Պատմութիւն Հայոց ՚ի սկզբանէ աշխարհի մինչեւ ցամ Տեառն 1784. Հատոր Ա.

Հեղինակ

Բաժին

Թեմա

ա. Թագաւորն հայոց Արշակ Տիրանեան յետ սպանանելոյ զեղօրորդի իւր զԳնէլ` շինեաց զքաղաք մի ՚ի գաւառն Կոգայովիտ ՚ի թիկնաց կուսէ լերինն Մասեաց. եւ կոչեաց զանուն նորա Արշակաւան: Եւ կամեցեալ փութով լցուցանել բնակչօք զայն իւր ձեռակերտ` ետ հրաման, զի որ միանգամ երթեալ բնակեսցի անդ, ազատ լիցի յիշխանուէ դատաւորաց, եւ մի ' լիցի ՚ի վերայ նորա դատաստան յի'նչեւ իցէ յանցանս: Զայսպիսի պատուէր առեալ ամպարիշտ մարդկան` փութացան անկանիլ անդր, պարտապանք, աւանդառուք, կնքահանք, յափշտակօղք, գողք, սպանօղք, ծառայք չարք, եւ ամենայն վնասապարտք. եւ վաղվաղակի լցաւ եւ ծովացաւ քաղաքն բազումք մարդկան. եւ ոչ գոյր նոցա այց եւ խնդիր:
       Ոչ կարացեալ տանիլ այսմ նախարարք եւ իշխանք հայոց, մանաւանդ զի եւ իւրեանց ծառայք փախստեայ լեալ անկանէին ՚ի քաղաք անդր, բազում անգամ բողոքեցին առ Արշակ. բայց նա ոչինչ լուաւ նոցա: Եւ իբրեւ ազդ եղեւ նախարարաց` թէ Շապուհ յաղթեալ յունաց` ելեալ է ՚ի ճանապարհ, եւ եկեալ է ՚ի Տիգրանակերտ, ոչ գիտելով նոցա` թէ զինչ գործեալ իցէ նորա ընդ քաղաքն, առաքեցին առ նա դեսպանս հանդերձ թղթով. եւ ծանուցին նմա զամ, եւ աղաչեցին զնա, զի միաբանեալ ընդ ինքեանս` քանդեսցէ զնորաշէն քաղաք զԱրշակաւան, եւ խնդրեսցէ վրէժ յԱրշակայ. եւ մեք ասեն ձեռնտու եմք քեզ յամենայնի:
       Իբրեւ եկին դեսպանքն ՚ի սահմանս Տիգրանակերտի, տեսեալ զքաղաքն քանդեալ` զարմացան յոյժ. եւ մատուցեալ առ Շապուհ ետուն նմա զթուղթն գրեալ ՚ի նախարարաց եւ յիշխանաց: Զուարճացաւ Շապուհ ընդ դիմեալ նոցա առ ինքն. եւ կացեալ աւուրս ինչ անդ, իբրեւ եհաս գունդն հայոց` որում սպասեալ մնայր, որպէս ասացաք ՚ի նախընթաց գլուխդ. առաքեաց ՚ի Հայս զմի ՚ի զօրավարաց իւրոց` հանդերձ այնու հայոց գնդաւ, եւ սակաւ զօրու պարսից. եւ պատուիրեաց նմա կատարել զխնդիր նախարարացն, եւս եւ ձերբակալ առնել զԱրշակ. եւ ինքն Շապուհ չոքաւ յաշխարհ իւր: Զայն իբրեւ լուաւ Արշակ, գնաց ՚ի կողմանս բարձր հայոց յամուրն Անի, եւ եկաք անդ զաւուրս ինչ: Իսկ զօրավարն պարսից դիմեալ անդր` եգիտ ձեռնտուութիւն ՚ի նախարարաց. եւ պաշարել զամուրն Անի, ուր էր Արշակ, եդ մարտ ընդ քաղաքին եւ էառ զայն. եւ Արշակ փախեաւ ՚ի կողմանս Կովկասու եւ ապաւինեցաւ յօգ նութիւն վրաց: Իբրեւ ոչ կարաց զօրավարն ըմբռնել զնա, եհան ՚ի քաղաքէ անտի զամենայն զգանձս արքունի, եւս եւ զամենայն ոսկերս թագաւորացն հայոց. եւ բարձել տարաւ ընդ իւր յաշխարհն Պարսից: Եւ թէ ընդէր արար զայս, ոչ գիտեմ (ասէ Խորենացին) վասն նախատինս առնելոյ Արշակայ եթէ վասն հմայից ինչ հեթանոսականաց:
       բ. Յորժամ ազգ եղեւ նախարարացն թէ Արշակ գնացել է ՚ի կողմանս Կովկասու, դիմեցին առհասարակ ՚ի վերայ Արշակաւանայ. եւ կոտորեցին զամենայն` զորս գտին ՚ի նմա. յառնէ մինչեւ ցկին` բաց ՚ի ստնդիայ տղայոց, զորս ՚ի գերութիւն վարեցին. քանզի ամենեքին իսկ դառնացեալ էին ՚ի վերայ իւրաքանչիւր ծառայից իւրեանց եւ յանցաւորաց: Եւ զքաղաքն զամենայն յաւէր դարձուցեալ` ջնջեցին զյիշատակ նորա:
       Լուեալ զայս մեծին Ներսեսի` եհաս փութանակի առ նոսա. եւ թափեալ զտղայս ՚ի ձեռաց նոցա` հրամայեաց տանիլ զնոսա յաւան ինչ. եւ կարգեաց նոցա դարմանս եւ սնուցիչս յորոց բարւոք խնամակալ նոցա, իբրեւ մեծացան, կոչեցան որթք եւ այս վասնորիկ` զի ածեալ եղեն նոքա յաւանն յայն այնպիսի կողովովք, որք կոչէին որթք, զի կազմեալ էին որթովք` (այսինքն ասմայի ճիւղովք ): Թէպէտ ըստ ձեռագրաց ինչ` ո'չ թէ նոքա, այլ` աւանն կոչեցաւ Որթք:
       Իբրեւ լուր էառ սուրբն Ներսէս վասն ոսկերաց թագաւորացն, թէ զիա'րդ զօրավարն պարսից հանեալ զնոսա ՚ի յԱնւոյ` տարաւ ՚ի Պարսս, տրտմեցաւ յոյժ. զի էին ընդ նոսա եւ ոսկերք սրբոյն Տրդատայ, եւ որդւոյ նորա Խոսրովայ. վասն որոյ յորդորեաց զնախարարսն ` խնդրել զայնս ՚ի Շապհոյ. եւ նոցա առաքեալ հրեշտակս` աղաչեցին զնա շնորհել ինքեանց զսկերսն զայնոսիկ: Եւ առեալ բերին եւ ամփոփեցին յաւանն` որ կոչիւր Աղցք` յոտն Արագած լերին. զի ոչ պատշաճ համարեցան թաղել ՚ի Վաղարշապատ . քանզի խառնեալ էին ընդ ոսկերս հին թագաւորաց հայոց մեռելոց ՚ի հեթանոսութեան:
       Եհաս լուր աւերածոյ Արշակաւանայ առ Արշակ. ընդ որ դառնացել նորա` ցնորեցաւ անհնարին սրտմտութեամբ. եւ առեալ զզօրս վրաց` եկն ՚ի Հայս. եւ ամենայն մի ողջոյն դեգերեալ աստ եւ անդ` ժողովեաց առ ինքն նաեւ ՚ի կողմանց անտի զոմանս ՚ի հայոց տալ պատերազմ ընդ նախարարսն: Իսկ քաջն Ներսեհ որդի Կամսարայ եղբայր Արշաւրի նահապետ Կամսարականաց միաբանեալ զամենայն նախարարսն` դիմեաց ՚ի վերայ նորա եւ տուեալ պատերազմ ընդ միմեանս` յերկաքանչիւր կողմանց բազում կոտորածք եղեն. եւ ոչ երեւէր` թէ ո'ր կողմն իցէ յաղթեալ, եւ ո'ր յաղթօղ. սմին իրի մեկնեցան ՚ի միմեանց առ ժամանակ մի:
       Եւ մինչդեռ պատրաստէին վերստին յարձակիլ, հասին ՚ի սահմանս Հայոց զօրք յունաց ՚ի վերայ Արշակայ. քանզի Վաղէս կայսր եղբայր Վաղենտիանոսի գիտացեալ հաւաստեաւ` թէ հայք միաբան են ընդ պարսիկս, եւ թէ ՚ի դիմել Շապհոյ ՚ի յոյնս` տուեալ է նմա Արշակ գունդ մի զօրաց յօգնականութիւն, բարկացեալ էր յոյժ վասն այսր. եւ հրամայեալ էր Թէոդոսի սպարապետի գնալ բազմ ութեամբ զօրաց ՚ի Հայս, եւ յաւարի առնուլ զաշխարհն:
       Եւ եղեւ իբրեւ եհաս Թէոդոս ՚ի կողմանս հայոց, տեսեալ Արշակայ` թէ բազում եղեն թշնամիք իւր, յաջմէ եւ յահեկէ նախարարք եւ Շապուհ, եւ յառաջոյ կայսրն մեծ, տարակուսեալ եւ անճարացել յղեաց առ մեծն Ներսէս հրեշտակս եւ աղաչեաց զնա` օգնել ինքեան, եւ առնել խաղաղ ութիւն ՚ի մէջ իւր եւ ՚ի մէջ նախարարացն. եւ թափել զինքն ՚ի ձեռաց կայսեր եւ Թէոդոսի:
       Այլ ո'չ էառ յանձն երանելին. եթէ գտցէ նա զխաղաղութիւն, լնու զաշխարհ մեր խռովութեամբ: Իսկ թագաւորն կրկին կրկին առաքեալ առ նա աղաչաւորս` խնդրէր կատարել զհայցուած իւր, խոստանալով նմա դառնալ յամ ճանապարհաց իւրոց չարաց, եւ առնել զամ զոր միանգամ հրամայեսցէ նմա սուրբն. եւ վասն անցեալ գործոց իւրոց եւս ապաշխարել՚ի քուրձ եւ ՚ի մոխի. միայն գտցէ սուրբն հնարս խաղաղութեան: Գրեաց եւ առ եպիսկոպոսունս միջնորդել առ երանելին, եւ աղաչել զնա, զի մի յանփոյծ լինել նորա` կորիցէ աշխարհս:
       Շարժեալ յայսմ ամէ երանելւոյն` եկն առ Արշակ. եւ կոչեաց զՆերսեհ զնահապետ Կամսարականաց եւ զայլ նախարարս. եւ առեալ ՚ի նոցանէ հաւանութիւն` հաշտեցոյց զնոսա ընդ միմեանս, եդեալ ՚ի միջի ուխտ այսպիսի. զի թագաւորն յայնմ հետէ լիցի զհետ ուղղութեան եւ շինութեան, եւ նախարարք ընծայեսցեն նմա զհպատա կութիւն յարգութիւն: Բայց սակայն նահապետն Արծրունեաց Մերուժան, եւ քեռայր նորա Վահան Մամիկոնեան` ո'չ հնազանդեցան սրբոյն. եւ ոչ հաւանեցան ընդ միաբանութիւն Արշակայ եւ նախարարացն. այլ` ապստամբեալք ՚ի նցէ` գնացին առ արքայն պարսից Շապուհ, եւ յարեցան ՚ի նա. եւ ուրացան զՔրիստոս:
       գ. Յետ խաղաղացուցանելոյ եւ հաշտեցուցանելոյ սրբոյն զնախարարս ընդ թագաւորին ` գնաց առ Թէոդոս սպարապետ յունաց. եւ աղաչեաց զնա` մի ինչ վնաս առնել աշխարհիս Հայոց. եւ խոստացաւ նմա տալ հարկս եւ պատանդս յորդւոց նախարարաց. ընդ որս եւ զորդի թագաւորին զՊապ: Եւ քանզի քաղցր բարս ունէր Թէոդոս, մանաւանդ զի այր սուրբ էր եւ առաքինասէր, զիջաւ աղաչանաց Մեծին Ներսեսի. եւ առեալ զպատանդսն եւ զհարկսն հանդերձ թղթով` զոր գրեալ էր Արշակ առ Վաղէս` կամեցաւ դառնալ յետս: Աղաչեաց եւ զերանելին Ներսէս գալ ընդ իւր ՚ի Կոստանդինուպօլիս: Եւ նա ոչ կարացեալ անտես առնել զաղաչանս նորա` գնաց ընդ նմա, եդեալ ՚ի տեղի իւր փոխանորդ զԽադ սարկաւագ զոր ձեռնադրեալ էր եպիսկոպոս Բագրեւանդայ եւ Արշարունեաց այր սուրբ նման յամի իւրոյ վարդապետին:
       Իբրեւ հասին ՚ի Կոստանդինուպօլիս, սպարապետն Թէոդոս յանդիման եղեալ Վաղեսի` ծանոյց նմա զամենայն եւ զհաշուին զոր արար. եւ մատոյց առ նա զթուղթն Արշակայ, յորում գրեալ այսպէս. Արշակ արքայ` Հայոց Մեծաց. եւ ամենայն նախարարք արամեան ազին, տեառն մերում ինքնակալի Վաղեսի Օգոստոսի, եւ որդւոյ (այսինքն եղբօրորդւոյ ) քում Գրատիանոսի, խնդալ: Մի դիցէ ինքնակալդ ՚ի մտի եթէ առ ատել զձեզ նշկահեցաք, կամ իբրեւ զհզօր ինչ զմեզ վարկանելով արձակեցաք գունդ հինից յերկիրդ Յունաց, այլ` մեծի խռովութեանդ որ ՚ի ձերում միջի շարժեցաւ, գիտակ եղեալ, երկուցեալ ՚ի Շապհոյ` եթէ ոչ ոք թափէ զմեզ ՚ի ձեռաց եկի ընդ նմա` զմիամտութիւն ընդ ձեզ պահելով, վասն որոյ աւերեալ գերեաց զաշխարհս մեր, մինչեւ զոսկերս անգամ հարցն բրեաց ՚ի գերեզմանաց: Եւ արդ` հաւատացեալ ձեր մեր եկելոցս` զառաջինն սէրն առ մեզ հաստատուն պահեցէք. եւ մեք առ ձեզ զմտերիմն հատուսցուք ծառայութիւն: Իսկ Վաղէս ո'չ զթուղթն ընթերցաւ, եւ ոչ ընդ հաշտութիւն հաւանեցաւ, եւ ոչ իսկ կամեցաւ տեսանել զայրն այ, այլ` հրամայեաց աքսորել զսուրբն, եւ զամենայն զպատանդսն սպանանել: Իսկ ՚ի միջնորդ լինել Թէոդոսի առ կայսր` շնորհեաց նմա միայն զկեանս պատանդիցն. բայց վասն սրբոյն Ներսեսի ոչ զիջաւ մանաւանդ թէ առաւել սաստկացուցեալ զհրաման իւր` ետ տարագիր առնել զնա ՚ի հեռաւոր տեղիս. ընդ որում էին եւ երկու սարկաւագունք նորա անուն միոյն Ռաստոմ, եւ միւսոյն Տիրանամ եւ այլ եւս քանի մի քահանայք:
       Եւ իբրեւ տանէին զերանելին նաւու յաքսորս ՚ի ժամանակի ձմերան, յարեաւ ՚ի ճանապարհ հողմ խիստ եւ դառնաշունչ. եւ ընկէց զնաւն ՚ի կղզի մի անմարդաբնակ. զոր Ասողիկն` խ. 6. Պատմոս կոչէ. ուր զքարի հարեալ նաւուն` խորտակեցաւ: Այլ ՚ի խնամոցն այ ոչինչ վնաս եղեւ երանելւոյն, եւ ոչ նոցա` որք ընդ նմայն էին. եւ ոչ եւս նաւորդացն. եւ թէպէտ` որպէս ասէ Խորենացին. գ. 30. ունէին առ իւրեանս զմակոյկ նաւուն (այսինքն զսանտալն ) բայց ոչ համարձակեցան այնու նաւել ընդ ծով: Եւ իբրեւ ելին ՚ի կղզին, ոչ գտեալ ՚ի նմա ուտելի ինչ` ձեռն ուտել զարմատս ծառոց, եւ սակայն ՚ի տեսչութենէն աստուծոյ ընկէց ծովն եւ ընկենոյր հանապազ ՚ի կղզին յայն զձկունս. յորոց առատապէս կերակրէին իբր ամիսս ութն:
       դ. Յորժամ գհաս լուր աքսորանաց Մեծին Ներսեսի ՚ի Հայս, Արշակ թագաւոր հայոց ազատութիւն գտեալ` առ ոտն եհար զուխտն, զոր արար ընդ նախարարս իւր. եւ խնդրէր սպանանել զնոսա յառնուլ զվրէժ քինուն, զոր ունէր վասն արհամարհելոյ նոցա զինքն, եւ վասն աւերելոյ նոցա զձեռակերտ իւր զԱրշակաւան. սմին իրի խարդաւանօք եւ նենգութեամբ յորոգայց արկանելով կորոյս զբազումս ՚ի նցէ: Զորմէ գրէ եւ Բուզանդ, ՚ի չորրորդ դպրութեան. ՚ի գլուխն. ժթ: Եւ զի երեւելի էր ՚ի Ներսէհ նահապետ Կամսարականաց, որ եւ լեալ էր առաջնորդ ՚ի պատերազմիլ նախարարաց ընդ Արշակայ խորհեցաւ Արշակ ջնջել զբովանդակ տոհմ Կամսարականաց. մանաւանդ զի նախանձէր եւս ընդ բնակիլ նոցա յԵրուանդաշատ. որ յաւուրս Տրդատայ կարգեցաւ Կամսարականաց քաղաք Ոստանի:
       Յայսպիսի խորհուրդս տարուբերեալ Արշակայ` հրաւիրեաց յաւուր միում զԿամսարականսն իբր զազգայինս իւր ՚ի քաղաքն Արմաւիր, որպէս թէ ունիցի իւիք պատուել զնոսա: Եւ իբրեւ ժողովեցան ամենեքին, ետ կոտորել զամսին զնա միանգամայն, եւս եւ զամենայն կանայս եւ զորդիս նոցա, ուր եւ կային նոքա. մինչեւ ոչ մնալ ՚ի նոցանէ` բաց յառնէ միոջէ, որ կոչիւր Սպանդարատ` որդի Արշաւրի եղբոր Ներսէհի: Զի սա ունելով զկին թագաւորազն Արշակունի` Արշանոյշ անուն, բնակէր ՚ի կողմանս Հաշտենից ՚ի տեղւոջ ժառանգութեան կնոջն. եւ զի յանդիմանեալ եւս լինէր ՚ի հօրեղբօրէ իւրմէ ՚ի Ներսեհէ, եւ խռով ութեամբ էր ընդ նմա, վասնորիկ ՚ի գնալ Ներսեհի եւ այլոց Կամսարականաց յԱրմաւիր` ինքն ոչ գնաց անդ: Եւ իբրեւ լուաւ զբօթ կոտորածի նոցա, էառ զերկուս որդիս իւր զՇաւարշ եւ զԳազաւոն, եւ փախստեայ անկաւ առ յոյնս հանդերձ ամենայն ընտանեօք:
       Իսկ Արշակ հրամայեաց զդիակունս Կամսարականաց ամենայնի ժողովել ՚ի մի եւ ընկենուլ ՚ի բացի. զի լիցին կերակուր շանց եւ գազանաց. որպէս եւ եղեն իսկ, եւ մնացին միայն ոսկերք նոցա: Յետ այսորիկ` ըստ ասելոյ Խորենացւոյն. գ. 32. ետ Արշակ վարել եւ շինել զերկուս մեծամեծ գուբս խորս եւ լայնս մերձ ՚ի Նախջուան. եւ հրամայեաց սայլիւք ժողովել յայնս զամ ինչս Կամսարականաց եւ պահել առ ժամանակ մի: Իսկ սայլորդքն` որք եկեալ էին բառնալ զինչս նոցա, ընդ անցանել իւրեանց առ ոսկերօքն` տեսեալ զայնս` զարհուրեցան. եւ իբրեւ հարցին եւ տեղեկացան, թէ Կամսարականաց են նոքին, բարձել զնոսին ՚ի սայլս իւրեանց փոխանակ ընչից նոցա` տարան եւ իջուցին զնոսա ՚ի գուբսն յայնոսիկ վասն զի զԿամսարականս համարէին իւրեանց բարերարս: Իբրեւ լուաւ զայս Արշակ, բարկացաւ յոյժ ՚ի վերայ սայլորդաց, եւ հրամայեաց կախել զնոսա զփայտէ ՚ի տեղւոջ անդ ՚ի վերայ զբոցն:
       Զայս ամենայն լուեալ երանելին Խադ` յանդիմանաց եւ կշտամբեաց զԱրշակ բանիւք բազմօք. իսկ նա փոխանակ շահելոյ խորհեցաւ սպանանել զնա: Եւ յաւուր միում ՚ի կրկնել խադայ զկշտամբանս իւր` հրամայեաց Արշակ ՚ի քարշ ածել զնա, եւ քարկոծել: Եւ քանզի անդ գտան յայնժամ տագերք դստերն Խադայ, արք քաջք յազգէն ապահունեաց, յարձակեալ նոցա ՚ի վերայ քարշօղացն` կամեցան արգելուլ զնոսա. եւ յընդդիմանալ նոցա` հանեալ նոցա զսուսեր իւրեանց` վիրաւորեցին զնոսա կիսամահ. եւ յափշտակեալ զերանելին Խադ ՚ի ձեռաց նոցա` տարան ՚ի գաւառ իւրեանց. իսկ Արշակ ոչինչ կարաց առնել նոցա. մանաւանդ թէ երկեաւ եւս, զի մի եւ այլ նախարարք գրգռեսցին ընդդէմ իւր:
       Այլ մարդպետն Արշակայ` որ կամակից էր նմա, հրաման էառ ՚ի նմանէ ՚ի ծածուկ սպանանել զԽադ, եւ յափշտակել ՚ի ձեռաց նորա զկալուածս սրբոյն Ներսեսի: Զայն իբրեւ գիտաց Շաւասպ մանուկ Արծրունի, տարաւ զնա յորս էրէոց. եւ սպան զնա փոխանակ երանելւոյն խադայ : Գովութիւն մեծ գրէ զսմանէ Խորենացին. Այս Խադ ասէ յամի նմանեալ Մեծին Ներսեսի, եւս ՚ի տեսչ ութիւն աղքատաց. որոյ շտեմարանքն աղբերացան սքանչելապէս` իբր առ Եղիայիւ եւ Եղիսէիւ: Եւ ՚ի յանդիմանել զարքայ` ահաւոր եւ սաստիկ էր եւ աներկիւղ. եւ ոչ եղեւ ՚ի նմա գամագիւտ սատանայ: Եւ յաւելու ասել Խորենացին թէ թէպէտ եւ յառաջին պճնօղ էր եւ ձիասէր, բայց յետոյ թողեալ զայնպիսի պերճութիւն, եւ խարազնազգեստ եղեալ` իշով շրջէր մինչեւ ցօր մահուան իւրոյ:
       ե. Զայսու ժամանակաւ յետ մեռանելոյ Վաղեսի` կայսրն Գրատիանոս, եւ կայսերակից նորա փոքրն Վաղենտիանոս կացուցին ՚ի տեղի Վաղեսի զՄեծն Թէոդոս, որ եւ անդէն իսկ հաւանաբար նոցին դարձոյց յետս զամենայն սուրբ հարս աքսորեալս ՚ի Վաղիսէ. ընդ որս եւ զմեծն Ներսէս. զոր եւ պահեաց առ ժամանակ մի առ իւր ՚ի Կոստանդինուպօլիս:
       Յայն աւուրս սկսեալ էր տարածիլ հերետիկոսութին Մակեդոնի ամպարշտին. որ յառաջն պատրիարգ էր ՚ի Կոստանդինուպօլիս. եւ ասէր զհոգին սուրբ արարած: Սոյնպէս արծարծեալ էր եւ մոլորութիւնն Ապողինարի որդւոյ միւս Ապողինարի. որ եւ ասեր, թէ բանն աստուած եղեւ փոխանակ մտաց ՚ի Քրիստոս. եւ թէ մարմին նորա քերաւ յերկնից. եւ դնէր եւս յերրորդութեան աստիճանս. համարելով զհայր ամենամեծ զորդի մեծագոյն, եւ զհոգին սուրբ մեծ: Ըստ այսմ եւ մոլորութիւն եւնոմեանց ոմանց, որք ասէին, թէ հոգին սուրբ ոչ ելանէ ՚ի հօրէ, այլ` յորդւոյ: Կայր յայնժամ եւ այլ իմն շփոթութիւն ՚ի Կոստանդինուպօլիս. զի ընկեցեալ զսուրբն Գրիգոր աստուածաբանն յաթոռոյն Կոստանդինուպօլսոյ` եդեալ էին պատրիարգ զՄաքսիմոս. որով եւ յարուցեալ էին բազում խռովիւք:
       ՚Ի յուզիլ այսպիսի շփոթուեց, մեծն Թէոդոս հաւանութեամբ սրբոյն Գամասոսի պապին հրամայեաց ընդհանուր ժողով գումարեալ անդ ՚ի Կոստանդինուպօլիս: Ուր ժողովեցան յամսեանն մայիսի. յամի Տեառն 381. հարիւր յիսուն արեւելեան հայրապետք. յորոց մին էր Մեծն Ներսէս: Յայս ժողով նզովեալ հարց սրբոց զհերետիկոս` յաւելին ՚ի հանգանակն ընդդէմ մակեդոնականաց եւ եւնոմեանց, թէ հոգին սուրբ եւ աստուած կենդանաբար, որ ՚ի հորէ ելանէ. եւ ընդդէմ ապօղինաւորեանց եդին ՚ի հանգանակի վասն որդւոյ, թէ յղացաւ հոգւով սրբով ՚ի Մարիամայ կուսէն: Հաստատեցին վերստին եւ զսուրբն Գրիգոր յաթոռն Կոստանդինուպօլսոյ. թէպէտ յետոյ նա ինքնին հրաժարեալ անտի` գնաց յիւր աթոռն Նազիանզու:
       Սահմանեցին յայս ժողով եւ կանոնս քանի մի ա. վս. հաստատուն պահելոյ զհաւատս հարց Նիկիոյ, խ. վասն խնամելոյ եպիսկոպոսաց` միայն զիւրեանց առանձին վիճակս գ. վասն չխառնելոյ եպիսկոպոսաց ՚ի վիճակս այլոց, գ. վասն եկեղեցեաց քրիստոնէից` որք են յերկիրս բարբարոսաց, թէ պարտ է հովուել եւ կառավարել զնոսա սովորութեանն` զոր ՚ի հարց ընկալեալ ունին. ե. վասն պատուոյ եպիսկոպոսին Կոստանդինուպօլսոյ` լինել երկրորդ զկնի Հռովմայ. զ. վասն լուծանելոյ զՄաքսիմա զաղանդաւորն եւ զձեռնադրեալս նորա է. վասն հաստատութեան հանգանակին Կոստանդինուպօլսոյ: Այս եօթն կանոնք յոմանց ՚ի հինգ գլուխս բովանդակին. եւ յոմանց յերիս. որպէս դնի եւ ՚ի կանոնագիրս հայոց. գլ. ժա: