Պատմութիւն Հայոց

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

Յերրորդ ամի թագաւորութեանն Արշակայ եկաց եպիսկոպոսապետ Հայոց մեծն Ներսեհ, որդի Աթանագինեայ, որդւոյ Յուսկան, որդւոյ Վրթանայ, որդւոյ սրբոյն Գրիգորի: Եւ ի Բիւզանդիոյ դարձեալ ի Կեսարիայ, եւ եկեալ ի Հայս՝ զամենայն կարգս ուղղութեան հարցն իւրոց նորոգեաց, այլ եւ առաւել եւս. քանզի զբարեկարգութիւնն զոր ետես ի Յունաց աշխարհին, մանաւանդ ի թագաւորեալ քաղաքին, ի սմա նկարագրէ: Ժողով արարեալ եպիսկոպոսաց եւ համօրէն աշխարհականօք, կանոնական սահմանադրութեամբ հաստատեաց զողորմածութիւն, խլելով եւ զանգթութեանն արմատ, որ բնաբար սովորութեամբ էր յերկրիս մերում: Քանզի բորոտք հալածեալ լինէին, իբր պիղծ համարեալ յօրինաց. եւ զուրուկս փախստեայս առնէին, զի մի՛ ի նոցանէ յայլս փոխեսցի ախտն. որոց դադարք՝ անապատք եւ ամայիք, եւ ծածկոյթ՝ վէմք եւ մացառք, ոչ յումեքէ գտանելով մխիթարութիւն թշուառութեանցն: Առ այսոքիւք եւ հաշմք անդամովք ոչ խնամեալ լինէին, եւ հիւրք անծանօթք ոչ ընդունէին, եւ օտարք ոչ ժողովէին:

Իսկ նորա հրամայեալ՝ ըստ գաւառաց գաւառաց շինել աղքատանոցս ի խորշս եւ ի զերծ տեղիս. զի փոխանակ հիւանդանոցացն Յունաց լինիցին ի մխիթարութիւն մարմնոց վշտացելոց: Եւ բաժանեաց ի նոսա զաւանս եւ զագարակս, պտղաբերել յարդեանց անդաստանաց եւ ի կթից արօտականաց եւ ի գեղմանց. զի պաշտեսցեն զնոսա հարկաւ, բացէ ի բաց, եւ նոքա մի՛ ելցեն ըստ բնակութիւնս իւրեանց: Եւ յանձն արար Խադայ ումեմն, որ էր ի Մարգաց Կարնոյ սարկաւագ իւր: Սահմանէ եւ յամենայն գիւղս վանս շինել, զի լինիցին օտարանոցք, եւ տեղի սննդեան որբոց եւ ծերոց, եւ անունողաց տածումն: Շինէ եւ յանապատ եւ յանմարդ տեղիս եղբայրանոցս եւ մենաստանս եւ յատկանձնակաց խրճիթս. եւ հայր եւ տեսուչ նոցա կարգէ զՇաղիտայ եւ զԵպիփան եւ զԵփրեմ, եւ զԳինդ որ յազգէն Սլկունեաց, եւ զայլս ոմանս:

Եւ զերկուսս զայսոսիկ յազգաց նախարարացն բառնայ. մի՝ զմերձաւորաց խնամութիւն, զոր վասն ագահելոյ սեպհական ազատութեանն առնէին. եւ միւս՝ որ ի վերայ մեռելոց գործէին ոճիրս ըստ հեթանոսական սովորութեանն: Եւ էր այնուհետեւ տեսանել զաշխարհս մեր ոչ որպէս զբարբարոսս այլանդակեալս, այլ իբրեւ զքաղաքացիս համեստացեալս: