Անտիպներ

ԱՌՋԻ ՀԱՅԵՐԸ 
       Ես հոն էի երբ Արարատէն վար , 
Վայրագ ջրվէժի մը պէս ալեւոր , 
Իրենց գնացքին ներքեւ ահաւոր՝ 
Կողը փշրելով սարին ալեւոր 
Առաջին կեանքի խինդովն երկնային 
Խաւա՜ր աշխարհին կեա՜նք տալ կը ջանային 
Առջի հայերը…։ 
       Առջեւէն կ’երթար նահապետը Հայկ 
Ու լուսնակին տակ — Հայաստանի՜ ցա՜յգ — 
Հազա՜ր հազարներ անզէ՛ն, անզրահ , 
Բնութեան գիտակից ուժո՜վը անահ , 
Կ’իջնէին գետի պէս արագահոս , 
Դեռ վէ՛ս, դեռ հպարտ ու դեռ հեթանո՜ս 
Նախնի հայերը…։ 
       «—Ահա մենք կու գանք , — կ’երգէր ցեղն արի , 
Հողին պէս բեղուն, լոյսին պէս բարի , 
Հովին պէս ազատ, աստղին պէս անշէջ , 
Մենք Անմահութեան սերմն ունինք մեր մէջ , 
Չենք ճանչնար ստրուկ լուծ, կրօնք , աստուած. 
Թող ա՜յսպէս ապրեն ի սպա՜ռ հալածուած 
Անսպա՜ռ հայերը…։ 
       Հազար տարի վերջ անցայ ես նորէն 
Ազգ մը, հայրենիք մը կ’ելլէր հողէն. 
Հայը կը ցանէր, կ’ոռոգէր առուն, 
Կարաւանը հա՜ց կը կրէր հեռո՜ւն… 
Կ'որմնէին ստրուկ ցեղեր անհամար. 
Ըսի՝ «այն բերդերն են որի համար 
Ըսին «Հայերը…»։ 
       Ու տեսայ որ վէս իր կառքին վրայ 
Արշակ Առաջին արքայից արքան 
Կ’անցնէր իր ոսկի անիւներուն ցա՜ծ 
Եօթը կո՛յր ստրուկ թագաւոր լծա՜ծ. 
Թափօրը կ’անցնէր ծանր արքայակա՜ն, 
Իր ետին՝ թափօրի ոգով յաղթական 
Բոլո՜ր հայերը…։ 
       «—Ահա մենք կու գանք , — կ’ըսէր ցեղն հպարտ 
Մեր սայլին վրայ կրելով անպարտ 
Թագեր որ ստրո՛ւկ ըրինք մեր Ուժին 
Գարշապարներուս տակ սարեր կը շարժին 
Պողպատի սուրին փայլն է մեզ օրէն , 
Մասիսի դիւցազն հովեր կ’օրօրեն 
Ծնող հայերը…։ 
       Բայց դիւցազնութիւնն որով մենք սնանք 
Լքուե՜ր էր սնանկ, ու տէր ու տնանկ 
Ու սարէ ի սար, ու վանքէ ի վանք 
Պեղենք լեզունե՛րը ահեղազանգ 
Մէ՛կ խօսք ունէին ու մէկ արձագանգ 
«Մարտիրոսներ ենք, Աստուա՜ծ, քեզ կու գանք… 
Փրկէ հայերը…»։ 
       Հազար տարի վերջ՝ անցայ ես նորէն, 
Հաւատացող, հաւատք, խունկ, խաչ , համօրէն 
Կը հրդեհուէին։ Դարաւոր  ……  
Կարմրեր էր վերը՝ հայակեր հուրէն 
«Քրիստոնեա՜յ Աստուած, — գոչեցի. — ո՞ւր են 
Քո ստրուկ հայերը…»։ 
       Դրախտին մէջ իսլամ մինարէին քով 
Գերման ծխնելոյզը կ’ելլէր  ……  
Հոս, հոն, Բիւզանդիա  ……   տակ ցած 
Դեռ քանի մը հայ գտայ պոռնկացա՜ծ… 
Արարատին վրայ՝ նոր ազգ մ’է օտար 
Չհասկցաւ իմ մայրենի բարբառ 
Հեգնեց՝ «Հայե՜րը…»։ 
       Ախուրեանի քով՝ քար էր աւերակ 
Քաղաք մը, աշխարհ մը գտայ ճերմակ. 
Ձայն մ’երգեց՝ «Մի լար փառքերուն վրայ սին , 
Նայէ տապանիս միւս երեսին , 
Ազգերը կնքեր են վրան՝ «Մա՛հ հայուն» 
Բայց միւս երեսին վրայ «Անմահութիւն» 
Գրեր են հայերը…։ 
       10 Դեկտ. 1910