Բազում
բանք
են
՚ի
վերայ
Զրադաշտայ,
զոր
յիշէ
Խորենացին.
ա.
5.
եւ
16:
Մատենագիրք
թուեն
զբազում
Զրադաշտս.
զորոց
եւ
պէսպէս
բանս
խօսին,
անուանելով
Զրուաստր,
կամ
Զարադեշ,
եւ
կամ
Զարդոշտ:
Առաջին
Զրադաշտ
համարի
լինել
պարսիկ`
ըստ
Լայերտեայ,
եւ
կամ
Մարապարսացի`
ըստ
Շուիտայ.
եւ
սա
համարի
հեղինակ
մոգու
թեան
առ
պարսիկս.
որ
եւ
ըստ
գրելոյ
Պղատոնի`
էր
որդի
Որմզդայ:
Զսմանէ
առասպելեն,
թէ
՚ի
հրեղէն
լեռնէ
էջ
առ
ժողովուրդ
իւր.
ընդ
որում
ասի
զնմանէ`
թէ
կայծակնահար
մեռաւ:
Եր՚ի`
թէ
սա
իցէ
առասպելեալ
Բիւրասպի
Աժդահակն
այն
նահապետ
պարսից,
զոր
յիշէ
Խորենացին.
գիրք.
ա.
գլ.
31.
՚ի
վերջն:
Երկրորդն
համարի
քաղդէացի .
եւ
սա
եւս
եղեւ
գտիչ
քաղդէութենէ,
եւ
զննիչ
աստեղաց,
եւ
աւանդօղ
գուշակութեանց:
Զսմանէ
առասպելեն
ոմանք
՚ի
րաբունեացն
հրէից,
թէ
իցէ
Քամ
կրտսեր
որդի
Նոյի:
Կային
սորա
քսան
հազար
ոտանաւորք,
զորս
ըստ
Պլինիոսի.
ղ.
1.
մեկնեալ
է
Հերմիպպեայ
ուրումն.
եւ
ցարդ
իսկ
գտանին
մնացուածք
ոտանաւորաց
սորա:
Թուի
թէ
սա
'
է
այն
Զրադաշտ
մոգ,
զոր
յիշէ
Խորենացին.
ա.
5.
եւ
թէպէտ
կոչէ
զնա
թագաւոր
բակտրիացւոց
կամ
մեդաց,
բաց
թուի
թէ
այսու
միայարէ
ընդ
պատմութեան
երգ
եւ
չորրորդ
Զրադաշտայ,
զորոց
տեսցես
այժմ:
Երրորդն
էր
թագաւոր
բակտրիացւոց,
որ
պատերազմեցաւ
ընդ
Նինոս.
զորոյ
զպատումին
եդաք
յերես.
75.
այլ
ոչ
յիշեցաք
զանունն
վասն
տարակուսելի
լինելոյ
այնր:
Զսա
յիշեն
Յուստինոս.
ա.
1.
եւ
Դիոդորոս.
բ.
2.
եւ
Արնոբիոս.
ընդդէմ
Հեթան.
ա:
Եւ
թէպէտ
նա
ինքն
Յուստինոս
յաւելու
գրել,
թէ
զսա
ասեն
լինել
առաջին
գտիչ
մոգութեան,
բայց
թուի
թէ
ընդ
առաջնոյն
շփոթելով
ասէ
զայս:
Չորրորդն
էր
իշխան
մարաց.
զոր
եւ
յիշէ
կղեմէս
Աղեքսանդրացի.
եւ
այս
է
այն`
զոր
ոմանք
համարին
Ասորեստանցի,
ընդ
որում
նա
կարգեցաւ
՚ի
Շամիրամայ
տեղապահ
եւ
խնամատար
այնր
թագաւորութեան
որպէս
եդեալ
եմք
՚ի
պատմութեան
յերես.
79:
Սա
է
այն`
զոր
յիշէ
Խորենացին.
ա.
16:
Զսա
յիշէ
եւ
Եւսեբիոս
՚ի
ժամանակագրութեանն.
եւ
դնէ
յաւուրս
նորին
Շամիրամայ:
Հինգերորդն
էր,
զոր
ոմանք
համարին
հայ,
կոչելով
զնա
Երոս
Արմենիոս
պամփիլիացի:
Զսմանէ`
ըստ
աւանդելոյ
Վաղերեայ
Մաքսիմոսի,
եւ
Մակրոբիոսի,
գրէ
Պղատոն.
գիրք.
ա.
գլ.
8.
թէ
անկաւ
՚ի
պատերազմի,
եւ
յետ
տասն
աւուրց
վերստին
դարձաւ
՚ի
կեանս:
Զայս
յիշէ
եւ
Կղեմէս
Աղեքսանդրացի.
գիրք.
ե.
երես.
598.
ուր
գրէ
ասել
Զրադաշտայ
յանձնէ
այսպիսի
ինչ
՚ի
գիրս
իւր.
Զայսոսիկ
գրեաց
Զրադաշտ
որդի
հայոց
ազգաւ
պամփիլիացի.
Յորժամ
մեռայ
ես
՚ի
պատերազմի,
ուսայ
զիմաստութիւն
՚ի
դից
՚ի
ստորինս
երկրի:
Յայս
Զրադաշտ
հայի
բանն
Արնոբիոսի.
ընդդէմ
հեթան.
գիրք.
ա.
ուր
գրէ
այսպէս.
Զրադաշտ...
հայ`
ոստանեաց
թոռն:
Եւ
Կիւրգեր
մատենագիր
կոչէ
զսա
հայ`
որդի
Ոստանեայ:
Զսա
պամփիլիացի
կոչեն
`
գուցէ
ըստ
ծննդեանն.
եւ
ոմանք
ասեն,
թէ
այլ
ոք
էր
պամփիլիացի
այն:
Այլ
թէ
յիրաւի
յազգէ
հայոց
իցէ
այս
Զրադաշտ,
չունիմք
՚ի
պատմութեանց
մերոց.
իսկ
թէ
ո'վ
իցէ,
եւ
ոչ
նոքին
իսկ
մատենագիրք
գիտեն.
այլ
այսչափ
ինչ
յաւելուն,
թէ
էր
ժամանակակից
Կիւրոսի:
Սոցին
նման
յիշին
եւ
այլ
Զրադաշտք
ոմանք
յայլ
մատենագիրս.
եւ
գործք
ամենեցուն
հանդերձ
անուամբ
նոցին
խառնին
ընդ
միմեանս.
զորոց
եւ
բազում
ինդ
գրէ
Թովմաս
Ըսթանլէս
անգղիացի`
՚ի
վախճան
աղանդից
իմաստասիրաց.
հատ.
գ.
երես.
251.
մինչեւ
՚ի
333.
թէպէտ
եւ
սա
այլով
կարգաւ
թուէ:
Այլ
գիտել
արժան
է,
զի
որպէս
երեւի,
բառս
այս
զրադաշտ
նշանակէ
մոգ.
ըստ
որոյ
ոմանք
ստուգաբանեն
զայն`
քահանայ
աստեղաց.
ոմանք`
հնարօղ
գաղտնի
հրոյ.
կամ
պատկեր
գաղտնեաց.
եւ
ոմանք`
նկատօղ
աստեղաց,
կամ
որդի
աստեղաց.
եւ
ոմանք
այլազգ:
Եւ
զի
բազում
եղեն
յաշխարհի
երեւելի
մոգք
եւ
աստեղագէտք,
կոչէին
զնոսա
զրադաշտս`
այսինքն
մոգս.
իսկ
զիրս
մոգութեան`
զրադաշտականս
կամ
զրադեշականս.
որպէս
է
տեսանել
՚ի
գիրս
պատմութեան
Եղիշէի.
գլ.
ը.
երես.
143:
Գուցէ
յայս
միտ
եւ
Խորենացին
՚ի
յիշելն
զԶրադաշտ`
յարէ
առ
նմին
եւ
զբառդ
մոգ
իբր
՚ի
բացայայտութիւն
նորին:
Թէպէտ
եւ
Կղոդիոս
Սալմաս`
՚ի
բանն
յաղագս
հելլեն.
երես.
368.
ասէ,
թէ
բառս
մոգ`
էր
յատուկ
անուն
առաջնոյն
Զրադաշտայ.
այլ
այս
չէ
'
յայտ:
