Պատմութիւն Հայոց ՚ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784. Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Հրեշտակք Աբգարու, զորս առաքեալ էր նորա առ Մառինոս իշխանն հռովմայեցւոց ՚ի կողմանս Պաղեստինոյ, ՚ի դառնալ իւրեանց առ Աբգար, լուան ՚ի բազմաց բազում ինչ զսքանչելագործ բժշկութեանցն Քրիստոսի, եւ ցանկացան ելանել յԵրուսաղէմ առ ՚ի տեսանել զնա . եւ իբրեւ եկին եւ տեսին զսքանչելիսն, զորս առնէր փրկիչն աշխարհի` մանաւանդ ՚ի վերայ ախտացելոց, զարմացան յոյժ. եւ գնացեալ պատմեցին թագաւորին իւրեանց Աբգարու:
       Զայս լուեալ Աբգարու` հաստատեաց ՚ի միտս իւր, թէ նա իցէ ճշմարիտ որդի աստուծոյ. այն զօրութիւնք ասէ են, եւ ոչ մարդոյ. զի չի'ք ոք ՚ի մարդկանէ` որ կարիցէ յարուցանել զմեռեալս, բայց միայն աստուած: Եւ քանզի ըստ գրելոյ ՚ի վերագոյնդ մարմինն Աբգարու չարաչար ապականեալ էր կեղովք բորոտութեան իբր յեօթն ամաց հետէ, եւ չէր գտեալ հնարս ՚ի բժշկաց, ցանկացաւ գտանել զնոյն ՚ի Քրիստոսէ. եւ զի ոչ կարէր անձամբ գնալ, առաքեաց առ նա հրեշտակս ընդ Անանէի հաւատարիմ սուրհանդակին իւրոյ, հանդերձ թղթով` որ ունէր օրինակ զայս:
       Աբգար Արշամայ` իշխան աշխարհի` առ Յիսուս փրկիչ եւ բարերար, որ երեւեցար յաշխարհի Երուսաղէմացւոց, ողջոյն: Լուեալ է իմ վասն քո, եւ վասն բժշկութեանդ` որ լինին ՚ի ձեռս քո առանց դեղոց եւ արմատաց. զի որպէս ասի, տաս դու կուրաց տեսանել, եւ կաղաց գնալ. եւ զբորոտս սրբես, եւ զայսս պիղծս եւ զդէս հանես. եւ որ միանգամ չարչարեալ են ընդերկար հիւանդութեամբք` բժշկես. դու եւ զմեռեալս յարուցանես : Եւ իբրեւ լուայ վասն քո զայս ամ, եդի ՚ի մտի իմում մի յերկուց աստի. կամ` թէ դու աստուած իցես իջեալ յերկնից, եւ գործես զայդ, կամ թէ որդի իցես դու աստուծոյ, եւ զայդ առնես: Արդ` վասն այսորիկ գրեցի ես առ քեզ` աղաչել զքեզ, զի աշխատ լինիցիս եւ եկեսցես առ իս. եւ բժշկեսցես զհիւանդութիւնս` զոր ունիմ ես: Նաեւ լուայ, զի հրէայքն տրանջեն զքէն, եւ կամին չարչարել զքեզ. բայց քաղաք մի փոքրիկ եւ գեղեցիկ է իմ, եւ բաւական է մեզ երկոցունցս:
       Պատուէր եւս ետ Աբգար հրեշտակացն` մատուցանել վասն իւր զոհս աստուծոյ ՚ի տաճարի նորա յԵրուսաղէմ: Ասի` թէ յղեաց ընդ նոսա եւ պատկերահան մի, որ յայսմաւուրս հայոց Յովհաննէս կոչի. իսկ պատմիչք յունաց համարին, թէ նա ինքն էր սուրհանդակն Անանէ, որ գիտէր ասեն զնկարչութիւն. եւ զնա յայն սակս ասեն առաքեաց, զի եթէ ոչ եկեսցէ յաշխարհս, զպատկեր նորա նկարեալ բերցէ առ ինքն. որպէս զի գո'նէ ՚ի դէմս կերպարանաց պատկերի նորուն առցէ զլրումն փափաքանաց իւրոց. եւ նովին իսկ դոյզն ինչ իմանալ կարասցէ, թէ ո'րպիսի ոք իցէ ածորդին այն` որ գործէ զայնպիսի մեծամեծ սքանչելիս:
       Առեալ հրեշտակացն ընդ Անանէի զթուղթ Աբգարու` գնացին ՚ի Հրէաստան աւուր մտանելոյ տեառն յԵրուսաղէմ. եւ խնդրէին տեսանել զնա. բայց ոչ համարձակէին անձամբ մերձենալ առ նա. ապա մատուցեալ առ առաքեալն Փիլիպպոս` ասեն. կամիմք զՅիսուս տեսանել` եւ տալ նմա զթուղթս զայս. եւ Փիլիպպոս խօսեցեալ ընդ Անդրէի` երկոքին ՚ի միասին ծանուցին Յիսուսի: Եցոյց յայնժամ յաշխարհս ուրախ ութիւն յանձն իւր. եւ հրամայեաց Թովմայի առաքելոյն` գրել առ Աբգար պատասխանի թղթոյ նորա: Եւ նա գրեաց ՚ի բերանոյ Քրիստոսի այսպէս:
       Երանի ' իցէ այնմ, որ հաւատայ յիս, իբր ոչ իցէ նորա տեսեալ զիս. զի գրեալ է վասն իմ այսպէս. զի որք տեսանենն զիս, ոչ հաւատասցեն յիս. եւ որք ոչն տեսանեն, նոքա հաւատասցեն, եւ կեցցեն: Իսկ վասն այնր, զի գրեցեր դու առ իս` գալ ինձ առ քեզ, արժան է ինձ կատարել աստ զամ ինչ, վասն որոյ առաքեցայ ես. եւ իբրեւ կատարեցից զայս, ապա համբարձայց առ այն` որ առաքեացն զիս. եւ յորժամ համբարձայց, առաքեցից զմի յաշակերտաց աստի իմոց. զի զցաւս քոյ բժշկեսցէ, եւ կեանս քեզ` եւ որոց ընդ քեզ են , շնորհեսցէ:
       Իսկ պատկերահանն կամելով նկարել զդէմս Քրիստոսի, եւ ոչ համարձակեալ յանդիման նորին ակներեւ զայն առնել, մանաւանդ զի եւ բազմութիւն ժողովրդեանն ոչ թոյլ տային նմա մերձ կալ, ել ՚ի վերայ բարձու վիմի. եւ մինչդեռ Քրիստոս խօսէր ընդ ամբոխին, նա ինքն նստեալ անդէն առանձին իբրեւ ՚ի ծածուկ, եւ զաչս առ Քրիստոս ուղղեալ` գուն գործէր կերպարանել զկենդանագիր դիմաց փրկչին. եւ ո'րչափ աշխատ եղեւ, ոչ իւիք կարաց առնուլ զնմա նութիւն նորին: Տեսեալ ծածկադիտին ամի զանձուկ յօժարութիւն սրտի նորա, եւ զըունայն ջանս, ետ կոչել զայրն առ ինքն. եւ առեալ դաստառակ մի` եդ ՚ի վերայ աստուածեղէն դիմացն. եւ սքանչելապէս տպաւորեաց ՚ի նմին զհրաշալի կենդանագիր կերպարանաց իւրոց: Եւ տուեալ զայն ցԱնանէ եւ ցայլ հրեշտակս Աբգարու` ասաց տանիլ առ Աբգար հանդերձ թղթովն ՚ի սփոփանս տենչանաց եւ բարի հաւատոց նորին: Յաւելու աստանօր Կեդրենոս պատմիչ յոյն, թէ Քրիստոս ՚ի վերջ թղթոյն եդ կնիք եօթնեակ եբրայական տառիւք դրոշմեալ, որք նշանակէին ասէ այսպիսի ինչ. աստուածահրաշ տեսիլ` աստուածային սքանչելիք:
       Ապա առեալ զայսոսիկ Անանէի եւ այլոց հրեշտակաց` դարձան փութանակի յԵդեսիա. եւ մատուցին զթուղթն եւ զպատկերն առ Աբգար. եւ պատմեցին նմա զամենայն անցս` որք անցին: Եւ Աբգարու լցեալ անպատմելի խնդութեամբ` անկաւ ՚ի վերայ երեսաց իւրոց, եւ երկիրեպագ աստուածային պատկերին բազում խոնարհութեամբ եւ մեծաւ հաւատով եւ եռանդագին սրտիւ. եւ որպէս ասեն ոմանք, իսկ եւ իսկ զգաց յանձին փոփոխ ութիւն մեծ, եւ թեթեւակ ութիւն ցաւոց: Ընթերցեալ եւ զթուղթ փրկչին` քաջալերեցաւ եւ զօրացաւ. եւ սպասէր կատարելոյ խոստմանն Քրիստոսի` վասն գալստեան միոյ յաշակերտաց նորա եւ հրաման ետ պահել զայն թուղթ բազում զգուշութեամբ. նոյնպէս եւ զպատկերն:
       Իսկ յետ համբառնալոյ տեառն մերոյ` Թովմաս առաքեալ մին յերկոտասանից անտի ընդ յանձնելոյ նմա փրկչին առաքեաց զԹադէոս զմին յեօթանասնից յԵդեսիա առ Աբգար` ՚ի լուսաւորել եւ ՚ի բժշկել զնա: Զայսմանէ թէպէտ եւ բազում մատենագիրք գրեցին, բայց ստուգագոյն եւս Խորենացին` առեալ ՚ի Ղեբուբնայ յառաջին հեղինակէ. եւսեւ Եւսեբիոս Կեսարացի յեկեղեցական պատմութեան` հանեալ զգուշութեամբ ՚ի բուն դիւանացն Աբգարու, միայն թէ սա զանց առնէ բերել զբան պատկերին. այլ որպէս եւ իցէ` մեք ՚ի սոցունց առեալ գրեմք ասա:
       բ. Իբրեւ եկն սուրբն Թադէոս յԵդեսիա, եմուտ նախ ՚ի տուն Տոբիայ կամ Տուբեայ Բագրատունւոյ իշխանին յազգէ հրէից . որ եւ ընկալեալ զնա հաւատաց ՚ի Քրիստոս. եւ սուրբն Թադէոս կացեալ աւուրս ինչ ՚ի տան նորա, եւ ապա ելեալ արտաքս` արար բազում սքանչելիս ՚ի քաղաքի անդ. յորմէ սկսաւ տարածիլ համբաւ նորին: Եւ իբրեւ եհաս այս յականջս արդարու, կոչեալ նորա առ ինքն զտոբիա` ասէ ցնա. լուայ զի այր ոմն մեծարաւ եկեալ յԵրուսաղէմէ` իջեւանեալ է առ քեզ, եւ գործէ բազում սքանչելիս բժշ կութեան ախտից յանուն Յիսուսի. Պատասխանի ետ Տոբիա. այս արքայ` այդպէս է: Ասէ Աբգար. կամիմ, զի ածցես զնա առ իս: Դարձաւ Տոբիա ՚ի տուն, խօսեցաւ ընդ Թադէի եւ ասէ. Աբգար թագաւոր քաղաքիս կոչեաց զիս, եւ հրամայեաց տանիլ զքեզ առ ինքն , զի բժշկեսցես զհիւանդութիւն նորա: Եւ Թադէոս ասէ. երթիցուք առ նա. զի յաւէտ ՚ի շնորհս նորա առաքեցայ այսր առ ձեզ:
       Եւ ՚ի վաղիւ անդր ընդ առաւօտն առեալ Տոբիայ զԹադէոս` գնաց առ Աբգար, եւ ՚ի մտանել նորա ՚ի ներքո, ետես Աբգար զաստուածային իմն տեսիլ յերեսս նորա եւ անդրէն վաղվաղակի յարուցեալ յաթոռոյն` երկիրեպագ նմա: Սքանչացան ամենեքեան` որք մերձն կային. զի ոչ տեսին ինչ յայնմանէ` զոր երանելի թագաւորն նշմարէր Թադէի: Իսկ արդար եհարց ցսուրբն Թադէոս, եւ ասէ. եթէ դու՞ իցես արդարեւ աշակերտ Յիսուսի որդւոյն աստուծոյ օրհնելոյ, որ գրեաց առ իս առաքել զքեզ ՚ի բժշկել զցաւս իմ: Ասէ ցնա Թադէոս այո ', նա առաքեաց զիս առ քեզ, զի մեծ եղեն հաւատք քոյ առ նա. եւ եթէ առաւել եւս հաստատութեամբ հաւատայցես ՚ի նա, ըստ հաւատոց քոց եղիցի քեզ` զոր ինչ եւ խնդրես: Ասէ Աբգար. ես արդարեւ հաւատացի ՚ի նա. եւ լուեալ թէ ՚ի խաչ հանին զնա հրէայք, կամէի դիմել պատերազմաւ ՚ի վերայ նոցա եւ ջնջել զնոսա, եթէ չէր կասեցուցեալ զիս յայսմ խորհրդոյ կասկած երկիւղի իշխանութեանն հռովմայեցւոց:
       Յայնժամ սկսաւ Թադէոս քարոզել նմա, եւ ասէ. լու'ր, զոր պարտ է քեզ հաւատալ, տէրն մեր եւ աստուած յաշխարհս Քրիստոսն` զոր միանգամ պատուիրեալ էր նմա հօր իւրոյ` արար զամ, եւ դարձաւ առ նա: Եւ յասել նորա զայս բան, ոչ սպասեալ Աբգարաւ լրոյ այլեւս բազում բանից` պատասխանի ետ, եւ ասէ. ես` եւ ՚ի նա հաւատացի եւ ՚ի հայր նորա: Յայնժամ ասէ ցնա Թադէոս որովհետեւ յամենայն սրտէ հաւատացեր դու, գնեմ եւ ես ձեռս ՚ի վերայ քո յանուն տեառն մերոյ Յիսուսի: Եւ զայս իբրեւ արար, իսկոյն ազատեցաւ Աբգար յախտէ անտի եւ ՚ի հիւանդութենէ` յորմէ նեղիւր: Եւ կալաւ զնա ափշութիւն մեծ. զի որպէս ՚ի լրոյ տեղեկացեալ էր զՅիսուսէ, արդեամբք ետես լցեալ յինքն ՚ի ձեռն Թադէի աշակերտի նորա: ՚Ի նմին աւուր բժշկեաց սուրբն Թադէոս եւ զվերակացու քաղաքին զԱբդիու զախտացեալն անդամալուծութեամբ, եւ զայլ բազում մարդիկ ՚ի պէսպ խօթութեանց եւ յախտից. եւ ՚ի կատարիլ այլ եւս բազում սքանչելեաց` հռչակեցաւ յոյժ անուն առաքելոյն:
       Ապա խօսեցաւ Աբգար ընդ Թադէի եւ ասէ. զոր ինչ միանգամ առնես դու, գիտեմք` զի կատարին աստուածային զօրութեամբն Յիսուսի. որոյ վասն մեծապէս սքանչանամք ընդ քեզ. այլ աղաչեմք մեկնել արդ ամենեցուն մեզ զգուշութեամբ զգալուստ նորա, թէ որպէս կամ զիարդ լեալ իցէ. եւ զիշխան ութիւն նորա, թէ որով զօր ութեամբ զայնքան զայնպիսիս արար նա: Եւ Թադէոս ասէ. եւ ես ՚ի դոյն իսկ առաքել եմ. արդ` դու ՚ի վաղիւ անդր եկեղեցացս ինձ զամենայն քաղաքացիս քո. եւ ես քարոզեցից ամենեցուն նոցա, եւ սերմանեցից զբանն կենաց ՚ի հոգիս նոցա, առաջի եդեալ զօրինակ գալստեան Յիսուսի Քրիստոսի, եւ թէ վասն որոց իրաց առաքեալ իցէ նա ՚ի հօրէ. եւ խօսեցայց զիշխանուէ նորա` եւ զգաղտնի խորհրդոցն` զօրս յայտնեաց նա` շրջելով ՚ի մէջ մարդկան. եւ թէ որով զօրութեամբ արար զսքանչելիսն. եւ թէ այր աղագաւ զանձն իւր նուաստացոյց, եւ յանձն էառ զչարչարանս եւ զմահ խաչի ՚ի հրէից. եւ իջեալ ՚ի ստորինս` խորտակեաց զդրունս դժոխոց, որ յամ դարուց հետէ աղխեալ կայր. եւ թէ որպէս յարեաւ եւ զմեռեալս յարոյց, եւ համբարձաւ յերկինս. եւ թէ որպէս միւսանգամ հանդերձեալ իցէ գալ փառօք` առնել դատաստան ՚ի վերայ կենդանեաց եւ մեռելոց:
       Յայնժամ հրաման եհան Աբգար ընդ ամենայն քաղաքն, զի ՚ի ծագել լուայ առաւօտու միահամուռ ժողովեսցին ՚ի լուր քարոզութեանն Թադէի: Եւ իբրեւ եկին ամենեքին ՚ի մի տեղի, քարոզեաց նոցա սուրբն Թադէոս զաւուրս ինչ. եւ տեսել եթէ առ հասարակ լուսաւորեցան ՚ի շնորհացն աստուծոյ, մկրտեաց զնոսա հանդերձ թագաւորուն: Եւ ապա հրամայեաց նոցա փակել զդրունս մեհենիցն. եւ ՚ի վերայ պատկերաց կռոցն` որ փորագրեալ էին յորմունս եւ ՚ի սիւնս, ետ հիւսել զեղէգն. եւ շինեաց ՚ի քաղաքի անդ զեկեղեցի, որ յետնոյ նուիրեցաւ յանուն սուրբ Աստուածածնին:
       գ. Կայր ՚ի վերայ դրան քաղաքին Եդեսիոյ ՚ի բարձր տեղւոջ դրօշուած ինչ դիցն հելլենացւոց ՚ի վաղ ժամանակաց, որում հարկ էր յարդար ութիւն մատուցանել որոց միանգամ ՚ի քաղաք անդր մատնէին: Զայն եբարձ անտի Աբգար, եւ ՚ի տեղի նորա հաստատեաց զանձեռագործ եւ զհրաշանկար պատկեր փրկչին` ագուցեալ ՚ի տախտակի ոսկեզարդ շրջանակաւ. եւ յաւել քանդակել ընդ նովաւ այսպիսի ինչ. քս աստուած, որ ՚ի քեզ յուսոյ` որ վրիպի ՚ի յուսոյն: Եւ պատուէր հրամանի եդ, զի ամենայն` որ մտանէ ՚ի քաղաք անդր յԵդեսիա, զարժանին պատիւ եւ երկրպագ ութիւն մատուսցէ աստուածային պատկերին. որպէս գրեն Կոստանդին Պերփեռուժէն, եւ Կեդրենոս:
       Այս քարոզութիւն սրբոյն Թադէի, եւ հաւատալ Աբգարու թագաւորին հանդերձ ժողովրդեամբ Եդեսիոյ` եղեւ ըստ յիշատակարանաց դիւանի նորուն Աբգարու` զոր թարգմանաբար ՚ի մէջ բերէ Եւսեբիոս ըստ ընտիր օրինակաց, յամի երեք հարիւրերորդի եւ քառասներորդի թուականին եդեսացւոց, այն է թուական Սելեւկիացւոց. որ եւ համեմատի երկրորդ ամի երկու հարիւր եւ երկու օլիմպիաթին. եւ է երեսներորդ ամենայն հասարակ թուականին Քրիստոսի, եւ երեսներորդ երրորդ ամն ՚ի ծննդենէ նորա:
       Արդ` յետ լուսաւորելոյ Թադէի զԱբգար եւ զժողովուրդն Եդեսիոյ` կամելով գնալ եւ յայլ սահմանս հայոց` հրովարտակ յԱբգարէ առ Սանատրուկ քեռորդի նորա, որ կարգեալ էր իշխան հրամանատար աշխարհին Հայոց եւ զօրաց. վասնորոյ նախ ձեռնադրեաց փոխանակ իւր եպիսկոպոս Եդեսիոյ զմետաքսագործ ոմն, որ էր խոյրարար Աբգարու, եդեալ նմա անուն ազգէ, զոր ասորիք Ագէ կոչեն. եւ ապա ելանել գնաց ՚ի Հայս. ուր էր Սանատրուկ ՚ի գաւառն Շաւարշան. եւ քարոզութեամբ նորա հաւատաց Սանատրուկ ՚ի Քրիստոս. եւ մկրտեցաւ. ընդ նմին հաւատացին եւ մկրտեցան եւ այլ ժողովուրդք բազումք. եւ նախարարք ոչ սակաւ, եւս եւ դուստրն Սանատրկոյ Սանդուխտ: Անդ եւս ձեռնադրեալ Թադէի ՚ի տեղի իւր եպիսկոպոս զԶաքարիա ոմն` չոքաւ քարոզել եւ ՚ի Վերին Հայս. բայց չեղեւ անդ ընկալեալ ՚ի բազմաց քարոզութիւն նորա. վասնորոյ եւ դիմեալ գնաց յԱղուանս, եւ քարոզէր անդէն:
       դ. Յետ գնալոյ Թադէի ՚ի Ներքին Հայս` գրեաց Աբգար թուղթ առ Տիբէր կայսր, եւ ծանոյց նմա վասն Յիսուսի, եւ թէ զիարդ տարապարտ սպանին զնա հրէայք. եւ յորդորեաց զնա ողոք բանիւք` հաւատալ ՚ի Քրիստոս, եւ հրամայել` զի եւ այլք պաշտեսցեն զնա: Եւ օրինակ թղթոյն էր այս ըստ գրելոյ Խորենացւոյն ՚ի Ղեբուբնեայ: Աբգար արքայ հայոց` տեառն իմում Տիբերի կայսեր հռովմայեցւոց` խնդրել: Դիտելով իմ թէ ոչինչ ծածկի ՚ի քումմէ թագաւորութենէդ, այլ իբրեւ զմտերիմ քո աւելի եւս իմացուցանեմ ՚ի ձեռն գրոյս. զի հրէայք` որ բնակեալ են ՚ի գաւառս Պաղեստինացւոց, ժողովեալ խաչեցին զՔրիստոս առանց իրիք յանցանաց ՚ի վերայ մեծամեծ երախտեացն, զոր արար առ նոսա , նշանս եւ սքանչելիս մինչեւ զմեռեալս անգամ յարուցանել: Եւ գիտեա ', զի զօրութիւնքս այս ո'չ են սոսկ մարդոյ, այլ` այ, զի եւ ՚ի ժամանակին` յորում խաչեցինն զնա, արեգակն խաւարեցաւ եւ երկիր շարժեալ տատանեցաւ. եւ ինքն յետ երից աւուրց յարեաւ ՚ի մեռելոց, եւ երեւեցաւ բազմաց. եւ այժմ յամ տեղիս անուն նորա ՚ի ձեռն աշակերտաց նորա սքանչելիս մեծամեծս կատարէ. որ եւ առ իս ինքեան եցոյց յայտնապէս: Եւ արդ` այսուհետեւ տէրութիւնդ քոյ գիտէ, որ ինչ արժան է հրամայել ՚ի վերայ ժողովրդեանն հրէից` որ զայն գործ գործեցին, եւ գրել ընդ ամենայն տիեզերս, զի երկրպագեսցեն Քրիստոսի իբրեւ ճշմարիտ աստուծոյ. ո'ղջ լեր:
       Իսկ Տիբերիոս յետ առաջի առնելոյ ծերակուտին զբանսն Աբգարու ` գրեաց նմա այսպէս. Տիբերիոս կայսր հռովմայեցւոց` Աբգարու թագաւորին հայոց` խնդալ: Զթուղթ մտերմութեանդ քո ընթերցան առաջի իմ. վասն որոյ շնորհակալութիւն ՚ի մէնջ քեզ հասցէ. թէպէտեւ ՚ի բազմաց մեր լուեալ զայդ յառաջագոյն. եցոյց եւ Պիղատոս ստուգապէս վասն նշանացն նորա, եւ եթէ յետ յարութեանն ՚ի մեռելոց` հաւատարիմ եղեւ բազմաց, թէ աստուած է: Վասն որոյ եւ ես կամեցայ առնել զայդ, զոր եւ դու խորհեցար. այլ քանզի սովոր ութիւն է հռովմայեցւոց` ած ՚ի հրամանէ թագաւորի միայնոյ ոչ հաստատել, մինչեւ փորձեալ քննեսցի ՚ի Սինկղիտոսէն. վասն որոյ եւ իմ յայտնեալ զբանս զայս սինկղիտոսիս` արհամարհեաց Սինկղիտոս, զի ոչ քննեցաւ նա յառաջագոյն ՚ի սմանէ: Այլ մեք տուաք հրաման ամենայն ուրեք, որում եւ հաճոյ թուեսցի Յիսուս, ընկալցի զնա ընդ աստուածս. եւ մահ այնոցիկ սպառնացեալ` որ չարախօս կայցեն զքրիստոնէից: Եւ վասն ժողովրդեանն հրէից, որ յանդգնեցան խաչել զնա, զորմէ լսեմ, թէ ո'չ արժանի խաչի էր նա եւ մահու, այլ` պատուի եւ երկրպագութեան, յորժամ առից պարապումն ՚ի պատերազմէս սպանիացւոց ապստամբողաց յինէն, քննեալ հատուցից նոցա զարժանն: Զայսոսիկ բանս Տիբերեայ յիշատակէ եւ Տերտուղիանու ՚ի գիրս ջատագովու թեան քրիստոնէից. գլուխ. 5. եւ 21. եւ Եւսեբիոս. պատմ. եկեղ . բ. 2:
       Յայնժամ միւսանգամ յաւել Աբգար գրել թուղթ առ Տիբեր` այսպէս. Աբգար արքայ հայոց` տեառն իմում Տիբերի կայսեր հռովմայեցւոց` խնդալ: Զթուղթ գրեալ ը արժանի քոյոյ տէրութեանդ տեսի, եւ ընդ հրաման մտածուեդ քո ուրախացայ. եւ եթէ ոչ ցասնուցուս ինձ, գործ Սինկղիտոսիդ յոյժ այպանելի է. քանզի առ դոսա ՚ի քննուէ մարդկան տուեալ լինի ածուի. եւ արդ այսուհետեւ` եթէ ոչ լինիցի հաճոյ աստուածն` մարդոյն, աստուած լինել նա ոչ կարէ. եւ իբրեւ յայսմանէ` մարդոյ արժան է քաւել զաստուածն: Բայց քեզ Տեառն իմոյ հաճոյ թուեսցի առաքել զայլ ոք յԵրուսաղէմ փոխանակ Պիղատոսի. զի լուծցի նա անարգանօք յիշխանութենէն, յոր կարգեցեր զնա. վասն զի արար զկասն հրէիցն, եւ խաչեաց զՅիսուս ՚ի տարապարտուց առանց քոյոյ հրամանի: Ողջ լինել քեզ ըղձամ:
       ե. ՚Ի սմին ժամանակի եւ Ներսեհ մանուկ արքայ Ասորեստանի` որդի Արտաշեսի պարսից արքայի, որ նստէր ՚ի Բաբելովն, լուեալ զբժշկութիւն Աբգարու ՚ի ձեռն Թադէի` գրեաց առ նա, եւ խնդրեաց առաքել առ ինքն զԹադէոս, աղաչելով զնա միանգամայն` արձակել ՚ի կապանաց զիշխանն Պերոզ, զոր Աբգարու կալեալ եւ արգելեալ էր ՚ի շղթայս վասն իրիք վնասու:
       Յայնժամ ապա արձակեալ Աբգարու զսա ինքն զՊերոզ` գրեաց թուղթ առ Ներսեհ այսպէս. Աբգար արքայ հայոց` որդւոյ իմոյ Ներսեհի` խնդալ: Զգիր ողջունի քոյոյ տեսի, եւ զՊերոզ լուծի ՚ի կպնաց, եւ զվնաս նորա թողի նմա. եւ եթէ կա'մ իցէ քեզ, կարգեսցես զնա ՚ի վերակացութիւն Նինուէի, որպէս եւ կամիս: Այլ վասն այնորա` զի գրեցեր առ իս, թէ տո'ւր ածել զայրդ բժիշկ, որ զնշանսդ առնէ, եւ քարոզէ այլ աստուած` ՚ի վեր քան զհուր եւ զջուր, զի տեսից եւ լուայց դմա, նա ո'չ էր բժիշկ ըստ արուեստի մարդկան, այլ` աշակերտ էր որդւոյն այ` արարչի հրոյ եւ ջրոյ. եւ վիճակ հասել ՚ի կողմանս Հայոց առաքեցաւ: Բայց յընկերաց նորա ՚ի գլխաւորաց Սիմովն անուն` նա ՚ի կողմանս պարսից առաքեալ է. խնդիր արարեալ` լուիցես նմա, յորժամ եւ հայրն քոյ Արտաշէս. եւ նա բժշկեսցէ զամենայն հիւանդիս, եւ ճանապարհ կենաց ցուցցէ:
       Զսոյն գրեաց եւ առ Արտաշէս արքայ պարսից ` յորդոր լինելով գալ ՚ի ծանօթութիւն ճշմարտին աստուծոյ Յիսուսի Քրիստոսի. եւ օրինակ թղթոյն էր այսպիսի. Աբգար արքայ հայոց` Արտաշիսի եղբօր իմում պարսից արքայի` խնդալ: Գիտեմ, զի արդ լուեալ է քո վասն Յիսուսի Քրիստոսի որդւոյն աստուծոյ, զոր խաչեցին հրէայքն. որ յարեաւն ՚ի մեռելոց, եւ առաքեաց զաշակերտսն ընդ իւր ընդ ամենայն տիեզերս` ուսուցանել ընդ հանուրսն. եւ մի յաշակերտաց նորա գլխաւորաց Սիմովն անուն է ՚ի կողմանս քոյոյ տէրութեանդ. արդ` խնդիր արարեալ գտցես զնա. եւ նա բժշկեսցէ զամենայն ախտս հիւանդութեանց` որ ՚ի ձեզ. եւ ճանապարհ կենաց ցուցցէ. եւ հաւատասցես բանի նորա` դու եւ եղբարք քո, եւ ամենեքեան` որ հնազանդին քեզ կամաւոր. զի ախորժելի է ինձ` զձեզ ընդ մարմնոյ ազգականս` լինել ինձ մտերիմ հարազատս եւ ը հոգւոյ:
       Զայսոսիկ թուղթս գրել երանելւոյն Աբգարու զպատճէնս նոցա եդ ՚ի դիւանի իւրում. եւ չեւեւս ընկալեալ զպատասխանիսն` վճարեցաւ յանցաւոր կենացս, կեցեալ յետ հաւատալոյ ՚ի Քրիստոս ամս իբր երեք. թագաւորեալ ընդ ամենայն` ամս. լը. եւ թաղեցաւ ՚ի քաղաքի իւրում յԵդեսիա: