О
НОВОМ
ЖУРНАЛЕ
НА
АРМЯНСКОМ
ЯЗЫКЕ
ՀԱՅԵՐԵՆ
ԼԵԶՎՈՎ
ՆՈՐ
ԱՄՍԱԳՐԻ
ՄԱՍԻՆ
(Նամակ
խմբագրին)
Տպագրվել
է
«Молва»
գրական
շաբաթաթերթում,
1857,
հոկտեմբերի
6,
№
26,
էջ
311–313,
Մ.
Նալբանդյանց
ստորագրությամբ:
Նամակը
հանդիսանում
է
«Հյուսիսափայլի»
ծրագրի
եւ
բաժանորդագրության
պայմանների
մասին
նույն
թվականի
մայիսի
30-ին
առանձին
մեծածալ
թերթիկով
լույս
տեսած
«Հայտարարության»
համառոտ
շարադրանքը:
Նպատակ
ունենալով
ռուս
առաջավոր
մտավորականության
շրջաններում
հասարակական
կարծիք
ստեղծել
հայերեն
նոր
լեզվով
լույս
տեսնելիք
ամսագրի
մասին,
Նալբանդյանը
խոսում
է
հրատարակչի
հայացքների,
մասնավորապես
աշխարհաբարի
նկատմամբ
նրա
տեսակետների
մասին,
տեղ-տեղ
ամբողջական
հատվածներ
բերելով
«Հայտարարությունից»:
Տպագրելով
Նալբանդյանի
նամակը՝
«Молва»-ի
խմբագիր
Ս.
Մ.
Շպիլեւսկին
գրում
է
մի
ծանոթագրություն
(«Պ.
Նալբանդյանցի
նամակի
առթիվ»),
ուր
ջերմորեն
ողջունում
է
հայերեն
նոր
ամսագրի
հանդես
գալը,
դա
համարելով
ժողովուրդների
զարթոնքի
եւ
առաջադիմության
նոր
ապացույց:
«Ի
սրտե
ողջունում
եմ
պ.
Նալբանդյանցին,
արեւելյան
լեզուների
դոկտոր
Ս.
Նա
զարյանցին՝
հայերեն
ժողովրդական
լեզվով
լույս
ընծայվելիք
ամսագրի
հրատարակության
ազդի
համար:
Մենք՝
ռուս
ժողովրդի
պաշտպաններս,
չենք
կարող
չուրախանալ
որեւէ
այլ
ժողովրդի,
ինչպիսին
էլ
նա
լինի,
հաջողությունների
համար:
Կեցցե՛,
ամեն
մի
ժողովուրդ,
—
ասված
է
«Молва»-ում,
որովհետեւ
միայն
բոլոր
ժողովուրդների
ճանաչումն
է
ոչնչացնում
սահմանափակությունը
եւ
առանձին
վերցրած
իր
ժողովրդի
գերագնահատումը:
Այդ
իսկ
պատճառով
կրկնում
ենք,
մենք
չենք
կարող
չուրախանալ
մի
ամսագրի
հանդես
գալով,
որը
կոչված
է
ժողովրդական
լեզվի
օրգանը
լինել,
այն
լեզվի,
որը
դեռ
քաղաքացիական
իրավունք
չի
ստացել
գրական
աշխարհում,
երբ
միլիոնավորները,
իրենց
մայրենի
լեզվի
պես,
խոսում
են
այդ
լեզվով,
իսկ
կարդալ
կարող
են
միայն
գրքայինը,
մեռածը,
որի
համար
էլ
նա
ոչ
բոլորին
է
լրիվ
հասկանալի:
Այժմ
հայերի
ժողովրդական
լեզվին
մնում
է
զարգանալ
գրականության
ուղիով,
իսկ
հայ
գրականությունը
չի
կարող
այլեւս
փակվել՝
մեռած
ու
որպես
կենդանի
օրգանիզմ
չզարգացող
լեզվի
սահմաններում:
Վերջապես՝
այդ
ամսագիրն
անհրաժեշտ
է
ողջունել
որպես
մի
կարեւոր
աղբյուր,
որը
հայերին
կծանոթացնի
այն
վերջին
տվյալների
հետ,
որին,
շնորհիվ
ժողովուրդների
ջանքերի,
հասել
է
գիտությունը,
այդ
ասպարեզում
առաջ
անցնելով
հայերից:
Ամսագրի
ծրագրից
տեսնում
ենք,
որ
նրա
խմբագրության
հիմնական
ուշադրությունը
պետք
է
կենտրոնացած
լինի
հայերին
Ռուսաստանի
ու
նրա
պատմության
հետ
ծանոթացնելու
վրա.
այդ
անհրաժեշտ
է,
որովհետեւ
հայկական
մի
քանի
ամսագրեր
հրատարակվում
են
եւ՛
արեւմտյան
Եվրոպայում,
եւ՛
Կոստանդնուպոլսում,
իսկ
Մոսկվայում
հրատարակվող
նոր
ամսագիրը
չի
կարող
միայն
արեւմտյան
Եվրոպայի
արձագանքը
լինել:
Մենք
կարծում
ենք,
որ
հայերին
նոր
եւ
օգտակար
խոսք
ասելու
մեջ
իր
հերթին
քիչ
բան
չունի
անելու
Ռուսաստանը,
ասելու
այն,
ինչ
նրանք
չեն
լսի
արեւմտյան
Եվրոպայից:
Արեւելյան
ժողովուրդների
ծանոթացումը
Ռուսաստանին,
որի
աշխարհագրական
դիրքն
իսկ
արդեն
պայմանավորում
է
նրա
ներգործությունն
արեւելյան
ժողովուրդների
վրա,
անհրաժեշտություն
է:
Եվ
ո՛վ
գիտե,
գուցե
Ռուսաստանին
է
վիճակված
գիտության
ու
քրիստոնեության
ուժով
գլխավոր
միջնորդ
լինել
արեւելյան
ժողովուրդների
լուսավորության
մեջ:
Մեզ
թվում
է,
որ
«Հյուսիսափայլը»
կարող
է
փոքր
նշանակություն
չունենալ
այս
գործում»:
Նալբանդյանի
հոդվածը
հայտնաբերել
եւ
տպագրել
է
գրականագետ
Կ.
Գրիգորյանը
(տե՛ս
K.
Н.
Григорян,
Неизвестная
статья
Микаела
Налбандяна,
напечатанная
в
газете
«Молва»,
Հայկական
ՍՍՀ
ԳԱ
«Տեղեկագիր»,
1954,
№
5,
էջ
80–83):
«Հյուսիսափայլի»
հրատարակության
նախօրյակին,
1857
թ.
սեպտեմբերին,
նույնատիպ
մի
հոդված
էլ
տպագրվում
է
«Журнал
министерства
народного
просвещения»
ամսագրում
(«Հայկական
պարբերական
գրականության
տեսությունը»):
Հոդվածի
հեղինակն
էր
Կարապետ
Եզյանը:
Իր
հոդվածի
սկզբում
Եզյանը
խոսում
է
հայ
գրականության
համաշխարհային
պատմական
նշանակության
մասին
եւ
նշում,
որ
դեպի
լուսավորությունն
ունեցած
սերը
հայ
ժողովրդի
բնորոշ
գծերից
է:
Հոդվածագիրը
համառոտակի
բնութագրում
է
XIX
դարի
առաջին
կեսի
արեւելահայ
պարբերական
հրատարակությունները
եւ
գնահատականի
խոսք
ասում
Նազարյանի
վաստակի
մասին:
Այնուհետեւ
Եզյանը
ամբողջությամբ
ռուս
ընթերցողին
է
ներկայացնում
«Հյուսիսափայլի»
հրատարակության
ծանուցումը:
Պետք
է
ենթադրել,
որ
նախապես
մշակված
մի
ծրագրի
համաձայն,
1857
թ.
աշնանը,
Նալբանդյանը
եւ
Եզյանը
միաժամանակ
հանդես
գալով
Մոսկվայի
եւ
Պետերբուրգի
թերթերում,
ռուս
մտավորականությանը
ցանկացել
են
ծանոթացնել
«Հյուսիսափայլի»
հրատարակության
հիշարժան
երեւույթի
հետ
(տե՛ս
Մ.
Մխիթարյան,
«Հյուսիսափայլի»
հիմնադրման
պատմությունից,
«Տեղեկագիր»,
1958,
№
2,
էջ
79–80):
Էջ
61,
տ.
16–25.
«Ученые
если
несколько
таких
отдельных
лиц
существуют…
или
порабощаться
различным
местным
наречиям»
—
Հատվածը
բերվում
է
«Հյուսիսափայլի»
հայտարարությունից:
Էջ
62,
տ.
28–37,
էջ
63,
տ.
1–5.
«В
наш
человеколюбивый,
своему
ближнему
сочувствующий
век…
желает
познавать
самого
себя,
природу
и
человечество»
—
Հատվածը
բերվում
է
«Հյուսիսափայլի»
հայտարարությունից:
Էջ
63,
տ.
22–29.
«Пусть
любезные
наши
соотечественники…
в
руках
слепого
случая»
—
Հատվածը
բերվում
է
«Հյուսիսափայլի»
հայտարարությունից: