ԱՍՎՈՒՄ
է
ԼՍՎԵԼՈՒ
ՀԱՄԱՐ
(էջ
335)
Տպագրվել
է՝
«Արաքս»,
1889,
Բ.
էջ
79–89,
Ս.
Պետերբուրգ,
1890:
Երկրորդ
անգամ՝
«Լումա»,
1903,
№
6,
էջ
24–34:
Հրատարակելով
այն
«Լումայի»
խմբագիրը
հետեւյալն
է
գրել.
«Մ.
Նալբանդյանցի
այս
աշխատության
բնագիրը
ուղարկել
է
մեզ
մեր
աշխատակից
պ.
Եր.
Շահազիզը,
որ
ստացել
է
հանգուցյալի
քրոջորդի
պ.
Հովհաննես
Խաչատրյանից»:
Անկասկած,
Աղանյանին
անհայտ
չէ
եղել
հոդվածի
առաջին
հրատարակության
փաստը,
եւ
չնայած
դրան,
ձեռքի
տակ
ունենալով
աշխատության
բնագիրը,
հարկ
է
համարել
ներկայացնել
նաեւ
իր
ընթերցողների
ուշադրությանը:
Հոդվածը
երրորդ
անգամ
լույս
է
տեսել
Նալբանդյանի
«Երկերի»
ռոստովյան
հրատարակության
երկրորդ
հատորում,
խմբագիրների
ձեռքով
կցվելով
բոլորովին
անկախ
«Աշխարհաբարի
քերականության»
ներածության
հատվածներին:
Սխալաշատ
այս
հրատարակություններից
վստահելին
որոշ
չափով
«Լուման»
էր,
ուստի
եւ,
բնագիրը
չունենալու
պատճառով,
նրա
հիման
վրա
էլ
պատրաստված
է
տեքստը:
Նախորդ
հրատարակության
ժամանակ
այս
հոդվածի
գրության
թվականը
ենթադրվել
է
1863–64
թթ.:
Մանրակրկիտ
ուսումնասիրությունը,
սակայն,
ցույց
տվեց,
որ
հոդվածը
(դարձյալ
ենթադրարար,
իհարկե)
պետք
է
գրված
լինի
Նալբանդյանի
գործունեության
սկզբնական
շրջանում,
երբ
գրական
եւ
լեզվական
շատ
խնդիրներում
Նալբանդյանի
եւ
Նազարյանի
տեսակետները
համընկնում
էին
նույնանալու
չափ:
Սրան
պետք
է
ավելացնել
նաեւ
Նալբանդյանի
անվերապահ
հիացումը
իր
ավագ
գրչակցի
աշխատություններով:
Կարելի
է
հիշել
նաեւ
ոճական
ինչ
ինչ
ձեւակերպումներ,
որ
կարող
էին
դուրս
գալ
նոր
միայն
գրական
ասպարեզ
իջած
Նալբանդյանի
գրչի
տակից:
Էջ
337,
տ.
3–4.
Առաջին
անգամ
պատշաճ
համարեցանք…
Հունաստանի
հին
կրոնագիտությունը
—
Կարելի
է
ենթադրել,
թե
այս
խոսքերով
Նալբանդյանն
ակնարկում
է
իր
կարճատեւ
ուսուցչությունը
Լազարյան
ճեմարանում
(1853
հոկտեմբեր–1854
փետրվար),
ուր
նա
առաջին
եւ
երկրորդ
դասարաններում
հայոց
լեզու
էր
դասավանդում:
Էջ
341,
տ.
35.
Ուռանոսի
փոքր
որդին՝
Դիտանեցը
երդում
է
կերած
ոչնչացնել
այսպիսի
անպիտան
որդիները
—
Ակնարկում
է
հունական
դիցաբանությունից
Ուրանոսի
որդիների
ապստամբությունն
իրենց
հոր
դեմ,
որ
վերջացավ
նրանցից
հզորագույնի՝
Կրոնոսի
հաղթությամբ.
ինքը
Կրոնոսը
հետագայում
պարտվեց
իր
որդի
Զեւսից:
Անտարակույս
է,
որ
այստեղ
մենք
գործ
ունենք
աղճատված
տեքստի
հետ,
այլապես
անիմաստ
է
«Ուռանոսի
փոքր
որդին
Դիտանեցը»
(«Հանդեսում»՝
Տիտանեցը)
խոսքը:
Գուցե
պետք
է
լիներ
այսպես.
«…չգիտեն,
թե
Ուռանոսի
փոքր
որդին
(այսինքն
թոռը,
այս
դեպքում
Զեւսը)
երդում
է
կերած
ոչնչացնել
այսպիսի
անպիտան
որդիները՝
դիտանեցը
(տիտանները):
Եթե
Նալբանդյանն
այդպես
էլ
գրած
է
եղել՝
դիտանեց
կամ
տիտանեց,
ապա
դա
անկասկած
Titanes
հոգնակի
անվան
չթարգմանված
ձեւն
է: