Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Եւ այս յայտնի է ամենեցուն, զի դժուարահաւաք եւ տաժանելի է որպէս գիւտ ժամանակացն ի սկզբանէ մինչեւ առ մեզ՝ առաւել եւս գիւտ նախարարականաց ազգաց ծննդոց յերից որդւոցն Նոյի, ցորքան կամք իցեն խուզել ումեք ըստ իւրաքանչիւր դարուց: Մանաւանդ զի աստուածայնոյն Գրոյ զիւրսն ի բաց հատեալ յինքն սեպհական ազգ՝ ելիք զայլոցն իբր զարհամարհելեացն եւ իւրոց անարժան կարգելոց բանից: Զորոց մեք սկսեալ ճառեսցուք՝ որքան է կարողութիւն, որպէս գտաք զհաւաստին ի հնոց պատմութեանց, մերով մասամբ ամենեւին անսուտ: Իսկ դու, ով ուշիմ ընթերցասէրդ, հայեա՛ց աստանօր ընդ հաւասարութիւն կարգի երից ազգացդ մինչեւ ցԱբրահամ, ցՆինոս եւ ցԱրամ, եւ զարմացի՛ր:

Սեմ կեցեալ ամս հարիւր, յետ երկուց ամաց ջրհեղեղին, ըստ աստուածային բանից, ծնանի զԱրփաքսաթ:

ՍԵՄ

Սեմ ամս հարիւր՝ ծնանի զԱրփաքսաթ.
Արփաքսաթ ամս հարիւր երեսուն եւ հինգ՝ ծնանի զԿայինան.
Կայինան ամս հարիւր եւ քսան՝ ծնանի զՍաղայ.
Սաղայ ամս հարիւր եւ երեսուն՝ ծնանի զԵբեր.
Եբեր ամս հարիւր երեսուն եւ չորս՝ ծնանի զՓաղեկ.
Փաղեկ ամս հարիւր երեսուն եւ երիս՝ ծնանի զՌագաւ.
Ռագաւ ամս եւ երեսուն՝ ծնանի զՍերուք.
Սերուք ամս հարիւր եւ երեսուն՝ ծնանի զՆաքովր.
Նաքովր ամս եօթանասուն եւ ինն՝ ծնանի զԹարայ.
Թարայ ամս եօթանասուն՝ ծնանի զԱբրահամ:

ՔԱՄ

Քամ ծնանի զՔուշ.
Քուշ ծնանի զՄեստրայիմ.
Մեստրայիմ ծնանի զՆեբրովթ.
Նեբրովթ ծնանի զԲաբ.
Բաբ ծնանի զԱնեբիս.
Անեբիս ծնանի զԱրբէլ.
Արբէլ ծնանի զՔայաղ.
Քայաղ ծնանի զմիւս Արբէլ.
Արբէլ ծնանի զՆինոս.
Նինոս ծնանի զՆինուաս:

ՅԱԲԵԹ

Յաբեթ ծնանի զԳամեր.
Գամեր ծնանի զԹիրաս.
Թիրաս ծնանի զԹորգոմ.
Թորգոմ ծնանի զՀայկ.
Հայկ ծնանի զԱրամանեակ.
Արամանեակ ծնանի զԱրամայիս.
Արամայիս ծնանի զԱմասիայ.
Ամասիայ ծնանի զԳեղամ.
Գեղամ ծնանի զՀարմայ.
Հարմայ ծնանի զԱրամ.
Արամ ծնանի զԱրայն գեղեցիկ:

Արդ զԿայինան չորրորդ ի Նոյէ ամենայնք ի ժամանակագրացն գրեն, եւ ի Սեմայ երրորդ: Նոյնպէս եւ զԹիրաս՝ չորրորդ ի Նոյէ, իսկ ի Յաբեթայ երրորդ. թէպէտ եւ ըստ մերում թարգմանութեանս ոչ ուրեք ի բնագրի գտանի: Իսկ զՄեստրայիմ չորրորդ ի Նոյէ եւ երրորդ ի Քամայ՝ ոչ ի մերում թարգմանութեանս եւ ոչ ի ժամանակագրաց ուրեք կարգեալ գտանեմք: Այլ այսպէս զսա կարգեալ գտաք ի յուշմագունէ եւ յընթերցասիրէ ումեմնէ Ասորւոյ. եւ հաւատարիմ թուեցաւ մեզ ասացեալն: Քանզի Մեստրայիմդ է Մեծրայիմ, որ իմանի Եգիպտոս. եւ բազումք ի ժամանակագրաց զՆեբրովթ, որ է Բէլ, եթովպացի գոլ ասելով՝ հաւանեցուցին զմեզ այսպէս հաւաստի լինել, յաղագս բնակութեան սահմանացն ընդ Եգիպտոս:

Յետ որոյ ասասցուք եւ զայս. զի թէպէտ եւ ամք ժամանակաց ծննդոցն Քամայ մինչեւ ցՆինոս ոչ ուրեք գտանին թուեալ, եւ կամ թէ առ մեզ ոչ հասեալ, այլ հաւաստեաւ եւ ոչ նորին ինքեան Նինոսի, իսկ մերոյն Յաբեթի ամենեւին ոչ, - սակայն ասացեալ ազգաբանութիւնդ հաւաստի է, երեցունց ցեղիցն մետասան գոլով ցԱբրահամ եւ ցՆինոս եւ ցմերն Արամ. զի Արայն երկոտասաներորդ՝ է յետ Նինոսի, մանուկ տիովք վախճանեալ: Եւ է ճշմարիտ, եւ մի՛ ոք յերկուասցի. քանզի պատմէ մեզ զայսոսիկ ի յոլով իրս հաւատարիմն Աբիւդենոս, եւ ասէ այսպէս. « Նինոս Արբեղայ, Քայաղայ, Արբեղայ, Անեբայ, Բաբեայ, Բելայե: Նոյնպէս եւ զմերն՝ ի Հայկայ մինչեւ ցԱրայն գեղեցիկ, զոր եսպան կաթոտն Շամիրամ՝ թուէ այսպէս. Արայն գեղեցիկ՝ Արամայ, Հարմայ, Գեղամայ, Ամասեայ, Արամայիսայ, Արամանեկայ, Հայկայ, որ եղեւ հակառակ Բելայ, միանգամայն եւ կենախուզ: Եւ զայս մեզ Աբիւդենոս յիւրում առաջնում առանձնականի իմն մանր ազգաբանութեան ասէ. զոր աստ ուրեմն յետոյ ոմանք բարձին:

Այսոցիկ վկայէ եւ Կեփաղիովն. քանզի ասէ ի միում գլխոցն այսպէս. «Մանր զամենայն ի սկզբան մերոյ աշխատութեանս սկսաք գրել զազգաբանութիւնսն ի դիւանացն արքունի. այլ առաք հրաման ի թագաւորաց՝ թողուլ զաննշանից եւ զվատաց արանց ի հնոցն զյիշատակն, եւ գրել միայն զքաջս եւ զիմաստունս եւ զաշխարհակալս նախնիս, եւ մի՛ յանպէտս զժամանակս մեր ծախելե, եւ զայլսն:

Այլ այս մեզ ամենեւին օտար եւ արտաքոյ ճշմարտութեան, որք զՆինոս որդի Բելայ ասեն, կամ թէ նոյն ինքն Բէլ. զի ոչ ազգաբանութիւնն եւ ոչ ամացն ժողովումն այսոցիկ վկայէ: Բայց եթէ ըստ նշանաւոր եւ անուանի լինելոյ՝ ոք պատեհ համարեալ այսպէս կարգիցէ զհեռին մօտաւոր:

Եւ գտաք զայսոսիկ արդարեւ Յունաց դպրութեամբ. զի թէպէտ եւ Յոյնք ինքեանք ի Քաղդէացւոցն փոխեցին յիւրեանց լեզուն, եւ թէպէտ եւ Քաղդէացիք ինքնակամ յօժարութեամբ եւ կամ ի հրամանէ թագաւորաց հարկեալ զայս իրագործել, որպէս Առիոս ոմն եւ այլք բազումք, սակայն մեք Յունաց համարիմք, որպէս ի նոցանէ ուսեալք: