Պատմութիւն Հայոց

Վռամշապուհ թագաւորեալ ամս քսան եւ մի՝ մեռանի, թողլով որդի տասնամեայ, անուն Արտաշէս: Յայնմ ժամանակի երթեալ մեծին Սահակայ ի դուռն արքային Պարսից Յազկերտի՝ խնդրել զկապեալն Խոսրով, որ զկնի մահուանն Արտաշրի լուծեալ պահեցաւ արձակ յԱնուշն կոչեցեալ բերդի յաւուրս Վռամայ: Եւ Յազկերտի հաւանեալ՝ կատարէ զհայեցուածսն. տալով նմա զտէրութիւնն՝ արձակէ ի Հայս: Սա խնդրեաց զՀրահատ որդի Գազաւոնի, զոր յետ հօրն նորա մահուան հանեալ յԱնյիշելի ամրոցէն՝ անդր եւս քան զՍագաստան էր գումարեալ. զոր ոչ ժամանեաց տեսանել Խոսրով, մի եւ եթ ի կրկնումն թագաւորեալ ամ:

Յետ որոյ Յազկերտի ոչ եւս ի նոցունց, այլ զՇապուհ զորդի իւր թագաւորեցուցեալ Հայոց, հնարս դառնութեան խորհելով, իբր թէ այնպէս հանապազ առ նմա լինելով նախարարքն յանգչիցին խօսիւք, տուրեւառիւք, խրախճանութեամբ եւ զբօսանօք որսոց, այլ եւ եկամուտ հարազատութեամբ մերձաւորեսցին խնամութեամբ. զի մարթ լիցի զնոսա եւ ի դեն մազդեզանց սաղապեցուցանել, որով ամենեւիմբ զատչիցին ի Յունաց. ոչ գիտելով անմիտն, թէ «Տէր ցրուէ զխորհուրդս հեթանոսացե. թէպէտ առ ժամայն աջողեցաւ: Քանզի մեռեալ Համազասպայ, եւ ի սգի մեծի եղեալ Սահակայ՝ ոչ ոք ի միաբանութիւն հաւաքեաց զգունդս Հայոց: Վասն որոյ դիւրամուտ եղեւ յաշխարհս Շապուհ, ընդ իւր ածելով զՀրահատ եւ զամենայն վտարանդիսն, սակայն ոչ կարաց հաճել զմիտս նախարարացն, անենեցուն ատեցեալ զնա, եւ ոչ արքայօրէն մեծարէին զնա յորս կամ ի խաղու:

Էր երբեմն զհետ երամակաց ցռուց յանդգնագոյնս արշաւել ընդ խորտաբորտս եւ ընդ վիմուտ տեղիս. յորմէ կասել սկսաւ Շապուհ: Իսկ Ատոմայ Մոկացւոյ եպերեալ զնա՝ ասէ. «Գնա՛, գնա՛, աստուածորդիդ Պարսից, եթէ այր իցեսե: Եւ նա ասէ. «Դո՛ւ երթիջիր, զի ի քարինս դիւաց է շահատակելե: Դարձեալ յայլում ժամու դիպեցաւ ի շամբս կինջս որսալ հրով, եւ Շապհոյ ոչ համարձակեալ ի թաւուն քաջարշաւ լինել, մինչեւ շրջապատէր հուրն. եւ նորա զհայեցուածսն յերկուս բաժանեալ՝ այսր անդր բերեալ լինէր երիվարաւն: Միւսանգամ ասէ Ատոմ. «Աստուածորդիդ Պարսից, ահա հայր քո եւ աստուած, ընդդէ՞ր զանգիտեսե: Իսկ Շապուհ ասէ. «Թողեալ ի բաց զկատակելդ՝ յանցանել ընդ հուրդ դարձո՛ զքեզ, որ եւ ես զկնի քո. քանզի յառաջելն՝ ձիս իմ խրտչիե: Յայնժամ այպանեաց զնա Ատոմ՝ ասելով. «Միթէ եւ այդ քարի՞նք իցեն, զի ես յառաջեցից. եւ արդ՝ եթէ դու զՄոկացիս կոչես դիւազգիս՝ ես զՍասանեանսդ կոչեմ կնամարդիսե: Եւ մտրակեալ զերիվարն՝ իբրեւ ընդ հովիտ ծաղկանց անցանէր ընդ հուրն, զերծուցանելով զՇապուհ: Եւ յետ այնր գիտացեալ, եթէ նմա լուռ ոչ լինի՝ անցեալ ի Մոկացն գնայր յաշխարհ:

Այլ երբեմն ի մականական խաղուն երկիցս պատահեաց Շաւասպայ Արծրունւոյ զգնդակն հանել ի Շապհոյ: Եւ նորա ածեալ նմա մականաւն՝ ասէ. «Ծանի՛ր զքեզե: Իսկ նորա պատասխանեալ, թէ «Այո՛, ասէ, ճանաչեմ եւ զիս արքայորդի ի սերմանէ Սանասարայ, եւ ունիմ իշխանութիւն ընդ եղբարս քո զբարձն արքայի համբուրել, որպէս եւ անուանակոչեցեալս եմե: Եւ զայս ասացեալ յոյժ քամահաբար, ի ձիարձակարանէն արփայագնաց լինէր:

Դարձեալ երբեմն ի խնջոյս ուրախութեան Խոսրով Գարդմանացի ի գինւոջ զեղխեալ առաջի Շապհոյ՝ զօրէն սեղեխի տռփեցելոյ զհետ ջնարահար քաջամատն կնոջ կրթէր: Ընդ որ ցասուցեալ Շապհոյ՝ հրամայէ ունել զնա եւ ի դահլճին պահել. այլ նա ի վաղակաւորն հաստատեալ զաջն, պէս գունակ Տրդատայ Բագրատունւոյ, յիւր տունն անցեալ գնայր, եւ ոչ ոք ի սպասաւորացն արքունի համարձակեալ արկանել ի նա ձեռն, յառաջագոյն գիտելով զփորձ առնն: Եւ զայս պատմել մեզ՝ քոյդ հարկաւորեաց ընդ վայր խնդիր: