Քսենոփոնտ.
գրիք.
ը.
համարի,
թէ
Կիւրոս
մեռաւ
՚ի
մահիճս
իւր
հանգստեամբ,
պատուէր
տուեալ
կտակաւ
յաղագս
թագաւորութեան
իւրոյ,
եւ
աշխարհացն`
յորս
տիրէր:
Կտեսիաս.
գիրք.
ժա.
ասէ,
թէ
պատերազմեալ
Կիւրոսի
ընդ
ամորայ
թագաւորին
Դերբկաց,
որք
են
սահմանակից
Վրկանայ,
հարաւ
՚ի
նետէ,
եւ
մեռաւ
՚ի
վիրաց
անտի
յետ
երից
աւուրց:
Եմուղիոս
Պրոբոս
՚ի
յիշատա
կութեան
նախնի
թագաւորաց`
ասէ,
թէ
անկաւ
՚ի
պատերազմի
յաշխարհին
մասքթաց:
Յայս
հայի
եւ
բան
Փղեդոնիոսի,
զոր
բերէ
Խորենացին.
բ.
12.
յասելն.
ո'չ
այնքան
թշուառացաւ
Կիւրոս
ընդ
մասքութս
պատերազմելով:
Իսկ
Հերոդոտոս.
գիրք.
ա.
գլ.
214.
եւ
Յուստինոս.
ա.
8.
եւ
Վաղերիոս
Մաքսիմոս.
թ.
10.
եւ
այլք
պատմեն,
թէ
՚ի
պատերազմիլն
՚ի
Թամիրայ
թագուհւոյն
սկիւթացւոց
կամ
մասքաթաց`
սպանաւ.
յոր
յաւելու
Դիոդորոս
սիկիլիացի.
բ.
11.
թէ
ձերբակալ
եղեալ
՚ի
թագուհւոյն`
կախեցաւ
զփայտէ:
Այլ
գիտել
արժան
է,
զի
սոքա`
որք
այսպէսն
դնեն,
այսինքն
թէ
՚ի
Թոմիրայ
սկիւթացւոց
իցէ
յաղթեալ
Կիւրոս,
ցուցանեն
զԹոմիր
լինել
իշխան
կողմանցն
Երասխ
գետոյ.
եւ
ասեն,
թէ
նա
ինքն
Թոմիր
թէպէտ
եւ
կարէր
արգելուլ
զԿիւրոս,
զի
մի
'
անցցէ
ընդ
Երասխ
գետ,
բայց
թոյլ
ետ
անցանել
եւ
մտանել
յաշխարհ
տէրութեան
իւրոյ,
զի
դիւրաւ
յաղթեսցէ
նմա:
Այս
բան
սոցա
տարակոյս
մատուցանէ
առաջի,
եւ
առ
այլ
ինչ
ակնարկէ.
վասն
զի
յայտ
է
թէ
յայն
ժամանակսն
Երասխ
գետ
ո'չ
էր
ընդ
իշխան
ութեամբ
Թոմիրայ,
այլ`
Տիգրանայ
արքային
հայոց:
Եւ
ըստ
այսմ
մա'րթ
է
ասել,
թէ
կամ
սո'ւտ
է
այդ
պատմութիոա,
եւ
կամ
այն
Թոմիր
չիցէ
իշխան
սկիւթացւոց,
այլ`
թագաւոր
հայոց:
Իսկ
թէ
պատմիչք
թագուհի
ասեն
զԹոմիր,
այդ
կասկածելի
երեւի.
զի
որպէս
գրէ
Իսահակ
Վոսիոս
այր
հետաքննին
յամի,
՚ի
ծանօթութիւնսն
Յուստինեայ.
յերես.
12.
անունս
Թոմիր
կամ
Թամիր
յաւէտ
նշանակէ
զթագաւոր
արեւելեան,
քան
թէ
թագուհի:
Զայսոսիկ
եդեալ`
տարակուսիմ
՚ի
վերայ
իրացդ.
եւ
ըստ
տարակուսանօք
կարեմք
ասել,
թէ
թերեւս
Կիւրոս
յետ
ժամանակաց
թշնամացեալ
ընդ
Տիգրանայ,
եւ
պատերազմեալ
ընդ
նմա`
կալեալ
եղեւ
՚ի
նմանէ:
Գուցէ
յայս
հայի
այն
բան
Յովհաննու
կաթուղիկոսի,
զոր
գրէ,
թէ
Տիգրան
Երուանդեան
օժանդակեալ
յԱնուշ
մօրէն
վիշապաց
(այն
է
թագուհին
մարաց
),
եւ
կալեալ
զԿիւրոս`
յինքն
զիշխա
նութիւն
մարաց
եւ
պարսից
գրաւեալ
յանգուցանէր:
Թերեւս
եւ
Խորենացին
ա.
30.
յայտ
միտ
գրէ ,
թէ
զիշխան
ութիւն
մարաց
եւ
պարսից
յինքն
յափշտակեաց:
Բայց
քանզի
զայս
չունիմք
այլուստ
հաստատել,
եւ
զի
հասարակ
կարծիք
է,
թէ
՚ի
թագուհւոյն
Թամիրայ
յաղթեցաւ
եւ
սպանաւ
Կիւրոս,
մեք
եւս
ըստ
այնմ
եդաք
՚ի
պատմութեան:
Այլ
ըստ
այսպիսի
կատարած
Կիւրոսի
մի
'
ոք
զարմասցի.
զի
թէպէտ
նա
յաստուծոյ
կոչեցեալ`
աջով
նորին
բարձրացաւ,
բայց
ոչ
ծանեաւ.
որպէս
գրի
Եսայ.
խե.
1.
մինչեւ
՚ի
5:
