Պատմութիւն Հայոց, Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Աղեքսանդր մակեդոնացի յառաջ քան զմեռանիլն` յանձն արար կտակաւ զթագաւորութիւն իւր չորից սննդակցաց իւրոց, որք էին սպարապետք զօրաց նորա, միանգամայն եւ իշխանք այլեւայլ աց, պատուիրեալ նոցա` զի մակեդոնական անուամբ վարեսցեն զայն իշխա նութիւն իւրեանց : Իսկ զմատանին արքունական ետ Պերդիկկայ մեծի իշխանին մակեդոնացւոյ:
       Այլ յետ մեռնանելոյ Աղեքսանդրի` ծագեցաւ աղմուկ շփոթի ՚ի մէջ զօրաց նորա եւ մեծամեծաց յաղագս կարգի կառավարութեան նոցին. մինչեւ ամբոխ անհնարին եղեալ` ՚ի կռիւ մարտի զինեցան ընդ միմեանս, կամելով իւրաքանչիւր ՚ի նոցանէ առաջին լինել. յորս զօրաւորագոյն գտեալ Կասանդրեայ իշխանի` սպան զՀերքիւլէս զխորթ որդի Աղեքսանդրի, զի մի ' ՚ի նա անկցի թագաւորութիւնն: Եւ յառաւելուլ շփոթութեանցն` խորհուրդ արարեալ մեծամեծաց` յանձնեցին զիշխանութիւն տէրութեան Աղեքսանդրի յԱրիդէոս ՚ի խորթ եղբայր նորին Աղեքսանդրի. եւ անուանեալ զնա թագաւոր մակեդոնացւոց` կոչեցին յանուն հօրն Փիլիպպոս. եւ եառն ՚ի ձեռս նորա զնորածին զաւակ Աղեքսանդրի, զոր եւ կոչեցին Աղեքսանդր, եդեալ դաշն այսպիսի` զի յետ մահուն Փիլիպպեայ նա թագաւորեսցէ: Այլ քանզի սոյն այս Փիլիպպոս էր այր վատ եւ անկար ՚ի կառավարել զայն իշխանութիւն, կարգեցին եւսեւ ընդհանուր հրամանատար ՚ի վերայ ամենայնի եւ խնմակալ թագաւորու թեան իբր եպարքոս զՊերդիկկաս մակեդոնացի ՚ի ձեռս որոյ տուեալ էր Աղեքսանդր զմատանին. եւ ընդ ձեռամբ նորա հաստատեցին զայլեւայլ գործակալս:
       Յայնժամ Պերդիկկոս որոշեաց ՚ի վերայ այլեւայլ աշխարհաց եւ գաւառաց` այլեւայլ իշխանս եւ կուսակալս. ընդ որս ըստ աւանդելոյ հին մատենագրաց` առաքեաց եւ ՚ի Հայս ՚ի տեղի Միհրանայ կուսակալի, որ եկաց ամս ե. զերեւելի իշխանն Նէոպտղոմէոս. թէպէտ Յուստիանոս` գիրք` ժգ. գլ. 4. Փրատափեռնէս դնէ, եւ զի այն այս Նէոպտղոմէոս` էր այր դժենայ եւ ժանտ եւ բարձրաձայն, բազմօք տառապեցոյց զՀայս եւ յոգիս ապաստան արար զնոսա:
       բ. Իսկ պերդիկկաս եպարքոս յետ առաքելոյ ՚ի Հայս զՆէոպտղոմէոս` ինքն յարձակեալ բազմ ութեամբ զօրաց յաշխարհն Կապադովկացւոց` արար բազում կոտորածս եւ աւերութիւնս, եւ կալեալ զԱրիարաթ թագաւոր նոցա` մորթեզերծ արար զնա, եւ ապա պրկեաց ՚ի խաչի. եւ կարգեաց կուսակալ այնր ՚ի Զիւմենէս զայր հզօր եւ երեւելի, որ եւ յառաջնմէ ատենադպիր էր Աղեքսանդրի: Իսկ Արիթէս որդի Արիարաթայ արքայի փախստեայ անկաւ սակաւ արամբք յաշխարհն հայոց, ըստ գրելոյ Դիոդորոսի սիկիլիացւոց ՚ի լա . գիրս. եւ ը այլոց, եւ տեսեալ` թէ հայք նեղեալ յոգւոց հանեն ընդ բռնութեամբ Նէոպտղոմեայ կուսակալի` գրգռեաց զնոսա` վանեալ զնա յաշխարհէ իւրեանց:
       Այսմ դիւրալուր անսացին հայք. եւ առաւել քան զամենեսին Արդուարդ նախարար` այր զօրաւոր եւ քաջաբազուկ. որոյ եւ գումարեալ զզօրս աշխարհին Սիւնեաց դիմեաց յանկարծակի ՚ի վերայ բռնաւորին Նէոպտղոմեայ. եւ նա աճապարեալ ճողոպրեաց զանձն մազապուրծ փախստեամբ` յերկրորդում ամի անդ կուսակալութեան իւրոյ: Եւ Արդուարդ յանկուցեալ յինքն զսիրտս զօրացն հայոց ամի եւ իշխանաց` տիրեաց ՚ի վերայ համօրէն ազգին իւրոյ:
       Զայն լուեալ Պերդիկկայ եպարքոսի` ծանրացասումն եղեւ եւ զի չունէր ինքն պարապ յերեսաց անդադար պատերազմաց առաքեաց պատուէր հրամանի առ Եւմենէս իշխան մեծ եւ կուսակալ Կապադովկիոյ` փութալ նուաճել զՀայս: Դիմեալ նորա զօրու ծանու ՚ի վերայ աշխարհին Հայոց, եւ ոչ կարացեալ բռնութեամբ ՚ի հնազանդութիւն ածել զնոսա. խորհեցաւ քաղցրութեամբ զիրսն վճարել. նմին իրի պատգամ խաղաղութեան առաքեաց առ Արդուարդ. եւ ասէ. մի ամօթ համարեսցի աշխարհդ հայոց լինել ընդ մեծազօր ձեռամբ Մակեդոնական իշխանութեան. եւ արդ` դու, որ տիրացեալդ ես իդ, ընկալ եւ զՆէոպտղոմէոս ՚ի կուսակալ ութիւն այդոցիկ կողմանց. եւ արժանաւոր օժտ ութեամբ մեծարեալ պահեսջիր զնա. եւ զհարկ աշխարհին ամենայն ըստ ամէ ՚ի ձեռն նորին անպակաս հատուսջիր մեզ: Հաւանեցաւ ընդ այս Արդուարդ իշխան հայոց. եւ արար պատասխանի առ Եւմենէս. խաղաղութեամբ լիցի ասէ տէրութիւն դիւցազանց. եւ չէ ' ինչ, թէ Նեոպտղոմէոս սպասատար Մակեդոնեան իշխանութեան աշխարհիս մերում լիցի վերակացու եւ հարկահան. եւ մեք գիտեմք զարժանին պատուոյ մեծարել ընդ չափու առն. միայն թէ մի ' եւս այլ ընդ առաջնոյ գնացիցն վարեսցի:
       գ. Եկն ապա Նէոպտղոմէոս միւսանգամ յաշխարհն Հայոց. եւ ընկալեալ եղեւ պատուով յԱրդուարդայ. եւ իբրեւ երկրորդական նորա ունէր զկուսակալութիւն մերոյ աշխարհի: Բայց քանզի որպէս ասացաք` էր այր հպարտ եւ անանդորրամիտ, ուռուցեալ փքացմամբ դժուարէր հանապազ ընդ Հայս, եւ խորհէր վրէժ առնուլ ՚ի նոցանէ զառաջին արհամարհանացն: Եւ իբրեւ այս ոչ յաջողեցաւ նմ , դառնացեալ ընդ Եւմենես մեծ կուսակալ Կապադովկիոյ` որ յորդորէր զնա խաղաղութեամբ կալ ընդ Հայս, գրգռեաց պատերազմ ընդդէմ նորին իսկ Եւմենեայ. եւ կեղծուպատիր բանիւք համոզեալ զսիրտ մեծի իշխանին հայոց Արդուարդայ` էառ զօրս ՚ի նմանէ. եւ միաբանեալ ընդ իւր զբազումս ՚ի մակեդոնացւոց` խաղաց պատերազմաւ ՚ի վերայ Եւմենեայ. այլ չարաչար ՚ի պարտութիւն մատնեալ յերեսաց նորա` դարձաւ ՚ի փախուստ:
       Իբրեւ միւսանգամ ՚ի դիմի հարան միմեանց, ՚ի մարտի անդ երկոքեան սոքա իբր ամեհի գազանս կատաղեալ զայրագին յարձակեցան ՚ի վերայ. եւ իբր թէ պատառել եւ կլանել կամելով զիրեարս, առ անհնարին սրտմտութեան` թողեալ ՚ի բաց երկոցունց զսանձս երիվարաց` ձեռս մխեցին յիրեարս, եւ ընկեցին զսաղաւարտս ՚ի գլխոց, եւ քարշէին զզրահսն. եւ ՚ի կռուիլ նոցա այսպէս` երիվարք նոցա զերծեալք ելին ՚ի ներքուստ. եւ երկոքին յերկիր անկեալ` բուռն հարին զմիմեամբք, եւ սկսան զինուք մենամարտիլ. յորում մարտի խոցեալ Եւմենէս զբարձս. ոտից Նէոպտղոմեայ, եւ տապալեաց յերկիր. եւ նա թէպէտ եւ ար ութեամբ ոգւով կացեալ ՚ի ծունկս` երիցս եհար սաստկութեամբ զբազուկ եւ զազդր Եւմենեայ, բայց Եւմենէս կրկնեալ զհարուածս իւր` եհատ զգլուխ նորա: Իսկ զօրացն ՚ի փախուստ դարձեալ` գնացին ՚ի Հայս. սոյնպէս եւ այլք յիւրեանց տեղիս:
       դ. Եւ եղեւ յետ ամաց ինչ իբրեւ բարձան ՚ի միջոյ Պերդիկկաս եւ Եւմենէս, Արդուարդ մեծ իշխանն հայոց (զոր թագաւոր անուանէ Դիոդորոս սիկիլիացի. գիրք. լա . ) գումարեաց զօր բազում յաշխարհէ անտի իւրմէ. եւ առաքեաց նոքօք զԱբիթէս զարքայորդի Կապադովկիացւոց` որ ապաւինեալ էր ՚ի Հայս, տիրել հայրենի թագաւորութեանն. եւ նորա գնացեալ օգնականութեամբ Հայկական զօրաց ետ սաստիկ մարտ պատերազմի ընդ Ամիւնդեայ զօրավարի մակեդոնացւոց, եւ սպան զնա. եւ վանեալ զամ թշնամիս ՚ի սահմանաց անտի Կապադովկիոյ` նստաւ յաթոռ թագաւորութեան իւրոյ. եւ պարգեւս առատս բաշխեալ զօրացն հայոց` արձակեաց առ Արդուարդ. յղեալ առ նա զարժանաւոր ընծայս ՚ի շնորհս երախտեաց նորա:
       ե. Յետ ամաց ինչ իբրեւ մեռաւ Արդուարդ, կացեալ յիշխա նութեան ամս իբր. լգ. յաջորդեաց ՚ի տեղի նորա Հրանտ կամ Հորոնտ ոմն ամս իբր. խե. ընդ հարկատուութեամբ Սելեւկիացւոց, յետ որոյ նստան եւ այլք. զորոց ըստ կարգի ունիմք խօսիլ ՚ի յաջորդ գիրսդ. գլ . ա:
       Եւ արդ ` քանզի այս ժամանակք եւ կարգք իշխանաց աշխարհիս Հայոց` ընդարձակ պատմ ութեամբ ո'չ են աւանդեալ ՚ի գիրս մեր, մանաւանդ զի եւ յաւուրց անտի Աղեքսանդրի սպառի պատմութիւն հին մատենին` յորմէ բերէ Մարիբաս, յայս հայեցեալ Խորենացւոյն` յարէ զկնի պատմութեան մահուն վահէի. գիրք. ա. գլ. 30. եւ ասէ. Յայսմհետէ մինչեւ ցթագաւորութիւնն Վաղարշակայ ՚ի Հայս` ոչինչ ճշմարտագոյն ունիմ պատմել քեզ. քանզի շփոթ իմն ամբոխից լեալ, այր զարամբ ելանէին տիրել իս: Եւ այսմ բանի ոչինչ ընդդէմ ելանէ, թէ գոյին այն վերոյիշեալ իշխանք եւ կուսակալք, զորովք զանց առնէ Խորենացին:
       Յաւելուած
       ա. Իսկ վասն մակեդոնական իշխանութեանն` որ մնաց յիշխանսն Աղեքսանդրի, գիտելի է, զի ՚ի մահուանէ անտի նորա` որպէս եւ փոքր ՚ի շատէ երեւի ՚ի վերոյգրելոցդ, անդադար ծփել յուզիւր այն ՚ի յառնել իշխանաց ՚ի վերայ միմեանց` ցամս երկոտասան. յորս չորեքին նոքա, Կասանդրոս, Անտիգոնոս, Պտղոմէոս, եւ Սելեւկիոս, որոց յանձն արարեալ էր Աղեքսանդրի զիշխա նութիւն իւր, զօրագոյն գտեալ` տիրեցին ՚ի վերայ այլ եւ այլ աշխարհաց. եւ թագ կապեալ թագաւորեցին. որպէս գրի. ա. մակ. ա. 7. եւ 10. որով եւ իշխանութիւնն Աղեքսանդրի բաժանեցաւ ՚ի չորս երեւելիս տէրութիւնս: ՚Ի մակեդոնացւոցն, որոց ՚ի խան եղեւ Կասանդրոս յետ Արիդէոսի Փիլիպպեայ: ՅԱսիացւոցն, որոց իշխան եղեւ Անտիգնոս: Յեգիպտացւոցն, որոց իշխան եղեւ Պտողոմէոս: Եւ ՚ի Սելեւկիացւոցն, որ եւ ասի Ասորեստանեայց, որոց իշխան եղեւ Սելեւկիոս: Զսոցա զկարգ յաջորդութեանցն հարկաւոր համարիմ համառօտիւ իմն առաջի դնել աստ. զի տեղե կութիւն սոցա կարի կարեւոր է յընթացս այսր մերոյ պատմագրու թեան յերկրորդ գիրս:
       բ. Թագաւորութիւնն մակեդոնացւոց` սկսեալ ՚ի մահուանէ Աղեքսանդրի, տեւեաց ամս. 155. ըստ եօթնեւտասն թագաւորօք, որոց անուանք են սոքին. Արիդէոս` որ եւ էր խորթ եղբայր Աղեքսանդրի` կոչեցեալն Փիլիպպոս բ: Կասանդրոս, որ սպան զորդի Աղեքսանդրի մեծի զԱղեքսանդր, եւ էառ ՚ի կ նութիւն զքոյր նորին մեծի Աղեքսանդրի: Փիլիպպոս գ. Անթիպատրոս ա, ընդ եղբօր իւրում Աղեքսանդրի. Դեմետր ա. Պիւռոս. Լիւսիմաքոս. Արսինոյէ կին Լիւսիմաքեայ. Պտողոմէոս. Մեղէագրոս. Անթիպատրոս բ. Սոսթենէս. Անտիդոնոս ա. Դեմետր բ. Անտիգոնոս բ. Փիլիպպոս դ. որ դաշնաւորեալ ընդ կարթագինեցիս` ել ընդդէմ հռովմայեցւոց. այլ ոչ ինչ կարաց առնել: Յետ ամի թագաւորեաց Պերսէոս. սա եւս նորոգեալ զդաշն ընդ կարթագինոսից` պատերազմեցաւ ընդ հռովմայեցիս. եւ յաղթեալ ՚ի նոցանէ ` ածաւ ՚ի Հռովմ եւ կեցեալ անդ ամս երկու մեռաւ. եւ թագաւորութիւնն մակեդոնացւոց անկաւ ընդ իշխանութեամբ հռովմայեցւոց, յամի ի. 3836. կամ ըստ աշխարհից 5035:
       գ. Թագաւորութիւնն ասացւոց սակաւ տեւեաց ընդ սակաւ թագաւորօք, Զառաջինն թագաւորեաց Անտիգոնոս . որում եղեւ աթոռակից որդի նորա Դեմետր. եւ ՚ի յաղթիլ սոցա ՚ի պատերազմի առաջի Սելեւկեայ արքայի, թագաւորութիւն Ասիացւոց անկաւ ընդ իշխանութեամբ Ասորեստանեայց` յամի աշխարհի. 3720. կամ ըստ եօթանասնից. 4919. եւ ապա բաժանեալ ՚ի զանազան տէրութիւնս ` հուսկ իսպառ անկաւ ընդ իշխանութեամբ հռովմայեցւոց:
       դ. Թագաւորութին եգիպտացւոց` սկսեալ ՚ի մահուանէ Աղեքսանդրի, տեւեաց ամս. 293: Նախ` յամի աշխարհի. 3681. կամ ըստ եօթանասնից. 4880. թագաւորեաց Պտողոմէոս զագեան, ամս. լթ. եւ ամիսս. 4: Սա ՚ի հռովդացւոց Սոտեր կոչեցաւ այսինքն ազատիչ. զի ազատեաց զնոսա ՚ի բռնուէ Անտիգոնեայ եւ Դեմետրի. որք էին թագաւորք Ասիացւոց: Եւ եղեւ սա անուանի յոյժ. մինչեւ ՚ի պատիւ նորա ատառս ձօնեցի պաշտամանաց կռոց . եւ յաջորդք նորա յանուն նորին` Պտողոմէոս կոչեցան:
       Սա ՚ի վերջնում ամի իշխա նութեան իւրոյ ետ զթագաւորութիւնն որդւոյ իւրում Պտողոմէոսի Փիղադեղփեայ` այն է Եղբայրասէր. որ եւ գրասէր լեալ յոյժ, եւ զհետ եղեալ նորանոր եւ բազմահանճար իրաց ` կառոյց հոյակապ գրատուն յԱղեքսանդրիա. եւ յանձն արար Դեմետրիոսի Փաղերեայ` որ էր այր իմաստասէր, եւ յառաջագոյն իշխան աթենացւոց, հաւաքել անդր յայլեւայլ աշխարհաց զպէսպէս գրեանս: Եւ Դեմետրիոս բազում ջանիւք գուն գործէր զամենայն ազգ մատենից տալ բերել , եւ ունիլ զյունական թարգմա նութիւն նոցին ՚ի պարծանս թագաւորին, եւ ՚ի յիշատակ նորա: Եւ ժողովեաց ՚ի գրատան անդ երկու հարիւր հազար գրեանս. որպէս գրեն Արիստէաս եւ Յովսեպոս եւ Եւսեբիոս:
       Եւ զի սոյն այս Դեմետրիոս տեղեակ էր օրինացն հրէից, եւ լուեալ էր` թէ օրէնք նոցա տուեալ են յաստուծոյ, ազդ արար արքայի. եւ եցոյց նմա, թէ ՚ի մէջ մատենից այն միայն է ամենակատար, եւ յամի օգտակար. եւ յորդորեաց զնա` խնդրել ՚ի հրէից զայն մատեան նոցա, այն է աստուածաշունչն, եւ թարգմանել ՚ի լեզու յունական: Եւ զի դիւրաւ լինիցին այս, խորհուրդ ետ Արիստէաս արքունի սպասաւոր` որ եւ պատմէ զայս, զի թագաւորն ազատութիւն շնորհեսցէ գերեաց, որք կային յԵգիպտոս յազգէ հրէից: Հաճեալ եւ ուրախացեալ ընդ այս արքայի` ետ գինս ընդ գլխոյ իւրաքանչիւր գերեաց, որք վաճառեալ էին ՚ի ծառա յութիւն հեթանոսաց. եւ գնեաց զնոսա` արս իբր տասն բիւր, այսինքն է` հարիւր հազար. ծախեալ վասն նոցա տաղանդս աւելի քան զչորեքհարիւր. յորոց զբազումս կարգեաց ՚ի գործ արքունի. եւ զոմանս յերեւելի աւանդութեան:
       Եւ ապա գրեաց թուղթ առ Եղիազար քահանայապետ հրէից. եւ ծանոյց նմա զբարերարութիւն իւր` զոր արար առ գերեալ հրէայս. եւ խնդրեաց ՚ի նմանէ` լնուլ զփափաք իւր, եւ տալ զընտիր օրինակ օրինաց իւրեանց, եւ զարս իմաստունս` թարգմանել զայն ՚ի յոյն: Եւ յաւել առաքել ընդ թղթոյն ՚ի ձեռն երկուց հաւատարիմ ծառայից իւրոց Արիստեայ եւ Անդրէի` մեծամեծ պատարագս եւ ընծայս վասն տաճարին աստուծոյ յԵրուսաղէմ, եւ վասն քահանայապետին. ձոյլ ոսկի սեղան` երկայ նութիւն նորա երկու կանգնոյ եւ կիսոյ, եւ բարձրութիւնն կանգնոյ եւ կիսոյ, եւ լայնութին իբր կէս կանգնոյ. երկու նուիրանոցս արծաթի, որք տանէին աւելի քան զերկուս մարս. ափսեայ ոսկեղենս քսան, եւ արծաթեղէնս երեսուն. որոց ՚ի շի նութիւն ծախեալ էր յիսուն կշիռ տաղանդ ոսկւոյ, յեռել ՚ի նոսին տկունս մեծագինս իբր հինգ հազար. մինչեւ հնգապատիկ աւելի լինել գնոց ականց քան զոսկւոյն: Եւ ՚ի վերայ այս ամենայնի յաւել եւ ՚ի պէտս զոհից եւ այլ սպասուց տաճարի` հարիւր տաղանդ արծաթոյ:
       Ընկալեալ Եղիազարու քահանայապետի զայս ամենայն ընծայս եւ զնամակ թագաւորին, ընտրեաց վաղվաղակի յամենայն ցեղիցն եբրայեցւոց րաբունիս վեց վեց, այսինքն է` ոգիս եօթանասուն եւ երկու, ամենեքին արք իմաստունք, գրագէտք, օրինակօք, ազնուազարմ, եւ քաջահմուտք եբրայական եւ յունական լեզուի. եւ գրեալ թուղթ առ թագաւորն` արձակեաց զնոսա առ նա հանդերձ պատարագօք:
       Եկեալ եւ երկու րաբունեաց ՚ի մեծն Աղեքսանդրիա եգիպտացւոց` յանդիման եղեն թագաւորին Փիղադեղփեայ, եւ մատուցին նմա զընծայսն, եւ զօրինակ աստուածաշունչ գրոց սքանչելի ոսկենկար տառիւք դրոշմեալ ՚ի մագաղաթեայս: Թագաւորն մեծաւ ուրախութեամբ ընկալեալ զնոսա` բազում ընդունել ութիւն եւ մարդասիրութիւն եցոյց նոցա. եւ աւուրս ինչ սեղանակից իւր արարեալ զնոսա մեծահաց խնջոյս կարգեաց նոցա, ըստ օրինաց նոցին կերակուրս պատրաստեալ. եւ բազում ինչ հարցեալ ՚ի նոցանէ` էառ պատասխանի հանճարեղ, եւ հաճեցաւ ընդ իմաստութիւն նոցա. եւ հրամայեաց պարգեւել իւրաքանչիւրոց երիս տաղանդս, եւս եւ պատանեակս ՚ի սպասաւորութիւն նոցա:
       Եւ ապա առեալ զնոսա Դեմետրիոսի` անցոյց ՚ի տեղի մի Փառոն կոչեցեալ` անքոյթ եւ մեկուսի յամբոխէ. եւ եդ զնոսա ՚ի հոյակապ պալատի միում. ուր առանձնացեալ նոցա` թարգմանէին զսուրբ գիրս յեբրայեցւոց ՚ի յունականն. եւ յամ աւուր յառաւօտու գային յողջոյն թագաւորին, եւ դառնային, եւ ամենայն ինչ նոցա մատակարարիւր լիով արքունուստ: Այլ որ զարմանալի է, յաշխատիլ սոցա յայս գործ` յեօթանասուն եւ երկու աւուրս ՚ի գլուխ հանին զբովանդակ թարգմանութիւնն . որպէս թէ կամովին ջանացեալ էր նոցա ըստ թուոյ անձանց իւրեանց յայնչափ աւուրս կատարել:
       Իբրեւ աւարտեցաւ գործն, հրաման ետ Դեմետրիոս, եւ ժողովեցան բազմութիւն հրէից ՚ի մի վայր. որոց յանդիման` առաջի նոցին իսկ թարգմանչաց ետ ընթեռնուլ զթարգմանեալն նոցա: Հաւանեցան այնմ միաբան ամենայն հրէայք, եւ գովեցին զայն. եւ ապա ամենայն բազմութիւն նոցա, նաեւ երիցագոյնք թարգմանչաց անտի եւ իշխանք` աղաչէին զԴեմետրիոս. որովհետեւ ասեն ուղղութեամբ, սրբութեամբ, եւ ամենայն զգուշութեամբ ՚ի գլուխ ել այս թարգմանուի, արժա'ն է` զի ամենայնն ո'րպէս եւ է, անխախտ մնասցէ. եւ մի ' ինչ լիցի փոփոխութիւն ՚ի դմա: Ընդ որ հաճել Դիմետրեայ` եդ ահագին սպառնալիս` որոց միանգամ յանդգնիցին յաւելուլ ինչ եւ կամ նուազեցուցանել ՚ի թարգմանութենէ անտի:
       Եւ եղեւ իբրեւ տարան եւ յանդիման ընթերցան թագաւորին զթարգմանեալ աստուածաշունչ, եւս քան զեւս զուարճացաւ արքայ յանձն իւր. եւ սքանչացեալ ընդ միտս օրինադրին եւ օրինացն եբրայեցւոց` հրաման ետ բազում զգուշ ութեամբ եւ պատուով դնել զայն ՚ի պահեստի: Եւ ապա բազում մեծարանօք արձակեաց զրաբունիսն յԵրուսաղէմ, պարգեւեալ իւրաքանչիւր ումեք ՚ի նոցանէ երիս գեղեցիկ պատմուճանս, եւ երկու տաղանդս ոսկւոյ, եւ զբաժակ տաղանդոյ միոյ, եւ ողջոյն զսպաս սեղանոյ: Եւ յաւել առաքել միւսանգամ առ Եղիազար քահանայապետ ՚ի ձեռն նոցա բազում պատարագս. եւ աղաչեաց, զի ստէպ ստէպ թողացուսցէ զայնոսիկ րաբունիս` ե'րբ եւ կամիցին` գալ յողջոյն եւ յայցելութիւն ինքեան: Եւ այս եղեւ յեօթներորդ ամի թագաւորութեան Պտղոմեայ Փիղադեղփեայ. յամի ի. 3727. կամ ըստ եօթանասնից. 4926. 273. ամօք յառաջ քան զծնունդ Քրիստոսի:
       Զայս ամենայն լիագոյն եւ ըստ կարգի գրէ` ՚ի մէջ բերելոյ եւ զանուանս եօթանասուն եւ երկու րաբունեացն, Արիստէաս ժամանակակից եւ ականատես եղելոցն. որ եւ դեսպան առաքեցաւ ՚ի թագաւորէ առ Եղիազար քահանայապետ: Գրէ յերկար եւ Յովսեպոս ՚ի գիրս նախնեաց. ժբ. 2. եւ Եպիփանիոս ՚ի գիրս չափուց: եւ Եւսեբիոս ՚ի կանխա. աւետար. գիրք. ը. եւ այլք բազումք: ընդ որս եւ Խորենացին. ա. 1. եւ Վարդան, եւ այլք ՚ի պատմչաց հայոց: Այս յունական թարգման ութիւն աստուածաշնչի, որ կոչի եօթանասնից, յարգի եղեւ միշտ ՚ի մէջ եկեղեցւոյ` ո'չ միայն ՚ի յոյնս, այլեւ յայլ ազգս քրիստոնէից . սմին իրի եւ թարգմանիչք մեր սուրբն Սահակ եւ Մեսրովպ գտեալ զընտիր օրինակ նորին` անտի թարգմանեցին ՚ի Հայս. որպէս ունիմք ասել ՚ի յաջորդ գիրսդ: Այժմ հայեսցուք յառաջիկայ կարգ բանիս:
       Սոյն այս Պտողոմէոս Փիղադեղփոս արքայ եգիպտացւոց, որ ետ թարգմանել զաստուածաշունչն, գտաւ յամենայնի երջանիկ, ո'չ միայն յիմաստասիրութեան, այլեւ յարտաքին ճոխութիւնս եւ ՚ի զբօսանս. մինչեւ կարծիս ՚ի մտի դնել, թէ միշտ այնպէս ունիցին վայելել յաստի կեանս, եւ մնալ անմահ. եւ պարծիլ իսկ , թէ ՚ի մահկանացուաց միջի ինքն միայն գտեալ իցէ զանմահութիւն. ըստ որում գրէ Աթենէոս. գիրք. ժբ. գլ. 17: թէպէտ եւ չեգիտ ՚ի վախճանի զերջանիկ ելս յաստեացս, թագաւորել յետ մահու հօրն` ամս. լէ . եւ ամիսս. 8. ընդ ամենայն` ամս . լթ:
       ե. Յետ Փիղադեղփեայ` թագաւորեաց որդի նորա Պտողոմէոս Եւերդետէս կոչեցել, որ թարգմանի բարերար. ամս. իե: Յետ Եւերգետեայ առաջնոյ` թագաւորեաց որդի նորա Պտողոմէոս Փիլոպատովր, որ թարգմանի հայասէր, ամս. ժէ: Ըստ երեւելի մատենագրաց` յաւուրս սորա անցին այն անցք ընդ եբրայեցիս, որք պատմին յերրորդ գիրս մակաբայեցւոց. թէեւ Յովսեպոս. գիրք. ա. ընդդէմ Ապիոնի. ասէ լեալ յաւուրս Եւերգետեայ երկրորդի. որ եւ կոչի Փիսկոն: Յաստուածաշնչի մերում ՚ի գլ. գ. համար. 8. եդեալ է Անտիոքոս. բայց այդ վրիպակ գրագրաց է. ուստի եւ ՚ի լուսանցսն եդեալ է Պտղոմէոս. եւ այս անտի եւս յայտ է, զի ՚ի գլ. է. համար. դնի եւ ՚ի մերումս համաձայն այլոց թարգմանութեանց` Փիլոպատովր Պտողոմէոս. զոր եւ յայտ առնէ նոյն իսկ պատմութիւնն. քանզի ցուցանի անդ, թէ էր նա արքայ եգիպտացւոց. արդ` թագաւորն եգիպտացւոց ո'չ կոչիւր Անտիոքայ, այլ Պտողոմէոս: Եւ թէպէտ ՚ի կանխաբա նութեան ինչ այնր գրոց արարեալ յումեմնէ այլ իմն մեկնութիւն աւանդի, բայց ընդ վայր:
       Յետ Փիլոպատովրայ թագաւորեաց որդի նորա Պտողոմէոս Եպիփան ՚ի հասակի չորից ամաց, եւ եկաց ամս. իդ:
       Յետ Եպիփանու թագաւորեաց որդի նորա Պտողոմէոս Փիլոմետոր` այն է մայրասէր. որ եւ յետ ամաց ինչ անկաւ ՚ի թագաւորութենէ. եւ եղբայր նորա Փիսկոն Եւերգետէս երկրորդ` վարէր զիշխանութիւնն: Զկնի միոյ տարւոյ կրկին նստաւ Փիլոմետոր հանդերձ եղբարբ իւրով. եւ միւսանգամ ընկեցաւ յաթոռոյ ձեռամբ եղբոր իւրոյ. եւ այսպէս թագաւորեալ` ընդ ամենայն ամս. լե. մեռաւ:
       Յետ մահուան Փիլոմետորայ` թագաւորեաց առանձինն եղբայր նորա նա ինքն Եւերգետէս երկրորդ` կոչեցեալն Պտողոմէոս Փիսկոն` այսինքն լայն որովայն կամ գէր, ամս. իթ. որ եւ սպան զորդի Փիլոմետորի եղբօր իւրոյ` ՚ի տղայութեան հասակի նորին:
       Յետ Եւերգետեայ երկրորդի` թագաւորեաց երէց որդի նորա Պտողոմէոս Զատովր` ընդ մեր իւրում Կղէոպատրայ առաջնոյ. ամս. ժ: Եւ ապա Կղէոպատրա գրգռեալ զժողովուրդն ՚ի վերայ Զատովրայ` կոչեաց ՚ի Կիպրոսէ զկրտսեր որդի իւր զԱղեքսանդր, եւ թագաւորեաց ընդ նմա, ամս. ժը: Այլ իբրեւ սպան Աղեքսանդր զմայր իւր զԿղէոպատրա , եւ փախեաւ կրկին յաջորդեաց եղբայր նորա Զատովր, ամս է. եւ ամիսս 6: Իսկ Որդի մայրասպանին Աղեքսանդրին` որ եւս կոչիւր Աղեքսանդր, մատնեցաւ ՚ի ձեռս Միհրդատայ մեծի. եւ յետ սակաւուց փախուցեալ անկաւ առ Սիզղա մեծ իշխանն հռովմայեցւոց. եւ մտերմացեալ ընդ նմա` գնաց հանդերձ նովաւ ՚ի Հռովմ:
       Յետ Ղատովայր թագաւորեաց դուստր նորա Կղէոպատրա երկրորդ. ամիսս. 6. եւ Սիղղա դարձոյց յԵգիպտոս զԱղեքսանդր զորդի մայրասպանին Աղեքսանդրի. որ եկեալ ամուսնացաւ ընդ նմին իսկ թագուհւոյն Կղէոպատրայ. եւ յետ 19. աւուրց սպանեալ զթագուհին` ինքն առանձին թագաւորեաց ամս. ժե. զկնի որոյ ՚ի բաց մերժեալ յԱղեքսանդրացւոց` խոյս ետ ՚ի Տիւրոս, եւ անդ մեռաւ. եւ ել համբաւ զնմանէ` թէ նա զթագաւորութիւնն եգիպտացւոց կտակաւ թողեալ իցէ հռովմայեցւոց:
       Յետ Աղեքսանդրի Աղեքսանդրեան` յաջորդեաց յԵգիպտոս Պտողոմէոս Նոթա, Աւելտէս կոչեցեալ, որդի Պտղոմէոսի զԱտովրայ: Սա ատելի լեալ եգիպտացւոցն վասն իրիք կռուոյ, եւ վասն ծանր ծանր հարկահանութեան, մերժեցաւ ՚ի նոցանէ, եւ խուսեաց ՚ի Հռովմ` խնդրել ՚ի Յուլիոսէ Կեսարէ եւ ՚ի Պոմպէոսէ` հաստատել զինքն յարքայու թեան եգիպտացւոց: Իսկ Աղեքսանդրացիք ոչ գիտելով զգնալ նորա ՚ի Հռովմ, այլ` համարելով զնա մեռել, թագաւորեցուցին ՚ի տեղի նորա զդուստր նորին զԴերենիկէ ՚ի միասին ընդ Արիփենայ քեռն նորա երիցու. եւ Պտողոմէոս Աւլետէս այնուհետեւ անյուսացեալ անդրէն հաստատիլ ՚ի թագաւորութեան` գնաց յԵփեսոս. բայց յետոյ ձեռն Գաբիանոսի վերստին դարձաւ ՚ի թագաւորութիւն իւր, եւ կորոյս զդուստր իւր զԲերենիկէ:
       զ. Իբրեւ մեռաւ սոյն այս Պտողոմէոս Աւլետէս, մնացին նորա չորս զաւակք, Պտողոմէոս մանուկ, Պտողոմէոս փոքր, Կղէորպատրոս երրորդ, եւ Արսինոյէ: Պտողոմէոս մանուկն` որ էր երէց որդին, կտակաւ հօր իւրոյ էած ՚ի կին զԿղէորպատրա զքոյր իւր երէց, եւ թագաւորեաց հանդերձ նովաւ, բայց ընդ տէրութեամբ հռովմայեցւոց կառավարութեան եւ պաշտպանութեան: Սոյն այս Պտողոմէոս մանուկ զկնի սակաւուց գժտեալ ընդ Կղէոպատրայ, եւ պատերազմ գրգռեալ ընդդէմ Յուլիոսի Կեսարու` գերեցաւ ՚ի նմանէ. եւ ապա արձակեալ` կրկին գրգռեցաւ ընդդէմ նորա. եւ ՚ի պարտութիւն մատնեալ յերեսաց Կեսարու առ Նեղոս գետով, ՚ի մտանել իւրում ՚ի նաւ ծանրաբեռնեալ բազմութեամբ` ընկղմեցաւ եւ կորեաւ, թագաւորեալ ամս. գ. եւ ամիսս. 8:
       Իսկ Յուլիոս Կեսար տիրեալ Եգիպտոսի` ոչ կամեցաւ ընդ տէրութեամբ հռովմայեցւոց գրաւել զայն, այլ` պարգեւեաց Կղէոպատրեայ, ՚ի շնորհս որոյ զայնչափ մարտ պատերազմի ետ, եւ զի մի դժպատեհ իմն երեւեսցի հաւատալ ՚ի ձեռս կնոջ զայն իշխանութիւն, հրաման ետ նմա ամուսնանալ ընդ միւս եղբօր իւրում Պտողոմէոսի Փոքու. եւ երկոցունց յանձն արար զթագաւորութիւնն. այլ զի Պտողոմէոս տղայ էր մետասան ամաց, նորա տարաւ Կեսար ընդ իւր. որ եւ զկնի ժամանակաց դարձաւ անդրէն յետս: Այլ Կղէոպատրա զկնի չորից ամաց եբարձ ՚ի կենաց զՊտողոմէոս փոքր` տալով նմա դեղ մահու. եւ ինքն առան ձին թագաւորէր եւ ապա սպանանել նաեւ քոյր իւր զԱրսինոյէ ՚ի ձեռն Անտոնինոսի հոմանւոյ իւրոյ: Եւ եղեւ յետ մահուանն Յուլիոսի կայսեր, եւ զկնի վճարէլոյ պատերազմաց` զոր ետուն Օգոստոս կայսր եւ Անտոնինոս ընդդէմ միմեանց սաստկ ութեամբ իբրեւ մեռաւ Կղէոպատրա, իշխանութիւնն եգիպտացւոց ըստ ամենայնի անկաւ ընդ տէրութեամբ հռովմայեցւոց` յամի ՚ի. 3974. կամ ըստ եօթանասնից. 5173:
       է. Թագաւորութիւնն սեւեւկիացւոց` որ է ասի Ասորեստանեայց, եւ օրաւոր քան գալոցն. եւ տեւեաց փոքր ինչ նուազ քան զեգիպտացւոց. ամս. 246. սկսեալ յերկոտասաներորդ ամէ զկնի մահուանն Աղեքսանդրի: Նախ` Սելեկիոս առաջին առեալ զԲաբելոն` թագաւորեաց ամս. լա. որպէս դնէ եւ Խոր. բ. 1. կամ ըստ ոմանց, ամս. լբ: Սա սաստիկ պատերազմաւ նուաճեաց զիշխանութիւնս այլոց բազմաց. եւ շինեաց բազում քաղաքս. որոց զոմանս Անտիոք կոչեաց յանուն հօր իւրոյ. եւ զոմանս Սելեւկիա յանուն իւր. եւ զմին` որ կոչեցաւ Սելեւկիա Մեծ, պայծառ եւս յօրինեալ` եդ անդ զաթոռ իշխանու թեան իւրոյ` անուամբ թագաւորութեան Սելեւկիացւոց. որ յառաջին գիրս մակաբայեցւոց. ա. 11. կոչի թագաւորութիւն յունաց. եւ զի նուաճեաց ընդ իւրեւ եւ զԱսիացիս` կոչի յոմանց նաեւ թագաւորութիւն Ասիացւոց. եւ երբեմն թագաւորութիւն մակեդոնական իբրեւ յաջորդութիւն իշխանութեան Աղեքսանդրի մեծի: Սա ինքն Սելեւկիոս վասն բազում քաջութեանց եւ յաղթութեանց կոչեցաւ եւս Նիկանովր, որ թարգմանի յաղթանակաւոր:
       Յետ Սելեւկեայ առաջնոյ թագաւորեաց որդի նորա` առաջին Անտիոքոս Սոտիր, ամս . ժթ:
       Յետ նորա որդի նորին` երկրորդ Անտիոքոս Թէոս, ամս. ժե: ՚Ի մետասաներորդ ամի թագաւորութեան սորա` թագաւորեաց Արշակ քաջ պարթեւ. զորմէ ունիմք խօսիլ յերկրորդ գիրսդ. գլ . ա:
       Յետ Անտիոքոսի Թէոսի թագաւորեաց որդի նորա` երկրորդ Սելեւկիոս Կալլինիկոս կամ Պուգոն, ամս. ի: Զսա կալաւ Արշակ պարթեւ:
       Յետ նորա որդի նորին` երրորդ Սելեւկիոս Կերաւոնոս, որ թարգմանի կայծակն, ամս . գ:
       Յետ նորա եղբայր նորին` երրորդ Անտիոքոս անուանեալն մեծ, ամս . լզ: Սա ունէր երկուս որդիս. այն է` Սելեւկիոս Փիլոպատովր, եւ Անտիոքոս Եպիփան: Եւ սոյն այս Անտիոքոս Եպիփան կրտսեր որդին յետ լինելոյ խաղաղութեան ընդ մէջ հօր իւրոյ եւ հռովմայեցւոց` առաքեցաւ պատանդ ՚ի Հռովմ. իսկ Սելեւկիոս եղբայր նորա մնաց առ հօր իւրում:
       Յետ մեծին Անտիոքոսի թագաւորեաց երէց որդի նորա` չորրորդ Սելեւկիոս Փիլոպատովր, որ ըստ Յովսեպոսի կոչի եւս Ատիր, ամս. ժբ: Սա ՚ի վերջին ամս թագաւորութեան իւրոյ առաքեաց զՀեղիոդորոս յԵրուսաղէմ վասն գանձի տանն Տեառն ըստ որում գրի. բ. մակ. 3. եւ 4: Առաքեաց եւ ՚ի Հռովմ պատանդ զորդի իւր զԴեմետր փոխանակ եղբօր իւրոյ Անտիոքայ Եպիփանու:
       Յետ Սելեւկիոսի Փիլոպատովրայ թագաւորեաց եղբայր նորա` չորրորդ Անտիոքոս անօրէնն, վերոյիշեալն Եպիփան` այսինքն է երեւելի. ամս. ժա. եւ ամիսս ինչ: Սա` ըստ որում դնի ՚ի գիրս. ա. մակ. գլ. 1. եւ ՚ի գիրս Յովսեպոսի. պատեր. ա. 1. էառ զԵրուսաղէմ, եւ կողոպտեաց զտաճարն. եւ ստիպեաց զհրէայս չթլփատիլ, եւ յազել զխոզս. եւ ՚ի վախճանի չարաչար մահուամբ սատակեցաւ յօտար երկրի: Զսա փոխանակ Եպիփան կոչելոյ` որ է Երեւելի, Եպիման կոչէ Պողիւբիոս մատենագիր ժամանակակից. գիրք. իզ. վասն այլանդակ եւ անհրահանգ բարուց նորա զի Եպիման անմիտ թարգմանի: Յաւուրս սորա յարեաւ Մատաթի Շմաւոնեան, այն է որդի Յովհաննու` որդւոյ Շմաւոնի. եւ զկնի յաջորդեաց նմա որդի նորա Յուդա Մակաբէ:
       ը. Յետ Անտիոքայ Եպիփանու երեւելւոյն թագաւորեաց որդի նորա` հինգերորդ Անտիոքոս` անուանեալն Եւպատոր, այն է հօրամոյն, խնամակալութեամբ Լիւսիայ. ամս. բ: Սա սպանեալ զՄենեղաւոս` ետ զքահանայապետութիւնն հրէից ցԱղկիմոս: Յաւուրս սորա առաջին Դեմետր Սոտիր որդի Փիլոպատովրայ, որ ՚ի պատանդի էր ՚ի Հռովմ, ելեալ անտի` եկն սակաւ զօրօք, եւ կալաւ զսոյն զայս զԱնտիոքոս հօրամոյն, եւ զԼիւսիա. եւ սպան զնոսա. եւ թագաւորեաց ինքն ամս. ժբ: Ընդ զօրս սորա պատերազմեալ Յուդա Մակաբէ` մեռաւ զկնի բազում յաղթութեանց իւրոց: Եւ յաջորդեաց ՚ի տեղի նորա եղբայր նորին Յովնաթան:
       Յետ Դեմետրի սոտիրայ յաջորդեաց Աղեքսանդրոս Բաղաս. որ եւ եղեւ փեսայ Պտողոմեայ Փիլոմետորի արքային եգիպտացւոց. եւ թագաւորեաց ամս . ե:
       Յետ Բաղասայ թագաւորեաց` երկրորդ Դեմետր որդի Դեմետրի Սոտիրայ` ամս. զ. փեսայացեալ վերոյիշեալ Պտողոմեայ Փիլոմետորի` փոխանակ Աղեքսանդրոսի Բաղասայ. եւ կոչեցաւ Նիկատոր կամ Նիկանոր:
       Յերկրորդ ամի սորա Տրիփոն ոմն ՚ի կողմանցն արաբացւոց էած զորդին Բաղասայ զանուանեալն Անտիքոս, եւ թագաւորեցոյց փոխանակ Դեմետրեայ. այլ ինքն եդեալ էր ՚ի մտի առնուլ զթագաւորութիւնն. բայց քանզի գիտէր` թէ Յովնաթան քահանայապետ հրէից եղբայր Յուդայ Մակաբէի ընդդէմ դառնայ նմա, խորհեցաւ նուաճել նաեւ զՅովնաթան. որոյ վասն իսկ հնարիւք ձերբակալ արարեալ` եբարձ զնա ՚ի կենաց. եւ յաջորդեաց նմա Շմաւոն եղբայր նորին: Եւ ինքն Արփիոն ՚ի նմին ամի սպանեալ զմանուկն Անտիոքոս` բռնացաւ ՚ի թագաւորութեան Սելեւկիացւոց: Եւ Դեմետր Նիկանոր արքայ գնաց ՚ի կողմանս պարթեւաց: Իսկ զօրքն` որք էին ընդ Տրիփոնաւ, տաղտկացեալ ՚ի նմանէ ` ժողովեցան առ կին Դեմետրեայ, այն է Կղէոպատրէ. որ եւ ամուսնացեալ ընդ վեցերորդին Անտիոքայ` եղբօր Դեմետրեայ առն իւրոյ, ետ ՚ի ձեռս նորա զթագաւորութիւնն. այն` որ անուանեցաւ Սիդիտէս, եւս եւ սոտիր. եւ զհետ եղեւ Տրիփոնայ սաստիկ պատերազմաւ, մինչեւ բարձաւ ՚ի կենաց Տրիփոն: Սոյն այս Անտիոքոս Սիդիտէս պատերազմեալ ընդ Փրաատայ, այսինքն ընդ Բիւրատայ զօրավարի պարթեւաց` մեռաւ, թագաւորեալ ամս. թ. ը գրելոյ Յուստինոսի. լը. 10. եւ Խորենացւոյ. բ. 2: Յաւուրս սորա Շմաւոն եղբայր Յովնաթանու եւ Յուդայի Մակաբեայ` հանդերձ որդւովք իւրովք Մատաթեաւ եւ Յուդայիւ սպանաւ ՚ի խրախունս դաւաճանութեամբ ՚ի փեսայէ իւրմէ ՚ի Պտողոմեայ Աբուբեանց. եւ յաջորդեաց ՚ի տեղի նորա միւս որդի նորին Յովհաննէս. որ ըստ գրելոյ Եւսեբեայ ՚ի ժամանակագրութեան. եւ Սեւերիոսի Սուլպիկեան յերկրորդ գիրս պատմութեանց, նիզակակից լեալ Անտիոքայ Սիդիտեայ` յաղթեաց վրկանաց. յորմէ կոչեցաւ եւ Վրկանոս կամ Հիւրկանոս:
       թ. Յետ Անտիոքայ սիդիտեայ եկեալ եղբօր նորա Դեմետրի Նիկանովրայ ՚ի պարթեւաց` վերստին թագաւորեաց` ամս. դ: Իսկ ժողովուրդ նորա ապստամբեալ ՚ի նմանէ վասն դժնդակ բարուցն` խնդրեցին յարքայէն եգիպտացւոց (որ էր Պտողոմէոս Եւերգետէս երկրորդ Փիսկոն ) կացուցանել նոցա թագաւոր զմի ոմն յազգէ առաջնոյ Սելեւկեայ արքայի. եւ նա առաքեաց առ նոսա պատանեակ մի Աղեքսանդրոս անուն. որ յետոյ կոչեցաւ Զեբինաս. որ եւ յաղթեալ Դեմետրեայ Նիկանովրայ` հաստատեաց դաշն ընդ Յովհաննու Հիւրկանու որդւոյ Շմաւոնի. եւ թագաւորեաց առանձինն ամս. բ: Յորում ժամանակի եւ որդի Դեմետրի Նիկանովրայ` Սելեւկիոս հինգերորդ թագաւորեաց ընդդէմ կամաց մօր իւրոյ Կղէոպատրեայ. եւ Կղէոպատրէ սպան զնա նետիւ յետ կալոյ նորա ՚ի թագաւորու թեան ամենայն մի. եւ թագաւորեցոյց յերկրորդ որդի իւր` այն է եօթներորդ Անտիոքոս Գրիփոս այսինքն մեծունչ, որ եւ կոչի յոմանց Փիլոմետոր, այն է մայրասէր: Սա էառ իսպառ զթագաւորութիւնն ՚ի ձեռաց Զեբինայ. եւ թագաւորեաց առանձինն, ամս . ժա:
       Յետոյ խորթ եղբայր նորա` ութերորդ Անտիոքոս Կիւղիկենոս ընկէց զնա յաթոռոյ եւ թագաւորեաց ինքն ամս. ժը. պատերազմելով ընդ նմա ամս. ժե. մինչեւ ՚ի մահ նորա: Յաւուրս սորա յաջորդեաց Յովհաննու Հիւրկանու ՚ի քահանայապետութեան հրէից երէց որդի նորին Հիւրկանու Յուգաս, որ եւ կոչի Արիստաբուղոս նախկին: Սա եղեւ առաջինն` որ ընդ Յովսեպոսի. պատեր. ա . 3. թագ կապեալ թագաւորեաց ամենայն մի: Սա սպան զմայրն, եւ զԱնտիգոնոս զեղբայր իւր, զոր թագաւորակից իւր էր ընտրեալ. իսկ զայլ զերիս եղբարս իւր եդ ՚ի կապանս: Եւ յետ մեռանելոյ նորա` կին նորին Աղեքսանդրէ, որ կոչիւր Սաղինա, կամ ըստ այլոց Սաղոմէ, հանեալ ՚ի կապանաց զԱղեքսանդրոս յաննէոս այսինքն Յովհաննեան` զեղբայր արիստաբուղեայ, եւ ամուսնացեալ ընդ նմա` ետ ՚ի ձեռս նորա զթագաւորութիւնն հրէից. եւ յաննէոս սպան զմին յերկուց անտի մնացելոց եղբարց իւրոց` կարծիս առեալ առ ՚ի նմանէ դաւաճանութեան. իսկ զմիւս եղբայրն Աբեսողոմ կոչեցեալ ՚ի պատուի ունէր յաղագաս աննենգ բարուցն :
       Յետ ութերորդին Անտիոքոսի Կիւղիկենեայ յաջորդեաց վեցերդ Սելեւկիոս որդի Անտիոքոսի Գրիփեայ, ում մի: Եւ ապա իններորդ Անտիոքոս կոչեցեալն եւսեր որդի Կիւղիկենեայ էառ զթագաւորութիւնն ՚ի Սելեւկիոսէ յորդւոյ հօրեղբօր իւրոյ: Այս Անտիոքոս Եւսեր էառ ՚ի կ նութիւն զմիւս Կղէոպատրէ սեղինէ, որ կին լեալ էր հօր իւրոյ Կիւղիկենեայ, եւ հօրեղբօր իւրոյ Գրիփեայ. վասն որոյ եւ ըստ ասելոյ ոմանց հեգնաբար Պիոս կոչեցաւ, այսինքն է բարեպարիշտ:
       Այլ յետ սակաւուց երդ Դեմետր Եւկերոս` կրտսեր որդի Գրիփեայ` թագ եդեալ օգնականութեամբ Զատովրայ արքայի եգիպտացւոց, եւ միաբանեալ ընդ եղբօր իւրում Փիլիպպոսի` յարեաւ ՚ի վերայ Անտիոքայ Պիոսի. եւ փախստական արար զնա ՚ի կողմանս պարթեւաց. եւ թագաւորեաց ինքն ամս. ը: ժ. Յայնմ ժամանակի ՚ի յառնել ՚ի վերայ միմեանց Սելեւկիացւոցն` եկն երկրորդ Տիգրան արքայ հայոց ՚ի Սելեւկիա. եւ տիրեաց այնմ, ամս. ժդ. ըստ Ապպիանոսի: Այլ զայսմանէ ունիմք գրել ՚ի յաջորդ գիրսդ գլ. ե: Եւ ապա եկեալ Ղուկուղեայ սպարապետի հռովմայեցւոց` եդ ՚ի Սելեւկիա անուամբ թագաւորի զտասներորդ Անտիոքոս զկոչեցեալն Ասիացի, այն է որդի Անտիոքոսի Պիոսի. զոր եւ մերժեաց յետոյ Պոմպէոս յիշխանութենէ անտի. եւ առեալ զթագաւորութիւն Սելեւկիացւոց էարկ ընդ իշխանութեամբ հռովմայեցւոց, յամի ՚ի. 3939. կամ ըստ եօթանասնից. 5138:
       Յաւուրսն յայնոսիկ մեռաւ Աղեքսանդրաննէոս քահանայապետ հրէից` թագաւորեալ ամս. իէ. որում յաջորդեաց կին նորա Աղեքսանդրէ Սաղինա կամ Սաղոմէ` ամս. թ. յորոյ աւուրս երէց որդի նորա Հիւրկանոս երկրորդ վարէր զքահանայապետութիւնն. որ եւ յետ մեռանելոյ մօրն թագաւորեաց ՚ի տեղի նորա առանձինն ամս. գ: ՚Ի մէջ սորին Հիւրկանեայ երկրորդի եւ եղբոր սուրբ Արիստաբուղեայ երկրորդի ծագեցան մեծամեծ մարտք պատերազմի. եւ Արիստաբուղոս յաղթեալ հիւրկանեայ` թագաւորեաց ՚ի տեղի նորա մինչեւ ըստ Յովսեպոսի. պատեր. ա. 7. եկն Պոմպէոս. եւ էառ զԵրուսաղէմ. եւ զՀիւրկանոս եդ քահանայապետ եւ իշխան ՚ի վերայ համօրէն ազգին հրէից. բայց առանց դնելոյ զթագ. եւ զԱրիստաբուղոս էած ՚ի Հռովմ հանդերձ որդւովք նորին. յորոց մին` այն է Աղեքսանդրոս, փախուցեալ` դարձ արար անդրէն ՚ի Հրէաստան, եւ ասպատակէր զերկիրն: Սոյնպէս եւ Արիստաբուղոս յետ ժամանակաց միւս որդւոյ իւրում Անտիգոնեայ փախուցեալ ՚ի Հռովմայ` դարձաւ ՚ի Հրէաստան: Բայց կրկին ըմբռնեալ ՚ի զօրաց Գաբիանոսի զօրավարին հռովմայեցւոց` վերստին առաքեցաւ ՚ի Հռովմ հանդերձ որդւովքն. եւ ծերակոյտն պահեալ զնա ՚ի կապանս` արձակեաց զորդիսն ՚ի Հրէաստան:
       Այլ յետ ժամանակաց եւ զնա ինքն զԱրիստաբուղոս արձակեաց Կեսար Յուլիոս հանդերձ զօրօք` գնալ յաշխարհ իւր` ՚ի Պաղեստինէ. իբր զի օգնական լիցի ՚ի կողմանէ նորին իսկ Կեսարու ընդդէմ Պոմպէոսի. բայց ՚ի հասանել անդր Արիստաբուղեայ` իսկ եւ իսկ բարձին զնա ՚ի կենաց զօրքն Պոմպէոսի, տուեալ նմա դեղ մահու: Իսկ Աղեքսանդրոս որդի նորին Արիստաբուղեայ տապարաւ հարեալ սպանաւ յԱնտիոք` ըստ ակնարկութեանն Պոմպէոսի. զօրաց երկար խօսի Յովսեպոս ՚ի գիրս պատերազմաց. եւ ՚ի ծգ գիրս նախնեաց:
       Այլ Անտիգոնոս միւս որդի Արիստաբուղեայ յետ ժամանակաց ձեռնտուութեամբ Բազափրանաց զօրավարին Տիգրանայ նստաւ քահանայապետ կամ թագաւոր հրէից. ընդ որում պատերազմեալ Հերովդէս որդի Անթիպատրոսի` յետ երից ամաց հազիւ ուրեմն կարաց յաղթել նմա. եւ ինքն նստաւ թագաւոր. յորոյ ՚ի վերջին ամս ծնաւ Քրիստոս:
       Զայս ամենայն համառօտիւ եւ բազում զգուշաւոր եւ տաժանական քնն ութեամբ առաջի եդեալ ըստ կարգի ժամանակին մինչեւ ՚ի կայսերութիւն հռովմայեցւոց եւ ՚ի ծնունդ Քրիստոսի, կնքեսցուք զառաջին գիրք պատմագրութեանս. յորոյ աւարտ դիցուք եւ քանի մի ծանոթութիւնս. եւ ապա սկիզբն արասցուք երկրորդ գրոց` ՚ի պատմել զթագաւորութենէ հայոց յազգէ Արշակունեաց. որ ծագումն կալաւ զառաջինն յԱրշակայ պարթեւէ. 246. ամօք յառաջ քան զծնունդ Քրիստոսի: