Պտոյտ մը Պօլսոյ թաղերու մէջ

ԻԷ.
ՔԱՐԹԱԼ

Քանի մը օր առաջ Քարթալ գնացինք տեղւոյն ազգայիններուն վրայօք տեղեկութիւններ հաւաքելու համար. բայց բարեբախտաբար թաղին մէջ մարդ մը չկրցինք գտնել բացի գինեպաններէ, որք գինի կու տային մեզ ամեն անգամ, որ իրենցմէ տեղեկութիւն կ ՚ ուզէինք։ Բարեբախտաբար ըսինք, եւ իրաւունք ունինք. վասնզի իմացանք, որ թաղիս Հայերն այգեգործ ըլլալով՝ իրենց այգիները գնացած էին աշխատելու։ Երանի թէ բոլոր թաղերու հայերն այգեգործ ըլլային եւ սրճարաններու մէջ խաղերով չանցունէին իրենց թանկագին ժամերը։ Ուստի յետ դառնալով՝ Պօլիս անցանք եւ հետեւեալ տեղեկութիւնները քաղեցինք այնպիսի անձէ մը, որ լաւ կճանաչէ Քարթալցին եւ մանաւանդ անոր գինին ։

  Քարթալցին — ըսաւ այս անձը, — բնաւ հոգ չըներ, թէ ազգային վարչութիւն կայ, թէ երեսփոխանական ժողովն չըներ, ինչ որ ընել պարտաւոր է, թէ ազգային վարժարանները կիրքերու վառարան դարձած են եւ այլն. վասնզի ազգային վարչութիւն, երեսփոխանական ժողով, ազգային վարժարան բառերն իրեն համար օտարական են, եւ Քարթալցին այն ատեն կսիրէ օտարականն՝ երբոր ութը դահեկանի ծախէ անոր գինին՝ որ դահեկան արժէք ունի. եւ որովհետեւ Ազգային վարչութիւնն, Երեսփոխանական ժողովն եւ ազգային վարժարանները Քարթալ գնացած չեն գինի առնելու համար, այս պատճառաւ Քարթալցիին անծանօթ մնացած են ։

  Օտարական մը Քարթալ մտնելուն պէս՝ կշրջապատուի գինեպաններէն, որոնց իւրաքանչիւրն իւր գինին կգովէ եւ դրացւոյնը կը պարսաւէ ։

—Հիւանդի համար հին գինի ունիմ պատուական, — կ ՚ ըսէ մին, — առողջի անգամ վնասակար գինի մը կու տայ քեզի ։

—Սեղանի գինի ունիմ, — կպօռայ ուրիշ մը, ցոյց տալով գինի մը, որ ոչ թէ սեղանի, այլ աթոռի գինի չկրնար ըլլալ ։

Այսպէս իրենց խօսակցութիւնն կամ այգիի վրայ կդառնայ եւ կամ գինիի վրայ ։

Քարթալցին եկեղեցասէր է. ժամկոչը փատ ի ձեռին ամեն առաւօտ դռները կը զարնէ եւ կարթնցնէ բարեպաշտ ժողովուրդն, որ աղօթքին երթայ։ Յայտնի չէ, որ փատէ՞ն թէ Աստուծմէ վախնալուն համար եկեղեցի կ ՚ երթան։ Ինչ որ ալ ըլլայ՝ սա յայտնի է, որ կսիրեն իրենց եկեղեցին. թող միւս թաղականներն ալ իրենց ժողովուրդներն ոստիկաններու միջոցաւ եկեղեցի բերել տան ։

  Թաղային վարժարանն, որ շատ տարիներէ ի վեր խեղճ էր, դասատու չունենալուն պատճառաւ՝ այժմ աւելի խեղճ է՝ դասատու մը ունենալուն համար։ Վասնզի դասատու մը վարժարանէն ներս մտնելուն պէս՝ վէճն ալ քանի մը շաբաթէն կմտնէ թաղեցիին մէջ։ Աս ընդհանուր օրէնք մ ՚ է ։

Կայ հոս բարի քահանայ մը, որ շատ տարիներէ ի վեր կարածէ այս հօտն եւ շատ տարիներէ ի վեր գինի կծախէ — կաթողիկոսն եթէ Քարթալ գայ՝ շաբաթուան մը մէջ գինւոյ վաճառականութեան կսկսի. — պանդուխտ քահանայ մ ՚ ալ կայ, որ գիւղին քահանային օգնականն է թէ՛ եկեղեցւոյ մասին եւ թէ գինւոյ ։

Կիներն ալ այրերուն պէս այգիները կ ՚ երթան գործելու։ Ասոնք Պօլսոյ միւս թաղերուն թերութիւններէն զերծ են անոր համար, որ այգի մշակելէն ժամանակ չեն կարող գտնել թերութիւն մշակելու։ Պարզասէր, աշխատասէր, հաւատարիմ եւ բարի քրիստոնէուհիներ ըլլալու ստիպուած են այս գեղին մէջ ։

Հոս կգտնուի այնպիսի հիւր մը, որ իրեն զաւակներն անօթի թողլով՝ ուրիշներուն կիներուն եւ քոյրերուն համար հանգանակութիւն կ ՚ ընէ։

  Թաղիս մէջ իբր հարիւր քսան տուն կայ Հայու։ Օդափոխութեան համար այլեւայլ թաղերէ հոս կու գան ամառներն եւ տենդ առնելով յետ կդառնան ։

Գիւղիս տենդը շատ գլխացաւ կու տայ. երեք օրը անգամ մը կբռնէ, իմ Պտոյտ իս պէս, որ երեք օրը անգամ մը կհրատարակուի … ։

Շատերն ալ գինի առնելու համար կու գան եւ առանց գինովնալու չեն վերադառնար ։