Պատմութիւն Հայոց ՚ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784. Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Ջուրցն հեղեղաւ ապականեալ աշխարհ` կորոյս զառաջին զիւր վայելչութի. այլ ՚ի խնամելոյ արարչին վերստին նորոգեցաւ յիւրում կարգի. եւ տուաւ օրհ նութիւն աճելոյ եւ բազմանալոյ ՚ի նմա սերնդոց մարդկան եւ ամենայն կենդանեաց: Որով եւ որդիք Նոյի երեքին` յԱբէթ, Սեմ եւ Քամ ՚ի կենդա նութեան անդ հօր իւրեանց սերեցան որդւոց յորդիս յաշխարհին Արարատայ, եւ առ սահմանօք նորա. եւ բազմացան անդէն:
       Սեմայ միջին որդւոյ Նոյի եղեն հինգ որդիք յիշատակեալք ՚ի սուրբ գիրս. Արփաքսադ, Եղամ, Լուդ, Արամ, եւ Ասսուր:
       Արփաքսդ ծնաւ զՍաղայ. Սաղայ զեբեր, եբեր զՓաղէկ, Փաղէկ զՌագաւ. Ռագաւ զՍերուք, Սերուք զՆաքովր. Նաքովր զԹարայ. Թարայ զԱբրամ, որ եւ կոչեցաւ Աբրաամ : Քամայ կրտսեր որդւոյ Նոյի եղեն չորս որդիք քանան Քուշ, Փուդ, եւ Մեստրեմ: Քուշ ծնաւ զՆեբրովթ. Նեբրովթ` այն է Բէլ, զԲաբ. Բաբ զաներիս. Անեբիս զԱրբէլ, Արբէլ զՔայաղ. Քայազ զԱրբէլ երկրորդ . Արբէլ զՆինոս:
       Յաբեթի անդրանկանն Նոյի եղեն ութն որդիք` ըստ թարգմա նութեան եօթանասնից. Գամէր, Մագոգ, Մադայի, Թոբել, Մոսոք, Թիրաս կամ Սիրաթ, Յաւան կամ Յովիդան, եւ Եղիսա: Գամեր, (որ ՚ի գիրս Խորենացւոյն. ա. 8. ՚ի Մարիբասայ Մերոգ կոչի ), ծնաւ զԹորգոմ, զԱսքանազ եւ զՀռիփադ: Եւ Թորգոմ, (որ կոչի եւս Թակլաթ, Խորէն, ա. 8. ) ծնաւ զՀայկ. յորմէ եւ ազգ մեր հայք: Եւ որպէս աւանդի ՚ի հին պատմագիրս Մխիթարայ ունեցւոյ ըստ Վարդանայ հնախօսութեան, եւ ըստ պատմութեան Ուռպելեանց, եղեն Հայկայ եւ այլ եօթն եղբարք. այսինքն են, Քարթլոս, Բարդ, Մովկան, Լեկա, Հերար, Կովկաս, եւ Եգրէս: Սոքա ամենեքին սերեցան եւ բազմացան յառաջ քան զաշտարակաշինութիւնն (որպէս ասացաք ) ՚ի սահմանս Արարատայ, յայն աշխարհ, որ այժմ կոչի Հայաստան:
       բ. Յաւանդութիւնս զրուցացն Ոլոմպիոդորոսայ Իմաստասիրի` ասի, թէ Սեմայ առեալ զորդիս իւր` չուեաց ընդ արեւմուտս հիւսիսոյ, գտանել իւր բնակութիւն. եւ հասեալ առ երկայնանիստ լերամբ ՚ի դաշտ մի, ընդ որ գետ անցանէր, դադարեցաւ առ գետովն ամիսս երկու. եւ զլեառն. առ որով նստաւ, կոչեաց յանուն իւր Սիմ: Զայն երկիր տուեալ միում ՚ի կրտսերագոյն որդւոց իւրոց, որում անուն էր ասէ Տարբան, դարձաւ անդրէն յարեւելս հարաւոյ, ուստի եկեալն էր, գտանել զայլ եւս պատշաճաւոր տեղիս այլոց որդւոց իւրոց:
       Իսկ Տարբան մնացել անդ հանդերձ ուստերօք եւ դստերօք եւ արամբք նոցին` կոչեաց զգաւառն զայն յանուն իւր Տարոն. աշխարհն եւս յետոյ կոչեցաւ Տուրուբերան: Ապա բաժանեաց զորդիս իւր յայլեւայլ տեղիս այնր գաւառի, յորմէ եւ տեղին այն կոչեցաւ Ցրօն. այսինքն ցրուումն կամ բաժանումն. Եւ զի Զրուան որդի նորա մնաց անդ առ հօր իւրում, յետ մեռանելոյ Տարբանայ` լեառն այն կոչեցաւ նաեւ Զրուան: Սոյնպէս եւ որդիք Քամայ եւ Յաբեթի բազմացեալ յորդիս սփռեցան յերեսս այնր աշխարհի յայլեւայլ գաւառս ՚ի Մեծն Հայաստան. որդիքն Քամայ զսահմանօք արեւմտից , եւ որդիքն Յաբէթի զսահմանօք լերինն Մասեայ: Եւ ամենեցուն նոցա էր մի լեզու եւ մի բարբառ. եւ որպէս հաւանական թուի. այն էր լեզու հայոց. զորմէ տե'ս ՚ի վախճան առաջին գրոցս ՚ի ծանօթութիւնսն:
       Այլ իբրեւ յայն սահմանսն եւս բազմացան մարդիկ, ըստ աւանդելոյ սուրբ գրոց, բազումք ՚ի նոցանէ բաժանեալ ելին անտի յաւուրս ծննդեանն Փաղեկայ, որ թարգմանի բաժանումն. եւ խաղացին ՚ի հարաւկողմն արեւմտից ՚ի Միջագէտս` հանդերձ որդւովք եւ աղխիւք իւրեանց: Ընդ սոսա գնաց եւ Հայկ Թորգոմեան` գոլով ՚ի հասակի իբր երեսուն ամաց. կամ ըստ եօթանասնից` ճլ. ամաց. հաշուելով զկարգ ծննդեան որդւոցն Յաբէթի` համեմատութեամբ ծննդոց Սեմայն:
       Գտեալ սոցա զդաշտ մի մեծ յերկրին Սենատոր` դադարեցան անդ, եւ բազմացան. ուր եւ ծնաւ Հայկ զԱրմենակ. եւ ապա խորհուրդ ՚ի մէջ առեալ ՚ի միասին` կամեցան շինել զքաղաք եւ զաշտարակ. որոց յառաջադէմ եղեւ Նեբրովթ թոռն Քամայ յամի աշխարհի. 1771. ըստ ժամանակագրաց. կամ ըստ եօթանասնից . 2787: Եւ ՚ի բարձրացուցանել զաշտարակն ամս իբր քառասուն` ըստ Սիւնկեղեայ, ըստ Կեդրենեայ եւ ըստ այլոց, շնչեալ ՚ի նոսա հողմ բարկութեանն այ` խառնակեաց զլեզուս նոցա, մինչեւ ոչ կարել նոցա իմանալ զբանս իրերաց. յորմէ եւ տեղին այն կոչեցաւ Բաբելոն` այսինքն խառնակումն. վասն որոյ թողեալ իւրաքանչիւրոց զայն գործ` բաժանեցան ՚ի միմեանց ըստ տանց իւրեանց յեօթանասուն եւ երկու նահապետութիւնս առանձինն լեզուօք, (որպէս աւանդեն հին պատմիչք ) յորոց եւ սերեցան ազգք բազումք, եւ լցին զայլեւայլ կողմանս աշխարհի:
       Սերունդք որդւոցն Քամայ:
       գ. ՚Ի Քանանայ յառաջին որդւոյ Քամայ սերեցան քանանացիք, սիդոնացիք` կամ փիւնիկեցիք, տիւրացիք` կամ կաղմոնացիք, քետացիք, յեբուսացիք, դեգեսացիք, կինեցիք, փերեզացիք, ամորհացիք, եւ խեւացիք:
       ՚Ի Մեստրեմայ յերկրորդ որդւոյ նորա սերեցան եգիպտացիք, եւ աշխարհ նոցա կոչեցաւ Մեսրայիմ, այն է Մըսր, յորդւոց սորա ելին լիբէացիք եւ փղշտացիք:
       ՚Ի Փուդայ յերրորդ որդւոյ նորա սերեցան շրջակայ ազգք եգիպտացւոց յորս մայրաքաղաք նոցա յանուն նախնւոյն կոչեցաւ Փուդ:
       ՚Ի Քուշայ ՚ի չորորրդ որդւոյ նորա սերեցան եթէովպացիք եւ սաբացիք, եւ բնակիչք սահմանաց Կարմիր ծովուն ընդ արեւելս եւ ընդ արեւմուտս. ըստ ոմանց նաեւ հնդիկք. եւս եւ մասն ինչ բաժնի Ասորեստանեայց. յորս տիրեաց որդի Քուշայ Նեբրովթ:
       Սերունդք որդւոցն Սեմայ:
       դ . ՚Ի յԵզամայ յառաջին որդւոյ սեմայ սերեցան եղիմացիք, եւ պարսիկք, եւ վրկանք, ՚ի սմանէ դնեն ոմանք եւ զհնդիկս:
       Յասսուրայ յերկրորդ որդւոյ նորա սերեցան ազգք Ասորեստանեայց յայնկոյս Տիգրիս գետոյ յարեւելից կողմանէ: Յարփաքասդայ յերրորդ որդւոյ նորա սերեցան քաղդէացիք, եւ եբրայեցիք, ընդ որս եւ նախնի արաբացիք. եւ բակտրիանոսք կամ բակտրիանոսք կամ բակտրիացիք:
       ՚Ի Լուդայ ՚ի չորրորդ որդւոյ նորա սերեցան լիւդացիք. եւ այլք:
       Յարամայ ՚ի հինգերդ որդւոյ նորա սերեցան սիւրացիք` այսինքն ասորիք, որք եւ արամացիք կոչին, յայսւոյս գետոյն Եփրատայ յարեւմտից կողմանէ. եւս եւ մուղացիք: Յովսեպոս զբակտրիացիս եւս յԱրամայ ասէ:
       Սերունդք որդւոցն Յաբէթի.
       ե. ՚Ի Գամերայ յառաջին որդւոյ Յաբեթի սերեցան բազում ազգք յերից որդւոց: Յասքանազայ սարմատացիք արեւմտեայք, եւ հռեգինացիք . ՚ի Հռիփադայ Գամիրք, եւ հռիփադացիք բնակեալք ՚ի պափղագոնիա. ՚ի Թորգոմայ հայք, վիրք, եգերացիք, կապադովկացիք, եւ բնակիչք Կովկասու. յորոց եւ Թորգոմացիք:
       ՚Ի Մագոգայ յերկրորդ որդւոյ նորա սերեցան գոթացիք կամ գութք, եւ մեծ սկիւթացիք. յորոց եւ քինէացիք, այսինքն չինու ազգք:
       ՚Ի Մադայեայ յերրորդ որդւոյ նորա սերեցան մեդացիք` այսինքն մարք. այլ ոմանք դնեն զմեղացիս ՚ի Մադանայ յորդւոյ Քետուրայ: ոմանք եւ զմակեդոնացիս եւ զլիւրիկեցիս ՚ի Մադայեայ ասեն. իսկ ոմանք ՚ի յԱւանայ:
       ՚Ի յԱւանայ ՚ի չորրորդ որդւոյ նորա սերեցան յոյնք, եւ կիւլիկեցիք, եւ այլք սփռեալք ՚ի կղզիս:
       ՚Ի Թոբաղայ ՚ի հինգերորդ որդւոյ նորա սերեցան թետաղք, եւ այլք: Յովսեպոս եւ զվիրս ՚ի Թոբաղայ դնէ:
       ՚Ի Մոսոքայ ՚ի վեցերորդ որդւոյ նորա սերեցան մոսոքեանք, զոր ոմանք համարին մոսկովեանք: Ոմանք, ընդ որս եւ Յովհաննէս կաթուղիկոս, զլիւրիկեցիս եւս ՚ի սմանէ ասեն. զոր այլք դնեն ՚ի Մադայեայ:
       ՚Ի Թիբասայ յեօթներորդ որդւոյ նորա սերեցան թրակացիք, եւ այլք:
       Յեղիսայէ յութերորդ որդւոյ նորա սերեցան պեղոպոնեանք, այսինքն են բնակիչքն Մոռայու, եւ այլք:
       Այլ յասել մեր աստ, թէ այս ինչ ազգ ՚ի սմանէ սերեցաւ, եւ այն ինչ ազգ ՚ի նմանէ, ո'չ է պարտ իմանալ, թէ նովին անուամբ ՚ի սկզբան անդ այնպէս սերեցան, այլ` թէ այսոքիկ ազգք ՚ի նոցունց առին զծագումն իւրեանց. եւ ընդ ժամանակս ժամանակս պէսպէս անուանս առել` այսպէս յորջորջեցան. որպէս փիւնիկեցիք եւ կադմոնացիք յառաջն սիդոնացիք կոչէին յանուն Սիդոնի որդւոյ Քանանու, եւս եւ տիւրացիք. բայց յետոյ ըստ ասելոյ ոմանց ՚ի ժամանակս երկուց եղբարց եգիպտացւոց Կադմոսի եւ Փիւնկայ` ՚ի տիրել նոցա ՚ի վերայ նոցին իբր հարիւր ամօք յառաջ քան զելս որդւոցն Իսրայէլի` փիւնիկեցիք եւ կադմոնացիք կոչեցան. ըստ այսմ իմա ' եւ վասն այլոց. թէպէտ եւ բազմաց ՚ի նոցանէ անստոյգ են սերունդք եւ տարակուսական:
       Արդ` յամի ՚ի սոսա զօրաւորագոյն գտեալ Նեբրովթայ որդւոյ Քուշայ, որդւոյ Քամայ, հնազանդեցոյց ընդ իւրեւ զբազումս. եւ եղեւ որսորդ մարդկան ՚ի նուաճել զնոսա. եւ տիրեալ թագաւորեաց ՚ի վերայ նոցա: Այս Նեբրովթ` կոչիւր յարտաքնոց Բէլ. եւ յոմանց Բաքոս, որ է Բար Քուշ, այսինքն որդի Քուշաց. եւ յայլոց այլազգ: Սա շինեաց յերկրին Բաբելոնի զերիս քաղաքս. զԱրեդ եւ զԱքադ, եւ զՔաղանէ ՚ի վերաց Եփրատ գետոյ: Շինեաց եւ զԲաբելոն քաղաք յեզր այնր գետոյ: Իսկ Բաբելոնն այն` կամ Բաղտատ որ կայ այժմ ՚ի վերայ Տիգրիս գետոյ, ա'յլ է, եւ յայլոց շինեցաւ, եւ ո'չ ՚ի Նեբրովթայ:
       Սա յետ թագաւորելոյ ՚ի Բաբելոն` գնաց յԱսորեստան. եւ անդ շինեաց զՀռոբովդ, եւ զԴասեման, եւ զՔաղան, որ ՚ի թարգմա նութեան քաղդէացւոց եւ լատինացւոց դնի Քաղէ. իսկ ՚ի թարգմա նութեան եօթանասնից` քաղաք . սոյնպէս դնի եւ ՚ի թարգմանու թեան սամարացւոց եւ ասորւոց. որ ըստ նոցա հնչի Խալախհ: Շինեաց Նեբրովթ եւ զայլ միւս եւս քաղաք, զոր ոմանք Աթուր կոչեն` ՚ի վերայ Տիգրիս գետոյ. եւ նստաւ անդ. եւ այս քաղաք յետոյ ՚ի Նինոսէ նորոգեալ եւ վայելչացուցեալ` կոչեցաւ Նինուէ: