալ ոտիւք եւ կապեալ ձեռօք տանիլ զնա ՚ի դղեակն Արտաշատու. եւ իջուցանել ՚ի վիրապ մի խոր , որ կայր անդ, յոր ընկենուին երբեմն զմահապարտս: Առեալ Մազենտայ իշխանին Արտաշատայ զսուրբն Գրիգոր` տարաւ զնա անդ, եւ ընկէց ՚ի վիրապն. ուր եւ եկաց երանելին ՚ի մէջ թունաւոր զեռնոց զամս իբր չորեքտասան:
       գ. Պատմի ՚ի ճառընտիրս եւ յայսմաւուրս, թէ յորժամ տանէին զսուրբն Գրիգոր յԱրտաշատ, պատահեալ նմա ՚ի ճանապարհի ախտաժետաց ոմանց` բժշկեցան ՚ի նմանէ: Այլ թէ ո'յք էին սոքա, գրեսցուք աստ համառօտիւ: Էր յայն աւուրսն նախարար ոմն հայոց Սուրէն անուն ` իշխան` գաւառին Սալահունեաց. եւ նստէր ՚ի յաւանն` որ յանուն նորա Սուրէն կոչիւր, ընդ մէջ Դերջանայ եւ Եզնկայու. եւ էր անուն կնոջ նորա Աղվիթաս. եւ որդի մի էր նոցա հնգետասան ամաց` Աթենադորոս անուն, որ յեօթն ամաց հետէ ըմբռնեալ էր ՚ի ցաւս:
       Եւ էին երեքին եւս պաշտօնատարք կռոց. այլ ունէին ողորմած բարս. որոյ վասն իսկ շինեցին հիւանդանոց մի առ աղբերն, որ կոչիւր Արբենուտ. ուր ժողովեցան ցաւագարք աւելի քան զերեսուն. յորոց մին էր քրիստոնեայ եւ քահանայ` Դասիոս անուն. եւ սա քարոզութեամբ իւրով դարձոյց զամենեսին զնոսա ՚ի հաւատս Քրիստոսի:
       Եւ եղեւ ՚ի տանել զսուրբն Գրիգոր ՚ի վիրապն` յանցանել ընդ Սալահունեաց գաւառ, ելին ընդառաջ նորա Դասիոս քահանայ եւ ընկերք նորա եւ անկեալ առ ոտս սրբոյն` առժամայն ողջացան յախտից մարմնոյն: Զայն տեսեալ Աթենադորոսի` հաւատաց եւ ինքն ՚ի Քրիստոս. եւ սուրբն հրամայեաց դասիոսի մկրտել զնոսա, եւ աթենադորոսի դնել Թէոդորոս անուն. եւ ՚ի մկրտիչ նոցա` հաւատաց ՚ի Քրիստոս եւ մայրն Աթենադորոսի Աղվիթաս:
       Իբրեւ լուաւ զայս Սուրէն հայր Աթենադորոսի` որ եւ Թէոդորոս, կոչեաց զնա առաջի իւր եւ յորդորեաց դառնալ ՚ի հաւատոցն. այլ իբրեւ ոչինչ անսաց նմա Թէոդորոս, բարկացեալ նորա յոյժ` խօսեցաւ ընդ նմա սպառնալեօք. եւ նա մեկնեալ ՚ի տանէ հօրն` գնաց ՚ի ձորակն, որ կոչիւր Սեղեմնուտ, եւ թաքեաւ անդ ընդ ծառով միով զաւուրս եօթն: Իմացեալ զայն հօր նորա Սուրենայ` էառ զսուր իւր. եւ եկեալ առ Թէոդորոս` եղեն զնա անդէն: Եւ յայնմ գիշերի ծագեաց լոյս ՚ի վերայ մարմնոյ նորա. զայն տեսեալ մօրն` հրամայեաց Դասիոսի քահանային գնալ եւ թաղել զմարմին նորա անդ. եւ նա կատարեաց զհրամանն: Իսկ հայրն զկնի չորից ամաց մեռաւ ՚ի կռապաշտութեան:
       Այլ յետ ժամանակաց յորժամ սուրբն Գրիգոր գնայր ՚ի Կեսարիա վասն ձեռնադրութեան, տեսեալ լոյս ՚ի վերայ գերեզմանի սրբոյն` ետ շինել անդէն վկայարան. ուր ճգնեալ մօր նորա զամս եօթն` հանգեաւ խաղաղութեամբ ՚ի Քրիստոս. եւ թաղեցաւ արտաքոյ դրան վկայարանին: Անդ թաղեցաւ եւ քահանայն Դասիոս: Եւ ապա շինեցաւ անդէն վանք կուսակրօն միանձանց. որ եւ կայ մինչեւ ցայժմ, եւ կոչի վանք Գորոբու սուրբ Թորոս մերձ յԵզնկայ: Այլ մեք դարձցուք ՚ի պատմութիւն գործոցն Տրդատայ` յետ գալոյ յաշխարհն Հայոց:
       դ. Տրդատ արքայ յորժամ էր յԵկեղեաց գաւառ` ուր եւ չարչարեաց զսուրբն Գրիգոր, զկնի արձակելոյ զոմանս ՚ի նախարարաց յառաջապահ յԱրարատեան աշխարհ, ժողովեաց զայլ եւս բազում զօրս ՚ի հայոց. եւ կարգեալ զնոսա ընդ զորս հռովմայեցւոց՝ խաղաց նոքոք ՚ի վերայ քաղաքաց Հայաստանեայց, յորս իշխէին պարսիկք. եւ տիրեաց նոցա դիւրաւ. զի բազումք ՚ի նոցանէ ինքնին եղեն նմա անձնատուր: Եւ որք միանգամ ընդդէմ դառնային, եւ տային պատերազմ ընդ նմա, սրով սուսերի մաշէր զնոսա. եւ ըստ ասելոյ Խորենացւոյն. խ. 79. անձամբ անձին մտեալ ՚ի բազում մարտս` անպարտելի տէրութեամբ վանէր զթշնամիս:
       Դիմեաց եւ յաշխարհն Ասորեստանեայց, որ յայնմ ժամանակի կայր ընդ ձեռամբ պարսից . եւ գրաւեաց զբազում տեղիս ընդ իւրով իշխանութեամբ, եւ արշաւեաց մինչեւ ՚ի Տիսբոն, եւ անդր եւս. Տեսեալ Շապհոյ արքայի պարսից զգործսն արդատայ` ժողովեաց զբազմութիւն զօրաց իւրոց, եւ խաղաց ՚ի Հայաստան: Ել ընդ առաջ նորա Տրդատ, եւ ետ մարտ սաստիկ ընդ նմա, եւ վտանգեաց զնա. մինչեւ նահանջիլ նմա յետս, եւ ամփոփիլ յամուր տեղիս հեռի ՚ի զօրացն Տրդատայ: Բայց Տրդատ իմացեալ եւ զհետ մտեալ նորա` ստիպեաց զնա վերստին ՚ի մարտ: Եւ ՚ի ճակատիլ Շապհոյ, ինքնին Տրդատ շահատակեալ ընդ մէջ զօրաց նորա` արար բազում քաջութիւնս. եւ յառաջ մղեալ զանձն` կոտորեաց յաջ եւ յահեակ զզօրաւորս ՚ի պարսից. եւ ՚ի վերայ դիականց նոցա արշաւելով` հաքածական արար զմնացեալսն: Եւ դարձ արարեալ ՚ի Հայս` ձմերեաց ՚ի Մարանդ:
       Իսկ ՚ի մուտս գարնան վերստին զօրաժողով լեալ Շապհոյ յաշխարհաց բազմաց` գումարեաց զանհամար աղեղնաւորս. եւ պատրաստեցաւ միւսանգամ յարձակիլ ՚ի վերայ հայոց: Զայն իբրեւ գիտաց Տրդատ, ինքն եւս աճապարեալ դիմեաց ՚ի Պարսս. եւ հասեալ մօտ ՚ի բանակն Շապհոյ` ճակատեցաւ յանդիման նորա: Եւ իբրեւ սկսաւ մարտն, ՚ի յարձակիլ նորա ՚ի վերայ բանակի պարսից` պաշարեցաւ ՚ի հզօրաց. ուր եւ երիվար նորա վիրաւորեալ մեռաւ. եւ ինքն անկաւ յերկիր ՚ի Խռան անդ: Եւ տեսեալ զանձն ՚ի վտանգի` յարձակեցաւ հետիոտս ՚ի վերայ աղեղնաւորացն. եւ արար ՚ի նոսա կոտորած անհնարին. եւ զբազումս ՚ի ձիաւորաց տապաստ արկեալ` հեծաւ ՚ի մի յերիվարաց նոցա. եւ նովին դիմեալ ՚ի վերայ այլոց` ՚ի փախուստ դարձոյց զամենեսին:
       ե. Այլ ՚ի գալ ամին միւսոյ վերստին յոյս առեալ Շապհոյ յաղթանակել Տրդատայ` ՚ի վարձու կալաւ զամենայն մերձակայ եւ զհեռաբնակ ազգաց զօրս. եւ մեծաւ պատրաստութեամբ եւ բազ մութեամբ փղաց ել ՚ի Հայս նուաճել զզօրութիւն Տրդատայ: Նոյնպէս եւ Տրդատ ժողովեալ զօր բազում ՚ի հայոց, ՚ի Վրաց եւ յԱղուանից` ել ընդդէմ նորա. եւ տեսեալ զբազմ ութիւն փղացն` որովք վառեալ էին պարսիկք, էջ յերիվարէ իւրմէ. եւ ինքնին առանձին հետիոտս դիմեալ ՚ի վերայ նոցա վանեալ աղարտեաց զերամաւս փղացն. եւ արար կոտորած սաստիկ յոյժ ՚ի զօրս պարսից. եւ առաջի արկեալ զնոսա` վարեաց բռնութեամբ. եւ տիրեալ բազում տեղեաց` դարձաւ յաշխարհ իւր, եւ յայնմ հետէ դադարեցան պարսիկք ՚ի պատերազմելոյ ընդ Տրդատայ. եւ սարսէին յանուանէ նորա եւ յառակս առնուին զահեղասաստ զօրութիւն բռնութեան նորա եւ վասն այսորիկ պատշաճեցան (ասէ Ագաթանգեղոս ) բանքս այս ՚ի բանս կարգի առակաց, թէ իբրեւ զսէգն Տրդատ, որ սիգալովն աւերեաց զթումբս գետոց, եւ ցամաքեցոյց ՚ի սիգալ իւրում զյորձանս ծովուց:
       Եւ ինքն Տրդատ զօրացեալ ՚ի թագաւորութեան հայոց` եդ վերակացուս ՚ի Հայաստան ըստ իւրաքանչիւր աշխարհաց. որք էին հնգետասան. ընդ որում թուեցաք յերկրորդ գլուխ այսր գրոց. թո'ղ զայլ զորս էառ յայլոց. թո'ղ եւ զաշխարհն վրաց եւ զԱղուանից եւ զՄալքթաց, զորս նուաճեաց ընդ իւրեւ: Այլ Ատրպատականի` որ էր մասն երկրին մարաց, մնաց ՚ի ձեռս պարսից. նոյնպէս եւ Միջագետք ՚ի ձեռս հռովմայեցւոց:
       Յետ տիրելոյ Տրդատայ բոլոր աշխարհին Հայոց` եւ կարգելոյ զամենայն, հրամայեաց յամ տեղիս տէրութեան իւրոյ զոհս մատուցանել չաստուածոց բազմապատիկ հանդիսիւ եւ մեծամեծ պատարագօք: Այլ գիտացեալ` թէ գտանին եւ քրիստոնեայք ՚ի թագաւորութեան իւրում, որք ոչ առնուն յանձն զոհել կռոց , եհան հրովարտակ միանգամ եւ երկիցս առ աշխարհակալս եւ առ գաւառապետս եւ առ դատաւորս` յուզել եւ քննել յամենայն կողմանս. զի եթէ ոք անարգեսցէ զպաշտօն կռոց, եւ պաշտեսցէ զխաչելեալն, կապեալ ձեռօք եւ ոտիւք խաղացուսցեն զայնպիսի ՚ի դուռն արքունի . եւ ամենայն ինչք եւ ստացուածք նորա մատնողաց լինիցին. քանզի այսպէս ասէ պատուէր առեալ է իմ յաշխարհին հռովմայեցւոց ՚ի կայսերէ. որոյ վասն իսկ եւ ոչ ՚ի կեանս վաստակաւոր սիրելւոյն իմոյ Գրիգորիոսի խնայեցի:
       Զկնի այսորիկ կամեցեալ Տրդատայ ամուսնանալ` առաքեաց զՍմբատ ասպետ Բագրատունի իբրեւ դեսպան առ արքայն Ալանաց առ Աշխարադ` խնդրել զդուստր նորա զկոյսն Աշխէն իւր ՚ի կնութիւն. որոյ հասակն եւ վայելչութիւն գեղոյն չէր ինչ նուազ քան զՏրդատայն: Եւ իբրեւ էած Սմբատ զկոյսն աշխէն` հանդերձ բազմ ութեամբ յուղարկաւորաց, հրամայեաց Տրդատ նախ գրել զնա Արշակունի, եւ զգեցուցանել ծիրանիս, եւ թագ կապել. եւ ապա ամուսնացեալ ընդ նմա` կացոյց զնա թագուհի հայոց. յորմէ եւ ծնաւ Խոսրով փոքր, որ ոչ գտաւ համեմատ ծնողացն: