Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Քանզի ոչ է պատմութիւն ճշմարիտ առանց ժամանակագրութեան, վասն որոյ եւ մանրախուզիւ քննեալ՝ գտաք զթագաւորելն Տրդատայ յերրորդ ամի Դիոկղետիանոսի, եւ գալ այսր հանդերձ մեծաւ զօրու: Որոյ հասեալ ի Կեսարիայ՝ յոլովք ի նախարարացն ընդ առաջ լինէին: Եւ եկեալ յաշխարհս՝ գտանէ զՕտայ սնուցեալ զքոյր իւր զԽոսրովիդուխտ, եւ պահեալ զգանձսն ամրոցաւն հանդերձ յոյժ երկայնմտութեամբ. քանզի էր արդարեւ համբերող, ժուժկալ եւ առաւել իմաստուն. զի թէպէտ եւ ոչ ծանեաւ զճշմարտութիւնն յաղագս Աստուծոյ, սակայն զստութիւն կռոցն գիտաց: Նոյնպէս էր եւ սան նորա Խոսրովիդուխտ, կուսան համեստ որպէս զօրինաւոր ոք, եւ ոչ ամենեւին ունել անդուռն բերան, նման այլոց կանանց:

Իսկ Տրդատ ի հազարապետութիւն Հայոց զՕտայն կացուցանէ եւ շնորհակալութեամբ պատուէ զնա, եւ առաւել եւս զիւր դայեկորդին, զՄանդակունին Արտաւազդ, վասն լինելոյ նմա պատճառ փրկութեան եւ հայրենականացն հասելոց փառաց. յաղագս որոյ ի ձեռս տայ նմա զսպարապետութիւն զօրացն Հայոց: Նորին աղագաւ եւ զՏաճատ քեռայր նորին իշխան ի վերայ գաւառին Աշոցաց կարգէ: Սա էր որ յապայսն զգացոյց աներոյն իւրոյ Արտաւազդայ, եւ նա արքայի, նախ՝ զԳրիգոր Անակայ լինել որդի, եւ ապա զկնի՝ վասն որդւոցն Գրիգորի, որպէս հմուտ եղեալ, ի Կեսարացւոց քաղաքին բնակելով:

Իսկ քաջին Տրդատայ երագապէս եւ բազում ճակատս տուեալ, նախ ի Հայս եւ ապա ի Պարսս՝ իւրով անձամբ առնէր զյաղթութիւնն: Որ ի միում նուագի, առաւել քան զԵղիանանն զայն ի հնումն, կանգնաց զնիզակն յոգնական համաթիւ վիրաւորաց: Դարձեալ յերկրորդումն՝ կորովեացն Պարսից զփորձ առեալ զսաստկութեան սկային եւ կուռ վառուածոցն, բազում վիրօք պատեալ զձին՝ սատակեցին նետաձգութեամբք. որոյ զարկուցեալ յերկիր ընկենոյր զարքայն: Իսկ նորա յարուցեալ եւ հետի յարձակեալ, փոխանակ իւր զբազումս ընկենոյր ի թշնամեացն, եւ զմիոյ ուրումն զձին կալեալ, արիաբար աշտանակէր: Դարձեալ յերկրորդին միւսանգամ կամաւոր լեալ հետի՝ սուսերաւ զերամակս փղացն պուղէր: Եւ այսպիսի նահատակութեամբք յամեալ ի Պարսս եւ յԱսորեստան՝ անդր եւս քան զՏիզբոն յարձակի: