Պատմութիւն Հայոց ՚ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784. Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Եւ եղեւ ՚ի մեռանիլ Կրասոսի, որ էր մին յերից իշխանաց եռապետական տէրութեան հռովմայեցւոց, այն իշխա նութիւն եւս խախտեցաւ. եւ անկաւ խռով ութիւն ՚ի մէջ Յուլեայ Կեսարու, եւ ՚ի մէջ Պոմպէի. եւ սաստկացաւ կռիւն , մինչեւ յերկուց կողմանց զօր գումարել բազում յոյժ, եւ մարտնչիլ. յորում մարտի յաղթօղ գտաւ Կեսար. իսկ Պոմպէոս ՚ի պարտութիւն մատնել յերեսաց նորա` փախեաւ յԵգիպտոս, եւ սպանաւ դաւաճանութեամբ:
       Իսկ Կասսիոս, որ ՚ի սմին ժամանակի վերակացու էր երկրին Ասորւոց, եւ անդ կայր, պաշտպանէր զերկիրն յարշաւանացն պարսից եւ հայոց, եւ ոչ տայր թոյլ նոցա անցանել յայսկոյս Եփրատայ: Այլ իբրեւ մեկնեցաւ նա անտի` եւ ՚ի տեղի նորա կարգեցաւ իշխանն Բիբուղոս, բազում անգամ յարձակեալ նոցա ՚ի վերայ հռովմայեցւոց` բազում նեղութիւնս եւ հարուածս հասուցին նոցա, եւ յոգիս ապաստան արարին. եւ առին զբազում տեղիս ՚ի ձեռաց նոցա. եւ յանհնարինս տագնապեցին ՚ի կողմանս Անտիոքայ զնա ինքն զմեծն Բիբուղոս: Զայս գրէ եւ Կիկերոն Տուղղիոս, որ եւ ունէր յայնժամ զվերակացութիւն գաւառին Կիւլիկիոյ, եւ էր ձեռտու եւ նիզակակից Բիբուղեայ. յիշէ եւս ՚ի թուղթս իւր, թէ ո'րչափ ինչ պատերազմունս մղեալ իցէ ինքն յայժամ ընդդէմ պարթեւաց:
       Զայսու ժամանակաւ Փառնակէս երէց որդի մեծին Միհրդատայ տիրեալ բովանդակ Պոնտոսի, եւ ձեռներէց լեալ իշխօղ լինել ողջոյն Ասիոյ ըստ օրինակի հօր իւրոյ, բազում արշաւանս եւ բազում կոտորածս արար ՚ի բազում տեղիս: Յուլիոս Կեսար լուեալ զգործս Փառնակայ` յարձակեցաւ ինքնին ՚ի վերայ նորա եւ նա խոյս տուեալ յերեսաց Կեսարու` հրեշտակս առաքեաց առ նա վասն հաշտութեան. այլ Կեսար իբրու ընդունելի կեղծեալ զհաշտութիւնն` հետամուտ եղեւ նմա. եւ յետ բազում իրաց խաղաց ՚ի կողմանս Պոնտոսի ՚ի վերայ Փառնակայ, ասելով. ո՞չ արդեօք լուծցէ հայրասպանդ զվրէժ չարութեան իւրոյ: Եւ ապա ինքնին յառաջ շահատակել` ցիր եւ ցան կացոյց զզօրս Փառնակայ, եւ արար կոտորած մեծ, ընկերելով նմա հազար արանց քաջաց յառաջնում յարձակման անդ: Եւ ապա կրկին ճակատ մարտի յարդարեալ Փառնակայ` յանպատրաստից ՚ի վերայ յարձակեցաւ զօրացն Յուլեայ Կեսարու. որում ՚ի դիմի հարեալ կեսար ըստ օրինակի կայծական` խորտակեաց զամենայն զզօրութիւն նորա մինչեւ ոչ ՚ի զուր ելանել սանից նորին իսկ Կեսարու, որ ասացեալ էր, յառաջ քան զտեսանել մեր զթշնամիս` տեսցուք զյաղթութիւն : Ուստի պարծէր Կեսար, եւ ասէր ըստ գրելոյ Գիովնի. գիրք. խբ. ՚ի նմին աւուր հասի առ թշնամին, միանգամայն տեսի` եւ յաղթեցի նմա: Եւ զայս յայտ արար ՚ի թղթի միում, զոր գրեաց առ մտերիմն իւր Ամինտիոս ՚ի Հռովմ` երրեակ բառիւք. վէնի. վիտի. վի'չի. այսինքն է, եկի. տեսի. յաղթեցի:
       բ. Յետ բազում գործոց քաջութեան գնաց Յուլիոս Կեսար ՚ի Հռովմ. եւ ՚ի մտանել նորա ՚ի քաղաքն` ընկալեալ եղեւ ՚ի ծերակուտէն թագաւոր անուամբ. եւ տուաւ նմա իշխան ութիւն միահեծան ինքնակալութեան` անկախ յայլմէ, ունելով յինքեան յամենայն զտէրութիւն ծերակուտին: Եւ յաւուր միում մինչդեռ նստեալ էր նա յաթոռ իւրում, մատոյց առ նա Անտոնինոս իշխանակից իւր ՚ի հիւպատոսութեան թագ արքայական. այլ նորա հրաժարեալ յայնմ պատուոյ` ետ տանիլ եւ դնել զթագն ՚ի տաճար Դիոսի. եւ ոչ յանձն էառ կոչիլ թագաւոր, այլ` իւրով անուամբ կեսար, յորմէ սկիզբն կալաւ կոչել զինքնակալ թագաւորս Հռովմայ կեսար կամ կայսր. որ ըստ ոմանց, զոր եւ յիշէ Պլինիոս. ե. 9. նշանակէ հատած. զի ասեն` թէ ՚ի ծնանիլ Յուլիոսի` մեռաւ մայր նորա. եւ հատմամբ որովայնի ՚ի լոյս ընծայեցաւ: ՚Ի սորա անուն կոչեցաւ եւ ամիսն յուլիս:
       Յայն աւուրսն` մինչդեռ տակաւին կրճտէին զատամունս իւրեանց հռովմայեցիք ՚ի վերայ պարթեւաց, այսինքն Պարիսպ եւ հայոց ՚ի սակս կոտորածին Կրասոսի, ել զորայց ՚ի մէջ ամբոխին, թէ գտեալ իցեն քրմապետք ՚ի գիրս Սիբիլլայից զայսպիսի ինչ բան. Եթէ հռովմայեցիք տայցեն պատերազմ ընդդէմ պարթեւազանց ՚ի ձեռն այնպիսի զօրապետի, որ իցէ միանգամայն եւ թագաւոր, կարեն յաղթել նոցա. ապա թէ ոչ` ո'չ երբէք: Յորմէ շարժեալ բազմաց` թագաւոր անուանէին զկայսրն Յուլիոս . բայց բազմաց եւս զչարեալ ընդ այս` խռովէին. եւ յոգունք ՚ի մեծամեծաց իբր վաթսուն ոգիք, որոց գլխաւորք էին Բրուտոս, Կասսիոս, եւ Տրեբոնիոս, որք եւ յառաջագոյն իսկ մախացեալ էին ընդ փառս նորա, խորհէին բառնալ զկեանս նորին:
       Իսկ Յուլիոս զհետ լինէր պատրաստութեան` ելանել ՚ի Հռովմայ, եւ յարձակիլ ՚ի վերայ պարթեւաց, եւ առնուլ զվրէժ մահուն Կրասոսի. որոյ վասն գնաց նախ ՚ի մեծ տաճարն խորհրդոց խորհիլ ընդ ծերակուտին ինչ ինչ. եւ մինչդեռ նստեալ էր ՚ի գահոյս իւր, ոմանք ՚ի ծերակուտէ անտի եւ յասպետացն յարձակեալ ՚ի վերայ նորա` ետուն նմա քսան եւ երեք խոցուածս. եւ սպանին անդէն` ՚ի հասակի յիսուն եւ վեց ամաց. եւ ապա նստաւ ՚ի տեղի նորա Հոկտաւիոս կամ Հոկտաւիանոս կայսր, իշխանակից իւր ունելով զԱնտոնիոս եւ զԼեպիդոս:
       Յետ այսորիկ Կասսիոս` որ եղեւ մին ՚ի սպանողաց Յուլեայ Կայսեր, բռնանալ կամեցեալ` յարոյց պատերազմ սաստիկ ընդ հռովմայեցիս. որոյ ընդդէմ ելեալ Հոկտաւիանոսի եւ Անտոնինոսի` վանեցին եւ նկուն արարին զնա. եւ նորա յուսահատ լեալ` չոքաւ զիւրովի. զնոյն արար եւ Բրուտոս. եւ դադարեաց աղմուկ նոցա մեծ:
       գ. Զայսու ժամանակաւ` ըստ գրելոյ Խորենացւոյն, Տիգրան արքայ հայոց` որ ծերացեալն էր, անկաւ ՚ի հիւանդութիւն. որոյ վասն եւ զօրավարք եւ նախարարք նորա` որք նովաւ զօրանային, լքան յոյժ: Ապա լուեալ Տիգրանայ, թէ առին հռովմայեցիք զայն մասն ասորւոց` որ էր ընդ իշխանութեամբ իւրով, եւ խորհին դիմել յարեւելս ՚ի վրէժխնդր ութիւն հարուածոցն Կրասոսի, անկաւ ՚ի տարակուսանս. եւ կասկածէր, թէ եւ ՚ի վերայ իւր յարձակեսցին. ապա խորհեցաւ միաբանիլ ընդ Արշէզի արքային պարսից: Եւ քանզի ոչ էր հնար այսմ լինել, բայց եթէ տալով նմա զնախագահութիւնն` զոր հայր իւր Արտաշէս յափշտակեալ էր ՚ի պարսից, զոր եւ խորհէր Արշէզ յինքն դարձուցանել, եւ սպասէր մահուն Տիգրանայ, նա ինքն Տիգրան կամովին ետ նմա զնոյն. մանաւանդ զի գիտէր հաւաստեաւ, թէ որդի իւր Արտաւազդ ոչ կարէր զայն պահել: Եւ ՚ի հաստատութիւն այսր ետ Տիգրան զդուստր իւր ՚ի կնութիւն Բակուրայ որդւոյ Արշէզի, եւ զայս ըստ իմիք յիշատակէ նաեւ Կիկերոն ՚ի թուղթս իւր:
       Եւ ՚ի լինել այսր միաբանութեան` առաքեաց Արշէղ առ Տիգրան զօր բազում, որոց զօրավար կարգել էր զորդի իւր զԲակուր` այն է Պակարոս, պատգամ յղեալ նմա` զի ըստ իւրում հանճարոյ արասցէ ընդ հռովմայեցիս որպէս եւ գիտէ: Կոչեաց Տիգրան առ ինքն զնախարարն Ռշտունեաց` որ կոչիւր Բազափրան, կամ Բազափրան , այր ահարկու եւ անհնարին պատերազմել. եւ ետ ՚ի ձեռս նորա զամենայն զորս հայոց. եւ կացոյց զնա ընդհանուր սպարապետ` ոչ միայն ՚ի վերայ իւրոցն այլեւ ՚ի վերայ զօրացն պարսից, զանունն եւեթ սպարապետութեան տուեալ ՚ի պատիւ երեսաց նորա եւ արձակեաց զնոսա ընդդէմ հռովմայեցւոց:
       Ել բարզափրան ՚ի Վերին Միջագետաց եւ դիմեալ յարձակեցաւ ՚ի Փիւնիկէ. եւ նուաճեաց զԱսորիս: Անդ ընդառաջ ել նմա Անտոնինոս. բայց երկուց եալ յետս չոքաւ, զի չունէր բաւական պատրաստութիւն. եւ ապա գնաց ՚ի Հռովմ: ՚Ի նոյն աւուրս եկն առ Բարզափրան եւ առ Պակարոս` Անտիգոնոս որդի Արիստաբուղեայ, եւ ՚ի ձեռն Լիւսանեայ արքայորդւոյ ասորւոց բարեկամին իւրոյ խոստացաւ նոցա հազար քանքար. եւ հինգ հարիւր կին գեղեցիկ, եթէ ընկեցեալ զՀիւրկանոս զթագաւորն եւ զքահանայապետ Երուսաղէմի հաստատեսցեն զինքն յիշխա նութեան անդ, եւ զՀերովդէս զորդի Անթիպատրոսի հանդերձ իւրովքն սպանցեն:
       Ընդ այս հաճեալ Բարզափրանայ, մանաւանդ թէ ուրախացեալ, բաժանեաց զզօրսն, եւ առաքեաց զՊակարոս ընդ ծովեզերեայս ՚ի Հրէաստան, եւ ինքն խաղաց ՚ի Միջերկրեայս, եւ վանեաց անտի զհռովմայեցիս` դիմեալ մինչեւ յԻկոնիոն, այն եւ զԶնեայ, եւ ապա դարձ արար անտի յԱսորիս` գալ ՚ի Հրէաստան: Իսկ ՚ի չուել Պակարոսի ՚ի Պաղեստին` խափան եղեն նմա տիւրացիք , բայց սիդոնացիք եւ պտղոմայեդացիք ձեռնտու լեալ դիւրեցին նմա ճանապարհ. եւ նա եկեալ ՚ի Հրէաստան` պաշարեաց զԵրուսաղէմ հանդերձ Անտիոգեաւ: Այլ Հերովդէս եւ երէց եղբայր նորա Փասայեղոս օգնական լեալ Հիւրկանու` զդէմ ունէին նոցա. որով եւ զօրանայր մարտն յերկուց կողմանց մինչեւ ՚ի պենտեկոստէ:
       Ապա լուեալ Հիւրկանու եւ Փասայէղոսի, եթէ Բարզափրան ունի անցանել ընդ Հրէաստան, առաքեցին առ նա հրեշտակս` խօսիլ ընդ նմա խաղաղութիւն: Եւ նորա առ երեսս պատուով ընկալեալ զհրեշտակսն` առաքեաց յԵրուսաղէմ զգունդ հեծելազօրուն, որոց առաջնորդ էր դնել տակառապետ Տիգրանայ յազգէն Գնունեաց. իբր թէ ՚ի պատճառս խաղաղութիւն խօսելոյ ՚ի մէջ հիւրկանեանց եւ անտիգոնեանց, բայց ՚ի ծածուկ օգնական լինել Անտիգոնեայ:
       Այլ Հիւրկանոսի զարհուրեալ ՚ի հեծելոց անտի` ոչ կամեցաւ հանդերձ ամենայն բազմութեամբն ընդունիլ ՚ի ներքս զԳնէլ. բայց երկուցեալ եւս ՚ի չընդունելոյ` թոյլ ետ նմա հինգ հարիւր արամբք միայն մտանել: Եւ Գնէլայ կամեցեալ դաւել զՀիւրկանոս եւ զՓասայեղոս` խրատ ետ նոցա, զի գիտասցեն առ Բարզափրան. եւ ինքն խոստանայր լինել բարեխօս վասն նոցա:
       Յայնժամ Հիւրկանոս եւ Փասայեղոս վերստին առաքեցին հրեշտակս առ Բարզափրան, եւ խնդրեցին ՚ի նմանէ զերդումն, զի անկասկած լիցին. եւ Բարզափրան երդուաւ նոցա յարեգակն եւ ՚ի լուսին եւ յամենայն պաշտամունս պարթեւաց, եւ յարեւն Տիգրանայ եւ Արշէղի: Ընդ որ վստահացեալ Հիւրկանու եւ Փասայեղոսի` յօժարեցան գնալ: Խրատ ետ նոցա Հերովդէս չերթալ, զի կասկածէր յոյժ զնենգութենէ Գնէլայ եւ զԲարզափրանայ. բայց ապահով լեալ նոցա վասն երդմանն` յանձնեցին Հերովդի յԵրուսաղէմ, եւ ինքեանք եկին առ Բարզափրան ՚ի ծովեզրն ՚ի գիւղն Եքապիոն:
       Տեսեալ զնոսա Բարզափրանայ` ՚ի վերին երեսս եցոյց մեծարանս առ նոսա. եւ ինքն մեկնեալ անտի` հրամայեաց մնացեալ զօրացն ըմբռնել զնոսա, եւ կապել ձեռօք մատնել ՚ի ձեռս Անտիգոնեայ: Եւ իբրեւ ետես Անտիգոնոս զՀիւրկանոս, անկաւ ՚ի վերայ նորա, եւ եհատ զունկն նորին. զի եթէ յետոյ արձակեսցի, ամեն՚ին անընդունակ լիցի քահանայապետութեան, որովհետեւ պա'րտ էր քահանայապետին անարատ լինել ըստ օրինացն: Զայս տեսեալ Փասայեղոսի եղբօր Հերովդի` զարհուրեցաւ յոյժ. եւ զի կապեալ էր ձեռօք, չկարացել առնել ինչ` իւրովի եհար զգլուխ իւր զքարի, եւ վիրաւորեաց չարաչար յոյժ: Յայնժամ առաքեաց առ նա Անտիգոնոս զբժիշկ ոմն, որ ըստ խրատու նորա եդ զթունաւոր դեղ ՚ի վերայ վիրաց նորին, եւ սպան զնա:
       դ. Իսկ Բարզափրան պատուէր յղեալ առ Գնէլ յԵրուսաղէմ յորդորեաց զնա, զի որսասցի եւ զՀրովդէս, եւ դնէլ թէպէտ եւ դաւով իմն պատրել ջանայր զնա` ելանել արտաքս քան զՊարիսպն, այլ Հերովդէս իմացեալ զխորամանկ ութիւն նորա ՚ի ձեռն թղթոց, զոր այլք գրեցին առ նա վասն կալանաւոր լինելոյ եղբօր իւրոյ, ոչ էառ յանձն. բայց երկուցեալ եւս ՚ի նենգութենէ Գնէլայ եւ անտիգոնեանցն` ոչ իշխեաց կալ ՚ի քաղաք անդ: Ապա առեալ զընտանիս իւր` ծածուկ ՚ի գիշերի փախեաւ առ եդովմայեցիս յամուրն Մասգան. եւ անդ թողեալ զընտանիսն` գնաց ՚ի Պետրա քաղաք. եւ փութայր ժողովել երեք հազար քանքար, եւ տալ Բարզափրանայ, զի զերծուսցէ զեղբայր իւր. հաստատեալ եւս էր ՚ի մտի` տալ նմա պատանդ զորդի Փասայեղոսի, միայն թէ ազատեսցի եղբայրն, ոչ գիտելով տակաւին զմեռանիլ նորա. բայց յորժամ լուաւ զմահ նորին, ելեալ գնաց ՚ի Հռովմ:
       Այլ զօրքն հայոց եւ պարսից ձեռնտուութեամբ անտիգոնեանց մտին յԵրուսաղէմ , եւ զինչսն Հիւրկանու եւ հիւրկանեանցն յաւարի առին, եւ լցան բազում աւարաւ. եւ կացուցեալ զԱնտիգոնոս թագաւոր հրէից` ելին ՚ի քաղաքէն. եւ զամենայն զերկիրն վեր ՚ի վայր դարձուցեալ խռովեցուցին. եւ ընդ բազում գաւառս ասպատակեալ աւերեցին. եւ զքաղաքն մարիսացւոց` այն է Մարիսսա, գերի առեալ` քանդեցին: Թողեալ ապա Բարզափրանայ զբազումս ՚ի զօրաց յերկրին Ասորւոց եւ ՚ի սահմանս Կիւլիկիոյ, եւ զՊակարոս ՚ի Միջագետս հեծելազօրօք հայոց եւ պարսից, ընդ որս եւ զԳնէլ. դարձաւ ինքն ՚ի Հայս. եւ զՀիւրկանոս տարեալ մատոյց առաջի Տիգրանայ հանդերձ ամենայն գերեօքն: Եւ Տիգրան հրամայեաց նմա, զի զհրէայսն գերեալս ՚ի մարիսացւոց` բնակեցուսցէ ՚ի քաղաքին Շամիրամայ:
       Իսկ հրովդէս հասեալ տագնապաւ ՚ի Հռովմ` յայտ արար առաջի Հոկտաւիանոսի կայսեր, եւ Անտոնինոսի Մեծի, եւ ամենայն ծերակուտին զպատճառ փախստեան իւրոյ, եւ զոր արարն Անտիգոնոս, եւ զոր ինչ միանգամ գործեցին զօրքն հայոց եւ պարսից ՚ի նպաստ Անտիգոնեայ, եւ զհաւատարմ ութիւն իւր առ հռովմայեցիսն: Յայնժամ քննեալ նոցա զամենայն իրսն` կացուցին զնա ինքն զՀերովդէս թագաւոր հրէից, եւ առաքեցին զնա ՚ի Հրէաստան. ետուն նմա եւս օգնական զԲենդեգէոս, այն է Վենեդիտոս սպարապետ հռովմայեցւոց` զօրօք բազմօք. պատերազմիլ ընդ զօրս հայոց եւ պարսից, եւ ընդ անտիգոնեանս:
       Հասեալ նոցա յԱսորիս` փախստական արարին զմնացեալ զօրսն, զորս կացուցեալ էր անդ Բարզափրանայ, եւ թողին զՍիղոն մերձ յԵփրատ, ըամ ընդ այլոց` առաքեցին զնա ՚ի սահմանս Կիւլիկիոյ ընդդիմակաց լինել հայոց եւ պարսից. եւ ինքեանք դարձան յԵրուսաղէմ. եւ պաշարեալ զքաղաքն պատերազմեցան ընդ անտիգոնեայ. այլ ոչ կարացին առնել ինչ:
       Իսկ հայք եւ պարսիկք միւսանգամ զօրացեալ համագունդ հորդան ետուն եւ հասին ՚ի վերայ Սիղոնի, եւ կոտորեցին զզօրս նորա եւ հեղմամբ արեան ողողեալ զերկիրն` փախստական արարին զնա ՚ի Հրէաստան առ Բենդեգէոս. թէպէտ ասի եւս, թէ նա ինքն Բենդեգէոս ըստ պատահման հասեալ ՚ի վերայ` ապրեցոյց զՍիղոն. Եւ ապա ՚ի յարձակիլ Պակարոսի ՚ի վերայ Բենդեգեայ հանդերձ Գնէլաւ, զահի հարեալ յերեսաց նորա Բենդեգէոս` յարդարեալ կարգեաց մեծաւ պատրաստութեամբ զզօրս իւր, եւ պատերազմեցաւ ընդ նմա. յորում պատերազմի անկաւ նա ինքն Պակարոս. ընդ նմին եւ բազումք ՚ի հեծելազորացն Գնէլայ, եւ ՚ի հետեւակացն պարսից ոչ սակաւ:
       ե. ՚Ի նոյն աւուրս Տիգրան արքայ հայոց հասեալ ՚ի վախճան կենաց իւրոց` մեռաւ ՚ի հասակի ութսուն եւ հինգ ամաց ընդ Ղուկիանոսի, կեցեալ ՚ի թագաւորութեան ընդ ամենայն ամս իբր ծգ. ՚ի մահուանէ անտի հօր իւրոյ Արտաշէսի. զորմէ տե'ս ՚ի ծանօթութիւնս. դ. (2): Եւ հաստատեցաւ ՚ի տեղի նորա թագաւոր հայոց որդի նորին Արտաւազդ առաջին, որ նախ կարգեալ էր ՚ի Տիգրանայ արքայ Արարատեան աշխարհի. որ եւ մնաց յի անդ. եւ ոչ եկն ՚ի Միջագետս` ուր էր աթոռ թագաւորութեանն Հայոց:
       Սոյն իսկ եւ իսկ ՚ի թագաւորել իւրում յեղբարս իւր եւ զքորս բնակեցոյց ՚ի գաւառսն Աղիովտի եւ Առբերանւոյ. եւ ետ նոցա զհասս այնոցիկ գաւառաց. եւ կարգեաց իւրաքանչիւրոց նոցա զմուտս եւ զռոճիկս հանգոյն այլոց Արշակունեաց, որք էին ՚ի կողմանս Հաշտենից. եւ ետ համարել զնոսա պատուականագոյնս եւ իբր առաւել թագաւորազունս քան զՀաշտենիցն. եւ հրամայեաց նոցա` մի եւս կալ յԱյրարատ ՚ի բնակութիւնս արքայի: Զայս բան այլազգ իմն օրինակաւ յիշատակեն արտաքին պատմիչք, եւ տան մասամբ իւիք թագաւորին մարաց, եւ մասամբ` թագաւորին պարթեւաց: Այլ Արտաւազդ յետ կարգելոյ զայսոսիկ` ետ զինքն ՚ի փափկութիւնս ուտելեաց եւ ըմպելեաց, եւ ՚ի զբօսանս որսոց. որով եւ տաղտկալի եղեւ բազմաց ՚ի զօրաց իւրոց . եւ թշնամիք նորա առին զբազում տեղիս ՚ի մասնէ Միջագէտաց: