Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

ից։ Եթէ տեսան ժողովրդից մի մարդ, որ գովում էր, {ծա՛ղր} անելով՝ ամաչեցնում են նորան։ " Միանգամ թէ խօսեց

մ մտածութիւն, որ սիրելի չէ Հայերին, ըստ որում, {ծա՛նր} բան է անձնաքննութիւնը... Մտածութիւն, դարձեալ մտ

ազգի համար մինչեւ ի մահ աշխատողը եւ այն խոհե՛մ, {ծա՛նր}, խելացի եւ իմաստուն ծերունին, մի թեթեւամիտ հռչա

ուիլ մի այլ եկեղեցում։ Ամենին յայտնի է, թէ ի՞նչ {ծա՛նր} եւ մեծակշիռ խորհուրդ ունի Վաղարշապատ վերը յիշուած

ցիս: Թէ սիրակեզ հէգ ծարաւոյ Ընդ {ծագ} պտղան ջուր խնդրել Նահապետին ի Յակոբու

բավական լավ են գնում, բայց դեռ ավարտվելու աստղը {ծագած} չէ հորիզոնում. երեւում է թե ամիս եւ կես կամ երկո

արգաւորք միայն, այլ եւ Հայ բազմութիւնք սկսեալ 'ի {ծագաց} աշխարհի, ոչ դառնութեամբ սրտի, որպէս յոսոխն նշմա

այս, առ ի ծածկել զարժանաւոր նախատինս կաթոլիկաց, {ծագեալ} ի յանդիմանութիւնէ նորին վեհափառութեան ի Ղարասու-բ

բազնութեան ունի թողուլ առանց ընթացից մինչեւ գործն {ծագեալ} ըստ անձամբ կարգադրութեան նորին սրբութեան ծայրագոյ

որովհետեւ ասում են, մեծ անբավականություն կարող է {ծագել} ազգի կողմից դեպի նա: Այս բանը շատ ձեռնտու է մ

տեսել ես մարդերից: Տէ՛ր Աստուած, մի՞թէ վերջապէս {ծագել} է գթութեան օրը: Վերջին խօսքերը ասելու ժամանա

արար է: Աւետարանից, թերեւս, ազատութիւն կարող է {ծագել}, իսկ Կուրանից՝ եւ այդ երկիւղը չկայ: Սոքա

ն է քու տէրը. Ես լուսինին հրաման կը տամ առատ {ծագել} իւր շողը: Յունաստանից շուտ կը փոխեմ Պա

Մոկաց Յոհան անուն, բազում այրուձիով ընդ առաւօտն {ծագել} ։ Եւ սոցա զգացեալք կէսքն զինեալք եւ կէսքն թէպէտ ա

ցէ յիմարութենից. երկրորդ, զանազան խօսակցութիւնք {ծագել}, որ ընդդէմ էին մեր ուրախութեամբ ոգեւորուած ընկեր

մեհենական դպրութիւնը, որ այժմ մեծ լոյս կարող էին {ծագել} այն խնդրի վերայ, թէ ինչպէ՛ս էր նախնի Հայկազանց հ

նք, որ կան աշխարհի երեսին, այդ բոլորը սկզբնաբար {ծագել} են կամ բնութիւնը թիւր հասկանալուց, կամ իսպառ չհա

ղ էր իսկոյն չքացնել նորան, եւ այնուհետեւ զուր էր {ծագելու} գեղեցիկ եւ խաղաղ առաւօտը նորա լուռ ու մունջ գերեզ

բայց բոլորովին հակառակ բովանդակութեամբ: Նորանից {ծագելու} հետեւանքը, յանցանքը եւ մեղքը, այս օրից, դնելով

ենաւոր ովկիանոսումը: Ձեր մխիթարական արեւը այլեւս {ծագելու} չէ իմ վերայ: Այժմ մնացել եմ միայնակ, նախատինք ի

Աղօթք է առնում վերեւ առ Աստուած. Այլ քո {ծագելուց} մինչեւ մտանելդ Աչքը քեզանից չէ հեռացնում նա

ամեցողութիւնը Հռովմի մասին։ Քրիստոնէութեան արեւը {ծագելուց} յետոյ, մանաւանդ այն օրից, երբ լուսաւոր կերպով ե

ռագաստել զիւր կաթոլիկութին, զի մի՛ խտրութիւն ինչ {ծագեսցի} ընդ մէջ իւր եւ նոցա: Յետ այսր ամենայնի ես ընդ

Ձեր մռայլութեան պաշտօնական հրովարտակների վերայ, {ծագեցան} հալածանք, բանտ, աղքատութիւն, մահ եւ կործանութի

ոց, միւս այլ ակներեւ յանդիմանի. վասն այսորիկ եւ {ծագեցան} անդէն եւ անդ այնչափ կռիւ եւ հակառակութիւն եւ վէճ

ը օրինաւոր։ Քանի մի նահանգներում զինուորների մէջ {ծագեցան} թշնամական շարժողութիւնք այն ժամանակուայ բաների կա

ալարացնել նորա խորշակահար տեսիլը եւ ահա... արեւը {ծագեցաւ}: Ցօղի կաթիլները, հետզհետէ գոլորշանալով ցնդեցան

նների եւ այլ եպիսկոպոսների մէջ յայտնի թշնամութիւն {ծագեցաւ} ։ Պապը, օգուտ քաղելով ժանտախտի յայտնուելուց Տրիդ

Պապը դասեց նորան սուրբերի կարգը։ Կսաւիէից յետոյ {ծագեցաւ} Յիսուսեանների նոր ցեղ՝ կանոնադրութենով եւ Լայենէ

նաս չունի, միայն դու յառաջ գնա: Կը գայ օրը, կը {ծագէ} եւ քո համար այն արշալոյսը, երբ քո ընթերցողքը կար

լ կը պատրաստին: Այո՛, թաղել: Դեռ կը {ծագի} նա քո վերա, կը խփէ շող դամբանիդ, Նա կը հա

Որչափ արփին այն լուսաբեր յերկնից յերկիր միշտ {ծագի}: Քեզ յապագայ ազգէ մարդկան արձան կանգնի փառ

ը։ Սորանից ի՞նչ ուղղակի եւ անհրաժեշտ հետեւանք կը {ծագի}. նիւթական տպաւորութիւնքը վերջին նպատակ շինելը ար

ապէս ապացուցանում է, որ անտեղեակ է այդ լեզուների {ծագման} եւ կերպարանագործութեան ընդհանուր պատմութեանը:

թէ այս խօսքերը չէ կարելի առնուլ բացառոցաբար նորա {ծագման} վերաբերութեամբ, այլ մանաւանդ նորա այն ժամանակի վ

րագրում եղած այդ տուներին: Ես չգիտեմ այդ տուների {ծագման} պատմութիւնը, սակայն հաւանական է, որ Ջալալիների

զգի, ուրեմն եւ պատմութիւնն: Հայք ի սկզբանէ անտի {ծագման} թագաւորութեան Արշակունեաց գոլով ենթակայացեալ եւ ս

ատրիարք Կարապետ Ուլնեցու կողմից: Այդ աւանդութեան {ծագման} եւ հանգամանքների մասին խօսք կայ միայն XVIII դարի

յո՛, այդ աւանդութիւնքը, որքան հեռանում են իրենց {ծագման} ժամանակից, այնքան շատ կերպարանափոխ են լինում, ը

չեն ավելացել, ապա գոնե մնացել են նույնը. հարց է {ծագում}, թե ինչո՞ւ Ձեր օրոք դիվիդենդ էլ է մնում, իսկ նր

հանձնարարել նրան կատարելու այդ: Արդ, հարց է {ծագում}, 40 անձը, որ ստորագրել են այդ հռչակավոր վավերագ

րի մէջ, նորա մեհենի մօտ կամ դպրոցի մէջ Աստղիկ էր {ծագում}... Թէեւ երկինքը պատած էին թանձր ամպերով: -

ց զշիթս արտասուաց"։ Այս հակառակաբանութիւնքը {ծագում} են նորանից, որ հեղինակի գրուածքը, խակ մտածութեա

տոյ, տեսանելով, որ ո՛չ մի տեղից լուսոյ նշոյլ չէ {ծագում} իմ վերայ, ծունր խոնարհեցնելով բաց երկնակամարի տա

ս էին խառնւում այս իրողութենների մէջ. այնուհետեւ {ծագում} էր մի բաբելոնեան խառնակութիւն: Այսպիսի կերպով գո

անում են Ջալալիներից: - Նշանակում է, ազնիւ {ծագում} էք վերագրում եղած այդ տուներին: Ես չգիտեմ այդ տո

դարում կատարուած սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի ձեռքով, {ծագում} էր յունական աղբիւրից: Լուսաւորիչը մեծ եռանդով քր

տարածելու մեր ազգի մէջ. պատճառ, այն լոյսը, որ {ծագում} էր պապական հորիզոնից, նայելով աշխարհի երեսին կատ

ւ մանաւանդ մի մարդ՝ Ֆրանսիսկոս Պարի անունով, որ {ծագում} էր մի ազնուական ազգատոհմից։ Սա վաճառեց իւր ունեց

ունն էլ էդ մի հիքին ա, - ասում է նա: - Գարունքը {ծագում} ա աչքերը տնկում են նրա վրեն: Ընչակ մասիլը վեր են

որ հնար չկայ իմանալու թէ ով մեզանից ի՛նչ ազգից է {ծագում}, ապա թէ ոչ, բուն տոհմական հայերը, չնայելով որ

եսնում ենք նորան, եթէ շատ անգամ գիտենք նաեւ նորա {ծագումը}, ինչպէս ապա ուրանում ենք նորա լինելութիւնը:

ԱԾ ԱՌԱՋԻՆ Իգնատիոս Լօյոլա. - Յիսուսեան Կարգի {ծագումը}. - Տրիդենտեան ժողով. - Յիսուսեան Կարգի Ներքին կազ

ա հոգին։ Այս խորհրդով, ես ցոյց կը տամ Կարգի {ծագումը} եւ արագ տարածութիւնը, կը նկարագրեմ նորա ներքին կ

շուտով տարածուեցաւ այս զարմանալի աղքատի հռչակաւոր {ծագումը}, բնակիչների կարեկցութիւնը դէպի նա օրէ օր աւելանո

արանը այնտեղ եղած լինիլ: Բայց մենք այստեղ բառերի {ծագումը} քննելու համար չդադարեցանք. եթէ այդ մասին խօսելու

ժ. զի այսոքիկ ամեն այն ո՛չ ցուցանեն զմշտնջենաւոր {ծագումն} կամ առաքումն Հոգւոյն եւ յՈրդւոյ, այլ զայս թե՝ Հ

՞ որ պետք է աշխատել. թո՛ղ արիստոկրատները ձեռքերը {ծալած} նստեն, իսկ մենք կոչված ենք աշխատելու: Ինչ վերաբ

շաքար ու ղանդի նման, Իմ նանն ինձ ո՞նց ա պահել, - {ծալած} գիւլբանդի նման, Կանգնել եմ ախա բախա, - շաւաղուս

իդ խալին մեռնիմ, Լսել եմ կարդացող ես, - սաղմոսիդ {ծալին} մեռնիմ: Ամպել ես ամպի նման, - շաքար ու ղան

թեան մէջ գործադրելի չեն, այս կամ այն կերպարանքով {ծալիր} ծոցդ դիր, կամ գնայ համալսարանների պատշգամբներում

մագաղաթների թիւը համարը չկար, բոլորը խառնիխուռն {ծալուած} ճնշուած, որը առանց երեսի, որի թերթերը ցիրուցան

աւ այս գիշեր... Նորա սիրտը թրթռում էր, ոտքերը {ծալւում} էին. վերջապէս լաւ փաթաթուելով իւր կարճ մուշտակի

շարժ, եւ այս բոլորը, ինչպես օրենքը՝ կհրամայե, {ծախե} եւ գումարը պահելով յուր գանձարանում, քննե եւ վճռ

ր զաւագս դրանն արքունի, բազում եւ անհամար կարասի {ծախեալ} իւրաքանչիւր ումեք. եւ մանաւանդ անօրէն հազարապետի

ընդ այս չկարացեալ տանիլ առն, բազում ինչ արար եւ {ծախեաց} զի բարձցէ զայն գո՛նէ ըստ կիսոյն. ընդէ՞ր. զի կու

: Ֆեոդոր Միխայլիչն, ինչպես հայտնել եմ, գինիներն {ծախել} է, բայց մարդը տահա վերուցած չէ ապրանքը եւ փողը տ

յուրի գինը, այդ ձեզանից է կախվում, եթե կարելի է {ծախել} մինով կամ 75 կոպեկով, լավ է, իսկ եթե թանկ թվի ձ

Այվազովսքւոյ: Անշուշտ ի պէտս գործոյս մնայ ինձ {ծախել} աւելի քան զերկուս հազարս ռուփեաց, եւ ոչ ՚ի ցաւս

րոջ ժողովեսցի եւ ամէ յամ ի վերոյ դպրատանց մանկանց {ծախել} եւ յայնցանէ մասն ինչ անել ծախոյ հանդիսաւոր պաշտօն

ած թելը, բայց այդպիսի դիպուածում կարելի է բօժօժը {ծախել}: Իսկ մեծ գեղերում, ինչպէս Աշտարակն է, եթէ շատ

մնաց ի վերայ իմ, զոր զկնի ամսօրեայ ժամանակի յետ {ծախելոյ} զբազում ինչս բժշկաց եւ դեղորէից վերջապես հաստատեց

ն ոք ղատիմ առ այն, առանց զիս դեգերեցուցանելոյ եւ {ծախելոյ} զժամանակ իմ ի նանիր, յետս առ իս զվկայագիր իմ դար

, որ յետ ունելոյ զայնքան աղբիւրս եկամտից եւ առանց {ծախելոյ}, զդանկ մի ի շինութիւն ազգի կամ ի պահպանութիւն դպ

ամբ բարեկարգել էր, իւր սեփական ունեցած չունեցածը {ծախելով}: Վանքից հալածելու ժամանակ նորա բոլոր ինչքը յափշտ

, գրեցին 'ի Հռովմ եւ զգիրն քարալաշիւ 600 ղուռուշ {ծախելով} առաքեցին 'ի Պուքրէշ առ Ելքենճի խանն, զի անձամբ տ

ր։ Ես արծաթ եմ վաստակել՝ քրտինք թափելով, եւ կը {ծախեմ} նորան իմ բաւականութեան համար միայն եւ, եթէ սիրտս

անք շուտով խանութ մեր զանազան հնարքով Ապրանք {ծախենք} թէկուզ մեր հօրը, սակայն շատ մեծ օգուտով։ Ի

ատարինեայ Խօջամալեան: Այս ամենայն գումար պարտ ՚ի {ծախիլ} ի պէտս պատրաստութիւն թղթոց օրէնսգիտաց յորոց պահան

ուղա ի բազում ամաց հետէ պահի եւ յոտին կայ միմիայն {ծախիւք} բարեպաշտ առն ոչ անծանօթի վեհափառութեանդ, ազգասի

պաշտօնս ըստ ծիսի քրիստոնէականաց օրինաւոր եւ միջակ {ծախիւք}. սակս տեղւոյ գերեզմանին իմոյ մի՛ տացեն ինչ, քան

դպրատանց մանկանց ծախել եւ յայնցանէ մասն ինչ անել {ծախոյ} հանդիսաւոր պաշտօնի՝ օր մի ի միոյն տարոջ տէր ողոր

Հիմի է՞լ խօսենք, երբ իշխանութիւն {Ծախում} է անարգ հացկատակներին, Մինչ ստրուկ մարդիկ ն

ր մէկը ձեռք բերել, այն եւս վանքի պէտքերի վրայ էի {ծախում} ։ Կերակուրներ եփել սորված չէի, որ ձկան աղիքներով

անցանք է ծնողքի կողմից, երբ նոքա անառակութեան են {ծախում} իրենց զաւակը, բայց աւելի թեթե՞ւ է այն գազանական

արծաթ, այլ ես փոխանակ ունելոյ զայնքան դրամս վասն {ծախուց} ճանապարհի, ի ներքոյ գտանիմ առաւել քան զայն պարտո

իկ պատասխանիս, յայնժամ բարեհաճեսցի նշանակել վասն {ծախուց} ճանապարհի զգումար, որովք մարթացայց անկանել ի չու

ն փոխանակագրաց, զմնացորդն պայմանեալ ճանապարհական {ծախուց} ի պէտս գործադրութեան: Խնդրելով աներկբայ լինի

ոկի աստ յամիսն լինի 60 ֆունտ ստերլինգ: Իսկ բաց ի {ծախուց} բնակութեան եւ կերակրոյ, ծախք սայլի կամ կառաց նշա

ունտ ստերլինգ, իսկ ի միասին ընդ յիշեալ մանրամասն {ծախուց} ց75 ֆունտ ստերլինգաց: Ոչինչ է պիտոյ խօսիլ զթա

տ ստերլինգաց: Ոչինչ է պիտոյ խօսիլ զթանգութենէ {ծախուց} վասն դատաստանի, զորպիսի չէ մեր տեսեալ ՚ի Ռուսսիա

էնսգէտն պաշտօնական գրութեամբ պահանջեաց յինէն վասն {ծախուց} պատրաստութեան թղթոց եւ տպագրութեան բովանդակ գործո

վարել զդատն: Գէթ այսպիսի եղանակաւ ազգն զերծանի ի {ծախուց} բնակութեան առաքելոյն ի Կալկաթա, առաքելով փոխանո

ելոյն զգումար դրամոց լոկ առ ՚ի պէտիս դատաստանական {ծախուց} եւ վարձոց օրէնսգիտաց եւ փաստաբանից եւ այն, եթէ ս

լ զգումարն, այլ ի վերայ այսր ամենայնի պարտական է {ծախուցն}, զոր ի գործ դնեմ առ ի ցրել զորոգայթն լարեալ առ ՚

, որ զօգուտն ազգի ծանուցեալ հիմնեալ է գէթ իւրովք {ծախուք} զուսումնարան եւ զտպարան, թէեւ ի նմա եւս դժբախտաբ

լով զիս մտանել ընդ ձեզ ՚ի դատաստան, ձգէք զազգն ի {ծախս}: Այլ ոչ իւիք կարողացայ համոզել զտիկինն, որ

իք մեր, այսինքն ամբողջ հրիտակն, ոչ բաւեսցէ առ ի {ծախս}: Զայս ամենայն դնեմ ի տեսութիւն ազգին եւ, որ

եւ վերադառնալը, կը տեւէ գոնէ՛ վեց ամիս, գնացողը {ծախս} կ՚ունենայ մօտ 3000 ռուբլի, մի փոքր պակաս կամ աւե

այսպէս լինիցի, որպէս ի վայր հինգ հարիւր ռուպլին {ծախս} թաղմանս, հանդերձ պաշտմամբ քահանայից, յոր տեղ որ

թենից, կարծես թէ միտքս իմացաւ, եւ ինձ ճանապարհի {ծախս} տուեց: Եւ նորա անունը շնորհակալութեամբ եմ յիշում

իլ ընդ ազգին լեզուաւ՝ որոյ ուսանելոյ վասն չունէր {ծախսել} նա ժամանակ, զոր գիտէր արդեն ստացեալ ընդ կաթին ի

ետու ի հիմանէ հաստահեղոյս եւ բռաշէն կառուցմամբ՝ {ծախսելով} ի սմա քառասուն եւ հինգ հազար ռուփի սքայ. եւ այս

մոտ կա, Սադովայա փողոցում: Ի դեպ, ես շարունակ {ծախսեր} եմ փաթաթում քո վզին, բայց արդյոք փող ունե՞ս. առ

անները: Նրանք, պաշտպանելով անիրավ դատը, այնքան {ծախսեր} անել տվին իրենց խնամակալին, որ համենայն դեպս կբա

կից, ո՛չ էլ մյուսից դուք չեք օգտվում, քաղաքային {ծախսերը} եթե չեն ավելացել, ապա գոնե մնացել են նույնը. հա

, ի միջի այլոց: Այնուհետեւ կառքը պետք է ներկել: {Ծախսերը} թող իմ հաշվին գրի, ես շնորհակալությամբ կվճարեմ՝

նմանապէս եւ ազգային հիմնարկութիւնների վրայ արուող {ծախսերը} ենթակայ չէին որեւէ վերահսկման: Դպրոցները, հիւան

կենդանիների կոլեկցիաներ, որոնց տեղ հասցնելը մեծ {ծախսերի} հետ չի կապված: Ես առանց այն էլ կամենում էի Բենգա

կութիւնները, չնայած հետզհետէ ու աստիճանաբար աճող {ծախսերին}, դիմում էին անկման: Բայց թէ ո՞ւր էին գնում

ն քրէհն եւ տան սարանջամի եւ կամ միւս այլ ինչ իրած {ծախսի} մապլաղն եւս վերն յիշեալ իմ տներիս քրէհի խտուրն բա

ւրեանց մօտ։ Նորան մեծ հանդէսով թաղեցին հասարակաց {ծախսով} ։ Ժողովուրդը ամենայն օր գումարւում էր նորա գերեզմ

դ մաթեմատիկական հաշիւը, թէ այն օրուայ ճաշի համար {ծախսուած} արծաթից. որքա՛ն բաժին հասանում էր այն վերջին, ա

մէ խնդրեալ եմ ՚ի պ. Պալէ մուծանել զայն ՚ի ցուցակ {ծախսուցն} եւ ՚ի միասին ընդ իւրոցն ստացեալ ՚ի կառավարիչ Հագէ

ոպեկով վաճառել: Տարակույս չկա, որ ավելի գնով {ծախվի} ՝ ավելի օգտակար է աշխատողին, որ արդարեւ չէ արհամ

թեանը եւ այն ծայրացեալ անիրաւութեան: Ազգի արծաթը {ծախւում} է, որ պապականութիւնը առաւել խոր տարրանայ ազգի ան

§ 1. Երկու մարդ ընտրել, որոնց եւ տալ ճանապարհի {ծախք}, առաջին անգամը 3000 մանեթ: § 2. Օրինավոր թ

, որ երկու մարդու գնալու եւ գալու որպես ճանապարհի {ծախք} առաջարկում է քաղաքը, ոչ հիմք ունի եւ ոչ հաշիվ:

րել էի 3000 մանեթ կամ փոքր ավելի կամ փոքր պակաս՝ {ծախք} գնալու եւ գալու համար, այդ մի մարդու էր վերաբերո

լկաթայում բնակության ծախքը, միմիայն ճանապարհական {ծախք} ամեն մի մարդու համար Լոնդոնից մինչեւ Կալկաթա եւ Կ

զորության, այն ժամանակ եւ քաղաքը դժվարանալու չէր {ծախք} նշանակել թե այնտեղ մնալու եւ թե հարկավորության ժա

յմաններով: § 1. Մեր երկուքի գնալու եւ գալու {ծախք} կնշանակե. քաղաքը 800 ֆունտ ստերլինգ եւ մեր երթալ

տացած ճանապարհի ծախքի արծաթով, առանց վերստին այլ {ծախք} պահանջելու, կմնանք Հնդկաստան երկու ամիս: § 4

աց) վճարեալ յաւուր զմի ֆունտ ստերլինգ, ըստ այսմ {ծախք} իմ լոկ ի պանդոկի աստ յամիսն լինի 60 ֆունտ ստերլին

րլինգ: Իսկ բաց ի ծախուց բնակութեան եւ կերակրոյ, {ծախք} սայլի կամ կառաց նշանաւոր է նոյնպէս իւրով յիմար կա

եան եւ երրորդ վասն տարածութեան քաղաքիս: Ըստ այսմ {ծախք} իմ աստէն, առանց վարձուց թափչի (լուացարարի) եւ

տ....... 70, 283, 674 Լիբրէ ստերլինգ {Ծախք}........ 72, 842, 059 Լիբրէ ստերլինգ

Եկամուտ...... 286, 100, 615 Ֆրանկ {Ծախք}....... 335, 225, 300 Ֆրանկ Պակասորդ

ւրդից եւ կաթից, եւ թէ ո՛ւր, կամ ի՛նչ բանի համար {ծախք} էր արել: - Ոչխարը անբան անասուն է. բայց ժող

ւթիւն, եւ 'ի Կոստանդնուպօլսոյ վճարեսցուք ամենայն {ծախք} ։ Այլ 'ի սաստկանալ վիճի եւ դատի 'ի մէջ Մխիթար

շխարհներում Ասիայի մեջ եւ այն անակնկալ դեպքերը եւ {ծախքերը}, որ մինչեւ պատահելը չեն երեւում մարդու աչքի եւ ե

կութեան մօտ եւ չէ կարող մնալ, քանի որ տէրութեանց {ծախքերը}, օրըստօրէ բարձրանալով, լեռնանում են, եւ քանի ո

րաբերյալ բաների մասին, որ դուրս էին մեր անձնական {ծախքերից}, նշանակված արծաթի կամ նորանից արած ծախքի հաշիվը

ալոց տարու համար աշխատել հանձն առած ենք: Տարեկան {ծախքը} օրագրի հազիվ հազ կարողանում ենք ծածկել, ասում ե

ց փող է ստացել եւ 600 մանեթ պարգեւ. տպագրությանց {ծախքը} հասնում է մինչեւ 1500 մանեթ. ինչպե՞ս է այս, լա՞

ուրերը, որ առանց հաշվելու Կալկաթայում բնակության {ծախքը}, միմիայն ճանապարհական ծախք ամեն մի մարդու համար

թե երեսփոխանական թուղթը ստանալու եւ թե ճանապարհի {ծախքը} ստանալու համար, որ այդտեղից ճանապարհ ելանենք դեպ

ութիւնը եւ ո՛չ աղքատութիւնը, ո՛չ արդիւնքը եւ ո՛չ {ծախքը}, որովհետեւ չկայ միաբան գործակցութիւն մի ազգային

հիմքի վերայ: Յաւելացո՛ւր սորա վերայ եւ քաղաքային {ծախքը}, որ ուտում է եւ մաշում է բոլոր, ինչ որ մարդը իւ

զիւհազ ծայրը ծայրին է հասուցանում իւր եկամուտը եւ {ծախքը}, նա վարձկան է, իսկ վարձկանի աշխատութիւնը իւր հա

եթէ ոչ աւելի, գէթ հարիւրին քառասուն առաւել է եւ {ծախքը}: Եթէ մարդը, հինգ ստանալով, աղքատ էր գեղում, ա

է, եւ չնայելով այդ դժուարութիւնների վերայ ` մեր {ծախքը} անչափ. մօտ տեղերում կամ մօտ ժամանակներում հրիտակ

դ եկեղեցու մէջ, որ նա տնտեսէ տարեկան արդիւնքը եւ {ծախքը}, այլեւ հոգաբարձու լինի եկեղեցու պիտոյքին: -

Այդ աշխատության տպագրությունը կարոտ է 400 մանեթ {ծախքի}, այս պատճառով խնդրում եմ, որ ինչպես Նազարյանցի

սպես լինելով բանը, պիտո է մտածել եւ վարելու դատի {ծախքի} վերա եւս: § 3. Ձեզ քաջ հայտնի պիտի լինի, ո

կտրական հեռագրով: § 3. Մեր ստացած ճանապարհի {ծախքի} արծաթով, առանց վերստին այլ ծախք պահանջելու, կմն

ոխանակագիր կքաշե քաղաքը մեր նշանակած դատաստանական {ծախքի} համար, եւ այդ փոխանակագիրը մեզ կհասուցանե մեր ցո

ական ծախքերից, նշանակված արծաթի կամ նորանից արած {ծախքի} հաշիվը քաղաքին ցույց տալու հանձնառու ենք, մաքուր

գացողությունը կամ գործը ավարտելուց հետո ճանապարհի {ծախքի} տնօրինությունը յուր ժամանակին հայտնելով քաղաքին է

տ: Մեր առջեւ դրած է բոլոր տէրութեանց եկամուտի եւ {ծախքի} ցուցակները: Ահաւասիկ ամենահարուստ համարուած Անգլ

րուստ համարուած Անգլիոյ 1860 թուականի եկամուտի եւ {ծախքի} ցուցակը: Եկամուտ....... 70, 283, 67

այդ համեմատական լաւ տարու, Թիւրքիայի եկամուտի եւ {ծախքի} ցուցակը. Եկամուտ...... 286, 100, 615

միայն, ծածկել Թիւրքիոյ պարտքերի շահը եւ տարեկան {ծախքի} պակասորդը: Ի՛նչ պիտի լինի ուրեմն այս հնարների ու

ը անձրեւից քայքայուելով բոլորովին ոչնչացան եւ ինձ {ծախքի} մէջ ձգեցին, բայց դու, երեւի, փոխանակ գոյութիւն

անը չունի այնքան արծաթ, որ կարողանար դիմանալ այդ {ծախքին}: Գիտեմ եւ ընդունում եմ, այդ ճշմարիտ է, բայց դո

պիտի վերահասու լինի եկեղեցու տարեկան արդիւնքին եւ {ծախքին}: Երեսփոխանը ի՛նչ է. ովի՛ երեսփոխանն է նա. ո՞չ

, մի քանի այլ մարդիկ տարեկանը սկելու են յուրյանց {ծախքով} ։ Այս օրերս մեր օրագիրը մի երկու խոսք խոսելու

նին " Հյուսիսափայլ " ծրագիրը, որի գինը ճանապարհի {ծախքով} հանդերձ է ինն մանեթ եւ կես: է Որքան տոմսակ կարող

միջոցին դէպի Ազովեան գաւառը, փոխադրել Ղրիմից ՄԵՐ {ծախքով} այն ձեր բոլոր գոյքը, որ միայն փոխադրելի էր, որ

ներ եւ ամենայն բան, որ ցանկալի էր նոցա, իւրեանց {ծախքով}, ամենեքեան առհասարակ ազատ մնալով ամենայն իջեւանա

ել օգտի համար թոյլ է տրւում կառուցանել ձեր յատուկ {ծախքով} վաճառական ծովագնաց նաւեր, հիմնարկել հարկաւոր եւ

եցիկ ամբարներ եւ այլ շինուածք, այլեւ բաւական մեծ {ծախքով} սարի յետնակողմը փորելով եւ նորա քար ու հողը շինու

քային ջրերի բժշկական եւ բնագիտական ժողովը արքունի {ծախքով} ուղարկած է Լինդմանին Տաճկաստանի Բրուսա քաղաքը՝ ք

ռնալ Մոսկուա եւ այնտեղ ուսանել Կովկասեան Կօմիտետի {ծախքով} ։ Այսպիսի հանգամանքներով, 1851 թուականին Օգոս

։ Աւարտած լինելով իւր ուսումը Կովկասեան Կօմիտետի {ծախքով} ՝ արդէն արքունական կանոնադրութեամբ ենթարկւում էր

վ առաջ բերած մեծ վաստակս եւ շատ աշխատութեամբ արած {ծախքս}, վատ վաճառականութեամբ, թեթեւ բանի հետ չեմ կարող

ի քաղաքական կառավարությունը, որի ծերակույտի վերա {ծածանում} է Վիկտոր Էմմանուելի դրոշակը, երբ քանի մի անգամ ա

ւ գինետունքը, մինչեւ վարսավիրանների խանութները, {ծածանում} է Սարդինյան դրոշակը, եւ ազգի բերանը ուրախությամբ

ն, Ոսկիամայրն չարժէ նորա մօտ ոչինչ. {Ծածանում} է ուսի վերայ մազերը, Բերնի վերայ ծաղկում է

ար նոր սահմանագլխի վերայ, ուր մանուկ առագութեամբ {ծածանում} է յառաջընթացների դրօշակը: Չէ կարելի միեւնոյն ժամ

ր հանելով, թռչկոտում են։ Բայց դոքա՛, գլուխները {ծածկա՛ծ} ) եւ երեսները փաթաթա՛ծ, նստում են ինչպէս մի հոտ

ւնը, նորա բոլոր միւս աշխատութենների նման պատած է {ծածկախօսութեան} մառախուղով: Այս աստուածաբանի աշխատութենների մէջ

իսի թղթակիցների վերայ եւ, եթէ կամենան, կարող են {ծածկած} մնալ հասարակութենից՝ երեւելով բոլորովին այլ զգես

քեզի այս չի գալ, որ ոսկերքըդ սփոփուին... {Ծածկած} է քո օթեւան... Դու ընկեր ես վշտերին... Ք

ւ նորանցից Այն անտառների թագուհին, Որ {ծածկած} է աչքերից: Եւ ո՞ւմ արդեօք նա իւր սիր

րերումը գիտությունը չունի այլեւս ոչինչ նվիրական, {ծածկած} ու վարագուրած գաղտնիք, որ պահած լինեին մի քանի ա

զնեան բառարանը "գլխարկեալ" հասկանում է ոչ "գլուխը {ծածկած} ", այլ՝ "գլուխը կախած". եւ այդ բառարանի բերած վկայ

ը կախած" են հասկանում, բնաւ արգելք չեն եւ "գլուխը {ծածկած} " հասկանալու, որովհետեւ ամենահին վկայութիւնը Աստու

Զ., հմ. 12), որ չէ ցոյց տալիս որոշակի կամ գլուխը {ծածկած} կամ կախած։ Միտքը այն է, թէ Համանը գնաց տրտմած եւ

չ բառ է գործ դրած այնտեղ։ Հրէական բնագիրը "գլուխը {ծածկած} " է ասում։ Մեր թարգմանութիւնը ոչ թէ հրէական բն

քեզ հոգուս պէս սիրում եմ եւ քեզանից երբեք մի բան {ծածկած} չեմ, ուրեմն լսիր եւ այս գաղտնիքս, որ ոչ ոք չգիտ

նդ զգալի էր Մանուշակի գեղեցկութիւնը. նորա գլուխը {ծածկած} էր գեղեցիկ թաւիշեայ ֆէսով, որի շրջանակը կարած էր

ց վերայ բժշկութիւնը նայում է ինչպէս մի վարագոյրով {ծածկած} խորհրդական բանի վերայ, եւ չունի դրական հնարներ ա

մի հովանոց, ծածկում էր նորանց: Աչքերի կոպերը, {ծածկած} սպիտակ-դեղնագոյն ճպռով, որ եւ փոքր ինչ յառաջ վազ

մասներով Մխիթարեան միաբանութեան գործականութիւնը, {ծածկած} ու դրած էին նոյն իսկ սերմերի, նոյն իսկ հիմնարկու

աների գրած գրքերով, մի անմերձենալի վարագուրի տակ {ծածկած} լինելով նորա աչքից պապականութեան ստոյգ ինչութիւնը

ռութեամբ, ինչպէ՞ս գեղեցիկ մեկնում էր այն սաղմոսի {ծածկամիտ}, առանց այբ եօթն տունը. չկարծեմ, որ եպիսկոպոսնե

մասին հրատակացս, որովհետեւ տեղեկութիւնքդ մթին, {ծածկեալ} ընդ փոշւով գրեա՛ թէ կէսդարեան ժամանակի չեն բաւակա

ժան, Մարդերի եւ աստուծոյ առաջ: {Ծածկեալ} խորհրդի հոգսերով ` Սուրբ պատկերի առջեւը `

նմա անդէն առ նմին զխօսելիսն, եթէ բանականութիւնն {ծածկեալ} է դեռ եւս փշովք եւ մամռովք՝ ոչինչ ունի հանելոյ ի

զորոյ չունիմ օրինակն, եւ առաւել քան զայս, առ ի {ծածկել} զարժանաւոր նախատինս կաթոլիկաց, ծագեալ ի յանդիման

: Տարեկան ծախքը օրագրի հազիվ հազ կարողանում ենք {ծածկել}, ասում ենք հազիվ տալ, բայց պիտի իմանալ, որ մեն

լուսաւորել Հայոց ազգը: Այս տեղ չկարողացայ ես {ծածկել} իմ ծիծաղը, որ առատութեամբ դուրս թռաւ կուրծքիցս:

ազգային գործերը, ինչո՞ւ սիրենք խաւարի վարագուրով {ծածկել} մեր վէրքերը, որոնք, այսքան տարիներ թաքուն մնալո

ր ճշմարտութիւնը պիտոյ է բաժինք յառաջացնէին: Բայց {ծածկել} եւ վարագուրել ճշմարտութիւնը աշխարհին հաճոյանալու

թիւն։ Բայց, երանի տալուց յետոյ իսկոյն աշխատելով {ծածկել} իւր անկրթութեան մեղքը, շարունակում է ասիական կամ

մետալեայ դրամը չպիտի կարողանայ, մի տարի միայն, {ծածկել} Թիւրքիոյ պարտքերի շահը եւ տարեկան ծախքի պակասորդը

որա աչքում: Շատ դառն է մեզ ասել այս խօսքը, բայց {ծածկել} այն, ինչ որ զգում ենք, համարում ենք ոչ միայն կե

ատուելի հեղինակը չէ՛ կարողացել գո՛նէ մասնաւորապէս {ծածկել} իւր համակրութիւնը Յիսուսեանց հետ եւ համարելով, թ

եան գործիք: Շատ ամբարիշտ մարդիկ իւրեանց յանցանքը {ծածկել} են քրիստոնէութեան վարագոյրի տակ: Պ. Շաքարեա

եւ ձեռքի թաշկինակով սրբեց աչքերը շտապով, բայց, {ծածկել} կամելով իւր արտասուած լինելը, ձեւացուց, որպէս թ

ճի-օղլուի վերայ բաւական ժամանակ, բայց չկարողացաւ {ծածկել} իւր հեգնական ժպիաը, որ խաղում էր ահա շրթունքի վե

ց: Մանուշակը շատ ուրախացաւ, բայց աշխատեց {ծածկել} իւր ուրախութիւնը, որ յայտնի չլինի տրտմութենից դէ

ենայնի այս ամենայն զգոյշ փօլիթիքայք ոչինչ կարացին {ծածկել} 'ի յերեւան գալ այժմ միաբանութեան, զի իբրեւ ձորձ

ատառոտուն ընդ որով մերկութիւն մարմնոյն երեւի, 'ի {ծածկել} զմին յանդամոց, միւս այլ ակներեւ յանդիմանի. վասն

ս կոչեցին առ 'ի զերծուցանել զանձինս իւրեանց եւ 'ի {ծածկել} զկեղծ արարս իւրեանց եւ որպէս թէ նոքին իսկ չէին գլ

մեզ, տեսանելով մի բարոյեական խոց մեր ազգի վերայ, {ծածկել} նորան։ Դիցուք թէ վարագուրում էին առ ժամանակ այդ վ

րքի բառ է երեւում՝ բաղկացած բաշ-գլուխ եւ էօրթմէք- {ծածկել}, հովանացնել բայից։ Բայց չալ-օխամը կամ չալ-շխամը

ւակայութեան օգնութեամբ, եւ ոչ միշտ աջողութեամբ, {ծածկել}: Պ. Պռոշեանցը երբեք կարօտ չէ այդ օգնութեան, եթ

: Ես չեմ կարող տեսանել մի գործ, որ ազգային դիմակ {ծածկելով} երեսին, բայց էապէս հիմնուած լինելով նիւթական շար

դպիսի սուտ ազգասէրք, որոնք, ազգասիրութեան դիմակ {ծածկելով} երեսի վերայ, երկաթի կօշիկները հագած, մաշել են Հ

մ են, բայց արագիլից եւ մօրահաւից կազուար շինել, {ծածկելով} մի կոպիտ վահանի տակ, ճշմարիտ լսած չէի: Ձեր

նի նեղսիրտ, պղտոր տեսութեամբ պարոնների առաջեւ, որ {ծածկելով} ազգի պակասութիւնքը՝ խառնափնդորում էին ամենայն դատ

ամ շփոթւում եմ, - պատասխանեց պ. Յովնաթանեանցը, {ծածկելով} իւր տհաճութիւնը: - Սակայն խնդրում եմ լսել ձեր խո

ի, յորում Մխիթար աբբայ իւրով փօլիթիքական հնարիւք {ծածկելով} զիւրն փօլիթիքա, եւ զիւր ուղղափառ դաւանութիւնն առ

ն Հասարակապետութեններին, այս Յիսուսականութիւնը, {ծածկելով} իւր դիտաւորութիւնը եւ խորհուրդը աղքատութեան եւ բա

թիւնը որպէս մաքսանենգութիւն հազար արկոսների աչքից {ծածկելով}, որպէս մի սրբազան աւանդ սիրտը բերանը եկած այսօր

ինչեւ ՚ի ստորոտս Ալպեան լերանց Իտալիոյ, մշտաձմեռ {ծածկելոց} ընդ ահարկու բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս ընդ այսո

ով գնացի մինչեւ ՚ի ստորոտս Ալպեան լերանց մշտաձմեռ {ծածկելոց} ընդ ահարկու բեռամբ ձեան: Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ

նայել եգիպտական աստուածուհու երեսը՝ առանց քօղով {ծածկելու} նորան: - Այդ ե՞րբ է լինելու: - Ինձ չէ տ

լու համար եւ իւրեանց բռնած ճանապարհը ամբոխի աչքից {ծածկելու} խորամանկութեամբ գրեցին իւրեանց դրօշակի վերայ հաւա

ուր, 500 ռուբլին տալիս էր, իւր կաշառակերութիւնը {ծածկելու}, եւ պապի աչքում երեւելու հաւատարիմ: Եթէ պապը նո

ց ճարելու, մի բնակութիւն գտնելու կամ մերկութիւնը {ծածկելու} համար: Իմ ազգասէրը պատուելի է միայն նորա համար,

էր Հայերի հետ, ուրեմն, առանց հայութեան դիմակով {ծածկելու} իւր պապականութիւնը, հրապարակով քարոզեց, թէ ինչ

անձը, խօսքը եւ գրիչը սորա կամ նորա պակասութիւնքը {ծածկելու}: Ոչ երբեք պիտի չառաջանայ ազգը, հետեւելով հ

որոց մտանեն արգելու"։ Նա, որ այս բոլորի մեղքը {ծածկելու} համար, ինքը իր թշուառ գլխից տեսութիւնք եւ համակա

րս գալ Րեդուտկալէից դէպի Կովկասու սարերը... Ի՛նչ {ծածկեմ} պատճառը, մի փոքր արծաթի հաշիւ ունէի մի նայիբի հե

ռնեմ, ո՞ւմ ասեմ, իմ երեսի կեղտը պիտի որ ես ինքս {ծածկեմ} օտարների աչքից... Մինչդեռ այսպիսի մտածմուն

բամբասեն հեղինակների արդարաբանութիւնը եւ դորանով {ծածկեն} իւրեանց անուսումնասիրութեան մեղքը, այն ժամանակ ա

նից ՚ի տարած, Կարկտաբեր թող թխպագին յաւէժ ամպովք {ծածկեսցի}, Մինչ անաղօտ ուսման փայլէ առաւօտեան արուսեակ։

արծ ամպի տակ: Խոր գիշերը լռութիւնով ` {ծածկեց} կէսը աշխարհի, Էլ չի երգում սոխակն ուրախ,

Բերանժէ) Ցուրտը փչեց. ձմեռ սաստիկ. Ձիւնը {ծածկեց} գետինը, Ամենայն մարդ մտաւ իւր տուն, Պատսպարուիլ

արանը: Յովնաթանեանցը, բոլորովին ամբոխուած, {ծածկեց} նամակը, որովհետեւ սովոր էր նա մեծ մարդ ցոյց տալ

ես թէ, հանդարտեց Վարդ-խաթունի սիրտը, բայց երեսը {ծածկեցաւ} կանաչ-դեղին վարագուրով, որ, ինչպէս ասացինք, պա

այլի, Արծաթահերն չի երեւում, թուխպ ամպերը {ծածկեցին}, Արուսեկի նուազ լոյսն էլ իմ աչքիցը խլեցին.

ծոցը, եւ ահա՛ արեւմտքում դիզուած սեւ սեւ ամպերը {ծածկեցին} արեւը մեր աչքից: Մեք ընկղմուեցանք մի խոր գիշերի

, որ մարդը տուն գտնէ, հաց ունենայ, մերկութիւնը {ծածկէ}, բնութեան պարտքերը հատուցանէ, ահա այդ ճամփան եւ

համար, որոնք թէ եւ Յիսուսեան էին, բայց պիտոյ է {ծածկէին} այդ նախ, Կարգի օգտի համար, երկրորդ հասարակութեա

թեամբ կատարեց այս հրամանը, որ պիտոյ է նոր փառքով {ծածկէր} Կարգի երեսը։ Նա ընտրեց այս մասին Լայենէզը եւ Սալ

եւ զգիր Պարսից: Ի թեւ կատաղի փոթորկացս՝ թռչին {ծածկին} ի մէնջ եւ գիտութիւնք ծաղկեալք ի Հայաստան, ի կատա

զ ի ծանօթութիւն անուամբ եւ եթ, այլ զի գործք նոցա {ծածկին} ընդ փոշեաւ վանօրէից Հայաստանի, կամ ընդ փլատակօք

իներ, աւա՜ղ, Մինչեւ ամառը թուխս նստեմ նորից ` {Ծածկիր}, խնդրում եմ, դու ինձ, աքաղա՛ղ ". Ասում է, փա

ղայի հանդերձքը, սկսած շապիկից մինչեւ վերարկուն. {ծածկիր} տղայի գլուխը մի կարմիր թաշկինակով, իսկ ինքդ սկսի

ր անձը, Ոսկենըկար գլխարկներին սեւ քօղ իջաւ {ծածկոյթը}: Լսեց ազնիւ, թնդաց սիրտը, ողբաց արքայի մա

Ինչպէս կարելի է, որ արագիլը կամ մօրահաւը, թէեւ {ծածկուած} էին վահանի տակ, չյայտնէին իւրեանց ինչ լինելը: Կ

լով կապոյտ ալիքների վերայ: Հիւսիսում դաշտերը {ծածկուած} են յաւիտենական ձիւներով, ծովերը գտանւում են սառց

ցան մեր նախնեաց եւ մեր ոսկերքը: Դարաւոր սպիներով {ծածկուած} է մեր մէջքը, անզուսպ բարբարոսութիւնը իւր ոյժը մա

ամբողջութիւն, որ երբեմն կար եւ որի դարաւոր փոշով {ծածկուած} յիշատակարանների վերայ բաբախում է նոցա կուրծքը, ե

լիքը, քան թէ այսօրուայ քննութիւնը, քանզի ապագան {ծածկուած} է վարագուրով, որի վերայ մարդը խոշոր տառերով գրել

րի վերայ մարդը խոշոր տառերով գրել է յոյս: Ապագան {ծածկուած} է լոկ կարճատես աչքերի համար: Ապագան ներկայի ժառա

րկաթեայ խաչ Քրիստոսեան։ Դարաւոր փոշով {ծածկուած} Տաճարի պարսպի տակ Կայ մի ծակ ուր օձի պէ

մ գտանուել էր ապառաժ Լիգուրիայի պատերազմումը, որ {ծածկուած} է անվերջ անտառներով: Սա իւր յափշտակած արծաթ

ատ են զարմանում, երբ տեսանում են պատերազմի դաշտի {ծածկուած} բազմախուռն զէնքով, բայց թշնամի չկայ: Ասում են,

ս չէին տեսանում փեսայի երեսը, ոտքից մինչեւ գլուխ {ծածկուած} լինելով քօղով, գիտէին միայն, թէ այն մարդուն է,

որ բացում է ազգի այս տեսակ բարոյական խոցերը, որ {ծածկուած} մնալով ոչ միայն կարող են փտիլ, այլեւ իրենց վարակ

նով: Այս հարցմունքից յետոյ չէր կարելի այլեւս {ծածկուել}, պիտոյ էր յառաջ գալ, եւ կերպարանքը, գլուխը կախ

, որ մեռեալը չէր դուրս գալու, բայց փոքր հողի տակ {ծածկուելով} մարմինը, երբ որ սկսանում էր փտել, իւր վերլուծու

եպիսկոպոս չհաղորդուեցաւ եւ, դուրս գնալով բեմից, {ծածկուեցաւ} ամբոխի մէջ, եւ երբ կայսրը գանչեց նորան եւ յանդիմ

ւթեան ովկիանոսի մէջ. նոցայ աւետաբեր լոյսը շուտով {ծածկուեցաւ} մարդերի չարութեան ամպերի տակ - միայն նոցայ տխուր

անակեցիք արծաթի հետ: Պ. Յովնաթանեանցի երեսը {ծածկուեցաւ} կարմրութեամբ, տհաճութիւնը կաթում էր նորա մեռած ա

երկանդամ տեսանել ճշմարտութիւնը: Իզիսը պիտի քօղով {ծածկուի} միշտ եգիպտացու աչքից։ Այս պատճառով եւս տեսանում

ի, յետոյ այնքան ջուր լի՛ց ամանի մէջ, որ հայելին {ծածկուի}: Առ մի ութ կամ տասն տարեկան տղայ, բայց հարկաւոր

յց տալ աշխարհի, բայց այդ խաբեբայութիւնը բնա՛ւ չի {ծածկուիլ}, եւ նոքա է՛լ աւելի շատ յաւելուածներով բարկութիւն

մտանել յուր անունով եւ առավել ապահովության համար {ծածկում} է յուր անձը բոլոր հոգեւորականության անունի տակ:

2 12 12 12 Սերմերը {ծածկում} են հողով: Մոռացա ասել, որ հողը պետք է հերկել ըս

այց, համենայն դեպս, կոկորդդ ու քիթդ մրի նման չի {ծածկում}: Առայժմ ուրիշ ոչինչ չունեմ գրելու: Սպասում

ամենալաւը այս սովորութեններից է այն, որ օրիորդքը {ծածկում} են իւրեանց գլխին բարխատեայ կամ ատլասեայ ոսկեղէն կ

եմ. Օտար ազգի առաջեւը Պակասութիւնքը {ծածկում} եմ: Թէ մի աղքատ կը գայ իմ մօտ,

այտնում էր, որ հաւատարիմ երեւի, իսկ մեծամեծները {ծածկում}, որ հարստանայ: Իհարկէ այսպէս բան բռնողը, անտար

յիններին էր սիրում եւ նոցա նաեւ ամենամեծ յանցանքը {ծածկում}. իսկ միւսերի ամենափոքրը իբրեւ քրէական յանցանք դա

րութիւնը։ Մենք չենք կարող այս թոյլ տալ, երբ նա չէ {ծածկում} մեզանից Ներսէհ եւ Հրահատ Կամսարականների կանանց գե

դնդապետը նստած տեղից. նա իւր ներքին ուրախութիւնը {ծածկում} էր երեսի արտաքին թթու կերպարանքի տակ. շատ ուրախ

ութիւն տալով: Նա գովում է ազգը, նա օտարի առաջեւ {ծածկում} է նորա պակասութիւնքը: Նա այնքան սիրում է Հայոց ա

էիր, եթէ պատահէիր այնտեղ. պատճառ, կապայի տակից {ծածկում} են կուրծքերը մի կերպասեայ թաշկինակով, եւ կապան հ

ոփոխութիւնը. պատճառ, մի մեծ ղենջակ սկսած մէջքից {ծածկում} էր մինչեւ ոտքերը: - Ներեցէ՛ք խնդրեմ, պարոն փ

ւանդի մօտ. հիւանդը պառկում է մէջքի վերայ, երեսը {ծածկում} են մի պաստառով. մի կին, բռնում է մաղը իւր սարքո

մ էին դուրսից. ճակատի ոսկրը, որպէս մի հովանոց, {ծածկում} էր նորանց: Աչքերի կոպերը, ծածկած սպիտակ-դեղնագո

ման անթափանցիկ պաստառից լայն զգեստ, որ երբեք չէր {ծածկում} աչքից նոցայ մերկութիւնը... Աջ ուսերի վերայի

որ միայն արգելք էին արձակ մազերին, որ նոքա չէին {ծածկում} հրեշտականման երեսները: Իւրաքանչիւրք աջ բազուկներ

րում հարկաւորում էր անպատճառ խաչի գործածութիւնը, {ծածկում} էին նորան ամենայն կողմից ծաղիկներով այնպէս, որ ն

բուռը հող դնում ես մէջտեղը ու ետքը բոլոր աշխարհը {ծածկում} ես ջրհեղեղով, էլ խե՞լք է այնուհետեւ պահանջել, ո

ծ կամ մեռած եւ արդեն հազարավոր տարիների փոշիներով {ծածկված} գրականություններին, որոնք եղած են աշխարհի երեսին

որ պատահմամբ հիւր եկան Ահա ինչպէս ես այսօր՝ {ծածկված} քօղով տխրութեան։ ԱՍՏՈՒԱԾ Ո՜վ երկն

ինք։ Բռնութիւնը ո՛ր դիմակի կամ ինչ շպարի տակ եւս {ծածկվի}, այնուամենայնիւ մինչեւ գերեզման մեզ միշտ ատելի կ

ւցի նման կեռացած դէպի վերին շրթունքը, համարեա թէ {ծածկւում} էր թաւ ընչացքի մէջ, որ նոյնպէս դեղնած էր: Երեսը

չեն կարողացել հասկանալ այն հիանալի խորհուրդը, որ {ծածուած} կայ այս գործի մէջ։ Այդ պարոնները փչում են իւրեան

ճ ժամկոցի պատասխանն: [Նամակի վերեւը գրված է] {Ծածուկ} կարդացեք: Ամոթ է: Օտար մարդու առջեւ չի կարդաք:

անհարազատ լինելով, շատ վնասներ էին հասուցանում՝ {ծածուկ} կերպով վատնելով իւրեանց պարոնի արծաթը։ Այս պատճա

, որոնցից գանգատ ունիք, որովհետեւ մերկացնում էին {ծածուկ} պահած ազգի վէրքերը՝ վիրաբուժական դարմաններ մատու

ձ, ես նորան կ'ուղարկէի մի նամակ, որ հօրեղբօրիցս {ծածուկ} շարադրել էի եւ շատ հաւատացած եմ, որ կ'ուրախանար

ի Պ. Իսահակեանցը, որովհետեւ մերկացնում էին ազգի {ծածուկ} պահած վէրքերը՝ վիրաբուժական դարմաններ մատուցանել

անքի տպարանին մէջը (մեծաւորէն եւ միւս անդամներէն {ծածուկ} ) տպուած շինծու անցագրին պատմութիւնն ընենք:

միաւորուիլ եւ խաղաղութիւն առնել (Յունաց հետ), {ծածուկ} արտասուելով սխալական վարդապետութեան եւ ախտաւոր ձգ

յանձնեց նորան երկու նամակ Կայսեր անունով. մինը՝ {ծածուկ}, իսկ միւսը՝ յայտնի: Առաջին (այսինքն՝ ծածուկ

ծածուկ, իսկ միւսը՝ յայտնի: Առաջին (այսինքն՝ {ծածուկ} ) նամակի մէջ նա ուղղակի ցոյց էր տալիս իւր առ ի ս

վերագրուած երկդիմի բնաւորութիւնը, մերժում ենք եւ {ծածուկ} նամակի գրութիւնը կամ գոյութիւնը: Ազգի եւ ազգ

յգ Կրքով վառուած, խայտ ի խայտ Փախչում վայրեր դէպ {ծածուկ}, Թէ ինչո՞ւ... - չի՛ ասւում այդ: Այն, ինչ պիտ

, նայի՛ր մի հիւսիս"։ Լուրից ահագին Կազբէգը {ծածուկ} ամբոխուեց, Նա իւր ուշքը ու աչքերը դարձուց

կ լինելով կարդինալի հոգուն, եւ քաջ իմանալով նորա {ծածուկ} եւ յայտնի գործերը, միշտ պէտք է հեռի փախչէր նորան

դրելու: Տղայամիտնե՛ր, միթէ՞ այդ բանը կարդինալից {ծածուկ} է: Կարդինալի քրմական պատգամից ո՛չ մի հատուցումն

էի չարաթոյն ժանիքից գազանների, որ այն օրից սկսած {ծածուկ} դարան մտնելով եւ իրենց անհամար հարստութեան համեմա

գո՛նէ, իր հոգեղէն բնութեամբ տեսնելով թշնամիների {ծածուկ} լարած որոգայթը, կարողանար զգուշացնել ինձ եւ յանձ

զդեցութեան հետեւանքը, այդ մի սուրբ բան է եւ պիտի {ծածուկ} մնայ միշտ ուրիշից, որ մի գուցէ օտարոտի խորհուրդն

այց մինչդեռ նա չէ կատարել այս գործը, մէք նորանից {ծածուկ} կարդանք նորա նամակը եւ տեղեկանանք կուսական գաղտնի

չ կը տայ Աստուած: Մանուշակը կարմրեց եւ սրտիցը {ծածուկ} բարկացած մտածում էր, եւ որպէս թէ առանց ձայնի եւ

պիտի խոսէր նա մի օտար մարդու հետ, հօրից եւ մօրից {ծածուկ}: Նա մտածում էր, առաջին անգամ Շահումեանցը տես

կներում։ Այս պատճառով հարկադրուած էր Մխիթարը {ծածուկ} փախչել Տաճկաստանից։ Աշակերտներից երկու երկու ուղ

չէ՞ հեռանում Քրիստոնէական իսկութենից։ Արդեօք այս {ծածուկ} եւ ծպտեալ կերպարանքով անցնել չէ՞ դէպի հոգու թագաւ

ի Չինացի վաճառականի, որ յօժարեցաւ գիշերով եւ շատ {ծածուկ} հանել նորան Կանտօն քաղաքը։ Բայց Կսաւիէն չ'յաջողե

ուր ամենայն երեկոյ գնում էր Հենրիկոս IV-ը, եւ մի {ծածուկ} տեղ պահուելով՝ սպասում էր թագաւորի գալուն։ Գաբր

Յիսուսեանք իւրեանց կանոնի զօրութենով, չէին կարող {ծածուկ} խորհրդակցութիւններ գրի միջնորդութենով ունենալ, մ

ար եւ բնական ատելութիւն։ Այս ժողովը հաւաքւում էր {ծածուկ} ինքեան իսկ Վատիկանի մէջ։ Վերջապէս 1773 թուականի

դնում այն բանին, թէ մտել ենք քննութեան մէջ առանց {ծածուկ} մտքերի, այլ պարզութեամբ, եւ խօսում ենք ուղղակի

դդէմ, եթէ չկարողանար յայտնի դէմ դնել նորան, գէթ {ծածուկ} տեղեկութիւն կը տար իր եղբօրը, առանց ամենեւին հոգ

որ կապոց առնուր նորանից որպէս թըլիսմ եւ Գարեգնից {ծածուկ} ուղարկէր Վարդիթերին: Արդէն ասած ենք, որ Սօ

մնալ իր հարստահարողների ընդդէմ եւ միայն գիշերով, {ծածուկ}, խորհրդական առանձնութեան մէջ բողոքել, երբ ոչ ոք

դաժան Բորէասը, որ խլում է աղքատ շինականների տան {ծածքը}, որի զօրութեանը չեն կարող դիմանալ շատ անգամ հարի

, մի հեղեղ կամ հարիւրամեայ ծառերը արմատից եւ տան {ծածքը} պատերից խլող մրրիկ, ո՛չ, այլ այնպիսի խաղաղ երեւ

պուածում, մանաւանդ թէ, հիւանդը վախճանի, ինչքան {ծակ} մարգարէութիւնք են լինում. " Բժիշկը դատապարտելի է

ւականի համար, որովհետեւ ընդ ամենն 12 գլուխ է այդ {ծակ} մարգարէութիւնը: - Թերահաւատութիւն... Թերահա

, ուր ասում էր նա, թէ " պարտքով ապրիլը նմանում է {ծակ} տակառի մէջ ջուր լցնելու"։ Մոռանում է, դարձեալ

փոշով ծածկուած Տաճարի պարսպի տակ Կայ մի {ծակ} ուր օձի պէս Կարէ մտնել մարդ միայնակ։

ի հայ սխօլաստիկը ինքը եւս պատրաստել էր մի այդպիսի {ծակ} մարգարէութիւն։ Սա հանդիպողին ցոյց էր տալիս այդ ա

ւմն է անցել յիշուած անցքը. հեռի՜ մեզանից այդպիսի {ծակ} մարգարէութիւնք, այլ որպէսզի ցոյց տանք, որ Սեւու

կարծ, նայելով դէպի վեր առաստաղի վերայ, տեսաւ մի {ծակ}, որից անցանում էին արեգակի ճառագայթքը, երբ նա մ

ւ, գլխներին հաւաքելով մի քանի թերահաւատ մարդիկ, {ծակ} մարգարէութիւններ են առնում, գուշակում են հազար վ

դիթերի մահից յետոյ, դուրս է գալիս նորա ծոցից այն {ծակ} մարգարէութիւնը, եւ երբ նորա բովանդակութիւնը ուրի

ն թւում մեզ, այսօր մարդ չկայ, որ հագնի, եւ եթէ {ծակ} ու ծուկից մի մարդ դուրս էլ է գալիս այն շորերով,

յոր միայն գտանիմ ապաստան (այլ) առանց հայելոյ ի {ծակախոյզ} պատասխանիս քահանային Բարսեղի՝ դատել ըստ իրաւանց

ել էի ձեզ եւ ձեր ընկերակիցներին, թէ տեղիք չունիմ {ծակամուտ} ճանապարհներով գործ կատարել, եւ իմ ասածը կամ գրած

երեք կանգուննոց ասեղներ, որ քանի կարելի է, լավ {ծակե} իմ սիրտս, եւ ես իմ այս օտարությանս մեջ ամենայն օ

աւ ազդեցութիւն չգործելով, երեւում է թէ նետի նման {ծակել} են չխոստովանուած փիլիսոփայի անձնասիրութիւնը:

քո արեւը, ես խաբար չեմ, կ՚ըլնի որ ջուրն ինքն ա {ծակել} " եւ այլն: Խեղճ հարեւանը գիտէ, որ Հեթումը սուտ

ր կողմը եւ նայես, ամենայն տեղ երեւում են անհամար {ծակեր} ու ճեղքուածներ: - Հին շինուածք է, - պատասխա

հանդիսին, երկիւղից սկսեցին առաստաղին կպչոտել եւ {ծակերը} մտնել. խառնակութիւնը շատ մեծ էր, որպէս թուրքի դ

դատարկութեանը վկայում էին բօժօժների վերայի փոքրիկ {ծակերը}: Բայց կուրծքը բաց կարած ասելով, մի՛ իմանար, պա

յ, Որ մուկի պէս Վատիկանի Մտնէք {ծակերն} ահաբեկ. Այսօր տօնն է մեր Մեսրովբի, Ո

գոռում է թէ " Դուռը բաց արեք ", Տիրանը, ահից, {ծակերն} է մտնում: Մնում է տակաւին Սօսի մօր, այդ բանում

պէս պատճառ տուեց կամ, լաւ ասել, որպէս մի խթանով {ծակեց} քնած ազգերի կողքը. զարթեցան եւ նայեցան իւրեանց տ

ի 1-ին: 25-26 որպէս 24-25 26 լոյս 27, ֆլիւսը {ծակեցաւ} ներսի կողմից եւ շատ թարախ ու արիւն վազեց: 27-ին

նում, ի՛նչ պատճառով: - Ո՛չ, մայրիկ, ասեղով {ծակեցի} ձեռքս, նորա համար աչքերս լցուեցան, - պատասխանեց

լու, ամեն օր կաշխատիք, որ նոր նոր խոցերով սիրտս {ծակեք}, վիրավորեք: Եթե մեղանչել եմ Ավտուշին այստեղ բեր

ուածքները միշտ խոնարհում են դէպի կործանումն. այս {ծակը} յառաջացաւ վերջին երկրաշարժութիւնից: Ես քանի մի ա

պարհ բանալու համար, կրով ծեփել առաստաղի ճեղքուած {ծակը}. այդ ժամանակ ահա, Ձեր մռայլութիւն, ազատ կը մնա

համար. ճարտարապետական կանոնը ստիպում է մեզ, մի {ծակը} փակելով, բանալ միւսը եւ զանազան փոփոխութիւնք առն

այս ներողութեան կոնդակը եւ փակիր սորանով առաստաղի {ծակը}. կան մարդիկ, որ հաւատում են, թէ սորա գրողը կար

րեմն, որ նորա ձեռքի գիրը կարող է փակել դժոխքի մի {ծակը}. մանաւանդ այդքան խաւար եւ անթափանցելի մտքերի միջ

ուխ տուեց եւ վեր առաւ քաւութեան մագաղաթը առաստաղի {ծակը} փակելու համար: Մի անապատական, որ աշխարհի փ

գերին, Խեղճացրու հոգին առ: Ձենդ լսողը սասանի, {Ծակը} մտնի, տազ անի, Ասի, հրէս, Գրիգորը, Կը տայ ին

Առ խարխափ շօշափելով Գտանում է այն {ծակի} մէջ Քարի ծայր... անգիր անշուք. Այդ ին

- Ինչպէ՞ս, ի՞նչ. այդքան շինութիւն միայն մի {ծակի} համա՞ր: - Այո՛, Ձեր մռայլութիւն, մի ծակի

ծակի համա՞ր: - Այո՛, Ձեր մռայլութիւն, մի {ծակի} համար. ճարտարապետական կանոնը ստիպում է մեզ, մի

տեղում Վարդիթերի վրայ է թափում իր ժանգը. " Ա՜խ, {ծակծակոտուած}, սեւ սրտի աղջիկ. ի՛նչ անեմ, խաւարէր էն օրը, ո

ը բերանը մրոտ մի մարդ: Նորա հին սերտուկը շատ տեղ {ծակոտուած} էր կրակի կայծերից, ձեռները, գործ ունենալով միշտ

յդ հարվածը ստանանք. հայտնի բան է, այդ նոցա աչքը {ծակում} է եւ ծանր բան է հրապարակով ծրագրի մեջ խայտառակվել

նեմ հարեւանցի նոցա մօտով. ոչ, այդ պակասութիւնքը {ծակում} են իմ սիրտը, եւ շատ արտասուքի պատճառ են դառնում

, եւ կարօտ չենք այն պարոններին, որ ամենայն րոպէ {ծակում} են մեր սիրտը... Այս պատճառով, ճշմարտութիւնը հնչ

ութիւն են գործում. իմ մեծ ու ահագին տպած թերթերը {ծակում} են անդադար նոցա մարմինքը ախտերի աքցանով, կապում

ատ խիստ խօսքերով: - Ճշմարտութիւնը միշտ աչք է {ծակում}: - Ճշմարտութիւնը մի վերացական բան է, որով ա

սարբազի գլուխն երեւեցաւ, Մեր ազգասէրը մտաւ {ծակուռը}: " Հը՜, Հայաստանը՜ ", - թո՛ղ տեղը կ

, տնկուելով Մեծ Ռուսսիայի մէջ, կորուսանում է եւ {ծաղիկ} բանալու որակութիւնը: Այս ի՞նչ բան է. ո՞չ ապաքէն

լով իւր սառն ծանրութենից, բուսուցանում է մի պարզ {ծաղիկ}, միւս օր ահա Բորէասը իւր մահաշունչ բեւեռային սառ

ան տարեկան որդին, որ աճել եւ զօրացել էր իբրեւ մի {ծաղիկ} իւր սեպհական հողի վերայ, առնում է ձեռքը իւր հօր

իջնում է պարտէզ... Թիթեռի պէս ` լուսառեչ Ծաղկէ {ծաղիկ} թռչելով Փունջեր քաղում ` ցօղի մէջ Իր մատները թրջ

ւ ցերեկը լուսայորդ, Ծառ, տո՛ւնկ դալար եւ աճող, {Ծաղիկ} քնքուշ, գեղանի, Վարդեր թփի վրայ ճոխ, Եւ շուշան

ս տըւընջեան, Զծառ, զբոյս եւ զտունկ, {Ծաղիկ} քնքոյշ գեղանի, Զվարդ յեռեալ ճոխ ի թուփ,

բարեկամ. Լիք է աշխարհ կոծով-սուգով՝ չկայ {ծաղիկ} անթառամ. Ո՛չ ոք չասի, թէ սիրտ ունիմ՝ ` ին

ստացայ առանց ամսաթուի: Սիգար հարիւր հատ, ընտիր {ծաղիկ}, Ուպմանից: Մայիսի 1-ին նամակ գրեցի եղբօրս ` ապր

յիսի 26-ից, փոշտի պատճառով: 25-ին 100 հատ սիգար- {ծաղիկ} ուպմանեան: Նամակ ստացայ եղբօրիցս, նոյն թուականի

եւ իւր անձը ամենեցուն սիրելի ընծայել: Սա դեռեւս {ծաղիկ} հասակի մէջ է, սորա վերայ այժմ դատողութիւն առնողն

ս․ Որով շնչեցի, որով ապրեցայ, Ինչպէս մի {ծաղիկ} գգուած զեփիւռից։ Այդ մի երազ էր․․․ կամ

եանս զնմանութիւն որձաքարի, յոր ոչ երբէք ծաղկեցաւ {ծաղիկ} եւ ոչ իսկ խոտ դալարի: Հին սովորութիւն է, որպ

ւլում, ջան, ջան, Չորէք կողմն էրծաթած ա, ջան, {ծաղիկ}, ջան, ջան, Ախպերս ուզեց չի տուի, ջան, գիւլու

, գիւլում, ջան, ջան, Ասի եարի ղրկած ա, ջան, {ծաղիկ}, ջան, ջան: Ա՛յ տղայ հիլ անիլ տուր, - մատ

լով յուր մանկության վերայից՝ ծաղկի, իսկույն այս {ծաղիկը}, որ երիտասարդությունն է, թոթափելով կհասնի ծերու

եանքը անորոշ ժամանակով երկարացնելու եւ մանկութեան {ծաղիկը} վերանորոգելու: Մինը բոլոր հին եւ նշանաւոր Ալ

իւր պտղատու որակութիւնը, թէեւ բացում էր հոտաւէտ {ծաղիկներ} ։ Դոյն այդ ծառը, տնկուելով Մեծ Ռուսսիայի մէջ, կ

տար աշխարհում: Նոցա կեանքի շաւիղի վերայ եւս չկան {ծաղիկներ} եւ վարդեր, ամենայն քայլափոխ փո՛ւշ եւ տատա՛սկ: Ե

Մշտադալար զարդարուած է կանաչով, Բիւր {ծաղիկներ} իւրեանց հոտը բուրում են: Ուրախ ուրա

ելով, Ծառէ ի ծառ ողջունեցին իմ գալը. {Ծաղիկները} քնքուշ գլուխքը խոնարհած ` Ողջոյն տուին, զմ

ոխանակեց անհամբոյր ցուրտը, ծառերը զգեցան կանաչ, {ծաղիկները} անուշահոտութեամբ լցուցին օդը, եւ անհամար բազմութ

տերեւների հետ, պատճառում էր մի ախորժելի խշխշոց. {ծաղիկները} եւ արօտները սկսանում էին առուգանալ, թարմանալ եւ

Երբ գնում է ընդառաջ Եւ ասում է " բարի լո՜յս " {Ծաղիկներին} ` մեղմաւաչ, Ու համբուրում վարդերը Եւ իր սիրած հ

ոյսին սրտա՜նց է սիրում. Եւ բուրաւէտ ու ծիծղուն {Ծաղիկներից} բազմերանգ Նուրբ մատներով իր սիրուն Կազմած բուրեա

էր եւ բազմահմուտ հեղինակը ամենայն տեսակ եւրոպական {ծաղիկներից}, ճաշակագէտ մեղուի նման, հաւաքել է իւր գրքի մէջ

գործածութիւնը, ծածկում էին նորան ամենայն կողմից {ծաղիկներով} այնպէս, որ ներկայ գտանվողքը չէին կարողանում նկատ

կեկազմ սենեակ եւս յաւելացուց իւր տան կողքին, որի {ծաղկազարդ} վայելչութիւնը կարող էր տրամադրել պատանի օրիորդներ

Անոյշի մէջ մի հայ աղջիկ: Սօսը խնդրում է նորանից {ծաղկազարդ} կիրակի օրը իր քաղած մանուշակները Վարդիթերին տալ ե

տնքում է այսօր նոյնիսկ լուսաւորեալ Եւրոպան: {Ծաղկազարդ} կիրակին առհասարակ մեծ աջողութիւն է բերել հեղինակի

իւսիսոյ խառնեալ ընդ հարաւային ջերմութեան կամի զիս {ծաղկազարդել}, պտղաբերս առնել եւ օր աւուր վերածել ի լաւ անդր վ

րդների վերայ խօսք եւս չկա. նոքա տարին մի անգամ՝ {Ծաղկազարդի} օրը, գնում են եկեղեցի, իսկ այլ ժամանակ Աստուծոյ

գամ տեսնում ենք Անոյշին եւ լսում ենք նորա խօսքերը {ծաղկազարդի} օրը եկեղեցում եւ տերեւ տարած ժամանակը - Վարդիթերի

ած ժամանակը - Վարդիթերի հետ, որպէս նաեւ Սօսի հետ {ծաղկազարդի} մանուշակների կամ գաթայի պատճառով: Ցաւում ենք, ո

ւակայել իւր անձը, երբ ոչ այսչափ, ինչպէ՛ս այժմ, {ծաղկած} էին գիտութիւնքը եւ արուեստքը: Այսպիսի դատաստանով

իշատակարանքը: Այո՛, հնախօս գիտութիւնը աւելի {ծաղկած} է այսօր եւ աւելի շատ գործեր է կատարում, քան թէ ս

ւթիւնը։ Եւ այժմեան լուսաւորեալ ազգերի մէջ այնքան {ծաղկած} է կրիտիկայն, որ համարձակ կարելի է ասել, թէ այդ

ելու ", որպէս թէ կար մատենագրութիւն եւ այն՝ շատ {ծաղկած}, Մխիթարեանց շնորհքով)։ Այդ Վիեննացու քարո

. առ Գաղատ. գլ. Զ, համ. 10։ Իններորդ դարում {ծաղկած} հրաշալի Մաշտոցը իր հոյակապ եւ սքանչելի նամակի մէջ

քնագոյ կամքը։ Յիսուսականութեան հետ զուգընթացաբար {ծաղկած} խուզարկու ատեանը մասն մասն լուծանում էր իւր անբաղ

որ նստած մի թուփի վերայ, շարժում էր իւր պայծառ, {ծաղկանկար} թեւերը: Մի անգամ դարձեալ սրբում եմ աչքս... եւ

ել էն Ղրիմից: Գլուխը կապած մի բարակ բամբակեայ {ծաղկանկար} թաշկինակով, որ այժմ եւս ստանում են Տաճկաստանից ե

- լուսի՜ն: Է. ԴՈՒՐՍ ՉԵ՜Մ ՀԱՆԻ... Իմ պարտէզի {ծաղկանոցը} իջնելով ` Հանդիպում է ինձ զուարթերես մի տիկին.

րազգեաց... Զերթ թիթեռնիկ Թռուցեալ {ծաղկանց} ի ծաղկունս, Քաղէ փնջիկ Թացեալ ի ցօղ զ

Հրեշտակն մեր Սիրէ զկոյսն ի սրտէ: Եւ ի {ծաղկանց} Համասպրամից՝ թոյր ի թոյր, Քնքուշ մատ

աջին անգամ նրանց հայտաբերել է 20 կամ 25 տարի առաջ {ծաղկարար} եպիսկոպոս Սահակը, որի համար եւ ռուս կառավարությա

, այնպէս որ այժմ, կորուսանելով իւրեանց փայլը եւ {ծաղկաւեր} դառնալով, շարժում են տեսանողի կարեկցութիւնը: Մա

վերայ թափելը. Հակուած դէպի ղալեանի ծուխը ի {ծաղկաւէտ} դիւան Մարգարտի աղբիւրի մօտ մրափէ Թեհերան:

աւ են, Ձեր մռայլութիւն, իմ գործերը երբեք այնպէս {ծաղկեալ} վիճակի մէջ եղած չեն, ինչպէս այժմ: - Ամուսնո

պիտոյ էր խոստովանել զճշմարտութիւն, թէ Հայք եւ ի {ծաղկեալ} վիճակի քաղաքական կենդանութեան մինչ զդրացի թագաւոր

goutent puriste։ * * * Աղեքսանդրեան դպրոցի {ծաղկեալ} ժամանակը բանի վարդապետութիւնը ոչ զուր տեղը մինչե

աղի փոթորկացս՝ թռչին ծածկին ի մէնջ եւ գիտութիւնք {ծաղկեալք} ի Հայաստան, ի կատարած առաջինն դարու՝ առ Արտաշիս

Հայոց տէրութիւնը, եւ այնուհետեւ սկսաւ Հայաստանը {ծաղկել} եւ բարեկարգուիլ: Այո՛, մինչեւ Վաղարշակը չեն եղե

էպի գրական լեզուի կենդրոնը, սա ոչ միայն չէ կարող {ծաղկել} եւ ուժ առնելով՝ հանրական խորհուրդ ունենալ ազգի հ

թափելով՝ թող ջրէ՛ մեր հոգիների անդաստանքը, որով {ծաղկելով} ՝ քո կամքիդ հաճելու արժանի պտուղներ բերենք եւ քե՛

ժողովրդեանն, ուրեմն եւ ամենայն գրուածք հեղինակաց {ծաղկելոց} յոսկեղէն դարու հայկականս դպրութեան մերձենալի ամեն

ի Քրիստոսի, այլ եւ լուսափայլ կերպարանափոխութեամբ {ծաղկելոց} էր ի գիտութիւնս, որ ինչ զԱստուծոյ՝ եւ զՆորին ստ

այդ հանդէսը, ուրեմն եւ պարծանքի պսակը, որ միշտ {ծաղկելու} է, որքան Հայ մարդը կարող էր մի հայերէն գիրք առնո

Քո երկնաշունչ մեծ գործերը Յաւիտեան պիտի {ծաղկեն}. Անթառամ է քո պսակը, Թո՛ղ ազգեր գան

այլ ի սմին հակառակ է գտեալ զմուտ նորոյ աշխարհի, {ծաղկեցան} եւ ծաղկին օր ըստ օրէ լուսաւոր եւ պայծառ հայեցողու

նձ, ոստ Պալեստինեան, Ո՞ւր բուսար կամ ո՞ւր {ծաղկեցար}, Ո՞ր բլուրների կամ ո՞ր հովտի Դու զար

Շատ երկար Հայաստան Քո գալուն սպասեց, {Ծաղկեցաւ} նա ալեօք, Շատ լացեց, արտասուեց։

այ պայծառացան ազգեր, կազմուեցան ընկերութիւններ, {ծաղկեցաւ} սէր, հնազանդութիւն, երախտագիտութիւն, յոյս եւ հ

երեն յինքեանս զնմանութիւն որձաքարի, յոր ոչ երբէք {ծաղկեցաւ} ծաղիկ եւ ոչ իսկ խոտ դալարի: Հին սովորութիւն է

ւ վկայում է, թէ մինչեւ ո՛ր աստիճան աշխատում է նա {ծաղկեցնել} հայկական գրատպութիւնը Եւրոպայի խորհրդաւոր մայրաքա

մ էին: Ձեր ցանկութենից եւ աշխատութենից կախւում է {ծաղկեցնել} եւ փառաւորել այն, որ հազարների արիւնով եւ բիւրեր

նի, յառաջ գնալով այդ աշխարհակալական հանդիսումը, {ծաղկեցնել} իւր օփէումի վաճառականութիւնը, որ մեզ շատ ձեռնտու

, նորա պահպանութիւնը, նորա մշակութիւնը եւ նորան {ծաղկեցնելը} պիտի լինի ամեն խելքը գլխին մարդու գործը։ Մեռնողի

ժողովրդին խրատելու համար ասուած, երկնաւոր լուսով {ծաղկեցնելով}, պտղաբեր է անում լսողների հոգիները։ Այս մարդիկը

հետ, քունը կտրել է Հայոց հին լեզուն մշակելու եւ {ծաղկեցնելու} համար, եւ եւրոպական մարդը այսօր ճանաչում է Հայոց

նութեանը հող, բնականութիւն եւ պաշտպանութիւն, որ {ծաղկեցնէ} Մօրէան զանազան տեսակ բնակիչներով։ Բայց մեք ընդու

ի ասել, թէեւ չէիր շատ հինուց, Թէ դու քո մէջ {ծաղկեցնում} ես մի ազգասէր ուսանող, Որ հանապազ իւր ազգայն

ս հայերը ոչ միայն թուրքերից փոխ են առնում, այլ եւ {ծաղկեցնում} են նոցա լեզուն։ Սոցանից մինը պէտք է որ

սկին եւ արծաթը: Երանի՛ էր, եթէ գո՛նէ արուեստներ {ծաղկեցուցած} լինէին՝ բնութենից հեռանալով, բայց եւ այդ չկայ մ

ան հասարակապետութեան. եւ կառավար տեղւոյն, առ 'ի {ծաղկեցուցանել} զայն տեղի այլեւայլ ազգօք եւ բնակչօք ետ նմա տեղի բ

առնեն սրբոյն Մեսրոպայ բանալ զդպրոցս եւ զհետ լինել {ծաղկեցուցանելոյ} զդպրութիւնն՝ սեպհական նշանագրացն յաջողելով ժողով

անը. առաջին՝ այն պատճառով, որ մշակագործեցին ու {ծաղկեցուցին} Հայոց հին լեզուն եւ վեր քարշեցին նորան այն ողորմե

Կոյսը իջնում է պարտէզ... Թիթեռի պէս ` լուսառեչ {Ծաղկէ} ծաղիկ թռչելով Փունջեր քաղում ` ցօղի մէջ Իր մատնե

, որի մէջ, այն հողը, որի վերայ պիտոյ է աճէր եւ {ծաղկէր} նորատունկ ընկերութիւնը։ Ուրեմն այստեղ մնում է մե

ոյ է բուսանէր, եւ այն ատմօսֆերան որի մէջ պիտոյ է {ծաղկէր} նա։ Բայց այս բոլորը ընդհանուր աղբիւրք էին բարոյա

տի բռնութենովը անցնելով յուր մանկության վերայից՝ {ծաղկի}, իսկույն այս ծաղիկը, որ երիտասարդությունն է, թ

Քո սուրբ այս լեզու, ազգասէր Արամ: Թող {ծաղկի}, աճէ, Թող պտուղ բերէ, Սուրբ յիշատակիդ

դրամը չունի զօրութիւն: Ապա եթէ երկրագործութիւնը {ծաղկի}, դրամի հետ փոխուելու նիւթերը առատանան, դրամը չէ

ո սուրբ այս լեզու, ազգասէր Արամ: Թող {ծաղկի}, աճէ, Թող պտուղ բերէ, Սուրբ յիշատա

մի՞թէ ճշմարիտ չէ Մարգարէի խօսքը, թէ մարդը վայրի {ծաղկի} պէս ծաղկում է. փչում է նորա վերայ քամին, եւ ահա

խաղաղ աշխարհ։ Այո՛, Մարգարէն նմանեցնում է մարդը {ծաղկի} այն ժամանակամիջոցում միայն, երբ նորա հոգին ներգո

ր յինքեան զուuանելիս եւ զկենդանի գաղափարս՝ որովք {ծաղկի} Եւրոպա, եւ թէ հինն լեզու կայ մնայ ցարդ մեռեալ եւ

յ ըստ տովմարի Յունաց եւ Լատինացւոց: Յաւուրս սորա {ծաղկի} Խաչատուր վարդապետ Կեչառացի, երգիչ եկեղեցական շար

ել իր տեսակի մէջ, երբ նորա կազմուածքը պնդանայ եւ {ծաղկի}, կարող է նա եւ գեղեցիկ չլինելով, իր ընդունակութ

երամադարմանութիւնը եւ մետաքսագործութիւնը կարող են {ծաղկիլ} ու բարգաւաճիլ: Այս անուանուած բերքերից գէթ

ահա թէ ինչ բան յաղթեց հին աշխարհին եւ չէ դադարում {ծաղկիլ} եւ պտուղ բերել եւ նոր աշխարհում։ Յիսուսեանք

մական սերմ, միշտ կարող են ազգի կեանքի մէջ ծլիլ, {ծաղկիլ} եւ պտուղ բերել: Ազգային աւանդութիւն Է դարբինների

ր աչքով տեսանում ենք ուրիշ թառամած ազգերի վերստին {ծաղկիլը}, ճնշուած եւ չորաբեկ սրտերի նոր զօրութեամբ զուարթ

տացէ՛ք, որ վաճառականութիւնը եւ արուեստը որչափ որ {ծաղկին}, թէեւ առանց երկրագործութեան չկայ եւ վաճառականութ

ոքը, որ դժոխքի եւ ձեր մռայլութեան զաւակներն են, {ծաղկին} եւ զուարթանան: Սա մի լաւ պաշտօնեայ էր ստութե

հակառակ է գտեալ զմուտ նորոյ աշխարհի, ծաղկեցան եւ {ծաղկին} օր ըստ օրէ լուսաւոր եւ պայծառ հայեցողութեամբք ի բ

ատմութեամբ գրականութեան մերոյ հարեւանցի ի սկզբանէ {ծաղկման} լեզուին մինչ ցայս վայր, մնա դեռ մեզ յիշել աստանօ

սի՜ն: Է. Ո՛Չ ՀԱՆԻՑ ԱՐՏԱՔՍ Ի բուրաստան {ծաղկոցիս} իջեալ, Ինձ հանդէպ գայ տիկին զուարթերես,

է ասում Շիլլերը, թե՝ " կյանքի մայիսը մի անգամ է {ծաղկում} ", անդառնալի են մեզ համար ավյունով ու հույսերով

ազատ կրօնը: Աշխարհը յառաջ է գնում, վերստին {ծաղկում} են թառամած ազգութիւնք, եւ մեզ արժան է անհոգ չլին

Եւ աղարտել ստեղծեալիդ կատարեալ"։ Վարդ ժպիտն է {ծաղկում} անո՜ւշ, տենչագին Չքնաղ կոյսի որդան կարմիր շուրթ

է ման գալիս։ Նուիրական ջրի ափին {Ծաղկում} են ճոխ աւաններ. Թէ զինուորն է նոցա պաշտպան

Ծածանում է ուսի վերայ մազերը, Բերնի վերայ {ծաղկում} է քաղցր ժպիտ: Երգ երգելով, նա կտաւ է

, չորացած ծառի ճիւղը կենդանի եւ թարմ ծառի վրայ չէ {ծաղկում}, կենդանի մարդը մեռեալի հետ պատանքում. ամենը ուն

ին եւ ուրախացան նորանով. նորան լսողների հոգիները {ծաղկում} էին այն շնորհից, որ նորա բերնից էին դուրս գալիս

արիտ չէ Մարգարէի խօսքը, թէ մարդը վայրի ծաղկի պէս {ծաղկում} է. փչում է նորա վերայ քամին, եւ ահա չկար. չէր

յսինքն՝ մարմինը, արդարեւ գոյանում է, աճում է, {ծաղկում} է եւ չորանում է ապա։ Բայց մի՞թէ մարդը մարմին էր

ւինգլիինը Շուէյցարիայում, իսկ Կալուինականութիւնը {ծաղկում} էր Ֆրանսիայի մէջ։ Հռովմի Քահանայապետութիւնը տեսա

.. Զերթ թիթեռնիկ Թռուցեալ ծաղկանց ի {ծաղկունս}, Քաղէ փնջիկ Թացեալ ի ցօղ զմատունս:

գուշակիցեն, անդէն իսկ ի վերծանութիւն մատուցեալ: {Ծաղու} արդար իսկ արժանի. միթէ ամենայն, որ կաղակրկին կա

ձեռնմխելի չպահեին, եթե, - ասես ֆրանսիացիներին ի {ծաղր}, - վայելած չլինեին լավ կազմակերպության բոլոր առա

րափի տակ շփոթված, մեր եկեղեցու նկատմամբ նրա լկտի {ծաղր} ու ծանակից ամոթահար եղած եւ այլն, համարյա արտասվ

եան եւ տխրութեան զաւակը, ծիծաղելու էր իմ վերայ, {ծաղր} առնելու ինձ, եւ, դեռեւս մի կարեկցութիւն ցոյց տա

ովք հանդերձ: Այսու գործողութեամբ պատուելի Այվազն {ծաղր} եղեւ համակ ազգայնոց եւ ատելի իսկ, եւ ինձ մնաց մի

ժողովուրդը եւ քահանայապետքը, առաջ ժամանակներում {ծաղր} անելով, թշնամանում էին՝ երբեմն կախա՛րդ կոչելով

ա՛ր անել, այս բոլորի հակառակ արին. ուրա՛խ սրտով {ծաղր} անելով՝ շրջապատեցին ինձ, բացին իմ վրայ իրենց բե

, իմ ունեցածներով զարդարուած, ման են գալիս՝ ինձ {ծաղր} անելով։ Իսկ ինչ որ իմ բաներիցս վանքումը մնաց, ա

տղամարդի պէս գինու թասը ձեռքին կանգնած նոցա մօտ, {ծաղր} առնելով նոցա թուլամորթութիւնը: Յետոյ երեւակայում

գրչագրից այն դիտաւորութեամբ, որ չհասկացող մարդիկ {ծաղր} չառնեն մեր գիտութիւնը: Մեղապարտ ծառայ Քրիստոսի՝

ըսէ: Հռովմէական Հայերը հռովմէականութեան հրաւիրող {ծաղրալի} գրութիւն մը կատակէն ուրիշ ի՞նչ բանի արժան էր: Մխ

ձգեցիք... Դո՛ւք էք, որ երեւելի եւ աներեւոյթ {ծաղրալի} խնդիրներով ազգը ճղակոտոր հանեցիք ու ընտանեաց մէջ

Պասկիէ, անառակ, Փարէզեան խաբեբայ, խեղկատակ, {ծաղրածու}, զրպարտութեան վաճառող, որ արժանի չէ ծառաների մօ

այն ջրին, որով լուանում են նորա գլուխը, այնպիսի {ծաղրածու}, որի գլխին պիտոյ է դնել դեղին գլխարկ՝ աքաղաղի փ

մարաբանութիւնները տեսնելով բանիմաց հանդիսաւորները {ծաղրածու} ժպիտով հեռացան այդ յիմարանոցից: Մնամ ձեր Յ

ւր մաքրախօսութեամբը կարող էր տգէտների համար լինել {ծաղրածութեան} առարկայ: Դեռեւս չգիտեն մտածել, որ մի ազգ բաժանւ

նի թեթեւամտութիւն է այս կամ այն գաւառական բարբառը {ծաղրելը} եւ նորանով խօսողի վրայ որպէս մի ստոր եւ խեղճ էակի

նի թեթեւամտութիւն է այս կամ այն գաւառական բարբառը {ծաղրելը}, եւ նորանով խօսողի վրայ, որպէս մի ստոր եւ խեղճ

, ուրեմն պատասխանատու չէ եւ ոչ իսկ պախարակելի կամ {ծաղրելի}, եթէ մի սարսափելի աւերանքի տակ ընկել նորա լեզուն

ւրեմն եւ պատասխանատու չէ եւ ոչ իսկ պախարակելի կամ {ծաղրելի}, եթէ մի սարսափելի աւերանքի տակ է ընկել այդ լեզու

եզուի մասին ատեան ենք կանչում պ. Պռօշեանցին՝ ոչ {ծաղրելու} եւ ոչ պախարակելու մտքով, այլ կատարեալ բարեմտութե

ջը մէյմէկ իմաստ գտաք ու դատեցիք, մենք ատոնց վրայ {ծաղրէն} ուրիշ ի՞նչ կրնայինք աւելցնել: Գիրք մը, որ Հայ,

ունում եւ ամէն համակարգութեանց ստրկաբար հետեւողքը {ծաղրից} աւելի ուրիշ բան թող չսպասեն ինձանից: Փիլիսոփայու

հսկայի ուժով յաղթել բնութեան, մինչդեռ բնութիւնը {ծաղրում} է նաեւ Հիմալայի, Չումալարի եւ Դաւալագիրի հսկայու

եթե ոչ նախկինների ձեւափոխությունները՝ այժմ արդեն {ծաղրված}, այնուամենայնիվ, աչքերի կապը դեռ պինդ է: Ժաման

ղահուէի մէջ, դրեց բերանը եւ խածեց կէսը. երբ որ {ծամել} էր, իսկոյն թթուեցաւ նորա երեսը. Ո՞ւր է Անասնագլ

ւշութեամբ բերան առնուլ իմ անունը. դուք չէք կարող {ծամել} եւ կուլ տալ նորան, նա կփշրէ ձեր ժանգոտ ատամները

ւ... զի իմ առժամայն Ցից ընդ ներքին վարեալ {ծամելիս}... Զարթուցեալ ի քնոյ Հրեշտակն զգայ զպ

ութեան հոգսը. " Խոտի քօքերը ձնի տակից հանելիս ու {ծամելիս} " տեսնում են նորան Ապարանցիք։ Մի շաբաթ է, որ նո

ւն անելիս, ու խոտերի քօքերը ձնի տակից հանելիս ու {ծամելիս} "։ Բայց այս մասին այսքանը առ այժմ հերիք է։ Ն

ութեան հոգսը, " խոտի քօքերը ձնի տակից հանելիս ու {ծամելիս} " տեսնում են նորան ապարանցիք: Մի շաբաթ է, որ նո

ր զրկանս ողորմելի անձին իմոյ՝ եւ հասանել ի յետին {ծայր} ապաբաղդութեան: Ընդ այսմ համարձակիմ խնդրել զայս ե

տք է կարդամ կոմենդանտի առաջ. բարբարոսի արարքն էլ {ծայր} սահման չունին: Եթե նամակս հասնի ձեռքդ, գուցե այ

ւ ի ներքոյ շինուածոյն յարեւմտեան որմի անդ ծայրէ ի {ծայր} դուքաններ են, զոր յանցեալ տարւոջն շինել ետու ի հ

փ շօշափելով Գտանում է այն ծակի մէջ Քարի {ծայր}... անգիր անշուք. Այդ ինչ քար է այդպէս անտէ

ժամանակի վերայ: Ինքնակոչ փիլիսոփայի գրուածքը {ծայր} ի ծայր կարդալով, երկու շարժառիթ տեսանք, որ կարա

կի վերայ: Ինքնակոչ փիլիսոփայի գրուածքը ծայր ի {ծայր} կարդալով, երկու շարժառիթ տեսանք, որ կարապետել ե

ց անձը աշխատութեան տալու ընդունում են նորան որպէս {ծայր} գիտութեան, դառնում են այն հեղինակի արծաթագին ստր

ցիչքը, եկեղեցու բոլոր Կտակարանքը երեք չորս անգամ {ծայր} ի ծայր մեզ ուսուցանելով, համար էին պահանջում մեզ

եկեղեցու բոլոր Կտակարանքը երեք չորս անգամ ծայր ի {ծայր} մեզ ուսուցանելով, համար էին պահանջում մեզանից եւ

ն բռնեցին, կաթողիկոսի թուղթը պատառ-պատառ արին եւ {ծայր} առաւ արիւնահեղ մի կռիւ ժողովրդի եւ վերոյիշեալ անձ

ծեքաբանութիւնք խաբեբայ կաթոլիկին յարգեսցին յատենի {ծայրագոյն} կառավարութեանց, քան զիմ արդարութիւն, երկրպագիմ

որ կոչումն, ըստ բարեհաճութեան նորին սրբազնութեան {ծայրագոյն} պատրիարք կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց տեառն Ներսիսի

՞նչ այնմ զհետ գան յօդուածք 1 Յամի 1845 ի լինել {ծայրագոյն} պատրիարգ կաթողիկոսի ի Նոր Նախիջեւան, ըստ առաջարկ

ն ծագեալ ըստ անձամբ կարգադրութեան նորին սրբութեան {ծայրագոյն} պատրիարքին վասն իմ ո՛չ առցէ զիւր վախճանական լրում

ակի կառավարչական Սենատին, յորում երեւի զի յիշեալ {ծայրագոյն} ատեանն արձակեալ զիս ի հասարակական տեսչութենէ՝ հա

ս եւ օրհնութիւնս, զորս հեղուիք ՚ի վերայ իմ որպէս {ծայրագոյն} քահանայապետ, մանաւանդ շարժեալ ի զգացմանց սեպհակա

ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱՍՈՒՐԲ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, {ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ} ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏԻ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ

տութիւնս, երեսփոխան, առ ի ներկայանալ վեհաստիճան {ծայրագոյն} քահանայապետիդ ըստ զօրութեան շնորհաձիր կոնդակի Ձեր

Մինչ ՚ի Թիֆլիս էի, այսպէս խորհուրդ տայր ինձ եւ {ծայրագոյն} կառավարութիւնն Կովկասում, այսպէս բարւոք դատեցաւ

չունիմ ինչ օգտիլ: Այսպէս խորհուրդ տայր ինձ եւ {ծայրագոյն} կառավարութիւնն Կովկասու, այսպէս բարւոք դատեցաւ ե

րջ այսր Օգոստոսի լուայց զվախճանական վճիռ Հնդկական {ծայրագոյն} ատենի, յորոյ վերայ չիք ատեան ինչ այսր, որ կարից

ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, {ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ} ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ՄԱՅՐ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅ ՄԵՐ

նել զհաւաստիս պատկառ ակնածութեան, որով մնամ միշտ {ծայրագոյն} քահանայապետիդ սրբազնակատար հովուապետիդ ամենախոնա

ՏՈՒԱԾԱՐԵԱԼ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, {ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ} ՊԱՏՐԻԱՐՔԻ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ ԷՋՄԻԱԾ

կը: Մեծ յոյս ունինք վեհափառ Մատթէոս նորընտիր {ծայրագոյն} պատրիարք Կաթողիկոսից, որ նա իւր Հայրապետութեան ս

", պիտոյ էր տպագրութեամբ հայհոյել։ Եթէ այդպիսի {ծայրագոյն} իմաստասիրութեան համար արծաթ եւս վճարող չլինի...

սն: Եւ զիա՞րդ իշխէ աբեղայ ոք, յինքենէ անուանեալ {ծայրագոյն} վարդապետ (ո՞վ ետ զիշխանութիւնը, եւ ո՞ւր կատարեց

տութեան պահանջողութեանց մէջ չէր լինել ոչինչ միջին {ծայրագոյն} իշխանութիւն, որ կարողանար բռնել նորանց եւ հաշտեց

պանների, գրաշարների, աղքատների եւ փախստականների {ծայրագոյն} իշխանութեան մասին. այս աշխատասիրութեան վաստակքը

, այդ բոլորովին ստաբանութիւն է. այնպէս չէ՞, իմ {ծայրագոյն} վէզիր: - Ամենեւին ճշմարի՛տ է ձեր ասածը, - պ

ծանրացնում կարդացողի կամ լսողի գլուխը: - Իմ {ծայրագոյն} վէզիրը շատ ուղիղ է դատում, - ասաց սատանան փառահե

էր սատանայի մօտ, յայտնեց թէ հնդկական գլխաւոր եւ {ծայրագոյն} Բրամինը. որ շատ տարիներով ահա ծառայում էր աշխարհ

կը զարկել, հանդէս պատրաստիր ընդունելու համար այդ {ծայրագոյն} Բրամինը, մինչեւ ես լսեմ ամուսնական գործերի գլխաւ

ն դէպի դժոխքի դուռը, որտեղից պիտոյ է ներս մտանէր {ծայրագոյն} Բրամինը: Բուն տէր սատանայի հանդիսաւոր յառաջ

ծայր աշտարակ, որի մէջ նստած տէր սատանան գնում էր {ծայրագոյն} Բրամինի ընդառաջ: Ինչ կարգով որ գնում էին, նոյն

ց սատանան, - յայտարարութիւն պատրաստիր շուտով այս {ծայրագոյն} Բրամինի բոլոր գործերի մասին, որ այնքան երկար տար

կացէք մատեանների ճշդութեան մասին, որովհետեւ այդ {ծայրագոյն} նզովեալը, որ գալիս է մեր մօտ, ինքը իւր ձեռքով ո

նելով Քամ, Քանան եւ Նեբրովթ, յայտնեցին եւս, որ {ծայրագոյն} Բրամինը շառաւիղում էր իւրեանցից. բացի սորանից,

այն հանդէսի մէջ, ուր պիտոյ է երեւէր առաջին անգամ {ծայրագոյն} Բրամինը: Սատանան մեծ հաճութեամբ ընդունեց այս առա

թիւն է առնում, որ լաւ կերպով ընդունելութիւն առնէ {ծայրագոյն} Բրամինին: Ճշմարիտ է այդ խնդիրը, բայց եւ այն ճշմ

, իւր ոստիկանների եւ լրտեսների ձեռքով, հնդկական {ծայրագոյն} Բրամինի չարութեններին եւ աւերածքին, որ բերեց իւր

Երկու դեւ մտած երկու թեւերի տակ, բերում էին {ծայրագոյն} Բրամինը, կրակուած ծծմբալճի վերայով. դեռեւս այնք

կանը, շնորհ ունիմ ներկայացնել ձեզ, տէր հնդկական {ծայրագոյն} Բրամին, որդի մի հասարակ Բրամինի, որ շառաւիղում

ագահութիւնը ոչովին չէ տալիս Հնդկաստանի մէջ. դորա {ծայրագոյն} Բրամին դառնալուց յառաջ, լաւ ու վատ կային դպրոցնե

բան սովորում էին, բայց այն օրից, երբ նա ստացաւ {ծայրագոյն} իշխանութիւնը, նախանձաւոր լինելով դժոխքի փառքին,

որդին դժոխքի, վերջապէս մահադեղ տուեց իւր բարերար {ծայրագոյն} Բրամինին եւ տանը գտանուած ինքը յափշտակելով, շահո

դէպի դժոխքը ջերմեռանդութեան վերայ, որ ցուցել էր {ծայրագոյն} Բրամինը, որ այն րոպէին ներկայացաւ տէր սատանայի ա

ցնցողութեամբ կարկամւում էին: Ծերունի Քամը, {ծայրագոյն} Բրամինի նախահայրը, որ կանգնած էր սատանայի գահի ա

շատ կողմերից զանազան դժոխային գովասանական խօսքեր {ծայրագոյն} Բրամինի մինչեւ այժմ ջատագովուած արժանաւորութեան վ

եւ դեւերի անհամար բազմութիւն նորա չորս կողմում. {ծայրագոյն} Բրամինը իւր հասակի կարճութեամբ չէր երեւում նոցա մ

տաքին թթու կերպարանքի տակ. շատ ուրախ էր, որ այս {ծայրագոյն} Բրամինը չէր այն սատանայապետը, որ խոստանում էր աւ

ը ձգելով, այսպէս սկսեց խօսել. - Ընդունեցէ՛ք այդ {ծայրագոյն} Բրամինը այն օթեւանի մէջ, ուր բնակւում է նորա նախ

ատարելու մեր սատանայի հրամանը, իսկոյն վեր առեցին {ծայրագոյն} Բրամինը, տարեցին դէպի այն բնակարանը, որի շինութ

եմն եւ՝ Հռովմէական քահանայապետներին, եւ թէ սոցա {ծայրագոյն} իշխանութիւնը բոլոր կայսրների, թագաւորների, բոլո

ուղարկուեցաւ նոյնպէս, որի մէջ աւանդւում էր պապի {ծայրագոյն} իշխանութիւնը այդ կղզու վերայ, իսկ թէ վէճ բացուել

նել էին պապականութիւնը, Գրիգորը, մէջբերելով իւր {ծայրագոյն} իշխանութիւնը նոցա աշխարհի վերայ, տարեկան հարկ պա

րայ, տարեկան հարկ պահանջեց հարիւր մարկա արծաթի։ {Ծայրագոյն} հրովարտակներով Եւրոպայի ամենայն տեղերից Հռովմ գան

, կամ թէ լաւ ասե՝ գինք արեան. իսկ Հայք ի հարկէ {ծայրագոյն} պակասամտութեամբ մտածեն, եթէ մտածեն, թէ նախախնամ

ի յօրինուածք է եւ իբր հաւանութիւն է գտել Էջմիածնի {ծայրագոյն} պատրիարք Կարապետ Ուլնեցու կողմից: Այդ աւանդութեա

տնեցին, որ սպասւում է աւանդութեան վերահաստատումը {ծայրագոյն} պատրիարքի կողմից, որի մօտ այդ նպատակով յատուկ սո

ի միջեւ: Անկեղծօրէն ցաւալի է, որ Էջմիածնի {ծայրագոյն} պատրիարքը, կամենալով վարձահատոյց լինել նրանց, ո

ինչպէս որ Թուրքիայի հայերն են մասնակցում Էջմիածնի {ծայրագոյն} պատրիարքի ընտրութեանը, ապա տեղին չէ՞ այժմեանից ի

այդ կախված է գործիս ընթացքից: Առայժմ այստեղի {ծայրագույն} դատարանի մեջ (Սուպրիմ կորտ) երեք դատ ունիմ: Քո

Մատթէոսի աստուածարեալ Կաթողիկոսի Ամենայն Հայոց, {ծայրագուն} պատրիարքի Մայր Աթոռոյ մերոյ սրբոյ կաթողիկէ Էջմիած

էս, ինչպէս այլոց, կ՚ուգայ երկրից ելանել: {Ծայրակարմիր} հորիզոնում այս երեկոյ խաղացին Արեգակի ճառագ

երյան Վեներային նման չէ: Ինչ ուզում եք ասեք՝ դա {ծայրահեղ} հիմարություն է: Է՜հ, ես ինքս իմ թույլ լարին դիպ

րում իրավացի է: Բայց նորից, իր հերթին, այնպիսի {ծայրահեղությունների} մեջ է ընկնում, որ նրա մոտ շատ բան քննադատության

, իսկ այդ կարծիքը աւանդելու եղանակի մէջ տեսականի {ծայրայեղ} իմաստականութիւնը (умничанье) խառնւում է պրուսակ

ղակող անկարգութիւնները Արեւելեան պատերազմից յետոյ {ծայրայեղութեան} հասան: Սրա գլխաւոր սկզբնապատճառը եղան ազգային-կր

ել է ինձ մի մեծ վատաբաղդութիւն, իսկ իւր համար մի {ծայրացեալ} երջանկութիւն: Այսքան պիտի իմանալ, որ հօրեղբ

ստած, սառն հանդիսատես է այդ անիրաւութեանը եւ այն {ծայրացեալ} անիրաւութեան: Ազգի արծաթը ծախւում է, որ պապական

սովից եւ վերջին ճիգն են թափում՝ պատերազմելով մի {ծայրացեալ} աղքատութեան հետ: Երեւակայեցէ՛ք բիւրաւոր ընտ

ի, կամ մեռանում է այնտեղ՝ թողնելով իւր ընտանիքը {ծայրացեալ} թշուառութեան մէջ, կամ վերադառնում է դէպի իւր երկ

օրէնքի եւ իրաւունքի առաջեւ, ոչ եկեղեցական կայ, {ծայրացեալ} իրաւունքներով եւ ոչ անհագագ ստրուկ զրկուած ամենայ

մ ենք դարձեալ, տեսանելով, որ այս անգործութեան, {ծայրացեալ} թշուառութեան եւ կարելի եղածի չափ ստրկութեան մէջ,

յութեամբ: Իսկ բանաստեղծութիւնը օգուտ է քաղում մի {ծայրացեալ} ազատութենից եւ ստիպուած չէ ենթարկուիլ տեղագրական

իւր մէջ կազմել է մի ազատութեան շտեմարան, եւ նորա {ծայրացեալ} ազատութիւնը ամենայն բանի մէջ մարդկեղէն աշխարհում

կեր. քա՛ջ գիտեմ, որ կը գան օրեր, - դոցայ կարմիր {ծայրերը} բացուել են արդէն, - երբ կը խայտառակուին մեր ոխերի

իշ աշխարհներում փեսայի պէս դուրս է ելանում ծովերի {ծայրերից} ՝ իւր ոսկեղէն ճառագայթները ցոլացնելով կապոյտ ալիք

ոյ ցհարաւ ի ներքոյ շինուածոյն յարեւմտեան որմի անդ {ծայրէ} ի ծայր դուքաններ են, զոր յանցեալ տարւոջն շինել ե

ալու իշխանին: Բոլոր այդ գնդի հրացանների խողովակի {ծայրը} խրված են վարդի փնջեր, հիանալի եւ սրտաշարժ տեսարա

մարդը իւր աշխատութեամբ վաստակել էր: Նա հազիւհազ {ծայրը} ծայրին է հասուցանում իւր եկամուտը եւ ծախքը, նա վ

բուրեց երկիւղամեծար պատկառանքով տէր սատանայի պոչի {ծայրը}: Խաւարի թագաւորը սկսեց տակառը խառնել, լաւ

ուեց խոնարհութեամբ եւ համբուրեց տէր սատանայի պոչի {ծայրը}: - Թո՛ղ հանդէս գայ ապստամբութեան եւ խռովութե

ց տէր սատանային, համբուրեց պատկառանքով նորա պոչի {ծայրը} եւ սկսեց կարդալ: Թ ՅԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹԻՒՆ - Ամենամ

ղիք չունի գանգատելու քթի փոքրութեան վերայ), որի {ծայրը} բուի կտուցի նման կեռացած դէպի վերին շրթունքը, հա

եան ժամանակ, կոմս էմմանուէլը հեռացաւ դէպի քաղաքի {ծայրը}, դէպի մի պարսպաւոր եկեղեցի, որի բակը էր միեւնոյ

րբ նորա միտքը հասել էր խռովութեան մինչեւ հնարաւոր {ծայրը}. այս պատճառով կոմսը չէր կարող խօսել այլ բանի մաս

կատէր: Հայրը Շահումեանցի հետ նստած էին սեղանի մի {ծայրը} սոֆայի վերայ, իսկ Մանուշակը իւր մօր հետ միւս ծայ

յրը սոֆայի վերայ, իսկ Մանուշակը իւր մօր հետ միւս {ծայրը} աթոռների վերայ. թէյի մեքենան խափանարկու էր Թիւթի

ջոց սպասեցի, մինչեւ որ պահապանը գնաց փողոցի միւս {ծայրը}, որ ես կարողացայ ցած իջանել պարտէզը: Մանուշա

նասագործութիւնք յառաջացնել, որովհետեւ այն, ձողի {ծայրի} մագնիսացուցած մետալ լինելով, անգործ է կացուցանու

՝ գործել, դառնալ, թողուլ, հաշտիլ, որոնք իրենց {ծայրի} տառերը, միմիայն դէմք ցոյց տուող տառերով փոխանակե

իւր աշխատութեամբ վաստակել էր: Նա հազիւհազ ծայրը {ծայրին} է հասուցանում իւր եկամուտը եւ ծախքը, նա վարձկան

նորոշ է ներկը, իսկ թէ որոշեալ, այն ժամանակ նորա {ծայրին} կպչում է ը տառը, որով փարատվում է ամեն մթութիւն

շադրութիւն դարձնէ բարձր աշտարակի կամ թարգելի սուր {ծայրին}, միշտ կարող է տեսնել սուրբ Հելմոսի կրակը: Նոյնպ

նամակը քեզ հասուցանելու համար, աշխարհի մոռացուած {ծայրից} ` մի խուլ տեղից, ինչպէս է Բեդուտ-Կալէն: Վաղուց

ւ նման գործ կատարելուց: Աշխարհի լուսավորությունը {ծայրն} է դասած, եւ մի՞թե մենք այնքան անարգ մարդիկ ենք,

տալիս եմ-ը շինւում է տալի ընդունելութիւնից, որի {ծայրն} թարմատարաբար կպել է ս տառը, ուրեմն եւ աւելի ուղի

ղթերով, գլխի գդակը ինն կանգուն բարձրութեամբ սուր {ծայրով}, որ շինած է տպագրութեան սրբագրական թերթերից. այ

ուրձ, երբեմն բոլորշի եւ երբեմն լեզուաձեւ իր սուր {ծայրով} դէպի վեր, ինչպէս ճրագի կամ կանթեղի լոյսը, բայց

Վարժարանը գտանւում է Սէյնի միւս կողմում՝ քաղաքի {ծայրում}. բաւական գեղեցիկ շինուածք՝ երկու յարկով, որի վ

տարի ո՞ւր էր, այժմ ուր, Հնդկաստանում՝ աշխարհի {ծայրումը}, ուր նորա ամուսինը ուղարկուած է անգլիական զօրքի

դեռ չեմ տեսնում: Իմ գնացած ճանապարհի {ծայրումը} Ահա բացուեց մի գեղեցիկ հրապարակ, Մարմ

կը, դրեց յատակի վերայ եւ թռաւ նստաւ նորա դրօշակի {ծայրումը} եւ այնպէս յաջող, որ հանդիպեցաւ ամենեւին առանցքի

ա տունը գտանւում էր մի աննշան փողոցի մէջ, քաղաքի {ծայրումը}. շինուածքը փայտեայ, երեք պատուհանով, որ նայում

իսկոյն վեր ելաւ սանդուղքից, արձակելով սանդուղքի {ծայրումը} մի հեկեկանք, որ բռնութեամբ դուրս թռաւ նորա կուսա

յն շնորհը կ՚առնեմ, որ քո գլուխը կը դնեմ աշտարակի {ծայրումը}, այնպէս, որ քո գլուխը կը կազմէ նորա սրածայրը:

եւ պ. Պռօշեանցի Սօս եւ Վարդիթերը այս տարբերութեան {ծայրումն} են. Քանաքեռ եւ Աշտարակ, ուստի եւ տարբերութիւնը աւ

, գոռաց երկինք, հեղեղը չեղաւ խափան, Ծառի {ծայրր} դեռ վառւում է ջրի տակում իբր ի տան. Եւ բնո

անից խապեր չիմ, ինձմեն ո՛չ բան հարցնող կա եւ ո՛չ {ծան} տվող. ասենք թե ծան տալ չեն կարող, եթե բան ունին

մեն ո՛չ բան հարցնող կա եւ ո՛չ ծան տվող. ասենք թե {ծան} տալ չեն կարող, եթե բան ունին, այստեղ կհարցնին,

բանը կգրես, բայց կիսակատար, չես գրիլ, թե ո՞վ է {ծան} տվողը կամ հարցմունք անողը, որ ես ալ իմանամ, թե

կ ասորի անշուշտ " եւ այլն: Եվ ծանոթությանց մեջ, {ծան}. 4, այսպես. " Յէջ 25. անուն քաղաքին, որ պակա

մեր տկարությունը, հաճեցե՛ք: Ա. բնագիր ասելով ( {ծան}. 4) ի՞նչ եք հասկանում, ասորերե՞նը, եթե այո՛ ե

շփոթված, մեր եկեղեցու նկատմամբ նրա լկտի ծաղր ու {ծանակից} ամոթահար եղած եւ այլն, համարյա արտասվելով, այդ

նի ի գիրկս իւր քանի մի անձինս, որք շատ կամ սակաւ {ծանեան} զլուսաւորութիւն եւ ողջունեցին զմերս գրականութիւն

հաւուց գիշերէի յողբ ու ՚ի լաց։ Զիս Հայաստան ո՛չ {ծանեաւ} մինչ պետութեան լայնէր փոր, Այլ յորժամ գահ ա

եց եւ բուք եկավ, այժմ տաք է, փառք աստուծո: {Ծանի՛ր}, եղբայր իմ, Գրիգոր Ղազարյան: Սրբազանն այս փոշտ

իմ թշնամիքը, եւ արդարութիւնը կ՚առնու իւր վարձը: {Ծանի՛ր}, թշուառ, բայց սիրելի բարեկամ, որ այս բոլոր նեղ

անին, թէ 'ի նմա նշմարիցի ընթացք Դիսսերտացիօնին, {ծանի՛ր} զի այդ մտածութիւն չունի յայս գործ. զի դիտումն Դի

Խորեն., Պատմ. Հայ., գիրք Ա, գլ. 3: {Ծանիջի՜ք} զճշմարտութիւն, եւ ճշմարտութիւնն ազատեսցէ զձեզ:

ն ձեռագիրներն ստրախավոյ գիրով մեզի հասցէնուք: {Ծանիր}, Խազարոս եղբայր, գրած բանիդ շատ աղեկներն կան հո

նպատակ լատինացեալ միաբանութեանց Հայոց, տեսցեն եւ {ծանիցեն} եւ մի՛ յուսասցին ի Հռովմէական տատասկէ թուզ կթել.

ժողովուրդն ամենայն զչափ առցէ զմերոյ տգիտութեան, {ծանիցէ} զճշմարտութիւնն եւ զմեր ստութիւն, պաշտօնն այն, զ

ն, որ նա եւս միանայ իր հետ ընդդէմ կաթողիկոսին, իր {ծանծաղամտութեամբ} կամենալով գրգռել Մաշտոցի վրէժխնդրութիւնը, յիշեցնո

էիք հասանել այն պարոնի պաշտօնին: Գուցէ դուք ձեր {ծանծաղամտութեամբ} երեւակայում էք ձեզ մի նշանաւոր մարդ, եւ ձեզ այդպ

զանդեան ճախիններից եւ Լեւոնեան խարտաւանակ տումարի {ծանծաղներից}, ուղղեց նորա ընթացքը նո՛յն գծի վրայ, ուր կանգնե

տ արժանվույն եւ նրանք, իրենց հերթին, դեմ կառնեն {ծանծաղուտի}: Հիմա այն ժամանակը չէ, երբ անպատիժ խաբում էին հ

ադրությամբ, ինչպես փորձառու նավավարը խուսափում է {ծանծաղուտներից}: Մեր նկարագրած այդ բոլոր կոր գծերը, որ կետ-նպատ

ի (քանի որ դու ռուսերեն չես գրում) Մոսկվայի մեզ {ծանոթ} միջավայրից: Ճիշտ է, նա մեծ պաշար ունի որպես աղբ

ական կարող է լինել նրանց համար, ովքեր փորձով դեռ {ծանոթ} չեն Անգլիային: Հույս ունեմ, որ կուղարկեք Գերվին

, այնինչ ես ներկայի կարիքն եմ զգում: Դատելով ինձ {ծանոթ} պատմական տվյալներից, հիշյալ արխիվում կարող են լի

Ավստրալիայի եւ Աֆրիկայի հետ: Ամենուրեք ես ունեմ {ծանոթ} հայրենակիցներ, որոնք հաճույքով կկատարեն իմ հանձն

իայի նախընթաց դարաշրջանին, եւ իրենց կողմից ոչ մի {ծանոթագրություն} չեն տալիս. ես հավատացած եմ, թեեւ դեռ ամբողջ գիր

կազմի ներածության կեսը եւ քերականության քառորդը: {Ծանոթագրություններ} դեռ բնավ չեմ գրել, որովհետեւ ձեռքիս տակ գրքեր չո

, թե թարգմանիչներն ինչպես են հրապարակ հանել առանց {ծանոթագրությունների}, in modo crudo: Այդ վերնագիրը՝ " Օчерки Англии

նամակը, որ գրում եմ Ձեզ, մանավանդ առաջին անգամ {ծանոթանալուց} հետո, պարունակում է յուր մեջ մի խնդիր, որ կարել

նք, որպես երիտասարդ սերնդի դաստիարակներ, պետք է {ծանոթանան} մեր լուսավորված դարի առաջադիմության հետ եւ օգուտ

Թույլ տվեք այժմ, ողորմած պարոն, համառոտակի {ծանոթացնել} ձեզ նախատեսվող նոր հայկական ամսագրի բովանդակությա

իք ի սեր ազգի եւ իմ, բանալ մի ստորագրություն Ձեր {ծանոթների} եւ բարեկամների մեջ: 16 բաժին առնելով այդ գումարը

ել իմ սրտանց շնորհակալությունը մեր բարեկամների եւ {ծանոթների} մասին նրա տված շատ հետաքրքրական տեղեկությունների

իթերը " եւ " Վերք Հայաստանին ", այստեղ, երեւի, {ծանոթների} մոտ կա. աղաչում եմ՝ խնդրեցեք եւ ուղարկեցեք: Բա

շտերով կուղարկեմ մի քանի օրինակ եւս, որ ցրվես քո {ծանոթներին} եւ քո բնական ազգասիրութենովը հորդոր լինիս, որ սո

կախարդանքից: Հայտնիր իմ հարգանքները բոլոր լավ {ծանոթներին} եւ իմ կողմից շնորհակալություն մատուցիր նրանց ինձ

նի կտեսնեմ: Բոլոր հարազատներիս, ազգականներիս եւ {ծանոթներիս} ողջունիր իմ կողմից: Շնորհավորում եմ նրանց բոլորի

իրելի Անանիայի եւ Հովհաննեսի ձեռքը: Բոլոր մնացած {ծանոթներիս} ջերմ եւ անկեղծ բարեւներ: Մերոնց նամակ գրիր եւ Գր

ւ թարմ նորությունների: Ողջունիր երկու սեռի բոլոր {ծանոթներիս}, յուրաքանչյուրին առանձին-առանձին: Այնուհետեւ բո

Հովհաննես եղբորս եւ երկսեռ բոլոր բարեկամներիս եւ {ծանոթներիս}: Հովհաննեսը, հավանաբար, ինձ համար պատրաստո

ազատել ինձ նրանցից: Բարեւիր երկու սեռի բոլոր {ծանոթներիս} եւ բարեկամներիս. Հուսով եմ, մյուս երկուշաբթի կտ

. ճիշտ չէ՞: Բարեւիր այնտեղ բոլոր բարեկամներիս ու {ծանոթներիս}: Ե՞րբ, վերջապես, լույս կտեսնի Ռ. Պատկանյան

ունեմ գրելու, բարեւիր երկու սեռի բարեկամներիս եւ {ծանոթներիս}: Ցուրախ տեսություն: Քո եղբայր Միքայել 92

մի խնդիր, որ կարելի էր միայն գործել երկար ու շատ {ծանոթութենից} հետո: Չնայելով այս անհարմարության վերա, ես բաց

լից ", որոյ հեղինակ ասորի անշուշտ " եւ այլն: Եվ {ծանոթությանց} մեջ, ծան. 4, այսպես. " Յէջ 25. անուն քաղաքին

Ստրոգան[ովին] վասն եկեղեցական գումարաց, բայց մեզ {ծանոթություն} չէ տվել, ես մասնավոր կերպով իմացա սրբազանի բոլոր

՞ս թույլ է տվել այդպիսի դղրդեցուցիչ հոդվածք, մեք {ծանոթություն} տվեցինք Ցենզուրական Կոմիտետին, որ գրե յուր պատաս

ւ եղած կամ գտանված կայքի եւ գույքի մասին լիակատար {ծանոթություն} կտանք քաղաքին, Լոնդոնի միջնորդությամբ, էլեկտրակ

տ Ձեզ, որովհետեւ քաղաքի անունը այնտեղից է հիշում {ծանոթությունը}: Բ. Լիակատա՞ր է բնագիր ասորերենը, թե՞ նույնպես

ըստ որում Ստռոգոնովը, ինչպես գրել է, հավաքում է {ծանոթությունք} եւ մինիստրին առ ժամս առնելու բան չկա, ուստի միամ

մյան ժամանակներումս շատ հարկավոր է: Այս մասնավոր {ծանոթությունքը} գրելով Ձեզ եւ հաստատապես հավատացած լինելով Ձեր ազ

ճակաւոր արքեպիսկոպոսն Նախիջեւանայ եւ Բեսարաբիոյ՝ {ծանոյց} ինձ բանիւ բերանոյ զհրամանագրութենէ Սինօդին սրբոյ

ւոր, առ խնդիրս իմ ի մասին հնդկական հրիտակացն, {ծանոյց} թէ տունն եւ կրպակք հանգուցեալ Մասեհի Բաբաջանեան

ի Կոստանդնուպօլիս, որպէս զի սա, յիւրմ է կողմանէ {ծանուսցէ} դեսպանին Անգլիոյ որ ի Կոստանդնուպօլիս ի պատկանաւո

տի եւ պարտաւորեալ գտա այսու իմով յատուկ խնդրագրով {ծանուցանել} հոգեւոր կառավարութեանդ զի ես երբէք յ[ը]նթացս իմոց

այք թարաքը էլլան, եւ այլն): Չունիմ զայլ ինչ {ծանուցանել}, միայն ի սրտէ եւ յանկեղծ հոգւոյ ցանկալով ձերոյին

/25 յունվարի այսր ամի: Այժմիկ կարեւոր համարիմ {ծանուցանել}, զի պ. մինիստրն արտաքին գործոց, պայծառափայլ իշ

քր ճաշակ տալու համար: Այժմ այսքան թող հերիք լինի {ծանուցանել}, որ այդ օրագիրը հրատարակւում է ամիսը երկու անգամ

ւնս պատիւ ունի ընդ այսմ առաքել առ ձեզ զայն ծրար, {ծանուցանելով} զվերտողեալ տեղեկութեանցն միանգամայն և խնդրել խոնա

անձին զթուղթ առ պայծառափայլ փոխարքայն Կովկասու եւ {ծանուցանելով} զբովանդակութեանց եզրակացութեան ազգին ի քաղաքիդ եւ

ս, ընկալաւ ի նոցին գերազանցութեանց զնամակ, որով {ծանուցանեն} անմահ բարերարքն ազգիս, երկոքին ամոլակիցքն, աղայ

կանիք արժանաւորք լրացեալ հաւատոց հասանին առ իս եւ {ծանուցանեն}, եթէ ազգն մեր ՚ի Հնդկաստան ոչ այլ եւս կարելով ժո

Հագ ՚ի 14/26 է ամսոյն յունիսի համարաւ 977, որով {ծանուցանէ}, թէ զամենայն զթուղթսն ստացեալս ՚ի պարոն Բայլէ ՚ի

ս Ա. քահանայի Խալիբեան ՚ի 17/29էն յունիսի, որով {ծանուցանէ} թե չունի զոչինչ տեղեկութիւնս ի մասին հրիտակաց Եղի

անագրութենէ Սինոդին սրբոյ Էջմիածնի առ ինքն, որով {ծանուցանէր} նոյն իշխանութիւնն թէ զառաջարկութիւն նորին բարձր ս

Զգրութիւն Ձեր ընկալայ որ ի 18-էն դեկտեմբերի, եւ {ծանուցեալ} զքաջառողջ դրութենէ ձերմէ ուրախ եղէ, առ որ մատուց

ւ զճանապարտական անցաթուղթ վասն գնալոյ յԷջմիածին, {ծանուցեալ} զհրամանգրութեան Լուսաւորչեան Սինօդին սրբոյ Էջմիած

առ զպայծառափայլ փոխարքայն Կովկասու, արդէն գրեալ {ծանուցեալ} եմ Ձեզ ի Թիֆլիսէ, պաշտօնական գրութեամբ: Նոր

ն առ պայծառափայլ փոխարքայն Կովկասու, արդէն գրեալ {ծանուցեալ} եմ Ձեզ ի Թիֆլիսէ պաշտօնական գրութեամբ: Նորին

", զսոյն զայս լուսափայլ ճշմարտութիւն վաղ ուրեմն [ {ծանուցեալ} ] հրատարակել զՀոգեբանութիւն իւր տպագրութեամբ յամի

ա մինչեւ ցնոր աւուրս ընթերցեալ եմք անընդհաւո, եւ {ծանուցեալ} զայս եւ եթ, զի այդ օրագրութիւն ճանապարհ էր շահաս

դոցա քանի՞ գրեանք գտանին ի Սինէացւոց լեզու, եթէ {ծանուցեալ} էր դոցա զյարգ եւ զպատիւ, նաեւ զարժանաւորութիւն հ

ան է եւ այն գերապատիւ Լազարեանց, որ զօգուտն ազգի {ծանուցեալ} հիմնեալ է գէթ իւրովք ծախուք զուսումնարան եւ զտպար

ն սրբազան օրինաց տէրութեան կայսերական հրովարտակաւ {ծանուցելոց} ղեակ՝ ամենայն անձանց եւ դատաստանատանց, որով եւ

ՈՒԾՈՅ ԴԱՐՁՐԵԼՈՅ, Քան զայս յառաջ նամական միայն {ծանուցի} հօրդ պատուականի զանդառնալի միջնորդութենէ սրբազան

ռնել զձեզ, ահա եւ ես ըստ նորին պաշտելի հրամանի, {ծանուցի} ձեզ յուրախութիւն սրտից ձերոց եւ ձերայնոց: Մեք

, զայրագնեալ իմն զօրհնելոյ տիկնոջ Աւագի զմիտսն ոչ {ծանուցին} առ ժամայն. նա աղաչելով զերանելի մայրն հոգացեալ ի

նորան էլ մեր մէջ դերանունները, սեռ չունենալով, {ծանուցում} են բանը. բայց երբ այդ դերանուններից էլ լոկ մի հա

տանանք. հայտնի բան է, այդ նոցա աչքը ծակում է եւ {ծանր} բան է հրապարակով ծրագրի մեջ խայտառակվել, որ ամեն

այնուհետեւ ինքը ազգը կխնդրեմ, բայց առաջին անգամը {ծանր} է: Հիվանդը դառն դեղը դժվար է ընդունում, եթե մեր

ամբ խնդրե մեզանից, ազգի անունով հանձն առնուլ այս {ծանր} պաշտոնը, այն ժամանակ չենք հրաժարվում եւ պատիվ կհ

եւ ցուցանել ինձ, ըստ ամենայնի, զիւր օգնութիւն ի {ծանր} յայս գործ, խրթնացեալ առաւել քան կիսդարեան բազմո

դառնալ ի Ռուսսիա, քանզի ճանապարհորդութիւնս այս, {ծանր} յոյժ եւ տաղտուկ, քամէ զվերջին իմ զոյժ: Խնդր

աշխատում եմ քերականության վրա, մի վերին աստիճանի {ծանր} գործ, բայց թեեւ դանդաղ, թեեւ հավի քայլով, այնո

րանց կացության մասին. խոստովանում եմ, որ դա շատ {ծանր} է ինձ համար: Դժբախտաբար, իմ գործը անշարժ վիճ

ես այսքան տարի չարչարված լինելուց հետո, այսօր էլ {ծանր} հիվանդության տիրացած եմ, որ մաշում է ինձ առավել

այս ծանրակշիռ եւ մեծախորհուրդ բանի վերայ՝ ո՛րքան {ծանր} դատապարտութեան արժանի էին այն ծնողքը, որ, իւրեա

նի առաջեւ: Հայազգի՛ ծնողներ, զգուշացէ՛ք այս {ծանր} պատասխանատուութենից. հերի՛ք է, եթէ մեզանից իւրա

կոխեսցեն"։ Եւ այս պատճառով եւս ազատ մնացին այն {ծանր} եւ անպատիւ աշխատութենից, որ օբսկուրանտների լրագի

շատ ճառագայթներ հաւաքելով, բան տեսանել: Գիտեմ, {ծանր} բան է զաւակի եւ ծնողի միմեանցից բաժանուելը, բայց

եան թշնամիք դարբնի գործարանք են բացում՝ անտանելի {ծանր} շղթաներ պատրաստելու եւ, եթէ կարելի է, բոլորովին

մէջ. փոխանակ մազեղէն պարանին՝ ձեռքս անցուցին մի {ծանր} երկաթի շղթայ եւ, երկու զրահաւորուած մարդիկ վերաս

ը Հիւրմիւզների ձեռքով, որ սոքա կարողանան այդպիսի {ծանր} գնով գնել կարդինալական գլխարկը: Մեծ յոյս ուն

ւ եղբայրական եւ հարազատ արենակցութեան սէրը այնքան {ծանր} կշիռ, այնքան մեծ արժէք ունի իմ աչքում, որ այդ բ

՝ ինքեանք, մանաւանդ ենթարկուելով նեղութենների եւ {ծանր} ծանր պատասխանատուութենների, որ յառաջացած կամ յառ

եանք, մանաւանդ ենթարկուելով նեղութենների եւ ծանր {ծանր} պատասխանատուութենների, որ յառաջացած կամ յառաջանա

ր պիտոյ է ողորմութիւն հաւաքէին, որ ապրէր: Մի՞թէ {ծանր} չէր նորան ընդունել ապերախտ բռնակալից 14000 ֆրանկ

ր համար ոչինչ աւելի դժուար բան չկայ, ոչինչ աւելի {ծանր} չգիտենք, քան թէ յետ պահել մեր ծիծաղը մի այսպիսի

: Թող չսրտնեղին տղայաբար այն մարդիկը, որոնց {ծանր} է տեսանել բաց աչքով որեւիցէ պակասութիւն մեր ազգի

իւնը եւ ամբողջ ազգի կատարելութեան գաղափարը այնքան {ծանր} կշիռ ունի, որ դորան պահպանելու եւ օգնելու մտքով

յն ազգի մէջ հասարակ ժողովուրդը ենթարկւում է աւելի {ծանր} զրկողութենների եւ տառապանքի, մինչ խորտակուած էր

: Բայց, այն օրերից բռնած, որչափ յառաջ, այնքան {ծանր} պիտի լինի այդ դատաստանը. աշխատեցէ՛ք պայծառ յիշատ

առաւել փառաւորելու համար"։ Եւ խեղճ ազգը կրում է {ծանր} հարկեր, զոհում է իւր առոյգ զաւակները թշնամին վան

կեանքը եւ գոյութիւնը ապահովելու համար, եւ որչափ {ծանր} արժէք ունի այս խնդիրը, որչափ մարդը անքակտելի կապ

աննշան, իւր մէջ պատրաստուած ապրանքի վերայ աւելի {ծանր} հարկ, ո՛չ երկրագործութիւն, ո՛չ ճանապարհ, ո՛չ հ

ներկան եւ ապագան խաւար է: Նա տանում է իւր կեանքի {ծանր} խաչը, մինչեւ որ մի նիւթեղէն խաչ տնկուի նորա գերե

է եղել նորան այն ճանապարհը, որով գնում է եւ այժմ {ծանր} է շարժում դէպի մի այլ ուղղութիւն: Ահագին տխրութե

մար, կը տանի նորա ապրանքի վաստակը, թէեւ սկզբում {ծանր} թուեցաւ նորան ապրանքը առանց վաստակի վաճառել եւ պա

մեքենաները, որ կարող են ներգործել Եւրոպայի մէջ, {ծանր} պայմանների տակ, կարող են ներգործել եւ Ասիոյ մէջ

ւս ազդում են նորա վերայ: Նա տանում է աղքատութեան {ծանր} լուծը՝ առանց հաշիւ տալու ինքը ինքեան, թէ ի՛նչ բ

չէ կարող պատասխանել սորան: Եւ այս է պատճառը, որ {ծանր} է այդ առաքելութեան ընթացքը: Չոր չոր ազգութիւն քա

եւ կ'ապրի դեռեւս, այդպիսի մարդը, բնականապէս եւ {ծանր} նստած իւր տեղում, կէս մի թթուեցնում է դէմքը, տհ

անեմք. ո՞չ բազումք իցեն, քան եթէ սակաւք, զի առ {ծանր} թեթեւութեան անձամբ զանձինս յանդգնեցուցանեն, մինչ

ունաթափ, տխուր դէմքով ուրուական: Մի {ծանր} մուրճ բռնած էր պինդ իւր ձեռքում, Որով գետի

Ձեզանից յետոյ եկաւ գիտութիւն, Իւր {ծանր} հայեացքով աշխարհի վերայ, Ամեն բան ընկաւ մտ

ն վերայ անհաստատութեան գայ, կարծում ենք թէ աւելի {ծանր} լինի իւր պատասխանատւութիւնը, մանաւանդ եթէ գտանու

մասին։ Առաջին յանցանք. " Հիւսիսափայլի " լեզուն {ծանր} է, արուեստական է, անհասկանալի է։ Շատերն էլ, ո

ի՞նչ է Կրիտիկա ասած բանը ընդհանրապէս, եւ թէ ի՞նչ {ծանր} պարտականութիւն կար մի մարդու վերայ, որ կամէր կատ

անչափելի հեղեղի մէջ դու որի՞ տունն ես հարցնում քո {ծանր} ու բարակ սահմաններով, սեռերով եւ չդիտեմ դեռ ինչ

: Եթէ կարելի է, պատմի՛ր, աղաչեմ, որովհետեւ քո {ծանր} կերպարանքից եւ քո ազդու խօսքերից հեշտ կարելի է իմ

իւր նպատակին հասանել: Տեսաւ կարդինալը, որ բանը {ծանր} ընթաց է, ինքն եւս սորանից յարմար միջոց կարող չէր

չում. " Ինձ մօտ եկէ՛ք, ամեն հոգնածներ եւ ո՛վ որ {ծանր} բեռներ ունի, եւ ես կը հանգստացնեմ ձեզ ". եւ Պաւ

Այստեղ պակասում են մի քանի բացատրութիւնք. գուցէ {ծանր} հիւանդութեան եւ այլ պատճառներով հանգուցեալը կարող

ինք, թէ հանգուցեալը, մերկանալով իւր վերայից այս {ծանր} եւ ախտաւոր զգեստը, վերացել էր դէպի մի այլ աշխարհ

. պատճառ, այդ բոլորի մէջ եւս չկայ եւ ո՛չ մի հատ {ծանր} եւ ամուր մտածութիւն: Երբ գրապետը ամենայն ջա

այժմ կամիս նոյն բանը ինձ ասել, թէ քո լեզուն թէեւ {ծանր} էր, այլ գրիչդ ոչ, եւ դեռ համարձակւում ես մարգար

Պ. Մարկոսը, աւարտելով նամակի կարդալը, սկսեց {ծանր} կերպով եւ մտածողութեամբ համարել․ հարիւր քսան, տա

էն յայտնի է, որ ես շատ անգամ կատարել եմ եւ աւելի {ծանր} գործեր, այս պատճառով ոչինչ տարակոյս չունէի իմ յա

ակ ինչ բան է մեր համար արծաթը: Նորան այն ժամանակ {ծանր} է դուրս գալ գրպանից, եթէ ճարել ես ճակատիդ դառը ք

ցուն, եթէ կամիք, գնանք միասին: Թէպէտեւ շատ {ծանր} էր կոմսին ընդունել այս հրաւէրը, բայց մի փոքր մեղ

պիտոյ է առնել, հարկաւոր է յանձն առնուլ այդ թէեւ {ծանր} պայմանը: Օրիորդի շրթունքի վերայ խաղաց մի խոր

րւում է օդի մէջ, միւսը ածխային թթուուտ, որ օդից {ծանր} լինելով, նստում է գետնի երեսին եւ իջանում է ինչք

գաւորութիւն դեսպան գնալու, հրաժարուելու չէին այդ {ծանր} պաշտօնից, այդպիսիներին շատ անգամ ասում եմ, որ ձ

։ Նորա խաչն էր, որ խորտակեց մարդկութեան պարանոցի {ծանր} եւ անտանելի լուծը, որի տակ հազարաւոր տարիներով ա

րխափելով քայլէին եւ այն՝ կառած ու կապած անտանելի {ծանր} շղթաներով։ Մինչդեռ քրիստոնեան, ազատութեան կնիքը

ու խնդրին։ Ի՛նչ է պապականութիւնը. մեր համար {ծանր} լուծանելու խնդիր, որովհետեւ մեր ազգը, մինչեւ այ

). Ասեմ ցնա-ո՞չ ասացի քեզ, թէ զոր ոչն ախորժես, {ծանր} լսել եւ ոչ ընդունիս, ո՛չ յայս նիւթ միայն, այլեւ

մեր սիրական Հայերի արմատական ախտերից մինն է։ Այս {ծանր} խօսքը ասում ենք՝ ոչ թէ նայելով ազգի այժմեան սառնո

իւն, եւ ճշմարտութիւնն ազատեսցէ զձեզ: Մի {ծանր} ումեք [թուեսցի], եթէ ներեսցուք մեզ [մերոյս վասն

տոյ: Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունի, որոյ ոճ կարի {ծանր} ստրկացեալ միանգամայն յունական դպրութեան, են սորա

եւ նա մինչեւ իւր մահը կաղ մնաց։ Իգնատիոսը, իւր {ծանր} ու դանդաղ բժշկութեան ժամանակ, անգործութենից ձանձ

աւո՞ր եղաւ, որ հետախոյզ բանասէր դարձաւ, որ նստի {ծանր} ու բարակ ոճերի բառարան շինէ։ Ասենք թէ գլուխը քար

կամ անթլպատութիւն, այլ որպէս նոր արարած։ Այո՛, {ծանր} խնդիր է այս եւ իր բնութեամբ շատ ժամանակի կարօտ.

ծ դնել այնտեղ, ուր իսկոյն յաջորդում է ումը, շատ {ծանր} է եւ հասարակ ժողովրդին գայթակղեցուցիչ, որոնց շատ

նք ընդդէմ ենք այս տեսակ պահպանութեանց, որովհետեւ {ծանր} են գալիս հասարակ ժողովրդին այդ ձեւերը, որ հազիւ

աւո՞ր եղաւ, որ հետախոյզ բանասէր դարձաւ, որ նստի {ծանր} ու բարակ ոճերի բառարան շինէ: Ասենք, թէ գլո՛ւխը

թիւն կամ անթլպատութիւն, այլ որպէս նոր արարած"։ {Ծանր} խնդիր է այս եւ իր բնութեամբ շատ ժամանակի կարօտ,

երկրագործի ձեռքը, մնաց որ այգեգործութեան մեծ եւ {ծանր} պաշտօնները երիտասարդների վրայ պիտի լինի բնականապէ

մի՞թէ չկան այնպիսի թեթեւ աշխատութիւնը, որ առանց {ծանր} ուժ գործ դնելու առաջանում են, եթէ միայն աչքաբաց

ով, այժմեան հայի խօսքը: Բայց ժողովուրդի անկաջին {ծանր} է եւ անբնական. - ինձ ի՛նչ փոյթ, - ես բուն հայերէն

ռնած մինչեւ Եաւա հասել, եթէ ազգը հազար տարիներով {ծանր} ստրկութեան մէջ շատ անգամ ստիպուել է կամ թաքուն խօ

րա ընթերցողքը, մի՛ դատապարտէք նորան, եթէ նա այն {ծանր} վճիռը դնում է իր ազգի վրայ, անկողմնապահ ճշմարտու

կը չոքեմ նաեւ նորա առջեւը։ Պարոն, լեզուի խնդիրը {ծանր} խնդիր է եւ որքան ծանր, այնքան վերադարձ չափակցութ

եւը։ Պարոն, լեզուի խնդիրը ծանր խնդիր է եւ որքան {ծանր}, այնքան վերադարձ չափակցութեամբ, կարեւոր, եւ որ

Հայաստանին։ Մեք եւս կ'առնէինք այդ գործը եւ չէինք {ծանրաբեռնելու} ձեզ, եթէ մօտ լինէինք Մասեաց դարեւանդին եւ եթէ նո

ւ կարողանայ ինքնօրէն գործ կատարել, առանց վերստին {ծանրաբեռնելու} իւր պատուելի անդամքը: Ես մտածում եմ, որ Տաճկաստ

գործում ինձ համար ոչինչ չեմ որոնում եւ ոչնչով չեմ {ծանրաբեռնի} ընկերությունը։ Այնինչ ընկերությունը համարձակ կար

էի Ռուսաստանից, բայց պետք է ասեմ, որ նրանց մեջ {ծանրակշիռ} գրքերը քիչ են եւ գներն էլ չտեսնված թանկ են: Որեւ

մէջ ցանկալի հետեւանքը: Այս աչքով նայելով այս {ծանրակշիռ} եւ մեծախորհուրդ բանի վերայ՝ ո՛րքան ծանր դատապարտ

ան: Պէտք էր մի փոքր աւելի շրջանկատ լինել այսպիսի {ծանրակշիռ} գործերում. պատճառ, մի քանի տարի ոտքի վերայ պահե

տիրոս Գրիգորիոսը, եւ այլն, եւ այլն"։ Այս {ծանրակշիռ} վկայութիւնը հերիք է՝ ապացուցանելու համար ազգային

է, ուրեմն, յառաջուց պարզել մեր հայեացքը եւ այս {ծանրակշիռ} խնդրի համար մի երկու քայլ խոտորիլ մեր ուղիղ ճանապ

ժրաջան աշակերտ։ Նա լաւ գիտէր, թէ ո՞րքան մեծ եւ {ծանրակշիռ} է իւր կոչումը՝, բժիշկ լինելը, որին մարդիկ պիտո

առով երկրորդական է քաղաքականութիւնը, որ թէեւ շատ {ծանրակշիռ} բան է, բայց եւ նա ինքը գլխաւորապէս աճում է կրօնի

ցողութիւնից, ամէն նորմուծութիւն նորա ընդդէմ պիտի {ծանրանայ} ազգի վրայ որպէս հարստահարութիւն եւ ազատ իրաւունքի

կ, ստոյգ է, որ անդրանկական համակարգութիւնը պիտի {ծանրանայ} հասարակ ժողովրդի վրայ մանաւանդ, քան թէ միջակ դաս

ր խոհական եւ մտածող Հայ սրտի համար ո՛րքան պիտոյ է {ծանրանայ} այս պատմութեան տրտում խորհուրդը, այդ անցքի իմաստ

Աստուածային բանին, յար եւ նման այսմ ոչինչ աւելի {ծանրանան} վասն սոսկականաց: Թողումք զի հակառակն ուսանիմք յա

Մեղուի " եւ նորա հրատարակողի շնչառութիւնը շատ կը {ծանրանար}, մինչեւ այն աստիճան, որ հարկաւոր կը լինի Սպանիա

ն խաւարատեսիլ թանձր ամպերը, որ շատ անգամ նստելով {ծանրանում} են սրտիս վերայ: Ո՛հ, ահա երեսուն նոր տարիք

են այժմ հիւսիսայինք հարաւայնոց վերայ, շատ եւ շատ {ծանրանում} են Անգլիոյ սրտին: Անգլիան ուրախ էր մինչ սոր

ում դէպի մի այլ ուղղութիւն: Ահագին տխրութեան ամպ {ծանրանում} է մեր սրտի վերայ, երբ մտածում ենք, թէ Անգլիացին

սպառ ընդդէմ է Փարպեցու բնաւորութեան, որ Խուժիկին {ծանրանում} է Խուժիկ կոչել, որովհետեւ այդ մարդը հոգաբարձու է

ժմ, թէպէտեւ չէ երեւում, սակայն ստեպ ստեպ սաստիկ {ծանրանում} է նորա շնչառութիւնը: Ինչ ասեմ. եթէ բժիշկ կա

տած ներգործողների ազդեցութեան տակ. օդը մի կողմից {ծանրանում} է նորա վերայ, երբ սա չունէր իւր մէջ այն ընդդիմադ

ան իմոյ առ տէրդ՝ ի ժամս եւ ի ժամանակս: Լեզու իմ {ծանրաշարժ}, այլ ոչ եւ գրիչս, զի նման է լեզուի ճարտար խօսող

վերայով: Այս խեղճ մարդը դարձել էր մի ամենազգաստ {ծանրաչափ} - բարօմետր ազգային բաների համար, որոնց եւ վերջին

ած։ Անցան գիշերային մրրիկները, եւ փիլիսոփայական {ծանրաչափը} (բարօմետրը) գուշակում է մի գեղեցիկ առաւօտ: Այս

հագրութիւն: Նա իւր նկատողութիւնքը պիտի արձանագրէ {ծանրաչափը}, ջերմաչափը եւ էլեկտրաչափը ձեռքին՝ ամենայն րոպէ

էջ զուգակշիռը պահելու ձգտողութիւն, երբ հասարակաց {ծանրաչափը} ակներեւ գուշակում է նորա կեանքի համար մի մահաբեր

յառաջ, տարու զանազան եղանակների մէջ քանի օրերով {ծանրաչափի} եւ ջերմաչափի գործադրութեամբ, որպէսզի կարելի լինի

տի-Հիւմայունի դուրս գալուց յետոյ Տաճկաստանի լուծը {ծանրացած} էր նորա քրիստոնեայ հպատակների վերայ: Մի՞թէ Նախիջ

Եւ ցնդեցիր հազարամեայ Շղթաները {ծանրացած}. Հզօր ձեռքիցդ ` այն երկաթեայ Կապանքն

փորձի ուսումնասիրության մեջ, հասկացավ հայերի վրա {ծանրացած} միջնադարյան ուղղության կապանքները վերացնելու անհր

եամբ շուտով կարողանում է երկու տարի հիւանդութեամբ {ծանրացած} վէճին լրումն տալ: Իսկոյն վերստին զարթեցնում է այ

ՄԱՅՆՔԸ Հայերի վրայ վաղուց ի վեր Թուրքիայում {ծանրացած} աղաղակող անկարգութիւնները Արեւելեան պատերազմից յե

ոչ բռնութեան անգութ ճանկերը. Ձեզանից յետոյ {ծանրացան} նոքա, Ո՛հ, անիծում եմ ես այս օրերը:

Գիտակցութիւնը յաջորդեց սորան. Ազգի վիճակը {ծանրացաւ} սրտիս... Ապոլլոն տուեց ինձ իւր քնարը,

եղճ եւ կարեկցութեան արժանի ժողովուրդը, որի վերայ {ծանրացել} է ազգային ապաբաղդութեան հետեւանքը: Անմխիթար տխրո

որք բողոքելով բողոքէին զապիրատութեանց Խալիբեանի, {ծանրացելոց} ի վերայ ազգին ի բազում ամաց հետէ: Իբրեւ զօրաւ

երկուքը եւս, այն է՝ քաղաքից հեռաւորութիւնը, որ {ծանրացնելու} էր, անտարակոյս, օրինաւոր վարժապետների այցելութե

գոհանում նորանց պախարակելով, այլ որպէս թէ աւելի {ծանրացնելու} համար իր պատասխանատուութիւնը, նորանց պախարակելու

արդ եմ... կարդա՛ ինձ ճարտասանական ոճով, առանց {ծանրացնելու} իմ գլուխը եւ խրտնեցնելու իմ երեւակայութիւնը:

ց արդէն, որ այս տեսակ պաքսիմատները եւ ուտելիքը, {ծանրացնում} են նորա ստամոքսը. այս պատճառով պաշտօնական հրովար

ձեւը աւելի պատկանաւոր է. գոնէ չէ նեղացնում եւ չէ {ծանրացնում} կարդացողի կամ լսողի գլուխը: - Իմ ծայրագոյն վ

աններում արիւնի անկարգ շրջանառութիւնը ի՛նչ կերպով {ծանրացնում} է շնչառութիւնը: Բայց այժմ, որքան եւս բացայայտեմ

Սեպհականութիւնը գողութի՛ւն է, - ասաց նա այրական {ծանրութեամբ}, եւ կանգնեցաւ: Սեպհականութիւնը այն բանի,

ց գնւում են սոսկալի հարկերի եւ սարսափելի պարտքերի {ծանրութեամբ}, որոնց էականապէս ժողովուրդն է ենթակայ: Կառավարո

: Այս խօսքերը ասում ենք ամենայն լրջութեամբ եւ {ծանրութեամբ}: Կրօնական ժողովը լոկ սպառնալիք չհամարէ կամ րոպէա

քանի վայրկենից յետոյ, այս երեք մարդիկը, ամենայն {ծանրութեամբ} սկսեցին ընտրութիւն առնել մարդերի, որ հրաւիրելու

եանցը ինքն չէ իմանում կշռի ո՛ր թաթի վերայ դնէ իւր {ծանրութեան} քարը: Այդ պարոնը ազգի յետ մնալու պատճառ լուսաւոր

է ժողովրդի բեռը ազգի եւ հասարակութեան համար, որի {ծանրութեան} տակ հարստահարուած լինելով, չկարողանար այս քաղցր

տակ տեսանելով այն բոլորը, որոնք իւրեանց նիւթական {ծանրութեան} պատճառով, արդէն Նիւտոնի օրէնքով կապուած էին երկր

րողանան պահել եւ դիմանալ միլիոնաւոր գերդաստանների {ծանրութեան}: Եւ մինչ, բնականաբար կտրւում են, եւ ահա ողբ,

ստանը եւ Հայաստանի մի մասը եւ ճնշում է նորանց իւր {ծանրութեան} տակ: - Քաղաքակրթութիւն է տարածում: -

, զիա՞րդ ապա սահմանեալ է մեզ Այվազովսքին աստիճան {ծանրութեան} կամ թեթեւութեան մեղացս: Ընդունիմք այո՛ զներելի ե

տեղ այս ցնցիւնը եւ Հեգելը ընկճուեցաւ այս երկիւղի {ծանրութեան} տակ, ինչպէս Բոռքը ընկճուել էր իր որդու մահի ծանր

թեան տակ, ինչպէս Բոռքը ընկճուել էր իր որդու մահի {ծանրութեան} տակ: Շատ գեղեցիկ նկատում է Հայմը Հեգելի թոյլ

դարանից, եւ նստաւ նորա վերայ: Այն ահագին հսկայի {ծանրութեան} տակ, տարաբաղդ դժոխքի գրապետը իսկոյն սեղմուեցաւ ա

գործել տուր ինձ, ապա թէ ոչ, թո՛ղ ճնշուիմ դարերի {ծանրութեան} տակ։ Ա՜խ, պարոննե՛ր, մաքուր սրտով եւ սուրբ

է, որ ամէն անցած խաւար լոյս քարոզէ, ամէն դարերի {ծանրութեան} տակ ճնշուածին անխտիր ծունր դնէ, այլ որպէսզի փարա

ան եւ այլք, հոգաբարձու լինելով բոլոր տպագրութեան {ծանրութեանը}, հրաւիրած են Պ. Ոսկանեանին յանձն առնուլ միայն շ

": Առ այս պատասխանէ բացասաբար, յաւելեալ եթէ ըստ {ծանրութեանց} եւ ըստ թեթեւութեանց երբեմն մահացու են եւ երբեմն ն

լիսի մէջ երկրի մակերեւոյթը, թեթեւանալով իւր սառն {ծանրութենից}, բուսուցանում է մի պարզ ծաղիկ, միւս օր ահա Բորէ

վերայի եղածը դուրս տալ եւ թեթեւանալ այն անտանելի {ծանրութենից}, որ ճնշում է հոգիս... բայց ինչ... առայժմ ա

, ոչ հայեցեալ յերկարութիւն նամակիս, ուրեմն եւ ի {ծանրութիւն} աշխատութեան, յաշխարհի, ուր գոգցես հուր տեղայ յե

ւթեան չլինելը արդէն զգում են շատերը: Եւ ի՛նչ {ծանրութիւն} էր Հայոց ազգի անդամների համար տարին երեք արծաթ վճ

թիւնը ընկաւ պարտքի մէջ, ժողովուրդը կրեց անտանելի {ծանրութիւն} եւ, ի վերայ այսր ամենայնի, երբ Սեբաստուպօլսի պա

ի այլ աշխարհ, ուր չկային ո՛չ ախտ, ո՛չ ցաւ, ո՛չ {ծանրութիւն} եւ ո՛չ վիշտ, ուր մի հիւրընկալ ծերունի տանուտէր գ

յնպիսի սառնութեամբ, որ յայտնի ցոյց էր տալիս, թէ {ծանրութիւն} էր իւրեան խօսել այն րոպէին օդի վերայ: Արդարե

եւ տեղ տալ հոգեւորների եւ վանքերի օգտի համար, որ {ծանրութիւն} էին հասարակապետութեանը իւրեանց հարստութեամբ եւ ամ

երբ նախկին կարգերը արդէն անօգուտ եւ մինչեւ անգամ {ծանրութիւն} էին Պապական իշխանութեանը, որ ահի ու դողի մէջ էր

ւեցան պապականութեան հետ հաղորդակցութենից։ Դպրոցի {ծանրութիւնը} գտանւում է Կոստանտնուպօլսի Հայերի ուսերի վերայ:

՞ս: - Նոյնպէս: - Հայրենիքի բարիքը եւ {ծանրութիւնը} հաւասարաչա՞փ պատկանում են մեզ: - Այո՛:

այրենիքի բարին, իսկ ես քո հաւասար կրում եմ միայն {ծանրութիւնը}: Բաժի՛ն տուր ինձ քո հողից, մեք մի հայրենիքի որդ

ցուցիչը: Շատ անգամ, ինքը ազգը զգում է բռնութեան {ծանրութիւնը} եւ առանց արմատը քննելու, այսինքն, առանց իւր անձ

մէջ հասկանալու եւ կշռելու ազգային կարօտութիւնների {ծանրութիւնը}, որոնք, ասիական դանդաղկոտութեամբ գրեթէ կաթուածա

աւ Գալուանին: Թէ ջրերի կամ օդի {Ծանրութիւնը} չգիտես, Իմացի՛ր, որ ջոկ-ջոկ տեղ Նոք

ուրիշ կերպով նոյնպէս չէ՞ զգում այդ համակարգութեան {ծանրութիւնը}: Մնում է մէջտեղը որպէս միակ բարերար ելք հասարակա

, որպէս մի մարդ, որին պէտք էր ցոյց տար իւր կշռի {ծանրութիւնը}: Երկրորդ իւր կողմնաւորութեամբ, որ միայն իւրային

այդ Թուղթը օրինակող գրագիրների սխալանքը եւ դարերի {ծանրութիւնը}, որոնց տակ ճնշուել է այդ Թուղթը. պա՛տճառ, իբրե

շինողը եւ պահողը է ժողովուրդը, սորա վերայ է նորա {ծանրութիւնը}. եթէ եկեղեցին քանդուի, ժողովուրդն է շինում, դա

ին այդ ձեւերը, որ հազիւ հազ է կարդում։ Բացի այս {ծանրութիւնը}, աւելորդ ներմուծութիւնք եւ շատ անգամ հին լեզուով

ց Պիզայի թէք զանգատնից դէպի վայր, այն օրից, երբ {ծանրութիւնը} որպէս ընդհանուր յատկութիւն տրուեցաւ մարմիններին,

ել նոր զրահավոր նավերի նավարկությունը եւս, որոնց {ծանրության} վրա այնքան իրավացիորեն գանգատվում են, պահելով նա

յան, պիտի Ձեր վերա առնուք օրագրի մասին աշխատելու {ծանրությունը}: Ի՞նչ պիտի ասենք, ազգը դժվար է հասկանում առ

րդ, հանձն ենք առնում այս ահագին աշխատությունը եւ {ծանրությունը}, բայց ուրիշները չկամին 9 դ. 50 կոպեկով թեթեւացն

ուրիշները չկամին 9 դ. 50 կոպեկով թեթեւացնել մեր {ծանրությունը} եւ մի փոքր քաջալերել մեզ: Մի՞թե մեք մեղավոր ենք

ն այս բոլորը եւ իմանալով՝ աշխատեն թեթեւացնել մեր {ծանրությունը}: " Հյուսիսափայլի " երեւիլը մեծ ազդեցություն գ

ը, դատաստանական զբաղմունքը, պանդխտության դժնդակ {ծանրությունը} խլում են ինձնից իմ վերջին հնարները: Բայց դու աշխ

" ex officio"։ Ես նրան շատ եմ խղճում. հանցանքի {ծանրությունը} կընկնի Իսահակի վրա. նա շեղեց նրան ճանապարհից՝ չ

ա, այլեւ երկաթ, իւղ եւ կաշի, որոնց առուտուրքին {ծանօթ} են Նախիջեւանցիք: Մի մարդ չէ կարող այս բաները

ել էին մեր խնայելի ազգի մէջ: Որքա՛ն մարդիկ՝ մեզ {ծանօթ} ու անծանօթ, աւարտել են իւրեանց երկնաւոր կեանքը,

սորանից յառաջ անարգ մահ ստացաւ դահճի ձեռքից: Լաւ {ծանօթ} ես ունեցել, վատ չէ, վատ չէ, մինչեւ այն աստիճան

մօտակայ տեղերում կան նաւթի հանքեր։ Եթէ փոքրիշատէ {ծանօթ} լինէին նորան Հանքաբանութիւնը եւ Քիմիան, այն ժամա

վարիչ Մուրադեան վարժարանին: Այս արժանապատիւ անձը {ծանօթ} է Հայոց ազգին մանաւանդ Նահապետի անունով: Նորա "

վարւում է որպէս մի մօտ բարեկամ, որպէս մի վաղեմի {ծանօթ}: Այո՛, Եւրոպացիք, ինքեանք աւելի քաղաքավարի լին

ատը դէպի մեր քարոզութիւնը: Երկիրը եւ բերքերը քաջ {ծանօթ} են նոցա, եւ անծանօթների համար պատրաստ են իւրեանց

շա՜տ մի եօթնեկով կը պրծնի, Եւ թէ իսկոյն նոր {ծանօթ} մեզ պատահի փողոցում, Նորա տեղը աներկբայ նա

Գիշեր ցերեկ հալածուած. Մի մարդ չըկար նորան {ծանօթ}, Որ չըլինէր վշտացած: " Հայրիկ

բաները, որի վրայ խօսել էին եւ խօսում էին դոքա, {ծանօթ} էին ժողովրդին։ Բայց խնդրում ենք փորձ փորձել գիտո

ոչ հայախօսութեան մէջ այսպիսի բայ տեղի չունի։ {Ծանօթ}. Հեղին. --------------- ------------------------

ն ներկայ աշխատութեանս։ Մեր Ազգայիններից, որ {ծանօթ} էին Ֆրանսիարէն, Գերմաներէն եւ Ռուսերէն լեզուների

է՛ր մի մարդ ես, եւ Աստուծու հաւատքին առաւե՛լ մօտ {ծանօթ} ), ինչպէս եւ քո ամեն նախնիքը։ Իսկ ե՛ս՝ անպիտա

ան Մանդակունին վախճանեցաւ 487-ին։... ։ {Ծանօթ}. Այստեղ պակասում են մի քանի բացատրութիւնք. գուց

ոչ հայախօսութեան մէջ այսպիսի բայ տեղի չունի։ {Ծանօթ}. Հեղին. Պ. Աբովեանցը ասում է. (Վէրք Հայա

մ. գիտէ մինչեւ անգամ Նոյից յառաջ անցած բաները եւ {ծանօթ} է այն լեզուներին, որ ջրհեղեղից յառաջ խօսում էին

ածը կարդացող ամուսնացած մարդերի երեք բաժինը արդէն {ծանօթ} է նորա հետ. այսքան միայն պիտոյ է ասել, որ Ֆիֆիք

նք նորան եւս, - յաւելացրեց պ. Շաքարեանցը, - ես {ծանօթ} չլինելով, չէի նշանակել: - Կը հրաւիրես, ծան

նօթ չլինելով, չէի նշանակել: - Կը հրաւիրես, {ծանօթ} կը լինի կ'երթայ, - իսկոյն պատասխանեց պ. Մարկոսը

անապարհի վերայ անցանելով այս քաղաքից, բայց ոչինչ {ծանօթ} չունենալով, այլեւ ստուգած լինելով, որ այստեղ շա

մատով ցոյց տուեց պատուհանից մի տուն, որի բնակիչը {ծանօթ} է արդէն իմ ընթերցողներին: - Շաքարեանց է նորա ազգ

ան Կօլլեգիումի մէջ, եւ կարո՛ղ էր պատահել, որ մի {ծանօթ} կրօնաւոր պատահաբար մօտենար նորան։ Բայց բանը այս

զ հասկանալի է, որովհետեւ բաղդասութիւնը եւ ձեւերը {ծանօթ} են։ Ապա եթէ մի այնպիսի բառի պատահենք, որ չկարող

այելու մէջ եւ տեսանք ինչ որ ցոյց էր տայիս նա. եւ {ծանօթ} լինելով մեզ նորա ցոյց տուած բնութիւնը, վկայում ե

մեր ազգի համար, մինչեւ որ չենթադրուի թէ ֆիզիկան {ծանօթ} է նորան փոքր ի շատէ: Բայց ինչպէս մի անգամ ա

ի գրքեր, բայց կենդանի ազդը, որի հետ փոքր ի շատէ {ծանօթ} ենք, առնում ենք որպէս անխարդախ գիրք, եւ համեմատ

իտոյ էր իմանալ այն մաքուր նոր հայախօսութիւնը, որ {ծանօթ} էր եւ հասկանալի համարեա թէ մեր ամբողջ ազգին, ուր

ացուել եւ ամենայն տեղ գտանուած հայերից, եթէ նոքա {ծանօթ} էին միայն մայրենի լեզուին, այսինքն՝ եթէ եւ նոր

երս է մտանում նորա տուն մի աբեղայ: Յառաջուց պիտի {ծանօթաբանել}, որ աբեղայ ասածդ միշտ վեր է համարում իւրեան, քա

րքան նեղանում ենք, որ ամեն քայլափոխ ստիպուած ենք {ծանօթաբանել}, որպէս եւ այստեղ, թէ վերի խօսքերով չենք ուզում

Այստեղ հարկաւոր ենք համարում {ծանօթաբանել}, որ բնագրում ասած է, Գլխարկեալք, պատատեալ երեսօք,

ա պալատական ճարտարապետ տէր սատանայի մօտ: Պիտոյ է {ծանօթաբանել}, որ դժոխքումը մի դեւի պաշտօն տալու համար չկայ կո

աւելի փոքր, կատարելութիւն համարուիլ։ Ստիպվեցանք {ծանօթաբանել}, որ մենք ուրիշի ձեւ ու ոճ ենք դատում, կարծէ թէ

որ տալին էլ գործ է ածում ժողովուրդը։ Շտապում ենք {ծանօթաբանել}, որ ներկայութիւն, մօտաւորութիւն ցոյց տուող է այ

եւ այժմ չտպուած Հայոց հին հեղինակների գործերը իւր {ծանօթաբանութեամբ} եւ մեկնաբանութեամբ տպելու: Այս գործերը տպւում են

ւթիւնը հարկադրում է մեզ հերիքանալ այս փոքր ի շատէ {ծանօթաբանութեամբք} այն իրողութենների մասին, որ կարող էին գաղափար տա

ան տեառն իմոյ եւ ծնողագութ բարերարի: Չեն պետք {ծանօթաբանութեան} զանձնէ իմմէ, արդէն բազմապատիկ նամականիք նորին բա

նյայտ չէ՛ր եւ պ. Էմինից, մենք զարմանում ենք այն {ծանօթաբանութեան} վրայ (որ պատճառ դարձաւ մեզ ակամայ այսքան խօսելու

չում այստեղ ասել, որ պարզապէս չենք հասկանում այս {ծանօթաբանութեան} միտքը։ Արդեօք, Հայոց կաթողիկո՞ս է հասկանում պ.

յեալ ի Մոսկվա, յամի 1853: Ուստի եւ ո՛չ պէտք ինչ {ծանօթաբանութեան} զառնէն՝ որոյ մտաց էին այդ արգասիք, քանզի գործն

Յակոբի։ Մեզ թվում է, թէ այս բառը աւելի կարօտ էր {ծանօթաբանութեան}, քան թէ եաքըշի օլը, որ ձախողակի ամեն հայի յատնի

մի երկու խօսք: Իսկ թէ ի՛նչ է այդ կրակը, ահա մեր {ծանօթաբանութեան} բուն խորհուրդը: Ենթադրում ենք, թէ ընթերցո

տեղ կան, որ պէտք ունէին աւելի պարզաբանութեան եւ {ծանօթաբանութեան}: Լոկ, խօսքով հանդէս եկած չհամարուելու համար, մ

ւ՞ զօրութեան չունի), չնայելով մեր հեղինակի արած {ծանօթաբանութեանը}, մենք ոչինչ գրական բան չենք կարող ասել, որովհետ

նձ իր մօտ էր պահում ամառները։ Թէ ինչ է այդ տեսակ {ծանօթաբանութեանց} օգուտը, որ պ. Էմինը անում է, մենք բնաւ չենք հա

բնագիրը կարօ՛տ է փոփոխութեանց, աւելուածքների եւ {ծանօթաբանութեանց}: Նորա ռուս թարգմանիչը բաւական մշակել է այդ գիրքը

րեկամի մօտ: Պ. Մարկոսը սկսեց կարդալ: " {Ծանօթաբանութիւն} Ալքիմիայի մասին, քաղուած մի հին գրչագրից։ Այդ գ

ր դարձեալ դէպի հեղուկ մարմին՝ նաւթ: Այս համառօտ {ծանօթաբանութիւնը} աւելորդ չեմ համարում ես՝ հաւատացնելու համար արգո

ել դէպի լաւ, այսինքն դէպի ոսկի: Այս համառօտ {ծանօթաբանութիւնը} քաղուած է վերոյիշեալ գրչագրից այն դիտաւորութեամբ

սեց որոնել Մանթուխեանցի, Ալքիմիայի մասին տուած, {ծանօթաբանութիւնքը}: Պ. Մարկոսը, մնալով միւս սենեկում, կամաց

Առաջ ենք գնում: Առհասարակ պ. Պռոշեանցի {ծանօթաբանութիւնքը} աջողակ չեն: Խօսելով հարսանիքի, որսի եւ մենամարտ

տաղած շան աւանդութեան մասին հեղինակի հաստատողական {ծանօթաբանութիւնքը}: Չենք մեղադրում այն պատճառով, որ նա հաւատացած գ

նուն յառաջաբանը, գալով այս Նոր քաղաքի՝ այսպէս է {ծանօթաբանում}. " կամ զՎաղարշապատ իմանալ պարտ է (տե՛ս Պատմ. Ղ

։ Պ. Էմինը տէր Մուշէի վերաբերութեամբ այսպէս է {ծանօթաբանում}. " Մուշէ եկաց կաթողիկոս զկնի Սամուէլի 'ի 502 ամի

նում։ § 22. Բնագրում գրած է Հրատ. պ. Էմինը {ծանօթաբանում} է. " Հրահատ կամ Հրատ, որպէս գրէ կրճատելով Ղազար

բ, այլ իր յառաջաբանի մէջ (եր. 21) կրկին անգամ {ծանօթաբանում} է այս մասին. " Զանուն յետնոյս Ղազար 'ի Թղթի իւրո

նագրում անուն չկայ, այլ մի քանի կէտ, բայց Էմինը {ծանօթաբանում} է. " Աստէն բառ ինչ պակասի. գուցէ անուն իցէ Յովհ

ի " (եր. 49)։ Գէթ բառի տակ պ. Էմինը այսպէս է {ծանօթաբանում}. " Յերկոսին յօրինակսն գրեալ տեսանի 'ի գէթ"։ Ին

§ 70. Բնագրում, Սեւուկ անունի տակ, պ. Էմինը {ծանօթաբանում} է այսպէս. " Արդեօք անուն տեղւո՞յ է Սեւուկս այս,

Դ, համ. 21 եւ 25)։ § 77. Այստեղ պ. Էմինը {ծանօթաբանում} է այսպէս. " Ոչ յանձն առնումք համարձակապէս ասել,

են իսկ արգոյ հեղինակի խորհուրդն էլ այս է, ինչպէս {ծանօթաբանում} է յառաջաբանի մէջ: Եւ եթէ լաւ ուշադրութեամբ նայեն

ութեան մասին (եր. 198) արգոյ հեղինակը այսպէս է {ծանօթաբանում}. " Էս որսի սովորութիւնը եւ մենամարտութիւնը կարծե

մ ենք, որ դուք մի փոքր աշխատութիւն յանձն առնուիք {ծանօթանալ} Պեդագօգիայի կանոնների հետ, եւ, առհասարակ, վատ

: Սորա պատճառը իմանալու համար հարկաւոր է յառաջուց {ծանօթանալ} այն աւանդութեանը, որ պաշտօնական կերպով ընդունուա

ն, որպէս բարակ քաղաքագէտ, մտքումը դրեց անպատճառ {ծանօթանալ} կոմսի հետ, որպէսզի յետոյ կարողանայ նորա միջնորդո

հետ, որպէսզի յետոյ կարողանայ նորա միջնորդութեամբ {ծանօթանալ} եւ թատրոնական աղջիկների հետ: - Եթէ արժան է,

ի խորհուրդը, ծանօթանալու կոմս էմմանուէլի հետ, է {ծանօթանալ} նորա սիրուն բարեկամ օրիորդների հետ: - Ես կամ

րայ, որ սա հասկացաւ, թէ պ. Մարկոսի խորհուրդը, {ծանօթանալու} կոմս էմմանուէլի հետ, է ծանօթանալ նորա սիրուն բար

նքը"։ Մխիթարեանց սկզբունքի հետ անմեղանչաբար {ծանօթանալու} համար պիտոյ է յառաջուց վճռել այս խնդիրը, թէ ի՞նչ

ի մէջ: Ճշմարի՛տ է, Մանուշակը Շահումեանցի հետ {ծանօթանալուց} յետոյ մի քանի լուսաւոր գաղափար ստացել էր, որոնց

բարեւ չտուած. պատճառ, քանի գնում էին, շատ մօտ {ծանօթանում} էին, եւ Շահումեանցը աւելորդ էր համարում չնչին քա

ւյլվել, դեսպանն Անգլիոյ, խնդրեցի տալ ինձ զթուղթ {ծանօթարար} յանուն Հնդկական կառավարութեան Անգլիոյ ՚ի Կալկաթայ

ւրդ հարցանել ի նոցանէ որպէս ի բարեկամաց, ընդ որս {ծանօթացեալ} էի այսր, բերելով յանուն առաջնոյն ի Փարիզէ զգիր

անաւանդ առաջինքն, էին 'ի հերձուածողաց անտի, որք {ծանօթացեալք} ճշմարտութեան, 'ի բաց կացին 'ի Հայոց եւ միաբանեցա

, այդպէս պարզ սրտով մարդ եղածի համար, այնուհետեւ {ծանօթացել} էր նորա հետ, միշտ գալիս էր գնում էր Թիւթիւնճի-օղ

վերաբերութիւն չունի, բայց եւ այնպէս այսքան պէտք է {ծանօթացնել}, որ նա իր մի քանի վերջաւորութեամբ եւ ձեւերով տարբ

ատճառ, դա նոր է գալիս այստեղ, ուրեմն եւ արժան է {ծանօթացնել} նորան մեր դժոխային անիծեալների հետ: - Մռայլա

ստութիւնը տեսանել: Այստեղ պատշաճ ենք համարում {ծանօթացնել} մեր ընթերցողներին, թէ ի՞նչ է թեթեւը: Խոստանա

իսի վաճառականքը Պ. Թիւսիւզեանցի հետ առաջին անգամ {ծանօթացնելու} եւ աւելի մանրամասն լուրեր եւ ծանօթութիւնք, առեւտ

րբ բանը գալիս է մեզ երկրորդական ներգործողների հետ {ծանօթացնելու}: Վարդիթերի եղբարքը, բացի Արշաւրից եւ Փափակից,

րբ ներս մտաւ կոմս էմմանուէլը: Մի փոքրից յետոյ կը {ծանօթացնեմ} իմ ընթերցողքը Մահտեսի Թովմասի տան հետ, այժմ թողէ

ջաւորութեան վերայ, չհամբերեցի, որ ընթերցողներին {ծանօթացնեմ} այն տան հետ, ուր այս երկու մարդիկը խօսում էին,

անի ժողովրդի կենդանի բարբառի արշալոյսը։ Այժմ {ծանօթացնենք} մեր ազգը գերապատիւ Նազարեանցի նոր հայախօսութեան հ

տեւ խօսք ընկաւ այստեղ պ. Մարկոսի վերայ, ապա թող {ծանօթացնենք} մեր ընթերցողներին դորա ով լինելը: Դա մի երիտասար

մտութիւնը այս առաջին անգամ Ձեզ եւ ինձ միմեանց հետ {ծանօթացնող} շարժառիթ նամակովս: Թէպէտ եւ ես ի վաղուց հետ

ը այդ աշխատութեան մասին։ Բայց յառաջ, քան թէ {ծանօթացուցել} էինք ժողովուրդը այդ պատուական աշխատութեանը, պատշ

ստառներից: Թիւթիւնճի-օղլուի կինը, որին դեռ չենք {ծանօթացրել} մեր ընթերցողքը, շատ սրտաբաց կին էր. կարճահասակ

մ, վասնորոյ ձեր համար միեւնոյն է, եթէ ես այդ իմ {ծանօթը} անուանեմ Գուլի-Շամամա։ Եւ այսպէս, գալով իմ մօտ

ըստ որում այնտեղ, ուր մտանում ես, որպէս մի մօտ {ծանօթի} տուն, շատ անտեղի են արտաքին քաղաքավարական արարող

ոս աղայի Ալլահվերտեան, որ յայնմ ժամանակի գլխաւոր {ծանօթն} էր տէրութեան եւ խորհրդոց նորա, այսու ճանապարհաւ

ակ, որի մէջ գրել եմ մեր հրաւիրելի բարեկամների եւ {ծանօթների} անունները: - Կարդա՛ տեսանեմ: Պ. Շաքարե

րը Ինչպէս րոպէ մի անցաւ։ Իւրեան պատող {ծանօթներից} Նա կեղծ կերպով միշտ սիրուեց, Միշտ գովո

եւ այս նամակս ստացածովդ շտապի՛ր գալ իմ մօտ, մեր {ծանօթներից} եւ բարեկամներից ովին հրաւիրելու եւ ովին չհրաւիրել

յ: Մի քանի օր սորանից յառաջ, գալիս է իմ մօտ {ծանօթներիցս} մինը, որին դուք չէք ճանաչում, վասնորոյ ձեր համա

է կրճատել այդ անունը, որովհետեւ չէ հերիքացել այս {ծանօթութեամբ}, այլ իր յառաջաբանի մէջ (եր. 21) կրկին անգամ ծ

, անզուգական Երեւակ հանդիսի 85 Համարի ` երես 7, {ծանօթութեան} մէջ, ցոյց տուած հոյակապ ծառայութիւնը ժխտել ` ընդ

բանից եւ քարոզութեանց այլոց, այլ՝ ի վերայ ճիշտ {ծանօթութեան} աստուածային ամենապարզ վարդապետութեան՝ Տեառն մերո

ելոյ զեկեղեցին Հայոց ընդ Յունաց: Ճառս այս արժանի {ծանօթութեան} ըստ լեզուին ճոխութեան եւ ըստ իմաստիցն բարգաւաճութ

այլ ի պատմութենէ նորին զայս եւ եթ արժանի համարիմք {ծանօթութեան}, զի ի մանկական տիոց դաւաճանեալ ի լատինացեալ աբեղ

քան զայս: Արժողութիւն շինուածոցն, ըստ քաղեալ {ծանօթութեանց} իմոց, յազգայնոց եւ յօտարաց հասանէ մինչ 5000-600

ածանաց, որպէս պատմի 'ի վարս նորա, եւ յետ բազում {ծանօթութեանց} զոր ստացաւ առաջոյ եւ զկնի 'ի վերայ Եւրոպեան ազգաց

՝ ազգային աւանդութեանց մէջ մտանք, այնտեղից էլ՝ {ծանօթութեանց} մէջ, այնպէս որ բուն վիպասանութեան վերաբերեալ նկա

նների։ Բայց կարգից դուրս գալը դուրս գալ է, գոնէ {ծանօթութեանց} հետ մեր հաշիւը վերջացնենք ու այնպէս դառնանք դէպի

ս դառնանք դէպի վիպասանութեան բովանդակութիւնը։ {Ծանօթութեանց} մէջ պօլ բառը բացայայտված է կոտ, կամ կօպի, կամ կ

ն, որ յաւէտ ի յարգի է վասն ճշգրիտ ժամանակագրական {ծանօթութեանցն}, զորս առ նմա գտանեմք. երեւին եւ ի գրածս սորա հե

նչպիսի՛ անձն էր, կարելի է տեսանել ներքեւում դրած {ծանօթութենից}: Եթէ սորայ լրտեսները մի տեղ ժողովուէին, կը կազ

ւնք, - շարունակեց պ. Մարկոսը, - եզրակացնելով այն {ծանօթութենից}, որ տուեցիր ինձ այսօր քո կարճառօտ տոմսակով: Դու

լութիւնը: Ինչ որ վերաբերւում է տպագրողի սեպհական {ծանօթութեններին}, մեք գտանւում ենք մեծ տարակուսի մէջ, եւ անտարակ

էր Պ. Խուդաբաշեւի գիրքը: Մեր կողմից (բացի {ծանօթութեններից} ) ուրիշ բան չենք յաւելացնում այդ նամակի վերայ, ա

իշխանութիւնը լինում էր առաւել անսահման։ Բացի այս {ծանօթութեններից}, գաւառականքը պարտական էին յայտնել ո՛չ թէ միայն ա

րբ ունեցեալ եմ ես ընդ նմա կամ զգրագրութիւն եւ կամ {ծանօթութիւն}: Հոգեւոր կառավարութիւնն ընդ հրովարտակի իւրում ի

գեւոր կառավարութեան զորպիսի եւ իցէ տեղեկութիւն եւ {ծանօթութիւն} զդրութենէ գործոյն եւ ո՛չ առաւել, քան զայս հետամո

հնդկական հրիտակացն, ՚ի Միքայէլէ Նալբանդեանց {Ծանօթութիւն} Զհարկաւորելոյն, մինչեւ ցմուտ գործել իմ ի Լոնդ

ն Վարդան Գասպարեան: Աստ է Կալկաթա չիք ուրէք {ծանօթութիւն} զառնէս զայսմանէ եւ ոչ զնորին կտակակատարէ: Եւ հա

չգտանէ իւր օրագրի մէջ իմ գրած բաների համար: Ես, {ծանօթութիւն} չունելով ո՛չ Պ. Հրատարակողի եւ ո՛չ Պ. Նալբանդեա

Այստեղ չկան նորութիւնք, որոնց մասին կարողանայի {ծանօթութիւն} տալ ձեզ. վարում եմ մի ձանձրալի եւ միօրինակ կեանք

: Այս բանը լինելով մի նորանշան երեւոյթ՝ նաւապետը {ծանօթութիւն} տուեց Սինոպի ծովապետին, որ, իսկոյն մի նաւ ուղար

ւթիւնքը եւ մակագիրքը մէջբերելուց յետոյ սկսանում է {ծանօթութիւն} տալ որեւիցէ տեղի կամ քաղաքի պատմական, տեղագրական

ին առանձին առանձին նամակ գրել, թող որ շատերի հետ {ծանօթութիւն} եւս չունիմ, ըստ որում, ընկերական հոգին վաղուց թ

հայկական մատենագրութեան վերայ, արժան եմ համարում {ծանօթութիւն} տալ այստեղ մի քանի բաների մասին, որ վերաբերւում

Իմ աշխատութեան բովանդակութեան մասին եւս այսքան {ծանօթութիւն} տալուց յետոյ մի երկու խօսք պատշաճ եմ համարում ասե

սկանեանցին, եւ բողոքը ՄԱՏԵԱՆ ԳՆԱՑԱԾ ԹՂԹԵՐԻ 1860 {Ծանօթութիւն} - Մինչեւ փետրուարի 11 ուղարկուած նամակների ցուցակ

կու բանի վրայ է հիմնում այս կարծիքը։ Նախ՝ իբրեւ {ծանօթութիւն} կամ վկայութիւն, հարուստ բառի տակ, բերել է Փարպե

այս մասին, բայց դոցա մասին մնում է մի պաշտօնական {ծանօթութիւն} դժոխքի մէջ: Դժոխքի հրամանատարը, խմելով իւր

Երեւակայելով ձեզ մի այնպիսի դեւիկ, կարող էք {ծանօթութիւն} ունենալ Բուբանդուսի ձեւին, առաջին դուքսի եւ օրագ

նուիր, եթէ ես, կտրելով խօսակցութեան թելը, կարճ {ծանօթութիւն} տամ քեզ Թիւթիւնճի-օղլուի, նորա տան եւ Շահումեանց

ընթերցողներին, թէ ի՞նչ է թեթեւը: Խոստանալով {ծանօթութիւն} տալ թեթեւի մասին, մէք յանձնառու չենք մեկնել դրակ

ի այդ արարողութիւնը թեթեւ անունը: Ինչեւիցէ. մէք {ծանօթութիւն} կը տանք նորա պատրաստութեան մասին, եւ թէ ինչպէ՞ս

այն պատճառով յիշեցինք, որ մեր ընթերցողը մի փոքր {ծանօթութիւն} ունենան այսպիսի ոգիաբնակ տեղերի մասին, որոնցով շ

երադառնամ Աստուծով մինչեւ օգոստոսի 15: Այսքան {ծանօթութիւն} տալուց յետոյ արժան եմ համարում այս եւս ասել, որ

ջ անուանւում է Ռուսաց թագաւորի որդի։ Այս նամակով {ծանօթութիւն} էին տալիս Ռուսաց թագաւորին, թէ պապը, զիջանելով

ցս թէ եւ ըստ պատմութեանն աւանդելոյ շատք գոն մեզ ի {ծանօթութիւն} անուամբ եւ եթ, այլ զի գործք նոցա ծածկին ընդ փոշե

ս տպեաց ի Մոսկվա յամի 1853, յօգուտ հնասիրաց եւ ի {ծանօթութիւն} հայերէնագիտաց հանդերձ յառաջաբանութեամբք զհեղինակա

փառական հրէայ " վիպասանութեան կարդալը, կարողանան {ծանօթութիւն} ունենալ այս Կարգի մասին, ճանաչել եւ շօշափել նորա

սակաւութեանը յարմարուելով։ Առաջին անգամը այսքան {ծանօթութիւն} բաւական համարելով՝ չեմ հրաժարւում այլեւս ուրիշ ա

ես դարձաւ եւ Ֆերդինանդի բոլոր մտածութենների մասին {ծանօթութիւն} էր տալիս Պապի դեսպաններին եւ Յիսուսեաններին, որո

կների կամ գաթայի պատճառով: Ցաւում ենք, որ աւելի {ծանօթութիւն} չունինք: Նոյնպէս Սօսի մեծ եղբայրը ` Պարէտը, հազ

դիպուածում էլ բնաւ աւելորդ չէր գոնէ՛ մի բացասական {ծանօթութիւն}: Մենք յոյս ունինք, որ արգոյ Պռոշեանցը ուրիշ անգ

։ Այդ պարոնները, անուսումն մնալով եւ ամենեւին {ծանօթութիւն} չունենալով եւրոպական բազմաճիւղ լուսաւորութեան մաս

մանակակից պատմութեններից եւ երեւոյթներից: Այսքան {ծանօթութիւնը} հերիք համարելով իմ հայեացքի եւ սկզբունքի մասին՝

յին։ Պ. Էմինը, թէեւ առանց հիմքի գրել էր այս {ծանօթութիւնը}, գո՛նէ պիտի չմոռանար այս եւ 53-դ երեսում, երբ հ

յն է, թէ Համանը գնաց տրտմած եւ ամպած։ (?) Այս {ծանօթութիւնը} գրելու րոպէիս յունարէն Աստուածաշունչը ձեռքիս չէր,

երը հանգչում էր սուրբ Մարկոսի հրապարակումը։ Նորա {ծանօթութիւնը} հռչակաւոր Սպանիացիների հետ նորան այնքան օգտակար ե

նորան։ Իրա՛ւ, պ. Պռօշեանց միայն յառաջաբանը եւ {ծանօթութիւնը} գրել է իւր ձեւով, բայց այդ մի քանի տողից էլ պարզ

ութիւն ունի, քան թէ այն լեզուն, որով գրել է իւր {ծանօթութիւնը} եւ շատ անաջող յառաջաբանը։ Անաջող ածականը՝ նորա

ուարի մէջ՝ զանազան ուշադրութեան արժանի լուրեր եւ {ծանօթութիւններ} հասուցանելով քեզ։ Բայց արի տե՛ս, որ այլապէս է ե

թուանշաններով։ Գեներալը, այս յայտարարութեններից {ծանօթութիւններ} քաղելով, միշտ տեղեակ էր Եւրոպայի անցքերի բոլոր գ

էլ այն է, որ նա բացի մի քանի անհրաժեշտ պատմական {ծանօթութիւններից} եւ արտաքին նկարագրութիւններից ` իր ներգործողների

ին զշնորհակալութիւն Սինօդին, ոչ անգամ հայեցեալ ի {ծանօթութիւնս} նախկին թեմակալ առաջնորդի մերոյ, որք բողոքելով բո

ս, հարկ անժխտելի դնեն յիմ վերայ քաղել զմանրամասն {ծանօթութիւնս} եւ զամենայն ՚ի վար արկանել զհնար առ ի գիւտ այնոց

ննին մտեալ ո՛չ մի անգամ, գտանեմք ի նոսա պատմական {ծանօթութիւնս} եւ եթ՝ աւանդեալս բանաստեղծական ոճով եւ ամենաջան

ուստի զհամառօտիւ նախակարգեսցուք ` աստանօր զոմանս {ծանօթութիւնս} արժանաւորս տեղեկութեան: Սեղեխածինն Պապ՝ որդի

անում եմ, եթէ ստանամ եմ իմ բարեկամներից նամակ եւ {ծանօթութիւնք}, որ, զբաղեցնելով ինձ, կարող էին ցրուել իմ տխրո

ն անգամ ծանօթացնելու եւ աւելի մանրամասն լուրեր եւ {ծանօթութիւնք}, առեւտրական գործողութենների վերաբերեալ, տալու հ

ի թիւը, այլեւ մի քանի վիճակագրական եւ տեղագրական {ծանօթութիւնք}, ես ընդունում եմ, այո՛, եւ սրտով հաւատում եմ,

արկաւոր էին եւ մի քանի վիճակագրական եւ տեղագրական {ծանօթութիւնք}, որպէսզի, եթէ ժամանակով հոգ տարուելու լինի ազգի

թիւնը եւ վիճակը, եւ հարկադրուած ենք սուտ ու մուտ {ծանօթութիւնք} մուրալ այս կամ այն օտար հեղինակից կամ ճանապարհորդ

մի քանի սրբագրութիւնք, երկրորդ՝ գրել է մի քանի {ծանօթութիւնք} եւ երրորդ՝ մի յառաջաբանութիւն։ Պ. Էմինի այս

նական եղբարքը չնեղանան մեզ, որ այսպիսի մանրամասն {ծանօթութիւնք} ենք դնում ամեն քայլափոխ. նոքա ազա՛տ են չկարդալ.

այն պատճառով, թէ ցանկանում էր նոր-նոր եւ զանազան {ծանօթութիւնք} ստանալ, թէ շատ ժլատ լինելով պարգեւատրելու մասին

յանձնել էի նորա գործերի մատեանքը քարտուղարին, որ {ծանօթութիւնք} հաւաքէ այնտեղից նորա մասին: - Ժապաւինա՞ծ են

մի թուղթ, որի վերայ գրած է Մանթուխեանցը մի քանի {ծանօթութիւնք} Ալքիմիայի մասին: Նա տուեց ինձ այդ թուղթը հաւատաց

3000 ռուբլի, մի փոքր պակաս կամ աւելի: Երբ բոլոր {ծանօթութիւնքը} ստացել էր Նախիջեւանը իւր պատգամաւորի ձեռքով, ապա

'ի Սահակ (510)։ Տրտո՛ւմ ենք, որ պ. Էմինի {ծանօթութիւնքը} ստիպում են մեզ երկար բարակ խօսել։ Նախ՝ գլխաւ

ի փառքը: Այս տեղագրական եւ համառօտ պատմական {ծանօթութիւնքը} հարկաւոր էին որպէս ներածութիւն, այլապէս շատ դժու

- Ուրեմն քաղիր այդ մատեաններից ամենահարկաւոր {ծանօթութիւնքը} եւ համառօտապէս կը կարդաս. երբ նա կը ներկայանայ ի

ս բաները ուղղակի Գեներալին, որ համեմատում էր այս {ծանօթութիւնքը} գաւառներից ստացածների հետ։ Եթէ մի առաւել հարկաւո

Եթէ մի առաւել հարկաւոր կամ գաղտնի բան լինէր, այս {ծանօթութիւնքը} գրւում էին թուանշաններով։ Գեներալը, այս յայտարա

, որ օգտակար լինէին նորան մեր բարեմիտ փոքր ի շատէ {ծանօթութիւնքը} նորա աշխատութեան վերայ, նորա ապագայ ասպարիզումը

արանը կարդացողներից մինը: Ահա իմ ստացած {ծանօթութիւնքս} եւ նամակներս։ Բացի սորանից, պիտի ասել, որ նորե

արեցի ես: - Չգիտեմ, - պատասխանեց խորհրդական {ծանօթս} եւ նետեց կապոցը իմ առաջեւ՝ նշանացի առնելով, որ

ական հոգու տէր մարդերի, որոնք դարձան ինձ շատ լաւ {ծանօթք}, բայց նոքա պարապում էին կամ իւրեանց ազգային գործ

իք, Դստերք ու այլ շատ ազգական, Ընտիր {ծանօթք}, շատ մեծատունք, Ունիմ փեսայ եւ այն իշխան

օտ է գալիս, որովհետեւ ոչ ոքի չէի սպասում, եւ իմ {ծանօթքը} այնքան խելք ունէին, որ այսպիսի եղանակում ոտք դու

ան համալսարանի եւ հանգուցելու մերձաւոր եւ հեռաւոր {ծանօթքը} եւ բարեկամքը հաւաքուած էինք համալսարանի հիւանդանո

ետոյ հարսանիքը առնելու: Ողջ եղիք: Ձեր խոնարհ {ծաոայ} Մկրտիչ: 18 նոյեմբ. 18... Սուդաղ

ն, բայց ակամայ, քանզի ակներեւ տեսանէաք, զի այս {ծառ} չորարմատ, չունէր տալ զպտուղ ինչ: Ինչ եւ իցէ, ա

որ սեփական լինէր հասարակ ազգին, չենք տեսանում մի {ծառ}, որ ազգը միաբան գործակցութեամբ տնկած լինէր, եւ

ւում էր հողից, օդից եւ ջրից: Մի բուսական կամ մի {ծառ}, առնունք, զոր օրինակ՝ փշատը, որ Հայաստանում տ

ւ շատ սակաւ կը գտանուի այնպիսի տուն, որ մի երկու {ծառ} ունենար իւր բակում: Թէեւ բոլոր բնակիչքը մեծ նեղո

ւօտ, Խաղաղ ու զով գիշերներ Եւ ցերեկը լուսայորդ, {Ծառ}, տո՛ւնկ դալար եւ աճող, Ծաղիկ քնքուշ, գեղանի,

Յառաջագրեալքս կատարին: Տակաւ զնովաւ կենաց {ծառ} ՝ Արկեալ ի զով զիւր ստուեր, Շնչոյն դի

դրում ճարակըտուր, Սփոփեցիր դու նորան։ {Ծառ} ու անտառ, լերին, գազանք Քու ձայնով թունդ թ

Անուշաւանի Սօսիք տերեւով, Ծիտերն ծառէ {ծառ} Իւրեանց ճռվըղով Կ՚օրհնեն քո գալը,

Ուրախ ուրախ թռչունները երգելով, Ծառէ ի {ծառ} ողջունեցին իմ գալը. Ծաղիկները քնքուշ գլուխ

քեզ թւում է, թէ մի կղմինդր քայքայւում է, թէ մի {ծառ} չորանում է, թէ մի կենդանի մեռանում է, դոքա բոլո

, ջրածինը, թթուածինը ապրում էին մի ժամանակ իբրեւ {ծառ}, իբրեւ բուսական, փոխում են իւրեանց ձեւը, շատ ա

ը, աճելով այն փոքրիկ սերմից պապական հողի վերայ, {ծառ} դարձան, տերեւներ արձակեցին եւ պտուղ բերեցին այնպ

, Յիսուսեան Կարգ. արժանի որդիք, արժանի հօր։ " {Ծառ} ի պտղոյ իւրմէ ճանաչի"։ 1857 թ.

ալը, որչա՞փ կը կենդանանայ օդը, եթէ մի քանի կարգ {ծառ} տնկուի այդ շուրթի վրայ: Բայց ոչ ծառ կայ եւ ոչ տն

մի քանի կարգ ծառ տնկուի այդ շուրթի վրայ: Բայց ոչ {ծառ} կայ եւ ոչ տնկելու դիտաւորութիւն: Ի՞նչ է պատճառը

ը ֆանար պրտի, Իմ եարի կաննած տեղըն, - մէկ չինարի {ծառ} պըտի: Ա՛յ տղայ, դու հազար ըլնիս, - իմ ախպոր սա

զգութիւն եւս կը լինի մի խայտաճամուկ բան, անարմատ {ծառ}... Ամենայն մարդ պիտոյ է իւր սեպհական կերակուր

յլ եղանակ կենաց ըստ հասարակեալ օրինաց: Խոնարհ {ծառա} Միքայէլ Ղազարեան Նալբանդեանց 1848 յ9 օգոստո

ությունը եւ աղոթքը, մնամ միշտ պատրաստական խոնարհ {ծառա} Միքայել Նալբանդյան 9 հոկտեմբ. 1858 թիվ

ինձ, եւ ես վաղը կծանուցանեմ Ձեզ: Ձեր խոնարհ {ծառա} Մ. Նալբանդյանց 8 փետրվարի, 1859, Մոս

նացս հավաստիքը, որով պատիվ ունեմ մնալ Ձեր խոնարհ {ծառա} Միքայել Նալբանդյան 75. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ

երդ գերազանցության, ողորմած տեր, ամենախոնարհ {ծառա} Միքայել Նալբանդյան 1864 թիվ, փետրվարի

ստիքները, որով պատիվ ունեմ լինել Ձեր խոնարհ {ծառա} Միքայել Նալբանդյանց 24 սեպտեմբերի 1857

րով եւ առատ, եօթը տեսակ մրգերով... Դրած էր մի {ծառազարդ} այգու մէջ: Սեղանի ճակատում - առաջին տեղում, երե

ես եւս՝ մնամ ձերումդ գրութեան սպասող: Խոնարհ {ծառայ} Միքայէլ դպիր Ղազարեան Ուստայեանց 1866, ի

իմ"։ Ձերդ բարձու սրբազնութեան ամենախոնարհ {ծառայ} Միքայէլ Ղազարեան Դարբնեանց 1848, ի 7 ապրիլ

բարձրապատուութեան, լիագութ հայր, խոնարհ {ծառայ} Միքայել Նալբանդեանց 1851 ի 5 սեպտ. Ի Ս

գրեցեք ինձ անթագուստ: Հայրութեան ձեր խոնարհագոյն {ծառայ} Միքայէլ Նալբանդեանց յ2 դեկտեմ. 1851 ամի.

հայրութեան Ձեր բարեացակամ ի սրտէ խոնարհագոյն {ծառայ} Միքայել Նալբանդեանց յ9 դեկտեմ. 1851 ամ

ապաստանել յօժանդակութիւն աղօթից ձերոց ամենախոնարհ {ծառայ} Ձեր Միքայել Նալբանդեանց 9 յունուարի 185

րմած տէ՛ր մնամ կատարեալ հպատակութեամբ խոնարհագոյն {ծառայ} Միքայէլ դպիր Ղազարեան Նալբանդյան Ի 20 ապրիլ

ան, ողորմած տէր, Մնամ պատրաստական խոնարհ {ծառայ} Միքայէլ Նալբանդեանց յ9 օգոստոսի 1854 ամ

ազանցութեանց ողորմածագոյն տեարց ամենախոնարհ {ծառայ} Միքայէլ Լազարեան Նալբանդեանց Ի 19 հոկտեմ.

Ձեր եւ համoրեն ազգիս Հայոց պատրաստական խոնարհ {ծառայ} Միքայէլ Նալբանդեանց Ի 10 ապրիլի 1860 ամի,

, մնամ աստուածարեալ տէրութեանդ ամենախոնարհ {ծառայ} եւ որդի Միքայէլ Նալբանդեանց յ7 Սեպտեմբ.

ին ազգասէր պարոնացդ միշտ պատրաստական խոնարհ {ծառայ} Մ. Նալբանդեանց ՚Ի 10 հոկտեմբ. 1860 թ

որ ունիմ առ Ձեզ: Մնամ նովին մեծարանօք խոնարհ {ծառայ} Կանդիդատ Սանկտպետերբուրգեան Կայսերական Համ

երեկն եւ յեռանդն՝ Արգոյ հայրենակցիդ Խոնարհ {ծառայ} Միքայել Նալբանդեանց 61, ՎԱՌՎԱՌԷ ԷԼԻԱԶԻՆ

եծապատիւ հայկազնուհի, մնայ նովին յարգանօք խոնարհ {ծառայ} Կանդիդատ Սանկտպետերբուրգեան Կայսերական Համալսարա

րու հայրենակցիդ կատարեալ յարգութեամբ խոնարհ {ծառայ} Մ. Նալբանդեանց 65. ԿԱՐԱՊԵՏ ՎՐԹԱՆԷՍԵԱՆԻՆ

ւ անարծաթ, իսկ սպասաւոր առաջնորդի վանացն, որպէս {ծառայ} եկեալ ընդ առաջնորդին ի Ջուղա, հարուստ լինի քան զ

ենայնի, այն է հարստութեան եւ պատւոյ, Ղազարդ այդ {ծառայ} մնայ դարձեալ առաջնորդին։ Այսմ սակաւուք նմանի

հանայապետիդ սրբազնակատար հովուապետիդ ամենախոնարհ {ծառայ} եւ որդի: Լոնդոն, 20 Յունվարի 1862 ամի

եմ Ձերոյին սրբազնակատար տէրութեան ամենախոնարհ {ծառայ} եւ որդի Մ. Նալբանդեանց 20 Հունվարի 186

ութեան Ձեր Սրբազնակատար քահանայապետ, ամենախոնարհ {ծառայ} եւ որդի ի 14 օգոստ. 1860 ամ ի ՚ի Նախի

ծութիւնը: Ողջ եղիք: Միշտ պատրաստական խոնարհ {ծառայ} Սերովբէ Խաչատուրեան Շահբէգ: P. S

չինչ բան չունի իմ Յիշատակարանի հետ. ոչինչ մարդու {ծառայ} չէ իմ Յիշատակարանը, ես նորան չեմ տպում, օտարի չ

երը տիրողք են, իշխող եւ հրամայող, իսկ միւսերը՝ {ծառայ}, ստրուկ եւ հրաման կատար: Ամենայն գործողութիւն՝

գլիոյ մէջ, օրական աշխատող, վարձկան մշակներ են, {ծառայ} եւ գործաւոր: Այդ միլիոնաւոր բազմութեան միջից այն

պիտի զրկեմ ապրուստից ե՛ւ ինձ, ե՛ւ իմ ընտանիքս, {ծառայ} լինելուց դադարելով, եւ այս բոլորից յետոյ ազա՞տ ե

եացքների, որոնցով առատօրէն վարձատրւում է մի խեղճ {ծառայ} մի անտաշ եւ տմարդի պարոնի մօտ: Թերեւս, եթէ

վարձ, թողունք եւ այս, ի՞նչպէս երթայ նոր ի նորոյ {ծառայ} դառնայ այդ հասակում: Բայց այստեղ ընտրութիւն չկայ

, կտակումս յիշեցեալ ստացուածքէս դուրս ունիմ հինգ {ծառայ} որոց անուանքն Բասդայ եւ իւր քոյր Լէնչի, հանդերձ

Որ եմ ամենախոնարհ եւ յայտնել (ձեռնա գրեալ) {ծառայ} Եղիա Յակոբեան Վկայեմ որ ձեռնագրեաց.

ն Հայրապետիդ: Մնամ Վեհափառութեան Ձեր ամենախոնարհ {ծառայ} եւ որդի Միքայէլ Նալբանդեանն (իմ հասցէն

ենք, այո՛, Ովքե՞ր են դոքա, ո՞չ երդուեալ {ծառայ}, Որ օտար լուծին մնան միշտ հլու:

վ սատանայ խարդախ։ Ասեց. ո՛վ Գիրսաս, {ծառայ} հաւատար, Չկամիմ թողուլ խորհուրդս անկատար,

ս թէ կարդինալը նորանից լաւ մարդ էր) այդքան երկար {ծառայ} պահել, բայց նա զայրացաւ ամենեցուն վերայ:

ցանկամ մնալ ամենահպատակ Տէառնդ Հրամայող {ծառայ} (բնագրի վերայ ստորագրած է) " Ասմմոդէյ "

մարդ, եւ ո՛չ որպէս քեզանից օտար, կամ մի ուրիշի {ծառայ}. որովհետեւ պարեգօտ հագնողները ազատուած են Քրիստ

'ի մանկտւոյն, եւ ոչ իբրեւ օտար զոք 'ի քէն եւ կամ {ծառայ} ուրուք"։ Երկրորդ, վերը մէջ բերած յառաջաբանի խօ

նողքը։ Երկրորդ, Փարպեցին, խօսելով իր մարդու {ծառայ} չլինելու մասին, իսկոյն յարում է. " քանզի պարեգօ

ակայն, մենք երբէք չենք ուզում ասել, թէ Փարպեցին {ծառայ} մարդու, կամ աղքատի զաւակ էր. մեզ յայտնի չէ այդ

ձեւով. - եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, {ծառայ} խոնարհ ձեզ: Չէ կարելի կառավարել ժողովուրդը ուրիշ

: - Եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, {ծառայ} խոնարհ ձեր... - Ինչպէ՞ս... միայն ծառայ

ծառայ խոնարհ ձեր... - Ինչպէ՞ս... միայն {ծառայ}... - ընդհատեց սատանան, - մի փոքր յառաջ աւելի

ր յառաջ աւելի լաւ եւ խելօք կարդացիր: - Միայն {ծառայ}, Ձեր մռայլութիւն, - պատասխանեց օրագրապետը, - ե

ութիւն, - պատասխանեց օրագրապետը, - ես յառաջ եւս {ծառայ} կարդացի եւ այժմ նոյնպէս կարդում եմ. ես չեմ կարող

ղորմած տէր, իսկ թագաւորը միայն ստորագրէ. խոնարհ {ծառայ}: - Զարմանալի է, - ասաց սատանան, - միթէ՞ այ

ւնդ, կէտադիր դեւ, - ասաց սատանան: - Մտերիմ {ծառայ} Ձեր դժոխային մռայլութեան.... - Շատ ժաման

այիւ զաշխատողս, զներքեւեալ ոգիս Աստուծոյ ծառայից {ծառայ} զՄանթուխէանց: Ալքիմիայի սկիզբը յայտնի չէ. չ

ացող մարդիկ ծաղր չառնեն մեր գիտութիւնը: Մեղապարտ {ծառայ} Քրիստոսի՝ Մանթուխեանց"։ - Մե՛ծ Աստուած,

պերախտութեամբ: Եղբայրս որ, եթէ ես չլինէի, պիտի {ծառայ} լինէր ուրիշին, գլխաւոր պատճառն է այս բոլոր բաներ

լուխը կախած ստրուկի պէս, մօտեցաւ սեղանին: Դա մի {ծառայ} էր, որ չորս ամիս ոչինչ վարձ չստանալով եւ հասած լ

ը ի՞նչ կերպով պիտոյ է իւր նամակը տեղ հասուցաներ. {ծառայ} չունէր հաւատարիմ, որին կարողանար այսպիսի գաղտնիք

էջ էր մարդկութիւնը Եւրոպայում, մինչ Հայոց ազգը՝ {ծառայ} եւ ստրուկ դարձած օտարի, վիզը դնում էր ամենայն հն

բորբոքել, եւ այսպիսի բռնաւորական ներգործութեամբ {ծառայ} եւ ստրուկ է շինում այն մարդը կամ այն ազգը, որ մա

որոյ հայրագութ տեսչութեանն կամ յամենայնի հնազանդ {ծառայ} Հայր Միքայէլ Չամչեան"։ Ինչպէս վերեւում

զրպարտութեան վաճառող, որ արժանի չէ ծառաների մօտ {ծառայ} լինելու, անպիտան, որ շատ անպիտանութիւնք է գործո

վերայ. ես որոշ նկատեցի որ այդ կենդանին հաւատարիմ {ծառայ} պիտի լինէր, որովհետեւ կարմիր վզանոց էր ստացել իւ

ալու լինի իմ ծառայութենից, թող լինի նա տասն տարի {ծառայած}, թո՛ղ եւ օգտակար եղած լինի, այնուամենայնիւ իմ մ

մ է եւ հիմն ի վեր տապալում է ամենայն իշխանական եւ {ծառայական} առնչութեան սկզբունք, հանապազօրեայ փորձերից եւ էա

է լաւ դերձակներից մինը: Բայց հաց ճարելով այդպիսի {ծառայական} արհեստով, նա պարապում է եւ զանազան գրեանք կարդալ

յեցի մինչեւ այժմ, կամ միթէ այժմ զանցառու եղայ իմ {ծառայական} պարտականութեանը: Ո՞չ ապաքէն դուք ինքներդ գովեցիք

երեսին բաժանւում է երկու մեծ ճիւղ՝ ստրկական կամ {ծառայական} եւ ազատական կամ քրիստոնէական։ Այս տեսակ բաժանման

ժողովրդեան, ընտելացուցանելով, զմանկտին ըսկզբանց {ծառայականաց}, խաչիւն Քրիստոսի ի Գողգոթայ դատապարտելոց. որպէս

ան բարբառի։ Գրել ժողովրդական լեզուով՝ առանց {ծառայանալու} գաւառական բարբառներին, միեւնոյն ժամանակ ամբողջ պ

, հարկաւոր եմ համարում ասել մի քանի խօսք եւ նորա {ծառայապետի} համար, որին կարդինալը սիրում է չափազանց սիրով:

նչ մխիթարեմք՝ քաջ գիտելով թէ դպրութիւն ազգի միշտ {ծառայացելոյ} եւ ստրկացելոյ այլասեռ իշխանաց, որպիսի եղեալ է Հա

, եւ մեր ազատութիւնը լաւ ճանաչելուցն է, որ չենք {ծառայացնում} մեր հոգին այս եւ այն հարկադրող հանգամանքների, որ

45 (թէպէտ յօրէ անտի մանկութեան սկսեալ ի 1837 ամէ {ծառայեալ} եմ եկեղեցւոյն), նոյնպէս եւ զկարգիլ իմ ի ջահընկա

խնդիրի մեջ գրել ենք, թե նա առանց վարձի պատրաստ է {ծառայել}, որպեսզի տերությունը չհանդիպի դժվարության եւ թու

ը նոր լեզվի մշակման համար կարող է միայն իբրեւ ֆոն {ծառայել}, իսկ ամբողջությամբ վերցրած որեւէ գավառաբարբառ,

ւ իմ քրոջորդի Վատուժյանը դեռ կարող են նրան օրինակ {ծառայել}: Այն կյանքը, որ այժմ վարում է Գրիշան, նրան ոչ

, որն ընդ սմին ուղարկում եմ: Ես շատ կկամենայի {ծառայել} Մոսկվայի նորահաստատ կենդանաբանական այգու բարգավաճ

ել լաւ կը համարեն մուրացկանութեամբ ապրել, քան թէ {ծառայել} մի մարդու տան մէջ որպէս աղախին, եւ այս է պատճառը

թագաւորում է նորա մէջ, կարող է լաւ ապարանքի տեղ {ծառայել} օբսկուրանտների համար։ Կարծեմ, որ Պ. Իսահակեանց

ր անձը ազգի բարոյական սպասաւորութեան, պարտական է {ծառայել} ոչ ազգի կուռքերին, այլ՝ հասարակ ժողովրդի օգտին

նձ, կամայ ակամայ, մի ուրիշին ստրկանալ, ուրիշին {ծառայել} եւ այդ ծառայութեամբ հաց ճարել իմ ընտանիքի համար:

մն, այդ վաճառականը: Մնում է նորան իբրեւ վարձկան {ծառայել} ուրիշի մօտ, բայց այս հեշտ բան չէ, նա եւս մարդ է

թեամբ, որ ի հայթհայթանս հանապազորդն հայի հարկիմք {ծառայել}: Որպէս զիարդ եւ իցէ, օրէնս այս համազօր է վասն ա

. Ուրեմն ի՛նչ հարկի համար Մեզ պիտոյ էր {ծառայել} Ճշմարտութեան անպատճառ: Մինչդեռ

փը: Ուրեմն, մեր տպելի օրագիրը հանձնառու լինելով {ծառայել} ժողովրդի օգտին, նորա ժամանակի համեմատ, պարտական

որ գործն էր լրտեսութիւն առնել եւ ոչ թէ գործարանին {ծառայել}: Հասակաւ բաւականին փոքր էր, անախորժ կերպարանքի

նում է փորձը: Եթէ նոքա կամեցած լինէին հայրենիքին {ծառայել}, կարող էին իւրեանց ջերմեռանդութիւնը ուրիշ բաներո

ել, բայց միայն ժողովուրդը խաբել եւ անձնական օգտի {ծառայել}: Ազգի օգտի վերայ մտածողները հարկաւ պարտ են մոռան

կական պաշտօնը: - Ես ոչ ոքին պարտական չեմ ձրի {ծառայել}. բայց իմ համար, իմ անձի համար, միշտ չնչին արժէ

որին, եթէ վերստին մի նոր ապացուցի տեղ չկարողանայ {ծառայել} այս նամակս, մի օր, երբ թեթեւացած կը լինիմ գործե

ւնքից. բայց ընտանի՛քս ինչ առնեմ... որ կարող է {ծառայել} կոմսին առատ շտեմարանի տեղ... Այս մտածութիւ

ինուորութիւնքը։ Միաբանութիւնը հարկադրուած է այժմ {ծառայել} երկու պարոնների՝ Հայոց ազգին եւ պապականութեանը։

րինակին, իսկոյն մտաւ այնտեղի հիւանդանոցը, սկսեց {ծառայել} հիւանդներին եւ ապրիլ ողորմութենով։ Իւր լիակատար

շնամի, վասն որոյ որոշեցին հնազանդ լինել նորան եւ {ծառայել} նորան, որ նորա ձեռքով կարողանան օգուտ քաղել եւ ա

ւտ, որ ընկերական կեանքում չեն կարող մեր պէտքերին {ծառայել} ։ Միմիայն նայելով նոցա սառը եւ անկենդան գեղեցկութ

ամար քեզ հաց չեն տալիս, ո՛րը կարող է քո պէտքերին {ծառայել}, Բենվենուտտօ Չելլինու մետալիոնները՞, թէ փարան կ

տութեան: Եւ այսպէս, իբրեւ գրաստ, իբրեւ մեքենայ {ծառայելով} արտասուելի օտարութեան մէջ տասն-քսան տարի, կամ մե

մէջ էր, բայց Քուեպեքի նախկին կարդինալի մօտ երկար {ծառայելով}, բաւականին արծաթի տէր դարձաւ անգոսնելի ճանապարհո

ճանաչել իւր պարտականութիւնը, եւ կարդինալի կամքին {ծառայելով}, գործի է դարձել նորա չարութեան: Լաւ կը լինէր սո

են միայն սնափառութեամբ կշիռ ունենալ գործարանումը {ծառայելով}: Այսպիսի գործերումը, ուր պարունակւում է ժո

ց իւր եղբարքը, որոնց երախտապարտ էր, բայց այստեղ {ծառայելով} իմ յաւիտենական գայիսոնի տակ եւ օր ըստ օրէ մեծարու

- Բայց այդ անխղճութիւն է քո կողմից. այդքան տարի {ծառայելու} վարձը... - Նոցա ծնունդը չորանայ, նոքա իմ տ

էր՝ բերել տալ իւր քեռորդին Բէգզադէի խանութի մէջ {ծառայելու} համար: Գործակատարը գրում է, եւ պատանին յայտնւու

նգամ չլսած ձեզանից, դուրս են եկել նիւթականութեան {ծառայելու}: Դուք պարտակա՛ն էք նոր հայրեր պատրաստել նոցանից

ազգային լեզվից, եւ որ այդ լեզուն, որը կոչված է {ծառայելու} որպես մտածողության գործիք եւ ժողովրդի զարգացման մ

ը տաս, - ասում է Բէգզադէն: - Ես այսքան տարի {ծառայեմ}, քեզ այնքան շահ ցոյց տամ, հերիք չէր այս, ոչինչ

գրութեան վերայ եւ այնուհետեւ ոչ այն խորհրդով, որ {ծառայեն} լուսաւորութեան մեծ գործին, այլ որպէսզի ցոյց տան

ուն տիկինները կը կենդանանա՞ն, որ գան իմ պէտքերին {ծառայեն} ։ Իսկ թէ առասպելի մէջ, Շամիրամը իր թալիսմաներով

- Պարոն, աղաչում եմ արդարադատ եղիք. միթէ վատ {ծառայեցի} մինչեւ այժմ, կամ միթէ այժմ զանցառու եղայ իմ ծառա

ն ծառայողներին, կարծելով, որ նորան եւս կարող են {ծառայեցնել} իւրեանց նպատակին, յետոյ մեծամեծ տհաճութիւններ յա

որ կարողանայ ազատութիւն պարգեւել մտքին, այսպիսի {ծառայեցուցիչ} գաղափարներից: Մանուշակը ծնած օրից լսել էր մեզ

ն ազգին արարեալ, իսկ սպասաւոր նորա, որ ցարդ իսկ {ծառայէ} նմա, սեղանաւորութիւն առնէ՝ հրապարակի: Խայտ

թէեւ հաց չունէր ուտելու, գնայ եւ իւր երեսի ջրով {ծառայէ} մի մարդու մօտ. Աստուած նորան երեք աւուր մահ տայ

քով առել էր նորա մօր հաւանութիւնը, որ նորա որդին {ծառայէ} քաղաքական Պօլիցիայի մէջ, որպէս պարզագիր. եւ ահա

րերը, եթէ քո դիտաւորութիւնը այն է, որ շինուածքը {ծառայէ} քո իրական պէտքերին, ապա ուրեմն պիտի յարմարուին մ

լի պիտանի մարդ լինել ե՛ւ քեզ, ե՛ւ քո ազգին, եթէ {ծառայէիր} իմ մօտ: - Իմ՝ ձեր մօտ ծառայութիւնը ի՞նչ յար

երեւոյթներին յարմարել իւրեանց գաղափարը, որ պիտի {ծառայէր} ժողովրդին որպէս աղբիւր նիւթական շահաստացութեան:

յստերը ասում է Բէգզադէին, թէ լաւ չէ նորա ընթացքը {ծառայի} հետ եւ թէ այդպիսի խարդախութիւնք կարող են մեծ անպա

ալ մի կոպիտ յարաբերութեան, որ լինում է պարոնի եւ {ծառայի} մէջ, տանել այն բոլոր անախորժութեանց եւ յանդիմանո

անգի մէջ ձգեմ: Մինչդեռ պ. Մարկոսը խօսում էր {ծառայի} հետ, եւ ահա պ. Շաքարեանցը բարկացած, շողիքը բեր

հումեանցին. իւրեան ձեռքը, գիտե՞ս... չիցէ՛ թէ {ծառայի} կամ մի այլ նորա տանը եղող մարդու տաս, ժամուց չի

իսի քաղաքավարի նամակ գրէ եւ հրաւիրէ, այլ եթէ լոկ {ծառայի} բերանով հրամայական ձեւերով եւս իւր մօտ կանչելու չ

նասիրաց: Ի հարկէ ոչ հրամայելով նմա որպէս իւրեանց {ծառայի}, այլ ի պատուոյ ասպարէզ հրաւիրելով զայրն գիտնաւոր

ից Օրհներգութեան - ձօնուած քեզ: Տէ՛ր, նայիր քո {ծառային}, Անուղղելոյս մի՛ յիշիր. Աջըդ լինի նրանց վրայ,

շ: իզվոշ[չիկ] 30 մինչեւ Կաստ[էլ] 42 բագաժ 20 {ծառային} 12 ծառային 12 տոմսակ 27 гро[ш] իզվոշ[չիկ] 42 кре

[չիկ] 30 մինչեւ Կաստ[էլ] 42 բագաժ 20 ծառային 12 {ծառային} 12 տոմսակ 27 гро[ш] իզվոշ[չիկ] 42 крейцер Էմսո

ро[ш] իզվոշ[չիկ] 42 крейцер Էմսում 2 талер {ծառային} եւ թրեւելս 40 կրէյց --------------- 40 մինչեւ

Այսպէս, չափազանց սիրում է կարդինալը այս վատթար {ծառային} միայն, դորս ժլատութեան, մարդատեցութեան, եւ շող

՛ս, ի՛նչ է ասում պարոնը, - շարունակեց Շաքարեանցը {ծառային}, ցոյց տալով պ. Մարկոսի վերայ, - իսկոյն պատրաստ

Ես եմ, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն, մօտենալով {ծառային}: - Պարոնս ուղարկեց ձեզ այս նամակը, - եւ նամա

անդակութեան: Ասես թէ մի իշխան պատուէր է տուել իր {ծառային} եւ ծառան, առանց տիրոջ մի խօսքը եւս մոռնալու, կա

լինի, որովհետեւ, առանց իւր անունը եւ ո՛վ լինելը {ծառայիս} յայտնելու, հրամայել էր նորան յայտնել ինձ իւր ցան

այտնել ինձ իւր ցանկութիւնը: Ինչեւիցէ, հրամայեցի {ծառայիս} ընդունել նորան. նախասենեակի եւ առանձնարանիս դուռ

է հաւուց փորոտին, Որ սովոր է հըրամայել {Ծառայից} շատ բազմութեան, Այն հարո՛ւստն է, որոյ համա

Շաքարեանցի տուն, չգտաւ նորան այնտեղ: Հարցանելով {ծառայից}, իմացաւ, որ դիւթութեամբ պարապում է դարձեալ ախոռ

սատանայական փորձանքների երեսից, յետոյ հարց արեց {ծառայից}, թէ վաղո՛ւց է արդէն, որ նորա պարոնը գնացել էր ա

հայր մեղայիւ զաշխատողս, զներքեւեալ ոգիս Աստուծոյ {ծառայից} ծառայ զՄանթուխէանց: Ալքիմիայի սկիզբը յայտնի

յ, Քեւ պահեցաւ ի խորս ջուրց նոյն չարաբաստ {ծառայն} քո: Յիշխանականն ի յաթոռ դու զոյ կամիս նստո

ական հաշվատներից (контора) կամ այդ հաշվատներում {ծառայող} պատվելի անձինքներից, որք քանի քանի անգամ անձամբ

իւնը նորա արդիւնքիցն էր կախ: Այսպիսի գործարանում {ծառայող} անձինքը պէտք է լինէին լուսաւորեալ, անփառասէր, ե

շատ հեռու էր հիմնադրի մտքի խորհրդից: Գործարանում {ծառայող} բոլոր արժանաւոր անձինքը ողբացին վերակացուի հեռանա

լ՝ քաջ իմացած լինելով Բէգզադէի սովորութիւնը, որ {ծառայողի} 100 մանէթ վարձը կտրելու եւ իւր անխիղճ կամքը յառաջ

հանգամանաց ժամանակին, իբրեւ ի վերայ մարդոյ միշտ {ծառայողի}, զորոց կախին ամենայն անցք ընդ մարդկութիւնս եւ դա

ե, մեծ ցավ չէ, բայց պետք է ի նկատի ունենալ, որ {ծառայողները}, բացի մեր տեսակցությունից, ունեն իրենց եւ այլ պ

ւ որին հարստացրել էր նա գործարանի արծաթով: Բոլոր {ծառայողները}, գործարանի հիմնադիրը եւ պաշտօնատարքը մէկ էին դար

ինչպէս ականատես էի, սա շատ խստութեամբ էր վարւում {ծառայողների} հետ, այս պատճառով նոքա բողոքեցին կարդինալին, որ

րակացուները ինձ ստիպում էին այնպիսի գնացք ունենալ {ծառայողների} հետ, ապա, նախ սխալ է այն պատճառով, որ, երբ նո

ա չլսեցիր ժողովրդի աւագ մարդերի, պաշտօնատեարց եւ {ծառայողների} միաբան խօսքին, որ քեզ զգուշացնում էր, այդպիսի ա

իսի պատուով եւ գովաբանութեամբ նորան ներկայացուցին {ծառայողներին}, կարծելով, որ նորան եւս կարող են ծառայեցնել իւր

լաւ աչքով չէ նայում, պարտ էր ամեն կողմից աշխատել {ծառայողներին} գոնէ իւր անձը սիրելի ընծայել, որ նորանց ջատագով

կը գար, ուշադրութեամբ կը նայէր, որ տեսանէ, թէ {ծառայողներից} ո՞րն է ցուցանում առաւել ջերմեռանդ մեծարանք դէպի ն

անայք չեն սիրում երկար բարակ քննութիւն: - Իմ {ծառայողներից} ոչ ոք քո չափ չէ տալիս ինձ այդքան նզովեալ հոգի. ո

հեռացան նորա հետ, բացի կարդինալի կուսակիցներից: {Ծառայողք} եւս կամեցան հետեւել նոցայ: Բայց կարդինալը վախենա

այ, մի ուրիշին ստրկանալ, ուրիշին ծառայել եւ այդ {ծառայութեամբ} հաց ճարել իմ ընտանիքի համար: Ազա՞տ եմ ես, եթէ տ

առնելով շատ այն է տաժանեալ մարմնոյ ընդ բազմապատիկ {ծառայութեամբ}, որ ի հայթհայթանս հանապազորդն հայի հարկիմք ծառայ

ժամանակով, բացի ով որ ինքը կամք ունէր մտանել ՄԵՐ {ծառայութեան} մէջ: Չորրորդ. Արքիմանդրիտ Պետրոս Մարկոսեան

է, թէ չէր կարող գողը եւ աւազակը ընդունել իւր մօտ {ծառայութեան} համար, եւ թէ այդ տղայի ցեղը տանով տեղով գող են:

ինգ տարեկան, հարկադրւում է թողուլ դպրոցը եւ գնալ {ծառայութեան}, որ մի քանի ժամանակից յետոյ օգնութիւն կարողանայ

Ինքը ի՞նչ բան ասես, որ չէ արել. յառաջ, հոգեւոր {ծառայութեան} մէջ մտաւ: Երբ տեսաւ, որ չէ կարողանում դորա

ելով տակաւին. " իսկ որ զատոյցն զիս պարեգօտիւք 'ի {ծառայութեան} աշխարհիս եւ ա՛զատութեան եղեւ մեզ առիթ տէր Աղան քո

տառապանքի եւ նեղութեան, եկել էր խնդրել իւր անցած {ծառայութեան} վարձը: - Ինչո՛ւ ես եկել, - հարց արեց պ. Յովնաթ

ւն տուեցիր, այդ ի՛նչ հինգ մանէթ է: - Իմ ամսական {ծառայութեան} վարձը: - Քեզ ո՛վ է կարգել հինգ մանէթ թոշակ.

իւր կրօնը, կեանքը, գոյքը եւ զօրութիւնը պապական {ծառայութեան}, այդպիսի փաղաքշանքով ներս ընդունեց նորանց՝ ապաց

ւնն էր, որ լուաց տարաւ մեր վերայից ստրկութեան եւ {ծառայութեան} կնիքը։ Նորա խաչն էր, որ խորտակեց մարդկութեան պա

այս փորձութեններին եւ այս բոլորը՝ ստրկութեան եւ {ծառայութեան} մէջ, այս իրողութենների ճիշդ պատմութիւնը դրել է մ

ղեց նա այս կեանքը եւ նուիրեց իւր անձը զինուորական {ծառայութեան} ։ 1521 թուականին Ֆրանսիացիք պաշարեցին Պամպէլո

չե՞ս, քեզ մարդ ասողին ի՛նչ ասեմ: Սորան նայիր, {ծառայութեանը} նայիր, պահանջած վարձին նայիր... կորի՛ր, կորի

եւ ապագայ բարօրութեան, բե՛ր ասել, ազատութեան ի {ծառայութենէ} ։ Քանզի, ցորչափ կացցէ լեզու հայոց, ցորչափ կացցէ

ուսաբեր զիւր վարդապետութիւն, զատուցանելով զնա 'ի {ծառայութենէ} աշխարհիս պարեգօտիւք։ Զկնի յերկար մի դեգերելոյ յո

ռով, եթէ մի այդպիսի տղամարդ դուրս գնալու լինի իմ {ծառայութենից}, թող լինի նա տասն տարի ծառայած, թո՛ղ եւ օգտակար

Փրկիչը, այնքան սիրել է մարդկային ազգը, որ նորան {ծառայութենից} փրկելու համար չէ խնայել իւր արիւնը եւ կեանքը, եւ

րա ճշմարտութիւնը եւ ազատուին սատանայի եւ ստութեան {ծառայութենից} ։ Նորա փրկարար արիւնն էր, որ լուաց տարաւ մեր

ւոր լիցի ինձ այն յայնժամ յաղագս մտանելոյ յարքունի {ծառայութիւն}, եւ կամ այլ կոչումն, զորմէ չկարեմ այժմիկ խօսիլ

, մարթացից օրինաւոր եղանակաւ մտանել յամենահպատակ {ծառայութիւն} Ձերդ կայսերական մեծության, խնդրելով ընդ նմին զվկ

յընդվայր կարողացայց զայն ի գործ դնել յամենահպատակ {ծառայութիւն} Ձերոյին կայսերական մեծութեան: Խնդիրս այս պատ

բայց եւ այս պայծառ օրերը Հայերի անցել են առանց մի {ծառայութիւն} ցույց տալու ազգին՝ քրքրելով եւ մշակելով հեթանոսա

ն չէ, այլ կամայական, եթէ նա աշխատութիւն է եւ ոչ {ծառայութիւն}, եթէ մարդկային իրաւունքները անխտիր հաւասարաչափ ե

երուի մեզ հրատարակել, լոկ միջնորդութիւն, ուրիշի {ծառայութիւն} եւ առաւել ուրիշին, քան թէ իւրեան օգտակար: Վաճառ

րա վաճառականութիւնը է՛ եւ կը լինի Եւրոպացոց համար {ծառայութիւն}: Իսկ այն օրից, երբ ազգը կը սկսի մշակել հողը, ե

քան բաներ տեսանելուց յետոյ, չպէտք է գործարանումը {ծառայութիւն} յանձն առնուր: Երկրորդ, լաւ իմանալով, որ կարդին

ուածքը հաշուած ու համարած էին, որպէսզի, մի փոքր {ծառայութիւն} բարքի տալով ինքեան գրաւէ տեսողների համարումը: Եւ

ը ցոյց տուեցին միայն ընդհանուր պատմութեանը մի մեծ {ծառայութիւն}, նոքա բացին Անգլիայի եւ նորանց ձեռքով Հիւսիսային

իտութեան ներկայ խօսքը: Մեզ թւում է, թէ մեծ {ծառայութիւն} ցոյց տուած կը լինէր ազգին, եթէ պ. Խատիսեանցը,

ազգին, եթէ ծառայէիր իմ մօտ: - Իմ՝ ձեր մօտ {ծառայութիւնը} ի՞նչ յարակցութիւն կարող էր ունենալ իմ ազգի օգտի հ

ւր խանութի մէջ: Տղան աղաղակում է, եթէ չկամիս իմ {ծառայութիւնը}, ուրեմն իմ տեղը ուղարկի՛ր ինձ: Այս խօսքերի վերա

արձատրւում է գործակատարի ոչ միայն այնքան տարիների {ծառայութիւնը}, այլեւ այն գազանական անգթութիւնը, որ Բէգզադէին

ուած անդամներով, իսկ լուսաբացին, նոյն եգիպտական {ծառայութիւնը}, որ սպասում է նորան: Չկայ այն ընտանեկան մխիթարո

ւր մօտ: Յիսուն-վաթսուն տարեկան մարդու առաջարկեալ {ծառայութիւնը} պարոնների համար չէ կարող լինել մի հրապուրիչ բան:

ի ` երես 7, ծանօթութեան մէջ, ցոյց տուած հոյակապ {ծառայութիւնը} ժխտել ` ընդդէմ էր Նորին Մռայլութեան Տէր Բէհեղզեբո

Գեղամեանցը երեւում է Պօլիցիայի մէջ։ Բայց այս {ծառայութիւնը} չէր կարող զովացնել նորա հոգեկան ծարաւը, այս պատճ

ուածածնի պատկերի առաջեւ երդում կերաւ իւր անձը իւր {ծառայութիւնը} նուիրել Աստուածածնին եւ նորա անունի վերայ պատերազ

, ընկնեն Պապի ոտքերը եւ մատուցանեն նորան իւրեանց {ծառայութիւնը}, իսկ մնացեալ ընկերքը ցրուին Իտալիայի բոլոր անկիւ

առաջին հարկաւոր դէպքումը խոստացաւ գործ դնել նոցա {ծառայութիւնը}, Ֆաբերին եւ Կսաւիէին շնորհեց della Sapienza անու

ագնողները ազատուած են Քրիստոսով։ Իսկ ինձ աշխարհի {ծառայութիւնից} պարեգօտով որոշող եւ ազատութեան պատճառ եղողը Տէր Ա

նդրել նորա օրհնութիւնը, մատուցանել նորան իւրեանց {ծառայութիւնները} եւ կատարել կուրօրէն ամենայն ինչ, որ հրամայէ Առաք

ւ այս է պատճառը, որ Նախիջեւանի մէջ ամենայն տեսակ {ծառայութիւնք} կատարւում են ռուս ծառաների եւ աղախինների ձեռքով:

է մի քանի նզովեալների, որոնց հաւատարիմ եւ գովանի {ծառայութիւնքը} դժոխքին պիտոյ է հրատարակուէին պաշտօնական կերպով,

ցի եւ ազգի օգտին ցավակցողի: Թեպետեւ այս բանը Ձեր {ծառայության} պաշտոնից դուրս է, այսուամենայնիվ դուք շատ բարեկա

եր հասարակական շահը փոխարինում են սեփական շահով, {ծառայության} փոխարեն վնաս հասցրին իրենց խնամակալին, եւ այս դ

իդատի քննություն տալու, որպեսզի մի արժանավոր տեղ {ծառայություն} գտանելով " կարողանամ օրական ապրուստ ճարել եւ բժշկ

յն ժամանակ չենք հրաժարվում եւ պատիվ կհամարինք մեր {ծառայություն} ցույց տալ ազգին, եթե միայն այդ պաշտոնը հիմնվի կա

եթե նրան այդ գործը հաջողվի, ապա նա ինձ մեծագույն {ծառայություն} մատուցած կլինի, դեռ չեմ ասում, որ նա փրկած կլին

ւթյուն Անանիային, որ մնում է այստեղ. ես նրա այդ {ծառայությունը} չեմ մոռանա: Վերջերս միտս ընկավ, սրանից ութ տարի

կկարողանանք ազգին պեսքը հասկանալ եւ ձեռքերից եկած {ծառայությունքը} գործ դնել: Դարձյալ աղաչում եմ ներել այս աղճատ

ցիների սնափառությունն ու թեթեւամտությունը, այլեւ {ծառայում} էր իբրեւ օրինակ նրան շրջապատող մյուս պետություննե

ն ցանկանում եմ, որ ամբիոնն ստանա: Այժմ որտե՞ղ է {ծառայում} Ալաջալյանը, դարձյալ հիվանդանոցի բանվորական բաժան

երով կամ Թաթարի բառեր հայկական վերջաւորութեններով {ծառայում} են Նախիջեւանի ժողովրդին որպէս միտք բացայայտելու հ

վ Մասիսի ձիւնապատ գագաթից եւ լանջից, սառուցի տեղ {ծառայում} են ծարաւի մարդու համար, որովհետեւ ասում են, թէ

Մեր սիրտը լցուած է արիւնով։ Մեք այստեղ չենք {ծառայում} մեր ախտերին, ինչպէս մի քանի գիշերադէմ մարդիկ հայ

աշուով, ինչ հաշուով ստացել էր: Մի քանի տարի {ծառայում} է այս երիտասարդը, խանութի ապրանքները օրէ օր սկսա

է իւր մի գործակատարին, որ նոյնպէս շատ տարիներով {ծառայում} էր՝ բերել տալ իւր քեռորդին Բէգզադէի խանութի մէջ

ւմ էի Սինօպից, պատահեցայ մի Տաճկաց պաշտօնէի, որ {ծառայում} էր տեղական փաշայի մօտ եւ որ պատմեց ինձ, թէ Տաճկի

ուկ, որ մինչեւ ցարդ նստած հայրենիքի հողի վերայ {ծառայում} էր եւ հարկ էր տալիս իւր պարոնին, վաղո՛ւց եւ վաղո

նգամ հանդէս: Մեք առօրեայ բաների {Ծառայում} ենք անդադար, Դու ինչե՞ր ես մտածում,

ռով, թէպէտ այդ մարդը իւր տիրոջն եւս հաւատարիմ չէ {ծառայում}. որովհետեւ նորա գողութիւնը եւ խարդախութիւնը շատ

եսանելով, որ այս մարդը իւրեան հաւատարմութեամբ չէ {ծառայում}, յանձնեց այն պարտականութիւնը իւր քահանաներից մէկ

, իսկ միւսը կաթնով լիք. Հռովմի սուրբ ջրի աւազանը {ծառայում} է այստեղ բաժակի փոխանակ, եգիպտոսեան մարմարոնեայ

եւին, առաջին դուքսի եւ օրագրութեան ոստիկանի, որ {ծառայում} է Նորին մռայլութեան մօտ: Բուբանդուսը շատ սիրական

խաւոր եւ ծայրագոյն Բրամինը. որ շատ տարիներով ահա {ծառայում} էր աշխարհի երեսին դժոխքի օգտի համար, վախճանել է

վիշապատ յատակի վերայ: Ասես թէ մարդերի գերեզմանքը {ծառայում} են բնութեան ձեռքում Շախմատի քարերի տեղ: Բնութիւն

երկու պարոնների՝ Հայոց ազգին եւ պապականութեանը։ {Ծառայում} է Հայոց ազգին՝ աշխատելով նորա լեզուի վերայ, ծառ

ում է Հայոց ազգին՝ աշխատելով նորա լեզուի վերայ, {ծառայում} է պապականութեանը՝ հալած իւղի տեղ տալով Հայերին ս

մարդը անուանւում էր Րոբեր-Ֆրանսիսկոս Դամիէն, որ {ծառայում} էր Յիսուսեան Կօլլէգիումի մէջ իբրեւ աշխարհական ժող

յս բանը դեռ հաստատ ապացոյց չէր. պատճառ, Դամիէնը {ծառայում} էր Յիսուսեան Կօլլեգիումի մէջ, եւ կարո՛ղ էր պատահ

է լոկ գեղեցկութեան խնդիրը, լեզուի խնդրի մէջ, որ {ծառայում} է մարդու բովանդակ կեանքին, բոլոր պէտքերին միահամ

Քեզ յերեքսրբեանն: Հայեա՛ց, Տէ՛ր, ի {ծառայս}, Եւ մի՛ յիշեր զանուղղայս, Աջ Քո լիցի

մ զամենայն արդարութիւնս կատարիցէք, ասասջիք, եթէ {ծառայք} անպիտան եմք " (եր. 39)։ Բո՛ւն Աւետարանի խօսքե

մ առնիցէք զամենայն հրամայեալսն ձեզ, ասասջիք, թէ {ծառայք} անպիտանք եմք, զոր պարտեա՛քն առնել արարաք " (Ղու

ագս որոյ եւ զայլսն ամենայն եւ զորս առ նոսա արանցն {ծառայք} նորա ", եւ այլն. (եր. 48)։ Մենք, ինչպէս կար

ւածը. պատճառ, չէ հասկացվում, թէ որ ասում է՝ " {ծառայք} նորա"։ Ո՛վ է այս նան, կամ որի՛ ծառայքն են, որ

ի էր նորա հիւրանոցի շեմքի վերայ ոտք կոխել: Բոլոր {ծառայքը} տանջւում են սորա ձեռքում (մի շաբաթու մէջ, մի խո

նշանակել, որովհետեւ այն ժամանակ Մամիկոնեանց տան {ծառայքը} կամ Աւագը չպիտի համարձակէին նորա վրայ բանսարկութի

ոյ յիշում է եւ մեր Ս. Լուսաւորչին։ Արդեօք նորա՞ {ծառայքը} պիտի հասկանալ. կամ թէ նորա ի տեղ պէտք է նոցա՞ կա

իճ, մի բոլորշի գիծ էր քարշում գետնի վերայ: Նորա {ծառայքը}, շատ անգամ գտել են ախոռի մէջ, այդ բոլորշի գծի կ

յր չունի, ոչինչ չունի, այլ միայն մի չոր գլուխ, {ծառայքը} կանգնած պատրաստ սպասում են նորա մի նշանացի առնելո

յնպէս է, ինչպէս մի իշխանի յարաբերութիւն դէպի իւր {ծառայքը} ։ Վաղուց ահա հրէական ժողովուրդը, նայելով երբ

րաշագործ պատկերովը։ Այստեղ Իգնատիոսը արձակեց իւր {ծառայքը}, գնեց մի աբեղայական հաստ մոխրագոյն վերարկու եւ խ

մ էր Չինաստանից, իբրեւ երեւելի մարդ, ունենար իր {ծառայքը} կամ բարեկամքը, որ նոյնպէս մտան հայոց ազգի մէջ.

ին: Յաճախ պատահում էր եւ այսպիսի բան, որ ստորին {ծառայքն} եւս ներս էին խառնւում այս իրողութենների մէջ. այն

ւմ է՝ " ծառայք նորա"։ Ո՛վ է այս նան, կամ որի՛ {ծառայքն} են, որ ունին։ Վերը շատ սրբերի անուն տալով՝ յետ

նչում է Բէգզադէն եւ ասում է, թէ կա՛մ հետդ տար քո {ծառան}, կա՛մ իւր տեղը ուղարկիր նորան: Բէգզադէն պատասխա

ստանում նորանից. Բրիտանացին տեսանելով այս {ծառան}, Մտքից չանցուց վախենալ մի վտանգից:

ցուց վախենալ մի վտանգից: Այս միջոցին {ծառան} գանչեց. " Իմ պարոն, Լսի՛ր խօսքիս, բայց տ

նքը, ստացաւ սորանից մի նամակ, որ պ. Շաքարեանցի {ծառան} բերել էր: Պ. Մարկոսը բացեց կնիքը եւ աչքերը

վաղո՛ւց է արդէն, որ նորա պարոնը գնացել էր ախոռ: {Ծառան} պատասխանեց, թէ բաւական ժամանակ է: - Բայց, - յա

... - Չգնաք, չգնաք, աղաչում եմ, - գոռաց {ծառան}, համարեա թէ արտասուքը աչքերում, - այդ վնասակար

ին ուժաթափ: Պ. Մարկոսը նայում էր զարմացած: {Ծառան} դուրս փախաւ սենեկից, հայր մեր ասելով: Պ. Մարկո

ս ընկել էր Շաքարեանցը այդ վիճակի մէջ: Շաքարեանցի {ծառան} դրսումը կանգնած զարմանում էր պ. Մարկոսի քաջասրտո

ի մտածմունքով ման էր գալիս նա տան մէջ, ներս մտաւ {ծառան} եւ յայտնեց բժշկապետի գալը: Պ. Յովնաթանեանցը իսկ

եց պ. Յովնաթանեանցը: -Պարոն, - պատասխանեց {ծառան} դողալով, - խնդրեմ, եթէ կարելի է, շնորհեցէք ին

- Քեզ ո՛վ է կարգել հինգ մանէթ թոշակ. քո պէս {ծառան} դեռ կերած հացի համար եւս պիտոյ է մի բան վճարէ տիր

քս չտեսանէ: Այլ բան չկար, որ խոսէր ողորմելի {ծառան}, ուստի դուրս եկաւ, անիծելով իւր ծնած օրը, իւր

ւրախ եւ անշփոթ: Այս միջոցին Շահումեանց Գէորգի {ծառան} ներս մտաւ ` մի նամակ ձեռքին: - Դո՞ւք էք պարոն

: Ասես թէ մի իշխան պատուէր է տուել իր ծառային եւ {ծառան}, առանց տիրոջ մի խօսքը եւս մոռնալու, կատարում է

եւ ով դու որ գուցէ մի պարոն ոք մին ես, այլ եւ քո {ծառան}, եթէ գտնէ այդ փիլիսոփայական քարը, ես ոչ միայն "

ն փափուկ մորթ Եւ ճենճերի սիրտ անփորձ, {Ծառանայ} ծուխ ընդ ուղղորդ Յերկինս ի վեր խառն ընդ բոց

մեն ինչ որ հարկն է կատարէք, ասացէ՛ք, թէ անպիտան {ծառաներ} ենք)։ Բայց ինչի՞ Աստուծու հոգեւոր մշակ սուրբ Պ

բ նա տանը չէր. " Պարտէզումը նա ճեմում է " - {ծառաները} ասացին. Թագուհին էլ գնաց պարտէզ, որ գտնւու

ւ ինչ որ նոցա մօտ եղած մարդո՛ցը վերաբերեալ, նորա {ծառաները}, Աղեքսանդրացի Արիոսի, Գատիկեցի Ապողինարոսի, Ա

ար անձնամահ լինում. Մամիկոնեանց տան մի քանի աւագ {ծառաները} երդումով խօսք են տուած մեզ, եւ այդ տան Աւագ անու

մէջ ամենայն տեսակ ծառայութիւնք կատարւում են ռուս {ծառաների} եւ աղախինների ձեռքով: Ի՛նչպէս կարելի է, որ Հայ

Պաւղոսի ձեռքով։ Նորա՛ն իմացուր քո հաշտ լինելը քո {ծառաների} հետ։ Մեր մեղքի պատճառով ամուլ ամպերի թող չնմանի

, ծաղրածու, զրպարտութեան վաճառող, որ արժանի չէ {ծառաների} մօտ ծառայ լինելու, անպիտան, որ շատ անպիտանութիւ

այն քարեայ Երկու յարկով շէնք փառաւոր. {Ծառաներիս} թիւը չըկայ, Իմ հիւրերը հարիւրաւոր:

ւ, ասացի ես չեմ, ահա մտի՛ր այս տունը եւ հարցրու {ծառաներից}, քեզ ցոյց կը տան նամակի տէրը: - Գիտէի, - ասա

: Վերջապէս լսում եմ՝ դուռիս զանգակը զարկեցին... {Ծառաս} գնաց դէպի դուռը եւ մի քանի վայրկեան ուշացաւ: Լսո

այն, բայց բան չեմ հասկանում։ Վերջապէս ներս մտաւ {ծառաս} եւ յայտնեց, թէ մի մարդ կամենում էր տեսանել ինձ՝

ժամանակ չէր եկած իմ մօտ, եւ այդ էր պատճառը, որ {ծառաս} չէր ճանաչում, որովհետեւ նոր էի բռնել սորան: Ողջ

էս թօթափեց եւ գուցէ կը ձգէր եւս աթոռի վերայ, եթէ {ծառաս} յառաջամատոյց չխնդրէր ինքեան տալ: Երբ որ բաւա

զօրացնելու համար իւրեանց ոյժը, ես մտայ Վերսայլի {ծառաստանը}: Պայծառ էր գիշերը, զովարար քամին մխիթարում էր ա

ը... մի օր, քաղաքից դուրս գնացած լինելով, մի {ծառաստանի} մէջ ման գալու ժամանակ, յանկարծ, ծառերի քամակից

քի հարաւային արեւելեան կողմից: Քաղաքը մերկ է {ծառաստանից}. ոչ թէ միայն չկան հրապարակական ճեմելիք կամ պարտէ

կիւղը մոծակից զրկում է խեղճ միաբանին մի պատուական {ծառաստանից}, նորա զովարար շուքից եւ տերեւների քաղցր խշխշոցից

անի, կերթամ քաղաքից դուրս մի հովտի մեջ, ուր շատ {ծառաստանք} կան եւ աղբյուրներ եւ ուր բժիշկ Նայդենեւը կումիս է

: Վանքը ունի շատ պատուական աղբիւր եւ մի քանի {ծառատունկ}, որոնց ստուերների տակ օդ վայելելու համար նստում

Խասբիքային տունին ետեւի տերեյին մեջն, ինչ տեղ որ {ծառեր} կա: Դուք ալ խելք արած հոները թաղած ըլլայիք նե,

Կանաչապատ էր բոլորովին այդ եկեղեցու բակը, եւ շատ {ծառեր} տնկած կային պարսպի հետ զուգահեռաբար, որոնց ստուե

որ ձորեր, որոնց մէջ վազում էին վտակներ, մեծ-մեծ {ծառեր}, որ բուսած էին մի գնացական ջրի եզերքում: Նախ

երկրութիւնը, որ զգում է մարդ ամառնային ժամանակ։ {Ծառերը} իւրեանց խշխշոցով կարծես լաց են լինում իւրեանց տեր

մի ախորժ ջերմութիւն փոխանակեց անհամբոյր ցուրտը, {ծառերը} զգեցան կանաչ, ծաղիկները անուշահոտութեամբ լցուցին

մի կայծակ, մի սամում, մի հեղեղ կամ հարիւրամեայ {ծառերը} արմատից եւ տան ծածքը պատերից խլող մրրիկ, ո՛չ, ա

տեղը աշխատելու ժամանակ սարսափանքով նկատեցին, որ {ծառերը} եւ նաւի կայմերը նոյն բոցով էին փայլում: Կայծակի

նքան են պետքական, որքան դեղձենու կեղեւը փշատերեւ {ծառերի} համար. ձեւով տարատեսակները չեն միացվում, եղանակ

մունքի թնդիւնը, փայլակի լոյսը, մրրկի սուլելը եւ {ծառերի} հպատակօրէն խոնարհելը նորա բռնութեան տակ, բիւր տե

ում են այդտեղ տասն, քսան գերդաստան, որ գնում են {ծառերի} տակին կանաչ արօտի վերայ թէյ խմելու կամ խորոված ու

իւրեանց հանդերձների կտորից մի բան կապելով մօտակայ {ծառերի} ճիւղերին, հաւատում են, թէ բժշկւում էին: Աղբիւր

, այժմ դեղնած ու թառամած թափուել են գետնի վերայ՝ {ծառերի} տակին, եւ շինականների անգործ, ոտաբոբիկ եւ ըստ մ

շերը, զովարար քամին մխիթարում էր արեւից տանջուած {ծառերի} տերեւքը, որ այժմ աւելի ուրախ եւ զուարթ խշխշում է

զմ ունէին ուղեղիս մէջ: Ես կոխում էի գետինը՝ այն {ծառերի} տակ, ուր պալատական տիկինները ժողովում էին ծնկաչո

Կացինի ձայն հեռուից յանկարծ լսում եմ. Խիտ {ծառերի} միջերից դուրս վազելով, Յանկարծ մի այլ նոր

, մի ծառաստանի մէջ ման գալու ժամանակ, յանկարծ, {ծառերի} քամակից տեսանում եմ այդ աղջիկը, որ կանգնած, կամ

լից երկիւղ ցոյց տուող ձայն արձակելով, անյայտացաւ {ծառերի} քամակում: Շատ որոնեցի նորան անտառի մէջ, այնուամ

րախակից էր լինում ինձ. մեղմիկ քամին ողջունում էր {ծառերի} ամէն մի տերեւը, այս բոլոր բանաստեղծական հանգաման

ը խոնարհւում էր դէպի մուտ: Թեթեւ քամին, խաղալով {ծառերի} տերեւների հետ, պատճառում էր մի ախորժելի խշխշոց.

Հաշիւը սկսանելուց յառաջ, պատրաստում էր, ահա այն {ծառերի} տակ, խորովածը, գինին եւ արաղը: Անտարակոյս, յա

Ինձ այն ժամանակ քանի ու քանի Երեւեցաւ նա այն {ծառերի} տակ, Մինչ, լիալուսին խոր գիշերի մէջ, Ե

տ կատակ յանձն կ՚առնու կատարել: Յանկարծ, լսում է {ծառերի} եւ թուփերի միջից մի խշխշոց... Մի սպիտակ բան,

անելի էր Շահումեանցի եւ Մանուշակի գրկախառնութիւնը {ծառերի} մէջ, թէեւ ոչ այնքան պարզ. պատճառ, օդը շատ թանձ

ի մարդու երեսը։ Կսաւիէ վեր ելանում էր առ հասարակ {ծառերի} վերայ եւ այնտեղից քարզում էր իւր Քրիստոնէութիւնը

նկատուած է շատ անգամ եւ ցած տեղերում, շատ անգամ {ծառերի} ճիւղերը լուսաւորուած են. շատ անգամ մարդիկ կարծել

ունայն երկիւղ է. մոծակը ուրիշ շատ միջատների նման {ծառերի} վրայ չէ ածում իր ձուն. նորա ձու ածելու տեղը ջուր

յարձակուող մոծակներից անհնար է թէ մի բաժինը չնստի {ծառերի} վրայ, եթէ սոքա լինին, որով ճեմելիքի վրայ ման եկ

ւթեան մէջ՝ ողբալու իւր թշուառութիւնը, գիշերին, {ծառերին} եւ հովերին բանալու իւր սիրտը: Պիտի տեսանէի, անշ

կան պատրաստութիւնը, մի օր գնում է նորա փառաւոր, {ծառերով} եւ շատրուաններով զարդարած պալատը, օրհնելու նորան

ռնալու) վախտն ա, բալքի ուտեն ռադ ըլէին կորչին. {ծառերս} վերջ արին էլի. բարով էկող տարի հասնենք, մէ մերը

Անուշաւանի Սօսիք տերեւով, Ծիտերն {ծառէ} ծառ Իւրեանց ճռվըղով Կ՚օրհնեն քո գալը,

Ուրախ ուրախ թռչունները երգելով, {Ծառէ} ի ծառ ողջունեցին իմ գալը. Ծաղիկները քնքուշ

տը, որ Հայաստանում տալիս է քաղցրահամ պտուղ։ Այդ {ծառը}, տնկուելով հարաւային Ռուսսիայում, կորուսանում է

իւնը, թէեւ բացում էր հոտաւէտ ծաղիկներ։ Դոյն այդ {ծառը}, տնկուելով Մեծ Ռուսսիայի մէջ, կորուսանում է եւ

լու որակութիւնը: Այս ի՞նչ բան է. ո՞չ ապաքէն այդ {ծառը} ունէր իւր մէջ պտուղ բերելու ընդունակ գործարանները

ազ փոխում էր քայլերը։ Նա չնկատեց ինձ, որովհետեւ {ծառը} խափանարկու էր նորան՝ ինձ տեսանելու: Թուլութենից

Զի այդ ամենն հազիւ թէ Տեւում է մի ակնթարթ: Կենաց {ծառը} մեղմօրօր Հով էր անում հեշտօրէն Խաղաղ քնած նախահօր

իր տեղը, Ուր արմատ կարձակէ Գիտութեան {ծառը}: Լսարանում Ռուսաստանի Խոր-խոր քո

Մինչեւ, մրրկից կոտրուելով կամ արմատից պոկ գալով {ծառը} չնկնէր ծովի մէջ եւ մարդը չտեսնէր, որ փայտը ջրի տ

վերայ միայն կարող էր նա գործ կատարել. եւ ինչպէս {ծառը}, այնպէս եւ պտուղքը։ Աշխարհի երեսին մի մարդո

էր Փրկողի արիւնը։ Ոչինչ զարմանալու բան չկայ. " {Ծառը} իւր պտղից է ճանաչւում, - քարոզում է Քրիստոսը, -թզ

ոծակի բազմանալուն, թերեւս կարելի է ենթադրել, թէ {ծառը} մի մասով պաշտպանում է մեզ մոծակից: Այժմ այն շուր

ծառն էլ կտրելով նորա տեղը պատուաստես, կամ ապրող {ծառը} կտրես ու տանես չորցած ծառի արմատի վրայ պատուաստես

, երկու դիպուածումն էլ զուր տեղը կտրեցիր քո ապրող {ծառը}, որովհետեւ ոչ չոր ծառի ճիւղը պիտի կենդանանայ եւ

ղ ծառի վրայ պատուաստվելով, եւ ոչ թարմ եւ զարթուն {ծառը} պիտի աճէ՝մեքենաբար խրուելով չորցած եւ անհիւթ ար

բան վրդովում էր նոցա փոքրիկ հոգու խաղաղութիւնը, {ծառի} տերեւների շարժողութիւնը կայծակնաբեր որոտմունքի նմ

կը լինիս յետոյ ինձանից մինչ կը վայելես պտուղը այն {ծառի}, որ իմ խորհրդով տնկել էիր: - Քո քարոզը մեծ

եղեցիկ դաշտում՝ կանաչ արօտի վերայ, թեք ընկած մի {ծառի} տակ։ Առաջեւիցս վազում էր մի քաղցր եւ պայծառ վտակ

րանքը վայելելու։ Ես չէի՞, որ այն ջերմ եղանակում {ծառի} տակ՝ մի փայտեայ, շինականի աթոռի վերայ նստած լցն

լիբրէներ, այսուամենայնիւ, փրկութիւն չէր: {Ծառի} տերեւի վերայ ջուր թափելը արմատի չորութեան չէ օգնո

չհամարձակի ուրեմն թղթի վերայ գրել, այլ թո՛ղ գրէ {ծառի} տերեւի կամ կեղեւի վերայ, յետոյ՝ անասնոց մորթի վ

որդուդ սիրելի: Դ. ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ ՏԵՂԻ Է ՏԱԼԻՍ Զով {ծառի} տակ կոյսն է նստած հառաչում, Մինչ ցերեկը մութ գի

ոռանար, յիշի՜ր ինձ: Երեկոյեան խաղաղ ու զով Թէ {ծառի} տակ դու պառկես, Վարդի բոյրից թէ հարբելով Անոյշ

low desire... " Byron, The Giaour Կենաց կանաչ {ծառի} տակ Հրեշտակներով շուրջպատուած, Տխուր ` Ադամն էր

ղածին, ա՜խ, խաղալիք կրքերի, Ինչպէս տերեւ {ծառի} վերան, ենթակայ ես հողմերի, Արշալուսոյ եթէ

անթը, գոռաց երկինք, հեղեղը չեղաւ խափան, {Ծառի} ծայրր դեռ վառւում է ջրի տակում իբր ի տան.

համբոյրներ նորա ձեռին տալիս էր, Քարտուղարը {ծառի} յետքից՝ պարզ ամենը տեսնում էր. Նա իւր մտքո

Տեսանում եմ, որ կանգնած եմ անտառում, {Ծառի} կատարքը հասանում են երկնքին. Իւր մռայլոտ գ

նու մորթը առողջ կենդանու վրայ չէ կպչում, չորացած {ծառի} ճիւղը կենդանի եւ թարմ ծառի վրայ չէ ծաղկում, կենդ

այ չէ կպչում, չորացած ծառի ճիւղը կենդանի եւ թարմ {ծառի} վրայ չէ ծաղկում, կենդանի մարդը մեռեալի հետ պատան

անադրութեամբ, աւելի եւ աւելի հաստցուց ազատութեան {ծառի} բունը եւ այն ` բոլորովին բնական, խաղաղ եւ հանդար

Մարդը, որ առաջ կրակը տեսաւ մի կայծակից զարկուած {ծառի} արմատում, ետքը երկու փայտ իրար հետ քսելով, աւել

ցի դորանից, ես միշտ իմ վերայ պահում եմ կտորը այն {ծառի}, որին կապել էին Քրիստոսին Գէթսեմանի պարտիզում մա

լորովին, խաղաղ քամին, որ հազիւ թէ շարժեցնում էր {ծառի} ամենաթեթեւ տերեւը, զովացնում էր ամառային տօթը:

եւում է, թէ ի՞նչ սիրով պահւում է այնտեղ շերամը: {Ծառի} տէրը խնայում է իր լաւ թթենու տերեւը. (թէեւ նորա

ւն: Ի՞նչ է պատճառը. ինձ պատասխանեցին, թէ առանց {ծառի} էլ մոծակի ձեռքից օր ու արեւ չունին. ծառն էլ որ տ

րովհետեւ կարկտանը միշտ կարկտան կը մնայ։ Ապրող {ծառի} ճիւղ կարելի է միայն ապրող ծառի վրայ պատուաստել,

կը մնայ։ Ապրող ծառի ճիւղ կարելի է միայն ապրող {ծառի} վրայ պատուաստել, չորցած ծառի ճիւղը որ կտրես եւ բ

արելի է միայն ապրող ծառի վրայ պատուաստել, չորցած {ծառի} ճիւղը որ կտրես եւ բերես, ապրող ծառն էլ կտրելով ն

պատուաստես, կամ ապրող ծառը կտրես ու տանես չորցած {ծառի} արմատի վրայ պատուաստես, երկու դիպուածումն էլ զու

ուր տեղը կտրեցիր քո ապրող ծառը, որովհետեւ ոչ չոր {ծառի} ճիւղը պիտի կենդանանայ եւ զարթի՝ ապրող ծառի վրայ

չ չոր ծառի ճիւղը պիտի կենդանանայ եւ զարթի՝ ապրող {ծառի} վրայ պատուաստվելով, եւ ոչ թարմ եւ զարթուն ծառը պ

ուցիչք կորուսանեն իւրեանց ամբիոնը: Վա՛յ այն {ծառին}, վա՛յ այն բուսականին, որի արմատը անընդունակ է ի

իւնը պահող կենսական ոյժը եւ զօրութիւնը: Վա՛յ այն {ծառին} եւ բուսականին, որի յոյսը դրուած է միմիայն, գիշե

ուելով պէտք չունի շոգենաւին հասնելու համար կոտրած {ծառից} սկսել, այլ կարող է ուղղակի շոգենաւին ձեռք զարկել

նապարհի վրայ եւ այսպէս է խօսում, " Էդ տերեւը ո՞ր {ծառիցն} ա, էն կարմիր կորզաւոր թթենուցը հո չի՞: - Չ

է առանց ծառի էլ մոծակի ձեռքից օր ու արեւ չունին. {ծառն} էլ որ տնկեն, էլ մօտ գնալ չի լինի: Այսպէս ահա,

տել, չորցած ծառի ճիւղը որ կտրես եւ բերես, ապրող {ծառն} էլ կտրելով նորա տեղը պատուաստես, կամ ապրող ծառը

: Դ. ՏԵՂԻ ՏԱՆ ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ Ընդ վարսագեղ {ծառով} նստեալ հառաչէր, Այն ինչ տակաւ տիւն զգիշեր հ

եա՜ զիս: Ի զով, խաղաղ երեկոյին Թէ ընդ {ծառով} պարզիցիս, Եւ զմայլեալ ի բոյր վարդին Յ

sire". Byron, The Giaour Եւ ընդ {ծառովն} կենաց Ի սերովբէից ամրափակ Նստէր Ադամ

կին: Ողջ եղեք: Ձեզ միշտ հարգող ու պատվող խ. {ծառս} Միքայել Նալբանդյանց Մարտի 27, Մոսկվա, 18

չես մոռանա ինձ հաղորդել: Առայժմ չեմ կարող ավելի {ծավալել} այս նամակը, եւ սպասելով մեծադիր թղթի, մնամ հավե

ւմ է, որ Նախիջեւանի առեւտրի ամբողջ շրջանառության {ծավալը} հավասար է 8. 750. 000 արծաթ ռուբլու, որտեղ մանու

խոստովանում եմ, որ նա ինձ վախեցնում է ո՛չ միայն {ծավալով}, այլեւ տեսակարար կշռով. ասացեք խնդրեմ, առաջին

կատար է լինում: Իմ ենթադրությամբ, այդ աշխատանքը {ծավալով} կլինի թերեւս 15-20 տպագրական թերթ: Եվ մինչեւ քաղ

իք են՝ Կեսարացի Եղիայ Մահտեսի Յակոբեան եւ Սարգիս {Ծատուր} Աղաւելեան, նոյնպէս թողեալ են յօգուտ աստուածահաճ

աւելեան՝ քաղեմք զհետագայս: Նախ՝ թէ Սարգիս {Ծատուր} Աղաւելեան, կտակաւ իւրով արարելով յամի 1808, թող

թիւնս հասուցեալ սրբազանին՝ յաւելու, եթէ Սարգիսն {Ծատուր} Աղաւելեան, արարեալ զվերոգրեալն կտակ յամի 1808 ե

խիջեւանայ երեւի, թէ ՚ի Մադրաս յամի 1808, Սարգիս {Ծատուր} Աղաւելեան արարեալ զկտակ յօգուտ աղքատաց եւ տպարանի

[Լուսանցքում `] Ի մասին կտակարարութեան Սարգիս {Ծատուր} Աղաելեանի 63. ԱՆԱՆԻԱ ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ Հունիսի

ց անյաջողութիւն նոցա: Որ ինչ զհրիտակէ Սարգիս {Ծատուր} Աղաւելեանի, աւելորդ է այլեւս խօսիլ, քանզի տեղեկ

ւթիւնս ի մասին հրիտակաց Եղիայի Յակոբեան եւ Սարգսի {Ծատուր} Աղաւելեան: Ընդ այսմ առաքէ զպատճէն գրութեան իւրոյ

անց, երրորդ, Յակոբու Եղիայեան եւ չորրորդ Սարգսի {Ծատուրեան}: Ի գրութենէ եղբօր, հանգուցեալ կտակարար տ

զխօսիլ իմ զհրիտակէն, թողելոյ ի հանգուցեալ Սարգսէ {Ծատուրեան} Աղաւելեան, չկարեմ լռել, եւ ոչ կարդալ զարժանին

իւր եւ ՚ի վճարիլն վատնէ՜ եւ զթողեալսն առ ի Սարգսէ {Ծատուրեան} Աղաւելեան: Այլ զայսմանէ ճգնեցայց դարձեալ ճշտե

իրոս, Եղիա Յակոբեան, Կատարինէ Խոջամալ եւ Սարգիս {Ծատուրեան}, կտակօք իւրովք արարելովք ընդ ժամանակս ժամանակս ա

նս պարտ եմք քաւել անօրինակ կորստեամբ: Սարգիս {Ծատուրն} Աղաւելեան, ըստ տեղեկութեանց դասելոց առ իս. այր

ս եւ զմի հայ պ. Կիրակոս Յարութիւնեան: Սարգիս {Ծատուրն} վախճանեալ է յամի 1812: Յետ վախճանի նոր վախճանեալ

յուրը ամենայն փոքրիշատե մտածող մարդու առաջեւ, որ {ծարավելով} իմաստության, մոտենում է նորան եւ կամք ունի ճանաչ

խոսքը: Ես գիտեմ, որ Թուրքիայի միլիոնավոր հայերը {ծարավի} են դրան: Այդ առաջարկությամբ ինձ հաճախ էին դիմում

րդը, եւ լուսավորության աղբյուրի մոտ նստած, միշտ {ծարավի} գտանվիլ: Ո՞ր հայը կարող է այսուհետեւ մտածե

՞ւր ցոյց են տուել անձնական օգտի կամ փառասիրութեան {ծարաւ}. խեղճերը ազգի օգտի համար անդադար նեղութեան, հալ

նալով այս բանի վերայ, զգաց իւր մէջ մի անզովտնալի {ծարաւ} հեռացած ճանապարհորդը սպանելու. վասնորոյ թողեց ձե

լողանալով, սառուցի վրայ թեք ընկնելով, սոված եւ {ծարաւ}, բնաւ նորա երեսի գոյնը չէ թռչում, նորա առողջութ

լողանալով, սառոյցի վրայ թեք ընկնելով, սոված եւ {ծարաւ}, բայց եւ այնպէս նորա երեսի գոյնը բնաւ չէ թռչում

՛չ մի խօսք այն բաների համար, որոնց մասին խօսելու {ծարաւը} խեղդում էր ինձ. խօսք, որ մօտ էր իմ սրտին եւ հոգ

օր, երբ սաստիկ զայրացել էր Բէգզադէի մարդ զրկելու {ծարաւը} (տարու մէջ 366 անգամ զարթնում է նորանում այս կիր

րեւների վերայ, հազիւհազ սկսանում է զովացնել նորա {ծարաւը}, դալարացնել նորա խորշակահար տեսիլը եւ ահա... ար

այս ծառայութիւնը չէր կարող զովացնել նորա հոգեկան {ծարաւը}, այս պատճառով, մօր գիտութեամբ եւ Աբովեանի օգնակ

բերում ստինքներից, Հոտոտո՜ւմ է քերովբէն մեր. {Ծարաւըն} իսկ կրծքի շաղի Մէկ ումպովը յագենում է: Սափորնե

նապատ գագաթից եւ լանջից, սառուցի տեղ ծառայում են {ծարաւի} մարդու համար, որովհետեւ ասում են, թէ այդ քնքուշ

ն է, որ անասունը խմում է այն ժամանակ միայն, երբ {ծարաւի} է. իսկ մարդը եւ ծարաւի չլինելով կարող է բաժակներ

է այն ժամանակ միայն, երբ ծարաւի է. իսկ մարդը եւ {ծարաւի} չլինելով կարող է բաժակներ դատարկել: Անասունը խմո

տանի եւ համբերէ զաւակն հայկական ի միջի աղբերաց՝ {ծարաւի} գտանելով, որպէս ասաց ոմն ի հնոց: Մինչեւ յե՞րբ պ

իցն լնուլ ըղձանան, փոյթ լինին ի վարդապետել որպէս {ծարաւի} ոք տօթակէզ փոյթ լինի ի՝ կենդանի յառաջիլ ջրոց հոս

տարին. Յար օրհնուա՜ծ դու լինես: Թէ սիրակէզ հէգ {ծարաւին} Պտղից պտկից ջուր խնդրի, Եւ սուրբ Յակոբ Նահապետի

ձակ բարձրութիւնից ամպը կաթ-կաթ ջուր ցողեց, {Ծարաւին} իւր ծարաւն անցուց, հովտի մէջ գետը վազեց, Ն

վեր՝ Մինչ ի Հայոց Կոկիսոն... Յահեղ {ծարաւն} զջուր խնդրեալ, Եւ ջո՛ւր նմա՝ ընդ եղէ՜գնն

իւնից ամպը կաթ-կաթ ջուր ցողեց, Ծարաւին իւր {ծարաւն} անցուց, հովտի մէջ գետը վազեց, Նոյն ամպումը

իտեան օրհնեա՜լ լիցիս: Թէ սիրակեզ հէգ {ծարաւոյ} Ընդ ծագ պտղան ջուր խնդրել Նահապետին ի

կենդանութեան կամ ի զովացումն փառասիրական դժոխային {ծարաւոյ}, որոյց ըղձակաթն լինին: Հոգեւորք, որոց պաշտօն է

Մանուշակը այնպէս լսում էր այս խօսքերը, այնպիսի {ծարաւով}, ինչպէս մի ագահ եւ արծաթապաշտ ծերունի, դողդոջու

իտէ Պ. Խուդաբաշեւը, որպէս թէ հոգեւորականութիւնը {ծարաւում} էր միաբանութեան եւ սրտի խորքում արտասւում էր հերձ

Հոլլանդա ի տպարանին՝ զոր կառոյց Մատթէոս սարկաւագ {Ծարեցի}, առաքեալ ի Յակոբ Կաթողիկոսէ Հայոց յամի 1655:

ւր գրոց, վասն որոյ զայր հաւատարիմ գտեալ զՄատթէոս {Ծարեցի} առաքէ ի Վենետիկ, ի Հռովմ եւ Ամստերդամ, որ ի վեր

հասաւ նա Մխիթարեանց հոգաբարձութեամբ։ Մատթէոս {Ծարեցու}, Ոսկան վարդապետի եւ Ղուկաս Վանանդեցու խեղճ ողորմ

ծ ենք այն ուխտաւորների մէջ: Թողում ենք եգիպտական {ծարիրը} (սիւրմէ) եւ պարսկական խինան, որոնցից առաջնովը

քի մասունքները յաւելացուց, մի նոր եւ պայծառ լոյս {ծաւալելով} աստուածաբանական գիտութեան վերայ: Թող պապանձ

անէ... աստուածային օրհնութիւնն եկեալ հանգիցէ, {ծաւալեսցի} ի վերայ ձեր եւ համայն ձերայնոց... եւ այսպիսի օ

ր յայտարարութիւնը, սատանան եւ բոլոր հանդիսականքը {ծափ} զարկեցին, զմայլելով այսպիսի դէպի դժոխքը ջերմեռան

երեկոյի մէջ պատառոտուելով անպիտանանում են կատաղի {ծափահարութենից}: Ի՞նչ է սորա պատճառը: Թատրոնի մէջ անկեղծ է

բ խօսեց, այդտեղ մի քանի խոշորամիտ մարդերից ծիծաղ {ծափահարութիւն} յառաջացաւ. այսպիսի յիմարաբանութիւնները տեսնելով

ը թոյլ չի տալիս ինձ չափից անցուցանել իմ խօսքերը ( {ծափահարութիւնք} ): Իսկ դու, իմ զաւակ, քեզ եմ դառնում այժմ

ք է ունենա եւ նորա լեզուն: Մեր հին լեզվում չկա " {ծեծ} խմել " ձեւը, իսկ նոր լեզվում ծեծը չի խմվում, այ

, որ իւր ընկերքը, գլուխները տաքանալուց, տուր ու {ծեծ} սկսել էին միմեանց հետ, որոնցից մինը լաց էր լինու

դու հետ ամուսնացնել: Յղի կինը կապել եւ այնքան {ծեծել}, որ յղացած զաւակը վիժէ եւ այլն, եւ այլն, եւ այ

խօսքերը ասելով, սկսեց երեխայի պէս լալ եւ գլուխը {ծեծել} ձեռներով: Նա մտածում էր, որ եթէ կիսակատար չթողո

ջացնելու համար, բոլոր ուսանողների ներկայութեամբը {ծեծել} Իգնատիոսին. այս մի խիստ պատիժ էր, որ գործ էին դ

բայց պահանջեց անպատճառ, որ թոյլ տան այս դեսպանքը {ծեծել} իւրեանց գաւազաններով թագաւորի անուան վերայ, բոլո

ուղ բերել: Ազգային աւանդութիւն Է դարբինների սալը {ծեծելը}, որ Արտաւազդը դուրս չգայ ու աշխարհքը չքանդէ. եւ

ները, ձեռքերում գաւազաններ պատրաստ ունելով նորան {ծեծելու} համար, ներգործեց նորա վերայ մի զարմանալի ազդեցու

որութիւնը օրէ օր թուլացնում է ստրուկ ազգերի կերած {ծեծերի} սաստկութիւնը, այս դարու մարդասէր հոգին դարմանում

խաֆեիով խմէ: Հազի Խճտխանի քոքն մէկ անգամն {ծեծէ}, ջուրն հանէ, մէկ գիշեր աստխին թիր լուսանայ նէ,

ն լեզվում չկա " ծեծ խմել " ձեւը, իսկ նոր լեզվում {ծեծը} չի խմվում, այլ ուտվում է, այնինչ հին լեզվում ոչ

ւժաններից. այդ հոգիացած առաքինի մարդերից ոմանք՝ {ծեծի} տակ հոգին փչելով (մի խրտուիլակ թագաւորի հրամանով

(!!), էն վախտը մովրովը քեզ բաց կը թողայ ինձ կը {ծեծի} (!!!), յետոյ, հալբա՛թ, դու էլ մի կարաս գինի

նէր բովանդակ երկրի երեսը, մինչեւ որ բոլոր սարերը {ծեծկուեցան}. չէ՞ որ նա, որ պոռնկութեամբ էր բորբոքուած։ " Տ

չ օգուտ դորանից. լաւ էր թէ թողել էիր դոցա առաւել {ծեծկուիլ}: - Դորա հակառակ, օգուտը ակներեւ է: Միմեան

այն բռնաբարուած աղջիկը լինէր մեր քոյրը, եթէ այն {ծեծուած} կինը լինէր մեր ամուսինը, բայց կարծում ենք, թէ Պ

ւած կամ ուածքը, միանալով մի բայարմատի հետ, ինչպէս {ծեծուածք}, ռուսի ость կամ ность, իսկ ֆրանսերէն --------- վե

------- վերջաւորութեանց ուժն ունի. Ինչպէս՝ երկաթի {ծեծուածքը}, երկաթի քաշուածքը՝ ковкость желѣза, тягучесть жел

անք ասել. այսինքն՝ եթէ ջրին խումը, ապա եւ երկաթին {ծեծուածքը} ։ Յոյս ունինք, որ այժմ հասկացուցինք, թէ ինչ նշանակ

ական զգեստներով զգեստաւորուած Կարդինալների ձեռքով {ծեծուեցան} Կլեմենտ ութերորդ պապի ներկայութեամբ։ Կրակով

դեցութիւն։ Մի կողմից նա սաստիկ ցանկանում էր, որ {ծեծուի}, միւս կողմից՝ լաւ հասկանում էր բանի զօրութիւնը

։ Այնտեղ Կոլոմբոսը, իւր առաջարկութիւնքը ձեռքին, {ծեծում} էր թագաւորների դուռերը եւ, ստանալով մի փոքր պաշտ

նպէս օգուտ քաղեն մեր նկատողութիւններից, գո՛նէ մի {ծեղի} չափ թող շնորհակալ լինին, ինձնից ո՛չ, այլ պ. Պռ

տօնէին, եւ ասել զժամ յեկեղեցւոջ ըստ կրօնի եւ ըստ {ծեսի} նոցա եւ 'ի գործ ածել զժամագիրս նոցա թարգմանաբար ե

սուրբ կամքը կատարելու ամենեքին եմք պատրաստ - {Ծեր} ու տղայ, երիտասարդ, կին, գոյք, կալուած ու գրա

արթուն այն հրեշտակ (Ինքն ունէր ալեւորեալ մի {ծեր} մարդու կերպարանք). - Ասում են որ, ի՞նչ աս

ատկեր: Տեսաւ դժբաղդն նորանում Մի {ծեր} մարդու կերպարանք, Ձեռին բռնած սուր մանգաղ

թնդանօթ։ Թէ այսքան քո գալն Բերեց {ծեր} Մասաց Ցնծութիւն, խրախոյս, Վհատ զաւակա

ններ. Գիրսաս էր անուն։ Փառահեղ դէմքը {ծեր} մարդոյ, ուրախ, Սկսաւ բարբառել հոգով անխարդ

երը խառնափնդոր, մի աչքը փորած, մի կոտոշը կոտրած {ծեր} դեւ. ճանկերը բորենու ճանկերի նման, ատամները առա

ր մտածում են, քան թէ մի ութսուն տարեկան ջախջախած {ծեր}, որ միշտ կանչւում է ժողով, որովհետեւ հարուստ էր

ր այս մարդիկը եւս բաժանւում են զանազան դասակարգ: {Ծեր} կամ հին ժամանակներից հարուստ տան ժառանգը աւելի պա

է եղած, որին մինչեւ այսօր օրհնում են Նախիջեւանի {ծեր} ծնողքը, հագնում է իսկոյն հանդերձը, առնում է իւր

որ մարդը դառնում է Կարգի ձեռին մի մեռեալ գործիք, {ծեր} մարդու գաւազան՝ " Ut senis baculus ", ինչպէս աս

ռնութիւնը, եթէ նորա երեւեցուցիչը մի ժողով է, մի {ծերակոյտ}, մի հրէական Սինէտրիոն, նոյնպէս, զարհուրելի չէ

ՐԱՆ] 1863 թիւ Յունուարի 11-ին յայտնեցին ինձ գործի {ծերակոյտ} տրուելը: 13-ին տեսութիւն պ. Սուլթանշահի, եղբօ

իւն եղբօրս հետ: 12-ին առաջին անգամ կանչեցին ինձ {ծերակոյտ}: 13-ին ծերակոյտի հրամանը ` տեսութիւն թոյլ տալու

այ վաղը: Յունիսի 1-ին երկրորդ անգամ կանչեցին ինձ {ծերակոյտ}: Այսօր նամակ ստացայ եղբօրիցս 31-ից (մայիս) գրո

անակ դարձաւ ազնիւ երիտասարդների, պատրիկիոսների, {ծերակոյտ} մարդերի, այո՛, եւ նոյնիսկ Ներոնի սիրական գործը

եցու հետ միաւորուած Հայերի կողմը։ Վենետիկեան {Ծերակոյտը} (սենատը) դեռեւս հարիւր տարի յառաջ, այսինքն՝ տ

մբ եւ ամենայն հարկատուութենից ազատութեամբ։ Կտրիճ {Ծերակոյտը} այս իւր ընթացքով բորբոքել էր Հռովմի որոտալից փայլ

ելով Կլեմենտ ութերորդին, դուրս էր ձգել եկեղեցուց {Ծերակոյտը} եւ նախագահը եւ բանադրել էր բոլոր հասարակապետութիւ

եղած Կապուցինեան եւ Յիսուսեան աբեղաներին միայն։ {Ծերակոյտը}, տեսանելով այս բանը, արդէն վճռական պատճառ էր ստ

յ։ Հերիք չէր այս, մինչ Պաւլոսը, տեսանելով, որ {Ծերակոյտը} եւ բովանդակ հասարակապետութիւնը բանի տեղ չդրեց իւր

են եղած Տաճիկների ձեռքով (1717-ին), Վենետիկեան {Ծերակոյտը} մշտնջենաւոր ժամանակով պարգեւեց միաբանութեանը Սուր

մենայն կողմից առատաձեռն պարգեւներ, եւ Վենետիկեան {Ծերակոյտը} շնորհեց միաբանութեանը ամենայն կարելի թեթեւութիւնք

12-ին առաջին անգամ կանչեցին ինձ ծերակոյտ: 13-ին {ծերակոյտի} հրամանը ` տեսութիւն թոյլ տալու համար: Մարտի 5-ին

ան: Մեսսինայի քաղաքական կառավարությունը, որի {ծերակույտի} վերա ծածանում է Վիկտոր Էմմանուելի դրոշակը, երբ ք

նթաց կուսակցութենից տասն եւ երեք հոգի մատնուել են {ծերակուտի} հինգերորդ բաժնի ձեռք, այսինքն՝ քրէական ատենի ձե

իւր մօտ Համալսարանի կառավարիչը եւ Համալսարանական {ծերակուտի} անդամքը, յայտնեց նորանց, թէ Պապը եւ թագաւորը ցա

այրաքաղաքներից հալածելու համար տրուեցաւ կառավարող {ծերակուտին} 1815 թուականի դեկտեմբերի 19 օրումը. շուտով սորան

ցի ես: - Ամենայն բան իմանալը լաւ չէ, շուտ կը {ծերանաս}, հայրս, - պատասխանեց պառաւը, եւ նշան տուեց, որ

է հեղինակը. Նանիկ արա մեծանաս, Հալիւորիս {ծերանաս}, Երբոր խելքիդ տէր ըլնիս, Պառաւ տատիդ չմոռնաս:

մի մարդ: Եւրոպան ուշ ծնեցաւ, բայց շատ արագ {ծերանում} է: Մի քանի դարու մէջ նա անցաւ պատմութեան շատ կեր

երը Մրրիկի նման Թռան գնացին. Ես {ծերանում} եմ. Արծաթաջրած Մազերի թելեր Իմ

, - մի բաժակ արաղ արժէ՛ որ խմեմ. ասում են, թէ․ " {Ծերաց} գաւազան է " երկար աշխատութենից յետոյ: - Հրամ

կամ մանկությունն է այն հսկայամարմին՝ երիտասարդ, {ծերացած} կամ մեռած եւ արդեն հազարավոր տարիների փոշիներով ծ

մեջ, նորանից հետո հանկարծ գալիս է մեր առաջ նորա {ծերացած} հասակը. Աստվածաշնչի թարգմանություն, պատմաբանակա

ամի եւ մեր աչքի առաջ կմնա ավել երկար ժամանակ նորա {ծերացած} վիճակը, իսկ մյուս հասակները հողմերի թեւերի վերա

շինած, որ վարձու է տալիս, եւ որոնք, բոլորովին {ծերացած} լինելով, այսօր, վաղը յոյս ունին հանգստանալ բնու

ց այդ թերթի իւրաքանչիւր տողերից դուրս է նայում մի {ծերացած} զօրութիւն, որ իւր մանկութեան ժամանակ եւս չէ յատկ

ի դռանը եւ շատ անգամ եւս սեղանակից լինել իւրեան. {ծերացած} քահանայապետը խաբուեցաւ դորայ շողոմարարութեամբ, ի

անձնեց Լենիլիէին, վերջապէս Յիսուսեան Կարգի հոգին {ծերացած} թագաւորի կեանքի վերջերումը տիրապետեց բոլոր Ֆրանսի

, այնքան հասած որդոց տէր, այնքան այգիների տէր, {ծերացած} եւ մի ոտքը գերեզմանի մէջ, այնուամենայնիւ (երես

եւ մեք քո հետ, պատուելի՛ ընթերցող, մի տարով եւս {ծերացանք}... Նոր տարու առաւօտը հազիւ լուսացած, եւ ահա Նոր

սում էին. - օրհնա՛ծ, այսքան տարի եկեղեցու դրանը {ծերացար}, այժմ պիտի խարդախութի՛ւն գործէիր հաշիւների մէջ.

մացուցանեն... անուան նորա մատենագրութիւնք նորա {ծերացեալ} հայախօսութեամբ, զի ոչ ոք ի հեղինակաց 18 եւ 19-եր

, որոնք հազիվ թե մանկության հասակին հասած՝ արդեն {ծերացել} են. այս բանը տեսանում ենք աչքով, բայց որովհետեւ

բոխուած քաղաքից Ես շտապով անցնում եմ, {Ծերերը} անձնասիրութեամբ Իւրեանց տղերքին ասում են.

սքը աւելի մեծակշիռ է: Սակայն այս է բանը, որ այդ {ծերերը} անցուցած լինելով, ինչպէս ես, իւրեանց ժամանակներ

շ կերպով են նայում եւ հաւան չեն ծերերի կարծիքին: {Ծերերը} պահանջում են, որ ամենայն բան կամաց կամաց լինի,

, երբ շերամի բանը պրծած է, այլ թէ ասենք, որ լոկ {ծերերը}, աղջիկները եւ պառաւները պարապեն այս բանով, որքա

յքը բոլորովին ուրիշ կերպով են նայում եւ հաւան չեն {ծերերի} կարծիքին: Ծերերը պահանջում են, որ ամենայն բան կ

օրէնք է, պատճառ, ծերը երիտասարդից կանուխ է, եւ {ծերերն} էին երիտասարդների գոյութեան պատճառը, - շարունակեց

Տիրեց սրտերին, դիմաց ամենուն, Ապա ալեզարդ {ծերը} բարկութեամբ Գոչեց բարձրաձայն յայտնի բոլորուն

անում է մինչեւ միմեանց պատուի ձեռնամերձ լինելու, {ծերը} ազդում է երիտասարդին, դու դեռ տղայ ես, ի՛նչ մար

անից առաւել հասակաւոր, մէք հրաման ունինք Աստծուց {ծերը} պատուելու: Թիւթիւնճի-օղլուն ուրախացաւ եւ մի փ

հասակը պատուել, եւ այս բնական օրէնք է, պատճառ, {ծերը} երիտասարդից կանուխ է, եւ ծերերն էին երիտասարդներ

խքից, ի՛նչ կայծակ զարկեց, Թափեց արիւնը... {ծերի} պատուական։ Հայազգի սիրտը ի սուգ համակ

մարդ սեւագլուխ հասակով միջակ Չոքած էր անձայն {ծերի} առաջին։ Նախանձ սեւախանձ, աչքի մէջ ար

պահում են երիտասարդի կողմը, միւսքը պաշտպանում են {ծերի} կարծիքը. բաբելոնեան խառնակութիւն: Բայց այս բոլո

այս պարոնները պատրաստ են ստորագրութեամբ հաստատել {ծերի} խօսքերը: Այս տեսակ չէզոքական մարդիկը այսպէս մտած

բրեւ մրրիկ, Առաջնորդէ սպառն[աց]այտ զօրապետ {ծերիկ} Գալիս են կարող գնդերը զինչ յուզեալ հեղեղ

ած նռան հետ կարմիր ջրի Նորա խորհուրդով սուրբ {ծերին} տուի... Նա միւս առաւօտ չկար երկրումս

մաձայնում են նորա հետ. իսկ թէ բախտը բերէ պատահել {ծերին}, նորանից եւս չեն հրաժարւում, նորա ասածները եւս

րածուեցաւ ժողովրդոց մէջ. ամենայն հասակի մարդիկ՝ {ծերից} բռնած մինչեւ մանուկը, խուռն բազմութենով վազում է

'ի Պէջ քաղաք յՕսմանեանց։ Ի նստիլ տասնապետի միոյ {ծերոյ} 'ի պանդոկի, եկին անդ եւ ոմանք յՕսմանեանց անտի,

խաւար զօրութեան: Նա հարազատ նախահօրն, {Ծերոյն} Քամայ նոյածնի, Խայտառակեաց զիւր զհայր

մենամարտելոյ նոցա առ 'ի մահ նահատակեալ։ Յայնժամ {ծերոյն} ել ընդդէմ եւ կործանեաց զախոյեանն։ Աւասիկ ես պատր

" Յուսա՛յ, յուսայ " - լսելով Անկայ մահիճ {ծերութեամբ} Եւ մինչ սպասէի լալով Կարօտս առնուլ տես

ւնու մէջ գրելու ցանկութիւնը, եւ Եղիշէն իւր խորին {ծերութեան} մէջ Ֆրանսիարէն տպելով՝ ձեռք է զարկել հրատարակելո

ը Հեգելի եւ անգլիացի Բոռքի միմեանց հետ: Բոռքը իր {ծերութեան} ժամանակ, մանաւանդ ընկճուած իր որդու մահի կսկծի տ

ւում է նորա բաշը (փերչամը) մէջտեղից ճեղքած, որ {ծերութեան} նշան էր այնտեղի սովորութենով: Վերայի կապան, թէե

ր կանանցից, որ միշտ սովո՛ր էր նա սիրով յիշել իւր {ծերութեան} օրերումը՝ ընծայելով նոցա իւր կեանքի բոլոր ուղղու

ի պատիւ եկեղեցւոյ, 'ի ձեռն գողոց դատապարտեցայ 'ի {ծերութեան} իմում, եւ 'ի ստապատիր ամբաստանչաց կեղտ անուն ընկ

են իւրեանց Կարգի օգտի համար։ Լուդովիկոս XIVի {ծերութեան} ժամանակ, Սպանիայի Կարոլոս IIը, Յակոբ II եւ, բա

րիգոր XIV-ը, որ անցել էր Պապական աթոռը արդէն խոր {ծերութեան} մէջ։ Նորան յաջորդեց Կլեմենտ VIII-ը, որի մօտ ուղ

պի թագաւորի միջնորդութիւնը։ Լուդովիկոս XIV-ը {ծերութեան} ժամանակումը գտանւում էր իւր խոստովանահօր եւ այլ Պ

ը բոլորովին անձնատուր եղաւ նորան. եւ այս սրբակաց {ծերութեան} ժամանակ ո՛չ ոք չէր կարող ճանաչել երբեմն մեծ թագաւ

էր, որ Կարդինալ դը Նոյալը շուտով վախճանեցաւ խոր {ծերութեան} մէջ։ Նորա փոխանակ Յիսուսեանների խորամանկութենով

արտութեան։ Ափսո՛ս քեզ, Հայր Միքայէլ, զի 'ի {ծերութեանդ} հասակի պաշարեցար յորոց պաշարեցարն. պաշարեցայ այո

թացան եւ ցիր ուցան մաշեցան։ Գամ եւ ես պատգարակաւ {ծերութեանս}. մի ինչ զարհուրիք, վստահիմ թէ զարհուրեցուցից եւ

Դժբաղդը շատ տարիներ ` Մանկութենից {ծերութիւն} Անցուց, չտեսաւ լաւ օրեր, Հանգիստ ու

ոսը, որում ըստ ձաթի խորհրդոյն եւ չհանգուցանէր 'ի {ծերութիւնս}. եւ կարող լինէի առ նմա գո՛նեայ սուղ ինչ ժամանակ

նման տեսնվում է հաջորդի մեջ եւ ո՛չ թե յուրյան իսկ {ծերության} հասակի հավիտենական շարունակության մեջ, որ կարող

աղիկը, որ երիտասարդությունն է, թոթափելով կհասնի {ծերությանը}, կթողնի կթառամի եւ մեր աչքի առաջ կմնա ավել երկար

մ ենք աչքով, բայց որովհետեւ մանկությունից մինչեւ {ծերություն} կան աստիճաններ, որոնց վերայից թռչել եւ անցնել դե

ն աստիճաններ, որոնց վերայից թռչել եւ անցնել դեպի {ծերությունը} անհնար էր, ինչպե՞ս արդյոք պիտո է մեկնեինք մեզ այ

լ մնացել է միայն նորա մանկության հիշատակարանքը եւ {ծերությունը}: Հին լեզվի երիտասարդությունը համարում եմ Եղիշեի

նձի չէիք մեղադրել: Խնդրեմ իմ ողջույնը հասուցանել {ծերունի} հորս եւ սիրական մորս, եղբարցս բոլորին եւ քրոջներ

ԱՐԳՈ Պ. ՍԵԹ Խնդրում եմ Ձեզանից իմ հաշվով տալ {ծերունի} եւ աղքատ Ռեթեոսին (Ավետ) 50 ռուփի ՚ի վարձ բազմօ

միլը, նորա երկու կողմում նստած էին նոյնպէս երկու {ծերունի} նայիբներ: Պատանին, որ առաջնորդեց ինձ, ցոյց տու

սահմանքը: Շատ եւ շատ երախտապարտ կը կացուցանէ մեզ {ծերունի} Նահապետը, եւ խոստանում ենք, որ Հայաստանի լուսնա

է կարելի մի երկու խօսք չասել Փարիզում գտանուած մի {ծերունի} պապական Հօր մասին: Նորա վերտառութիւնը այսպէս է՝

դութեամբ։ Ամենազօրաւոր պատասխանին, որ լսում ենք {ծերունի} հօր բերանից, այս է. " Պապեան եղիր, որ խալսիս "

տարի։ Յանկարծ այս նորեկը լուր է առնում, որ իւր {ծերունի} հայրը վախճանել է, մայրը հիւանդ է: Մի փոքր ժաման

ւ։ Մի՞թէ ես էլ որ լինէի Մի ալեւոր {ծերունի} Գերի դառած կը հալուէի Խաբուած անարգ երե

դ փառք։ Ինչ ժամանակ օտար երկիր Իմ {ծերունի} ծնողքը Ուղարկեցին ինձ միայնակ, Տուին ի

քին ինքն եւս չոքեց։ " Հայր իմ հարազատ {ծերունի} հայկազն. Խիղճ իմ ստիպեց, որ ուղիղն ու պարզ

ան, Միայն թէ չտալ նուիրած հողի։ {Ծերունի} մարդու... այս իմ պիղծ ձեռներ Թաթաւեց արեամ

ւ, ո՛չ ծանրութիւն եւ ո՛չ վիշտ, ուր մի հիւրընկալ {ծերունի} տանուտէր գիրկը բաց հանդիպում էր իւր նոր գնացող զա

իթարիչը սգաւորների, մեղմել եւ ամոքել հանգուցելու {ծերունի} եւ այրի մօր սրտի կսկիծը, որ անհամեմատ մեծ էր, ք

կները աշխարհի երեսի մանկլաւիկների նման չեն, սոքա {ծերունի}, նիհար, տգեղ, խառն ի խուռն մազերով, աչքերը նե

Բրամինը շառաւիղում էր իւրեանցից. բացի սորանից, {ծերունի} Քամը թոյլտւություն խնդրեց սատանայից մի արձակ կամ

ամների մատերը, ցնցողութեամբ կարկամւում էին: {Ծերունի} Քամը, ծայրագոյն Բրամինի նախահայրը, որ կանգնած է

ւորութեանը... Մի վաթսունամեայ, բայց առոյգ {ծերունի}, ճաղատ ճակատով եւ սպիտակ մազերով, բահը ձեռքին փ

մս էմմանուէլը մօտեցաւ այս մարդուն: - Բարեւ, {ծերունի}, - ասաց նա: - Աստուծոյ բարին, - պատասխանեց

, այնպիսի ծարաւով, ինչպէս մի ագահ եւ արծաթապաշտ {ծերունի}, դողդոջուն ձեռքով կը հաւաքէր ոսկիքը, եթէ գտանէր

ատիոսը երկար չմնաց հայրենիքի մէջ. զուր տեղը նորա {ծերունի} հայրը եւ մանաւանդ եղբայրը ծունկ չոքած նորա առաջեւ

ծ լինէր Վարդիթերը, նորա հայրը ` Հեթումը, անատամ {ծերունի} է, իսկ նորա մայրը ` պառաւ: Եւ որպէս թէ հերիք չէ

ը պաշտպանելով: Այս միջոցին նայիբներից առաւել {ծերունին} ասաց իւր ընկերին ցած ձայնով, որ ես, թէպէտեւ մօտ

ցին տալիս է մեզ մի քանի յիշատակարանք. այդ խնկելի {ծերունին} լսեցնում է մեզ մի քանի տող բան Գողթան երգիչներից

խատողը եւ այն խոհե՛մ, ծա՛նր, խելացի եւ իմաստուն {ծերունին}, մի թեթեւամիտ հռչակել եւ այն՝ օտար լեզուով, մի

ք քաջաց, զէնք իւրեանց ", - ասում է մեր իմաստուն {Ծերունին}: Մեք ուրախ չենք, որ այսպէս է լինում, մեք

ութեան ձեռքով: Խնկելի Խորենացին, այն հրեշտակ {ծերունին} չարաչար հալածուեցաւ, որին ի վերջոյ Բագրեւանդի եպ

նից, ուր 32-դ երեսում, այսպէ՛ս է խօսում երջանիկ {ծերունին}. " Իսկ Վահան զեկեղեցիս Աստուծոյ լուսազարդեալ նոր

ուգական Մովսէս Խորենացին՝ այն պատկառելի եւ խնկելի {ծերունին}, որ իւր օրերումը տեսանելով Հայերի փախչելը լուսաւո

դու յանցաւոր ես եւ մահու պարտական, որովհետեւ այս {ծերունիների} առաջեւ յանդուգն խօսքերով անարգեցիր ինձ, բայց ես

, թէ գնում եմ այնտեղ, գնում եմ մի քանի պատուելի {ծերունիների} հետ տեսութիւն առնելու, կամ մի անմեղ թղթախաղ խաղա

՚ի վաղիւ անդր այց ելի պ. Յարութիւնի Աբգարեանց: {Ծերունիս} այս, ամաց իւրեւ ութսուն եւ հնգից, հարստութեամբ

մ խօսած է նոցա հետ: Այժմ գուցէ մի կամ երկու մարդ {ծերունիք}, մնացած լինին այդ աշակերտներից: Տպարանը պիտոյ է

ատարված։ Սորանից 20-30 տարի առաջ շատ պառաւներ կամ {ծերունիք} գործ էին ածում այնպիսի բառեր, որ բաւական մօտաւորո

ն կողմից, շատ նշանաւոր է դա. կան աշխարհի երեսին {ծերունիք}, որ գիտեն թէ ինչպէս պատրաստ էր դա զոհել ամենայն

ւնեցի խոնարհաբար եւ կանգնեցայ նորա առաջեւ. երկու {ծերունիքը} ոտքից մինչեւ գլուխս չափեցին իւրեանց աչքերով:

րա մայրը ` պառաւ: Եւ որպէս թէ հերիք չէր, որ այս {ծերունիքը} տասնումի տարեկան աղջիկ ունէին, դեռ նորանից յետոյ

եւ առածներ, որոնցից մի քանիսը Խորենացի պատվական {ծերունու} միջնորդութենովը կամ այլ ոսկեփորիկների միջնորդութե

ւց յետոյ եւ մահից զկնի չեն հաշտւում այն պատկառելի {ծերունու} հետ, սեղանապիղծ ձեռքով մօտենում են նորա խնկելի ո

ր դժոխքի զօրութեան. նորերումս ձեռքերը ներկեց մի՞ {ծերունու} արիւնով... Արամազդը, կտրելով ճակատագրի յայտ

անին, որ առաջնորդեց ինձ, ցոյց տուեց աչքով երկու {ծերունու} մէջտեղը նստած մարդու վերայ՝ առանց ձայնի հասկացնե

ւնքի տէր է, ինչպէս Մխիթարեանք: Ուշ է զարթել այս {ծերունու} մէջ գրելու ցանկութիւնը, եւ Եղիշէն իւր խորին ծերո

դէպի միաբանութիւն, բայց այս միաբանութիւնը արգոյ {ծերունու} գրչի տակից երբեմն երեւում է կրօնական մտքով, որ Հ

սի անհիմն եւ անտեղի կարծիք ունի այն երկնաքաղաքացի {ծերունու} վերայ: Առաջին անգամ լսելով այս բանը Պ. Խուդ

- Ո՛հ, իմ դստրիկ, աղօ՛թք արա, Դա {ծերունու} մի աստղ է, Որ իւր կեանքում ոչինչ մարդու

ինձնից չես փրկուիլ, Իսկ այն աշխարհում {ծերունու}... եւ քո, Դատաստանն կայ ձեռին Աստուծոյ.

ղեցականութիւնը եւ մահով չհաշտուեցաւ այն պատկառելի {ծերունու} հետ. նորա ոսկերքը փորեց հանեց գերեզմանից ու գետը

նոր մատենագրութիւնը խլելով մի հնացած ու վաստակած {ծերունու} ձեռից դորա կարգից դուրս երկարատեւ քաղաքական իրաւո

ահարուել Վարդիթերի վրայ եւ այնտեղ մէջ է բերում նա {ծերունու} անտեղի եւ գաղտնախորհուրդ միջնորդութիւնը եւ այլն ե

զբնապատճառիս: Խնդացէք ուրեմն, խնդակից եղիք {ծերունուս}, դժոխքի զօրութիւնք, որ այսօր տեսանում ենք մի հա

մակագիրը՝ " Ընծայ"։ Շնորհակալ ենք պատուելի {ծերունուց}, որ պատուասիրեց մեզ ընծաներով, բայց ճշմարտութեա

Ձեր նամակը եւ պ. Հարություն Աբգարյան բարեպաշտ {ծերունվո} նամակը առ վեհափառ կաթողիկոսը ուղարկել եմ հունվարի

տօկոսեաց: Զայսմանէ ՚ի խօսիլ իմ ընդ մեծարու {ծերունւոյն} պ. Յարութիւնի Աբգարեանց եւ ընդ Խաչիկեան տէր Յովհ

այսօր արձագանք լերանց Հայաստանի՝ առեալ ի բերանոյ {ծերունւոյն} Խորնոյ: Զարդիս ամենայն ոք, որ ունէր ի գլո

ւցէ գործարան, մտաց, ընթացակից լինին յաւիտենական {ծերունւոյն}: Այլ հոգեւորք մեր սնանկացեալ ի շնորհաց ժամանակին

ց] եւ գրերոյն եւ ժողովրդեանն՝ զի՞նչ ապա հեկեկանք {ծերունւոյն} Խորենացւոյ առթեալք ի մահուանէ Սահակայ Պարթեւի՝ Հ

ւթեանցն կանոնս առ գրեն ի դարձ փոխարինին պատուական {ծերունւոյն}: Այլ մեզ թուի՝ թէ համանունութիւն երկոցունց սոցա

զնախնական երգոց եւ դեռ ի մէջ բերեալ զբուն երգս ի {ծերունւոյն} Խորնոյ, եւ ո՞յք էին արդեօք ժխտողք երգոցս եւ հրաժ

էս այժմ եւ առ հինսն Հայաստանեայց լեալք ուսանիմք ի {ծերունւոյն} Խորնոյ, այլ այս ցրտութիւն նորա ջեռցի տակաւ առ տ

աննկատ ամենից: " Լսեցէ՛ք ինձ, ինձ ` {ծերունւոյս}, - ասաց զուարթուն այն հրեշտակ (Ինքն ունէր ա

], գլուխ 68: Զի՞նչ պէտք որոնելոյ զյարգող ուսման {Ծերունւոյս}, եթէ ժամանակակցացն միահաղոյն նովին առաջնորդեալ է

քը Sարտարոսի կողմից ճանապարհ բանալու համար, կրով {ծեփել} առաստաղի ճեղքուած ծակը. այդ ժամանակ ահա, Ձեր մռ

նչ է մնում նորանից ինձ սեփական: Այս մինին բերանը {ծեփիր}, այն միւսին ընծայ տուր... իսկ որքա՛ն դողալ հա

արտութենէ միայն ջանացեալ աղտեղել զիս իւրովք սնոտի {ծեքաբանութեամբ}. ո՛չ այլ զոք ես զԲարսեղ քահանայն միայն գիտեմ գո

ենայն, զորս ի վերոյ յիշեցի, այլ միայն տարօրինակ {ծեքաբանութեամբք} դատապարտ ըստ ամենայնի զիս հանդիսացուցեալ յանդիման

արազատութեան առ եկեղեցին ազգային, եթէ բազմօրինակ {ծեքաբանութիւնք} խաբեբայ կաթոլիկին յարգեսցին յատենի ծայրագոյն կառա

Ր... Եւրոպացոց առ հասարակ քաղաքական մի {ծէս} էր, Որ այր մարդը հանդիպելիս՝ կնոջ ձեռը կը

չէ, Ո՛ր սուրբերը ուսեալ էին. Կրօնի {ծէսերը} պահելով, Անշուշտ կ՚երթամ արքայութիւն"։

է Վահան հաւատոյ գիրքը Հայոց եկեղեցու իրաւունքը, {ծէսերը} եւ դաւանաբանութիւնը պաշտպանելու համար Կոլլեգիացոց

նց կազմող անհատքը: Պաշտօն ունին սովորութիւնքը եւ {ծէսերը}, որպէս բազմութեան հասկացողութեան արդիւնք աւելի,

ութեան արդիւնք աւելի, քան թէ այդ սովորութեանդ եւ {ծէսերը} կատարելում ներգործող այս կամ այն անձը: " Սոս եւ

րը Սօսը եւ Վարդիթերը չէ, այլ ընդհանուրի կեանքը, {ծէսերը}, սովորոյթքը, աւանդութիւնքը եւ հասկացողութիւնը,

նելը, ստանում է եւ ստեղծում է իր աւանդութիւնքը, {ծէսերը} եւ արարողութիւնը, որոնք, այո՛, թէ թագաւորների

րում եղած, մեր ազգի վարքը, բարքը, սովորոյթքը, {ծէսերը}, հասկացողութիւնքը, նոցայ բարոյական եւ այլն եւ ա

, ընդունեց Կաթողիկոսը (Ներսէս Շնորհալին), իսկ {ծէսերի} զանազանութիւնքը մեծ մասով ճանաչուեցան հեշտութեամբ

եղմել զանազանութիւնքը Հայերի եւ Յոյների մէջ՝ թէ՛ {ծէսերի} եւ թէ՛ հաւատի վարդապետութեան " (երես 233-234):

տարիներով ընկճած էին մաշուած ձեւերի եւ անխորհուրդ {ծէսերի} լծի տակ, այնուամենայնիւ չունին այնքան զօրութիւն

չքացնում է այս կամ այն աւանդութիւնը, այս կամ այն {ծէսը} եւ սովորութիւնը: Շատ անգամ թերեւս այդ բոլորը մնա

թենէ եւ է՛ որ ՚ի թիւր վարդապետութեանց. մեքենական {ծէսք} եւ արարողութիւնք չուժեն փրկել զմեզ, եւ ո՛չ իսկ ն

դ քեզ մինչեւ այդ անծանօթ Դրաւ քո մէջ նենգ աստուա՞ {ծը} նախանձոտ"։ - Ասում եմ ես եւ իրանին փաթաթուած

նարը, Քեզ կ՚օրհնէ միշտ անմոռաց Արարատի {ծընունդը} ։ Եթէ կորուց թագն ու սուրը, Գանձ

Նորան չի տիրիլ խաւար: Եո՜ւհա՜, {ծթռած} իմաստակներ, Վասակի զարմ ուրացող, Ո՞

տ, կո՛ւտ ", Մարին կուտ կուտայ... - {Ծի՜փ}, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, Ծիփծիփեմ նմա

ւտ ", Մարին կուտ կուտայ... - Ծի՜փ, {ծի՜փ}, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, Ծիփծիփեմ նմա...

Մարին կուտ կուտայ... - Ծի՜փ, ծի՜փ, {ծի՜փ}, ծի՜փ, ծի՜փ, Ծիփծիփեմ նմա... Մ

արին կուտ կուտայ... - Ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, {ծի՜փ}, ծի՜փ, Ծիփծիփեմ նմա... Մարին գա

ւտ կուտայ... - Ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, {ծի՜փ}, Ծիփծիփեմ նմա... Մարին գայ եւ գգ

րիկ պատկերով: Երեւում է Արարատը, երկնքի վերայ՝ {ծիածան}, եւ աղաւնին թռչում է դէպի տապանը: Երկու հրեշտակ

Մասիսը - Միսաքեանի յօդուածները Մասեաց աղաւնի կամ {Ծիածան} Կռունկ հայոց աշխարհին Արամեանի յայտարարութիւնը

յն կգնահատի. " Спи пострел, баюшки баю ". " {Ծիածանի} " եւ " Մասյաց աղավնու " պաթոլոգիական վիճակն ինձ զ

ւնքով չորացնում է այդ կրօնը ամենայն բանականութեան {ծիլ}, որ դրել էր Աստուած մարդու մէջ սորա ստեղծագործու

ակիցներից. երկիրը շատ անգամ բուսուցանում է դալար {ծիլեր}, բայց եւ շատ անգամ հիւսիսի ցուրտը պաղեցնում է նո

ւ քրտինքի արդար շահից Դու ստանաս մի լաւ փորձ... {Ծիլը} մատղաշ, դալար ու կոր Եթէ սիրով դու շտկես ` Բուն

, ջուր է տալիս եւ աճեցնում է այն ազատութեան ազնիւ {ծիլը}, բողբոջը, որով մարդկային բանականութիւնը կերպարա

վ ոռոգում էր նա եւ աճեցնում էր կոյր հնազանդութեան {ծիլը} պապական մարդերի հոգու մէջ։ Խեղճ ողորմելի Սպա

սուրբ չէ մեզ: Հայ տիկինը ամօթ է համարում ինքեան {ծիծ} տալ իւր զաւակին։ Ի՛նչպէս կարելի է, որ նա երեխայ

ւնելութեան " ստորագրով, շարժում են մի անզովանալի {ծիծաղ}: Այդ գրքի մէջ երեւում է " Ընծան "՝ որպէս մի

, ղուլբ խօսեց, այդտեղ մի քանի խոշորամիտ մարդերից {ծիծաղ} ծափահարութիւն յառաջացաւ. այսպիսի յիմարաբանութիւն

ց մեկում կա մի շատ լուրջ, բայց եւ վերին աստիճանի {ծիծաղաշարժ} հատված, որտեղ պատմվում է, թե ինչպես վիեննացի մի

ասին, թէեւ նորա սրբագրութեան պատմութիւնը բաւական {ծիծաղաշարժ} բան է, մանաւանդ նորանով, որ սրբագրութեամբ եւս չ

, Մարդու վէրք տալ չունենան, Թեթեւ ու {ծիծաղաշարժ}, Փորերս փոյթ չէ թող շարժ գան։

ետոյ: - Դու խաբում ես ինձ եւ համարձակւում ես {ծիծաղե՞լ} եւս իմ վերայ, - գոռաց սատանան դժոխային բարկութեա

մեր համատեղ կյանքի այդ հիմար միջադեպն ինձ ստիպեց {ծիծաղել} խելագարի նման: Շնորհավորում եմ M-lle Mari Sul

նիս, պատճառ, Մանուշակը մահացու մեղք էր համարում {ծիծաղել} ծնողքի վերայ, թէեւ որչափ ես պակասութիւնը ունենայ

երջաւորութիւնքը եցի եւ եցից է։ Կարող են մեզ վրայ {ծիծաղել}, թէ այդ ինչ ասելու բան է, որ ասում ես, ո՛վ չգի

ր նստած կանանց միմեանց հետ բարձր ձայնով խօսելը եւ {ծիծաղելը}, մինչեւ երբեմն երբեմն խափանելով ոչ թէ միայն երգո

անի եղանակ եւ քանի ժամանակ ունի: Թեկուզ այժմ այդ {ծիծաղելի} է թվում, այնուամենայնիվ փաստ է: Ճիշտ է, հնազան

Այսօր երեկոյին մի անստորագիր նամակ ստացայ. շատ {ծիծաղելի} է նորա բովանդակութիւնը. այս պատճառով արտագրում ե

րժանի էր: Ասոնց ամենը մէկ դի: Համախոհաց {ծիծաղելի} Աստուածաբանութեան առանց մատչելու (որն որ արհեստն

սպանելէն դադրեցանք եւ ուխտ ըրինք՝ այսուհետեւ ձեր {ծիծաղելի} վէճերուն զոհ չըլլալու, վասնորոյ չենք ուզեր, որ

նման քանի մը հատ գրքեր դուրս հանէք, որպէսզի ձեր {ծիծաղելի} դրութիւնը բոլոր ազգն աղէկ իմանայ եւ արժէքնիդ ճանչ

ան դառնալով, մէջ է մտանում կրօնական խնդիրների եւ {ծիծաղելի} է կացուցանում որպէս Հայոց ազգը, նոյնպէս իւր տարժ

՞ գուշակեն այդ, հէնց որ սկսեն կարդալ: Իրօք որ, {ծիծաղելի} է. միթէ ամեն մարդ, որ երկու ոտքով կաղում-կակազո

ամարհանօք բերեալ զնոցանէ, յերկոսին դիպուածսն եւս {ծիծաղելի} եւ խայտառակութեան հանդիսարան: 14) Երես 92

թէ այնոքիկ ամենայն սխալանք իցեն տպագրութեան: Ո՜վ {ծիծաղելի} արդարաբանութիւնս: Սխալանք տպագրութեան համարին առ

հայրենիքս այսպէս մերկ ու աղքատ, իմ երկրացիներին {ծիծաղելի} կը լինիմ, որովհետեւ նոքա մի անգոսնելի բնութեան տ

պատմութիւնը բաւական երկար է. այդ բանի սկիզբը շատ {ծիծաղելի} էր, թէպէտեւ եւ վերջը անախորժ եղաւ, ես կպատմեմ ձ

րի վերայ մի մեծ գետի եզերքում. այս արդէն իսկապէս {ծիծաղելի} բան էր. ինձ ոչինչ ժամանակ յաջողուած չէր այսպէս ճ

ս տգէտ եւ միանգամայն խաւար դատողութիւնը այնքան մի {ծիծաղելի} բան էր, որ եթէ մի եւրոպացի բանագէտ մարդ հանդիպէր

ր ազդեցութիւն ունենալ իր պաշտողների ճաշակի վրայ: {Ծիծաղելին} այն է, որ շատերը այս ձեւի հետ վարուելու կատարեալ

, երեւել էր ինձ այդ դիւական կերպարանքով, դեռ եւս {ծիծաղելով} իմ վերայ... Այստեղ կորուսի ես ինձ... գիտեմ

ւութիւն պատճառել օրիորդներին, - հաւելացոյց կոմսը {ծիծաղելով}: - Շատ շնորհակալ եմ. ես ինքս բաւական նեղութ

ունքը: Գիտէ՞ք այս, օրիորդ Մարիամ, - ասաց կոմսը {ծիծաղելով}: Օրիորդը շառագունեցաւ եւ զգաց վէճի աւելորդու

շատակարանս՝ իմ միայնութեան եւ տխրութեան զաւակը, {ծիծաղելու} էր իմ վերայ, ծաղր առնելու ինձ, եւ, դեռեւս մի կ

ծ չունիմ, դու ծիծաղում ես իմ վերայ: - Ի՞նչ {ծիծաղելու} բան կայ. ես քեզանից հարցանում եմ քո այդպիսի փոփո

որա առաջին եւ գլխաւոր սխալը: Չէ կարելի առանց {ծիծաղելու} կարդալ, մինչ յարգի հեղինակը իւր կցկտուր Յիշատակա

գրեթէ մեծ մասով, դարձել են վերջաւորութիւն, եթէ {ծիծաղելու} համար կարելի է այսպէս ասել, եւ շատ տեղ էլ հոլովա

այն խորհրդով եմ մերկացնում այդ պակասութիւնքը, որ {ծիծաղեմ} դոցա վերայ, կամ պախարակելով անցանեմ հարեւանցի նո

աչքում... Ինձ հարկաւոր է այդ, ես... դեռեւս կը {ծիծաղեմ} նոցա երկուքի վերայ եւս: Չորրորդ՝ Բէգզադէն բ

իւր զաւակի դաստիարակութեան վերայ։ Դու կամիս, որ {ծիծաղեն} իմ վերայ եւ ասեն դեռեւս հասարակաց առածը, թէ " խե

աւար անկիւններում մեր գլուխը լալու։ Շատերը կը {ծիծաղեն} պարզամտութեանս վրայ, որ դեռ այդ երկու բարբառքն է

խալւո՛ւմ էք. մեք կը հարբեցնենք նորան եւ յետոյ կը {ծիծաղենք} նորա վերայ: Այդպիսի մարդիկ, որ չխմած ժամանակ այ

վ " Բարիին՝ միշտ մօտ լինել"։ - {Ծիծաղեցայ} նորա վերան, Փորս վեր-վեր ցանկացաւ. Գի

ոչի տակին: Սատանան եւ բոլոր դժոխային խումբը {ծիծաղեցան} որպէս խելագար, հա՛, հա՛, հա՛.. - Ողորմել

եր։ Պալատական Մանդարին-Յիսուսեանք Կայսրից առաւել {ծիծաղեցան}, որ շատ ուրախացել էր իւր սրամիտ խօսակցութեան վեր

փոխանակ խոստովանելու իւր տգիտութիւնը, հրապարակով {ծիծաղեցաւ} իմ վերայ: Նա ասաց, թէ իմ առարկան միջին դարերում

Հայոց ազգը: Այս տեղ չկարողացայ ես ծածկել իմ {ծիծաղը}, որ առատութեամբ դուրս թռաւ կուրծքիցս: Պ. Խ.,

, ոչինչ աւելի ծանր չգիտենք, քան թէ յետ պահել մեր {ծիծաղը} մի այսպիսի տղայական եւ պատուամոլ գործից: Ցանկալի

որութիւն: Մեք ծիծաղում ենք դոցա վերայ, բայց այդ {ծիծաղը} արտասուքից դառն է մեր համար, ըստ որում, այդ բան

գֆորսի համալսարանումը, միշտ աշխատում էր, որ իւր {ծիծաղը} ուրիշի համար լինէր մի խրատական ու աչք բացող բան:

նում։ Հիմի ինչ եղաւ, որ նոյն շորը շարժում է մեր {ծիծաղը}, եւ ոչ միայն այս չափ, այլ շատ անգամ եւ զզուա՜նք

կրքերը տակավին չեն հանգստացել եւ ստիպում են նրանց {ծիծաղի} եւ ընդհանուր անպատվության առարկա դառնալ: ՝ Ա

պարոն Գէորգը այն տեսակ մարդերից չէր, որ միմիայն {ծիծաղի} մարդու վերայ, եթէ տեսել էր նորանում մի պակասութի

բողջ արդուզարդի, նրա գլխասարքի մասին: Ինչո՞ւ եք {ծիծաղում}: Այո՛, լավ հնագետը նույնիսկ դրանով էլ չի բավակա

ակ իդեալական սիստեմների համար, որոնց վրա նա այժմ {ծիծաղում} է, բայց մի քանիսը դեռ պատվի են արժանանում: Չնայ

կառակն, այժմ ես կազդուրվում եմ. տեսնում եմ, որ {ծիծաղում} ես եւ ասում. " из кулька в рогожку ", թերեւս այ

. - Ես անհաւատ մարդերի հետ գործ չունիմ, դու {ծիծաղում} ես իմ վերայ: - Ի՞նչ ծիծաղելու բան կայ. ես

ի ձայնից աւելի չունին ուրիշ արժանաւորութիւն: Մեք {ծիծաղում} ենք դոցա վերայ, բայց այդ ծիծաղը արտասուքից դառն

հաւատացիր, մինչդեռ խանութը եւս քո անունով չէր: {Ծիծաղում} է Բէգզադէն եւ ասում է. - Դուք գաղափար եւս չո

եւ աւելի շատ նեղութեան մէջ լինէին, քան թէ ինքը, {ծիծաղում} են Թիւրքիոյ ղուրուշների երեսն ի վեր եւ երկու երեք

է նա, հեղինակի պակասութիւնները երեսին զարկելով, {ծիծաղում} է նորա վերայ եւ ցոյց է տալիս հասարակութեանը մի այ

, լսում եմ ահա, որ մի մարդ, պարսպի միւս կողմից {ծիծաղում} է բարձրաձայն: Ես ամբոխուեցայ, որովհետեւ իմ բոլո

չկամիմ մի այդպիսի ինքնահաւան մարդ, որ ողջի վերայ {ծիծաղում} էր, - պատասխանեց Շաքարեանցը: - Եւ ինչպէս էր

էր, - պատասխանեց Շաքարեանցը: - Եւ ինչպէս էր {ծիծաղում}, հրապարակով... նզովեալը - լեզուն շինել է օձի

երայ, ասաց. - Ես տեսանում եմ, որ դու յայտնի {ծիծաղում} ես իմ վերայ, կամ թէ այդպէս չէ՛, ուրեմն ներիր ին

մի այնպիսի մարդու, որ փոքր ի շատէ բան հասկանալով {ծիծաղում} էր այս յիմարական գործողութեան վերայ, եւ չկամէր մ

, նոցանիցը իւրաքանչիւրքը խօսում էին միմեանց հետ. {ծիծաղում} էին, զուարճանում էին, մինչեւ հացկերոյթի աւարտը

եան դաս էր կարդում Վօվէսկեան Կօլլեգիումի մէջ։ Սա {ծիծաղում} էր Իգնատիոսի վերայ եւ ոչինչ զուարճութիւն չէր գտան

հագուստներով Կայսրի աթոռի չորս կողմումը կանգնած, {ծիծաղում} էին դեսպանի վերայ։ Այս տեսաւորութիւնից յառաջ Յիս

նեան Դուքսը ոչինչ հաւատ չէր պաշտում։ Նա միօրինակ {ծիծաղում} էր ե՛ւ Յանսէնեանների վերայ, ե՛ւ Յիսուսեանների վե

է թագաւորական Պալատը եւ հասարակութեան վերին կարգը {ծիծաղում} էին այս բանի վերայ, բայց հոգեւորականք, մանաւանդ

շատ գարուններ եկան, նոցա հետ միասին՝ եւ գարնան {ծիծեռնակներ}, բայց նոցա տղամարդիկը յետ չդարձան, նոքա իւրեանց

տակն իր Կոյսին սրտա՜նց է սիրում. Եւ բուրաւէտ ու {ծիծղուն} Ծաղիկներից բազմերանգ Նուրբ մատներով իր սիրուն Կ

, կուտ, կուտ, կուտ ", Մարին է ուռչում... - {Ծիպ}, ծիպ, ծիպ, ծիպ, շուտ Ինձ մօտ եմ կանչում..

տ, կուտ, կուտ ", Մարին է ուռչում... - Ծիպ, {ծիպ}, ծիպ, ծիպ, շուտ Ինձ մօտ եմ կանչում... Մարի

տ, կուտ ", Մարին է ուռչում... - Ծիպ, ծիպ, {ծիպ}, ծիպ, շուտ Ինձ մօտ եմ կանչում... Մարին գալիս

ւտ ", Մարին է ուռչում... - Ծիպ, ծիպ, ծիպ, {ծիպ}, շուտ Ինձ մօտ եմ կանչում... Մարին գալիս, գգւ

եւ անպայման հնազանդութեամբ, մեքենականութեամբ եւ {ծիսական}, չնչին, անգիտակցական եւ անխորհուրդ արարողութեամ

արանի ճշմարտութիւնը ընդդէմ կոյր հաւատի եւ անպտուղ {ծիսակատարութեան}, եւ, քաջութեամբ պատերազմելով խաւարի եւ մոլորութ

աւոր էական մասունքը բաղկանում են ամուլ եւ անպտուղ {ծիսակատարութենից}, նիւթապաշտութիւնը երկրորդական տեղ չունի այդ կրօն

ին, ոչինչ էին ամենեւին՝ այդ անխորհուրդ եւ ամուլ {ծիսակատարութիւնը} առաջին բանը շինելով, փոխանակ իրաւունք տալու օրին

քարոզեց ճշմարիտ Աստուածը հոգի եւ անկարօտ անպտուղ {ծիսակատարութիւնների}, զոհերի, որ Հրէական կրօնի գլխաւոր հաստարանքն էի

ութեան սրտի եւ Հոգւոյ, եւ ո՛չ ՚ի սնոտի եւ յամուլ {ծիսակատարութիւնս} կուրօրէն հաւատալ, ըստ պապական պահանջման, առ մեզ

անտի ընդ ումեք զամենայն կարճ չեմ պահեալ երբէք ըստ {ծիսի} վաճառականաց, վասնորոյ ահա՛ ճշմարիտն խոստովանիմ ա

ն իմ, կատարելով զամենայն հոգեւորական պաշտօնս ըստ {ծիսի} քրիստոնէականաց օրինաւոր եւ միջակ ծախիւք. սակս տե

ռավարչաց օրդնի Տեր Ստեփանոս Տեր Յարութիւնեանէ ըստ {ծիսի} տունս վաճառողաց: Ընդ այսմ եւ վասն բառնալոյ զապագ

ի յետագայ բանս, երեւի ՚ի ճիշդ պահպանութեան ամուլ {ծիսից} եւ արտաքին արարողութեանց. որք ո՛չ եթէ ջեռուցանեն

րեանց ցուցանէին թէ յաղագս ազգային նմանողութեան եւ {ծիսից} եւ թէ հայկաբանութեան, ընդդէմ դնէր եւ ոչ թոյլ տայ

Յուստիանոսէ, եւ զանազան ճառիւք ի վերայ կարգաց եւ {ծիսից} Հայոցս եկեղեցւոյ: Յերեքտասաներորդ եւ չորեքտաս

տուն. Անուշաւանի Սօսիք տերեւով, {Ծիտերն} ծառէ ծառ Իւրեանց ճռվըղով Կ՚օրհնեն քո գա

ւթիւն մարդկութեան ոչ հանդիսացուցանէր զխայտաճամուկ {ծիր} ի սկզբանէ անտի իւրոյ գոյութեան կամ լաւ ասել որչափ

` Բաց եմ անում պինդ կոճակը նախանձոտ. Եւ արեւի {ծիրան} ցոլքերն անդրանիկ ` Ցոլցըլում են ստինքներից իր գո

ում են, որ մի սեւ շիշի միջից լցուած սպիտակ ջուրը {ծիրանագոյն} ներկում է արծաթի դգալը կամ յետոյ սեւացնում է եւս

ուսի հաշվին։ Վերջապես, ավելորդ է խոսել պատվական {ծիրանագույն} ներկի ստացման մասին, ծծմբաթթվով սերմերի կճեպը մշ

զսըգոյդ քուրձ մերկեաց սրով երկսայրի, Սոքին յաւէժ {ծիրանափառ} զքեւ արկցեն պատմուճան։ Յաթերս կապոյտ եւ դուք աստ

....... Եւ շօշափուեցի՜ն Ստինքներն կոյսի - Ու {ծիրանեգոյն} ` Խախտուեց կուսութիւն. Եւ մոգպաշտը այն Վերցըն

.. Եւ շոշափեցա՜ն Ստինք կուսական, {Ծիրանէծաղիկք} Լուծան կուսութիւնք։ Մոգպաշտէն վաղիւ

ելի պատուհաններիս ապակիքը, որ ներկել էր ժամանակը {ծիրանի} գօտու գոյներով: Ահագին փայլակները մութ ու թանձր

. - Ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, ծի՜փ, {Ծիփծիփեմ} նմա... Մարին գայ եւ գգուի Սէր եռ

զուին, առանց ժողովրդին ականջ դնելու, լեզուի նոր {ծլած} ձեւերը, որ դեռ թարմ են եւ աճելու վրայ, կապելով

զուին, առանց ժողովրդին ականջ դնելու, լեզուի նոր {ծլած} ձեւերը, որ դեռ թարմ են եւ կերպարանագործուելու վր

մ հարաւի այրող տօթը չկարողանային չորացնել նորանից {ծլելու} բոյսը: Զաւակների մայրը է գերդաստանի մայր, իսկ գ

համար՝ աշունքից). սկզբնական շրջանում, սորգոյի {ծլելուց} հետո, թփերի միջեւ եղած տարածությունը փափկացնում

մի պատմական սերմ, միշտ կարող են ազգի կեանքի մէջ {ծլիլ}, ծաղկիլ եւ պտուղ բերել: Ազգային աւանդութիւն Է դ

ն խնդրում եմ, մի՛ բերի, ինձ ոչինչ հարկավոր չէ: {Ծխախոտ} ես գնում եմ այնտեղից, որտեղից դուք էլ կգնեիք, ո

ր, Երեկ ստացա քո նամակը Անանիայի նամակի հետ, {ծխախոտ}, եւ այլն, եւ այլն: Ծխախոտը դեռ չեմ փորձել, որ

քո նամակում ասում, կարելի է " արձագանքել"։ {Ծխախոտը} բոլորովին այն չէ, ինչ որ դեկտեմբերին ուղարկել էի

նանիայի նամակի հետ, ծխախոտ, եւ այլն, եւ այլն: {Ծխախոտը} դեռ չեմ փորձել, որովհետեւ ունեցածս մինչեւ վաղը տ

ն ամենաէական դրդապատճառն է: Եվ այսպես, չմոռանաս {ծխախոտը}, գրքերը եւ ծխափողը։ Այժմ. անցնում եմ քո նա

միանգամայն անսպասելի, ստացա մարտի 27-ի նամակդ՝ {ծխախոտի} հետ միասին: Շնորհակալ եմ տանից տված տեղեկություն

րգ Իմ անգին եղբայր, Երեկ երեկոյան, {ծխախոտի} եւ գրքույկի հետ միասին ստացա հենց 11-ի թվակիր նամ

հանում նրա տպարանական պարագաները: Իսկ ի՞նչ եղավ {ծխախոտի} խանութը, գոլորշիացա՞վ: Այս՝ Հովհաննեսին է վ

Իմ սիրելի եղբայր, Այս րոպեին ստացա քո նամակը {ծխախոտի} հետ միասին. շնորհակալ եմ. Նախիջեւան գրած նամակն

ւղարկում են ինձ, բացի նրանից, որ առաջին դեպքում {ծխախոտն} ավելի շուտ է ձեռքս հասնում։ Այդ բաների համար հան

, որովհետեւ խառնած հավասար չի ծխվում։ Չնայած այդ {ծխախոտն} ավելի թունդ է, բայց, համենայն դեպս, կոկորդդ ու

աւական կերպով: Այս խօսքերից յետոյ, լցրեց նա {ծխամանը} թաբաքով: Պ. Մարկոսը եւս, հետեւելով պ. Շաքարեա

ում է մեզ. նոր հանդերձը իբրեւ կողոպուտ կպատկանի {ծխատէր} քահանային, այս պատճառով ահա մեռեալից աւելի եկամո

բէն Եւ վերցընում ունելով Կայծը կիզիչ բոց-կրակ Այն {ծխացող} սեղանից, Եւ դէպ երկիրը ` արագ Ճանապարհւում է նոր

եմ, որ դու երկուշաբթի բերես ինձ նույն տեսակի մի {ծխափող}, միայն թե առանց օղակի: Վերջին ծխափողս ես դարձյա

: Ես այն ժամանակ չգիտեի, որ հենց երեկ կոտրած իմ {ծխափողը} վերջինն է եղել եւ գլխի ընկա այն ժամանակ, երբ նամ

ճառն է: Եվ այսպես, չմոռանաս ծխախոտը, գրքերը եւ {ծխափողը} ։ Այժմ. անցնում եմ քո նամակի բովանդակությանը

ի տակ եւ կարում էր իւր կարը: Թիւթիւնճի-օղլուն {ծխափողը} լցրած թաբակով նոր ահա վառում էր, իսկ կինը նստած

յալ օղակի պատճառով: Դրա համար հենց նամակս սկսեցի {ծխափողից}, որը սույն նամակի գրության ամենաէական դրդապատճառ

տեսակի մի ծխափող, միայն թե առանց օղակի: Վերջին {ծխափողս} ես դարձյալ կոտրեցի այդ անիծյալ օղակի պատճառով: Դ

եղաւ, որ շուտով եկար: Թիւթիւնճի-օղլուն առեց {ծխաքարշը}, լցրեց թաբակով եւ սկսեց ծխել. նորա դէմքի վերայ

ր լոյսը եւ ճշմարտութիւնը ոտաբոկիկ քշէին Հայաստանի {ծխեալ} աւերակներից խաւարի եւ ստութեան չար դեւը: Մեք բու

այդ գործակատարութեանը, նորա համար, որ Հայաստանի {ծխեալ} աւերակների մէջ բաւականին հաստամորթ արջեր կան ներկ

էիր, դրա համար էլ ետ եմ վերադարձնում, որովհետեւ {ծխել} բոլորովին չեմ կարողանում: Նախավերջին ֆունտը, չն

եւ, իսկ Պ. Չամուռճեանը եթէ կամի խունկ եւ զմուռս {ծխել} այնպիսուն, ազա՜տ է: Մի գործ կամ մի մարդ պաշտ

ը եւս, հետեւելով պ. Շաքարեանցի օրինակին, սկսեց {ծխել} թուրքի թաբաքը եւ, արձակելով ծուխի օղեր, որ շատ

ռած չառած, կարդաց տակի գրերը... - Չկամի՞ք {ծխել}, - հարց արեց պ. Շաքարեանցը: - Ին՞չ է հարցան

նճի-օղլուն առեց ծխաքարշը, լցրեց թաբակով եւ սկսեց {ծխել}. նորա դէմքի վերայ երեւում էր իսկոյն մի տղայական

դրեց նորա օգնականութիւնը։ Կամենալով դեռեւս խունկ {ծխել} Խաչատուրի պատուասիրութեանը, առաջարկեց, որ ինքը

ացնե՞լ, անխտիր նոցայ առջեւ ծունկ չոքել ու խո՞ւնկ {ծխել}, որովհետեւ մինը հազարամեայ է, իսկ միւսը հինգհար

ն դու քեզ պահպանի՛ր, առաջինը չմրսես, երկրորդը՝ {ծխելը} թարաքը հանե, մինչեւ զատիկ անարատ կլինես: Եղ

աբակի ծուխը եւ այլն) վնասակար էր: Այդ դառը խոտը {ծխելը} գուցէ մի տեղական պատճառ ունի, մի բնական հիմք, մ

ելեօք Առնու զկայծակն բոցավառ Ի սեղանոյն {ծխելոյ}, Եւ ի յերկիր ի խոնարհ Անգրէն լինի փոյթ

բ ընդհատության միջոցին դուրս եկա ղահվետունը թաբակ {ծխելու}, այն բավական ընդարձակ դահլիճի մեջ, ուր գտանվում

ջանար պակասութիւնքը վերանալուց յետոյ, խունկ չէիք {ծխելու} այդ պակասութենների կուռքերին եւ չէիք ազգացուցանել

րում եմ քեզանից, որ չընծայես այն իմ հարսին խունկ {ծխելու} վարձ, որպէսզի նորան չպատժի այդ մահը իսկոյն հարսն

յ աղօթէ ու բժշկուին: Ուզարլուկ (իւզերլիք) {ծխելու} ընդդէմ մենք չենք ուզում դրական բան ասել, որովհետ

իջումներով, որոնց մեջ, անկասկած, մտնում է նաեւ {ծխելս}: Ի դեպ, Օվսյաննիկովի գրացուցակի մասին: Նոր

թիւնը, եթէ Աստուած տայ ինձ այն օրը, որ ես խունկ {ծխեմ} դրացու աղջկանը մեր շեմքի վերայ, իբրեւ քո հարսի

յդ ճանապարհով, թող պաշտօնական բարոյականք կնտրուկ {ծխեն} քեզ, մեր աչքում դու ամբարիշտ ես: Եւ ի՞նչպէ

ԺԵՇՏ Օ՜հ, սենեակ, Որքան քո մէջ {ծխեցի} Խոնաւ պատերիդ Ես մտիկ տալով, Որ

այլ թեւովք, Իսկ միջնովքն թռուցեալ, {Ծխէ} զմարդոյն արտասուս Տեառն ի հոտ անուշից,

րտաշեկն փայակեալ Ի նա մերձեցուցանէ... {Ծխի} մարմնոյն փափուկ մորթ Եւ ճենճերի սիրտ անփորձ

ում, Մոխրատնով լցինք Դուին, Արտաշատ, {Ծխի} մէջ կորաւ խաչն եկեղեցուն, Երբ այս ամենը մեն

ուայտեալ Անփառագեղ՝ գամ, գոնեայ, Եւ {ծխին} յոտն լերին Մեքենայք որ եւ սուլեն, Ուղ

փուել երկրի վերայ, որ սա չէ ընդունել: Թաբաք {ծխողները} դարձան երեք հոգի. ծխով լցուել էր ամբողջ տունը,

դարձան երեք հոգի. ծխով լցուել էր ամբողջ տունը, {ծխողքը} հազիւ հազ տեսանում էին միմեանց. պ. Շաքարեանցի ս

ընդունել: Թաբաք ծխողները դարձան երեք հոգի. {ծխով} լցուել էր ամբողջ տունը, ծխողքը հազիւ հազ տեսանու

ոնարհել, զուր չէ տիրում մարդը, Նա կը շինէ {ծխոտ} ճիւղեր սարերիդ միջում, Խոր այրերումդ էլ կը

սուցին իւրեանց կտրիճ տղամարդերին: Փոշոտուեցան եւ {ծխոտուեցան} սենեակները եւ առագաստները նորահարսների, եւ սարդի

ճառագայթով ո՛րքան փայլել է Պողպատեայ սուրը {ծխուած} արիւնում... Թէ հնար լինէր քեզ այդ րոպէին,

նաբեկ, խղճալի տեսքով: Մեքենաները վիթխարահսկայ {Ծխում} են ահա դէպ երկինքն ի վեր Ու բարձրաղաղակ սուլում

սափած, Ոտքերն ` ցածի թեւերով, Միջիններով մնացած {Ծխում} արցունք մարդկային, Իբր անուշ խունկ, առ Աստուած

Եւ կիզիչ կայծը ջերմին Դնում կրծքին... Եւ ահա՛, {Ծխում} մորթը իսկոյն Եւ այրըւում սիրտն անփորձ, Բարձրանո

սաստիկ բարկանալը երեւում էր նորանից, որ անդադար {ծխում} էր թաբակը, փակուած իւր սենեակի մէջ, եւ դողում է

ազգը: Չկարծեն, թէ այս խօսքերը ասելով խունկ ենք {ծխում} ազգին, ո՛չ. միայն ճշմարտութիւնն ենք խոստովանում

ից անցանում են ուրիշ ազգեր: Էտնան եւ Վեզուվին {ծխվում} են. Արարատի հին վուլկանի մեջ մի՞թե կրակ կմնա իսպ

է փոշին առանձնացնեի, որովհետեւ խառնած հավասար չի {ծխվում} ։ Չնայած այդ ծխախոտն ավելի թունդ է, բայց, համեն

ն վաղ, որ նաեւ հազար տարի ետքը Իսրայէլի խունկերը {ծխւում} էին բարձրավանդակների վրայ եւ զոհերի ծուխը բարձրան

թեանը խորտակելու գլուխը խաւար վիշապի, որ դարերով {ծծել} է մեր խղճալի ազգի արիւնը, քամել է նորա վերջին ոյ

: Դո՛ւք էք, որ մինչեւ ցայսօր չկշտացաք մեր արիւնը {ծծելէն}... Ձեզ ասեմ, ո՛վ համախոհք եւ գիշատիչքդ Հայկ

ա այն դայեակը, որի հիւթախտութեամբ վարակուած կաթը {ծծելով} ՝ կերպարանագործուել էին հայկական ջատագովքը պապակա

ն եւ եօթն տարի էր. պատճառ, Մանուշակը մի տարեկան {ծծի} երեխայ էր, երբ մի քանի հայ առաջին անգամ տեսել էի

ներկում էին ամենայն բան երբեմն մորագոյն եւ երբեմն {ծծմբագոյն}: Անձրեւի կատաղութիւնը, որոտմունքի թնդիւնը, փայ

նակ խլելով օդից երկու չափ թթուածին, բաղկացնում է {ծծմբաթթու} (ՏՕ2 сернистая кислота), որ, սաստիկ վնասակար

խոսել պատվական ծիրանագույն ներկի ստացման մասին, {ծծմբաթթվով} սերմերի կճեպը մշակելուց կամ թղթի ստացման մասին քո

երի տակ, բերում էին ծայրագոյն Բրամինը, կրակուած {ծծմբալճի} վերայով. դեռեւս այնքան մօտ չէր, որ կարելի լինէր

: Դժոխքի այն ահագին տարածութեան մէջ, բորբոքուած {ծծմբալճի} լուսովը միմիայն, տեսանելի էր տէր սատանայի աշտարա

չի թուլանում: Այսօր քսան օր է, ինչ ընդունում եմ {ծծմբային} խինին եւ գործ եմ ածում իբրեւ օծանելիք kali jodat

ների մասին (տե՛ս երես 407), համարում է, թէ մի {ծծմբային} օդ է վառուողը՝ կարծելով, թէ ամենայն օդ, որ վառ

ւսաւորւում են այժմ եւրոպական քաղաքները: Հեղինակի {ծծմբային} օդ կարծածը նաւթի շոգիք են, իսկ նաւթը պատկանում է

ուէի տեղ, եւ միւս կաթսայից յաւելացուց նորա վերայ {ծծմբային} թթւուտ, որ սովորական է կաթի տեղ գործածել դժոխքու

յ գերմանաթաթար կառավարութիւնը, իբրեւ մի վամպիր, {ծծում} է Լեհաստանի արիւնը, փակում է նորա եկեղեցիքը, դպ

մինչեւ անգամ, եթէ կար բժշկական հարկաւորութիւնը, {ծծում} էր այս տարափոխիկ վէրքերից արիւն ու թարախը։ Սոսկա

ելով, թէ ամենայն օդ, որ վառւում է, հարկաւ պիտի {ծծումբ} ունենայ իւր մէջ։ Ինքը՝ արգոյ հեղինակը, վկայում

ացնելու համար արգոյ հեղինակին, թէ ոչ ամենայն բան {ծծումբ} է, որ վառւում է, մանաւանդ՝ այն մեհենների միջի

quium)) երեւակայել լաց, սուգ աղաղակ, ծուխ, {ծծումբ}, խղճի որդունքը եւ այլն եւ այլն։ Բացի սորանցից,

է՞ արգոյ հեղինակը (ի՞նչ տեղից պիտի իմանայ), թէ {ծծումբը}, վառուելու ժամանակ խլելով օդից երկու չափ թթուածի

աստիկ դղրդիւն եւ յետոյ մի բան ընկաւ դժոխքի դուռից {ծծումբի} լճի մէջ նոյն աղաղակը գործելով, որ պատճառում է մի

ալները բաղկացած են ժիպակից եւ շատ կամ փոքր մաքուր {ծծումբից} (բացի այս երկու տարրական մարմիններից Ջեբերը խոստ

ինչ յառեալ Ադամայ Ի ճակն ըստ իւրոյ ազգի {Ծղիս} ի վեր ամբառնայ Սիրախառնիլ եւ թռչի. Իս

՛թ մարդիկը, որ ուրիշների բերնից իրենց կամքի ուզա՛ {ծն} են խօսում եւ չե՛ն սոսկում Տարսոնացի Սերովբէ Պաւղո

Ե, համ. 30)։ " ԸզՅիսուս որ 'ի Նազարեթէ՛ զոր օ՛ {ծն} Աստուած Հոգւով Սրբով եւ զօրութեամբ... սպանին կախ

նօգուտ չէր նա ազգին: Իսկ եթե քաղաքը, որի մեջ {ծնած} եմ, միաբան ցանկությամբ խնդրե մեզանից, ազգի անու

անելի է լինում այնպիսի մարդերի համար, որ իւրեանց {ծնած} օրից նուիրել էին իւրեանց անձը ստութեան սպասաւորու

իւրեանց լեզուի քերականութիւնը անգամ չգիտէին, որ {ծնած} էին միմիայն խաբեբայութեան համար, եւ համարձակւում

ներգործեցին, մանաւանդ ինքը՝ հեղինակը, ասես թէ {ծնած} կարապետ լինէր... Միւսերը եւս խիստ լաւ, բայց պետ

կարճ բան իմ կեանքից պատմեմ քեզ օրինակի համար: Ես {ծնած} էի Սուննաթ, բայց, երեխայութենից դաստիարակուելով

կել իմ մէջ: - Ափսո՛ս, որ կէս դար յառաջ չենք {ծնած}, ապա թէ ո՛չ, գուցէ դուք եւս ընկնէիք ֆրանսիական

լուրերը, որ Ճռաքաղից յետոյ (Հոկտեմբերի 17-ին) {ծնած} Սկայորդին քանի մի անգամ հրատարակեց Տէր-Մանդինեանց

, Նորան ժպտաց միմիայն. Նորա համար նա {ծնած} էր, Այլք ամենայն չեն արժան: Ուս

լի դա աստղ էր, Որ աշխարհը իւրեան գերի {Ծնած} օրից կարծել էր։ Շատ հալածանք, շատ նեղութի

եզ, Հարցանում ես դու ինձանից. Ուր եմ {ծնած}, ա՞յդ ես քննում. Այստեղ եկած եմ Թիֆլիզից

կրօնը, որ տպագրութեամբ հրատարակել է. " Կաթոլիկ {ծնած} եմ եւ կաթոլիկ պիտի մեռանիմ ", որ Տատեան Պօղոս բէ

հազիւ թէ տրամադրութիւն ունի ուրիշ ամէն մարդ, որ {ծնած} չէր Բրիտանական կղզիների վրայ: Մի քանի թերութ

կայում է, վախճանեցաւ 421 թուին. ուրեմն Փարպեցին {ծնած} էր այդ թւից առաջ, եթէ Վռամշապուհի ականատես էր։

այի տանը։ 446 թուականներում Փարպեցին կամ նո՛ր էր {ծնած}, կամ շա՛տ շա՛տ երկու երեք տարեկան եւ այս կերպով

ն թուղթը, Կայսերական Համալսարանի դիւանատան մէջ, {ծնած} է 1831 թուականին։ Իւր սկզբնական կրթութիւնը ստ

աբացոց մէջ Գեբեր կամ Ջեբեր անունով գիտնականը, որ {ծնած} է Խորասանում. այդ մարդը հեղինակ է Ալքիմիայի մասի

ան կարգի աբեղայ, Րօճեր Բեքոնը: Րօճեր Բեքոնը {ծնած} է Սօմերսետ կոմսութեան մէջ 1214 թուականին եւ ուսու

տոս Մեծը, որ համբաւած էր որպէս երեւելի կախարդ եւ {ծնած} է Շուաբիում, 1205 թուականին: Նա մտաւ Դոմինիկեան

ալենտին աբեղայից, որ Գերմանիայի էրֆուրդ քաղաքում {ծնած} էր 1394-ին, չերեւեցաւ մի օրինաւոր ալքիմիկոս, թէ

ւիրուեցաւ ունել այդ ամբիոնը: Այս գերօրինակ մարդը {ծնած} է 1493 թուականին Ցիւրիխ քաղաքի մօտ: Նորա հայրը,

ողորմելի ծառան, ուստի դուրս եկաւ, անիծելով իւր {ծնած} օրը, իւր հայութիւնը, որովհետեւ ուրիշ ամէն տեղ ա

այսպիսի ծառայեցուցիչ գաղափարներից: Մանուշակը {ծնած} օրից լսել էր մեզիմեն աղեկների մասին, նանրահաւատա

ում ենք Կարգի անդամների մէջ, մինչեւ Կարգը դեռեւս {ծնած} չէր, այլ միայն յղացած Լօյոլայի սրտումը, կը տեսա

է ազգի գալոց սերունդը։ Ինչպէս բնական աշխարհի մէջ {ծնածը} պահում է իւր ծնողի տիպը եւ բնական որակութիւնքը,

մի մուր։ Դու սըրբեցիր ինձ՝ երբ որ ես {ծնայ}, Ես քո մէջ իստակ ձեռքով թաղուեցայ. Դո

ծ Պարթեւի - Սահակի հետ միասին, Աշխա՜րհ {ծնան}, լո՛յս աշխարհի. Մա՛հ, մի՛ մօտեցիր սուրբի

այնուհետեւ սկսեցին ոխակալութիւն յղանալ եւ նախանձ {ծնանել} ։ Իսկ երբ դոցանում առատացաւ այդպիսի չարակամութիւն

, որ մի քանի վայրկեան ժամանակ կայ մինչեւ երեխայի {ծնանելը}, խնդրում է մի ջրով լցրած աման, բերում են նորան

հետ, դրականապէս հաստատում են այս բանը, թէ մարդը {ծնանելով} չունի իւր մէջ առաքինութեան կամ վատթարութեան սկիզբ

Ես գործ դրեցի այն բոլոր շնորհքը, որ, քո ուղեղից {ծնանելով}, ստացել էի, բայց երբ տեսայ, որ կամակոր է դարձե

ս օրէնքի հիման վերայ եւս տիկին Բէգզադէն, մի որդի {ծնանելով}, երկու օրից յետոյ խեղդում է նորան, անզգուշութեա

... Թէեւ երկինքը պատած էին թանձր ամպերով: - {Ծնանելու} ժամանակ այդ բոլորը գրել էի ես նորա ճակատին. նա Բ

րա մէջ արօտը եւ նայելով նորան աւետիք է տալիս, թէ {ծնանելու} զաւակը արու էր: Իսկոյն մի ուրախացուցիչ էլեկտր

, որ հին լեզուի հասարակ ասած բայերն էլ, ինչպէս՝ {ծնանեմ}, դատեմ եւ այլն, նոր լեզվում դարձուցել է ներգործ

ոնէական Հասարակապետութեան գաղափարը, որից պիտոյ է {ծնանէին} նահապետական ժամանակների երջանիկ օրերը։ Ֆիլիպպ II

այն չէ, որ այդ մտաւորութենից մի բարոյական օգուտ {ծնանէր}. եթէ դոցայ այդ տեղ ժողովուիլը սէր կամ ընկերասիրո

իւր կնոջը զգուշանալ իւր առողջութեանը, որ անփորձ {ծնանի} մանուկը: Որովհետեւ աշխարհի երեսին ամենայն բան լի

Յաշխարհ փշոց, ուր Եւայ Ցարդ իսկ ցաւօք {ծնանի}, Թէեւ եկեալ Մեսիայ: - Իսկ Ադա՞մ. - "

: Բայց կարդինալը վախենալով, մի՛ գուցէ տհաճութիւն {ծնանի} ժողովրդի մէջ, նորան խաբեց սուտ խոստմունքով:

որ ետուր ինձ ժամանակս այս բարի եւ արարեր զիս որդի {ծնանիլ} վասն քեզ միայնուդ պաշտել, այլ այժմս աղաչեմ զքեզ

ատիւը եւ անձնասիրութիւնը չմեռանի, ստրկութիւնը չէ {ծնանում}: - Նա հարց արեց ինձանից, թէ փո՞քր բաներ կան

լինելը իւր գործի մէջ: ժամանակը գալիս է, երեխայն {ծնանում} է արդարեւ արու: Երեխայի առաջին ձայնի հետ միաս

իեզերական իրաւասութեան գաղափարը։ Նոքա հաստատուած {ծնանում} էին այն մտքի վերայ, թէ ոչխարքը հովուի համար են ե

թիւնը դրեց իւր երեսին որպէս դիմակ, նորա ապագայքը {ծնանում} են արդէն դիմակով, բայց՝ հայկական դիմակով։ Մխիթ

եր յղացածը, քան թէ կանայք. նոքա ինն ամսից արդէն {ծնանում} են"։ " Իմ բարեկա՛մ, - պատասխանեց Հենրիկոսը միեւ

մ դարձուցել է ներգործական, որովհետեւ կրաւորականը {ծնանվել}, դատվել եւ այլն է։ Հին լեզվում ներգործականից կր

գոլով։ Ահա յայս երկրորդ վիճակի եղելոց Հայոց {ծնաւ} Մխիթար աբբայ, եւ 'ի մանկութեան սնաւ առ ոտս երկու

մինչեւ ե՞րբ մեր խեղճ ազգը այս դաժանակիր լծոյ տակը {ծնգի} եւ տառապի։ Մինչեւ ե՞րբ պէտք է նախատանաց, բամբաս

ալպանտեան դպիր չէ գրեալ առ ինքն զգիր։ Ինքն գոլով {ծնեալ} եւ սնեալ ի սմին քաղաքի նամանաւանդ բազմաժամանակեայ

ես յայնժամ չունէի զկատարեալ չափահասութիւն, գոլով {ծնեալ} ի 26 Հոկտեմբերի 1829 ամի, գտանէի ի 16 ամեայ իմու

յ ձեռնադրող կեսարիացի Մահտեսի Յակոբի որդի Եղիէս, {ծնեալ} ի քաղաքն կոչեցեալ Հալաբ, ազգաւ հայ եւ ի դաւանութ

անծին, ծնող Որդւոյ եւ բղխող Հոգւոյն սրբոյ: Որդի {ծնեալ} ՚ի Հօրէ նախ քան զյաւիտեանս. իսկ Հոգի սուրբ բղխեա

ին՝ զՍմբատ ասպետ եւ զՎարդան ստրատելատ: Մեսրոպայ {ծնեալ} հոգեւորն վերածնելութեամբ զորդիս եւ ի տեղի իւր զնո

ացին մի ուրիշ դիպուածով աղաղակում է. " զմանկունս {ծնեալ} մեզ ի քաղդէացւոց սերմանէն զվիմի հարցուք"։ Մենք

երանաշնորհ վարդապետի բացականչութեան. " զմանկունս {ծնեալ} մեզ ի միջին դարուց սերմանէն զվիմի՜ հարցուք"։ Թո

կարկատանս, յաբեղայական հոգւոյ յղացեալս եւ ի լոյս {ծնեալս} նոյնպէս առանց գործակցութեան յաջողակ մանկաբարձութե

մենեւին այդպէս: Առնունք այժմ մի կենդանի, որ {ծնել} էր, դիցուք թէ, Հարաւային Ամերիկայում եւ բերենք

ն, որ նոյն օրին ազատուել էր ծննդական ցաւից, երբ {ծնել} էր եւ տիկին Բէգզադէն: Մանկաբարձը տալիս է նորան մ

: Բայց նորա սիրտը պաղում է եւ այն աշխարհից, ուր {ծնել} էր նա... Ի՞նչ բանի համար վերադառնայ: Նա գտանելո

ան - երգիչը Հայ է: Բայց Հայ է միայն նորանով, որ {ծնել} է հայ ծնողներից, նորա երգը չէ եւ չէ հայերէն, եր

չխնայեց մինչեւ անգամ իւր հայրենի կրօնը, որի մէջ {ծնել} ու մեծացել էր։ Այս բոլոր զոհաբերութիւնքը յանձն է

որի մէջ նկարւում են այն բոլոր զգացողութիւնքը, որ {ծնել} էին հոգու մէջ պատկերը տեսանելու ժամանակ։ Իգնատիոս

նումի տարեկան աղջիկ ունէին, դեռ նորանից յետոյ էլ {ծնել} են Փափակը, որ Գարեգինի մօտ է սորվում: Եւ զարման

ոսից կամ Նիկողոսի, որ Թորոսից շատ դարեր յետոյ էր {ծնել}: Այդ ժամանակի առաջ ու հետ խաղալը կախւում է Թորոս

նը տուինք, են ամենամեծ բանաստեղծքը, որ երբեւիցէ {ծնել} են լուսնի տակ: Բնութիւնք երբեք չէ իրագործում կատ

է եւ զօրանայ այն կերպարանքի տակ, ինչ կերպարանքով {ծնել} է իր մօրից, կրթութիւնը եւ դաստիարակութիւնը պիտի

.. բայց ինչպէ՞ս պիտի տեսանէինք. վասնզի մէք եւս {ծնելու} չէինք որպէս հայ: Անի քաղաքի կործանուելուց յետ

, յար եւ նման էին հայախօսութեան առ հայս՝ տեղի ետ {ծնելութեան} նորոցն, եւ մի՛թէ նորանոր բարբառքն Հռովմէականք վն

ախնեաց. բնական է զի ներկայն ծնունդ է անցելոյն եւ {ծնեղ} ապագային, բայց եւ ժամանակն ունի զիւր ներգործութի

րոն Կոմս Էմմանուէլ,... Ով որ ազգի համար չէ {ծներ}, ազգի եւ եկեղեցու անդամ չէ։ Ազգին անդամ եղողը ա

շարունեաց տիրոջ Արշաւիր Կամսարականի հետ, որոնցից {ծնեցան} Ներսէհ, Հրահատ եւ Վահան Կամսարականները։ Եւ ինչպ

հրկէզք, յափշտակութիւնք եւ այլ սոսկալի մոլութիւնք {ծնեցան} բռնակալութենից։ Բռնակալական հոգին, որ պաշտպան է

րտական չենք պահել: Կան ազգեր, որ միջին դարերում {ծնեցան}, նոքա ամուր կապուած են այդ դարերի հետ եւ սոցայ ժ

վ, հազիւ ոտք է կոխում մի մարդ: Եւրոպան ուշ {ծնեցաւ}, բայց շատ արագ ծերանում է: Մի քանի դարու մէջ նա

։ Մխիթարը՝ իւրանուն միաբանութեան հիմնադիրը, {ծնեցաւ} Սիբաս կամ Սեբաստիա քաղաքումը փոքր Հայաստանի, երկ

Իգնատիոս Լօյոլա՝ Յիսուսեան Կարգի նախահայրը, {ծնեցաւ} 1491 թուականին Սպանիայի Գվիպուսկօյա գաւառում, Լօ

ծառերի տակ, ուր պալատական տիկինները ժողովում էին {ծնկաչոք} ասպետների սիրու հաւաստիքը: Ես կանգնած էի մի այնպ

աւար բանտերում: Այնտեղ ստիպեցին նորան գլխաբաց եւ {ծնկաչոք} կարդալ մի արհամարհելի եւ պժգալի երդմնագիր, -բոլ

ոյն բանը կատարում է հիւանդի կուրծքի վերայ, յետոյ {ծնկների} վերայ, յետոյ ոտքերի վերայ եւ այլն: Երբ բոլորը ա

ան տակ։ Գէորգ Գեղամեանցը, ինչպէս վկայում է նորա {ծննդաբանական} թուղթը, Կայսերական Համալսարանի դիւանատան մէջ, ծ

աղքատ Թուրք կնոջ տուն, որ նոյն օրին ազատուել էր {ծննդական} ցաւից, երբ ծնել էր եւ տիկին Բէգզադէն: Մանկաբարձ

- Լո՛ւռ կաց.... Ապստամբութեան դեւը, իւր {ծննդական} լրբութենով կամենում էր ահա դարձեալ պատասխանել սատ

եցիկ կին, պառկած փափուկ փետրալից անկողնի վերայ, {ծննդական} ցաւի մէջ: Սորան տեսանելով, ծննդականի շրջակայ

վերայ, ծննդական ցաւի մէջ: Սորան տեսանելով, {ծննդականի} շրջակայ բազմութիւնը, ճեղքւում է իսկոյն, դայեկին

, ահա մի պառաւ, ինչպէս Մանուշակ դայեկը համարել է {ծննդականի} մայրը, գալիս է նորա մօտ, ասում է, բռնի՛ր գոգնո

կայծէ, զոր ելոյց Մխիթար Սեբաստացի հանճարեղ մտացն {ծննդականութեամբ}: Յաշակերտաց առնս մեծի եւ երեւելոյ, սկսեալ ի

այլ հոծ եւ հարուստ դարս, անբերրի եւ ամուլ գտաւ ի {ծննդականութենէ}, սակայն բարձեալ տանի ի գիրկս իւր քանի մի անձինս

ո՞ղ էր պահպանել իւր մարմնի կանոնաւոր մեծութիւնը, {ծննդականութիւնը}, բուրդի յատկութիւնը, գոյնը եւ բնութիւնը: Հարկա

ւցած։ Թո՛ղ այդ գաղափարական Հայաստանը յառաջուց մի {ծննդարան} պատրաստէ գիտնական որդիք ծնուցանելու համար, թո՛ղ

րոց նախ եւ յառաջ կը լինէր մի լուսաւորութեան առողջ {ծննդարան} մեր ազգին. երկրորդ, Նախիջեւանին փառք ու պարծանք

աւազան լուսաւորութեան, մինչդեռ մի այսպիսի առողջ {ծննդարանի} հարկաւորութիւն մեծապէս զգալի էր բոլորին, միթէ՞ ա

օրէնք տուողները նայում էին կանանց վերայ որպէս մի {ծննդարար} գործարանի վերայ, որ զինուոր էր պատրաստում հայրեն

ատով ուղղափառ Քրիստոնեայ, ազգաւ Հայ, քաղաքաւ եւ {ծննդեամբ} Համադանցի, գործով վաճառական, բնակիչ Կալկաթայ քա

" Հայաստան աշխարհի վերակենցաղեալ նորոգ հոգեւոր {ծննդեամբ} տանի ի գլուխ հինգերորդ դարու զերկոսին զսոսա իբրու

նորհաւոր եղիցի մուտ նորոգ տարւոյս եւ տօն հրաշափառ {ծննդեան} եւ յայտնութեան տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիս

ոցն քաղցրութեան Իտալիոյ աշխարհին: Յաւուր տօնի {ծննդեան} եւ մկրտութեան փրկչին մերոյ, վաղ քաջ ընդ այգն, մ

, սկսեալ ՚ի 14/26 Սեպտեմբերի մինչեւ ցաւարտ տօնից {ծննդեան} եւ մըկըրտութեան, այն է ցսկիզբն Յունվարի, ուստի

ի եւ ներգործութեան վարդապետութիւնը. բ. Քրիստոսի {ծննդեան} եւ մկրտութեան մի օր տօնելը. գ. Սուրբ Աստուածի մ

գումարէա․ Յաշխարհ Արարատեան, Ի վայր մեծ {ծննդեան}, Որ այժմ է սեպհական Օտար ազգաց"։ Դ

իսկ ինքդ սկսիր կարդալ: Եւ ահա կարդալու բաներդ, {ծննդեան} ճրագալուցի գրքերը բացի առաջինից, " Ի սկզբանէ արա

րելի է ավելի բան իմանալ: Եթե սա գրված է Քրիստոսի {ծննդից} մի քանի դար առաջ, ապա այս իսկական գանձ է ստուգել

է ստուգելու հրեական նազարեթյան տեքստը եւ Քրիստոսի {ծննդից} հետո 3-րդ դարում Օրիգենի հավաքած հունական թարգման

ած է ՄԵՐ Սանկտպետերբուրգ Մայրաքաղաքում, Քրիստոսի {Ծննդից} 1779 տարումը Նոյեմբերի 14-ին, բայց ՄԵՐ Թագաւորու

ենալով Եվրոպան, շատ հաջող համեմատել է Հնդկաստանը {ծննդկանի} հետ, որը աշխարհ բերելով մի այլ անհատ, ինքն արդե

ից, որ շուտով պատրաստուի եւ գայ իւրեանց հետ, մի {ծննդկանի} երեխան ընդունելու: Խեղճ դայեկը, որ շատ բարեհոգի

անաչում է այս բաները, թէ որը՞ նոցանից տեսել է որ {ծննդկանի} մօտ... Փաթաթում է երեխան, աւարտում է իւր գ

ում եմ նրանց բոլորի առաջիկա նոր տարին եւ Քրիստոսի {ծննդյան} եւ հայտնության գալիք տոները: Ի սրտե ցանկանում եմ

Շնորհավորում եմ M-lle Mari Sultan-Schah-ի անցած {ծննդյան} տարեդարձը. ամբողջ հոգով ցանկանում եմ նրան երկար

դաստիարակութիւն եւ լուսաւորութիւն տալ չէ, եթէ մի {ծնող} դնում է իւր որդին մի օտար ազգի դպրոցի մէջ. նա այ

ւ աստուածադիր դաստիարակութիւնը այն է, որ ամենայն {ծնող} կրթէ իւր որդին ազգային սեպհական դպրոցի մէջ. ամեն

ն մեծ է այս պարտականութիւնը, որքա՛ն երանելի է մի {ծնող} ՝ լիապէս կատարելով այս պարտականութիւնը նոյն չափով

կանութիւնը նոյն չափով եւ նոյն կշռով, թշուառ է մի {ծնող} եւ ամենայն դատապարտութեան արժանի, եթէ զանցառու է

ր այդ սուրբ պարտականութեան մասին: Եւ ամենայն {ծնող}, որ հնար ունէր դաստիարակելու եւ լուսաւորելու իւր

եմ, ինչ եմ: Ի՞նչ պարտական եմ ես ազգին, ամենայն {ծնող} թող հոգս առնէ, եթէ կամի, իւր զաւակի դաստիարակու

նը հեռի չէ այժմուս. սիրով բարեաւ մնա՛ արեցէք ձեր {ծնող} խաւարի հետ, մռայլապատի՛ւ օբսկուրանտներ։ Շուտով

ին անձանց ա՛յսպէս սահմանին. Հայր անեղ եւ անծին, {ծնող} Որդւոյ եւ բղխող Հոգւոյն սրբոյ: Որդի ծնեալ ՚ի Հօր

երը Բացի իւր խաղից: Լսարանը նոր {ծնող} է Ուսանողներին, Բարւոք ապրել սովորցնո

ի հատիկ Մանուշակը, արդարեւ արժան էր, որ ամենայն {ծնող} օրինակ առնուր նոցանից. նորա հագուստները մաքուր,

չորս պատուելի վարդապետների վերադարձը դէպի իւրեանց {ծնող} եկեղեցին, եւ այս պարտականութիւնը կատարելու ժաման

, որ փախչելով օտար դայեակի գրկից, վազէր դէպի իւր {ծնող} բուն հայկական եկեղեցին։ Բ. ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ ԲԱՐՈՅԱԿԱՆ

ամենայն անբարոյականութեան, որ իւր կողմից նոյնպէս {ծնող} է եւ գործարան սոսկալի եւ սարսափելի յանցանքների։

այի սրտումը, կը տեսանենք յետոյ, թէ ի՞նչ գործերի {ծնող} դարձան։ Գարունը վերայ հասաւ։ Հարկաւոր եղաւ

ն։ Հոգով եւ սրտով ցանկանում ենք, որ ամենայն {ծնող}, փոխանակ մի խաղալի բան պարգեւելու իւր զաւակին,

րութիւնը էական բայ է, եւ նոր լեզուի բոլոր բայերի {ծնող} կամ կազմող, ուրեմն անհնար է, որ իւրաքանչիւր բայ

, ի կատարումն հրամանի բարձր սրբազան տեառն իմոյ եւ {ծնողագութ} բարերարի: Չեն պետք ծանօթաբանութեան զանձնէ իմմ

ն ժամանակ՝ իւր գաղափարը իրագործելու: Առտնին կամ {ծնողական} դաստիարակութիւնը ստանում է երեխայն գլխաւորապէս իւ

համարում էին, թէ լիովին ահա կատարած էին իւրեանց {ծնողական} պարտականութիւնը: Այս պարտականութիւնը մի սուրբ եւ

արել, իսկ այնպէս կատարել, ինչպէս յիշեցինք, այդ {ծնողական} բարբարոսութիւն ճանաչւում է մեզանում: Ծնողի գ

արտական էք տնկել եւ սնուցանել ազգութեան տունկը եւ {ծնողական} սուրբ իրաւունքներով պարտք դնել նոցա վերայ նոյնը՝

իւն չունի բաժանել: Դո՛ւք չարաչար գործ դրեցիք ձեր {ծնողական} իշխանութիւնը, որ, զաւակի ամուսնութենից յետոյ,

- խնդրում է մեր Մանուշակի հետ ամուսնութիւն եւ մեր {ծնողական} օրհնութիւնը: - Ի՞նչ ես ասում, ո՛վ մա՛րդ:

ք անպատկառ եւ աներկիւղ յԱստուծոյ, քարաձիգ եղեն ի {ծնողական} եկեղեցին՝ արկեալ զանձամբ զաբեղայական սքեմ աղճատե

քուր սեր, ինչ որ կաս իմ սրտիս մեջ ոչ թե միայն իմ {ծնողաց} եւ եղբարց եւ ազգականաց վերեւ, այլեւ օտարները, ո

ր, ինչքան ես ունեի: Ես ամոթ կհամարիմ, որ իմ {ծնողաց} որպիսությունը հարցանեմ օտարից, մի՞թե լսողն իրավո

լսած չեք նե, գեշը բնավ լսած չեք, ապա ի՞նչ է իմ {ծնողաց} ընդդեմ մեղքս, ասացեք, որ ես էլ իմանամ. կարելի

ւ յայտնում է, թէ տունից նամակ է ստացել, ուր մեր {ծնողաց} մասին լաւ չեն գրում, այս շատ խուլ լուրը ինձ ստիպ

։ Իսկ Յունաց ժողովուրդը եւ երեխայքն անգամ, իրենց {ծնողաց} ուսերի վրայ, գովելու համար ձեռները շարժելով եւ կ

18) այսպէս է խօսում. " Թէեւ անյայտ է մեզ անուն {ծնողաց} նորա. սակայն՝ որպէս երեւի, ականաւորք ոմանք էին

քատ չլինելը վերաբերում է լոկ նորա անձին, ոչ նորա {ծնողաց}, երեւում է նաեւ նորանից, որ երբ վանքից հալածեցի

ւ այս բանին դարձեալ այն պատճառով, որ հանդարտեցնէ {ծնողաց} սիրտը, որ մաքուր մնայ նոցայ խղճմտանքը այն բանի մ

երիտասարդ մարդիկը, երթալով իւրեանց հայրենիքը եւ {ծնողաց} աղաչանքին ականջ դնելով, կամ գուցէ դեռեւս աշխարհի

իտնա: Ես չգիտեմ, թե ինչո՞վ պատճառ տվել եմ իմ {ծնողացս} տրտմության, ինչո՞վ ես անարժան եմ եղել նոցա որդիո

արկը, ես այստեղ բժիշկ դառնալով, կարող եմ ե՛ւ իմ {ծնողացս}, ե՛ւ իմ ազգականացս ամեն կերպ օգնական լինել. ես

ս նույն բանը պետք է ուրիշներին առնենք: Սիրելի {ծնողացս} շատ եւ շատ բարեւ՝ Գրիգոր եղբորս, Ֆլորա յանգայիս

զնոյնն նոյն դրամով տպեսցեն առ ի յիշատակի իմոյ եւ {ծնողացս} եւ յետ այնու տպեցեալ գրքերոջ վաճառի բովանդակութիւ

ատելի, այդպիսի մի զաւակի մեղքի համար նորա թշուառ {ծնողը} պիտոյ է պատասխան տայ Աստուծոյ ահեղ դատաստանի առաջ

մ տանում իմ տխուր Յիշատակարանը, եւ որոնց միայնակ {ծնողը} ճանաչւում էր բարեկարգ եւ ճշմարտութեամբ ոգեւորեալ

ւմ էր նորան իւր մտքումը եւ ուխտ էր դրել, թէ նորա {ծնողը} հարկադրելու լինէին, Դօնը ընկնիլ խեղդուիլ, քան թ

ն, ես, իբրեւ եղբայր նորա հարազատ, նոյն եւ որդի {ծնողի} նորա, իմոյս երախտաւորի, սովին դոյզն նամակագրութ

նողական բարբարոսութիւն ճանաչւում է մեզանում: {Ծնողի} գլխաւոր խորհուրդը եւ նպատակը չէ պիտոյ այն լինի,

, զուրկ էր ստոյգ դաստիարակութենից եւ կրթութենից։ {Ծնողի} գլխաւոր ջանքը եւ փոյթը պիտոյ է լինի յառաջ հոգաբար

րդութեամբ: Որքա՛ն մեծ պարտականութիւն կայ ամենայն {ծնողի} վերայ՝ հոգաբարձու լինել իւր զաւակի դաստիարկութեա

Նախիջեւանի Հայոց հասարակութեան, ՄԵՐ Ամենասիրելի {ծնողի} ՝ երանելի յիշատակի ԿԱՅՍՐՈՒՀԻ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ Բ-ի ձեռքով

ելով, բան տեսանել: Գիտեմ, ծանր բան է զաւակի եւ {ծնողի} միմեանցից բաժանուելը, բայց ինչ պիտոյ է առնել, բ

դը։ Ինչպէս բնական աշխարհի մէջ ծնածը պահում է իւր {ծնողի} տիպը եւ բնական որակութիւնքը, այնպէս եւ աշակերտը

վերայ, քան թէ մի այլ մարդու: Միթէ՞ չգիտես, որ {ծնողին} աւելի քաղցր է իւր զաւակը, քան թէ մի օտարին: Գիտ

գլխաւոր՝ խաւար լինելը, որովհետեւ դա մեր բոլորի {ծնողն} էր. դու ուրուագիծ եւ հաշիւ կազմիր միայն առաստաղի

ամին է, իսկ յիմարութիւնը ` խաւար, որ իմ սիրական {ծնողն} է. երկրորդ ` օգնելով այդ տետրակների հեղինակներին

տայ Աստուծոյ ահեղ դատաստանի առաջեւ: Հայազգի՛ {ծնողներ}, զգուշացէ՛ք այս ծանր պատասխանատուութենից. հերի՛

րն այնքա՜ն թույլ են: Ինքդ մտածիր, ինչ կլինի մեր {ծնողների} ու նամանավանդ քեզ հետ, եթե, տերը մի՛ արասցե, ք

վերջը: Ինձ ամենից ավելի տանջում է մեր զառամած {ծնողների} դրությունը, եւ ուրիշ ոչինչ, թե չէ ամեն ինչ կաղվ

ւ դաստիարակէիր ուրիշ մարդերի դստերքը, որ, աղքատ {ծնողների} զաւակ լինելով, մնալու էին կոպիտ հասկացողութեան մ

եր է փչում: Դա ո՛չ մի ժամանակ որդի չէ մուսուլման {ծնողների}, դա հրէի տղայ է եւ բաղդի բերելով ընկել է մեր կրօ

ւելը կարող էր ունենալ խիստ շատ պատճառ, բացի նորա {ծնողների} ականաւոր եւ հարուստ լինելուց։ Պատմութիւնը մեզ չէ

իակ հնար է կին մարդերի համար, ազատուելու իւրեանց {ծնողների} կամ ամուսինների խօսքերից եւ նկատողութեններից. մա

ծնողքը եւս, ի՞նչ մեղքս պահեմ - ուրիշ նախիջեւանցի {ծնողների} նման, յարմարուելով իւրեանց զանազան հաշիւներին,

ւթիւնները եւ տառապանքը յառաջացած անհնազանդութենից {ծնողների} կամքին։ Փորձով գիտենք, որ այդ գիրքը շատ սիրելի

մանուկներին, որոնք, իւրեանց ազգութիւնը չուրացող {ծնողների} զաւակ լինելով, ուսել էին գոնէ ինչպէս եւ իցէ ժողո

չէ: Արտասուել պիտի, քան թէ սրտնեղել այն դժբախտ {ծնողների} եւ աւելի դժբախտ աղջիկների վրայ: Մենք հերիք

ա երկրորդական խնդիր չէ: Հանգստացրու նույնպես մեր {ծնողներին}: Ներքին զգացմունքս ասում է, որ ես նրանց կենդանի

պես վերջ ունի: Ես քեզ խնդրում եմ հանգստացնել մեր {ծնողներին}: Ես, փառք՝ աստծո, ողջ եւ առողջ եմ. յուրաք

աստծո, մի անգամ էլ խնդրում եմ, հանգստացրու մեր {ծնողներին}: Ափսոս որ չի կարելի գրել հայերեն, թե չէ ես ինքս

ւմ նրան իր գործերում: Հաղորդի՛ր իմ բարեւը մեր {ծնողներին}, եղբայրներին, քույրերին, փեսաներին, եղբորորդի

ն գրեցի քեզ մի նամակ, ընդորում դեռ մի նամակ էլ՝ {ծնողներիս} ուղարկելու համար, որ դու արդեն, հավանաբար, ստա

կալ եմ Ավետիքից: Ըստ որում, չմոռանաս բարեւ գրել {ծնողներիս}, եղբայրներիս, քույրերիս, փեսաներիս, եղբոր եւ

Ի դեպ, շնորհավոր նոր տարի: Անցիր, խնդրում եմ, {ծնողներիս} մոտ եւ ասա, որ ես եւ եղբայրս՝ Ղազարոսը, փառք ա

Հայ է: Բայց Հայ է միայն նորանով, որ ծնել է հայ {ծնողներից}, նորա երգը չէ եւ չէ հայերէն, երեք բառ Թուրքի,

սքով՝ կատարել այն ընտանեկան պարտականութիւնը, որ {ծնողք} պիտի կատարեն իւրեանց ազգի օգտի համար, եւ որ մնաց

է, թէ ո՛ր գերդաստանի մէջ քանի զաւակ կայ, եւ եթէ {ծնողք} չկամենան իւր ժամանակին ուղարկել իւրեանց զաւակքը ք

տութեան արդիւնք: Շատ աղքատ կամ օրական հացի կարօտ {ծնողք} վաճառել են իրենց աղջիկները, եթէ թողունք ոմանց մօ

վերայ՝ ո՛րքան ծանր դատապարտութեան արժանի էին այն {ծնողքը}, որ, իւրեանց ձեռքումը նիւթական հնար ունենալով,

, բնութեան կանոնն է, որ զաւակները թաղեն իւրեանց {ծնողքը}: Սուտ ազգասէրների սրտի մեծ ցաւի համար հարկաւ

համար վերադառնայ: Նա գտանելու չէ իւր տունը, իւր {ծնողքը}, նորա աչքին պիտի հանդիպին երկու գերեզման եւ մի ա

Ինչ ժամանակ օտար երկիր Իմ ծերունի {ծնողքը} Ուղարկեցին ինձ միայնակ, Տուին իւրեանց

նից... Մուր էր քսել տան վերայ... Իւր {ծնողքը} լացուցել էր, Ինչքը վատնել անխնայ:

նքը իրաւունք չեն տալիս մեզ ենթադրել, թէ Փարպեցու {ծնողքը} ականաւոր ոմանք էին եւ հարուստք։ Եւ սոքա են մեր պ

եւելի եւ հարուստ մարդիկ պիտի եղած լինէին Փարպեցու {ծնողքը} ։ Երկրորդ, Փարպեցին, խօսելով իր մարդու ծառայ

այից, հարցրեց նորանից, թէ տա՞նն էին արդեօք նորա {ծնողքը}: Մանուշակը այս հարցմունքի վերայ շփոթուած, կա

մէր անգամ պարոն Մկրտիչը, որին պիտոյ է տային նորա {ծնողքը}: Պարոն Մկրտիչը շատ հասարակ եւ անկիրթ մարդ էր

ւր կին առանց հարցանելու նորա կամքը, եւ Մանուշակի {ծնողքը} եւս, ի՞նչ մեղքս պահեմ - ուրիշ նախիջեւանցի ծնողնե

ր հետ իւր հարսանիքի վերայ խօսի, մեր տեսածը, եթէ {ծնողքը} խօսում էին այդ մասին, աղջիկը լուռ եւ տրտում կը ն

աղջիկները ոչինչ չէին խօսում, այն էր պատճառը, որ {ծնողքը} կապում էին նոցայ բերանը, ինչպէս այս րոպէիս դու,

նուշակի կուրծքիցը դուրս թռաւ մի խոր հառաչանք, որ {ծնողքը} չնկատեցին, խորացած լինելով իւրեանց առարկայի մէջ

րութիւնքը. այս պատճառով Մանուշակը մեղադրելով իւր {ծնողքը}, չէր դատապարտում իւր անձը ստահակութեան մէջ, որո

կամենում բժշկի գալը եւ աշխատում էր հաւատացնել իւր {ծնողքը}, թէ հիւանդ չէր ինքը: Թիւթիւնճի-օղլուն այնպէս

ղած, որին մինչեւ այսօր օրհնում են Նախիջեւանի ծեր {ծնողքը}, հագնում է իսկոյն հանդերձը, առնում է իւր հետ մե

ի Գվիպուսկօյա գաւառում, Լօյոլա ամրոցի մէջ։ Նորա {ծնողքը} թէպէտեւ երեւելի մարդիկ էին, բայց ո՛չ հարուստ։ Ի

անպատճառ դառնում էին Յիսուսեան, մինչեւ անգամ եթէ {ծնողքը} եւս չ'կամենային, որովհետեւ Պապից Յիսուսեան Կարգի

ը, բայց աւելի թեթե՞ւ է այն գազանական գործը, երբ {ծնողքը} եփում են եւ ուտում են իրենց զաւակները: Յայտնի է

րապելով՝ Ինձ ճանապարհ բանայի։ Իմ {ծնողքըս} ու բարեկամք Տըխուր նըստած միայնակ, Ես

րեխայի սկզբնական, ընտանեկան դաստիարակութիւնը իւր {ծնողքի} ձեռքով: Շատ անգամ մի զաւակ, տան մէջ հոգու վատթա

անկերպարան խաւարի բաբելոնեան գերութեան մէջ, իւր {ծնողքի} յաւիտենական դատապարտութեան համար: Այնտեղ, ուր չ

մինը սիրելի կը լինէր առաւել քան թէ միւսը, չէ՞ որ {ծնողքի} համար զաւակները միեւնոյն են, չէ՞ որ մի աչքով կը

իւն է, պարոն Մկրտիչ, զոքանչի համար եւ առհասարակ {ծնողքի} համար, փեսայի նոցայ տուն գալը, - ընդհատեց նորա խ

տճառ, Մանուշակը մահացու մեղք էր համարում ծիծաղել {ծնողքի} վերայ, թէեւ որչափ ես պակասութիւնը ունենային: Ճշ

խնդրելու, բայց ոչինչ պատասխան չստացաւ հարսնացուի {ծնողքի} կողմից. նա անհանգիստ էր այս բանի մասին, մանաւան

րմեռանդ աղօթում: Այո՛, սարսափելի յանցանք է {ծնողքի} կողմից, երբ նոքա անառակութեան են ծախում իրենց զա

տում կը նստէր, կամ, եթէ կամենար առաւել ցոյց տալ {ծնողքին} իւր պարկեշտութիւնը եւ տխրութիւնը նորանցից բաժանու

ա ասում էր. " Տիրածի՛ն, ես չեմ կարող ընդդիմանալ {ծնողքիս} կամքին. այո, եւ օգուտ եւս չունիմ ընդդիմանալուց

ւառ եմ, ձուկի նման մունջ. ձայն չունիմ, որ ասեմ {ծնողքիս}, թէ ես չեմ կարող կին դառնալ այդպիսի մարդու, որի

եզուիս մինչ կապերը Արձակուեցան, բացուեցան, Մինչ {ծնողքս} իմ ձայնից Խնդացին ու բերկրեցան, Նախկին խօսքն որ

եզուիս մինչ կապերը Արձակուեցան, բացուեցան, Մինչ {ծնողքս} իմ ձայնից Խնդացին ու բերկրեցան, Նախկին խօսքն, ո

ի կերպ պիտի շուտով աւարտել, որ մի՛ գուցէ յանկարծ {ծնողքս}, մի երկու օրուայ մէջ ձեռքս ոտքս կապած, վեր առնո

ից պակաս չենք, ո՞վ է տուել մեզ քաղաքավարութիւն, {ծնողքս} մի կին մարդու մօտ տուել էին ինձ կարդալու 9 տարեկա

որի հետ միացել եմ մի անխզելի կապով: Նորա հետ եմ {ծնուել}, նորա հետ եւս պէտք է թաղվիմ միեւնոյն գերեզմանի մ

ձե՛լով մահը աշխարհ մտաւ"։ Դեռ երկո՛ւ մարդ միայն {ծնուել} էին Ադամից աշխարհի երեսին՝ Կայէ՛ն եւ Աբէլ, նախա

լի Արտաքսուեցաւ զոյգն այն Փշոց աշխարհն, ուր Եւան {Ծնում} է ցաւո՛վ մինչ այսօր, Թէեւ եկել է Մեսիան: - Իսկ

եանը, փախցնում է մի մարդ. նոցա զուգաւորութենից {ծնում} է այս կարդինալը: Սա իւր մանկութեան օրերում պատահ

ասածին պէս, " ցաւե՛ր են յղանում եւ անօրէնութի՛ւն {ծնում} "։ Աղօ՛թք էլ չեն անում իսկի քարոզողի համար։ Բաց

պէս նաեւ առաքումն այնորիկ առ վեհափառ կաթողիկոսն, {ծնունդ} իցէ նեխեալ ուղեղի, ոյր ուրուք եւ իցէ հնարողի զառ

Հա՛յ կանայք, դուք որչափ եւս նոր ժամանակների {ծնունդ}, այնուամենայնիւ դուստր կամ թոռներ էք այն մեծահոգ

ց, ի սեղծմանէ աշխարհի մինչ ցարդ են ամք 7368. զի {ծնունդ} Քրիստոսի դիպաւ ի վեցերորդ դարում, այն է ՚ի 5508

էս վարդապետէր Նիկոդիմեայ, ըզմկրտութիւն անուանեալ {ծնունդ} ի ջրոյ եւ ՚ի Հոգւոյ: 15) Երես 94. Հարց. -

" Անունս է Ոգի հայասէր մարդկան. {Ծնունդ} եմ միակ սիրոյ մարդկութեան. Սկզբից մինչեւ այ

լոկ սպառնալիք չհամարէ կամ րոպէական վաղանցուկ կրքի {ծնունդ}, ո՛չ, ո՛չ: Այժմ եւ մինչեւ մեր գերեզմանի ափը վյ

օրինակ պար առնուլ ի նախնեաց. բնական է զի ներկայն {ծնունդ} է անցելոյն եւ ծնեղ ապագային, բայց եւ ժամանակն ու

Պռօշեանցը գիտէ այս, որովհետեւ Արարատեան աշխարհի {ծնունդ} է եւ իր գրուածքի մէջ գլխաւորապէս հետեւում է բուն

որա վերա բնության պայմանները: Լեզվի հղությունը, {ծնունդը}, տղայությունը, մանկությունը, եւ այլ հետեւյալ հ

ով չափ ցանկանում ենք, որ արգոյ հեղինակը իւր մտքի {ծնունդը} աւելի պատշաճաւոր զգեստով հանդէս հանէ երբեմն մեր ը

մից. այդքան տարի ծառայելու վարձը... - Նոցա {ծնունդը} չորանայ, նոքա իմ տունն են քանդել, - ասելով լցնո

Կոմս էմմանուէլը, եղբայր, ապա նզովեալ լինի դորա {ծնունդը}. ինչ հարկաւոր է մեզ հրաւիրել մի այդպիսի գազան մե

ուած լսւում էր օդի մէջ մեր բերանից, մեր իսկ մտքի {ծնունդն} էր։ Լեզուի պաշտօնը այստեղ այս էր, որ մեր մտքի հ

ք նորանց, այլ, որպէս քաղդէական սերմից յառաջացած {ծնունդներ}, քարին ենք զարկում: Շատ լաւ գիտենք, որ մեք

տանն անտես։ Հայաստանի եթէ նախնի {Ծնունդները} քեզ մեղան, Ի՞նչ է մեղքը այժմեանների,

ամենարդար դատապարտութիւն այդպիսի պակաս եւ անկազմ {ծնունդների} համար... Բայց Աստուծոյ սիրու համար ասացէք՝ ինչպ

խղճահարեսցի, թէ պարոն Թաղիադեանցն զվառ եւ զսուրբ {ծնունդս} մտաց իւրոց ճախարակեալ յանդիման կացուցանէր ի զգեստ

յս՝ ռամիկ, զի բաց ի լատինականէն գիտէ եւ զայլս՝ {ծնունդս} լատինականին: Իսկ միւսն, ո՞վ հիւանդութեանս մտաց

ուխ, Յանգայտ իւր ծոց զորդիս գգուեալ որովայնի իւր {ծնունդք} ։ Նոր տեսարան՝ նոր ոլիմպոս ՚ի քեզ Մասիս երեւի,

կարեաց հօր իմոյ զի սպանից զՅակովբ զեղբայր իմ ". {Ծնունդք}, գլ. ԻԷ, համ. 41։ Նօտր գրով տպուած խօսքերը հ

վաճառեցին զՅովսէփ Իսմայելացւոցն քսան դահեկանի ". {Ծնունդք}, գլ. ԼԷ, համ. 28։ § 30. " Եւ բամբասեցին

առին իւրեանց կանայս յամենեցունց զոր ընտրեցին " ( {Ծնունդք}., գլ. Զ, համ. 2)։ § 42. " Եւ ահա այր Ի

. եւ ոչ ուրէք գտանէր, զի փոխեաց զնա Աստուած " ( {Ծնունդք}, գլ. Ե, համ. 24)։ § 46. " Եւ օրհնեաց Աս

եւ բազմացարուք եւ լցէք զերկիր եւ տիրեցէք դմա " ( {Ծնունդք}, գլ. Թ, համ. 1)։ § 47. " Եւ ահա կառք հր

ը, ոչ այլ ինչ է, բայց եթէ մին թարգման, որ մտքի {ծնուցածը} դուրս է հաղորդում ուրիշներին։ Տարակոյս չկայ հին

ր համար մի չարութեան գործիք, եւ կ'աշխատի նորանով {ծնուցանել} եւ կերպարանագործել այն չարութիւնքը, որ վաղուց յղ

այդպիսի խարդախութիւնք կարող են մեծ անպատուութիւնք {ծնուցանել}: Այսպիսի խօսքերով համոզում է Բէգզադէին, որ կա՛մ

է տեղի տալ միւս կիրքերի, որ հանգամանքը կարող են {ծնուցանել}: Ազգութիւնը հարկաւոր է եւ օգտակար այն ժամանակ,

ի այնպիսի երաժշտութիւն, որից կարող էր մի գաղափար {ծնուցանել} իւր մէջ Հայոց ազգի երաժշտական ճաշակի կամ հասկացող

տանը յառաջուց մի ծննդարան պատրաստէ գիտնական որդիք {ծնուցանելու} համար, թո՛ղ կաթ պատրաստէ նորանց սնուցանելու համա

րդը եւս իւր նման Աստուծոյ ստեղծած էր, այլ իսկոյն {ծնուցանում} է իւր եւ այդ մարդու մէջ մի թուաբանական յարաբերութ

ւ վիրաւորէր նորա հոգին: - Այս բոլոր կանոնները {ծնուցանում} են մի կանոն, որ ողջից մեծն է, սէր, այս է մարդո

հաշուի եւ համարի տակ դնել այն հանգամանքները, որ {ծնուցել} էին այդ սկզբունքը եւ որոնց մէջ միայն, որպէս իւրե

, որ սովորել է խնդիրը քննել, քրքրելով նորա բոլոր {ծնուցիչ} պատճառքը, նա տեսնում է, որ միմիայն Անգլիոյ մէջ

օր է հոկտեմբերի 17-ը: Նրա խմբագիրը բարի ժամու չի {ծնվել}. իսկ Անանիան, չար ոգու նման, հենց պատրաստ է այ

օտ մնայ"։ Մեք վկայում ենք, որ այս պայմանը {ծնրադրութեամբ} կ՚ընդունին, քանզի սո՛ւրբ է, քանզի մարդկայի՛ն է

պարզ ցոյց է տալիս, որ այդ փիլիսոփայ պարոնը ինքը {ծնրադրութիւնից} աչք չի բանում այս կամ այն վարդապետութեան առջեւ:

, աղօթկերի Նարեկը, Եփրեմ Խորինը, Սաղմոսը, Սօսի {ծնրադրութիւնից} քարերի փոս ընկնիլը, Գարեգնի սրտի զեղմունքը, Իւղ

ի կապ. Նոյն Ալեքսանդր Մակեդոնեան Որպէս {ծնւում} է մի կաթ. Ընդհանուրի չափից է կախ Ողջ ա

քը եւ քարշած իւրեանց մէջ, ծռել են որի աչքը, որի {ծնօտը}, որի ոտք ու ձեռքը: Այս մարդիկը ինքեանք պատմում

Բերանները մեծ, համարեայ թէ մինչեւ այնքան, ուր {ծնօտը} կապւում է գանգի հետ: Շրթունքը բարակ, չոր, քարշ

ց նա տուժե՜ց... որովհետեւ ես իսկոյն Նրա ներքին {ծնօտի} տակ ցից դրի... Ու զարթնելով իր խոր քնից ` Հրե

մ երեu ոչ առնեն. Ամենեքին զիս թողին ձեռս ի {ծնօտի}, աչս ի լաց Սիրտ իմ ցաւօք գելանի, սակայն ի

Խայտառակեաց զիւր զհայր Գերծեալ զմօրուսն {ծնօտի}: Ո՛չ զիւր զդաժան գէթ հոգի Ետ յողջակէզ

ին ոյժը թափել ուզեց Ընդդիմանալ րոպէին, {Ծնօտները} սաստիկ սեղմեց Ատամները ճռացին, Թափուա

չէ՛։ Հաւատքից եւ ուսումից զո՛ւրկ են, գործի մէջ {ծո՛յլ} եւ անհամբե՛ր, որոնցից, նայելով այն տգիտութեանը

լով նոցա մարդասիրութիւնը, չէր կարող այն աստիճանի {ծո՛յլ} լինել, չասենք անքաղաքավարի, որ Մարզպանին գրած Թ

Այսօր տօնն է մեր Մեսրովբի, Ուրացողք, {ծո՛ւնկ} չոքեցէք: ՈՒՂԵՐՁ Առ Մեչուխեչան ի Կոստ

նի գրեց ձեռքը Տապանաքարիդ վրան: {Ծո՜ւնր} եմ դնում ես այդ քարին, Ութսուն եօթը տարուց

Խնդրեց Մուսայց պարը, Հիւր ընդունել իւր {ծողում}, Ուր սառուցնե միշտ ճնշում... Շա

Սարգիս, արի, արի շուտով շալակիր այս անպիտան եւ {ծոյլ} կենդանին: Ի հարկէ Սարգիսը եւս պիտոյ է հրամանակատ

ողերը, անառակ կանայքը, արբեցողքը, նախանձողքը, {ծոյլերը}, ագահները, որկրամոլները. մի խօսքով դժոխքի բոլո

դնել առանց եմ, ես է'ի. օրինակ, " ի՞նչ են անում {ծոյլերը} "՝ " ուտում, խմում, պառկում ", այսինքն՝ ուտո

ատասէրը. Արեւծագին քաղցր քնով Քնում է {ծոյլը}: Կը գան վարդապէտք Մին մինի հետքից,

Ուսանողաց առաջիցը Նոր լոյս կը վառեն: {Ծոյլը} զրկուած է ` Նաեւ սորանից, Նա չգիտէ այ

ւում էր Տարանտելլան (tarantella պարի անուն է): {Ծոյլը} զբօսնում էր, սիրահարքը հանդիպում էին միմեանց, պ

, որ կերակրում է ճնճղուկները: Սիրտս արյունի {ծով} է, բայց այնքան հոգու զորություն ունիմ, որ ոչ ոք

ավակից եղիր որպես բարեկամ. ասացի՝ սիրտս արյունի {ծով} է: Խնդրեմ Նազարյանցի բանը ոչ ոքի մի՛ ասա, հարկա

կնեցա ի Թիֆլիսէ դէպ ուղիղ ի Փօթի եւ անտի ընդ Սեաւ {ծով} է Կոստանդնուպոլիս:. Անդէն ըստ պատշաճեալ կար

տանգելով վտանգի ի ձմեռնային ճանապարհորդութենէ ընդ {ծով}, իսպառ թողեալ զշոգենաւն, ելի ի Գէնուա ի ցամաք,

տանդնուպօլսոյ ուղղեցի զընթացս (Անգլիայի մտեալ ՚ի {ծով} ի 21 դեկտեմբ., յուսալով ելանել ի Մարսիլիա, այլ

տանգելով վտանգի ի ձմեռնային ճանապարհորդութենէ ընդ {ծով}, ելի ի Գէնուա ի ցամաք եւ անտի երկաթուղով գնացի մ

նգամ այդ անշունչ էակի անգիտակից ազատութեանը: Սեւ {ծով} ասացի, միտքս եկաւ. նորերումս այդ ծովի մէջ մի նա

ժում են իւրեանց հպարտ բարձրութենից, դարձեալ դէպի {ծով}: Այս, բնութեան օրէնք է, օրէնք, որ մի մազի չափ

որ աստուած այրեց, Ու անշարժ աշխարհը մեռեալ {ծով} ասեց, Նորանից դէն դաշտումը դեղնագոյն Նեղոս

էջ. Կարօտ շատ նստաւ Դալար արօտի, {Ծով} դարձաւ թափած Արցունքըն աչքի։ Քո

մ կենաց, Խաղաղութէամբ առագաստեալ ընդ անհուն {ծով} փորձանացէ: Այս սրտաբուխ աղօթքից յետոյ իմ թո

երի հոգիները։ Այս մարդիկը, վաճառականների նման, {ծով} ու ցամաք ման են գալիս՝ իրենց մտքի խորհուրդը երկն

եւ հոգու մէջ իրագործելու համար։ Սոցա քարոզիչքը, {ծով} եւ ցամաք ոտի տակ առած, հողմի թեւերով թռչում էին

ւելն ուշաբերեալ, զի սուրբ եկեղեցի չէ ընկեցեալ 'ի {ծով} զայն խառն զանգուած։ Յայս ակն եդեալ իմ յօրինեցի զ

լ է տրւում կառուցանել ձեր յատուկ ծախքով վաճառական {ծովագնաց} նաւեր, հիմնարկել հարկաւոր եւ օգտակար ֆաբրիկայք,

էպ ոչինչ ունի ցոյց տալու: Երեք ու կէս նաւ՝ բացի {ծովագնացութենից} ուրիշ ամեն բանի պիտանի, մի քանի հազար քաղցած ու

անգլիական ժուռնալները: Դա մեծ առաջադիմություն է {ծովագնացության} համար զորեղ քամիների ժամանակ: Այդպիսի մուշտակի օ

կան, իսկ մյուսը անգլիական, կանգնած են Մեսսինայի {ծովածոցի} մեջ, որպես պահապան մանուկ ազատության: Որչափ

տանվում է այլ կրոնավորների ձեռքում: Նեապոլսի {ծովածոցում} կանգնած են նույնպես զինվորյալ ֆրանսիական եւ անգլի

եւացիք. ուրիշ ամենը թողած, նոցա մօտակայ Գեղամայ {ծովակը} եւ Վարագայ սարը շատ անգամ յիշւում է մեր պատմութեա

է թշնամութեամբ այդ պաքսիմատները ձգել են այն գինու {ծովակի} մէջ, որ Ձեր ամբողջ տարեկան պաշարն էր, այդ պաքսի

, որ իւր նախահարց ժառանգութեամբ տիրում էր Գեղամայ {ծովակին}, մինչ դեռ Հայաստանը գտանւում էր Պարսից իշխանութե

այից Սուեցեան պարանոցով, Կարմիր ծովով Հնդկաստանի {ծովահայեաց} Բոմբայ քաղաքը, կամ մի փոքր հեռի, Կալկաթայ:

, որ ունէին իւրեանց սեպհական գործակատարքը ամենայն {ծովահայեաց} քաղաքներում։ Հօլլանդացիք եւս հետեւում էին այս բա

կը, այնքան ուժով կը լինի քամին իրիկնապահին: Շատ {ծովահայեաց} քաղաքներ ունին իրենց իրիկնաքամին, որ ծովից է փչո

վելացուր սորա վերա եւ այն դժոխային եղանակները կամ {ծովային} մրրիկները եւ վտանգները, որոնք շատ նավեր եւ շոգեշ

նաւը, որ նաւում էր Պալեստին։ Բանի տեղ չ'դնելով {ծովային} հիւանդութիւնը՝ նա սեւ հաց էր ուտում եւ նաւի սպաս

ւգալիայի եւ Վենետկի մէջ պատերազմ բացուեցաւ, որով {ծովային} ճանապարհորդութիւնը շատ վտանգաւոր դարձաւ։ Այն ժամ

մէջ, յետոյ ապստամբեցան իւրեանց թագաւորի ընդդէմ, {ծովային} աւազակ դարձան եւ այժմ աշխատում են Չինաստան մտանել

մը հաւասարաչափ ունէր նորան, եւ այլապէս մեծանալու {ծովանալու} չէր մի անդամի ազատութիւն, եթէ չխլէր նա մի այլ իւ

անշան երեւոյթ՝ նաւապետը ծանօթութիւն տուեց Սինոպի {ծովապետին}, որ, իսկոյն մի նաւ ուղարկելով հանդերձ բանագէտ մ

րհ, զի յաւուրս մեր շատ եւ շատ էին դժուարութիւնքն {ծովացեալ} եւ յանհնարինս ճիւղաւորեալ գիտութեանց, առանց ի վե

, մանաւանդ՝ Փոքր Ասիա, որ աւելի հրապուրիչ է իւր {ծովեզերեայ} դրութեամբ: Հերիք է, որ մի երկու գլխաւոր եւ

նդկաստանի ափերի մօտ մի ահագին փոթորիկի դիպեցանք. {ծովեզերեայ} բնակիչների բարեսիրտ հոգացողութեամբ հազիւ կարողացա

վ թռչում էին անհաւատալի տարածութիւններ, Սպանիայի {ծովեզերեայքից} սկսած մինչեւ Չինաստանի անհիւրընկալ, ժանգոտ երկաթ

խարիսխ ու կանգնեցաւ հանդարտ նաւահանգստում: {Ծովեզերքից} կնատ մարդիկ տեսնելով այս վտանգը, Գուշակեցի

ը անցաւ, ծովը հանդարտեց. Շատ հեռի չէինք մեք {ծովեզերքից}... Ջրեղէն դաշտում, դեռ նոր խաղաղած Մ

մէջ էր եւ օգնութեան կարօտ էր: Բենկալայի եւ մօտիկ {ծովեզրեայ} բնակիչները բազմութեամբ դիմում էին ծովի ափը ականատ

ս դեռ բաւական ժամանակ վազում են կատաղութեամբ դէպի {ծովեզրը} փրփրած ու դէպի վեր ցից ցից գագաթներով սուր անկիւն

իում։ Կսաւիէ ուղեւորեցաւ շուտով դէպի մարգարտաբեր {ծովեզրը}, ուր գտանւում էին Պօրտուգալացոց գաղթականքը։ Այն

տք կոխել Սիկիլիա կղզին: Երբ մեր շոգենավը մոտեցավ {ծովեզրին}, Մեսսինայի նավահանգստում կանգնած էր մի ահագին բա

ա փոխանակ կանգնեց եկեղեցիներ եւ ժամատուններ։ Այս {ծովեզրից} անցաւ նա Տրաւանկօր։ Այս շրջմոլիկ Եւրոպացի մեծ բր

րիշների փորձերից, որ փորձողներին արժում են արեան {ծովեր} եւ որ բոլորովին ձրի ներկայանում են մեզ, իբրեւ օր

սիսում դաշտերը ծածկուած են յաւիտենական ձիւներով, {ծովերը} գտանւում են սառցապատ բանտերի մէջ: Հիւսիսում՝ ար

որ ուրիշ աշխարհներում փեսայի պէս դուրս է ելանում {ծովերի} ծայրերից՝ իւր ոսկեղէն ճառագայթները ցոլացնելով կա

աշխարհի չորս կողմից. Անտառներից, ձորերից, Խոր {ծովերի} տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն կ

աշխարհի չորս կողմից. Անտառներից, ձորերից, Խոր {ծովերի} տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն

աշխարհի չորս կողմից, Անտառներից, ձորերից: Խոր {ծովերի} տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն կ

լով մի փոքր պաշտպանութիւն, մտանում էր խորհրդական {ծովերի} մէջ՝ մարդկութեան համար նոր աշխարհ բանալու։ Միւս

Հողմերից թեւ առած, թռչում ես, Մեչուխեչա, {Ծովերից} ու ցամաքից քեզ արգելք չկայ. Մեռուցիր ժաման

` ցամաքում բնակուողներին, իսկ երրորդում ` որոնք {ծովերում} էին բնակւում: Յանկարծ կատուն մլաւեց: Պառա

ն քո գրվածքում: Ես հաջողությամբ կդառնամ, եթե {ծովը} եւս հաջողե: Մնաս բարյավ, քաղցր տեսություն:

(de facto) վերջին հետքերը քշեցին հեռու դեպի բաց {ծովը}, ապա միաժամանակ, նա չէր կարող չտեսնել եւ չզգալ

անելով մեր յոյսը, ձգէինք մեր անձը յուսահատութեան {ծովը}: Ասում էք, թէ Խորենացու ողբից բան չէ յառաջացել

ծաթի ապրանք հաւատացի, բայց թէ նորան վաճառած, թէ {ծովը} ձգած, միեւնոյն է: Ո՞վ մի կոպէկ կը տայ այժմ նորա

աստիճանաւորների ձեռքը, այսինքն՝ անձրեւի երեսից {ծովը}: Տեսաւ կառավարութիւնը, որ այս տեսակ ազատու

վ կտրում էր ճանապարհի երկարութիւնը: Զայրանում էր {ծովը} մեր յանդգնութեան վերայ եւ կատաղաբար փրփրում էր:

գնար նոյնպէս, պիտոյ է գլորէր ինձ յուսահատութեան {ծովը}: Բայց Աստուած ողորմեցաւ երեսիս ջրին: Վառեցի կրա

կայծակը թնդաց... Կուլ տուեց բոլոր անյատակ {ծովը}... Կայծակի թունդը, մրրկի ձայնը.

ձակեցին այնքան շատ հոգի: Մրրիկը անցաւ, {ծովը} հանդարտեց. Շատ հեռի չէինք մեք ծովեզերքից.

րծանեց նոցա կուռքերը, կռատունները, թափեց բոլորը {ծովը} եւ նոցա փոխանակ կանգնեց եկեղեցիներ եւ ժամատուններ

րիկնաքամին, որ ծովից է փչում, այն դիպուածներում {ծովը} կատարում է Մասիսի պաշտօնը, որովհետեւ իւրը աւելի

ռաջարկողքը, որ ամիս ու կես կամ lիսուն օր միմիայն {ծովի} վերա պիտի ճանապարհ կատարել: Մեք որքան կարողացանք

զընթացս իմ ի Կոստանդնուպօլսոյ յԱնգլիա, մտեալ ՚ի {ծովի} 21 դեկտեմբ., դեպ ուղիղ ՚ի Մարսեյլ քաղաք ֆրանսիա

նամ մի քանի ժամանակ: Սուեզից մինչեւ այստեղ 24 օր {ծովի} վերա էի. շատ մրրիկների եւս պատահեցի: Կարմիր ծով

իսային արեւելեան մրրիկները խռովում են անդադար Սեւ {ծովի} տարածութիւնը: Ողջ եղիք: Միշտ պատրաստական խո

րինակ կեանք: Շատ անգամ սրտիս նեղութենից գնում եմ {ծովի} ափը եւ, տեսանելով Սեւ ծովի սպիտակ փրփուրները, ո

ս նեղութենից գնում եմ ծովի ափը եւ, տեսանելով Սեւ {ծովի} սպիտակ փրփուրները, որ շատ հեռի տեղերից երեւում ե

եանը: Սեւ ծով ասացի, միտքս եկաւ. նորերումս այդ {ծովի} մէջ մի նաւ, անցանելով Սինոպի առաջեւից, նստաւ ցա

տնական բնագէտների, ստուգուեցաւ, որ այդ տեղերում {ծովի} տակին կան շատ երկաթահանք եւ մագնիսաքար, որ պատճա

դ, համբերութեամբ կարդան այս տողերը: Երբ Սեւ {ծովի} նաւարկութիւնը կապուեցաւ, երբ ես մի փոքր թեթեւացա

լորեքեան անյայտանանք որպէս մի կաթիլ ջուր՝ ահագին {ծովի} մէջ: Հա՛յ կանայք, մեր ազգը աւերուել է այժմ

, օրըստօրէ կ'անհետանան, որպէս մի կաթիլ համատարած {ծովի} մէջ: Ամերիկան, Աւստրալիան, այլ երկիրներ եւ կղզ

ւթիւնը, որից կեանք էր ստացել սերունդի նահապետը: {Ծովի} ջուրը գոլորշիանալով բարձրանում է մինչեւ ամպերը,

ութիւն եւ ահա այն թռուցիկ շոգիները, որ թողել էին {ծովի} հորիզոնական մակերեւոյթը, իբրեւ անձրեւ կամ իբրեւ

Ուղեւորը ղեկը ձեռին՝ եթէ արթուն կը նաւէ, {Ծովի} կատղած բիւր ալիքը նորա համար ոչինչ է: Նա գի

ղ նա թարգմանէ զրպարտութիւնը, Թո՛ղ մխիթարուի {ծովի} ափերում, Մեք ազատութեան ենք միայն թարգման

րկից կոտրուելով կամ արմատից պոկ գալով ծառը չնկնէր {ծովի} մէջ եւ մարդը չտեսնէր, որ փայտը ջրի տակ չէ գնում

փիաճաճանչ առաւօտ: Մեր շոգենաւը սուրալով կապուտակ {ծովի} յստակ եւ հարթ մակերեւոյթի վերայ, անզգալի կերպով

դէպի երկինք էին բարձրացնում եւ երբեմն ճեղքում էին {ծովի} անչափելի ջրադաշտը եւ մեզ անփախչելի մահ սպառնալով

մօտիկ ծովեզրեայ բնակիչները բազմութեամբ դիմում էին {ծովի} ափը ականատես լինելու այս ահաւոր տեսարանին: Ամենե

րս գալով ամպերի տակից, լուսաւորեց երկնքի երեսը: {Ծովի} խաղաղել էր: Թէպէտ մեք կորուսել էինք մեր բոլոր ապ

ինք մոռանալ, որ նա կարկառեց մեզ իւր հզօր բազուկը {ծովի} անդունդի մէջ, եւ մեզ դուրս խլեց նորա կոկորդից.

ոխանակ, Աստուած, ես քեզ ողորմիմ ասողը չէ՞ր, որ {ծովի} վերայ ոտքով վազեց դէպի նաւը, որով Աստուած, ողոր

մոռանում է իւր շրջակայքը, նա դուրս է գալիս մտքի {ծովի} վերայ եւ այդ ճանապարհորդութեամբ ապրում է այն րոպէ

կամակոր լռութիւն: Կոմսի միտքը նմանում էր մի {ծովի}, որ երկար ժամանակ մրրկից ալէկոծուելով, չէ կարող

ց գագաթներով սուր անկիւնաւոր ալիքները, մինչեւ որ {ծովի} մրրկից ստացած ուժը թուլանայ եւ ալիքների սուր եւ կ

կի թունդը, մրրկի ձայնը. Խուլ աղաղակը կատաղի {ծովի} Միախառնուեցան վերջին ձայնի հետ, Որ արձակ

Չէ կարելի մաքրութիւն քարոզել եւ ապականութեան {ծովի} մէջ լողալ: Չէ կարելի նորի շինութիւնը սկսան

տակ եղած ուրիշ սարերի ձիւնական գօտին: Հաշուելով {ծովի} մակերեւոյթից, Արարատի ձիւնական գօտու բարձրութիւն

ղեր կան մեծ եւ փոքր Հայաստանի մէջ, որ մօտ են Սեւ {ծովին} եւ Միջերկրականին, երկու, երեք, չորս կամ հինգ օ

: Սարերի նման մեծամեծ ալիքի Կատաղած {ծովին} եղած խաղալիկ, Գալիս էր մի նաւ, ջարդուած կայ

ովի վերա էի. շատ մրրիկների եւս պատահեցի: Կարմիր {ծովից} դուրս գալու ժամանակ կանգնեցանք չորս ժամ Ադեն քաղա

րագործութիւնը, միւս մասերում, որ թերեւս հեռի են {ծովից}, նոյնպէս կը զարթի: Վաճառականութիւնը կը լրա

իշեմ. ես տեսայ դարձեալ, Մինչ դուրս էր գալիս {ծովից} լայնարձակ. Հազար պչրանքով, քնքուշ շարժմունք

սաւիէ մի փոքրիկ նաւով անցաւ այս միջոցին հնդիկների {ծովից} եւ հասաւ մինչեւ Եափոնիայ։ Յիսուսեանք տեսան այստե

ն միաւորութեան մասին խօսեցանք - յայտնի է թէ որպէս {ծովից} մի կաթիլ ջուր առնելով - եւ ասացինք, որ այդ միաւո

ծովահայեաց քաղաքներ ունին իրենց իրիկնաքամին, որ {ծովից} է փչում, այն դիպուածներում ծովը կատարում է Մասիս

ըր), Ալեքսանդրիայից Սուեցեան պարանոցով, Կարմիր {ծովով} Հնդկաստանի ծովահայեաց Բոմբայ քաղաքը, կամ մի փոքր

ելովն Յիսուսի, օրումս առաջ դրվեցայ ելանելոյ աստի {ծովով} առ ի յերկիրն Մադրաս եւ Կալկաթայ, վասնորոյ դեֆտեր

Վերջին անգամն էր, աւել չտեսայ, Գնում էի {ծովով} հեռաւոր աշխարհ․․․ Երկինքը մթնեց, մրրիկը սուլ

. զաւուրս 28, ուրեմն զաւուրս 38 ունիմ լողալ ի {ծովու}, ապաստան արարեալ զկեանս ի չնչին փայտն: Յուսա

ին Նախիջեւանայ 5000 ռուփի եւ ասէ, թէ ինքն ելանէ {ծովու} ՚ի Բատավիոյ ի Մադրաս կամ ՚ի Կալկաթա, կտակակատար

տակեալ են անօթք, կորնչի անհետ, որպէս կաթիլ մի ի {ծովու}: Զայս ահաւոր ճշմարտութիւն խոստովանի ամբողջ Եւրոպ

սաց, վիշտս 'ի քաղաքի, վիշտս յանապատի, վիշտս 'ի {ծովու}, վիշտս 'ի սուտ եղբարց։ 'Ի ջանս եւ 'ի վաստակս,

ալիոյ՝ հիմնել եւ հաստատել ի կապոյտ ալիս Ադրիտեան {ծովու} ՝ զհաստահիմն կայարան հայկական հնախօսութեան, եւ ի

երեւեալ, հանգոյն փոքրիկ նաւակաց՝ յածելով միշտ ի {ծովու} խորշ առանց զարձակավայրս ծովուն թեւակոխելոյ: Պատո

պառաժուտ կղզի երեւեց: Ահա՛, նա դարձեալ {ծովում} լողալով Դիմում է դէպի քարքարուտ կղզին. Մ

տանել յայլ շոգենալ, որ զեզերբ քերեալ Միջերկրական {ծովուն} երթալոց էր ՚ի Մարսէյլ եւ ըստ այսմ, զառաջինն զկայ

ել յայլ շոգենաւ, որ ընդ եզերօք նաւել Միջերկրական {ծովուն} երթալոց էր ի Մարսէյլ եւ ըստ այսմ զառաջինն զկայ առ

աց՝ յածելով միշտ ի ծովու խորշ առանց զարձակավայրս {ծովուն} թեւակոխելոյ: Պատուելի հեղինակդ, չգիտեմք թէ վասն

զուարթ յետ տապոյն. Որպէ՞ս լերինք, հովիտք, {ծործորք} Մերկացեալ զձոյլ սառին, Ընդ շունչ գարնա

է մեր հայրենիք այրիացեալ զիւր գլուխ, Յանգայտ իւր {ծոց} զորդիս գգուեալ որովայնի իւր ծնունդք։ Նոր տեսարան

Ու ինքը զուրկ ամենից Պիտի մտնի սեւ հողի {ծոց}, Խաւար ու զուրկ պարզ լուսից։ Մա

Դու յաւիտեան քնեցիր. Ա՛ռ ինձ քո մօտ, քո {ծոց}, քո գիրկ, Ինչու՛ անտէր թողեցիր: Իմ

 {ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ} ՆԿԱՏՈՂՈԻԹԻՒՆՆԵՐ ԲԵՐԴԻ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ [ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ Ն

ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ ՆԿԱՏՈՂՈԻԹԻՒՆՆԵՐ ԲԵՐԴԻ ՅԻՇԱՏԱԿԱՐԱՆ [ {ԾՈՑԱՏԵՏՐԻ} ՆԿԱՏՈՂՈՒԹԻՒՆՆԵՐ] ՄԱՏԵԱՆ ՅԻՇԱՏԱԿԱՔ [1859] Վառ

էջ գործադրելի չեն, այս կամ այն կերպարանքով ծալիր {ծոցդ} դիր, կամ գնայ համալսարանների պատշգամբներում քարո

ումը մի գաւազան եւ ժանգոտ հրացան առանց հրացայտի, {ծոցերը} լիք մանր քարերով եւ խորտակուած շիշի կոտորակներով

չունեն: Ավելին, շատերը ետ են դառել մեր եկեղեցու {ծոցը}: Յուրաքանչյուր ոք, ով այդ խնդիրը դիտի այն տեսան

ւմ է եւ վիշապօրէն յառաջ խաղալով թափւում է Բենկալի {ծոցը}, եւ ահա՛ արեւմտքում դիզուած սեւ սեւ ամպերը ծածկե

ո՛, - պատասխանեց գործակատարը եւ ձեռքը տարաւ դէպի {ծոցը}, որ հանէ եւ ցոյց տայ: - Ներողութի՛ւն, - աս

ճարտարապետից կամ սիրողից կը խնդրենք, որ իր չափը {ծոցը} դնէ, որովհետեւ նորը, ընդունակութիւն եւ ձգականու

: Պ. Մարկոսը, այս բոլոր նշանները գրելով իւր {ծոցի} տետրակի մէջ, խոստացաւ ամենայն հնար գործ դնել, ա

Անցեալները գրում էր մի պարոնի տեսութիւնը՝ առանց {ծոցից} արծաթ դուրս տալու իւր պարտքերը հատուցանելու մասին

արոյականութեան հետ (պարտք հատուցանել՝ առանց իւր {ծոցից} արծաթ դուրս տալու) շատ լաւ բան էր, բայց որովհետ

ի ցեղը տանով տեղով գող են: Այս ասելով՝ հանում է {ծոցից} մի նամակ տղայի մօր բերանից իւր որդու վերայ, որով

լով, Մանթուխեանցը հանեց կեղտոտ եւ հնոտի սերտուկի {ծոցից} մի սեւագոյն դեղին մետալի կտոր եւ դրեց սեղանի վերա

որ ունէի ձեռքումս: Այս ասելով մի թուղթ հանեց {ծոցից} եւ տուեց կոմս էմմանուէլին: Կոմսը վեր առաւ եւ

, երբ Վարդիթերի մահից յետոյ, դուրս է գալիս նորա {ծոցից} այն ծակ մարգարէութիւնը, եւ երբ նորա բովանդակութի

Վիեննայի, 1853 առաջին թերթ յունուար 20, ելեալ ի {ծոցոյ} պապին, առեալ զգրիչ վասն պապին, ջանացեալ է միշտ

դի վերայ: Իսկ այն բանը, թէ " Հայաստանը ունի իւր {ծոցումը} քնքուշ Մուզայք, որոց անմահ յիշատակները անդադար ո

մահ յիշատակները Մուզաների, որ Հայաստանը ունի իւր {ծոցումը}, անդադար ողբում են եւ կոծում են ազգիս փառք եւ պա

ւ հեկեկանքից ընդհատուած ձայնով աղաղակեց. - ոսկին {ծոցումս} է... Շաքարեանցի ականջին շատ քաղցր եկաւ ոսկ

ութեան եւ թանձրաբարդ միգաց սաստիկ վարագոյր Շիւ ՚ի {ծուէնս} պատառոտէ նորա գուպար լուսաճեմ, Արի՛ք զսոսա որք ե

ւլութեան դրոշմ չդնես իմ վերայ: Ես քո համար երբէք {ծուլացած} չեմ. միթէ մոռացա՞ր, որ քո մի հատուածը (տպած "

ունէիր գրականութեան դեւապետի, քո տգիտութեամբը, {ծուլութեամբը} եւ եսական անխորհուրդ կամակորութեամբ, չգիտէիր ոչի

մէջ, եւ, առանց վերահասու լինելու իմ դրութեանը, {ծուլութեան} դրոշմ չդնես իմ վերայ: Ես քո համար երբէք ծուլացած

հարուստ լինելով, իսկ ոմանք մարդիկ, կա՛մ իւրեանց {ծուլութեան} պատճառով, կա՛մ մի դժբախտութեամբ աղքատ լինելով,

շատ: Թէեւ արգոյ հեղինակը ցոյց է տալիս մեզ նոցայ {ծուլութեան} վրայ, բայց մինչեւ այդ աստիճանի ծուլութիւնը մեզ ն

րի արտասուքով պահուել է մինչեւ այժմ, նոյնպէս ձեր {ծուլութենից}, անհոգութենից եւ չհայութենից է կախւում, որ ունա

ացան, Ձեր մռայլութիւն: - Քո յիմարութենից, {ծուլութենից} եւ անհոգութենից...: - Ամենեւին ո՛չ, մռա

- Դու ամենայն բանի մի պատճառ գտանում ես. քո {ծուլութենից} հետեւում է, որ այժմ դեւերը միայն պիտոյ է դաշնադր

գործը անմիջապէս: Տիրոջ առաջեւ դատապարտուած է {ծուլութիւնը} եւ անհոգութիւնը, մեք ինքնին պարտական ենք նախ գոր

նոցայ ծուլութեան վրայ, բայց մինչեւ այդ աստիճանի {ծուլութիւնը} մեզ նոյնպէս անհասկանալի է: Արդեօք մի ներքին վէրք

մորթ Եւ ճենճերի սիրտ անփորձ, Ծառանայ {ծուխ} ընդ ուղղորդ Յերկինս ի վեր խառն ընդ բոց:

Կամ ի՞նչ կլինէր, թէ իմ վիշտ ու լաց Ինչպէս {ծուխ} օդում ցրուէին յանկարծ։ Կամ ինչո՞ւ համ

պղնձեայ վազում, որոտում.. Ինչպէս կռւում {ծուխ} հանելով պատրոյգը վառւում, Պատերազմում փորձ

զուվի ճեղքուածքի չափ, ուստի դուրս թափեցան բոց ու {ծուխ}: Դժոխային խաւարի մէջ դուրս գալով այս բոցը սատանա

m colloquium)) երեւակայել լաց, սուգ աղաղակ, {ծուխ}, ծծումբ, խղճի որդունքը եւ այլն եւ այլն։ Բացի ս

նդրանկական (майоратный) կառավարութեան, հոգեւոր {ծուխերի} անկարգութեանց, եւ ուրիշ տեսակ արտօնութեանց, անգ

վարդիկի վերայ թափելը. Հակուած դէպի ղալեանի {ծուխը} ի ծաղկաւէտ դիւան Մարգարտի աղբիւրի մօտ մրափէ

ը, շատանայ մեր զոհերի թիւն եւ բարձրանայ խունկերի {ծուխը}: - Շատ բարի, մռայլագոյն սատանայ, ինքս կը գ

յը, երբեմն երբեմն արձակելով բերանից թաբակի թանձր {ծուխը} օղերի նման դուրս փչելով: Նա ուրախանում էր, մանա

ւթիւնը մերժուած է այժմ այն կանխամուտ կարծիքը, թէ {ծուխը} ընդհանրապէս, (որպէս թաբակի ծուխը եւ այլն) վնաս

տ կարծիքը, թէ ծուխը ընդհանրապէս, (որպէս թաբակի {ծուխը} եւ այլն) վնասակար էր: Այդ դառը խոտը ծխելը գուցէ

ւնկերը ծխւում էին բարձրավանդակների վրայ եւ զոհերի {ծուխը} բարձրանում Բահալին եւ Աստարդին։ Բայց Հռովմայեցոց

դի մէջ, որ գրել կարդալ չգիտէր: Քահանան ունի իւր {ծուխի} ցուցակը, նա գիտէ, թէ ո՛ր գերդաստանի մէջ քանի զա

, շատերը նոցանից եւ ապրուստի հնարը, պատերազմական {ծուխի} եւ թափառական ճանապարհորդութեան փոշիների մէջ, երկ

մ եմ քո համար ". Եւ այս խօսքը ասած չասած, {ծուխի} պէս Անյայտացաւ իմ աչքիցը ամէն բան:

րինակին, սկսեց ծխել թուրքի թաբաքը եւ, արձակելով {ծուխի} օղեր, որ շատ յաջողակութեամբ բաց էր թողնում բերան

ում աբեղան եւ պաշտօնական թղթով զրկում է նորան իւր {ծուխից} եւ ուղարկում է մի այլ քաղաք, որի ժողովրդի թէ՛ սա

աւոր տէրութեան մէջ գիւղական քահանան զրկւում է իւր {ծուխից}, եթէ յանկարծ մի տղայ կամ աղջիկ երեւէր նորա ժողով

անփորձ, Բարձրանո՜ւմ է գոյնզգոյն ` Երկինքն ի վեր {ծուխն} ու բոց: Շուրջ ` կենդանիքն այն ամեն Կրակի տեսքից

րութեան ընդ կենդանին բարբառ, դնելով ի նմա ուղ եւ {ծուծ} բաւական առ ի կեանս հրաշագործել զննջեցեալ բանականո

լու բան չէ. դա հարկ էր քննարկել մինչեւ ոսկորների {ծուծը}, որովհետեւ նյութն արժանի է այդ աշխատանքին (իսկ

աղորդէր։ Մեք, այսքան քննելով այդ լեզուի ուղը եւ {ծուծը}, ոչինչ չգտանք, բացի քանի մի պատմական տեղեկութեն

է լեզուն, եթէ չունի իւր մէջ այն սննդարար ուղը եւ {ծուծը}, եթէ նա մշակած չէ ինչպէս պահանջում էր հարկը, ոչ

մեզ, այսօր մարդ չկայ, որ հագնի, եւ եթէ ծակ ու {ծուկից} մի մարդ դուրս էլ է գալիս այն շորերով, ի՜նչպէս տգ

օն, Զաշխոյժ հոգի պարմանեկին քոյդ թակարդես ի {ծուղակ}. Դմա թոյլ արա գարունագեղ լուսաւորիլ հոգւով

ստ ամենայնի անծանօթ նոր օրինակ հիւսուածոց դաւադիր {ծուղակի} Բարսեղի քահանային Պոպովեան: Վասն որոյ ամենախո

եց աղջիկ սգաւոր Դէպի գեղի գերեզմանքը, {Ծունկ} չոքեց մի շիրմի մօտ: " Հայրի՛կ, աստղիկդ չէ

ցա մէջ, որովհետեւ հանդիսապետը հրամայել էր նորան {ծունկ} չոքել տէր սատանայի գահի ոտքումը: Ոչինչ տեղից չէր

ապիկով եկել է կէս գիշերին պ. Շաքարեանցի ախոռը եւ {ծունկ} չոքած նորա առաջեւ, աչքը արտասուք խնդրել է...

ռնալ: Նա շատ անգամ երեկոները իւր ննջարանի մէջ {ծունկ} չոքած Աստուածածնի պատկերի տակ, աղաչում էր նորան

, թէ ո՛չ, յանկարծ երեւեցաւ նորան Աստուածամայրը։ {Ծունկ} չոքած Աստուածածնի պատկերի առաջեւ երդում կերաւ իւր

զուր տեղը նորա ծերունի հայրը եւ մանաւանդ եղբայրը {ծունկ} չոքած նորա առաջեւը աղաչում էին մնալ։ Նա հերքեց ն

ետոյ, չ'կարողանալով հերքել հասարակաց խնդիրը, որ {ծունկ} չոքած, աղաչում էին յանձն առնուլ, համաձայնեցաւ ն

Մեցցաբարդան, ինչ ժամանակ ներկայանալով Կայսրին, {ծունկ} չոքեց նորա առաջեւը Չինացոց սովորութեամբ։ Յիսուսե

ում էին Յիսուսեան քարոզիչքը։ Պարագուայի բնակիչքը {ծունկ} չոքած լսում էին նոցա հրամանը եւ մեծ երջանկութիւն

ղծութիւնը " անխտիր սրբացնե՞լ, անխտիր նոցայ առջեւ {ծունկ} չոքել ու խո՞ւնկ ծխել, որովհետեւ մինը հազարամեայ

Օ՜վսաննայ, օրհնալ եկեալ յանուն Տեառն " ասելով, {ծունկ} կը չոքեմ նաեւ նորա առջեւը։ Պարոն, լեզուի խնդիրը

ացէ: Այս սրտաբուխ աղօթքից յետոյ իմ թուլացած {ծունկերը} վերստին ստ այան իւրեանց ոյժը եւ սիրտս փոքր ինչ մխ

եւ կամ գնում է նրանից փախչել, բայց նորա վաստակած {ծունկերը} նորան չեն հնազանդում եւ նորա ձայնը կտրւում է, եւ

րեսին Քնել հանգիստ գլուխը դրած սիրուն կուuի {ծունկերին}: Նոցայ համար անծանօթ է փոթորիկի օգուտը,

յայտնուեցաւ Բրամինը, կարճահասակ, մօրուքը մինչեւ {ծունկը}, չոր, աչքերը ներս ընկած, ժանգոտ ատամներով եւ ա

լորովին դողդոջուն գլխով ու ձեռքով մի բան գրում էր {ծունկի} վերայ մի տետրակի մէջ: Սատանան չնկատեց այս գ

բժշկուեցան, միայն մի ոտքը կարճ մնաց միւսից, եւ {ծունկի} տակում գոյացաւ մի աւելորդ մսի մասն (tyloma), ո

դիտաւորութիւնը։ Իգնատիոսը, քանի օր, քանի գիշեր {ծունկի} վերայ մնալով Աստուածածնի պատկերի առջեւ, կախեց իւ

վարդապետութեան հետեւողների մէջ։ Ի՞նչպէս։ Փրկիչը {ծունկի} վերայ արիւն քրտինքի մէջ աղօթում է մարդկութեան համ

հաստան։ Վարշաւի հրապարակների վերայ արիւնը մինչեւ {ծունկն} է հասնում։ Զինուորները, անզէն մարդոց վերայ յարձ

այութիւնքն եմ սորվել, եւ պահանջել, որ հանդիպողը {ծունր} դնէ իր առջեւ, պարզ ցոյց է տալիս, որ այդ փիլիսոփ

որ ո՛չ մի տեղից լուսոյ նշոյլ չէ ծագում իմ վերայ, {ծունր} խոնարհեցնելով բաց երկնակամարի տակ, իմ միայնութեա

ոզէ, ամէն դարերի ծանրութեան տակ ճնշուածին անխտիր {ծունր} դնէ, այլ որպէսզի փարատէ այդ խաւարը: Այդ տեսակ բ

կանութեան եւ որի առջեւ միայն խոնարհեցնում ենք մեր {ծունրը}: Մարդը չէ գողանում, բայց եթէ նա չէ գողանու

նդանում է, եւ այդ պատճառով եւս Բէգզադէն սկսում է {ծուռ} աչքով նայել ողորմելու վերայ: Հայհոյանք, թու

ր բառ առ բառ թարգմանելը։ Թողունք Պ. Խուդաբաշեւի {ծուռ} եւ սխալական հայեացքը ազգային պատմութեան մէջ երեւե

եւ օրինակ, հարկ է, որ խրատուինք եւ չ'երթանք այն {ծուռ} ճանապարհը, որից եւ գնացողը կամի յետ դառնալ, բայ

պահանջես։ Թող չկարծեն, թէ մենք չենք ուզում կամ {ծուռ} աչքով նայում ենք նոցա գրքին կամ օրագրին, քաւ. Մ

ր երեւելով մեր ազգի մէջ, պարտական է ոչ թէ ձախ ու {ծուռ} թարգմանութիւնք, դարերով յետ մնացած գաղափարք եւ խ

ուսումնականներից, որոնք, մի երկու բառ ուսանելով {ծուռ} ու սխալ միմեանց մօտ շարել, համարում էին իւրեանց

պահպանութեանը, երբէք զարմանում չենք, որ գործերի {ծուռ} ու սխալ ընթացքը հասուցել է եւ մի վնասակար նպատակի

Ասածներիս ապացոյցը երեւում է նոցա մի քանի ձախ ու {ծուռ} պատմաբանական գրքերից, որ բոլորովին յարմարած են պ

սենք նէ, վեվ վեվ ալ գրելու է եւ ոչ ու կամ ւ, որ {ծուռ} հնչիւնը հաստատել չերեւնայ " (Տես նորա քերական.

լ չերեւնայ " (Տես նորա քերական. 179 եր. )։ {Ծուռ} հնչում ասում է այն պատճառով, որ ինքը հիմնաւորապէ

սեք, ինչքան կամենաք, վերը աստված կա, նա կտեսնե {ծուռն} ալ, շիտակն ալ, ես ձեզի խոսք հասկացնելու չկարողա

եց, ճար ունիս տես. Արշաւրի միտքը ընչանք հիմի թէ {ծուռն} ա էլել, թէ դուզ ա էլել ձեր հետ, չեմ իմանում, հ

երեւելի տիկիններ, համոզուելով նորա քարոզներից, {ծպտեալ} կերպարանքով ման էին գալիս նորա քամակից եւ գտանւու

ւմ Քրիստոնէական իսկութենից։ Արդեօք այս ծածուկ եւ {ծպտեալ} կերպարանքով անցնել չէ՞ դէպի հոգու թագաւորութիւնը

ն դարձրել դրա վրա, ոչ միայն չեն համարձակվել ձայն {ծպտուն} հանել նրա ժամանակ, այլեւ բացի դրանից, իրենց երկ

ե՞ս չընկնեի, երբ ամբողջ երեք շաբաթ է նրանից ձայն- {ծպտուն} չկար: Գրիր, որ այսուհետեւ այդպիսի բան չանի, թե

գերորդ՝ արտօնութիւն կը տա՞յ, որ դատարկաշրջիկ եւ {ծռաքայլ} Մխիթարեան համախոհի մը տարիներով Փարիզի մէջ ըրած ա

րեցրել են մօտից անցանողքը եւ քարշած իւրեանց մէջ, {ծռել} են որի աչքը, որի ծնօտը, որի ոտք ու ձեռքը: Այս

թակղութեան քարի վերայ եւ դէպի ձախ, շրջան յառաջ, {ծռեց} պատմութիւնը իւր ուղիղ ճանապարհից: Ազատութիւ

ետը Շարելով դէպի առաջ գալիս է զօրքը: {Ծռծռում} են սուլթանները զինչ խոտեր դաշտի, Պիսակ ուլ

են անհրաժեշտ հարցասիրության պահանջներին: Ահա ձեզ {ծրագիր}: Գալուստովի արկածը, որ դու այդքան պաթետիկ նկ

նտարբերության համար: Այժմ մտքումս մի ընդարձակ {ծրագիր} ունեմ, եւ որն արդեն, որքան հնարավոր է, մշակել

Ն... Գալուց 1859 թվականին " Հյուսիսափայլ " {ծրագիրը}, որի գինը ճանապարհի ծախքով հանդերձ է ինն մանեթ ե

ւ բավական մխիթարական: Դո՛ւք պիտի պահպանեք մեր {ծրագիրը}, նա եւ Ձերն է, որովհետեւ ազգինն է, պիտի ամեն ջ

եթե միայն երբեւիցե հաջողի ինձ գլուխ բերել որոշած {ծրագիրը}, այս ամբողջ աշխատությունը 30 - 35 տպագրական թերթ

ւ Մեսրոպի ճեմարանը վերականգնելու եւ բարենորոգելու {ծրագիրը}: Տակավին անտեղյակ քո Նախիջեւան հասնելուդ, դե

հասնի: Չգիտեմ, կհաջողվի՞ արդյոք ինձ շուտով այդ {ծրագիրն} իրականացնելու հնարավորություն ստանալ, այնուամենա

արարութիւնը գրած է թղթի վերայ, - կցորդեց չար-ոգի {ծրագրապետը}: - Ինչպէ՞ս կը բարեհաճի Ձեր մռայլութիւնը լսել, վ

ն: Պարոն Նազարյանցի նամակից իմացած կլինիս նոր {ծրագրի} մասին հետեւածներս, եթե հաջողի, հույս ունիմ, որ

, այդ նոցա աչքը ծակում է եւ ծանր բան է հրապարակով {ծրագրի} մեջ խայտառակվել, որ ամենայն տեղ գնում է եւ կմնա

ւթյանը, հիմնվելով կառավարության կողմից հաստատված {ծրագրի} վրա.. Ամսագիրը կազմված է լինելու հետեւյալ

ց նախախնամութիւնը արժանացուցել էր մեզ Հիւսիսափայլ {ծրագրի} ընթերցասիրութեանը, այն աւետաբեր եւ բարեգուշակ ձա

այ ոչ բարոյական, ոչ մտաւոր զարգացման: Այս {ծրագրի} իրագործման առիթ դարձաւ անցեալ տարում մեռած Երուսա

առաջի կրիտիկական սուրբ դատաստանի, բնական հատուած {ծրագրիդ} կերակրի միշտ ի Շտեմարանէ պիտանէ գիտելեաց " Զմիւռն

աղվածք խմբագրի՝ ընթացիկ մայիսի 30-ին հրատարակված {ծրագրից} եւ թույլ կտամ ինձ մտածել, որ այնտեղ արծարծված գա

իաւորականի Հոգեւոր Կառավարութեան տեղւոյդ զկնքափակ {ծրար} մի յանուն Նորին Գերամբարձ Սրբազան Քահանայապետութե

իւանատունս պատիւ ունի ընդ այսմ առաքել առ ձեզ զայն {ծրար}, ծանուցանելով զվերտողեալ տեղեկութեանցն միանգամայ

սջիք շնորհել: Զայդ ամենայն պարտ է կնքել ի մի {ծրար} յանուն իմ եւ առաքել ի Պետերբուրգ ՚ի բնակութիւն իմ

առ պ. Յարութիւն Աբգարեանց. եւ յետոյ զայդ կնքեալ {ծրար} դնել յայլ պահարան եւ վերստին կնքեալ ի վերայ արտաք

աշուրջք, Ընդ կմբայն կայտառ Շրթանցն ի {ծրար}: Ի շրթանց փոքունց Ի յաւէրժհարսանց

այժմ: - Այս ասելով, հանեց գործակատարը մի փոքրիկ {ծրար} եւ տուեց պ. Յովնաթանեանցին: Պարոնը արձակեց

Մանուշակը շուտով առեց մկրատը եւ շինելով մի քնքուշ {ծրար}, կընքեց նորան եւ հրեց հասցէն այսպէս. Պար

eclere) անունով մի մարդ բերեց մի նամակներով լիքը {ծրար}, որ Բաստիլիայի Պարլամենտի անդամքը յանձնել էին մի

դանդաղ քայլերով Տուեց նորան մի նամակ, {Ծրարը} կնքած սեւով: Բացեց խեղճը դողալով. Բա

, եւ խնդրել էին այս աբեղայից հասուցանել նամակների {ծրարը} թագաւորին։ Իսկոյն վճռուեցաւ, թէ այս նամակնե

ն նստած էր աթոռի վերայ, եւ տուեց նորան նամակների {ծրարը} ։ Ինչ ժամանակ Հենրիկոս կարդում էր ուշադրութենով ա

ղթը, որ կտա ձեզ երկաթուղու գրագրանոցը, կդնեք մի {ծրարի} մեջ եւ կուղարկեք ինձ, որ նորա զորությամբ գնամ այ

, որ հարկ է, ուղարկեցեք մի կապուկ փոստի թուղթ 25 {ծրարի} հետ, որպեսզի ձեզ նամակ գրելու դեպքում գործածեմ՝

ախտութեան հանդիպի, մեք, իւր ժամանակին, աոանձին {ծրարի} մէջ կ՚ուղարկենք նորան մի օրինակ: Ո՜հ, ի՛նչ ց

ին կարգի ասպետութիւնը, որը նշանը պիտի գտանէք այս {ծրարի} մէջ: Այո՛, ամենահպատակ Տէ՛ր, մեր իշխանութ

լուռ շօշափող Մատները մեր հրեշտակի ` Շրթունքները {ծրարող} Շուրջը կայտառ ուռուցքի: Յաւերժական հարսերի Շր

ելոյ յամսեանն Հոկտեմբերի, ընկալայ զերկուս կնքեալ {ծրարս} թղթոց, յանուն Ձերոյին վեհափառութեան. մինն ՚ի սր

Էլի Հ. Գ. Երբ այս նամակը վերջնականապես արդեն {ծրարված} էր, ստացա քրոջորդուս՝ Ավետիքի նամակը եւ շատ ուր

է յողջոյն Հնդկաստան ՚ի պ. Յարութիւնէ Աբգարեանց: {Ծրարքս} այսոքիկ յանձն եղեն ինձ առ անկորուստ մատուցանելոյ

Կնքէր կուսին ի շրթունս, Մերթ հատկլէր, զի {ծփիւր}, Ճնշեալ զվարդագեղ պտկունս՝ Ուռուցելոց

ացաք բերել Շերրի վաղուց ի վեր խնդրածս գիրքը. անե՞ {ծք} կա այդ գրքի վրա, թե ինչ է, որ ոչ մի կերպ չեմ կա