Այրարատ

117. Ս. ՄԱՐԻԱՆԷ ՎԱՆՔ

Շուրջ զԷջմիածնիւ ` իբրեւ արբանեակք մեծի լուսաւորի աստեղ ` կան չորք եկեղեցիք կամ վանք, ( որպէս սովորութիւն է ասել ), յորոց մին ՚ի սպառ խաւարեալ եւ խաթարեալ, եւ համարին անանջատք յաթոռոյն, որոյ սեփական թեմ է ողջոյն իսկ Այրարատեան նահանգն եւ Երեւան, վասն որոյ եւ առաջնորդ քաղաքին փոխանորդ կամ աթոռակալ միայն ճանաչի կաթողիկոսին, եւ ոչ եպիսկոպոս վիճակատէր: Յիշեալ վանորայքդ կամ եկեղեցիք չորեքին ` են Շողակաթն, Ս. Հռիփսիմէ, Ս. Գայիանէ եւ Առապարի Ս. Գրիգորն:

Հազիւ իբր քառորդաւ ժամու եւեթ արտաքոյ պարսպաց Էջմիածնի ՚ի հիւսիսոյ կուսէ կայ անուանեալն Շողակաթ եկեղեցի, ( զոր ոչ է շփոթել ընդ մեծի կաթողիկէին ` որ սոյնպէս եւս կոչի ), ՚ի տեղւոջ անդ արքունական Հնձանաց Վաղարշապատի, ուր Կուսանքն փախուցեալք ՚ի Հռովմայ ` եկեալ ղօղեալ դադարեալ մնային այցելութեան Տեառն. եւ իբրեւ յետ սքանչելի մենամարտութեանն Հռիփսիմեայ ` ելեալ դիմեցին ՚ի տեղի նահատակութեան իւրեանց, մի ՚ի նոցանէ, զոր աւանդութիւնն Մարիանէ կոչէ, տկար գոլով եւ ոչ կարելով հետեւել նոցա, եկաց մնաց եւ նահատակեցաւ ՚ի սմին տեղւոջ, « ՚ի ներքս ՚ի Հնձանին, ուր էին վանքն նոցա », որպէս ասէ Ագաթանգեղոս, յետ կատարման այլոցն ամենեցուն. յորոց վերայ ետես յետոյ Սուրբն Գրիգոր ՚ի տեսլեանն ` իջեալ զմի ՚ի լուսեղէն սեանցն, որպէս եւ ՚ի վերայ այլոցն, վասն որոյ կանգնեաց եւ ուրոյն « սորա տաճար ՚ի հիւսիսոյ կողմանէ քաղաքին ». եւ յետ ժամանակաց կոչեցաւ այն Շողակաթ, բայց համօրէն շինուածովն կոչի եւ Մարիանէի վանք: - Ոչ է յայտ որպիսի ինչ շինութիւն եւ բնակութիւն էր անդ բովանդակ դարս չորեքտասան, զի ոչ յիշի ոչ յառաջնոց եւ ոչ ՚ի վերջնոց պատմագրաց. այլ յելս ԺԷ դարու յամի 1694, Նահապետ կաթողիկոս ` նոր ՚ի նորոյ հիմնեաց եւ կանգնեաց եկեղեցի, երկայն քառակուսի ձեւով, անսիւն կաթողիկէիւ եւ փոքր գաւթաւ, յորոյ վերայ եւ զանգակատուն. կայր եւ այլ ընդարձակ գաւիթ ՚ի կողման տաճարին, այլ փլուզեալ անկաւ յամի 1807: Ի վերայ արեւմտեան դրան եկեղեցւոյն արձանագրեալ է յիշատակ շինութեանն, այսպէս.

       Շնորհօքն Աստուծոյ Որդւոյն Միածնի

       Շողակաթ անուամբ տաճարս կանգնի,

       Ի թուականիս մեր հայկականի

       Հազար եւ հարիւր քառասներեքի.

       Ի հայրապետութեան Սուրբ Էջմիածնի

       Տեառն Նահապետի հօր սրբազանի.

       Արդեամբք Աղամալ բարեպաշտօնի,

       Գոլով քաղաքէն Նախիջեւանի.

       Շինեաց յիշատակ փըրկել զիւր հոգին

       Հօրն Աղաջանին, մօրն Նանակուլին.

       Նաեւ կենակցին իւր Մարիամին,

       Եւ որդւոց իւրոց, Ալբերդիոսին,

       Ագաթանգեղոսին, Աղէքսանդրոսին,

       Եւ Խարիսիմոս փոքր եղբայր սոցին.

       Դստերաց իւրոց, Նոյեմզարային,

       Այլ եւ զԱսանէթ եւ Նանակուլին:

Որք զմեզ յիշեն առ Տէր ի բարին,

       Արժանի լիցին տեսութեան նորին:

Կրկնապարիսպ է տեղին, սակաւ սենեկօք. ՚ի միում ՚ի բրգանցն ագուցեալ կայ խաչվէմ այսու արձանագրով.

Շինեցաւ Հնձանեաց մատուռս ի Թվին ԶՃ եւ Գ.

որ է ամն 1154. եւ կարծի լինել հնագունի եկեղեցւոյ ` կամ ՚ի տեղւոջ այժմուս եւ կամ ՚ի ներքին կողմն եւ ՚ի բուն Հնձանին, ուր ցարդ երեւի նշան մատրան: Նշխարք կուսին Մարիանեայ համարին լինել ՚ի փոքրիկ աւանդատանն հարաւակողման, ուր կայ եւ վէմ տապանի: Ի գաւիթ եկեղեցւոյս թաղեալ է շինողն ` Նահապետ կաթողիկոս, որպէս ցուցանէ տապանագիրն.

Այս է տապան դամբարանի

Տեառն Հայոց հայրապետի.

Սա Նահապետ անուամբ կոչի,

Որ է տեղեաւ Ուռհայեցի:

Ի թուին ՌՃԾԴ:

Անդ թողեալ է եւ Աբրահամ Գ, յամի 1736. բայց տապանաքարն բարձեալ է: