Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Տիգրան առաջին Երուանդեան թագաւորեալ ՚ի վերայ հայոց` ամս իբր. խե. վախճանեցաւ յետ իբր հինգ ամաց մահուն Կիւրոսի. թողեալ զերիս որդիս ծնեալս ՚ի Զարուհեայ թագուհւոյն, զԲաբ, զՏիրան, եւ զՎահագն. յորս քաջագոյն գտեալ Վահագնի` տիրեաց ՚ի վերայ հայոց, եւ թագաւորեաց փոխանակ հօր իւրոյ. եւ եղեւ զօրաւոր քան զբազումս. եւ գործեաց մեծամեծ գործս արութեան հանգոյն Հերակլեայ` այսինքն Հերքիւլեսի. մինչեւ բազում երգս յօրինել հայոց եւ վրաց ՚ի վերայ նորա պէսպէս այլաբանութեամբք ՚ի ցոյց դիւցազնական անձինն, եւ յաջողակ քաջագործութեանց նորին: Յորոց զհամառօտ ինչ բանս յառաջ բերէ Խորենացին` լուեալ ականջօք իւրովք յերգեցողաց անտի` յասել նոցա. Երկնէր երկին եւ երկիր. երկնէր եւ ծիրանի ծով. երկն ՚ի ծովուն ունէր զկարմրիկ եղեգնիկն. ընդ եղեգան փող` ծուխ ելանէր. ընդ եղեգան փող` բոց ելանէր. եւ ՚ի բոցոյն պատանեկիկ վազէր. նա հուր ունէր. ապա բոց ունէր զմօրուսն. եւ աչկոյքն էին արեգակունք: Եւ այլ եւս բանք երգոց. յորս ասիւր եւ այս, թէ պատերազմեալ իցէ նորա ընդ վիշապաց, գուցէ ընդ մարաց եղելոց յազգէ յԱժդահակայ. եւ յաղթեալ նոցա:
       Եւ ապա վասն բազմադիմի եւ երեւելի գործոց նորա կանգնեցին յաշխարհին Վրաց արձան յանուն նորին ՚ի չափ հասակի նորուն. եւ աստուածացուցեալ զնա` պաշտէին զոհիւք: ՚Ի սորա զարմէ սերեցան Վահանիւք կամ Վահնունիք. յորոց բազումք յետ ժամանակաց քուրմ լեալ` պաշտօն մատուցանէին նախնւոյն իւրեանց ամին Վահագնի:
       Կեցեալ սորա ՚ի թագաւորութեան ամս իբր. իէ . մեռաւ. եւ թագաւորեաց փոխանակ նորա Առաւան կրտսեր որդի նորին` ամս իբր. ժը. յորմէ ցեղեցան Առաւենեանք: Յետ նորա թագաւորեաց որդի նորին Ներսեհ, ամս իբր. լե: Յետ նորա Զարեհ որդի նորին, ամս իբր. խզ. յորմէ ծագեցաւ ազգն Զարեհաւանեան: Զկնի Զարեհ թագաւորեաց որդի նորա Արմոգ, ամս իբր. թ: Յետոյ որդի նորա Բայգամ, ամս իբր. ժդ: Եւ յետ նորա թագաւորեաց որդի նորին Վան, ամս իբր. ի: Ասի յոմանց` թէ սա նորոգեաց զմեծ քաղաքն զայն, որ շինեալ էր յառաջագոյն ՚ի Շամիրամայ, եւ կոչիւր Շամիրամակերտ. եւ յիւր անուն կոչեաց զնա Վան:
       Յետ Վանայ թագաւորեաց որդի նորա Վահէ, ամս իբր. իդ: Սա զօրացեալ յիշխանու թեան իւրում` ետ պատերազմ ընդ այսնոսիկ, որք տիրապետել կամէին ՚ի կողմանս Հայոց. եւ վանեալ զնոսա քաջութեամբ` թափեաց ՚ի ձեռաց նոցա զամենայն երկիր իւր: Եւ յետոյ յաղթեցաւ ՚ի մեծէն Աղեքսանդրէ Մակեդոնացւոյ : Այլ թէ զիա'րդ, գրեսցուք աստ. խօսեցեալ նախ սակաւուք զծագմանէ եւ զզօրանալոյ նորին Աղեքսանդրի:
       բ. Աղեքսանդր Մակեդոնացի` որ կոչի Մեծ, ծնաւ յամի ի. 3648. կամ ըստ եօթանասնից. 4847. եւ ՚ի ծննդեան նորա` որպէս ասեն` մեծամեծ նշանք եղեն, որոտմունք ահագինք, եւ երկրի առհասարակ սասանութիւնք. ասի եւս` թէ զայն օր ողջոյն երկու արծուիք երեւեցան ՚ի վերայ ապարանիցն` ուր նա ծնաւ, ՚ի գուշա կութիւն տիրելոյ նորա Եւրոպիոյ եւ Ասիոյ: Պատմի դարձեալ` թէ ՚ի նմին իսկ աւուր ծննդեան նորա հրձիգ եղեւ մեծաշէն եւ հոյակապ տաճարն Արտեմայ` այն է Դիանայ կռոց` յԵփեսոս. յորմէ` առասպելէին հեթանոսք ծաղրականս, այսինքն թէ Արտեմիս չաստուածն յաւուր յայնմիկ ՚ի հոգ ծննդեան դիւցազինն Աղեքսանդրի զբաղեալ` ոչ ժամանեաց հոգալ իւրում տաճարի: Իսկ որ հրձիգ արար զայն տաճար` իբրեւ ըմբռնեալ մատնեցաւ ՚ի տանջանս, խոստովան եղեւ` թէ վասն այն գործեցի զայդ, զի լսելի լիցի անուն իմ ընդ տիեզերս : Եւ յայս սակս եղեւ ընդհանուր պատուէր յԱսիա, զի մի ոք առցէ ՚ի բերան զանուն առն այնորիկ. թէպէտ եւ ՚ի գիրս անցեալ տարածեցաւ. այն է` Հերոստրատոս Լեգդամոս:
       ՚Ի ժամանել Աղեքսանդրի ՚ի հասակ երկոտասան ամաց, կարգեցաւ նմա վարժապետ` մեծն Արիստոտել. առ որում ուսեալ վարժեցաւ յամենայն ազատական արուեստս, մանաւանդ ՚ի փիլիսոփայութեան. եւ բազում մեծարանս ընծայէր նմա. յաւէտ պարտապան եմ ասէր Արիստոտէլի քան ծնողաց իմոց. քանզի նոքա ետուն ինձ կեալ. իսկ նա ետ ինձ զբարւոք կեալ:
       Եւ քանզի էր Աղեքսանդր ՚ի ման կութեան անդ առատ, ՚ի գտանիլ նորա երբեմն ՚ի հանդիսաւոր պաշտամունս զոհից` լիաձեռն մատուցանէր խունկս կռոց: Տեսեալ զառատաձեռ նութիւն նորա Լէոնիդէս վերակացու տանն արքայի` ասէ ցնա առանձինն. յայնժամ այդպէս առատ ութեամբ վատնեսցես զխունկ, յորժամ տիրեսցես այնց աշխարհաց` յորոց ելանեն խունկք: Այս բան անջինջ տպաւորեցաւ ՚ի միտս Աղեքսանդրի. եւ եղեւ զկնի ժամանակաց իբրեւ նուաճեաց զԱրաբիա ընդ իշխանութեամբ իւրով, նաւ մի խնկովք լցեալ առաքեաց առ Լէոնիդէս, եւ ասէ. մի ' այսուհետեւ ճշդիւ մատուցես խունկ աստուածոցն, այլ` լիաձեռն առատութեամբ:
       Յաւուր միում յելանել Աղեքսանդրի յերիվար ամեհի ցլագլուխն ասացեալ, յոր ոչ ոք համարձակէր հեծանել, հայր նորա Փիլիպպոս տեսեալ զվեհանձն ոգւոյ նորին բնաւորութիւն, համբուրեաց զգլուխ նորա, եւ ասէ` ըստ գրելոյ Պլուտարքեայ.
       Խնդրեա ' ո'րդեակ` գտանել զարժանին դիւցազինդ թագաւորութիւն. զի ոչ բաւէ տանել զքեզ Մակեդոնիա:
       Եւ եղեւ իբրեւ մեռաւ հայր նորա Փիլիպպոս դաւաճանութեամբ իշխանացն, նախ քան զթաղել նորա զհայր իւր` սպան զսպանօղս նորա, եւ ապա ամփոփեաց զմարմին նորին. եւ ինքն թագաւորեաց ՚ի վերայ մակեդոնացւոց ՚ի հասակի քսան ամաց. եւ էր նա իբրեւ առիւծ հզօր եւ մեծասիրտ, անվեհեր եւ պատերազմասէր: Տեսեալ նորա երբեմն զոմն ՚ի զինուորաց իւրոց` Աղեքսանդր անուն` վեհերոտ եւ վատասիրտ, ասէ ցնա. ո'վ դու` կամ զանունդ փոխեա ', կամ զսիրտդ:
       Այնուհետեւ գրոհ տուեալ Աղեքսանդրի` սկսաւ նուաճել զմերձակայս եւ զհեռաւորս առհասարակ. եւ ՚ի բազում պատերազմունս անձամբ մտեալ, եւ զանձն ՚ի վտանգ մահու արկեալ` իւրով օրինակաւ խրախոյս տայր զօրացն` աներկիւղ դիմել ՚ի վերայ թշնամեաց ոգւով չափ: Խրատ ետ նմա Արիստոտել վարժապետ իւր` հանդարտ ունել զանձն առ ժամանակի մի ՚ի պատերազմական տարժանմունս, մինչեւ հաստատեսցի ասէ զօր ութիւն եւ ոյժ մարմնոյդ: Ետ պատասխանի Աղեքսանդր. ՚ի կիր առնուլ պարտ է զժամանակն, որոյ դիպողութին ոչ կախի զկամայ մերոց:
       դ. Բազմացան օր ըստ օրէ զօրք Աղեքսանդրի, եւ բազում ազգք եկեալ յեցեալ յարէին ՚ի նա. որով առաւել եւս զօրացեալ նորա արար բազում գործս արութեան. եհար վանեաց զթեբայեցիս. եւ հուրբ դատեաց զԹեբաս քաղաք նոցա. եւ դիմեալ ընդ բազում գաւառն` զոմանս բռնութեան, եւ զոմանս ինքնակամ յօժարութեամբ ձգեաց ՚ի հնազանդութիւն իւր:
       Ասի, թէ իբրեւ եկն Աղեքսանդր ՚ի Փռիւգիա` յԵղիոն քաղաք Տրոյիոյ, տեսեալ անդ զՍկամանդր գետ` յիշեաց զբան Հոմերոսի, որ զարմանալեօք գրեալ էր, թէ զիարդ վազեաց զնովաւ Աքիւլլէս. եւ զի լայ նութիւն գետոյն չէր այնչափ մեծ` որչափ երեւեցուցանէր բանաստեղծուի Հոմերոսի, ոչ զարմացաւ. բայց յետոյ ՚ի տեսանելն զգերեզման Աքիւլլեայ ասաց. երանի քեզ Աքիւլլէս, զի ունիս քեզ քարոզ զՀոմերոս, որ այնչափ մեծացոյց զգործ քոյ: Մատեան յայնժամ առ նա բանաստեղծ ոմն, եւ ասէ լաւ եւս գրեսցուք մեք արքայ զգործս քո` քան զոր գրեաց Հոմերոս զԱքիւլլեայ: Ասէ ցնա Աղեքսանդր. բաղձալի է ինձ ՚ի Հոմերոսի պատմութեանն Թէրսիտէս գոլ` քան ՚ի քումդ Աքիւլլէս : Զայս բան ՚ի մէջ բերէ եւ Յովհաննէս Երզնկացի ՚ի մեկ նութեան քերականութեան:
       Լուաւ Աղեքսանդր, եթէ լամսակեցիք ձեռնտու են ՚ի Դարեհ արքայ պարսից ընդդէմ իւր. նմին իրի ահագին զօրութեամբ խաղաց ՚ի վերայ նոցա, եդեալ ՚ի մտի հարթայատակ քանդել զԼամսակ: Զայս գիտացեալ Անաքսիմենեայ իմաստասիրի` որ էր ՚ի քաղաքէ անտի, ել ընդառաջ Աղեքսանդրի` զիջուցանել զցասումն նորա. զի էր մտերիմ եւ սիրելի նորին յաւուրց անտի Փիլիպպոսի հօր նորա: Իբրեւ ետես զնա Աղեքսանդր, ծանեաւ եթէ վասն աղաչելոյ ՚ի դիմաց քաղաքին գայ առ ինքն. զայրացաւ եւ ասէ. երդնում ՚ի դիս, զի ոչ լուայց աղաչանաց նորա յայս նուազ. այլ զոր ինչ եւ խնդրեսցէ` զընդդէմն գործեցից: Յայնժամ եկեալ առ նա Անաքսիմենեայ` ասէ. խնդրեմ ՚ի քէն արքայ, զի քանդեալ կործանեսցես զամենայն բնակիչս դորա: Յայս բան պաշարեալ եւ ափշեալ Աղեքսանդրի` ժպտեցաւ. եւ առ կատարումն երդման իւրոյ` զոր արար` զընդդէմն գործել բանից Անաքսիմենեայ, ներեաց լամսակեցւոց, եւ ոչինչ արար ընդ նոսա չար: Առաւել եւս զօրացեալ Աղեքսանդրի, եւ վստահացեալ ՚ի տեսլեանս` յորս յայտնեալ էր նմա յայ յաջողութիւն գտանել յամի, խրոխտայր տիրել մեծազօր թագաւորութեանն պարսից, եւ բոլոր Ասիոյ. վասնորոյ եւ ոչ բնաւ առաքէր Դարեհի զհարկն` զոր նախընթացք իւր տային: Իսկ Դարեհ Կոդոմանոս արքայ պարսից հայեցեալ ընդ գործս նորա, եւ տեսեալ` զի զբազում տեղիս ՚ի սահմանաց իւրոց ոտնակոխ առնէր, զայրացաւ անհնարին սրտմտութեամբ եւ ել ընդդէմ նորա ՚ի պատերազմ անհամար բազմութեամբ. այլ բազում անգամ կորակոր դարձաւ յետս:
       Եւ զկնի մեռանելոյ մեծի զօրավարին իւրոյ Մեմնոնի` հրաման ետ Դարեհ ժողովիլ ամենայն զօրաց ցրուելոց, եւ այլ եւս բազում ազգաց ՚ի Բաբելոն. եւ այնպէս հզօր ձեռամբ դիմել ՚ի վերայ Աղեքսանդրի : Եւ էին զօրք նորա` յազգէ պարսից հարիւր հազար, եւ ՚ի մարաց` վաթսուն հազար. եւ այլ եւս անթիւ բազմ ութիւն ՚ի կողմանց այլ եւ այլ ազգաց: Առաքեաց առ նա եւ Վահէ թագաւոր հայոց քառասուն հազար հետեւակաց, եւ եօթն հազար հեծելոց. զոր եւ յիշէ Կուդինոս Կորտիոս:
       Այսպիսի պատրաստութեամբ ելեալ Դարեհի ընդդէմ Աղեքսանդրի` ոչ կարաց զդէմ ունել անպարտելի զօրու թեան նորա. եւ հարեալ խորտակեցան բազումք ՚ի զօրաց իւրոց` իբրեւ հարիւր եւ տասն հազար արանց` ըստ Պլուտարքեայ. եւ ՚ի գերութիւն վարեցան ոգիք իբրու քառասուն հազար. եւ ինքն արքայ Դարեհ փախստեայ գնայր յերեսաց Աղեքսանդրի: Իսկ ՚ի զօրաց Աղեքսանդրի վիրաւորեցան ոգիք իբրու հինգ հարիւր, եւ ընդ ամենայն անկան ՚ի նոցանէ հետեւակք երեսուն եւ երկու, եւ հեծեալք հարիւր եւ յիսուն, ըստ Կորտիոսի: Առին զօրք Աղեքսանդրի եւ զբանակն Դարեհի. յորում ձերբակալ արարին եւ զմայր նորա զկինն, եւ զոքոն որդի նորա վեցամեայ, եւ զերկուս դստերս. ընդ որս էին եւ բազում կանայք մեծամեծաց: եւ Աղեքսանդր հրամայեաց պահել զնոսա ՚ի տեղւոջ ուրեք յանդորրու, եւ բազում պատուով խնամ տանել նոցա: Եւ եղեւ յետ այսր մեծի յաղթութեան բազում քաղաքք եւ գաւառք ինքնակամ անձնատուր եղեն նմա. եւ դողաց երկիր յերեսաց նորա:
       դ. Իսկ Վահէ թագաւոր հայոց այր հզօր եւ սէգ լուեալ զհարուածսն` որով հարան զօրք իւր ընդ զօրս Դարեհի, խորհէր անձամբ ելանել ՚ի պատերազմ, եւ խնդրել վրէժս յԱղեքսանդրէ: Վասնորոյ զօրաժողով լեալ ՚ի հեռաւոր եւ ՚ի մօտաւոր ազգաց` ՚ի հոնաց, յալանաց, յԱղուանից, ՚ի Վրաց, եւ ՚ի կողմանցն Կովկասու, եւ ՚ի Կորդուաց, եւ յամենայն սահմանաց Հայոց, դիմեաց յոխորտանօք ՚ի վերայ Աղեքսանդրի: Եւ ՚ի դիմի հարեալ զօրաց նորա , որոց թիւ անցեալ էր ընդ չափ, այս գործեաց բազում հարուածս ՚ի նոսա, բայց ՚ի վախճանի ՚ի պարտութիւն մատնեալ` անկաւ ՚ի պատերազմի անդ, եւ մեռաւ, եւ բազումք ՚ի զօրաց նորա կոտորեցան, եւ բազումք եւս գերեցան. եւ մնացեալքն ՚ի փախուստ դարձան, եւ ցրուեցան:
       Առաքեաց Աղեքսանդր հրեշտակս առ հրէայս յԵրուսաղէմ. եւ հրամայեաց` զի առաքեսցեն առ ինքն զօրս, եւ մի ' եւս տացեն հարկս Դարեհի, այլ` ինքեան: Իսկ յադդուս քնհայապետ ետ պատասխանի, եւ ասէ. ուխտ խաղաղութեան եդեալ է մեր ընդ Դարեհի. եւ ոչ կարեմք ժխտել ուխտին մերում, ցորչափ կենդանի է նա: Ընդ այս ցասուցեալ Աղեքսանդր` դիմեաց ՚ի վերայ յԵրուսաղէմ: Լուեալ քահանայապետին զգալուստ նորա` զահի հարաւ. եւ դիմեաց առ ած զոհիւք եւ պատարագօք` հանդերձ ամենայն ժողովրդեամբք, ըստ Յովսեպոսի` ՚ի գիրս նախնեաց. ժա. 8. եւ աստուած ասաց նմա ՚ի տեսլեան` մի ' ինչ բնաւ զարհուրիլ, այլ ` ելանել ընդ առաջ Աղեքսանդրի հանդիսիւ ինքն եւ քահանայք իւր քահանայական զգեստուք, եւ ամենայն ժողովուրդք ընդ նոսա. եւ այնպէս ընդունել զնա ՚ի քաղաքն:
       Իբրեւ ետես Աղեքսանդր զքահանայապետն յԱգդուս հանդերձ բազմ ութեամբ պաշտօնէից եւ մեծաշուք փառօք, էջ յերիվարէ իւրմէ. եւ երկիր եպագ անուանն աստուծոյ` որ գրեալ կայր ՚ի ճակատ քահանայապետին: Ընդ որ ապշեալ իշխանաց արքայի` հարցին ցնա զպատճառն. եւ նա ասէ. ես ոչ պագի երկիր քահանայապետի հրէից, այլ` այ, որ սովին զգեստու երեւեցաւ ինձ ՚ի Մակեդոնիա, եւ խոստացաւ օգնական լինել զօրաց իմոց յամենայն տեղիս:
       Մտեալ Աղեքսանդրի յԵրուսաղէմ` մատոյց պատարագ աստուծոյ ըստ ծիսի հրէից. եւ անդ ՚ի գրոցն Դանիէլի ստուգեալ, թէ մի ոմն ՚ի յունաց հանդերձել է քակտել զիշխա նութիւն պարսից, ուրախ եղեւ յոյժ. զի յիւր վերայ իմացաւ զայն: Եւ հրաման ետ հրէից խնդրել յիւրմէ` զոր ինչ եւ կամիցին. եւ նոքա խնդրեցին թոյլ տալ պաշտել զօրէնս իւրեանց համարձակ` ուր եւ իցեն ազգք հրէից. եւ յամս ոչ առնէին մշակ ութիւն անդոց, ազատ լինել ՚ի հարկաց: Եւ Աղեքսանդր կատարեալ զխնդիր նոցա` բազում սէր եւ պատիւ եցոյց առ նոսա. եւ էառ ՚ի նոցանէ զօր բազում հաւանութեամբ նոցին` դաշամբ պահելոյ նոցա զկրօնս իւրեանց:
       ե. Իսկ Դարեհի տեսեալ` թէ ոչ եւս կարէ զդէմ ունել Աղեքսանդրի, կամեցաւ ուխտ խաղաղութեան հաստատել ընդ նմա, եւ տալ նմա զդուստր իւր ՚ի կնուի, եւ զկէս թագաւորութեան իւրոյ ՚ի վարձանս: Այլ Աղեքսանդր ոչ էառ յանձն` ասելով. ո'չ երկինք զերկու արեգակունս տանին, եւ ո'չ Ասիա զերկու թագաւորս: Յայնժամ միոմն յաւագանւոյն Պարմենիոն անուն` ասէ. արդարեւ` թէ ես Աղեքսանդր էի, զայպիսի պայման յօժարամիտ յանձն առնուի: Ասէ Աղեքսանդր. եւ ես արդարեւ թէ Պարմենիոն էի, ՚ի գոյն յօժարէի:
       Ապա ՚ի պատերազմիլ Աղեքսանդրի ընդ պարսից զվերջին մարտ ահագին ՚ի կողմանս Ասորեստանի, ՚ի պարտութիւն մատնեալ խորտակեցան զօրքն Դարեհի, եւ մնացեալքն ցիր եւ ցան եղեն. եւ ինքն Դարեհ վէրս ընկալեալ յանօրէն զօրագլխաց իւրոց` մեռաւ. զոր եկեալ եւ տեսեալ Աղեքսանդրի` ելաց ՚ի վերայ նորա եւ հանեալ յանձնէ զծիրանիս իւր` պատեաց զդի նորուն. եւ առաքեաց առ մայր նորա, զի թաղեսցէ փառօք: Եւ ինքն տիրեալ միանգամայն բաբելացւոց եւ Ասորեստանեայց, պարսից եւ մարաց եւ այլոց ազգաց` եդ ՚ի վերայ նոցա վերակացուս: Եւ ՚ի Հայս առաքեաց զկուսակալ ոմն Միհրան անուն ը Դիոդորոսի. գիրք. ժե. եւ ըստ Կորտիոսի. գիրք. ե. 1. եւս եւ զմարզպան մի ՚ի նախարարացն Դարեհի ՚ի Վիրս` Միհրդատ անուն, ըստ որում գրէ եւ Խորենացին. բ. 10: Եւ ապա խաղաց ՚ի Հնդիկս. եւ յաղթեալ Պիւռոսի արքայի նոցա` էած անհնարին հարուածս ՚ի նոսա:
       Գրէ Յուստինոս. ժբ. 9. թէ հասեալ Աղեքսանդրի ՚ի քաղաք մի ՚ի կողմանս Հնդկաց` էանց ինքնին ընդ Պարիսպն. եւ ընթացաւ առանձին ՚ի հրապարակ անդր: Զայն տեսեալ բնակչաց քաղաքին` դիմեցին կատաղաբար ՚ի վերայ նորա` սպանանել զնա, եւ բառնալ ՚ի միջոյ զվրդովիչն համօրէն աշխարհի. այլ քաջն այն անձամբ մարտ եդեալ ընդ հազարաւորս նոցա, եւ զձգումն նետից եւ նիզակաց եւ սուսերաց նոցին ՚ի դերեւ հանեալ` անդէն զբազումս սրակոտոր առնէր ՚ի բազուկ արութեան իւրոյ. եւ այնպէս ճեղքեալ զբազմութիւն նոցա` ՚ի բաց ճողոպրէր զանձն. մինչեւ հասին առ նա եւ թիկնապահք եւ զօրք նորա եւ սկսան կռուիլ ընդ քաղաքին. ուր եւ ընկալեալ Աղեքսանդրի վէրս յումեմնէ` ինքնին սպան զնա: Եւ յետ տիրելոյ այնոցիկ կողմանց, եւ այլ աշխարհաց բազմաց` հուսկ յետոյ դարձ արարեալ եկն ՚ի Բաբելոն. եւ մատնեաց զանձն ՚ի գործս անարժանս իւրում քաջութեան. եւ ժանտացաւ յոյժ ընդդէմ իւրոցն, մանաւանդ ՚ի շարժիլ ՚ի բարկութիւն. եւ յերեսներեք երրորդ ամի կենաց իւրոց մեռաւ անդ ՚ի Բաբելոն, թագաւորեալ ընդ ամենայն` ամս. ժբ. եւ ամիսս. 7: Եւ եթող զերկուս որդիս. մին խորթ` Հերքիւլէս անուն. եւ միւսն հարազատ, որ դեռեւս էր յարգանդի Հռոքսանեայ թագուհւոյն: