Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

իւն ամենայն նեղութեններից, վայելելով, {փա՛ռք} Աստուծոյ, Ռուսաց մարդասէր եւ ՕԳՈՍՏԱՓԱՌ

նոցա գիրը կամ բանը "։ Բայց ազգի մէջ, {փա՛ռք} Աստուծոյ, գտանուեցան մարդիկ, որ սիրեց

ենացին, եւ եթէ բնագիրը անհասկանալի է, {փա՛ռք} Աստուծոյ, շուտով Ռուսերէնը եւս դուրս կ

մեր ազգի մէջ մի բանականութեան դատաստան, {փա՛ռք} եւ պարծանք նորա պաշտօնեաներին։ Այդ տար

շատ. Աստուած կեանք տայ դորա պատճառին: {Փա՛ռք} Աստուծոյ, ազատուեցայ քո ձեռքից, ազատո

հայկական դերասանք եւ ոչ միայն այսչափ, {փա՛ռք} եւ պարծանք երիտասարդութեան յառաջադէմ քա

Աստուած, ստիպւում եմ ասել հանապազ. " {Փա՛ռք} քեզ, Տէ՛ր Աստուած, որ, խնայելով մարդ

սել է մեծապէս օգտակարութիւն եւ պատիւ եւ {փա՛ռք}, իսկ մի քանիսին էլ մահից դէպի կեանք եւ

անզգայ ցնցողական զարկողութիւնք: " {Փա՛ռք} Աստուծոյ, - ասաց պ. Մարկոսը, - գոնէ՛

չէ նուիրել իր անձը ( եւ ուրա՛խ ենք, եւ {փա՛ռք} աստուծու) քանի որ կան մարդիկ, մեր արդ

նա ունի ընդամենը 24 իսկական բաժանորդ ( {փա՛ստ} է), մնացած օրինակները տարածում է այնպ

խաւարապաշտների հետ եւ ոչ միայն այսչափ. {փա՜ռք} եւ պարծա՜նք մեզ՝ Հայերիս, նաեւ՝ հայկ

ք պիտի արժանանանք, այս երանութեան: {Փա՜ռք}, ի խոնարհ, յԻւսկիւտար, Պ. Չամուռճեա

ոքա՛, գլուխները ծածկա՛ծ) եւ երեսները {փաթաթա՛ծ}, նստում են ինչպէս մի հոտած սատկոցի մօտ

անին եւս, իսկ խանի մարմինը գորգերի մէջ {փաթաթած} տանում են, դնում են այն նեղ վանդակապատ

խոստանում է գտանել այս բանի ճարը, եւ, {փաթաթելով} մի կտաւի մէջ մեռած մանուկը, դէպուղիղ գ

ց չի դատապարտել, նորա վէրքերը կը տեսնի {փաթաթելու}, չէ թէ արեւուն ցոյց տալու համար, թէ ո

մակ կամ այլ պաստառներ խնդրելով նորածինը {փաթաթելու} համար, բերում են նորան թանկագին դիպակի

ասին ( Փարպի) կամ նոցա գլխին ձիու սանձ {փաթաթելու} վերաբերութեամբ ( արդեօք էշի սանձը ինչպէ

կսած: Յանկարծ ի՛նչ տեսանեմ. մի մարդ, {փաթաթուած} իւր վերարկուի մէջ, այս սաստիկ անձրեւի

նախանձոտ ": - Ասում եմ ես եւ իրանին {փաթաթուած} Թաւալում ենք շուքի ներքոյ վարդենեաց,

ակ, թուխ, սեւ աչքերով, սեւ մազերով, {փաթաթուած} իւր կիսամաշ վերարկուի մէջ, գնում էր Թի

իւնը, վեր թռաւ տեղից, եւ երկու ձեռքով {փաթաթուելով} Շաքարեանցի վզին, փոքր մնաց, որ իւր աս

էր, ոտքերը ծալւում էին. վերջապէս լաւ {փաթաթուելով} իւր կարճ մուշտակի մէջ, մօտեցաւ պարտիզի

սքովը: Մանուշակը արտասուքը աչքերում {փաթաթուեց} հօր վզին, բիւր անգամ համբուրեց նորան,

, արիւնը ապստամբուեցաւ երակներիս մէջ, {փաթաթուեցայ} նորա վզին՝ աղաղակելով. " Եւ ես Հա՛յ ե

Բայց այնպիսի կրքով եւ սաստկութեամբ {փաթաթուեցայ} նորա վզին եւ այնպէս աղաղակեցի, որ իմ ն

գեղեցիկ համարուած հանդերձը եւ կը ստիպին {փաթաթուիլ} արջի մորթու մէջ, եթէ ընկնին բեւեռային

ողոցում: Ի դեպ, ես շարունակ ծախսեր եմ {փաթաթում} քո վզին, բայց արդյոք փող ունե՞ս. առան

ոցանից տեսել է որ ծննդկանի մօտ... {Փաթաթում} է երեխան, աւարտում է իւր գործը եւ կամե

որպեսզի սերմերը չսառչեն, այսինքն՝ լավ {փաթաթված} դնել ճամպրուկի մեջ, այլ ոչ թե պահել բա

եմ "... Ակնթարթում նրա վզից բռնելով {Փաթաթւում} եմ նրա խրոխտ բուրգերին... Եւ այտերը վ

ն դարձեալ տանը. իսկ միւս բաները բոլորը {փաթաթւում} են կապոցի մէջ ձգուելու համար: Թեթեւ

ու: Խորենացու տգիտահալած մատեանները {Փաթաղիկէս} անունով հռչակեցին, իսկ Ղազար Փարպեցին

ւ տգիտութիւն հալածող գրքերը տգիտութեամբ {Փաթաղիկէս} էին կոչում, եւ ուրիշ այլ շատ բաներով ն

սոքիկ, այպանելով զտգիտահալած մատեանսն {փաթաղիկէս} կոչմամբ, եւ չէ ինչ անհավանելի, եթէ զո

տեանքն տգիտահալածք, զորս յիշէ Փարպեցին {փաթաղիկէս} կոչմամբ յաբեղենէն վերապատուեալ: Յետ մա

գիտահալած զգրեանն նորա առ անգիտութեան " {փաթաղիկէս} " կոչէին. եւ այլ բազում ինչ իրօք թշնամ

, եւ ինձ եւս, ինչպէս Բէգզադէին մատին {փաթեթ} շինէ եւ աշխարհին խայտառակէ: Դնենք, թէ

ենահարկաւոր թուղթքն եւ տներիս բիլսէլն, {փաթեքն} եւ այլն, յերկաթեայ սանդղոջս գտանէլոց ե

ս ե՛ւ նախատել, ե՛ւ հալածել, ե՛ւ ամուր {փաթթուելով} մեռած դիակի հետ՝ երեմիականներ կարդալ,

կաւին ստանում էին իմ ոտներս այն օրհնեալ {փալախայի} հարուածքը. Յիրաւի, որ մեծ բախտաւորու

ռնի, յետոյ արի, էշը ցեխից դու հանա՛, {փալանը} դու դզի, նօխտէն դու գուխը տուր, էլ ին

իր ցանած գլխիս վերայ ` Ես քաղաքից {փախայ} աղքատ. Անապատում բնակիմ ահա

ցածները, կրկնեց նա, որոնք կարողացան ` {փախան}, եւ որոնք չկարողացան ` պահուեցան գործա

նիքիս մի վտանգ կայ. Քունը աչքիցս {փախաւ} հեռի շաբաթներով, Որ Հայրենիքը պաշ

ամ յետ բերեց: Միւս եւս խոհարարը ինքնին {փախաւ} ճանապարհից, երբ լսեց սորա անունը): Թ

արկոսը նայում էր զարմացած: Ծառան դուրս {փախաւ} սենեկից, հայր մեր ասելով: Պ. Մարկոսը

տումս եւ ճարակում է սորան: Քունը իսպառ {փախաւ} աչքիցս, օրը ինձ տարի էր թւում. վերջապ

եցական գանձը, իւր աւարով հանդերձ դուրս {փախաւ} Հռովմից, եւ յետոյ վերադարձաւ շուտով,

պել բոլոր դեսպանութիւնը։ Կսաւիէն հազիւ {փախաւ} նորա ձեռքից մի հասարակ նաւակով մինչեւ Ս

ուեցաւ ( սպանուեցաւ), իսկ Հայր Վարադը {փախաւ} գնաց Ֆլանդրիա։ Այս միջոցին բոլոր Ֆ

ա՛նն վանդակաւ կանխեցայ ընդ պարիսպն, եւ {փախեայ} 'ի ձեռաց նորա "։ Թուղթ Պաւղ. առ Կորնթ

է այն ժամանակ միայն, եթէ մի փոքր աւելի {փախել} էր անիծած արաղը: - Կատակը միւս կող

Իւր կեանքումը յարգած չէր. Նա {փախել} էր իւրեանց տնից... Մուր էր քսել տ

Գիշերներով, ամբողջ գիշերներով, քունը {փախել} է աչքիցս, եւ այն կիսաքուն թմրութեան մէ

երգեր. Ապա թէ նա հեռացած է, {Փախէ՛ք}, ընտիր երգիչներ, Սիրուն կոյսեր

աք համբոյրով. Ջանում է նա գրկիս միջից {փախուստ} տալ, Եւ բարձրացնում աղաղակող ձայնը -

բազում անգամ թախանձելոյ իմ զնոսա, այլ {փախուստ} տուեալ տագնապեցան, եւ իբրեւ մեղուք բոր

թէ Իսկենտեր ինքնին գայ պատգարակաւ, 'ի {փախուստ} փութացան եւ ցիր ուցան մաշեցան։ Գամ եւ

ուր համբաւ ոչ գոյ ի քաղաքիս, այլ միայն {փախուստի} Սերկէյ Մարտինիչի, տէր Մարտիրոսի փեսին

՞յ, որ Մխիթարեան համախոհի մը Վենետիկէն {փախուցած} աղջկանը պատմութիւնը ընենք: Երրորդ

ռ նա բազում գանձիւք։ Եւ արք Պարսիկք, որ {փախուցեալ} էին վասն Քրիստոնէութեան եւ էին 'ի քաղաք

մը բարկութենից, թէ ինչո՛ւ համար ձեռքից {փախուցել} է այս կամ այն օգտաբեր գործը։ Այդ օրերո

վսեմ ձեւերի հետեւելով, ( ?) բուն իրը {փախուցել} է, կենդանի է Աստուած, որ մենք չենք հա

ի մէջ, մինչեւ որ Ներսէսը հարկադրուեցաւ {փախչել} գնալ իւր հայրենի գաւառը: Այն ժամանակ ա

արհուրելի տեսարան եւ կամ գնում է նրանից {փախչել}, բայց նորա վաստակած ծունկերը նորան չեն

չել եւ այդ վանքի հոգաբարձութիւնից հեռու {փախչել} ։ Այն ժամանակ ազատուած կը լինէի չարաթոյ

ր պատառոտել նորան: Աստարօտը սկսեց {փախչել}, սատանան նորա քամակից: Միւս դեւերը,

րը, լցնում են հրացանները, կամենում են {փախչել} եւ կամենում են պաշտպանուիլ. նոքա չեն հ

նգիստ: Ամենայն ջանք գործ էի դնում հեռի {փախչել} որեւիցէ ընկերակցութենից. այն մարդիկը,

ւ ձեռքից թողնելով կարը, պատրաստ էր ահա {փախչել} դէպի իւր ննջարանը, մինչ այն մարդը եւս

մենեքեան անարժան էին, թէ ամեններից եւս {փախչել} էր հարկաւոր: Բայց այս երեկոյ մեր խօ

այնպէս, մինչեւ որ կամենում է թողնել ու {փախչել}, բայց մեր ցեղապետը քաջալերում է նորան

պատճառով հարկադրուած էր Մխիթարը ծածուկ {փախչել} Տաճկաստանից։ Աշակերտներից երկու երկու

ամ տեղական մասնիկներ, որոնցից կարելի է {փախչել}, առանց լեզուի ժողովրդականութիւնը կորու

ունին, որ իւր օրերումը տեսանելով Հայերի {փախչելը} լուսաւորութենից, կարծում է՝ ոչ թէ այդ բ

նցեց քան թե իմ երախտագիտությունը՝ հեռի {փախչելով} ամենայն արտաքին փառքից ու պատվից: Օ

տ օրինաւոր եւ հիմնաւոր հաշիւ տեսանելուց {փախչելով}, պատճառ է եղել այս իմ վատաբաղդութեանս

րաչար արբեցութեան համար պատուհասուելուց {փախչելով}, իւր եկեղեցուն դրժող եւ դէպի պապականու

ձեւ, ոճ եւ այլն։ Բայց, երկարութիւնից {փախչելով}, յետ դրինք այս անգամ՝ պահելով հրատարա

պիսի ազգի մէջ, ինչպէս հնդկացիք են, որ {փախչելով} ամենայն լուսաւորութիւնից, ամենայն կերպ

, որքան կարելի է, կարճ, ամենայն կերպ {փախչելով} երկար եւ կապակից խօսակցութենից, որ իւր

եւ գրկաբաց ողջունելու ենք մի մարդ, որ {փախչելով} օտար դայեակի գրկից, վազէր դէպի իւր ծնո

։ Յիսուսեանք՝ այս կոնդակի հեղինակքը, {փախչելով} հեռատեսութեամբ ապագայ վէճերից եւ հերքող

ցանկանում են լսել, Մարիամս եւս հեռի չէ {փախչելու} լսելուց: Այս մասին բոլորովին անընտ

մէջ միայնակ մարդը, եթէ մահի երեսից եւս {փախչելու} լինի, չէ գնում դէպի այս տեղերը գիշերով

, եւ երբ միւս մարդիկը հնար գտան բանդից {փախչելու}, նա իւր աշակերտների հետ միասին մնաց բա

եւ անաչառապէս դատաստան կատարել: Ինչո՞ւ {փախչենք} լուսի տակ քննելուց մեր ազգային գործերը

ան պարկը յուսներիս ձգած Հայաստանէն պիտի {փախչենք} ։ Այս խօսքերը չեմ ասեր՝ հոգեւորականներ

ր եւ անձնաբռնադատ զօրութեամբ, որպէս կը {փախչէր} մի աւազակ իւր մութն ու խոնաւ բանտից։ Ա

ւկ եւ յայտնի գործերը, միշտ պէտք է հեռի {փախչէր} նորանից, եւ այդ մեծ պաշտօնը յանձն չառն

- Ի՛նչ է, մտածում ես, որ դուրս կը {փախչի} մեռեալը, այդ երբեք լինելու չէ: Քահանա

պագում են, միայն թէ ճշմարտութեան երեսից {փախչին}, ինչպէս սատանան խունկից, չեն ամաչում մի

րկրորդ՝ պիտի ասել, որ Պ. Իսահակեանցը {փախչում} է իմ առաջարկած հարցմունքին ուղղակի պատա

իւս տեղ խելակորոյս եւ խաւարապաշտ մարդիկ {փախչում} են ճշմարտութենից այնպիսի կամակոր եւ անձ

չկամի խոստովանել իւր հիւանդութիւնը, նա {փախչում} է բժշկից, նա կարծում է, թէ, թագուցան

ը զոյգ-զոյգ Կրքով վառուած, խայտ ի խայտ {Փախչում} վայրեր դէպ ծածուկ, Թէ ինչո՞ւ... - չի

գիս Իմ քընարի թելը կտրել. Ես {փախչում} եմ նոցանից։ Արարատը սառուցա

Նորան չի լինիլ խընայել, Քանի {փախչում} է լուսից։ Լսեցէ՛ք ինձ, Արա

ի գնաց. որպէս աւազակ, որ հեռանում է, {փախչում} է բանտից: Զօրութիւնքը աճում են, որքա

իւնքը եւ մատնւում է, բայց շատ անգամ էլ {փախչում} է հատուցման երեսից: Բացի սորանից թշնամ

սրտիս վիշտը, այնուհետեւ դէպի սարերն էի {փախչում} ես, նոցայ մեջ պատսպարան որոնելու իմ թշ

այնպիսի անարժան մարդ, որից բոլորեքեան {փախչում} էին, նորա չարագործութենների պատճառով:

ինէր, որ քեզանից իսկ երկիւղ էր կրել եւ {փախչում} էր, թէեւ նոյն ինքը թուել էր քեզ ահարկո

այից: Հետեւեալ օրը մտանում են նաւ, եւ {փախչում} են Կոստանդնուպոլիս, մանաւանդ այն մտքով

։ Ոչ ոք նորա մօտ չէր գալիս, ամենեքեան {փախչում} էին, իսկ երեխայքը քար էին ձգում նորա վ

մ, պատճառ, չէր գտանում։ Ամենայն մարդ {փախչում} էր նորանից՝ երկիւղ կրելով իբրեւ ախտացա

ած ժամանակ, երբ ուրիշ հնար չկայ, չենք {փախչում} հին լեզուի կամ օտար լեզուների բառերից։

րժանաւորութիւնը խոստովանելուց այնպէս են {փախչում}, ինչպէս " սատանան խունկից ", այդ մարդ

ց ցեղը: Գուցէ այդ ցեղի նախահայրը, երբ {փախչում} էր Չինաստանից, իբրեւ երեւելի մարդ, ու

իս ի մասին հրիտակացս, յորոց երեւի, թէ {փախստական} Կարապետն Շահնազարեանց, հայրապատիւ ընկե

Նա իւր անձն է պաշտպանում, գող է կամ {փախստական} Եւ կամ անտուն, անտեղի, աղքատ մար

եւ Կարնեցի Խաչատուրի հետ։ Տեսանք նորա {փախստականի} պէս դուրս գնալը Տաճկաստանից դէպի Մօրէա

այլապանների, գրաշարների, աղքատների եւ {փախստականների} ծայրագոյն իշխանութեան մասին. այս աշխատ

՝ կէս գոյները կամ կէս ստուերները աչքից {փախցնենք}, նկարի տպաւորութիւնը կը կորցնէ իր ներդ

իբրեւ մանուկ, միտ դնելով պատմութեանը, {փախցնում} է մի մարդ. նոցա զուգաւորութենից ծնում

տ անխախտ ` Հրեշտակիս կեանքը ա՛ռ, Կամ {փակ} այգիդ այդ դրախտ - Ուրիշներին դժուարանց

Օրէնքն այս յարգող ջատագովը չէ. Ամեն {փակ} դուռը բաց է անում նա, Որ իր ետեւից եկ

ագիրը եւ առանց նորա ազգի կեանքի դուռերը {փակ} են հեղինակի առջեւ: Յայտնի է, թէ ամէն

այ է նա, բայց չգիտէ։ Իմացական աշխարհը {փակ} է նորա դիմաց։ Ահա այն սոսկալի վատաբաղդ

տ սիրով կապեցինք, Մընաց դագաղում {փակած} ՝ երբ ընկերին թաղեցինք։ Խաւար ու

ն հաց որբից: Քնած էր Ամիրան, աչք {փակած} եւ դիտող, Ի ժամու, տարաժամ դու

այդ պահարանը, եթէ նա չունի բանալիք այդ {փակած} պահարանի համար եւ չէ կարող հասկանալ, թ

ին այս Կարգը, եւ նորա անդամների առաջեւ {փակած} մնացին աշխարհների դուռերը։ Բայց եթէ մի

հիւանդացաւ յանկարծ հարինքով եւ մեռաւ՝ {փակած} Կայսերութեան դուռի մօտ, իւր սրտի անհամ

հասկանալ այս աբեղայի խօսածը, վասն որոյ {փակած} մնացին Համալսարանի դուռները Յիսուսեան ա

համար խլուել էին նորանից։ Բաստիլիայում {փակած} արգելած Յանսէնեանքը ազատութիւն ստացան։

ի այլոց տալիքէս, որպէս յիշեալ դեֆտերիս {փակածի} յատկութիւնն ձեռնադրեալ եդի ներ կտակումս

երորդ, կտակումն եղեալ ասացեալ դաֆտերիս {փակածի} յատկութիւնն ցոյց կտայ թալապի չորրորդ հա

դաց, որպէս զի զնոսա ուսցի ճանաչել միակ {փակակալ} արքայութեան երկնից, եւ սովին ստրկասցի

ւնի զմուտ ի նուիրականդ այդ տաճար, որոյ {փականք} ըստ գեղեցիկ ասելոյ գերապատիւ Ստեփաննոս

ւ այն էլ բարապանի հետ, որպեսզի վերջինս {փակե} պատուհանը, որտեղից քամի էր փչում, բայ

ցած են մարդկութեան համար " որպէս աղբիւր {փակեալ} եւ դուռն կնքեալ, ընդ որ ոչ ոք էանց ":

րկաւոր գրեանքն իմ կրկին ի նոյն սանդղօջն {փակեալ} պահեսցեն վասն ապահովութեան։ Նոյնպէս ամ

ադրաս եւ Կալկաթայ, վասնորոյ դեֆտերն իմ {փակեալ} եղեւ ցոյց տալով ի աշխատանաց իմոց զամենա

Պատկա՛ռ այդմ օրինաց, Զամենայն {փակեալ} բանայ, Զի որ զկնին նորա գայ՝ Ել

նոր եւ կենդանի, [արժան իցէ զաչս ընդդէմ {փակեալ} ճշմարտութեանն լուսոյ], զհետ պնդել խաւա

ն մինչ դրախտին զճանապարհ կենսագործ {Փակեաց}, ես անդկայի մերձ առ սերովբէն ահագին։

ե լեզուն, ինչ որ ադամանդի պես կարելի է {փակել} արկղում եւ հենց որ արկղը բացեն, նրան ի

գիշերասէր դարանամուտ ընկերքը չեն կարող {փակել} իմ բերանը, որ չխօսէր նա ճշմարտութիւն.

դուք, ո՛չ մինը եւ ո՛չ միւսը կարող չէին {փակել} խօսողի բերանը, ուր խօսք ասացեալը համազ

ն, որեւիցէ կողմից, չէ պիտոյ կարողանայ {փակել} նորա առաջքը, թէեւ այսօր հալածակա՜ն եւ

տ, դրութեամբ փոքրիկ, Որի սահմանը {փակել} են բլուրք. Տեսարան աչքի ուրախ, գ

ր ամենեւին սառը մնալ, ի՛նչպես կարող էր {փակել} յուր աչքը եւ սիրտը, կամ թե ուրանալ յու

ում է եւ հրամայում է գործարանի դուռները {փակել} այն կէս գիշերին նոցայ դէմ: Սոքա աշխատո

ում են, թէ սորա գրողը կարո՛ղ է երկինքը {փակել}. տարակոյս չկայ ուրեմն, որ նորա ձեռքի

կայ ուրեմն, որ նորա ձեռքի գիրը կարող է {փակել} դժոխքի մի ծակը. մանաւանդ այդքան խաւար

րդկային ազգի վերայ, աւելի յարմար ձեւով {փակել} նորանց մեր որոգայթների մէջ, ինձ ենթադր

էջ։ Զուր տեղը Լեւոն X Պապը աշխատում էր {փակել} նորա առաջը " Նզովքի կոնդակովը "։ Ինքը

ոգութեան, որ գո՛նէ դորանով կարելի լինի {փակել} Պրօտեստանտութեան առաջը, որ ինչպէս մի կ

լ Փարիզի մէջ։ Լուդովիկոս XVը, կամելով {փակել} այս ապստամբութեան առաջը, համաձայնեցաւ

արիզեան ազգային վարժարանի պահպանելը կամ {փակելը} ներկայումս համարեա թէ հասարակաց խօսակցո

ապետական կանոնը ստիպում է մեզ, մի ծակը {փակելով}, բանալ միւսը եւ զանազան փոփոխութիւնք ա

ս բան: Տարակոյս չկայ, որ Մանուշակը {փակելով} այն դուռը, որ հիւրընդունարանն էր հանու

տասխանեց նորան Թիւթիւնճի-օղլուն, դուռը {փակելով}: Մանուշակը ճանապարհ ձգած Շահումեանց

եւ բանալիքն էլ հանել: Սօսին իրենց տանը {փակելով} ի՛նչ օգուտ կարող էին քաղել, մանաւանդ,

ը նկատում է այս բանը եւ վնասի ճանապարհը {փակելու} համար գրում է Բէգզադէին նոր ապրանք ուղա

ր առաւ քաւութեան մագաղաթը առաստաղի ծակը {փակելու} համար: Մի անապատական, որ աշխարհի

անդէսներից մինը. պատճառ, ձմեռը շուտով {փակելու} էր ահա նորա բերանը մինչեւ մարտ ամիսը:

ամենայն ջանք գործ դնէին ժողովքի առջեւը {փակելու}, որ թէ կազմուէր, անտարակոյս ցոյց կը տ

, այլ քանի մի անգամ բերանը բանալուց եւ {փակելուց} յետոյ, վեր էր կենում եւ գնում իւր ննջա

եղինակը պախարակելի էր, ըստ որում յառաջ {փակեղ} է կրել, իսկ այժմ՝ բոլորշի գլխարկ, կա

մեծ կատարել եւ այդպէս իւրեանց իսկ ձեռօք {փակեն} եւ կցեն զամենայն դրունս լուսաւորութեան

ւ մեզ հրամայեալ, 'ի մէջ առեալ 'ի պատիւ {փակեսցուք}. թագաւորն եւ ամենայն ժողովուրդքն հանդե

ւց յետոյ, վազեց իւր ննջարանը եւ շուտով {փակեց} քամակից իւր դուռը, ամրացնելով նորան փո

նքով: Մտանելով իւր ննջարանը, դուռը {փակեց} իսկոյն, եւ սկսեց կարդալ Շահումեանցի նա

կին չէր ցոյց տուել մի առանձին խելք, եւ {փակեց} նորան Պուատուի Շատինիէ անունով ամրոցի մ

ւեց Րաւալեակը Մօնտինի ասպետի ձեռքը, որ {փակեց} նորան դը-Րէ անունով պանդոկի մէջ, ուր ա

Ինչ ժամանակ Լուդովիկոս XIV-ը յաւիտեան {փակեց} իւր աչքերը, Լետիլիէ առեց խաչը եւ դրեց

пора мне Идти туда обедать: {Փակեցեք} ժամի դուռը Աչառը առ դու հետըդ:

մարդիկ բռնեցին ինձ եւ դարձեալ տարան եւ {փակեցին} գոմի մէջ: Այսպէս անցաւ իմ առաջին տ

ւր Հայրապետութեան սկզբումը դեռեւս առաջը {փակէ} այս բանիս, որ մեծ եւ մեծ վնասակարներից

եամբ: Եւ ո՜վ է այն մարդը, որ պիտի {փակէ} մեր բերանը այս անօրէնութիւնների ընդդէմ

նն, ըստ օրինաց, չորեքամսեայ ժամանակաւ {փակի}, սկսեալ ՚ի 14/26 Սեպտեմբերի մինչեւ ցաւ

վ. - վեր առ այս ներողութեան կոնդակը եւ {փակիր} սորանով առաստաղի ծակը. կան մարդիկ, որ

ոխանորդ էր, արքայութեան դուռը բացող եւ {փակող}... ( մի՞թէ)։ Գո՛հ եմ Աստուծուց, որ

մի ժանգոտած ութը փութանոց եւ երեք չորս {փակով} կղպած արկղի մէջ, ուր պահւում էին հարու

, հարկադրուած կը լինիմ ամբողջ երեք ամիս {փակուած} մնալ այստեղ: Այդ միջոցին շատ բաներ ուն

մի հիւսիսային գիւղում՝ ութ ամիս ձմեռը {փակուած} միայնակ եւ անմխիթար ողորմելի բնակութեան

է. տնտեսական խնդրի դուռը եւ նորա համար {փակուած} է: Նորա ազատութիւնը անուանական է, նա

ինք բարոյականութեան վերայ, վանդակի մէջ {փակուած} վագրը բարոյական է, որովհետեւ մարդ չէ փ

սուցել է մեզ, որ ամենայն իւր մէջ միայն {փակուած} եւ կենտրոնացած կացութիւն, սկսած Եգիպտո

վազել է դէպի հայոց եկեղեցու, ոչ երբեք {փակուած}, գիրկը՞ եւ որ, աւելին ասեմ, լուսաւոր

անի որ մեր մատենագրական գործունէութիւնը {փակուած} է այն նեղսիրտ եւ դարաւոր հնութեան սահմա

ազատ պաշտողքը: Իր սկզբամբ միապետական, {փակուած} եւ բացառողական էր այդ համակարգութիւնը,

ուշակել այն դառը հանգամանքը, որոնց մէջ {փակուած} էր Փարպեցին։ Նորա Թուղթը եւ յառաջաբանը

րեւելեան կողմը, ըստ որում՝ այդ կողմից {փակուած} մի դուռ մինչեւ այսօր էլ աւանդութեամբ կո

.. Շատ անգամ տեսել են Շաքարեանցին {փակուած} մի ախոռի մէջ, որ, մի ձեռքին գրչագիր մ

նորանից, որ անդադար ծխում էր թաբակը, {փակուած} իւր սենեակի մէջ, եւ դողում էին ոչ թէ մ

հացի համար, մինչ Հայոց ազգի աբեղայքը, {փակուած} իւրեանց վանական խցերում, անգիր էին ուս

ւ այդ աշխարհի ամենայն տեսակ գիտութիւնքը {փակուած} էին վանական եւ կալուածատիրական շինուածք

կիսափակ պատուհաններով սենեակի մէջ նստել {փակուած} ( januis ac fenestris clausis tantisper

ն մայր է, բայց այդ աշխարհների սահմանքը {փակուած} են Խեցգետնի եւ Այծեղջիւրի մէջ: Արարատե

ահա ինչպէս տեսանում ես, երեք օր է, որ {փակուել} եմ տանս, որովհետեւ ոչինչ հնար չկայ դու

է անգլիական ազգը, եթէ մի քանի գործարան {փակուելով}, կամ մի ժապաւէն գործածութենից դուրս ըն

րդը, եթէ մի քաղաքում մի քանի գործարանք {փակուելով}, մի ահագին բազմութիւն գործաւորների կը

աթիլներով. եւ առանց մի նեղ սահմանի մէջ {փակուելու} ազատօրէն վազում է դէպի ուր որ քաշում է

արդի բոյրից թէ հարբելով Անոյշ գրկի մէջ {փակուես}, Եւ մրմնջան քո ականջին Քնքուշ խօսքեր

հանի տակ, երբ որ բակի դուռը բացուեց ու {փակուեց}, նա աչքերը ձգած պատուհանին մի արհամարհ

կի եւ առանձնարանիս դուռերը բացուեցան եւ {փակուեցան}, եւ ներս մտաւ պ. Բէգզադէն՝ թրջուած մ

Ֆրանսայի մէջ՝ Լիոն քաղաքում, նոյնպէս {փակուեցան} մի քանի գործարանք, գործաւորներին հանդի

հասկացողութեանց շրջանը անբացուելի պիտի {փակուին}, որ նորա կատարելութեան գաղափարը մնայ ա

րել քեզ, բայց ուր եւ ինչպէս, այս բանը {փակում} էր ճանապարհս։ Այժմ քո նամակը յայտնեց ի

մի վամպիր, ծծում է Լեհաստանի արիւնը, {փակում} է նորա եկեղեցիքը, դպրոցները եւ հրամայո

ւթիւնը այս թերութիւնների վերայ, իսկոյն {փակում} է մոլորութեան ճանապարհը։ Միեւնոյն կերպ

, իսկ Մանուշակի մայրը վաղուց ահա աչքերը {փակում} էր, մինչ սկսել էին Շահումեանցը եւ Թիւթ

րայ, յետ են գանչում այդ ազատութիւնը եւ {փակում} են նիւթական կապանքի տակ։ Կրօնի անհրաժե

որ, օգուտ քաղելով ազգերի տգիտութենից, {փակում} են նոցա աչքերը։ Պիտոյ է տեսանենք մորմո

րի խաղաղութեան մասին խորհուրդների առաջը {փակում} էին։ Ահա՛ այս կերպով ժողովը չ'կարողացա

հավատարիմ մնացած Ֆրանսիսկոս Երկրորդին, {փակված} են այնտեղ եւ նոցա առաջնորդում է մայոռ Ֆ

ղացա հարց ու փորձ առնել, որ դղյակի մեջ {փակված} զորքի վիճակը շատ ողբալի է եւ բարոյապես

օգնական եւ ձեռնտու կլինիք, եթե Մոսկվա {փակվի} " Հյուսիսափայլը ", նորից ուրիշ տեղ..

տալ մի արդիւնք, մի պտուղ, իսկ եթէ նա {փակւում} էր դեռեւս մի անգամ չաւարտած իւր ուսման

ին, նորա բամբակեղէն ապրանքի գործարանքը {փակւում} են, գործարանատերքը սնանկանում, եւ անգ

ինչ յարգ ու արժանաւորութիւն չունի, եթէ {փակւում} է միայն մի մարդու մէջ, եւ եթէ այդ մարդ

րողները, ինչպէս Պապ ընտրելու ժամանակ, {փակւում} էին մի առանձին սենեակի մէջ ( conclavium

ակով, երկրորդումը՝ գեղեցիկ հարսնացուի {փաղաքշական} խօսքերով։ Մինը Հռովմի քահանայապետներից

գուանք, սիրում է փափկութիւն, սիրում է {փաղաքշանք}... ": Չենք հասկանում՝ Պ. Իսահակ

օրութիւնը պապական ծառայութեան, այդպիսի {փաղաքշանքով} ներս ընդունեց նորանց՝ ապացուցանելու հա

ատ նորադարձ իշխաններ։ Պիոս IV Պապը շատ {փաղաքշանքով} ընդունեց այս դեսպանութիւնը եւ Եափոնիայի

ասարակապետութեան քարոզիչքը զարմանային։ {Փաղաքշանքով} եւ խրատական պատիժներով ներս էին բերում

կութիւնը պիտոյ է դաստիարակել գգուելով, {փաղաքշելով}, փափկացնելով եւ այլն։ Չգիտէք, որ իսկ

Արշալուսոյ եթէ քաղցրիկ ` ցօղը քեզի {փաղաքշեց}, Միւս օրն ահա արեւի տակ քո երեսը

նու իստակ ջրի մօտ Արեւու ելքը քեզ {փաղաքշեց}, Լիւան լերանց գիշերուայ հողմը

անդեօք յաւէրժհարսին Քերի հրեշտակին {փաղղոս}...: Կալեալ զառու կրկին աղբեր՝

ր մարմնիս վրայ սաստիկ քոր զգացի եւ խուլ {փամբուշտներ} յայտնուեցան. 12-ի երեկոյին արդէն երեւ

Էս անիրաւ թուրքի ձեռին, Փչացաւ մեր կէս {փայ} ազգը: Իմ Գրիգորը մենծանայ, Դուշմանի

Նստի յահեկէ կուսէ Եւ զարտաշեկն {փայակեալ} Ի նա մերձեցուցանէ... Ծխի մա

ենք, Զար բերէք գլխին ածենք Մեր Նուրինի {փայը} տուէք, Ուտենք խմենք քէֆ անենք ":

տաղների էրին էլ, մորթին էլ, դմակի կէս {փայը}, մատաղի կէս փայը, ոտ ու գլուխն էլ տան

մորթին էլ, դմակի կէս փայը, մատաղի կէս {փայը}, ոտ ու գլուխն էլ տան տիրոջն ա: Բոլոր

նում Զոհը թակարդեալ. - Կամ ի՞նչ նորա {փայլ}: " Մարդաչափ ահա Բարձրանում է նա Վեր

Զոհն թակարդեալ - Կամ զի՞նչ նորա {փայլ}: " Առնաչափ ահա՝ Ի վեր բար

Ուռուցելոց ըստ նռանց Ստեանց, ի {փայլ} ի գոյն ձեան, Կրծովք իւրով լուսազգ

րուսաղէմ գնալու ժամանակ։ Դա մի արտաքին {փայլ} է. այդ դուրսից միայն գործունէութիւն ցո

Որ ո՛չ մասամբ լուսոյ արփւոյն լուսաւորի {փայլածու} Եւ ստուերաւ հողագնտոյս ո՛չ մատնէ զլոյսն

ւն, - գոչեցի, - Թող որոտայ իմ գլխին, {Փայլակ}, կայծակ, հուր, երկաթ, Թող դաւ դնէ թ

Որ ժողովել կարենար Քո շանթն, ամպրոպ ու {փայլակ} ": " Ի՞նչ ես փչում, սերովբէ, Եւ զուր

ովտի մէջ գետը վազեց, Նոյն ամպումը {փայլակ} ու բոց ջրերի մէջ փայլեցան: Կատաղ

ի՜ւն, - գոչեցի, - Թող որոտայ իմ գլխին {Փայլակ}, կայծակ, հուր, երկաթ, Թող դաւ դնէ թ

թիւ՜ն, գոչեցի, թո՛ղ որոտայ իմ գլխին, {Փայլակ}, կայծակ, հուր, երկաթ, թող դաւ դնէ թ

ար հետ, մենք տեսնում ենք նոցայ լոյսը ` {փայլակ}, եւ լսում ենք նոցայ միաւորութիւնից առա

ի է լինում կամ որպէս կայծակ, կամ որպէս {փայլակ} ու որոտ: Սորա հակառակ, այդ էլեկտրական

հողոյն հաստատուն. Որպէ՞ս նմա շող {փայլակեալ} Զոր հատանէ լուսատունն. Որպ

րրիկը սուլեց, Որոտ, փայլակը անթիւ {փայլակեց}: Սարերի նման մեծամեծ ալիքի

ժամ լոյս Հայաստանեայց յաղջանուղջ, {Փայլակեցաւ} անաղօտ եւ հաւատոյն կապեաց փունջ. ԶՀայա

ժամանակը, տարածութիւնը ջնջեցիր, {Փայլակը} նախանձեցաւ արագութեանդ երկնաձիր:

ինքը մթնեց, մրրիկը սուլեց, Որոտ, {փայլակը} անթիւ փայլակեց: Սարերի նման մ

ի պատառուելու ձայնից: Առանց որոտմունքի {փայլակը} երբեմն-երբեմն ներկում է դաշտը դեղնախառն

եւի կատաղութիւնը, որոտմունքի թնդիւնը, {փայլակի} լոյսը, մրրկի սուլելը եւ ծառերի հպատակօ

պրել, մի ելեքտրականութեան պէս բան, որ {փայլակի} շուտութեամբ տարածւում է զանազան ազգութե

եւս մտածել... Տարիները վազում են {փայլակի} շուտութեամբ, օրերը թռչում են, որպէս մ

ծականցդ ժողովել Զամպրոպ, զշանթ եւ {փայլակն} ": - Եւ զի՞ յումպէտս բաղբաղայս,

սատանան եւ նորա աչքերը վառուեցան ինչպէս {փայլակն}, - կանգնի՛ր, հերիք է. դու ինքդ կը մն

նքը մթնում էր, որոտմունքը թնդում էին, {փայլակները} ջրի պէս սկսանում էին վազել եւ մի ակնթար

ժամանակը ծիրանի գօտու գոյներով: Ահագին {փայլակները} մութ ու թանձր ամպերի մէջ փայլատակելու ժ

բոքելու չէի՞նք նոցա դէպի մեզ ատելութեան {փայլակները} ։ Ի՛նչ փոյթ, միանգամ ասացինք, որ յիմա

է որ բորբոքէ նորա վերայ արդարադատութեան {փայլակները}, ո՛չ միայն ժամանակաւոր կերպով քահանայո

թւում էր, թէ պատառւում է երկինքը, իսկ {փայլակների} լոյսը ներկում էին ամենայն բան երբեմն մո

կամ իւրեանց խաւար ատմօսֆերի մէջ նզովքի {փայլակնէր} փայլատակեցնելով: Երանի՜ այն մարդուն

գին փայլակները մութ ու թանձր ամպերի մէջ {փայլատակելու} ժամանակ թւում էր, թէ պատառւում է երկին

ւած լուսատու ճրագը: Այո՛, մի րոպէ {փայլատակեց} Հենրիկոս IV-ի ազդեցութիւնը քաղաքակրթութ

նց խաւար ատմօսֆերի մէջ նզովքի փայլակնէր {փայլատակեցնելով}: Երանի՜ այն մարդուն, որ իւր անձը ե

ւր ընթացքով բորբոքել էր Հռովմի որոտալից {փայլատակները} ։ Պաւլոս հինգերորդ պապը, 1605 թ. յաջո

ցանք մի խոր գիշերի մէջ: Կայծակի ահաւոր {փայլատակութեամբ} հազիւ տեսանում էինք միմեանց, հազիւ նշմ

ռի, Ժպիտ ի դէմս առ վայրկեան {Փայլեալ} շողայ դժպհի. - Որ ոչ մարդ է հողեղ

արհուրանքի: Քո ճառագայթով ո՛րքան {փայլել} է Պողպատեայ սուրը ծխուած արիւնում

աջնորդի անունները վառվռուն աստղերի նման {փայլելու} են մշտնջենաւոր ժամանակով՝ գալոց հայկակ

անցանելոց էին ըստ կարգի, ահա անցելոցն] {փայլեսցի} անշէջ, որպէս առ մեօք գործք ականաւոր ար

Միւս օրն ահա արեւի տակ քո երեսը պերճ {փայլեց}: Թէ երկինքը քեզ ամլացաւ ` մրրիկը

անդարտեց, Ջերմաջերմ արտօսր երեսին {փայլեց} ։ Իբրեւ մարգարիտ թափուեցան գետին,

մար, վախճանել է: Սատանայի դէմքի վերայ {փայլեց} մի ժպիտ եւ ետեւի ոտքով ականջը քորելով ա

Նոյն ամպումը փայլակ ու բոց ջրերի մէջ {փայլեցան}: Կատաղած առիւծը վազեց մորին, մա

նամակը: Աւարտելուց յետոյ մի անմեղ ժպիտ {փայլեցաւ} նորա փոքրիկ բերանի վերայ, եւ մաքուր սպ

վերայ: Այս խօսքի ժամանակ արտասուքը {փայլեցաւ} Մանուշակի աչքերում: - Ի՞նչ է, Մանո

էի) փառաւոր յայտնութիւնը, որ մանաւանդ {փայլեցաւ} այս պաշտպանութենով, եւ որի մասին դեռեւ

ը: Պատմութիւնը մի դափնեայ պսակ կը {փայլեցնէ} սոցայ ճակատի վերայ եւ նոցայ գործերը բար

աւելի մեծ մակերեւոյթ ստանալով դուրս են {փայլեցնում} իւրեանց գոյնը երեսի վերայ: Ինչեւիցէ.

նծա՛յ, Արբատ, ուրախացի՛ր, շքեղ դէմքդ {փայլեցուր}, Որ Արցախից եկաւ քեզ մօտ Գասպարեա

նծա՛յ, Արբատ, ուրախացի՛ր, շքեղ դէմքդ {փայլեցուր}, Որ Արցախից եկաւ քեզ մօտ Գասպարեա

ժ ամպովք ծածկեսցի, Մինչ անաղօտ ուսման {փայլէ} առաւօտեան արուսեակ։ Ոչ արբանեակ ասեմ ա

անզօր ու անձայն: Բայց երբ երկնքից կը {փայլէ} հոգուն Անաղօտ լոյսը պայծառ արեւին, Նա

, այնպէս որ այժմ, կորուսանելով իւրեանց {փայլը} եւ ծաղկաւեր դառնալով, շարժում են տեսան

ւթեան։ " Ձեւաւոր ազատութեան աղաղակը եւ {փայլը}, -թոյլ չէ տալիս ոչ ստոյգ ազատութեանը աս

ա բոլոր շարժողութիւնքը, դէմքը, աչքերի {փայլը}, ձայնը, եւ այլն, եւ այլն, ամենեքին

րից, որ կորուսել էին իւրեանց սովորական {փայլը}: ժամանակ առ Ժամանակ ցաւութիւն էր, զգո

խելքին եւ բանականութեանը բոլոր արտաքին {փայլը} եւ ստուերական կարողութիւն, որպէս զի կե

ք չպիտի նսեմացնէ նորա արժէքի եւ քանքարի {փայլը}, այս պատճառով մենք հաստատ որոշում ենք

արմիր ի շրթանց լարս կուսանին Ժպիտ {փայլի}, յայտս գոհար վարդք վառին, Հաւատ

ւր ջուր, սրբէ՛ ինչպէս հուր, Թո՛ղ {փայլի} սիրտս, չըմնայ մի մուր։ Դու

նի, Լուա՛ իմ սիրտս, թո՛ղ քեզ պէս {փայլի} ։ Թող մաքուր լինիմ, ինչպէս

Մեքենական գործողութիւն. Գիշերավարն կը {փայլի}, Արծաթահերն չի երեւում, թուխպ ա

րն թուխ-թուխ գլխի, Կոկոն աչքը կը {փայլի}, Արդեօք ու՞նք է աչքի վերայ,

ակի նման Այս դաշտի վրայ վառ լուսով {փայլի} ։ Մինչ այսպէս միայն կայի զար

ին է, որ մի ակնթարթում շինվի, կոկվի, {փայլի} եւ պայծառանայ. այստեղ հարկաւոր է համբե

: Բնութեան պարզութեան մէջ միայն կարող է {փայլիլ} մարդու բանաստեղծական գոյնը, եւ ճիշդ մա

Ճարտարին բաբախէ սիրտ, Բեկորք {փայլին} ի յակինթ... Երգի ի քնար Ի վաղիւ գոհա

խոր ներս ընկած աչքերը, իւրեանց անսովոր {փայլողութեամբ}, հաստատում էին նորա հոգու անհանգիստ բն

ներով։ Բայց մի՛ զուարճանաք այս արտաքին {փայլողութենով}, որի տակ թագնուած կայ դատարկութիւն։ Ի

եց առաջին անգամ Հայերի համար Հիւսիսային {փայլողութիւնը} իւր պայծառ ճառագայթքը, անցեալ տարում լ

օտ: Չէ պիտոյ մոռանալ, որ Վերսայլի {փայլողութիւնը} սկսեց շիկանալ այն ժամանակից, երբ ֆրանս

պիտո է տպվի որպես անունը, նույնպես այս {փայլողության} պատկերը: Հույս ունինք, որ տերությունը

՝ օրագիրը պիտո է անվանվի " Հյուսիսային {փայլողություն} " ( Ceвepнoe cияниe) եւ ամենայն ամսակա

ուն եւ խղճի հանգստություն. նոցա ճակատը {փայլում} էր արժանավոր պարծանքով: Կեցցե՜ Իտա

ծ։ Ամառը, ասում են, մի կենդանություն {փայլում} է անդադար շոգենավերի եւ անցորդների հաճա

րկուած է այն բոլոր վայելչութենից, որով {փայլում} են բարեխառն գօտիների տակ գտանուած աշխար

եռքերը եւ աչքերը, բայց սոքա արտասուքով {փայլում} էին այս անգամ: - Մի՞թէ մարդերի անա

թանում է նա, Աստղերի շարքում Բոցավառ {փայլում} "... - Ի՞նչ է նրա անուն, - Հարցում

տեւ գոհարն մեծագին Առանց տաշուելու չի՜ {փայլում} բնաւ ` 0՜, բերուի այն տաշողին թող, Որ

մի վայրկեան լոկ ` դժնէ ` Դէմքին ժպիտն է {փայլում}. " Դո՛ւ, որ մարդ չես հողանիւթ, Ինչպէ

Շնչում ես օդ, քանի աստղը հորիզոնում {փայլում} է, Մտաւ յանկարծ նա ովկիան ` կեան

Կապոյտ երկնքի վերայ Որքա՞ն աստղեր {փայլում} են վառ, Ասես համար, թիւ չկայ.

է, ասա՛, հայրիկ, Իմը որտե՞ղ է {փայլում} ": - Այո՛, դստրիկ, այդ աս

իրմի մօտ: " Հայրի՛կ, աստղիկդ չէ {փայլում}, Դու յաւիտեան քնեցիր. Ա՛ռ

ն, արդէն քանի՜ դար Դու երկնքումը {փայլում} ես պայծառ, Բայց ո՛րքան ստեպ լուս

մարմինը, Աչքը յօնքը սեւ սաթի պէս {փայլում} են: Չքնաղ իրան, մէջքը բար

երի թելեր Իմ գլխի վերայ Որոշ {փայլում} են: Անցած իմ օրեր, Իսկ ես

Անեղ, սուրբ սիրոյ կայծը երեսին {Փայլում} էր յստակ վերայ ճակատին Կապել էր կա

ութիւնը, որոնց մէջ մեհրուժանեան պսակով {փայլում} է Նիկոլ, չիք եպիսկոպոսը, սոքա ամէնը մ

րի մէջ արուսեակ աստղի պէս պայծառացած էր {փայլում} ։ Մեծիմաստ Վահան մարզպանը՝ Հայոց զօ

թի յառաջաբանը, " արուեսակ աստղի պէս էր {փայլում} "։ " Եւ զիմ շնորհս քան զբազումս պարեգօ

քի տխուր գծագրութիւնը եւ արտասուքը, որ {փայլում} են նորա աչքերում։ Այն օրը սուգի օր է ե

: Այդ միջոցին Ալքիմիայի ասպարիզում {փայլում} էր մի այլ նշանաւոր մարդ, ոչինչ պակաս ի

եցած էին դէպի իւր կարը, այսուամենայնիւ {փայլում} էին խիտ եւ երկայն թերթերուկների միջից:

այելով. մանաւանդ նորա մէջտեղում նստածը {փայլում} էր մի առանձին, սքանչելի գեղեցկութենով

ան Ապարանքի մօտ, որ այն ժամանակներումը {փայլում} էր Եւրոպայի մէջ, սեպհականեց ինքեան սնա

ռօշեանցը սովորաբար գրում է՝ երգում-է, {փայլում} -է, կարողանում-է եւ այլն, այսինքն՝ բա

ենց բայական վերջաւորութիւնից, ինչպէս, {փայլում} -է, այլ անբաժան, ինչպէս փայլումէ։ բ)

որութիւնը նախադաս է դրվում, ինչպէս, է {փայլում} ։ գ) Եթէ մի որպիսի եւ իցէ բայ ամբողջ գ

ծը. նորա հոգու ոսկեդարեան անմեղութիւնը {փայլում} է ամէն տողի մէջ: Այդ մի շատ բնական գոր

բնութեան, ուր բնականաբար եւ անբռնադատ {փայլում} են նկարագրուած ընկերութեան կեանքը, հոգ

ր ծառերը եւ նաւի կայմերը նոյն բոցով էին {փայլում}: Կայծակի զարկելն ու այդ սքանչելի կրակն

չպէս, փայլում-է, այլ անբաժան, ինչպէս {փայլումէ} ։ բ) Կարելի է բաժնել, եթէ այս վերջաւո

ռանգներին շատ արծաթ, մեծ հարստութիւն, {փայլուն} կոչումն եւ այլն, եւ այլն. դոքա չեն մա

էք. ձեզ յիշատակ չեն, ձեզ փառք չեն ձեր {փայլուն} գոհարները կամ ուռած քրինօլինները։ Ձեր

...... Տաշում է ակը եւ թռչում են մանր {Փայլուն} բեկորներ նման յակինթի... Ու բաբախում

տի. Գովում է նա - քնարերգակ ` Վաղուան {փայլուն} գոհարը թանկ: ԺԱ. ՅԻՇԻ՛Ր ԻՆՁ Արուսեա

ւսով պերճ գիտութեան հոգւոյն կացցեն ջահք {փայլուն}, Զի յաշխարհի մի՛ յիւր ընթացս դեգե

Քո բարձր ճշմարտութեան Ճառագայթները {փայլուն}, Չեն տանելի մեր աչքին, Ատե

թից իջանում է ցած։ Ուրախ ու {փայլուն} դէմքով մօտեցաւ, Անունս, ազգանուն

նք, որ շատ անգամ չունէին իւրեանց վերայ {փայլուն} զարդարանք, անյայտ են մնում հասարակութե

.. - Նա երկար հասակով երիտասարդ է, {փայլուն} աչքերով եւ լաւ հագնուած: - Շատ բարի

մ, պատճառ, խարոյկի լուսովը երեւում էր {փայլուն} թաց գիծը, որ այս խեժային եւ մածուցիկ հ

կով վիրաւորում էր նորան։ Չ'նայելով իւր {փայլուն} շնորհքների վերայ՝ Դուքսը փոքր առ փոքր

ը հայկական Գոգըլը, որին մաղթում ենք մի {փայլուն} գալոցք: Մենք մի ուրիշ աշխատութիւ

որ մի ժանգոտ դրամ լաւ է քան թէ նորը եւ {փայլունը}, ինչպէս ամենայն առողջամտութեամբ հաստատ

ողջությունս իմ - ոչինչ, բայց երեկվանից {փայծախս} ինչ-որ բան է սարքում գլխիս, տեսնեմ ինչ

ւց յետոյ, բայց տների շինութեան համար, {փայտ} եւ այլ հարկաւորութիւնք կը տրուին գանձար

ցիքը, դպրոցները եւ հրամայում է քար կամ {փայտ} դառնալ: - Քաղաքակթութիւն է տարածո

սուր աչքոյք Զաստուած տեսին պիրկ ի {փայտ}, ի գլուխ պսակ բազմաքուք։ Ընդ տարապարտ

՛ր, կտրի՛ր, սրաբերան իմ տապար, {Փայտ} կտրատիր, տախտակ տաշիր իմ համար ":

կից զարկուած ծառի արմատում, ետքը երկու {փայտ} իրար հետ քսելով, աւելի ետքը հրացանը գտ

նուն, որ տակաւին կրակը ստանում է երկու {փայտ} իրար հետ քսելով: Առաջին առած. Զար

բարկութեամբ, - չոր են միանգամայն իբրեւ {փայտ}: - Ձեր մռայլութիւն, - պատասխանեց

ւ դու չքացուր, եթէ կտրես: - Ապա մի {փայտ} տո՛ւր ինձ, ես կ՚այրեմ եւ կը չքացնեմ նո

 Թղթի յառաջաբանի մէջ յիշուած եկեղեցու {փայտակերտը}, որ վնասուել էր կրակից, մենք հասկանում

նը ( էշաֆօդ), շատ անգամ հանել է նորան {փայտակուտի} վերայ: Իհարկէ, կարդացած կը լինիք Լերմ

ր ոտքի վերայ եւ որի լեզուն, համարեա թէ {փայտանալով}, հազիւ հազ շարժւում էր բերանի մէջ. հա

րա մէջ կան զանազան բաներ, զօր օրինակ, {փայտանիւթ}, կուպր, ջուր, օսլայ, սոսինձ եւ աղեր

է, Երբ տեսնում է իւր տունը, {Փայտանում} է զգայութիւնքը, Երբ յիշում է իւր

էր անձրեւի շարունակ գալուց, այդ փողոցի {փայտաշեն} եւ կեղտոտ տների տեսքը, առաւել եւս տխու

, գնում է, ինչպես մեզ մոտ են ասում՝ " {փայտե} ձիու վրա ". որովհետեւ երկու շաբաթից ավ

եւ աղիքը արծաթ չէին, չկամի փորձել, որ {փայտեայ} դգալի մէջ տեսանելու չէր այդ գունափոխութ

՞, որ այն ջերմ եղանակում ծառի տակ՝ մի {փայտեայ}, շինականի աթոռի վերայ նստած լցնում էի

յրումը շինած է մի դրօշակ, որ պտոյտելով {փայտեայ} առանցքի վերայ, ցոյց է տալիս, թէ ո՛ր կ

ողոցի մէջ, քաղաքի ծայրումը. շինուածքը {փայտեայ}, երեք պատուհանով, որ նայում էին դէպի

ելորդ եմ համարում նկարագրել նորա փոքրիկ {փայտեայ} տունը, որի մէջ բնակում էր նա իւր հօր ե

, կառավարում էր այդ վանքը։ Եկեղեցու {փայտեղէն} շինուածքի կրակից վնասուելու պատճառով շա

տնել զդրամս ի բարեզարդութիւն քարեղէն եւ {փայտեղէն} կերտուածոց յորս, որպէս ասաց Աստուած,

էր երբեմն, մինը միւսին զարկելով ձեռքի {փայտերը} բոլորովին մեքենաբար: Մանուշակին շատ ահ

ջրի երեսից երկաթակապ հաստ գերաններով եւ {փայտերով} պատելով, յառաջացուցին զանազան նաւահանգ

ուց յետոյ, վերստին փայտից է շինուել, որ {փայտէ} մնացել է մինչեւ եօթներորդ դարու սկիզբը,

ը չնկնէր ծովի մէջ եւ մարդը չտեսնէր, որ {փայտը} ջրի տակ չէ գնում, անհնար էր, որ մարդը

ը, իրենց առարկայական էութեան, այսինքն {փայտը} ջուրը ընկնելուց մինչեւ շոգենաւի աստիճան

քո ասածը: - Մա՞րդն է գերազանց, թէ {փայտը}, - հարց արեց նա: - Այդ ի՞նչ տարակ

է... - Ես ընդդէմ չեմ դորան. բայց {փայտը} կորուսանում է իւր փայտութիւնը, - կտրեց

օսքը Թիւթիւնճի-օղլուն, - մոխիրը այլ է, {փայտը} այլ. դու ինձ կղմինդրի օրինակովը փոքր մ

էպի հող, եւ այդ փոքր հաւանելի էր, իսկ {փայտը} դառնում է մոխիր, միթէ՞ փայտը մոխրից է

էր, իսկ փայտը դառնում է մոխիր, միթէ՞ {փայտը} մոխրից է շինած: - Փայտը միայն մոխրի

խիր, միթէ՞ փայտը մոխրից է շինած: - {Փայտը} միայն մոխրից չէ շինած, - ասաց Շահումեան

ջրածին, թթուածին, ածխածին, եւ այսպէս {փայտը} ենթարկուելով այրողութեան, այսինքն քիմի

, ինչ որ Եւրոպացին վատնում է ածուխի կամ {փայտի} համար: Եւ այն ապրանքը, որի հում նիւթը

հարկաւոր համարեց հանել շապիկի տակից մի {փայտի} կտոր, որ արծաթեայ շղթայով կախած էր կու

եանցը: - Շատ բարի, ընդունում եմ եւ {փայտի} օրինակը եւ խոստովանում եմ, որ բան չքաց

ահի վերայ էր եւ դուրս եկանք կղմինդրի եւ {փայտի} վերայ: - Այո՛, մահի վերայ էր, - պա

պատի Կաթողիկէ եկեղեցու գմբէթը, որ առաջ {փայտից} էր շինուած)։ Թողնելով ուրիշների վկա

ական օրէնքով անիծուած էր այն մարդը, որ {փայտից} կախուելով էր մեռնում։ " Զի անիծեալ յԱս

համ. 23)։ Իսկ խաչուիլը համարւում էր {փայտից} կախուիլ. " Աստուած հարցն մերոց յարո՛յց

չպէս երեւում է, էրվելուց յետոյ, վերստին {փայտից} է շինուել, որ փայտէ մնացել է մինչեւ եօթ

րի մէջ: Մի անշունչ էակ, մի տակառ, որ {փայտից} էր շինած, որ ո′չ հոգի ունէր, ոչ Աստու

տէի հաւասարուիլ եւ գերազանցել այդ չնչին {փայտից}: Մեզանից իւրաքանչիւրը պարտական է գետնի

ւն: - Մի՞թէ մոխիրը, որ կը ստանայիր {փայտից}, քո աչքումը ոչինչ էր. ոչինչ չէ՛ տեսան

ծովու, ապաստան արարեալ զկեանս ի չնչին {փայտն}: Յուսամ թէ ոչ դուք եւ ոչ նաեւ ազգն

եալներին, բացի դորանից, " Մեք 'ի յայն {փայտն} եմք յուսացէալ, յոր Տէր Յիսուս բեւեռեցա

եմ դորան. բայց փայտը կորուսանում է իւր {փայտութիւնը}, - կտրեց խօսքը Թիւթիւնճի-օղլուն, - մոխի

րանում Բնակւում էր Աստղիկը. Նորա որդին {փայփայում} էր Նորան ամբողջ գիշերը... Ախտաբորբոք ե

երանի միջից. նա համբուրում էր նամակը, {փայփայում} էր նորան, մի խօսքով, այնպէս էր վարւու

, չէ կարելի նկարագրել. արտասւում էր, {փայփայում} էր պատկերը եւ այնքան մոռացել էր ինքն իւ

Ձեր Մ. Նալբանդյանց 49. ՄԵԼՔՈՆ {ՓԱՆԵԱՆԻՆ} 1 Մայիսի, 1860, Ս. Պ. Բուրգ ԱՐԳՈ

ին], կաթ[ողիկոսի] կոնդակով Մայիս 1 65 {Փանեանցին}, Աստուածաշունչ խնդրեցայ 5 66 Նազարեան

մի, Ի Ս. Պ. Բուրգ 47. ՄԵԼՔՈՆ {ՓԱՆՅԱՆԻՆ} Ի 20 Ապրիլի, 1860 Ս. Պ. Բուրգ ԱՐԳ

յստեղ մի վայրկեան ընծայում է Վարդիթերին {Փանուելի} աղջկայ շնորհքը: Մենք չենք ուզում

ած չէ, որին արգոյ հեղինակը մի վայրկեան {Փանուէլի} աղջկայ շնորհքն է ընծայում։ Մենք չեն

եւեցաւ մի լայն վարտիքով հագնուած մարդ. {Փանտեսսոն} Մատատինիոն անունով, մօրուքը շփացնելով

աճկաց պաշտօնէի, որ ծառայում էր տեղական {փաշայի} մօտ եւ որ պատմեց ինձ, թէ Տաճկի կառավար

Կանոնադրութիւնը վերաքննելու համար: Ալի {փաշայի} ասելով, վերաքննութիւնը պէտք է սահմանափ

ել էր մինչեւ անգամ տաճիկների վերայ, որ {փաշան}, Պայծառափայլ Դուռնից հրաման խնդրելով,

իր պահանջի վրայ: Նախկին մեծ վէզիր Ալի {փաշան} խոստացաւ բաւարարել ժողովրդի պահանջը եւ

հանգամանքը գործադրում են իրենց օգտին: {Փաշաների} բռնություններից նրանք իրենց պաշտպանությ

Թուրքիայում տարածելու եւ հայ ազգը թուրք {փաշաների} կամայականութիւնից ազատելու համար:

ամենայն նեղութեններից, վայելելով, {{փա՛ռք} Աստուծոյ, Ռուսաց մարդասէր եւ ՕԳՈՍՏԱՓԱՌ

ցա գիրը կամ բանը "։ Բայց ազգի մէջ, {{փա՛ռք} Աստուծոյ, գտանուեցան մարդիկ, որ սիրեց

ցին, եւ եթէ բնագիրը անհասկանալի է, {{փա՛ռք} Աստուծոյ, շուտով Ռուսերէնը եւս դուրս կ

ազգի մէջ մի բանականութեան դատաստան, {{փա՛ռք} եւ պարծանք նորա պաշտօնեաներին։ Այդ տար

. Աստուած կեանք տայ դորա պատճառին: {{Փա՛ռք} Աստուծոյ, ազատուեցայ քո ձեռքից, ազատո

արապաշտների հետ եւ ոչ միայն այսչափ. {{փա՜ռք} եւ պարծա՜նք մեզ՝ Հայերիս, նաեւ՝ հայկ

յկական դերասանք եւ ոչ միայն այսչափ, {{փա՛ռք} եւ պարծանք երիտասարդութեան յառաջադէմ քա

իտի արժանանանք, այս երանութեան: {{Փա՜ռք}, ի խոնարհ, յԻւսկիւտար, Պ. Չամուռճեա

տուած, ստիպւում եմ ասել հանապազ. " {{Փա՛ռք} քեզ, Տէ՛ր Աստուած, որ, խնայելով մարդ

է մեծապէս օգտակարութիւն եւ պատիւ եւ {{փա՛ռք}, իսկ մի քանիսին էլ մահից դէպի կեանք եւ

զգայ ցնցողական զարկողութիւնք: " {{Փա՛ռք} Աստուծոյ, - ասաց պ. Մարկոսը, - գոնէ՛

նուիրել իր անձը ( եւ ուրա՛խ ենք, եւ {{փա՛ռք} աստուծու) քանի որ կան մարդիկ, մեր արդ

ա՜ն դեռաբոյս, Լուսին կը դարձնեմ, Կը {փառաբանեմ} Մեր նախնեաց պաշտած Տիկին վեհապանծ `

ւրջպատուած, Կանգնում գահի հանդէպ, ուր {Փառաբանւո՜ւմ} էր Աստուած: Անդ վեցթեւեան երկուսով ԴԷմ

լցնէ, սիրած իմ, Քո ազգը: {Փառախոտ} Ցոլակեանց ԿՆԴՈՒԿ ՊՈՉԱՏԻ ԵՒ

փափկասնունդ կեանքը, դուրս եկան իւրեանց {փառահեղ} բնակարաններից եւ պարզ երկնքի տակ՝ գետն

զգեստներ հագած, Մօրուքն սպիտակ, {փառահեղ}, գունեղ, Կարճիկ հասակով, սրբութ

նշաններ. Գիրսաս էր անուն։ {Փառահեղ} դէմքը ծեր մարդոյ, ուրախ, Սկսաւ բ

եւ զուարթ խշխշում էին: Լուսինը ամենայն {փառահեղութեամբ} լողում էր կապոյտ երկնքի վերայ: Գերեզմա

Աստարօտը դէպի երկրի երեսը, հետ դարձաւ {փառահեղութեամբ}, փչուեցաւ եւ ասաց. - Տեuանո՞ւմ էք

իրը շատ ուղիղ է դատում, - ասաց սատանան {փառահեղութեամբ}. ես շատ մեծ մարդ եմ... կարդա՛ ինձ ճ

ութիւնը ազգի առաջեւ իւր բոլոր սարսափելի {փառահեղութեամբ} ։ Մեզ պատերազմ է սպասում հազարաւոր նախա

ճշմարիտ լուսաւորութեանը տեղի գտանել իւր {փառահեղութեամբ} նորա կենտրոնումը բնակող հայ սրտերի մէջ

Եւրոպային: Նա մոռացել էր թէ ինչպէս այդ {փառամոլ} եւ բորբորիտոն ճակաճնութեամբ վարակուած Բ

ւած բանականութեան: Հպարտութեան եւ {փառամոլութեան} կողմից, շատ նշանաւոր է դա. կան աշխարհ

սպէս քո բախտաւորութիւնը զոհեցին իւրեանց {փառամոլութեանը} այդպիսի վատթարամիտ մարդիկ, քանի՞ցս անգ

ոյ անձնասիրութեան եւ ոչ իսկ ի թեթեւամիտ {փառամոլութենէ} յականաւորացն՝ ի մատենագիրս երեւիլ ի կա

քո որդուն: Դու չե՞ս գալիս հարաւէն, {Փառան} սարից չե՞ս, Աստուած, - Այս ասում է մ

Ո՞չ գաս ի հարաւոյ Ո՛չ սուրբդ ի {Փառան} լեռնէ. Մարգարէն զայս ասէ,

՝ որդի Արշակայ արքայի Հայոց տարփաւորին {Փառանձեմայ}, զկծեցեալ յանսպառ կշտամբանաց Մեծին Ներ

ականջնիդ ու սրտերնիդ խփելով, տարիք ձեր {փառասէր} անկալութեանց իբրեւ փոխարէն, դժոխաորդոց

ի գիւտ բարեկենդանութեան կամ ի զովացումն {փառասիրական} դժոխային ծարաւոյ, որոյց ըղձակաթն լինին

ազգի զաւակները, անխորհուրդ եւ տղայական {փառասիրութեամբ} հիւանդ, միակողմանի, ուսումնական անուա

զ կը պատմեմ կարգով: Առաջին. իւր անմիտ {փառասիրութեամբ}: Սա, երբ գործարան կը գար, ուշադրութե

յս բանին, ուստի եւ ստիպուած են իւրեանց {փառասիրութեան} հարկը ազգից անընդհատ ստանալու համար որք

եւ ո՞ւր ցոյց են տուել անձնական օգտի կամ {փառասիրութեան} ծարաւ. խեղճերը ազգի օգտի համար անդադար

ոխելոյ յամբիոնն ուսուցչութեան, կա՛մ առ {փառասիրութեան} կամ առ չարաչար տգիտութեան, յորում դեդե

է ինքեանք պապք, առ ` անձնասիրութեան եւ {փառասիրութեան} իւրեանց համարեալ եւ քարոզեալ են զանձինս

աքեալս, թերեւս կշտամբեալ ի Քրիստոսի առ {փառասիրութեան}, ՚ի հարցանելն, եթէ ո՛վ իցէ մեծ, եւ ա

բազումք ի հեղինակաց յաղթահարեալ յանձին {փառասիրութենէ} սայթաքեցան եւ մոռացան, թէ են նոցա եւ ե

, հրաժարուելով հնախօս հայկաբանի ունայն {փառասիրութենից}, աշխատել կենդանի ժողովրդի կենդանի բարբ

րոնց անձնասիրութիւնը, շահասիրութիւնը, {փառասիրութիւնը} եւ խաւարասիրութիւնը մեծ էր, քան թէ նոց

յն այդ օբսկուրանտների անձնապահութիւնը, {փառասիրութիւնը} եւ շահասիրութիւնը: Անձնապահութիւնը

, թանձրացնել նորա սարսափելի քունը: {Փառասիրութիւնը}: Այժմ հասարակ ժողովուրդը մատով ցոյց է

կամ պարոններն եւս անհոգս մնան, որ նոցա {փառասիրութիւնն} եւ հեղինակի անուն ժառանգելու յիմար ձգտո

նը եւ այնտեղ գլուխը կոխելով հնոցի մէջ, {փառավար} կերպով ոսկեզօծեցին նորա կոտոշները, յետ

քեզ: Պետք է տեսնես թե " Ժիտը " ի՛նչ {փառավոր} տպվում է, փիր փերվենտե եւ լավ հասկանալ

ենզորին, այժմ իհարկե ստացավ, եւ կտպվի {փառավոր}: 2 № " Հիշատակարանն " իհարկե կարդաց

վականք՝ թշվառ ետընթացք: Քաղաքի մեջ {փառավոր} հրապարակների վերա հոյակապ ճարտարությամբ

իչը, տեսանելով միմյանց, ուրախացանք եւ {փառավորապես} կարդացինք օրագրի 11 համարը: Առաջիկա փո

ր մարմնավոր օգուտը, ուտելով, խմելով, {փառավորապես} ապրելով, որպես թե աստված ստեղծել էր մա

զերկու հազար ֆունտ ստերլինգաց: Թող {փառավորեսցին} այժմ երկդիմի կուսակիցք Այվազովսքւոյ, դ

ւմ եմ քեզ մի օրինակ, որ կարդաս, հոգիդ {փառավորվի} ու ցնծաց. ես քո այս բանի վերա ուրախանա

ծ վագրը բարոյական է, որովհետեւ մարդ չէ {փառատում}: Եւ ի՞նչ տարբերութիւն կայ. մինը ( վագ

անխրատ, եւ իբրեւ զանդատաստան ոք մանուկ {փառաց} ի փառս ընկալաւ զպարտաւորն վնասուց ՚ի Մխ

ուսաւորաց ՚ի կայան, Թագ կապեսցեն նոքին {փառաց} ՚ի քոյդ գլուխ դաբնիդեայ, Պսակեսցեն զան

Մի բաբաթի մկրտուին Սանչու հետ, {փառաց} ի փառս ": Լօթին գոռաց այն կողմից

ամիս նստուցանես, Եւ ում զլանաս ի {փառաց} հեշտին զնայ դու կապտես: Արտասուա

ս հնարել առ ի չարչարել զմեզ եւ թափուր ի {փառաց} հեղինակի կացուցանել: Մեք գիտենք միայն

կատարեալ է գործ մեծ եւ արժանի անկապուտ {փառաց}, որ մի անգամ երեւեսցին ի հանդիսիս անձի

յառաջ քան զգալուստ Մեսիային արքայութեան {փառացը} հասա՞ն ": Պատասխանի " ո՛չ, այլ գոգ Աբ

սէին գալստեան Մեսիային, որ արքայութեան {փառացը} հասցնէ զիրենք ": Նախ՝ զի հոգիք ո՛չ մե

մեծատունը կերակրի, հանդերձի, գինու, {փառաւոր} ապրելու, սնոտի եւ անցաւոր փառք ճարելու

՞թէ լաւ ուտել, լաւ խմել, լաւ հագնել, {փառաւոր} ապրել, հարստութիւն ճարել, փառք ու պատ

սկայական կերպարանքից, ինչ օգուտ Փարիզի {փառաւոր} եւ զեղխ դէմքից, Բեռլինի եւ Գերմանիայի

միայն, որ պահէք, մեծացնէք, պայծառ եւ {փառաւոր} զգեստներով զարդարէք եւ կօրսետի եւ քրինօ

Պոլսի մէջ կազմել է մի ընկերութիւն, մի {փառաւոր} թատրոն կանգնելու համար, որի շքեղութիւն

- Ե՞րբ մադերայից նա կմնայ յետ, - {Փառաւոր} կերպով կերաւ, ճաշակեց Ու սիրուն գ

իմ եւ այն քարեայ Երկու յարկով շէնք {փառաւոր}. Ծառաներիս թիւը չըկայ, Իմ հ

վերադառնալուն այնպէս ընդունեց, որպիսի {փառաւոր} հանդիսով չէր ընդունել Պոմպէոս մեծին, ե

Քեզ յապագայ ազգէ մարդկան արձան կանգնի {փառաւոր}, Քո գործք, վաստակք գտցեն գովեստ

հատակը ինձ ընկեր եւ օգնական կը լինի այդ {փառաւոր} հանդիuի մէջ. ինքը ժամանակը քրքրելով դո

ոնի թշուառ վիճակը. եւ Հաննիբալից աւելի {փառաւոր} յաղթութիւն, որ կանգնեց այն մշտնջենաւոր

ից շատերը սորա ձեռնտուութեամբ գիտութեան {փառաւոր} ասպարիզումը պսակուել են: Շատերը սորա մ

նդարձակ գործերի մէջ: Որովհետեւ այնպիսի {փառաւոր} հանդէսներում, ողջախոհութիւն, չափաւորո

ւնը պատմութեան թերթերի մէջ կը դրոշմուէր {փառաւոր} տառերով եւ Հռոմի ժողովուրդը բարերարութի

ոմիտաս կաթողիկոսի սրբատաշ քարերով շինած {փառաւոր} գմբէթը, մեր այսօրուայ Ս. Էջմիածնի գմբ

դիսաւոր թաղման հարկաւոր պիտոյքը, այլեւ {փառաւոր} ճաշ պատրաստեց գերեզմանատնում 70 յուղարկ

նական դահլիճ, ուր դրած է դժոխքի իշխանի {փառաւոր} գահը, կազմած մարդու ոսկերքից եւ զարդար

ով ու պատկերներով զարդարած, ոսկեզօծ եւ {փառաւոր} կաշով կազմած. սոքա համարւում են աւելի

խքի այս նոր եկաւոր հիւրը, որին այսպիսի {փառաւոր} հանդէսով սպասում էին: - Վէզի՛ր, -

կան պատրաստութիւնը, մի օր գնում է նորա {փառաւոր}, ծառերով եւ շատրուաններով զարդարած պալ

ւմ էր իւր դատաւորների կատարած դատաստանը {փառաւոր} դահլիճի մէջ. այս դահլիճը եւ այս գաղտնի

սիլվանիա, մին 'ի յունաց շինեաց տուն մի {փառաւոր}, ընդդէմ սորա կանգնեաց եւ այլ ոմն ապարա

ովորել է նիւթականովը միայն շատանալ, իւր {փառաւոր} ապրուստի վերայ հոգալ։ Մեք այն ազգն ենք,

քը ազդում էր։ Ֆերդինանդի եւ Իզաբելլայի {փառաւոր} մանկլաւիկը, քաջ կապիտանը յանկարծ լինու

նելով, կամ գուցէ դեռեւս աշխարհի ապագայ {փառաւոր} յոյսերից հրապուրուելով, մնային այնտեղ

մանակ անյայտ փաստաբանը՝ Էտիէն Պասկիէ, {փառաւոր} կերպով պաշտպանեց Համալսարանի իրաւունքը

ջ։ Երիտասարդ փաստաբանի ( Պասկիէի) {փառաւոր} յայտնութիւնը, որ մանաւանդ փայլեցաւ այս

is vaut bien une messe! ", - ասաց նա եւ {փառաւոր} յաղթանակով մտաւ Փարիզ։ Այս միջոցին

աւելի նախընտիր են համարել, որ իւրեանք {փառաւոր} մարդերի կարգումը երեւէին հին լեզուով գր

ական իշխանութեան մեծաշուք գաղափարը, որ {փառաւորապէս} իրագործել էր Լուդովիկոսը, ինչո՞ւ համար

նար իր համադամքը եւ անուշ կերակուրքը եւ {փառաւորապէս} կ՚ուտէր Մորժերի եւ ջրշունների եղը, եթէ

եւ աշխատութենից կախւում է ծաղկեցնել եւ {փառաւորել} այն, որ հազարների արիւնով եւ բիւրերի ա

յելելով, Կարելի էր Աստուծոյ {Փառաւորել} անունը։ Եւ չթուլանալու համա

եւ նորա պատիւը տեղը բերելու կամ առաւել {փառաւորելու} համար ": Եւ խեղճ ազգը կրում է ծանր հար

եստի արժանաւոր բաներ, ի՛նչ ուրախութեամբ {փառաւորելու} էինք այս իրողութիւնքը եւ նոցա միջի ներգ

տ օգտակար գործ է, եւ ես այն ժամանակ կը {փառաւորեմ} քո անունը Յիշատակարանիս մէջ, հաւատա՛ ի

ձիւթապատ ուսերի վերայ: Իսկ մեք կը {փառաւորենք} ճշմարտութիւնը, մինչեւ ի մահ կ'աշխատինք

կրպագուք Տէրութեան Ձերոյ, որով եւ մերս {փառաւորեսցի} անուն, այսմ ամենայնի մարթ է հասնել միա

ա հետ միասին գտնւում են եւ նոքա, որոնք {փառաւորեցին} այս նեռների անունը իւրեանց յառաջաբաններ

ոչինչ բանի համա՞ր. դա ինչ է, որ մարդ {փառաւորէ}: Մեր գեղումը մի դրացի կին կար. նա շատ

ասիրութեան վերայ, որ ոչինչ չհասկացայ, {փառաւորի} նա, իհարկէ, այդպէս է հարկաւոր։ Վաղու

դիսարան լինել այն փառաւորութեանց, որով {փառաւորուած} քաջարանց նախարարքը իրենց գլխաւորի եւ Սո

, որոնք յարգելի էին սատանայի աչքումը, {փառաւորուած} նեռներ, նոցա հետ միասին գտնւում են եւ

նը ա՛յժմ եւ միշտ եւ յաւիտեանս յաւիտենից {փառաւորուելու} համար. ամէն։ ՂԱԶԱՐ ՓԱՐՊԵՑՈՒ

Չինաստանում Յիսուսեանների մէջ առաւել {փառաւորուեցան} Մատէօ Րիկցի՝ խորամանկ եւ հնարագէտ մարդ

ում կայծակի զօրութիւնը: Այդ բանի համար {փառաւորուեցաւ} Բենիամին Ֆրանկլինը ": Շին. - " Այ

Այժմ, տեսնելով Տիրոջդ օրէ օր Աստուծու {փառաւորութեամբ} լցուած հմտութիւնը, որ պարգեւել է եւ բե

րութեամբ կարո՛ղ էր հանդիսարան լինել այն {փառաւորութեանց}, որով փառաւորուած քաջարանց նախարարքը ի

ւել անհասկանալի կը լինի մեր գրածը եւ կը {փառաւորուի} մեր անունը, կ'ասեն՝ սա՛ երեւելի հայկա

ն սնապարծութիւն եւ հին հեղինակի անունով {փառաւորուիլը}, մինչեւ նոցա մատենագրութիւնը չլինի նոր

ցա ձեռքով եւ նոցա արժանաւորութեամբ պիտի {փառաւորուին} եւ անմահանան ձեր անունները. սորա հակառ

աւակներ, որոնք իւրեանց ազգասիրութեամբը {փառաւորում} էին քո մոռացուած ու փոշոտուած անունը,

աւ եւ Ժիրարը Լիօն քաղաքում։ Յիսուսեանք {փառաւորում} էին նորա անունը՝ իբրեւ զրպարտուած մարդ

ել։ Ոչ ոք ուրախ չէ, ոչ մէկին սիրտը չէ {փառաւորւում} մեր յիշատակարանների կէսը արիւնոտ, իսկ

մին կամքով եւ մին խորհրդով աշխատեսցին ի {փառս} աստուծոյ կատարեալ աստ զգրեալ պատուիրանս

այութեան վկայիցն ստորագրեցի եւ կնքեցի ի {փառս} ամենօրհնեալ Հօր եւ Որդւոյ եւ Հոգւոյն Սր

ոսիկ ինձ պարգեւողին Աստուծոյ մատուցանեմ {փառս} եւ երկրպագութիւնս անզրաւ յաւիտենիւ ամէն

ական օգտի կամ մուրանալոյ յօտարէն զչնչին {փառս} ՚ի վաճառ հանեն զմեզ, դաւեն եւ մատնեն զ

եւ իբրեւ զանդատաստան ոք մանուկ փառաց ի {փառս} ընկալաւ զպարտաւորն վնասուց ՚ի Մխիթարեան

բաթի մկրտուին Սանչու հետ, փառաց ի {փառս} ": Լօթին գոռաց այն կողմից,

նսդ, ընդ որ ոչ սակաւ ուրախ լեալ նոցա, {փառս} մատուցին տեառն։ Իսկ ես յառաւելն բերիմ

եւ հեղձուցանեն գործով, եւ զի մխիթարիմք {փառս} տուր Աստուծոյ. զի որ քրիստափոր անուանի

քան թէ ապախտ արարեալ վզնոցին պիտոյիւք] {փառս} անձին որոնել տղայականս, [վասն զի] փառք

ընտիր վարկաւ զօգուտ հասարակաց քան զսուտ {փառս} [հնձելոյ նմա ի բերանոյ սակաւուց], եւ ա

սովին տեսութեամբ առաջնորդեալ՝ կամ էին {փառս} որոնել անձանց ի սրտի ժողովրդեան, առ ան

Եթե կամիք իմ որպիսությունս հարցանել, {փառք} աստուծո, ողջ եւ առողջ եմք ամենեքյանքս

իչ մը ցրտեց եւ բուք եկավ, այժմ տաք է, {փառք} աստուծո: Ծանի՛ր, եղբայր իմ, Գրիգ

ն օրվա հիվանդությունս, ինչեւիցե, այժմ {փառք} աստուծո: Ես հուսով եմ, որ մեր եղբ

ք տարապայման նեղության մեջ. մեր ազգը, {փառք} աստծո, առանց այդպիսի պատճառների եւս,

համար եւ շատ էի անհանգստանում: Այժմ, {փառք} աստծո, որ դու առողջ ես, ամենակարեւորն

այսքան ժամանակ Նախիջեւանից նամակ չկա: {Փառք} աստծո, որ մերոնք բոլորը ողջ-առողջ են,

առողջ են, որը եւ քեզ եմ ցանկանում: {Փառք} աստծո, ես նույնպես առողջ եմ եւ միայն ք

ն շնորհակալությունս՝ ուղարկածի համար: {Փառք} աստծո, ես առողջ եմ եւ բավական լուրջ պա

րված Անանիայի նամակի առթիվ, անթվակիր: {Փառք} աստծո, որ նա առողջ է, թե չէ ես արդեն

ամիս մատնություններ է անում ի պաշտոնե. {փառք} աստծո, որ հայերը, բացի իրենց առեւտրից

եւ ասա, որ ես եւ եղբայրս՝ Ղազարոսը, {փառք} աստծո, ողջ ենք եւ առողջ: Գրիգոր եւ Սե

եմ հանգստացնել մեր ծնողներին: Ես, {փառք} ՝ աստծո, ողջ եւ առողջ եմ. յուրաքանչյո

ու, փառաւոր ապրելու, սնոտի եւ անցաւոր {փառք} ճարելու համար թափում է իւր քսակից վերջի

լ, փառաւոր ապրել, հարստութիւն ճարել, {փառք} ու պատիւ ստանալ։ Մի՞թէ մարդը չունի մի

մի՞թէ Քրիստոս մեռաւ, որ հարստութիւն եւ {փառք} պարգեւէ մարդկութեան, քա՛ւ լիցի. հեռի՜

եան, իսկ մարդը, հարստութիւն ճարելով, {փառք}, պատիւ գտանելով, չէր կարող առաքինի դա

ունենային խաւարի եւ ստութեան հետ: {Փառք} Աստուծոյ, Նախիջեւանը ունի այսօր եթէ ոչ

ոյանալ մարդերին եւ մի անցաւոր եւ ունայն {փառք} ճարել, իսկ ճշմարտութիւնը չունի այդ նիւ

մի, այդ եւս իմ փոյթը չէ. պատճառ, այն {փառք} ու պատիւը եւ այն անարգանքն ու նախատինքը

ի սուտ ազգասէրքը եւ միւս նոցա ընկերքը. {փառք} եւ պարծանք դոցա: Եւ մատենագրութիւն

էք, որքան առանց լոգիկայի գրէք, այնքան {փառք} ու պատիւ է ձեզ։ Բայց ագահութիւն մի՛ ար

րը անդադար ողբում են եւ կոծում են ազգիս {փառք} եւ պարծանքը ուրացող մարդկանց գլուխը ",

, անդադար ողբում են եւ կոծում են ազգիս {փառք} եւ պարծանքը ուրացող մարդկանց գլուխը ",

տուղ բերէ, Սուրբ յիշատակիդ Նոր {փառք} պատրաստէ: Դպրոցի ազգայնութիւն

, մահկանացու էք. ձեզ յիշատակ չեն, ձեզ {փառք} չեն ձեր փայլուն գոհարները կամ ուռած քրի

րաբար ձեռք բերելու նպատակը եւ խորհուրդը {փառք} չէ, պատիւ չէ, դոքա երեխայական գաղափար

դարան մեր ազգին. երկրորդ, Նախիջեւանին {փառք} ու պարծանք, իսկ բարեգործ, ազգասէր, հ

եւ Հոգւոյն Սրբոյ միոյն Աստուծոյ, որում {փառք} եւ երկրպագութիւն մատուցի անզրաւ յաւիտեն

եմ աղջկայ հետ Ու համարում ինձ այդ {փառք} ։ Ինչ ժամանակ օտար երկիր

ձեռիս, կտրիճի պէս հասայ շուտով, {Փառք} ու պարծանք պարգեւեցի ես իմ ազգին:

մնայ հով ու զով. Ցնծա՛յ, Արբատ, {փառք} բնակչացդ. Գասպարեանցն է քու տէրը.

ան, Լսելով քո որդու խօսքը. {Փառք} ու պատիւ քեզ կը բերեն Քո մարմնապա

բերէ, Սուրբ յիշատակիդ Նոր {փառք} պատրաստէ: ՕՇԱԿԱՆ Օշակ

Ննջում է այն մեծ Հայրը Օշական քեզ {փառք} պարծանք։ Բայց ազգին որ նա ս

չկար երկրումս Նորան այն մահով մեծ {փառք} հասուցի։ Բայց արձակ մեր մեղ

: Գրում են, թէ մերոնք ողջով առողջ են. {փառք} Աստծոյ: Ես էլ լաւ եմ այսօր: Պատասխան

վերջացնել: 20-ին դեղը վերջացուցի եւ, {փառք} Աստծոյ, լաւ եմ: Այսօր նամակ ստացայ եղ

ւ հերձուածողները: Բայց երջանկութիւն եւ {փառք} կը համարինք մեզ, միասին մնալ այդ բոլոր

փոքր ուշանալը մեկնել էին չարաչար, բայց {փառք} Աստծոյ, ամենայն կասկած եւ տարակոյս փար

աւունքը ձեռք բերելու համար, մոռացել էր {փառք}, պատիւ եւ մարդկային երկիւղ, նորան կոր

ր կարգուիլ պպապի գործարանումը, մի փոքր {փառք} գտանելու համար ռամիկ ժողովրդի աչքում:

իսկ յիմաստնանալ նորա, յերկիր կործանին {փառք} մեր ամենեցուն: Ճիգն, զոր եսն ճգնիմ ըն

Գնա՛ դժոխք յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ {փառք} յաւիտեան, Կաց հաստատուն անխռով

՛, դժոխք, յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ {փառք} յաւիտեան, Կաց հաստատուն անխռով

՛, դժոխք, յաւիտեան, Ցնծա՛, քեզ {փառք} յաւիտեան, Կաց հաստատուն անխռով

խմէ, այնքան շատ պատուելի է նա, այնքան {փառք} ու պարծանք է նորա համար: Շատ ժամանակ չ

ոմսակումս գրել էի հրաւիրելուս պատճառը. {փառք} Աստուծոյ. ի՛նչ վախենալու բան կայ. պիտ

գի բաները, եկեղեցու բաները թող հոգան. {փառք} Աստուծոյ, կաթողիկոս ունինք, Լուսաւորչ

տուէին վերջապէս իւղը եւ պատրոյգը: - {Փառք} Աստուծոյ, մի ուղիղ մտածութիւն լսեցի քե

Վարդ-խաթուն խնամուս առողջութիւնը: - {Փառք} Աստուծոյ: Խօսքերը վերջացան եւ տիրեց

ր խնդրել եմ, ուխտ դնելով, ստացել եմ, {փառք} Աստուծոյ: - Շատ բարի, - պատասխանեց

ումեանցը տիկին Թիւթիւնճի-օղլուից: - {Փառք} Աստուծոյ: - Շատ ուրախ եմ: - Այդ

լեւ անզգամութիւն ուսուցանելու ամբիոնը: {Փառք} Աստուծոյ, որ այդպիսի բան չկար աշխարհի

Մխիթարեանք։ Ինչ կանոնադրութիւն է այդ. {փառք} եւ պարծանք Մխիթարեանց անուանը, Յիսուսե

փառս անձին որոնել տղայականս, [վասն զի] {փառք} առն՝ օգուտ հասարակաց: Եվ զի՞նչ փառք ի

] փառք առն՝ օգուտ հասարակաց: Եվ զի՞նչ {փառք} ի տասա՞նց եւ ի քսանի՞ց նմանապիսի ոգւով

ն անձամբ զանձինն կնքել դատավճիռ, զի՞նչ {փառք} արդարացի առն՝ որ միայն խօսեսցի ի լեզու

նակներում երեւելի աստուածաբան էր եւ մեծ {փառք} էր ճարել Փարիզի Համալսարանի մէջ։ Ի

գաւազանի հարուածը անպակաս էր մեզանից: {Փառք} նախախնամութեանը, ինչո՞ւ պէտք էր յուսահ

Եկեղեցու մէջ ժողովրդի նկարագրութիւնը, {Փառք} ի բարձունսը, տղոց ճեռ ու ճօճանակները

ենին կոխեց, ոչով բան չէր կարում իմանալ {Փառք} ի բարձումից. տէրտէրը շատ էլ բարկացաւ,

ինչ բերաններից դուրս ա գալի քցում են, {փառք} աստըծու, ոչ ով չի մեռել, երես երեսի կ

ւշմանի աչքը հանա. Հայի ազգին օգնելով, {Փառք} ու պատուի տիրանայ: Մենք աւա

խօսքերով ( եր. 76), թէ " Աչքդ լիս. {փառք} աստուծու, անշառ, անխաթա էս հաւկիթն էլ

այն կայի զարմացած, Ասելով " մեծ է {փառքդ}, ո՛վ Աստուա՛ծ... " Եւ ահա տեսայ

տ կեանք, եթէ ամեն մինը այդ եղջերուաքաղ {փառքերից} գնւում են սոսկալի հարկերի եւ սարսափելի

ան ճոխութենով, յաղթութեան եւ դպրութեան {փառքերով}, ցուցանում էր մի ամենակատար եւ ամենափա

քարոզում էին նորա ամենակարողութիւնը եւ {փառքը}: Մարդու առաքինութիւնը եւ վատթարութ

Ի՛նչ կ'առնու իւր դրօշի փառքից, եթէ այդ {փառքը} չէ բերում նորան երջանկութիւն եւ հանգիստ

յլ, կառավարութիւնը ա՛յլ: - Դրօշի {փառքը} ՞... - Ազգի՛նն է: - Ցնծա՛,

շենք մենք, եղբարք, Նորոգենք նոցա {փառքը} սուրբ անուան, Գուցէ այս կերպով մ

եւ մեր պատուելի հեղինակները, դպրոցական {փառքը} յետ դնելով, Ազգի համար չ'աշխատէին առող

ութեան բաժակը: Դու կորցրեցիր քո առաջին {փառքը}, եւ շիջուցիր քեզ լուսատու ճրագը։ Կորց

ւթիւնների մէջ. մի խօսքով ամբողջ դժոխքի {փառքը}: Այս տեղագրական եւ համառօտ պատմակ

, որկրամոլները. մի խօսքով դժոխքի բոլոր {փառքը}: Երբ սոքա բոլորը անցել էին, երեւեցան

եռք ձգեց չորս կողմը եւ ահա դժոխքի բոլոր {փառքը} անյայտացաւ, եւ ինքը գտանուեցաւ իւր առա

ող է հասկացնել մեզ արարչի մեծութիւնը եւ {փառքը}. " Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ եւ զար

ձանքը, որ երբեմն դրված էին բուրբոնների {փառքի} համար, այժմ ջարդ ու փշուր խորտակված թա

դուղների վերայով բարձրանալ մինչեւ անմահ {փառքի} սահմանքը: Տխո՛ւր տեսարաններ. այստեղ կ

որի կենդրոնում հաւաքուած են ֆրանսիական {փառքի}, պարծանքի, հասկացողութեան եւ կարողութ

նցը, ահա այսպիսի կերպերով հիմնելով իւր {փառքի} կոթողը վերոյիշեալ մարդերի ուսերի վերայ

ազգը մատնող եւ դաւաճանող - եկեղեցական, {փառքի} եւ պատուանշանի համար, թողունք նիւթական

րգական սիւների վերայով բարձրանալ մինչեւ {փառքի} կատարը: Հոգիքը գրաւ դրած սատանային `

րենական պատմության հերոսների, ռուսական {փառքի} եւ անվան նախանձախնդիր անձանց մասին:

մեռաւ իր գործունէութեան միջակէտում, իր {փառքի} բարձրութեան մէջ, իրեն հետեւող բազմաթիւ

շատ հեռու են եղած. միայն իւրեանց սուտ {փառքի} վերայ են մտածել, ո՛չ թէ ազգի բախտաւորո

ասում, այո՛ շատերը նոցանից նորա անաղօտ {փառքի} վերայ ստուեր ձգելու համար, մեծ մեծ ամբ

նք չէր ունենալու: Գիտե՞ս դու, թէ ի՛նչ {փառքի} ասպարէզներ բացուելու էին քեզ. այն ժամա

ինչ հին են, բայց անդադար աշխատելով քո {փառքի} համար, ես դարձեալ վիրաւորուեցայ, եւ ն

առաջարկում է օրագիրներ բերել տալ դժոխքի {փառքի} համար: -Գանչեցէք գրականութեան դիւա

աւոր, անմահ սուրբ եւ կենարար Հօր սուրբ {փառքի}, զուարթ լոյս - Յիսուս Քրիստոս, - պատա

ուց ահա " Էֆիմերտէի " եւ " Ժողովածուի " {փառքի} համբաւը, որ Նախիջեւանի մէջ հռչակուած է

պէս դուք, ազգի որդիք ենք եւ կցորդ դորա {փառքին} եւ անարգանքին, դորա հարստութեանը եւ կա

իշ ազգութիւնք սպանելու եւ իւրեանց դրօշի {փառքին} նորանց եւս մասնակից առնելու: Մինչ

կրորդ օգնականը Այս մարդը, հայրենի {փառքին} նախանձաւոր, ուղղախօս եւ հասարակաց օգտի

շխանութիւնը, նախանձաւոր լինելով դժոխքի {փառքին}, քանդեց եւ կործանեց այդ վարժատունքը,

նքների փոխանակ, որ չարչարուեցար դժոխքի {փառքին} համար աշխարհի երեսին: Այն դեւերը,

ախ էր, որ պիտոյ է չարչարուի՝ Աստուծոյ {փառքին} նախանձաւոր լինելով։ Բայց երբ բերեցին ն

ւթյունը՝ հեռի փախչելով ամենայն արտաքին {փառքից} ու պատվից: Օրագրի " Հիշատակարանների

յանձն է առնում: Ի՛նչ կ'առնու իւր դրօշի {փառքից}, եթէ այդ փառքը չէ բերում նորան երջանկո

ն, եւ թէ [առ ոչինչ] համարիւր յաչս նորա {փառքն} էին հայախօսութեան, ( որոց չգոյր՝ այլ

արութիւնը ներկում է նորա աչքը իւր դրօշի {փառքով}, իւր զէնքի յաղթութեամբ, իւր սահմաններ

է քեզ կերակուր, երբ դու ապրում ես այդ {փառքով}: Չնայելով այս բոլորի վերայ, այդ

, սուրբ ես, Տէր որ Էն, Լի՜ երկինք քո {փառքով}, - Օրհներգում է սերովբէն Եւ վերցընում

ւմը. Շատ ժամանակ դեռ չէ անցել, Երբ նա {փառքով} ու պատուով Ման էր գալիս փողոցներում Իւր

եցիկ դէմքով Հորիզոն ի վեր խաղում է {փառքով}, Առաջին իւր լոյս, կարծես թէ այստ

մեծին, երբ նա վերադառնում էր լիակատար {փառքով} իւր ասիական յաղթութեններից. թէ ինչպէ՞ս

վ, կապում են նոցա միտքը խոստմունքով եւ {փառքով}, ինչպէս շունը մի կտոր կաշիով, թելադրո

մբ կատարեց այս հրամանը, որ պիտոյ է նոր {փառքով} ծածկէր Կարգի երեսը։ Նա ընտրեց այս մասի

բարբառոյ յանապատի ": Երկուքն էլ հազար {փառքով} նախընտիր են համարում երգել. " ափսոս քե

բ ես, Տէր, որ Էն, Լի՛ են երկինք {փառօք} քովք, Նուագս յօրինէ սերովբէն,

Ստրախավոյ գիրիս մեջը հայտնիլ իմ Օդդենի {փասիլկան} չառածը, սպասում եմ գրիդ, որ այն կերպո

ւնքի հետ, սակայն, սերմերի ձեւափոխումը {փաստ} է: Ես Հնդկաստանից հետս վերցրի ամբողջ հ

իական կոնստիտուցիայի հետ: Դա անհերքելի {փաստ} է: Այժմ տեսնենք, թե ինչ եղան այդ կոնս

կարելի է ընդունել իբրեւ արդեն կատարված {փաստ}: Ով որ քիչ թե շատ ուսումնասիրել է ներկ

մ այդ ծիծաղելի է թվում, այնուամենայնիվ {փաստ} է: Ճիշտ է, հնազանդվելով լեզվի ոգուն,

] ստերլինգ տարեկան եկամուտ. այս բոլորը {փաստ} է: Իսկ ինչ վերաբերում է նրա լրագրին -

այժմ բռնակալ աշխարհակալութիւնքը մի սուտ {փաստ} ունէին իւրեանց ձեռքում, որ այսօր չէ կա

լ եւ նզովել. եթէ ունին նոքա իրաւունք, {փաստ} եւ պատճառ, թո՛ղ հանդէս բերեն, թո՛ղ մա

մասին գործոյն Բաբաջանեանի առաքեալ է առ {փաստաբան} իւր խնդրելով զնորա ( 1 անընթեռ. ) թէ զ

ջ ազատութեան նախագաղափարը ունէր մի հզոր {փաստաբան} երեսփոխանական պալատի մէջ, իր հոգու վեր

նք Ֆրանսիայի միջից։ Համալսարանի կողմից {փաստաբան} նշանակուեցաւ Անտուանտ Արնօ՝ Պօր-րուալե

ք հասանին ինձ բերանացի յօրինսգիտաց եւ ի {փաստաբանաց} քաղի, թէ յիշեալ Թէրթըն անուն ադմինիստր

, որով պահանջէ զ350 ռուփիս վասն երկուց {փաստաբանաց} ի մասին գործոյն Կատարինեայ Խօջամալեան:

տանալոյ յինէն զ350 ռուփիս ի պէտս երկուց {փաստաբանաց} յաղագս գործոյն Խօջամալեան հրիտակի:

ճի խանն, զի անձամբ տարցէ 'ի Հռովմ, եւ {փաստաբանեալ} արասցէ զոր կարեն։ Դարձեալ առաքեցին եւ

վարիլ եւ թէ յետ ստանալոյ զպատասխանի ՚ի {փաստաբանէ} իւրմէ ունի վերստին գրել առ պարոն Բայլն

ամենայնիվ, ես հանձն չեմ առնում Կարլոսի {փաստաբանը} լինել, որն այնպես անխղճաբար դավաճանեց

մենտ։ Նոր եւ մինչեւ այն ժամանակ անյայտ {փաստաբանը} ՝ Էտիէն Պասկիէ, փառաւոր կերպով պաշտպան

յլ զարհուրելի արատիքներով "։ Կարգի {փաստաբանը} ՝ Վերսօրիս անունով, շատ թոյլ կարողացաւ

տալու ճանապարհով: § 6. Դատաստանի, {փաստաբանի} եւ այլ ամենայն գործին վերաբերյալ բաների

տել զթղթեանն ընդ ձեռն օրէնսգիտի իմոյ եւ {փաստաբանի}, վճարելով առ ժամս զ300 ռուփիս ՚ի պէտս

ր բացած Կօլլեգիումի մէջ։ Երիտասարդ {փաստաբանի} ( Պասկիէի) փառաւոր յայտնութիւնը, որ մ

է անդր քան զ1000 ռուփիս, պարտ է վճարել {փաստաբանին}, որ վասն խօսելոյ յատենին, վասն միոյ ա

ստանական ծախուց եւ վարձոց օրէնսգիտաց եւ {փաստաբանից} եւ այն, եթէ ստուգեսցի այժմէն, թէ կորո

ղոք իմ այլեւ դատողութիւնք օրէնսգիտաց եւ {փաստաբանից} ունի տպագրել եւ երբ պատրաստ լիցի, յայն

ցն Անգլիոյ: Եւ մինչդեռ օրէնսգէտն եւ {փաստաբանն} պատրաստէին զթղթեանն, ես ներկայացեալ առ

ն արդեաց: Ելեալ անտի, փութացայ առ {փաստաբանն} իմ եւ խնդրեցի բողոքել առաջի գեներալ Պրօ

тый суд) գործերը կարոտ են երկու կողմից {փաստաբանների} պաշտպանության: Ավստրիայի կամ մի ու

՝ Պարո՛ն, Խորենացին անկարօտ է մեր նման {փաստաբանների} պաշտպանութեանը, մանաւանդ որ ոչինչ սուտ

գամ պիտի ստիպէ մեզ երկար խօսել հիմնաւոր {փաստաբանութեամբ} ։ Եթէ պ. Էմինը տարակոյս ունի Փարպեց

առաջեւը, թափելով իւր բոլոր համոզողական {փաստաբանութեան} զօրութիւնը, սատանան հետաքրքրութեամբ հա

, որ ունի զուղեղ ի գլխի, տեսանէ, եթէ {փաստաբանութիւն} Այվազովսքւոյ անագանեալ է, - քանզի, եթէ

ոց եկեղեցին, որ երբէք չէ խնդրել պարոնի {փաստաբանութիւնը} եւ այսուհետեւ եւս կամք չունի խնդրել:

կարօտ չէ նորան եւ երբէք խնդրած չէ նորա {փաստաբանութիւնը} ։ Պարոնը ինքնակամ, իւր սենեկի անկիւննե

ան զամիս մի դեգերեալ առ օրէնսգէտս եւ առ {փաստաբանս} պարապեցայ պատրաստութեամբ թղթոց ըստ ճիշտ

, այնտեղ այդպիսի բան չկա. երկու կողմի {փաստաբանքը} դատավորների ներկայությամբ բերանացի կխոս

կայացնելու Լազարյան ճեմարանից ինձ տրված {փաստաթուղթը}: Հայոց լեզվի կրտսեր ուսուցչի պաշտոն

հորը նետելու բաներ են։ Իսկ ըստ զանազան {փաստական} տվյալների, ճշմարտությանն ավելի մոտ է ա

բառն այժմ այնքան առաձգական է, որ առանց {փաստական} ապացույցների ոչինչ չի նշանակում. երկրո

ով, միթե դա, ճիշտ է՝ լռելյայն, բայց {փաստացի} բացառումը չէ՞ ոչ միայն գեղեցկության, ա

ենայն բանի համար ցոյց տալ ապացոյցներ եւ {փաստեր}: Ւ՛նչ սովորութիւն է. մի բան էր, ասաց

ն բերում զանազան համոզիչ եւ ճշմարտանման {փաստեր}: Մեր դրութիւնը այսպէս է. ա) Դպրոց հա

ութեան աներեւակայելի է անգամ։ Մենք շատ {փաստեր} հաւաքած ենք այս դրութիւնը պաշտպանելու հ

իւնքը պաշտպանելու համար հաւաքած ենք շատ {փաստեր}, բայց այստեղ, մեր հատուածի նեղ շրջանա

մեր ցանկութիւնն է այս գործի մէջ այնպիսի {փաստեր} եւ օրինակներ հանդէս հանել, որ աւելի իր

: Ինչ էլ որ լինի, այնուամենայնիվ, այդ {փաստերը} բոլորովին էլ չեն հանգեցնում անգլիացիներ

բանասէր կամ խռովայոյզ ոգւով, այլ իրենց {փաստերը} յառաջ բերէին արդարապէս, եթէ ունէին, թ

մ քո հասկացողութիւնը, այլ աղբերանում է {փաստերը} եւ պատճառները գիտակցութեամբ քննելուց:

Այս բոլորի հակառակը ապացուցելու համար {փաստերը} մեր ձեռքում կանգնած ենք եւ այսուհետեւ հ

անխորհուրդ ձգողութեան հետ, այո՛, մեր {փաստերը} երկու խնդրի ընդդէմ եւս կարող են գործ դր

րին ձմեռնային երկար երեկոներում՝ առանց {փաստերի} եւ ապացոյցների, միմիայն կոյր հաւատ պահ

եան գաղափարքը միայն եզրակացութիւնք են, {փաստերի} հետեւանք, նոքա ըստ ինքեան գաղափարք չեն

պատասխանի մեջ, բացի յուր արդարացուցիչ {փաստերից} եւ այս, որ բարեհաճի պ. նախարարը մեզան

տեսութեամբ ապագայ վէճերից եւ հերքողական {փաստերից}, չ'կամեցան դատապարտել Քենելի գրքի իւրա

ց, այլ, նկատողութիւններից եւ հարկաւոր {փաստերից}, որովհետեւ ե՛ւ բնութիւնը ե՛ւ Աստուածաշ

որ, կապակից, հիմնաւոր ապացոյցներով եւ {փաստերով} խօսել։ Այսօր բանը կ'ասեմ, եւ դուք պար

յենէզի կարծիքները օրինաւոր եւ առողջամիտ {փաստերով}, եւ խոստացաւ հետեւեալ նիստումը ապացուց

տպանելու եւ հակառակ կարծիքները շօշափելի {փաստերով} մերժելու։ Խելքը գլխին մարդը տեսնում է

յին բանականութեան դիմանալ: Ի՛նչ էր այդ {փաստը}: Այն, թէ հզօր կառավարութիւնքը տիրում

ա թշնամութիւնը դէպի ինձ: Թէ ի՛նչ է ձեր {փաստը}, եւ ի՛նչ հաստատող վկայութիւն այդ մասին

նքը, տեսան այս, երբ նշմարեցին իւրեանց {փաստի} ոչնչութիւնը, Եւրոպական հաւասարակշիռը հ

պատիւը երկրորդի ստրուկ համարուելու սուտ {փաստի} հետ միասին մեր կողմից Պ. Չամուռճեանին

, այլ այսպիսի կարծիք պէտս ունին մեծամեծ {փաստից} եւ ապացուցութեանց, թերեւս աղաչէաք զհնա

նպէս, ի վերայ այսր ամենայնի բազմապատիկ {փաստից} եւ ապացուցութեանց ոչինչ օգտիմք, զի սիր

եցայ վերոյգրեալ սրբազան հարց եւ բանաւոր {փաստիւք} ապացուցի զպարականոն լինել վերջաւորութեա

եւ պատրաստ եմք ի պատասխանի ապացուցական {փաստիւք} [որոց] այլապէսն խորհին). որովհետեւ հա

տ: Լավ է թե վատ, դա այլ հարց է, բայց {փաստն} այն է որ նա, որպես ժամանակի լեզու, այ

գուբղաների մէջ պիտի մեռանին: Թէ որ այս {փաստով} չի արդարանան, ինչպէս որ չի պիտի արդարա

ւսաւորեն, դուք զի՞ գործէք, դատարկք եւ {փասքուսք} վայրավատին շրջիք 'ի խաղս եւ 'ի զբօսանս

երը, պապական դառնալով, միանան պապական {փարախի} մէջ: Այդ աղօթքը ներկայացուցուած է Պապի

, Բազում ժամանակք են, յորս բանաւոր {փարախս} այս կայ առանց Հովուապետի, յօրէ՝ յորմէ

բերելու համար: Ո՞չ ապաքէն ունի մի քանի {փարայ}, որի շրջանառութեամբ ապրում է նա եւ նոր

0-31-ին: Թուրքի ասածի պէս. մասգարալըք {փարայ} իլեն փուլ իլեն դէիլ տըր: Տտես թէ

ան խօսքեր, հաւատացնում ենք, որ ժանգոտ {փարայի} արժէք չունին մեր աչքում: Ահաւասիկ մ

երը կերակրես։ Թէ որ մի ընկերութեան մէջ {փարայի} եւ գռօշի սիքան ընդունում են եւ ճանաչում

Բենվենուտտօ Չելլինու մետալիոնները՞, թէ {փարան} կամ գռօշը։ Ասենք թէ ես պսակուած եմ

թյան ամբողջ ընթացքում, - ժողովրդի, որ {փարավոններից} մինչեւ այսօր այդպես անիրավացիորեն ենթար

սառնամանեօք, այն հրով, լուսով զխաւարն {փարատեալ}, այսինքն հիմնարկելով զնոր Հաստարան նոր

յնպէս եւ անձնական ուրախութիւնը չէ կարող {փարատել} այն ազգային տխրութեան խաւարատեսիլ թանձր

մնուած է չոր յոյսի վերայ. նա չէ՛ կարող {փարատել} իսկոյն այն խաւար եւ տխուր տպաւորութիւնը

մ է մեր սրտի ցաւը, տեսանելով որ պարոնը {փարատել} է, կամ գէթ աշխատել է փարատել, իւր սրտ

որ պարոնը փարատել է, կամ գէթ աշխատել է {փարատել}, իւր սրտի ցաւը խոշոր գեղջուկ հայհոյութ

շակել նորա լեզուն, գնալ ժամանակի հետ, {փարատել} կոյր եւ մարդատեաց ֆանատիկոսութեան խաւար

րմութեամբ, ապա արժան էր զխաւարն լուսով {փարատել}, եւ կենդանութեամբ ի կեանս վերակենցաղել

, որպէս սիրելի է մեզ կարծել, ուզում են {փարատել} եւ մէկ օր առաջ տեսնել ազգի ազատութիւնը

րութիւնը բարւոքելու, տգիտութեան խաւարը {փարատելու} եւ նոր ասպարէզներ բանալու մարդկային գոր

էին նիւթական հնարներ այդ վիշտը եւ ցաւը {փարատելու} համար, բայց եթէ այդ վշտերն ու ցաւերը ե

ն, որ առողջ եմ, եւ տկարությունս իսպառ {փարատեցավ}: Որպես ապրուստի ճանապարհ ես պիտո է

Զյիմարութիւնդ, յորում թխսես, նա {փարատէ} անպայման, Որում թշուառ քով վիճակա

նշուածին անխտիր ծունր դնէ, այլ որպէսզի {փարատէ} այդ խաւարը: Այդ տեսակ բաները, մեր կար

օտել այնուհետեւ Հիպոկրատի շանթերին, որ {փարատէին} նորա ցաւը: Այսպիսի բաներ տեսանել կ

ոլլոն տուեց ինձ իւր քնարը, Որպէս {փարատիչ} տրտում ցաւերիս: Աւա՜ղ. այ

վերայ, էգուց գնայի ես գերեզման, գո՛նէ {փարատուած} կը լինէր սրտիս կսկիծը եւ խաղաղ հոգով,

իսափայլի " ճառագայթների տակ նկատում ենք {փարատուած} ։ Անցան գիշերային մրրիկները, եւ փիլիսո

առք Աստծոյ, ամենայն կասկած եւ տարակոյս {փարատուեցաւ}, եւ ես ցնծում եմ, որ, թէ կենդանութիւ

ր նոցա մի ամբողջ կարգ հրաշքների եւ պիտի {փարատուէին} այնուհետեւ այսպիսի մոլորութեան ամպերը պ

թողիկոսի խօսքերը, հերիք էր, որ անդարձ {փարատուի} ամենայն տարակոյս։ " Վերացոյց ( Կոմի

ս գործ դնեն: Խաւարը, ո՛չ ինքն իրեն կը {փարատուի} եւ ոչ խաւարով կամ առասպելներով: Մ

այդ մոլորութիւնքը ոչինչ ուրիշ բանով չեն {փարատուիլ}, մերժուիլ, եթէ ոչ բնութիւնը ուղիղ հաս

աբէութիւնքը ( иллюзіи) կը ցրուին եւ կը {փարատուին} եւ այդ կարծեցած յաղթութեան պսակը խաւարի

ուղիկէ եկեղեցու վերաբերութեամբ այսպէս է {փարատում} ամենայն տարակոյս. " կատարէր զսովորական

խորտակում է ամենայն բռնակալական լուծ, {փարատում} է ամենայն խաւար, հիմնուած լինելով սիրո

անակ նորա ծայրին կպչում է ը տառը, որով {փարատվում} է ամեն մթութիւն։ Ուզելով ասել՝ ձեռքեր

նչաց, այլ որպէս պատմիչ. եւ սորանով չէ {փարատւում} մութը աշակերտների կարգում յիշուած Ղազար

ւ ասէ Տէր ցՄովսէս ահա ետու զքեզ աստուած {Փարաւոնի} " ( Ելք., գլ. Է, համ. 1)։ " Ո՞չ

պատմում է հանգուցեալը, Աբովեանը մինչեւ {Փարաքար} գեղը, որ գտանւում է Երեւանի եւ Էջմիածն

Ուխտեմ ես ո՛չ՝ յուխտ խարդախ: " {Փարգա՜ստ}, տէ՛ր իմ, քա՛ւ, Ադամ ", Կրկնէր

հազար երեք հարիւր քառասուն եւ երկու կէս {փարդաւ} քաղաթ դրամ, որ փոխարկի ութսուն հազար հ

հազար ութ հարիւր քառասուն եւ մին 14841 {փարդաւ} քաղաթ դրամ, եւ որոյ քաթի անուանակոչութ

իմ գրած եւ մնացեալ քաթէն բալանս 41531/2 {փարդաւ} քոյր ջուքամում ինձ հետ տարայ որ Աստուծո

1425 հատ եափանի ոսկե դրամի գին 106871/2 {փարդաւն} ուղարկել Կալկաթայ Տեր Ստեփաննոս Յարութի

անակ պատերազմ ունէր Սպանիայի հետ, քշեց {Փարեզից} բոլոր Սպանացիները, որոնց կարգումը եւ Յ

ետ պայծառ դիմօք հանդիպում. Ա՜խ, {փարելի} դու իմ ընկեր, իմ սիրական անխարդախ,

է եւ իր պարզութեամբ աւելի նմանում է այն {փարելի} բնական աղբիւրներին, որոնց ջուրը առանց

ատող թռչունները։ Պասկիէ, անառակ, {Փարէզեան} խաբեբայ, խեղկատակ, ծաղրածու, զրպարտո

որան Մարգարիտայն, որի հետ պսակուած օրը {Փարէզը} արիւնով էր լուացուել). այս պատճառով

ց ուշադրութեան այլ սխալները, որովք շատ {փարթամ} է Պ. Խուդաբաշեւի գիրքը. պատճառ, ուղղ

որ պարապմունքը մեքենայակազմութեան վերայ {փարթամ} խօսելն էր: Կարդինալ սորան շատ էր սիրու

ն Ի կառս կառս, եւ ճեպեն: Ի {Փարի՜զ}, ո՛հ, ի Փարի՜զ, Յազատութեանն յ

ռս, եւ ճեպեն: Ի Փարի՜զ, ո՛հ, ի {Փարի՜զ}, Յազատութեանն յորորան, Ի ս

Ր ՍԱԼԹԻԿԵԱՆԻՆ 23 ապրիլի 1859 թիվ {Փարիզ} 5 մայիսի ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԳՐԻԳՈՐ Կ

ռնեք, որ ես կարողանամ 2 տարի ժամանակով {Փարիզ} մնալ եւ այնտեղ ուղղակի վարդապետի քննութ

փրկչին մերոյ, վաղ քաջ ընդ այգն, մտի ի {Փարիզ}, ուր զտեղի կալեալ զաւուրս իբրեւ զչորս

ն եւ յուսկ ուրեմն ի 6/18 յունվարի մտի ի {Փարիզ}: Զտեղի կալեալ անդէն զաւուրս իբր զչո

զովսքւոյ, որ յայնմ ժամանակի գտանիւր ՚ի {Փարիզ} ՚ի պաշտօնի ՚ի Հիւպատոսարանի օսմանեան պե

ամոց Մ. Բաբաջանեանին, առ ՚ի հիմնել ՚ի {Փարիզ} զդպրոց: Երեւի դարձեալ, թէ հանգուցե

թ) դարձած: Առաւօտը վաղ վերադարձայ {Փարիզ}: Փարիզի մէջ կան երկու ազգային վարժ

անը՝ Նիկոմիդիա քաղաքից, երկար ժամանակ {Փարիզ} բնակուելով եւ տպագրական արուեստին հմտան

ւմ ճամբորդ հոծ բազմութիւններ: - Դէպի՜ {Փարիզ}, դէպի՜ Փարիզ... Եւ շտապում են նստած

բազմութիւններ: - Դէպի՜ Փարիզ, դէպի՜ {Փարիզ}... Եւ շտապում են նստած կառքերում Դէպ

ն, մինչդեռ ՚ի վերայ տանեաց աղաղակէր ՚ի {Փարիզ}. " Մինչեւ ՚ի մահ կաթոլիկ պիտի մնամ ".

Թիւյսիւզ[եանցին] Արամ Մոսկուայից {Փարիզ} Սեպտեմբեր 28 հին ոճով Արամին Թիւյսիւզ

Արամին Թիւյսիւզեանցին Պետերբ[ուրգից] {Փարիզ} Նոյեմբեր 2/14 Թիւյսիւզ[եանցին] Քեաթի

32 Նազարեանցին, նամակք խնդրեցան 10 33 {Փարիզ}, Կովայլսկուն 15 34 տէր Մովսէսին 16 3

] սրբազանին, Աստրախ[ան] 105 Արամին, {Փարիզ} 106 Սուլթանին, Մոսկուա 107 մեր տու

Գենուայից եւ Թուրինի եւ Սաւոյի վերայով {Փարիզ} մտայ Փարիզից ելայ Լոնդոն մտայ Լոնդ

իզից ելայ Լոնդոն մտայ Լոնդոնից ելայ {Փարիզ} մտայ Փարիզից ելայ Լոնդոն մտայ Լոնդոն

րիզից ելայ Լոնդոն մտայ Լոնդոնից ելայ {Փարիզ} մտայ Փարիզից ելայ Մարսէյլ մտայ Մարսէ

. 27 1862 Մարսէլ մտայ յունուար 2 Ելայ 4 {Փարիզ} մտայ 5 Ելայ 8 Լոնդոն մտայ 9 Ելայ փետ

5 Ելայ 8 Լոնդոն մտայ 9 Ելայ փետ. 12 {Փարիզ} մտայ 13 Ելայ Լոնդոն մտայ Ելայ ՀԱՍՑԷՔ P

մեանի յայտարարութիւնը Արեւմուտքի մասին {Փարիզ} անուն հանդէսը, Մուրադեանցի Օրագիրների

րքերը կամ դրամը Աստուածատուր Դաստակեանց {Փարիզ}, վառօդապետ Պօղոս պէյի որդի Պետրոս պէյ

նոբ եւ Ռափայէլ Փափազեանք 225 հատ մնաց, {Փարիզ}, 27 մարտի Գէորգեւսկ ` տէր Սարգիս Տէր-

ետի։ Ստեփանոս Տարօնեցի ( Ասողիկ), {Փարիզ}, 1859, հրատ. Արժ. Շահնազարեանց Կ.

հօր ընդդէմ Թոռնակայ Կըկռեկեան, տպեալ 'ի {Փարիզ}, յերեսներորդ եօթներորդ ամի բնակութեան հ

տամբութիւններից յետոյ ես քաշուեցայ դէպի {Փարիզ} - իմ գլխաւոր բնակութիւնը, եւ սրտիս նեղ

ետ Այվազեանը՝ խօսելով Ուրուագծի ( տպած {Փարիզ}, 1857) 75 երեսում. " Արդ որովհետեւ ա

ռակւում էին Աստուածային հոգուն, որոշեց {Փարիզ} գնալ, ուր գտանւում էր Եւրոպայի մէջ հռչ

ները, ինքը միմիայն ճանապարհ ընկաւ դէպի {Փարիզ}, ուր պիտոյ է ընկնէր նոր փորձանքների մէ

եւ հանդիպէր զանազան արգելառիթների։ {Փարիզ} հասանելու ժամանակ նա համարեա՛ թէ այնքան

. կատարեց նա իւր խոստմունքը, երբ արդէն {Փարիզ} էր հասել։ Նորա միջնորդութենովը Հենրիկո

րի մասին եւ որով թոյլատրւում էր միմիայն {Փարիզ} քաղաքի մէջ շինել Տուն եւ Կօլլեգիում երե

", - ասաց նա եւ փառաւոր յաղթանակով մտաւ {Փարիզ} ։ Այս միջոցին վախճանեցաւ Սիկստոս V-

կու ամսից յետոյ թոյլ տալ Յիսուսեաններին {Փարիզ} մտանել։ Բայց Յիսուսեանների՝ Մարշալ Բի

Հայր Մաճիօ, որ Մարիա Մեդիչիսի հետ էր, {Փարիզ} հասանելուց յետոյ եւ իւր սրամիտ խօսքերի

դի ճանապարհորդութեան երկրորդ հատորը. - {Փարիզեան} ազգային դպրոցը. - Հրեշտակն Հայաստանի ն

ուսման շրջանը, ի՛նչ օգուտ ազգին: {Փարիզեան} ազգային վարժարանի պահպանելը կամ փակելը

եւողութենով խուզարկու ատեանը դատապարտեց {Փարիզեան} Համալսարանի Աստուածաբանական ֆակուլտէտի

բրադօրի Էսկիմոսների մէջ, որովհետեւ ո՛չ {Փարիզեան} տարազաւորը իր շորերով կարող էր ապրիլ ար

ին լեզուն հիմիկուայ հայի համար դարձել է {Փարիզեան} տարազահնարի շորը, արջային շրջանակի տակ

ալ էի այսր, բերելով յանուն առաջնոյն ի {Փարիզէ} զգիր յանձնարարութեան յԱրնօ անուն զօրապե

յն Վենետիկը եւ Վիեննան կամ թե նորերումս {Փարիզը}, թե դոքա պիտո է կամ կարող են միայն ազգ

միշտ անհոգ, միշտ ուրախ եւ միշտ զուարթ {Փարիզը} եւ գնում է Ափրիկէի դժոխային գօտիների տա

Սպանիայի մէջ, նորանց հարկադրեց թողնել {Փարիզը} դեռ 1536 թուականում։ Նոքա ճանապարհ ընկ

քը միացուցին իւրեանց զօրքը եւ պաշարեցին {Փարիզը} ։ Սարսափած մնացին Տասն եւ վեցը եւ հնար

ց իմ բանս, գոնե դորանով մխիթարվիմ, որ {Փարիզի} Ակադեմիայի մեջ ավարտեմ իմ գիտություն ու

ած ժամանակ խոսում է մի նորեկ հայի հետ՝ {Փարիզի} վայրերի անունները թարգմանելով հայերեն ե

նդոնի հսկայական կերպարանքից, ինչ օգուտ {Փարիզի} փառաւոր եւ զեղխ դէմքից, Բեռլինի եւ Գեր

՝ " Հրեշտակն Հայաստանի " անունով: {Փարիզի} հայկական դպրոցի մասին ստացած լուրերս շա

իւն հասուցանել Էջմիածնից: Եւ ահա, {Փարիզի} հայկական դպրոցը կապուեցաւ Էջմիածնեան աթ

1859 թ. Սեպտեմբեր. Վերսայլ - {Փարիզի} Մուրադեան եւ ազգային վարժարանքը - Ամբրո

Փելիքս եւ Պաւլինէ - Ազգային երիտասարդք {Փարիզի} մէջ - " Արեւմուտք " կիսամսագիրը - Թիւրք

Առաւօտը վաղ վերադարձայ Փարիզ: {Փարիզի} մէջ կան երկու ազգային վարժարանք. մինը

Հայոց վրայ ամեն չարիք կը դնէ, ու գրիչը {Փարիզի} Հայոց վրայ կը դարձնէ եւ առակ չթողուր իր

ծռաքայլ Մխիթարեան համախոհի մը տարիներով {Փարիզի} մէջ ըրած անառակութիւնները տեղերովն ու վ

, - չգիտեմ՝ ինչ կերպով ստանում է եղած {Փարիզի} " Արեւմուտք " օրագիրը: Մի անգամ ներս է

բէյին համար տետրակ գրելով ներկայացել է {Փարիզի} արքեպիսկոպոսին, հայոց եկեղեցին հռովմէա

լի էր քան այն զեխ օրերը, որ ես անցուցի {Փարիզի} մէջ: Բայց, աւա՜ղ, այն քաղցր օրերը ան

լ վիրաւորուեցայ, եւ նորերումս յատկապէս {Փարիզի} մէջ: Եթէ Ձեր մռայլութիւնը չհաւատայ, ո

ռաւ, թռաւ ու սաստիկ ճայթոցով ընկաւ իսկ {Փարիզի} մէջտեղը: Բայց դեւերը, ինչպէս նաեւ կատ

րբ ընկաւ Աստարօտը, մի փոքր այլապէս էին {Փարիզի} հանգամանքը. նա ընկաւ այն շփոթութեան եւ

րած եւ իւղած, հագուստը ամենեւին յարմար {Փարիզի} վերջին տարազին, որ ցոյց էր տալիս, ոչ

քնքուշ, որ պատճառ ունէին օրինակ առնուլ {Փարիզի} տարազահնարքը, այդ շռայլութեան հեղինակք

նգերորդի օրերին, տարի ու կէս քննուելով {Փարիզի} պարլամենտի մէջ, դատապարտուեցան նորա վճ

իրք գրել. երեւի թէ նա գրել է այս գիրքը {Փարիզի} մէջ, երբ նորա երեւակայութիւնը եւ հոգին

հետ միասին հեռացաւ կուսանաց Վանքը, որ {Փարիզի} մօտ Մօնմարտր տեղումն էր։ Այնտեղ մի մատ

, մնային այնտեղ, հրամայեց նորանց մնալ {Փարիզի} մէջ, իսկ ինքը ճանապարհ ընկաւ դէպի Սպան

ելի աստուածաբան էր եւ մեծ փառք էր ճարել {Փարիզի} Համալսարանի մէջ։ Իբրեւ երեսփոխան Կ

ի նա եւ դէպի նորա գոված Պապը։ Մանաւանդ {Փարիզի} Արքեպիսկոպոսը մի առանձին ոգեւորութենով

ի, ուր պիտոյ է արդարապէս խայտառակուէին {Փարիզի} իմաստուն Արքեպիսկոպոսի բերանով։ Վերջապ

տեսանենք յետոյ) շատ վէճերի պատճառ եղաւ {Փարիզի} Պարլամենտի հետ։ Բայց Կարգը իւր արա

անը չ'կատարած, բովանդակ գործը ենթարկեց {Փարիզի} Համալսարանի Աստուածաբանական Ֆակուլտէտի

գ Տէրութեան մէջ չէ կարող ընդունուիլ "։ {Փարիզի} Արքեպիսկոպոսը, որ պատճառ ունէր ատելու

արդ ու փշուր եղած Սրբազան ֆակուլտէտի եւ {Փարիզի} Արքեպիսկոպոսի դատակնիքով, հեռացան Սէն-

նիքով, հեռացան Սէն-Ժերմէն ագարակը, որ {Փարիզի} Արք եպիսկոպոսի իշխանութենից դուրս էր,

ամ ընդունեցին բոլոր պայմանները եւ բացին {Փարիզի} մէջ Կլերմոնդեան Կօլլեգիումը ( որ այժմ C

եան ձեւով, որ մինչեւ այժմ պահպանւում է {Փարիզի} Պարլամենտի հին դիւանների մէջ։ Այս շատ

տնի է անունովս Բարթոլոմէոսեան գիշեր կամ {Փարիզի} արիւնաշաղախ հարսանիք)։ Նոքա արդէն բա

ի նորոյ սկսեցին աշխատել, որ ձեռք բերեն {Փարիզի} Համալսարանի ուսուցչապետական, վարդապետա

նկանում էին տեսանել Յիսուսեան աբեղաները {Փարիզի} համալսարանի մէջ վարդապետական աթոռների վ

րների մօտ օգնութիւն խնդրելու։ Նա, {Փարիզի} մէջ ժողովուրդը գրգռելով, Հուգենօտների

ների խորհրդով, ազատակամ ներգործում էին {Փարիզի} եւ Ֆրանսիայի վերայ։ Հենրիկոս III-ը

։ Այն օրը, որ Հենրիկոս III-ը սպանեցին {Փարիզի} մէջ, նոքա կամենում էին Բօրդօի մէջ մորթ

ն, ինչպէս կը տեսանենք ներքեւումը։ {Փարիզի} համալսարանի Աստուածաբանական եւ իրաւաբան

աքսորից՝ որպէս թէ, ինչպէս ասում էր, {Փարիզի} մէջ այս բանից վիրաւորուած մարդիկը զինաթ

ի սեպտեմբերի 25ին։ Նոքա ստացան դարձեալ {Փարիզի} մէջ ուխտապահական տունը եւ Կլերմոնտեան Կ

աւորը։ Լուդովիկոսի առաջուայ սիրելի {Փարիզի} Արքեպիսկոպոս Կարդինալ դը Նոյալը զրկուեց

ութիւնքը պալատի մէջ, որին մասնակից էին {Փարիզի} հռչակաւոր տիկինները, որոնց մէջ գտանւու

ա փոխանակ Յիսուսեանների խորամանկութենով {Փարիզի} Արքեպիսկոպոս նշանակուեցաւ Քրիստափոր դը

ապստամբութիւնը պատրաստ էր ահա՛ վառուիլ {Փարիզի} մէջ։ Լուդովիկոս XVը, կամելով փակել այ

Յիսուսեանք պահանջեցին, որ գործը դատուի {Փարիզի} Պարլամենտի մէջ՝ յուսալով Պալատի հետ ու

ը 1610 թուականին մեծ հանդիսով այրուեցաւ {Փարիզի} մէջ։  Այս Կօլլեգիումը Կլերմոնտ

ական, այս է հաստատ պահել Պապականութիւնը {Փարիզի} մէջ, իսկ ներքին խորհուրդը բոլորովին քաղ

բոլորովին քաղաքական խնդիր, այն ժամանակ {Փարիզի} հասարակութիւնը, քաղաքի իւրաքանչիւր թաղե

թաղի թուով, վասն որոյ եւ պատմութեան մէջ {Փարիզի} հասարակութիւն ասելու փոխանակ ասւում է "

ասւում է "տասն եւ վեց", որով իմացւում է {Փարիզի} հասարակութիւնը։  Dupin: de an

չ Ափրոդիտին կարող է փրկել մեր անձը։ {Փարիզի} տարազահնարքը, այն շռայլութեան հեղինակն

Այժմ խօսեմ ուրիշ բաների մասին: {Փարիզից} ստացած նամակներս միմեանց քամակից հաւաստ

բերի եւ Սուլթ[անշահի] 10 օրից վերադարձը {Փարիզից}. նոյն օրը պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղ

այժմ չստանալը, բ) Բերբ[երի] եւ այլն {Փարիզից} գալը եւ երրորդ, որ ցաւ է ինձ, իր տկար

հակին] Կորսաքովին Չեթուին Զոթովին {Փարիզից} 23/5 Նազար[եանցին] Չեթու, Սահակ Րե

կին, Սամ[արսկի] պանդ[ոկ] Սարգիսին {Փարիզից} Յուլիս 4-ին Նազարեանցին, յօդուածներ,

ռա]ց 10 Բերբերեանցին 11 Արամին [{Փարիզից]} 1/13 12 " Մեղուին " ( Չեռնովի մասին)

4/16 50 Եզեանցին 9/21 51 Սուլթանին [{Փարիզից]} Ապրիլ 1/13 52 " Մեղուին " 12/26 53 "

Թուրինի եւ Սաւոյի վերայով Փարիզ մտայ {Փարիզից} ելայ Լոնդոն մտայ Լոնդոնից ելայ Փարի

ոնդոն մտայ Լոնդոնից ելայ Փարիզ մտայ {Փարիզից} ելայ Լոնդոն մտայ Լոնդոնից ելայ Փարիզ

Լոնդոն մտայ Լոնդոնից ելայ Փարիզ մտայ {Փարիզից} ելայ Մարսէյլ մտայ Մարսէյլից ելայ 23,

նքի տեսակից եւ բաւական պաշար վեր առած, {Փարիզից} ուղեւորուեցանք դէպի Բօրդօ, շոգեշարժ կա

ով հայ եմ, անուամբ Նահատակ. հռչակաւոր {Փարիզից} մեր բոլոր ապրանքը վեր առած, իմ տասն եւ

ւմ է իւր սիրականի մօտ, որի բնակութիւնը {Փարիզից} շատ հեռի չէր։ Որպէս զի կարողանայ յետ ձ

յայտնուելուց երեք օրից յետոյ դուրս գալ {Փարիզից}, իսկ տասն եւ հինգ օրից յետոյ՝ Ֆրանսիա

հրամանովը մեծ անպատւութեամբ աքսորուեցաւ {Փարիզից} եւ գնաց հեռացաւ Պօնդուազ։ Այս քաղաքի մ

ոստանդնուպօլսի մէջ կամի շուտով բարւոքել {Փարիզու} մեր ազգային դպրոցի վիճակը, եւ թէ վեհապ

ծապէս ընդդէմ եկաց թեմակալ արքեպիսկոպոսն {Փարիզու}: Եւ ի բազմանալ խռովութեան ՚ի ժողովին,

ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ, Ահա գտանվում եմ {Փարիզում} եւ էգուց դուրս կգամ դեպի Լոնդոն, միշտ

բայր, իմ միակ խնդիրս եւ ցանկությունս. {Փարիզում} ես կարող եմ ապրել 800 մանեթով. եթե դու

դացել եմ Գիզոյի նույնանման պատմությունը {Փարիզում} եւ բելգիական ակադեմիայի անդամներից մեկի

կալիումի քլորը եւս մոռացված չէ, KCI) {Փարիզում} եղած ժամանակ խոսում է մի նորեկ հայի հետ

սերի օդընտելացումն առաջին անգամ կիրառեց {Փարիզում} նոր վախճանված նշանավոր Սենտ Իլյեր Ժոֆրո

Շահբէգ: P. S. Լսում եմ, որ {Փարիզում} հրատարակւում է մի նոր ազգային օրագիր,

Շահբէգ ": Այո՛, ես պատահեցայ {Փարիզում} եւ Հայկական Մուրադեան վարժարանին, եւ ն

տ անձինք, որ շատ տարիներով բնակւում են {Փարիզում}, վկայեցին մեզ, թէ ոչ մի աշակերտ մինչե

ը առանց ուշադրութեան: Ինձ պատմեցին {Փարիզում}, թէ Մխիթարեան միաբանութիւնը սորանից մի

Ղեւոնդ Ալիշանեանց վարդապետը գտանւում է {Փարիզում} ՝ որպէս կառավարիչ Մուրադեան վարժարանին

ռել: Չէ կարելի մի երկու խօսք չասել {Փարիզում} գտանուած մի ծերունի պապական Հօր մասին:

ած Մխիթարեան միաբանութենից, գտանւում է {Փարիզում}, որպէս ֆրանսիական քահանայ, բայց, այն

նախագահ ատենակալը, որ գտանւում է այժմ {Փարիզում}: Քանի մի տարի սորանից յառաջ բարձրացած

ախօսութեամբ չհերիքանան: Շատ փոքր է {Փարիզում} գտանուած Հայերի թիւը, բայց այս փոքրի մ

րում, ուր շատ անգամ ձգել է մեզ բաղդը: {Փարիզում} գտանւում է քանքարաւոր Պ. Ս. Ոսկանեան

նում է մի քառածալ թերթից, տարեկան գինը {Փարիզում} է հինգ մանէթ, Մոսկուայի մէջ՝ վեց մանէ

սացի, Պ. Թիւյսիւզեան արգոյ երիտասարդը {Փարիզում} ՝ վաճառականութեան եւ երկրագործութեան դպ

երկու ընկերակիցքը ունին վաճառական տներ {Փարիզում} եւ Կոստանտնուպօլսում: Քառասուն տարուց

Հիւսիսափայլի մէջ: Գտանւում էի ես {Փարիզում} որպէս վաճառական մարդ, եւ այդ գործը աւե

: Ամենայն ոք, որ մինչեւ անգամ չէ եղել {Փարիզում}, իսկոյն, տեսածի պես, այս դեւը կը ճան

վերջին - ամենանոր ձեւով, որ կրում էին {Փարիզում}: Պ. Շաքարեանցը կարծում էր նոյնպէս, թ

ւ ուսումն է առած նախ Օքսֆորդում, յետոյ {Փարիզում}: Նորա աշխատութիւնքը կարդալով չէ կարելի

ը գրուած բան չէ. երեւի թէ գրուած է այն {Փարիզում} այն ժամանակ, երբ արդեն նորա վառ աշխոյժ

ը յայտնի է, որ ես քանի ժամանակ յառաջ, {Փարիզումը}, հանեցի գեղեցիկ խռովութիւն: Ժողովուրդ

ճառով, որ մենք հանդիսով հակառակուեցանք {Փարիզումը} այդ խօսքին եւ դատապարտեցինք համարեայ թէ

Այս միջոցին Իգնատիոսի աշակերտքը, որ {Փարիզումն} էին, նոր աշակերտներ ճարեցին՝ Կլօդ լէ

նը, որի հետ Իգնատիոսը լաւ չէր մինչ դեռ {Փարիզումն} էր համալսարանի մէջ։ Այսուամենայնիւ, ա

տեսանեն եւ ականջաց իւրեանց յարմարաւոր, {փարին} զնովաւ. ապա թէ այլազգ ինչ, մերժեն։

խօսք Մարդու երբեք ասած չէր. {Փարիսական} իւր ձեւերով Աշխարհք խաբեց, զարմաց

պական պահանջման, առ մեզ ճանաչի հետեւիլ {փարիսականութեան}, եւ հաւատ, որ չէ հիմնեալ ի վերայ գիտա

տուծոյ: Եւ ՚ի պարանոցաթաղ լինել մեր ՚ի {փարիսականութեան}, յանտեսել մեր զբանն Աստուծոյ, վասն որ

տակել էր մեզ Նա, որ, հերքելով ամենայն {փարիսականութիւն}, ամենայն խառնափնդորութիւն, արեւի լոյս

ուրդ հոգեւորացն իցէ դատարկասիրութիւն եւ {փարիսականութիւն}: Ազգն մեր չետես դեռ եւս զճեմարան

րի սեղանը, նորա առաջեւ ոչինչ է ամենայն {փարիսականութիւն}. նա կամի մաքուր սիրտ, անարատ խղճմտանք

էին՝ " Ինչի՛ Յովհաննէսի աշակերտները եւ {փարիսեցիները} պահում են եւ քո աշակերտքը չեն պահում եւ

շրէ, թէ նա ամբարիշտները կը սատակեցնէ։ {Փարիսեցիները} եւ դպիրները, դէպի չարը գործ դնելով այս

րատ քաղաքային կառավարչության պաշտոնաթող {փարիսեցիների}, որոնք ի չարը գործադրելով մեր խեղճ հաս

Այս քարոզութենների միայնակ խորհուրդը էր {փարիսեցիների}, դպիրների, քահանաների եւ քահանայապետն

), քահանաների՝ ժողովուրդ կողոպտելը, {փարիսեցիների} կեղծաւորութիւնը եւ դպիրների կոյր եւ կամ

, թէեւ ո՛չ նովին նեղսրտութեամբ, որպէս {փարիսեցիքն}, մինչեւ զկայ առնուլ ՚ի գնալ լճանապարհ

Աւետ. Մարկ. գլ. Գ. հ. 22)։ " Իսկ {փարիսեցիքն} ասէին, թէ իշխանաւ դիւաց հանէ դա զդեւս

երտքն Յովհաննու եւ ասեն, ընդէ՞ր մեք եւ {փարիսեցիքն} պահեմք յաճախ եւ քո աշակերտքդ ոչ պահեն "

34)։ " Ընդէ՞ր աշակերտքն Յովհաննու եւ {փարիսեցիքն} պահեն եւ քո աշակերտքդ ոչ պահեն " ( Մարկ

աքին եւ զանխորհուրդ խաբեութիւն դպրաց եւ {փարիսեցւոց}: Քրիստոնէութիւնն յաւուրց անդի նախկին ա

նազանին դրութիւնքդ ի դրութեանց դպրաց եւ {փարիսեցւոց}, որք նոյնպէս առ անձնապահութեան իւրեանց

են ստէպ եւ խնդրուածս առնեն, նոյնպէս եւ {փարիսեցւոցն}, եւ քոյքդ ուտեն եւ ըմպեն " ( Ղուկ.,

րախտ ընդ այգս այգոյն, Թէ սիրելեաւ {փարիցիս}, Յողջակէզ անդ հանել սիրոյն...

ր ռուփի սքայ տացեն յիշեալ Սուզային. եւ {փարխաթի} առեալ ի Սուզային հանցեն զնա ի տանէն, ի

մադրության տակ: Ուրեմն համբերություն: {Փարոսը} երեւում է, կենդանի թե մեռած - որեւէ կ

ալեկոծեալ. Ի՜նչ կարօտով դիտում է նա {Փարոսի} հուր - շողը պայծառ. Եւ ստրուկը բազմաչ

ողալիս, ով դու կոյս, Պարտէզն իջած թէ {փարուես} դու Սիրեցեալիդ անձկալից - Սիրոյ զոհըդ

ապա կոյսերի նահատակուած տեղերում ( տե՛ս {Փարպ}., Պատմ. Հայ., եր. 307-8)։ Կա

քաջ զօրավարն Հայոց Մամիկոնեան Վահան " ( {Փարպ}., Պատմ., եր. 273)։ Սորանից մենք

ն զի մեռցցին, որք էին յոյժ տղայք "։ ( {Փարպ}. Պատմ. եր. 185)։ Դնենք, թէ նոյ

ր այն մարդու ազգի վերաբերութեամբ ( տե՛ս {Փարպ}., Պատմ., եր. 180)։ Թէ առ հասարակ

թից եւ տքնութեանց պարապելոյ " եւ այլն ( {Փարպ}., Պատմ. Հայ., երես. 154)։ Աւելո

միապէս եմք ըստ կարգի քահանայութեան " ( {Փարպ}., Պատմ., եր. 136) մինչդեռ անժխտել

ենացի, Եղիշէ վարդապետ, Կորիւն, Ղազար {Փարպեցի} եւ որ սոցա կարգումը են։ Բայց քանի՞ մար

տ. 1833, հրատ. Մխիթարեանց։ Ղազար {Փարպեցի}, Պատմ. Հայ. Վենետ. 1793, հրատ. Մխ

։ Եւ սոքա են այդ անունները. Խորենացի, {Փարպեցի}, Յովհաննէս կաթողիկոս եւ Ասողիկ։ Բացի

ացեալ յունական բաղդասութեան: Ղազար {Փարպեցի}, որոյ կենաց եւ վարուց եթէ ոք վերահասու

ադրութիւն ստախօս աբեղայից ": Այս Ղազար {Փարպեցի} արարեալ է զպատմութիւն Հայոց ի 388 թուակ

արդեօ՞ք այս այն Խոսրովից է, զոր Ղազար {Փարպեցի} յիշէ ի թղթի իւրում առ Վահան Մամիկոնեան

Փաթաղիկէս անունով հռչակեցին, իսկ Ղազար {Փարպեցին} աղանդաւոր: Փարպեցին, այս բոլորը մ

ին, իսկ Ղազար Փարպեցին աղանդաւոր: {Փարպեցին}, այս բոլորը մանրամասն պատմելուց յետոյ

ել, Եղիշէի հետ հաւասար է իւր մտքումը, {Փարպեցին} շատ ցած է նորանից։ Եւ հետեւում է, որ

ատն ասի, վերակացու նոցա կարգեալ զՂազար {Փարպեցին} -ճարտասան եւ պատմագիր "։ Եթէ այս վկ

իրքը, բացի որպէս վկայութիւն բերելուց, {Փարպեցին} անում է զանազան ակնարկութիւնք Ս. Գրքու

էլ Ս. Գրքից ձեւեր եւ ոճեր է փոխ առնում {Փարպեցին} ։ Մենք այդ տեղերն էլ ցոյց տուինք՝ արտա

դառը հանգամանքը, որոնց մէջ փակուած էր {Փարպեցին} ։ Նորա Թուղթը եւ յառաջաբանը, պարզ երեւ

ջ չէ գործածուել։ Ագաթանգեղոսը եւ Ղազար {Փարպեցին}, ստէպ յիշելով Վաղարշապատի եկեղեցին, ա

Վերին Խնամակալութիւնն), ասում է ինքն {Փարպեցին}, իր Թղթում, պաւղոսեան գեղեցիկ անզգամո

42)։ Պատճառ ունինք ենթադրելու, թէ {Փարպեցին} առաջինը չէր, որ կառավարում էր Ս. Կաթո

է վերաբերում նորա դերանունը։ Իսկ թէ {Փարպեցին} վերջին կառավարիչը չէր, այդ մասին դրակա

ւոյդ " ( եր. 56, 57)։ Նախ՝ ինքը {Փարպեցին}, Ս. Կաթուղիկէ եկեղեցու վերաբերութեամբ

է եկեղեցի վանօքն " ( եր. 37)։ Ինքը՝ {Փարպեցին}, յիշելով իր կահ կարասիքը եւ կազմածը,

քից գալիս է այնտեղ եւ բնակւում. Ինքը՝ {Փարպեցին} " եւ բնակեալքն ընդ նմա "։ Յայտնի է, թ

նթերցողին էլ ասել չենք կարող։ § 9. {Փարպեցին} ինքն է եղել առաջինը, որ երրորդ է կոչել

պա ուրեմն այս երեքի մէջ առաջինն է Ղազար {Փարպեցին}, որի պատմութիւնը՝ ստո՛յգ, անցքերի դա

ատմագիր, Եղիշէից երկրորդ պիտի համարուի {Փարպեցին}, այդ մենք չենք ընդունում. պատճառ, մի

ի մանկութենէ օրինաց Աստուծոյ ")։ {Փարպեցին} այս Թղթի մէջ առհասարակ շա՛տ է հետեւում

էր Պաւղոսի բանը, որի վրայ ակնարկում է {Փարպեցին} ։ " Լա՛ւ էր եթէ ներէիք փոքր մի եւ իմում

" ( եր. 40)։ Վաթսուն երկրորդ երեսում {Փարպեցին}, խօսելով իր սուրբ Գրոց տեղեկութեան մաս

Առ հասարակ, տարածուած կարծիք է, թէ {Փարպեցին}, թէեւ համարւում է, կամ իր Պատմութեան

՝ ճարտասան կոչելով նորան, բայց այնտեղ {Փարպեցին} երեւում է ոչ որպէս աշակերտ Մեծ Թարգմանչ

ող էր մի ա՛յլ Ղազար եղած լինել, քան թէ {Փարպեցին}, ինչպէս եւ կա՛ր էլ մի ուրիշ մարդ՝ Ղազ

ոթել Փարպեցու հետ։ Մեզ թւում է, թէ {Փարպեցին} Մեծ Թարգմանչաց աշակերտ կարծողքը օգնութի

անութեան մասին։ Այս խօսքերին նայելով՝ {Փարպեցին} 433 թուականներին գործակից է Ս. Գրքի թա

այն մարդուն, որ անպատճառ ուզում է, որ {Փարպեցին} Մեծ Թարգմանչաց աշակերտ եղած լինէր։ Բայ

անալ, որ Խորենացին, Կորիւնը եւ ինքը՝ {Փարպեցին}, խօսելով Աստուածաշնչի թարգմանութեան մա

սկացողութիւն ունի։ Երբեմն ասում է, թէ {Փարպեցին} ականատես է Վռամշապուհ թագաւորին ( Հատ.

այում է, վախճանեցաւ 421 թուին. ուրեմն {Փարպեցին} ծնած էր այդ թւից առաջ, եթէ Վռամշապուհի

պուհի ականատես էր։ Երբեմն ասում է, թէ {Փարպեցին} ականատես է Մեծ Թարգմանչաց եւ յետոյ թէ.

, մենք միահամուռ մերժում ենք։ Ղազար {Փարպեցին} ո՛չ գործակից է եղել Ս. Գրքի թարգմանութ

այլ զարմանում ենք, որ Պարոնը ասում թէ {Փարպեցին} ( Աշուշայի տանից դուրս եկած) աշակերտու

յդ թուականից սննդակից եւ խաղակից դարձաւ {Փարպեցին} Վահանին, դնենք, թէ Փարպեցին " ըստ տիո

ից դարձաւ Փարպեցին Վահանին, դնենք, թէ {Փարպեցին} " ըստ տիոց աւագագոյն էր քան զՎահան ",

", բայց եւ այնպէս պիտի ընդունենք, որ {Փարպեցին} 455 թուականին խաղացող պատանի է։ Մե

յց եւ այնպէս պ. Էմինը ընդունում է, որ {Փարպեցին} աշակերտուել է Աղանին այս բանից յետոյ,

Մենք չգիտենք, թէ ո՛րքան ժամանակ մնաց {Փարպեցին} Աղանին աշակերտ եւ ե՞րբ գնաց Յունաստան,

" Աղանի մօտ։ Մենք այսքանը գիտենք, որ {Փարպեցին} " անդստին 'ի մանկական տիոց սկիզբն արարե

, եր. 36)։ Մենք այսքանը գիտենք, որ {Փարպեցին} տղայութեան ժամանակ բնակակից էր եղել Վահ

, եր. 40)։ Մենք այսքանը գիտենք, որ {Փարպեցին} ստոյգ եւ սուրբ հաւատը ուսել է Աղանից տղ

Մեծ Թարգմանչաց վախճանելու թուականներում {Փարպեցին} աւելի չէ լինում, քան թէ հինգ վեց տարեկ

հանին Աշուշայի տանը։ 446 թուականներում {Փարպեցին} կամ նո՛ր էր ծնած, կամ շա՛տ շա՛տ երկու

բանը՝ ո՛ւր կը մնայ Վարդանի ասելը, թէ {Փարպեցին} գործակից է եղել Մեծ Թարգմանչաց Աստուածա

ը։ Ո՛ւր կը մնայ պ. Էմինի կարծիքը, թէ {Փարպեցին} Սուրբ Սահակի եւ Սուրբ Մեսրոպի՝ իր վարդ

վարդապետների հրամանով գնաց Յունաստան։ {Փարպեցին} 455-ին խաղացող պատանի է Աշուշայի տանը,

ոռնալով, միայն այս առնունք, որ ինքը՝ {Փարպեցին}, ամեն ուրիշից լաւ կարող էր իմանալ, թէ

է եղել Աղանին եւ ոչ՝ Մեծ Թարգմանչաց։ {Փարպեցին} թէ՛ Պատմութեան եւ թէ՛ Թղթին մէջ պարզապէ

տը, թէ Աղանն է նորան պարեգօտ հագցրել։ {Փարպեցին}, եթէ նաեւ մի ամիս լինէր աշակերտուած Մե

միով ելեւելս առնէին ", ինչպէս ասում է {Փարպեցին} իր Պատմութեան մէջ։ Մեզ թւում է, թէ Աղ

ութեան գլխաւոր ուղղիչը, այնուամենայնիւ {Փարպեցին} ունեցել է նորա ձեռքի տակ թերեւս եւ ուրի

)։ Զիարդ եւ իցէ այս է ճշմարիտը, որ {Փարպեցին} Մեծ Թարգմանչաց ո՛չ աշակերտ է եղել եւ ո՛

Վահանին եւ եղան նորա թեւը եւ թիկունքը։ {Փարպեցին} սոցա մօտ է կեցել այն բոլոր խռովութեանց

սկոպոսի նախորդը, որ քերթող է կոչւում։ {Փարպեցին} պարզապէս անուանում է Մուշէին Սիւնեաց եպ

նորան Հայոց կաթողիկոս։ Բացի սորանից, {Փարպեցին} վկայ է բռնում Մուշէին, Սիւնեաց երկրում

484 թուականին։ Մինչեւ այս իրողութիւնը {Փարպեցին}, ինչպէս ինքը վկայում է, կեցել է Կամսա

խարհը, ուր մնացել է միայն երկու տարի։ {Փարպեցին} գնացել է այնտեղ նոյն 484-ին, եւ յետ է

ոս իմանանք այն մարդը, որից բողոքում էր {Փարպեցին} ։ Չպիտի դնէր դարձեալ Մուշէի անունը, որ

ւ անհաշտելի հակասութիւն է դուրս գալիս։ {Փարպեցին} իր Թղթում իր Սիւնեաց աշխարհում ունեցած

ե՛լ եւս ոչ այն մարդը, որից բողոքում էր {Փարպեցին}. պատճառ, այն ժամանակ պիտի այլապէս խօս

խալներ եւ ուրիշ աղճատանք, որ չէր կարող {Փարպեցին} անել։ Եւ եթէ այդ աղճատանքը եղել է կա՛մ

մասին եւ չենք կարողանում ասել, թէ ինքը {Փարպեցին} է կրճատել. եւ սոքա են մեր պատճառները։

սոքա են մեր պատճառները։ Նախ՝ Ղազար {Փարպեցին} իր Պատմութեան մէջ միշտ Հրահատ է անուանո

եւ ո՛չ մէկ անգամ՝ Հրատ։ Երկրորդ՝ {Փարպեցին} քա՛ջ ճանաչելով Կամսարականների յարգը, շ

. Ղեւոնդեանց մարմինները ձեռք բերելու։ {Փարպեցին} նեղանում է, որ ոչ ոք հոգ չէ տարել Խուժ

արգութեամբ եւ քաղաքավարութեամբ է խօսում {Փարպեցին} Մարզպանին հետ եւ Կամսարականների մասին,

նար. եւ մենք մանաւանդ կարծում ենք, թէ {Փարպեցին} չէր կարող իր բարեկամի անունը այնպէս կրճ

ի մէջ։ Բայց պ. Էմինը պնդում է, որ {Փարպեցին} է կրճատել այդ անունը, որովհետեւ չէ հեր

տալիս մեզ հաստատողապէս ասել, թէ ինքը՝ {Փարպեցին} է կրճատել։ Մեզ թւում է, թէ այս տեսակ

ր չկայ իմանալու, թէ ովի՛ որդի էր Ղազար {Փարպեցին} ։ Պ. Էմինը իր յառաջաբանի մէջ ( եր. 18

ծ լինէին Փարպեցու ծնողքը։ Երկրորդ, {Փարպեցին}, խօսելով իր մարդու ծառայ չլինելու մասի

զ թւում է, թէ ո՛չ անխորհրդաբար ասում է {Փարպեցին} այս խօսքը, երբ իր ազատութիւնը հիմնում

" ( եր. 41)։ Երրորդ, որ ասում է {Փարպեցին}, թէ ինձ քո տունը տարիր ոչ որպէս մի աղք

ատ մի մարդ չէր, դորան վկայում է ինքը՝ {Փարպեցին}, երբ վանքից հալածուելու դիպուածով ասու

)։ Այսպէս լինելով բանը, անտարակոյս, {Փարպեցին} որպէս մի աղքատ եւ ողորմութեան կարօտ մար

կայն, մենք երբէք չենք ուզում ասել, թէ {Փարպեցին} ծառայ մարդու, կամ աղքատի զաւակ էր. մե

պատճառաբանութիւնքը չեն կարող եւ թոյլ են {Փարպեցին} ականաւոր եւ հարուստ մարդերի զաւակ եղած

րակոյսի ենթակայ խնդիր չէ։ Նախ, ինքը՝ {Փարպեցին}, իր Պատմութեան մէջ ( եր. 14) վկայում

առջեւը։ Բանը այն է, որ Խորենացին, {Փարպեցին}, Յովհ. կաթողիկոսը եւ Ասողիկը բնաւ չեն

չգիտենք ստուգապէս, թէ ի՞նչ բան էր, որ {Փարպեցին} տանում էր Վահանի քամակից, խաղալու ժամա

տնում ենք, որ մենք երաշխաւոր չենք, թէ {Փարպեցին} անպատճառ Յովհաննէս է գրել։ Յովհաննէս Ա

րաշխաւոր ենք, որ թէ ինչ էլ գրած է եղել {Փարպեցին}, այնուամենայնիւ Յովհաննէս Աւետարանչին

ա պատռեց իր շորերը եւ ողբաց նորա մահը։ {Փարպեցին}, իր Թղթում բերելով այս ասացուածը, աւե

արսից ընդդէմ օգնելու։ Թո՛ղ խօսի ինքը՝ {Փարպեցին}. " Եւ լուեալ զայս պատգամ չորեցունց գաւ

գնում Վահանը, Ս. Յովհան Մանդակունին, {Փարպեցին} եւ միւսները 486 թուականին, այս չիքի պա

է իր յառաջաբանի մէջ. " Յանդիման եղեւ ( {Փարպեցին} ) մեծի մարզպանին՝ այն ինչ զօրավարն Հայ

թիւնը։ Ո՛վ է արդեօք նորան պատմում, թէ {Փարպեցին}, Սիւնեաց երկրից վերադառնալով, առաջին

իւս կողմից էլ հաստատողապէս ասում է, թէ {Փարպեցին}, Սիւնեաց երկրից վերադառնալով, " յանդի

ատ անգամ յիշւում է մեր պատմութեան մէջ։ {Փարպեցին}, Սիւնեաց աշխարհից վերադառնալով, ճանապ

դրախտին յատկացուցիչ։ Մեզ թւում է, թէ {Փարպեցին} իրաւունք չէ տալիս մեզ մի այդպիսի վերլու

, եւ հաւանականութիւն էլ բնաւ չկայ, թէ {Փարպեցին}, Սիւնեաց աշխարհից վերադառնալով, առաջի

երէց, երիցապետ, աւագ երէց ( ինչպէս եւ {Փարպեցին} էլ ասում է՝ աւագ քահանայութիւն. Պատմ

էս միաբերան վկայում են ե՛ւ Եղիշէն, ե՛ւ {Փարպեցին} ։ Վերի օրինակը թերեւս այս էլ կարող է ցո

ակը թերեւս այս էլ կարող է ցոյց տալ, որ {Փարպեցին}, բուն կաթողիկոսական իշխանութիւն հասկաց

յութեան "։ Վերեւում, երբ ասացինք, թէ {Փարպեցին} լոկ քահանային էլ քահանայապետ է կոչում,

եւ պատերազմը տեւում էր Պարսից ընդդէմ։ {Փարպեցին}, ինչպէս ինքը իր թղթում վկայում է, Կամ

։ գ) 484-ին Վահանը հաշտուեցաւ, եւ {Փարպեցին} գնաց Սիւնեաց աշխարհը։ Երկու տարի այդտե

որ Հմայեկի կնոջ՝ Ձուիկի սնուցած հոյակապ {Փարպեցին} ասում է, թէ չիք Վասակը ուրիշ նախարարաց

խարարների՝ Հայաստան մնացած կանանց վրայ, {Փարպեցին} առիթ չէ բաց թողում, որ կարելի եղածի չափ

մի նշանաւոր անցք, ի՜նչպէս կարելի է, որ {Փարպեցին} լռէր Ձուիկի գերութիւնը։ Մենք չենք կարող

դեանց մասին խօսելով՝ պատմում են մեզ ե՛ւ {Փարպեցին}, ե՛ւ Եղիշէն՝ առանց Ձուիկի կամ որեւիցէ կ

երանելի Աղանի եղբայրը, ինչպէս պատմում է {Փարպեցին} (Պատմ. եր. 108), ուխտապահ նախարար էր, ե

"անէծք լինել", որպէս նաեւ "նզով լինել" ({Փարպեցին} իր Պատմութեան մէջ, բերելով այս վկայութի

իսկ են մատեանքն տգիտահալածք, զորս յիշէ {Փարպեցին} փաթաղիկէս կոչմամբ յաբեղենէն վերապատուեա

նութիւնքը։ Բայց չէ պիտոյ մոռանալ Ղազար {Փարպեցու} առածը. " Ըստ խոզի հարսնացելոյ կոյաջուր

կոսաց " անունով։ Խնդրեմ կարդացէք Ղազար {Փարպեցու} նամակը, որ գրում է Մամիկոնեանց տիրոջ Վ

Խորհուրդ ենք տալիս նոյնպէս կարդալ Ղազար {Փարպեցու} նամակը՝ գրած Մամիկոնեանց տիրոջ Վահանին

յց թէ լաւը կամի Պ. Իսահակեանցը, Ղազար {Փարպեցու} Մամիկոնեանց տիրոջ՝ Վահանին գրած նամակի

ընկնենք՝ ազգը լուսաւորելու, վերջապէս {Փարպեցու} եւ Խորենացու նման մուրացկանութեան պարկը

ՂԱԶԱՐ {ՓԱՐՊԵՑՈՒ} ԳՐԱԾ ԹՈՒՂԹԸ ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ՍՏԱԽՕՍ ԱԲԵՂ

ատրութիւնք Մ. ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ ՂԱԶԱՐ {ՓԱՐՊԵՑՈՒ} ԳՐԱԾ ԹՈՒՂԹԸ) ՀԱՅՈՑ ՍՊԱՐԱՊԵՏ ԵՒ ՄԱՐԶՊԱ

ւորուելու համար. ամէն։ ՂԱԶԱՐ {ՓԱՐՊԵՑՈՒ} ԳՐԱԾ ԹՂԹԻ Բացատրութիւնքը) § 1

ակայ խնդիր չէ։ Մեծ Վահանի օրով, Ղազար {Փարպեցու} կրօնաւորների վրայ տեսուչ կարգուիլը այդ

կարելի էր հաստատողապէս ապացուցանել, թէ {Փարպեցու} գրչիցն է դուրս եկած այդ Թուղթը. պա՛տճա

դ Թուղթը. պա՛տճառ, սորա ոճը, նո՛յն է {Փարպեցու} Պատմութեան ոճի հետ. Սուրբ Գրքի նո՛յն վ

ետ դրինք այս անգամ՝ պահելով հրատարակել {Փարպեցու} Պատմութեան թարգմանութեան հետ)։ Ին

նաւո՛ր մարդ, որ քա՛ջ էր ճանաչում Ղազար {Փարպեցու} արժանաւորութիւնը։ Անտարակո՛յս, նորան

։ Այս պատուական մարդը միտք է արել, որ {Փարպեցու} Պատմութեան քամակում դնէ եւ նորա այս Թու

էս սրբազան եպիսկոպոսը գտել է այս Թուղթը {Փարպեցու} Պատմութեան քամակում։ Յառաջաբանը տալ

անքի մանրամասնութիւնքը " ասելով, գրեթէ {Փարպեցու} բոլոր Թուղթը ներս է առել իր յառաջաբանի

ապատը լինելու վկայութիւնը ինքն է բերում {Փարպեցու} ստոյգ պատմութիւնից։ Բանին չվերաբերուած

ւթեամբ։ Եթէ պ. Էմինը տարակոյս ունի {Փարպեցու} յանձնուած Սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեցու՝ Վա

աղարշապատ եւ " մերձակայ Նորք "։ Թէ՛ {Փարպեցու} Թղթի բնագիրը եւ թէ՛ մեր թարգմանութեան կ

ինքը՝ պ. Էմինը, բերել է՝ ցոյց տալով {Փարպեցու} Պատմութեան 307-դ երեսը։ Ահաւասիկ Փարպե

պեցու Պատմութեան 307-դ երեսը։ Ահաւասիկ {Փարպեցու} խօսքերը. " Եւ օրհնեալ զամենեսեան, նախ

, եւ այն մեր Մայր եկեղեցին, որի համար {Փարպեցու} Թղթի յառաջաբանն էլ ասում է. " Շնորհէր

Խոստովանում ենք, բայց ի՛նչ անես, երբ {Փարպեցու} Թուղթը կարդացողին սար ու ձոր են ձգել՝

տեսչութեան։ Պատասխանենք կարճառօտ. {Փարպեցու} ժամանակ, որպէս եւ նորանից յետոյ մեր կա

եծ Վահանը ամենայն իրաւունքով յանձնել էր {Փարպեցու} պէս մի մարդու, որ այն ժամանակ, ինչպէս

վարւում Ս. Կաթուղիկէն։ Բացի սորանից, {Փարպեցու} Թղթի մի անհասկանալի տեղում կայ ակնարկու

չէր, այդ մասին դրական ապացոյց ունինք։ {Փարպեցու} հալածուելուց առաւել քան թէ հարիւր քսան

, եր. 14)։ Մեզ կարող են ասել, թէ {Փարպեցու} Թղթում կան տեղեր, որ Փարպեցու յանձնուա

սել, թէ Փարպեցու Թղթում կան տեղեր, որ {Փարպեցու} յանձնուած տեղը ենթադրել են տալիս մի նոր

յառաջաբանը մեզ ասում է, թէ Մեծ Վահանը {Փարպեցու} տեսչութեան յանձնել է " զհոյակապ եւ զակա

ակարան լինելու մասին։ Մեզ թւում է, թէ {Փարպեցու} " 'ի նմին աւուր յորում հիմն արկաւ տեղւո

էլ պատրաստէր, ուստի եւ անհասկանալի չէ {Փարպեցու} այն խօսքերը, որ մի նոր հիմնարկութիւն կ

կան յաջորդութիւնքը՝ անշփոթ։ Արդարեւ, {Փարպեցու} պատմութիւնը շատ տեղ եւ մեծ մասով նմանու

ամեծ գովասանութիւնը, որ կարող էինք տալ {Փարպեցու} Պատմութեան՝ առանց վախենալու եւրոպական

սին, երբ Աստուծու աջողելով հրատարակենք {Փարպեցու} թարգմանութիւնը։ § 10. Բնագիրը. "

լով հայ պատմիչների վրայ, տալիս է Ղազար {Փարպեցու} անունը՝ ճարտասան կոչելով նորան, բայց

զգուշացնում է Հ. Մ. Չամչեանը չշփոթել {Փարպեցու} հետ։ Մեզ թւում է, թէ Փարպեցին Մեծ

կից աշակերտաց անունը տալով, չեն յիշում {Փարպեցու} անունը։ Հ. Միք. Չամչեանը Փարպեցու

Փարպեցու անունը։ Հ. Միք. Չամչեանը {Փարպեցու} ժամանակի վերաբերութեամբ շատ շփոթ հասկաց

եռքում եղած գրքերը, որոնց մէջ խօսք կար {Փարպեցու} աշակերտութեան մասին։ Կը հաւատանք, եթէ

թէ եւ ոչ իսկ տեսել է նորանց։ Մինչեւ {Փարպեցու} թղթի յայտնուիլը ներելի էր տակաւին կրկնե

թէեւ անհիմն, բայց հնացած կարծիքը. իսկ {Փարպեցու} Թղթի յայտնուած օրից այդ կարծիքների գինը

ի քան թէ զարմանում ենք, որ պ. Էմինը, {Փարպեցու} Թուղթը իր ձեռքում ունենալով, եւ մանաւա

Մենք չգիտենք, թէ ո՛րքան ժամանակ տեւեց {Փարպեցու}, Վահանի սննդակցութիւնը եւ խաղակցութիւն

Աշուշայի տանը սննդակից եւ խաղակից եղաւ {Փարպեցու} հետ, եթէ այդ թուականին նաեւ քսան տարեկ

Թարգմանչաց մասին։ Մեզ թւում է, թէ {Փարպեցու} Թղթում յիշուած վարդապետքը են Մեծ Թարգմա

էջ։ Մեզ թւում է, թէ Աղանը թէեւ եղել է {Փարպեցու} դաստիարակութեան գլխաւոր ուղղիչը, այնու

ջին խօսքերը ասում ենք այն պատճառով, որ {Փարպեցու} ասած " առ 'ի բժշկութիւն վիրաւորաց փութա

իրաւորիս պիտի կարդանք, որովհետեւ միայն {Փարպեցու} գլխին էր եկել փոթորիկը, եւ նա էր վիրաւ

անրամասն նկարագրութիւնը կարելի է տեսնել {Փարպեցու} ստոյգ Պատմութեան մէջ 279-դ երեսից սկսած

աշխարհին խօսքը, եւ ուզում է ասել, թէ {Փարպեցու} Սիւնեաց աշխարհում մնալը Մուշէ կաթողիկոս

ք, որպէս իսպառ անհիմն բաներ։ Նախ՝ {Փարպեցու} յիշած քահանայապետը Հայոց կաթողիկոս չէ,

յաջորդողը Սիւնեաց եպիսկոպոս Մուշէն էր։ {Փարպեցու} բարեկամ Մուշէ եպիսկոպոսը միայն եղած չէ

թէ այդ կրճատութիւնը եղած է բո՛ւն Ղազար {Փարպեցու} ձեռքով։ Մեզ թւում է՝ պ. Էմինը բնա՛ւ

նունը կրճատէր։ Այդ բանը իսպառ ընդդէմ է {Փարպեցու} բնաւորութեան, որ Խուժիկին ծանրանում է

վկայութիւն, հարուստ բառի տակ, բերել է {Փարպեցու} ասածը իր Թղթում. " Եւ դու ( Վահան) յա

քը իրաւունք չեն տալիս մեզ ենթադրել, թէ {Փարպեցու} ծնողքը ականաւոր ոմանք էին եւ հարուստք։

։ Եւ սոքա են մեր պատճառները։ Նախ, {Փարպեցու} Աշուշայի դռնումը երեւելը կարող էր ունեն

ւելի եւ հարուստ մարդիկ պիտի եղած լինէին {Փարպեցու} ծնողքը։ Երկրորդ, Փարպեցին, խօսելո

զմածէն եւ 'ի մանկտւոյն "։ Չորրորդ, {Փարպեցու} այս խօսքը " եւ ոչ իբրեւ օտար զոք 'ի քէն

քեզ տեառնդ անկ էի "։ Հինգերորդ, թէ {Փարպեցու} աղքատ չլինելը վերաբերում է լոկ նորա անձ

ր այլ մի ուրիշ անուն, ապա, հիմնուելով {Փարպեցու} քեռի խօսքի վրայ, առանց երկարաբանութեան

) կարդալով թարգմանեցինք, որովհետեւ այն {Փարպեցու} խօսքը չէր։ Կաթուղիկեայց անունով յիշուա

թղթում ", որովհետեւ յերկրորդումն խօսքը {Փարպեցու} խօսքը չէր, այլ օրինակող գրիչների աղճատ

։ Որ միեւնո՛յն է, գրե՛թէ բառ առ բառ, {Փարպեցու} Թղթի բնագրում մէջբերուածի հետ. " Ընդէ՞

ածեալ նախդիրը պաշտպանելու, որպէս բո՛ւն {Փարպեցու} ձեռքով դրուած նախդիր։ " Եւ ողբայ Դ

, որ թէ ուշադրութեամբ կարդար պ. Էմինը {Փարպեցու} Պատմութեան 221-22 երեսները, որ ինքն է

ազիւ թէ թոյլ կը տար այս ենթադրութիւնը։ {Փարպեցու} Պատմութեան մէջ յիշուած Սեւուկը մի ուրաց

այն Անձեւացեաց իշխան կարելի էր ենթադրել {Փարպեցու} Թղթում յիշուած Սեւուկը, եթէ այդ մարդը

ասէ մեզանից լսել, թէ ինչ է մեր կարծիքը {Փարպեցու} Թղթում յիշուած Սեւուկի մասին. մենք ոչի

ո՛ւր՝ տեղը։ Մենք այսքանը գիտենք, որ {Փարպեցու} պատմութեան մէջ յիշուած Սեւուկ Անձեւացեա

էփը՝ տեղապահ կաթողիկոսը, բայց նա նոյն {Փարպեցու} կրկին եւ կրկին ասելով լոկ քահանայ էր)

նք, թէ չենք սխալւում։ Եւ այս յայտնի է {Փարպեցու} ստոյգ պատմութիւնից. " Եւ Սուրբն Յովսէփ

ւնք է տալիս հաւանականաբար ենթադրել, թէ {Փարպեցու} քահանայապետ խօսքը վերաբերւում է նաեւ գո

բնաւ արժէք չունի մեր աչքում։ Գուցէ, եթէ {Փարպեցու} պատմութիւնը չլինէր եւ Թուղթն էլ չյայտնո

կին, մենք չենք ընդունում Վարդանի խօսքը։ {Փարպեցու} Թղթից իմանում ենք նորա յարաբերութիւնը Ձ

ինը մայր է եղել մեր հոյակապ վարդապետին, {Փարպեցու} Պատմութեան մէջ կարդում ենք այդ օրհնեալ

յիշելու։ Չենք կարող թոյլ տալ, որովհետեւ {Փարպեցու} Պատմութեան եւ Թղթի մէջ փոքր այլապէս պիտ

բառի վրայ, որ տեսուչ է նշանակում, մենք, {Փարպեցու} կրկին եւ բացատրութիւնը ընդունում ենք որ

ասում, որ ոտաբոբիկ վանքից քշեցին Ղազար {Փարպեցու} պէս մարդուն, եւ իւրեանց յիմար ընթացքովը

երութեամբ, լսում ենք մեր երանելի Ղազար {Փարպեցու} բերանից այնպիսի պատմութիւնք, ուր որսոր

նեց գերեզմանից ու գետը թափեց: Ղազար {Փարպեցուն} ոտքը բոբիկ քշեցին վանքից, որ, Մամիկոն

իւն չունի այն մասին, թէ ինչ եկեղեցի էր {Փարպեցուն} յանձնուածը, որովհետեւ թոյլ է տալիս երկ

ամիկոնեան Մեծ Վահանը յանձնել էր երանելի {Փարպեցուն}, ո՛չ աւելի եւ ո՛չ պակաս, է նոյն այն Ս

տուկ անունը։ Համառօտենք մեր խօսքը։ {Փարպեցուն} յանձնուել է Նոր քաղաքի Ս. Կաթողիկէ եկե

այսօրուայ Ս. Էջմիածինը։ Ուրեմն Ղազար {Փարպեցուն} յանձնուածը եղել է Հայոց նախամեծար մայր

։ Հայոց մէջ եղել են հեղինակներ, որ {Փարպեցուն} դասել են Եղիշէից յետոյ. եթէ որպէս պատմ

ւն, բայց չենք կարող ասել, թէ Կիրակոսը {Փարպեցուն} է հասկանում՝ Ղազար ասելով։ Ստո՛յգ է,

ոչ միայն Մեծ Թարգմանչաց աշակերտ է ասում {Փարպեցուն}, այլ, ուրիշների հետ նորա անունն էլ տա

ն Աշուշայի տունը, ուր ուսում էին տալիս {Փարպեցուն} ։ Դնենք, թէ այդ թուականից սննդակից եւ

կանին նաեւ քսան տարեկան պատանի ճանաչենք {Փարպեցուն}, որ չէ կարելի թոյլ տալ բնաւ, այնուամե

տոյ եղաւ՝ 433 թուականին։ Ո՛ւր կը մնայ {Փարպեցուն} նոցա աշակերտ եղած լինելը, կամ Չամչեանի

. Էմինը, այս չափով էլ գոհ չլինելով եւ {Փարպեցուն} 457 թուականից յետոյ մի քանի տարի էլ Աղա

ովհան Մանդակունին էր կաթողիկոս, ուրեմն {Փարպեցուն} ամառները իր մօտ ընդունող տէր Մուշէն չէր

չէ ասում, թէ ինչ պատճառով տեսնում ենք {Փարպեցուն} Աշուշայի դռնում, ուստի եւ իրաւունք չու

պատճառ, միմիայն մարդ կայ, որ կարող է {Փարպեցուց} առնուլ նորա առաջնութիւնը, եւ այդ մարդը

չեն յիշում Ձուիկի հօր անունը եւ, բացի {Փարպեցուց}, նաեւ Ձուիկի անունը։ Իսկ թէ ինչ աղբիւ

ան մէջ սպանեցին Խոսրովիկը (տե՛ս Ղազարայ {Փարպեցւոյ} թուղթ առ Վահան տէրն Մամիկոնէից, Մոսկուա

ռս տայ գոնե մեզ՝ նմանեցուցանել Ղազարայ {Փարպեցւոյ}, առ որոյ տեսանեմք զհատու իմաստից զեղմո

զՅովհաննէս կաթողիկոս եւ զթուղթն Ղազարայ {Փարպեցւոյ} առ Վահան Մամիկոնեանց տէր, զորս տպեաց ի

րդ դարու, զոր ուսանիմք ի Թղթոյ Ղազարայ {Փարպեցւոյ} որ առ Վահան տէրն Մամիկոնէից, այն ինչ լ

իթերի մօր անխելք յողդյողդութեանց վրայ: {Փարպի} գնալու ժամանակ, Համասփիւռը հրապարակով

ննութեան տակ. ստուգելու համար նախ, թէ {Փարպի} գնացող ուխտաւորքը իրաւ, կատաղա՞ծ շան խ

խածած, կամ Սօսի նման ջրվախ էին, որ իր {Փարպի} գնալը Գարեգնի առջեւ արդարացնելու համար

ած էին եւ ջրվախութիւն ունենալով արդարեւ {Փարպի} գնալով բժշկւում էին, ապա ուրեմն նոցայ

Հիւանդների լուռ ու անխօս գնալու մասին ( {Փարպի} ) կամ նոցա գլխին ձիու սանձ փաթաթելու վե

րքան այն, որ Համասփիւռը վերեւում յիշած {Փարպու} ճանապարհին հրապարակով նախատում է իր դու

ւ առաքինի հայ կինը իսկոյն ճանաչւում է: {Փարպու} ճանապարհի բանն եմ ասում: Երբ Համասփիւռ

, Աստղիկ վեհափառ՝ Արուսեակդ {փարփառ} Կոչեր առ նախնեօք, Եւ պաշտէ

վաղը: 19-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ {Փաւստոս} Բուզ[անդ]: 22-ին նամակ ստացայ Յովհանն

ռաջին համարելով Ագաթանգեղոսի եւ երկրորդ {Փաւստոս} Բիւզանդացու գրածները։ Այս դասակարգութի

ր յառաջաբանութեան մէջ։  Ստոյգ է {Փաւստոս} Բիւզանդացին (դպր. Գ., գլ. ԺԴ). Տարօնի ս

որդ դարում, որչափ մեզ յայտնի է՝ կնքեն {Փաւստոս} Բիւզանդացի եւ Մեծն Ներսէս Պարթեւ, որոց

յց այս այն պատճառով միայն, ինչպէս ինքը՝ {Փաւստոսն} էլ յայտնում է, որ առաջին է ժամանակով բո

արակից յայտնում է նորան, թէ ոչինչ միւս {փափագ} չունէր, բայց միայն իւր սիրականին մի հր

ս առ Սահակ խիլայեալ ի կայսերէ՝ զանձուկ {փափագանաց} սրտիցն լնուլ ըղձանան, փոյթ լինին ի վար

ր ուսմանց ի Հայս ի բաժնի Պարսից՝ դիմեն {փափագանօք} ի նոյն առաքելութիւն եւ առ Հայս, եղեալս

առ Հայս, եղեալս ի բաժնի Պարսից՝ դիմեն {փափագանօք} ի նոյն առաքելութիւն եւ առ Հայս, եղեալս

արանը, որի լինելը ցանկալի եւ հոգով չափ {փափագելի} էր մեր ամեններիս սրտի համար: Մի ան

նորա յաւերժահարսը եւ ինքը հասանելու իւր {փափագելի} նպատակին: Պ. Մարկոսի կարեկցութիւնը ստ

դ ամենայն յարգելի Քօլլեճեան քահանայից, {փափագելով} յայտնել զայս իմ դիտաւորութիւն ամենայն հ

չունիմ, ուրեմն եւ չեմ կարող կատարել քո {փափագը}, երկու խօսք պակաս խօսելու համար, վատ

Արդեօք երբէք իւր օրում Մարդու լցեց {փափագը}, Թէ լոկ գրերումն է յիշւում:

յն քո հօր հետ այս մասին, եւ պսակել մեր {փափագը}: Քեզ միշտ սիրող ու սրտով պաշտող

ամառը, չէ կարող լցուցանել Աղուանեանցի {փափագը}: Աղուանեանցը կարդալով այս նամակը բա

ասարդի անունով, եւ ահա՛ ես հասած եմ իմ {փափագին}: Մնում է ինձ խնդրել քեզանից միմիայն

: Մնամ քեզ միշտ եւ առ ի սրտե բարյաց {փափագող} եղբայր Մ. Նալբանդյանց 103. ԳԱՅԱ

ն մտավարժ եւ լիահանճար մանուկները անյագ {փափագով} դիմեցին Աթէնք, Ալեքսանդրիա, Բիւզանդիա

չքին այն ամենայն բանը կատարուած, որոնց {փափագով} ցանկանում էր նա: Մեք գիտէինք, որ

արողութիւնը կատարած, մեծ եւ անզովանալի {փափագով} աչքս ձգում եմ պտուկի վերայ, երեւում է

յնպես առողջ եմ եւ միայն քո տեսության եմ {փափագում} ։ Երեկ չէ մյուս օրը վարչությունից խնդրե

պէս Հ. Մկրտիչ Աւգերեան եւ Հ. Իգնատիոս {Փափազեան} եւ այլն եւ այլն։ Յայսմ խռովութեան

ց երեւում է ահա, որ Աւգերեան Մկրտիչ եւ {Փափազեան} Իգնատիոս վարդապետքը համախոհ են Չամչեանի

ag. 34.  Զարմանալի է, որ Պարոն {Փափազեան}, եկեղեցական պատմութեան պարզերես հեղինակ

ել այնպէս, ինչպէս որ կային։ Պարոն {Փափազեանը} իւր 1848 թուականում տպած եկեղեցական պատ

ւժէն Սիւ Պարոնի մասին։ Երկրորդ՝ Պարոն {Փափազեանը} կամ, թէ նա ինքը կենդանի չէ, նորա եղբա

տագրել. մանաւանդ այն պատճառաւ, որ Պարոն {Փափազեանը}, իւր եկեղեցու պատմութեան մէջ խօսելով Ռո

ձութիւնքը։ Եւ այս է պատճառը, որ Պարոն {Փափազեանի} նման մարդիկ աշխատութիւն են կրում մեր հա

ւ որ ժառանգել էր նա հանգուցեալ Իգնատիոս {Փափազեանի} մատենադարանից, եւ նստաւ նորա վերայ: Ա

բաղդից հանդիպեցան նորա ձեռքին Իգնատիոս {Փափազեանի} Եկեղեցական պատմութիւնը, Եւրոպա լրագրի

ց Աւգերեանի Թասսոնի թարգմանութիւնը, եւ {Փափազեանի} եկեղեցական պատմութիւնը ապացուցանում են

е, 1854 г., Спб. стр. IV.  Տես {Փափազեանի} "Եկեղեցական պատմութեան" (տպած 1848, Վեն

հայր Մկրտիչ Աւգերեանին եւ հայր Իգնատիոս {Փափազեանին}, որ գտանւում էին Հռովմի մէջ, " Վահան

Հայոց ազգը " շէն տուն հարս կը գնայ "՝ {Փափազեանից} ուսանելով իւր եկեղեցու պատմութիւնը։ Չե

ւնը չէ պիտոյ մոռանայ Արուսեակ եւ Աղաւնի {Փափազեանց} արգոյ օրիորդների անունները, որոնք առաջ

ն Դեկտեմբեր 6 122 Հայրապետեանցին 123 {Փափազեանցին} 13 124 Սանասարեանցին 14 125 Բուդաղեանցի

Աւետաբերի գործակատարք Զենոբ եւ Ռափայէլ {Փափազեանք} 225 հատ մնաց, Փարիզ, 27 մարտի Գէորգե

կ ունէին, դեռ նորանից յետոյ էլ ծնել են {Փափակը}, որ Գարեգինի մօտ է սորվում: Եւ զարման

վիպասանութեան ընթացքի հետ որեւէ կապով: {Փափակի} յայտարարութիւնն է բոլորը, ինչ որ կայ (

սնում բանի ընթացքում: Յանկարծ լսւում է {Փափակի} յայտարարութիւնը, որ աւելի յիշեցնում է

կը, Հեթումի այս անիրաւ գործի միջոցին, {Փափակին} ուղարկում է, որ իմաց տայ Հեթումին Վաղա

: Վարդիթերի եղբարքը, բացի Արշաւրից եւ {Փափակից}, մնում են բոլորովին մութի մէջ, իսկ նո

, Մոկաց եւ Ռշտունեաց իշխաններին) կէսքն {փափաքեալք} աջոյ կողմանն գրո՛հ տուեալ ընթանային 'ի

ւծուն եւ շուտով իր խնդրածը ստացաւ, որի {փափաքելի} ոսկերքը մենք ո՛չ, այլ ուրիշները արժանի

ես իմ ջերմ մանկութիւն, Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Մի՞

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Եւ դու

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Մեծ մայ

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Ուրիշի

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Մեծ

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Բայ

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Զրկ

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": - Մեծ մայ

ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": Տարակո

մ ջերմ մանկութիւն, Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

մ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

մ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

մ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

մ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ ձեռք {փափկամորթ}, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ":

ան իւրեանց կանացի տկարութիւնը, իւրեանց {փափկասնունդ} կեանքը, դուրս եկան իւրեանց փառահեղ բնա

... ո՜ւր Եղիշէ, Ո՜ւր մեր տիկնայք {փափկասուն}: Ո՛հ... արտասուք ինձ խեղդ

եղութիւնը, միւս կողմից " Հայոց աշխարհի {փափկասուն} տիկինների " գեղեցկութիւնը։ Ասենք թէ խե

ւրս ձգեցի, դորանով ի՞նչ կշահուիմ. այն {փափկասուն} տիկինները կը կենդանանա՞ն, որ գան իմ պէ

յ է դաստիարակել գգուելով, փաղաքշելով, {փափկացնելով} եւ այլն։ Չգիտէք, որ իսկապէս այդ բաներ

ց հետո, թփերի միջեւ եղած տարածությունը {փափկացնում} են եւ քաղհանում են մոլախոտը, իսկ երբ ա

չո՞ւ ստեղծեց տէրն ինձի, Է՞ր դրախտն այս {փափկութեան}, Եւ ինչո՞ւ ես կարգուեցի Արարածոց տէր,

ասէ, ստեղծայ, Առ ի՞նչ այս դրախտ {փափկութեան}, Առ ի՞նչ հանուրց կացուցայ Է

մանկութիւնը սիրում է գգուանք, սիրում է {փափկութիւն}, սիրում է փաղաքշանք... ": Չենք հ

ւմ եմ, դու ինձ, աքաղա՛ղ ". Ասում է, {փափկում}, Տեղնուտեղ տափկում: - Մերի՛, երկու

ան պատահական մարդիկ ինչքա՞ն են գրել այդ {փափուկ} եւ սայթաքուն նյութի մասին. այդ բոլորն

ւորեակին Սուր եղջիւրները ցցուեն. Եթէ {փափուկ} քո բռան մէջ Գտնես սրած դու մի ցից - Լա

ռւում, Եւ մերթ կրծքով իր ուժգին Ճմլում {փափուկ}, ձիւնափայլ Նռների պէս կաթնագեղ Ստինքնե

նա մերձեցուցանէ... Ծխի մարմնոյն {փափուկ} մորթ Եւ ճենճերի սիրտ անփորձ,

չէ թոյլ տալիս, որ հաւատայինք, թէ մեր {փափուկ}, պարարտ մարմինը երբեմն կարող էր աղիւս

: Տեսանում է մի գեղեցիկ կին, պառկած {փափուկ} փետրալից անկողնի վերայ, ծննդական ցաւի

եր, եթէ քո մէջ կար մի ազնիւ հոգի եւ մի {փափուկ} մարդկային սիրտ, տեսանելով, որ միեւնոյ

ինչի՞ վրայ գործադրւում, վերին աստիճանի {փափուկ} մի խնդիր էր այդ. ուղղակի պատասխան տալ

սկացողութիւնքը երեւան հանելով, այնպիսի {փափուկ} եւ անզգալի կերպով մեղադրում է այդ հասկա

րաստիճան ճնշողութեամբ դրոշմում էին նորա {փափուկ} սրտի վրայ, եթէ նորա կեանքը ենթարկուած

շրջակայքում, ուր կարելի էր միլիոնաւոր {փեթակներ} պահել, ո՛րքան պարապ եւ ամայի թողած դաշ

մատենագրաց " անունով - Արամեան տպարան - {Փելիքս} եւ Պաւլինէ - Ազգային երիտասարդք Փարիզի

ամբ դուրս եկաւ այդ տպարանից մի գիրք՝ " {Փելիքս} եւ Պաւլինէ "՝ Պ. Թորոսեանի ձեռքով իտա

նունով Բեռնարդէն դը Սան-Պիեռի գործը, " {Փելիքս} եւ Պաւլինէի " մէջ պիտի տեսանէ մի կոյր ն

նում չկան այս խօսքերը։ Միայն, Պաւղոսը {Փելիքս} դատաւորին այսպէս է ասում. " յորում եւ

Հայոց եւ ո՛րպէս լինիցի այս. ( պու նէ՞ {փեհրիս} եւ այլն)։ Ետու պատասխանի " իմացիր եւ

երին իւր անձին մի մասը, իւր մտածութեան {փեճեկի} մի թաղանթը։ Նա իւր մանկութեան ժամանակ

՛ր գոգնոցդ, եւ ածում է նորա մէջ սխտորի {փեճեկներ} շատ. յետոյ, այն երկու լաւ հագնուած մա

անելու, կամաց թափում է գոգնոցից սխտորի {փեճեկները}... Բայց ինչպէս եւ իցէ պատահում է, ո

իտեան այնպէս մե՛ծ համարուեցաւ Ահարոնեան {Փենեհեսի} արդարութիւնը, եթէ ոչ Զամբրո՛ւն, իր Մա

... Եւ խօսեցաւ Տէր ընդ Մովսիսի եւ ասէ. {Փենէէս} որդի Եղիազարու, որդւոյ Ահարոնի քահանայ

. 6-8, եւ 10-15)։ " Ապա եկաց 'ի մէջ {Փենէէս}, քաւեաց եւ արգելաւ մահ. համարեցաւ նմա

առ դրան խորանին վկայութեան։ Եւ տեսեալ {Փենէէսի} որդւոյ Եղիազարու, որդւոյ Ահարոնի քահան

որ միջնորմ արկանէ ընդ ընկերս, օցտ է եւ {փեռեկտէ} զմարդիկ իրերաց. առ մեզ, որպէս եւ առ կ

Տաճարին ի մուտս, Գայ որպէս {փեսայ}, Նազի եւ ցնծայ. Իսկ խարամա

իր ծանօթք, շատ մեծատունք, Ունիմ {փեսայ} եւ այն իշխան: Իմ պարծա՞նքը

քե՛ր են. եղբայր, եղբօր կին, դստերք, {փեսայ}, որդիք եւ վերջապէս ամուսինս: Ստո՛յգ է

ւ ոտքերը: - Ներեցէ՛ք խնդրեմ, պարոն {փեսայ}, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - որ տե

ջ կեանքի բնաւորութեանը: - Այսօր մեր {փեսայ} Մկրտիչը եկել էր մեր մօտ, - վեր առեց կին

յի՛ր, նորա սրտին... Այդպիսի նեղսիրտ {փեսայ} մեզ հարկաւոր չէ: Այս խօսքը աւարտած

անելով իւր սխալը, օգնութիւն խնդրեց իւր {փեսայ} Հենրիկոս Նավարրացիուց։ Այս երկու թագաւ

ատճառից, եթէ ոչ մատանուց, քո ամուսինը {փեսայանալուց} յառաջ, ինչպէս առողջ, քաջ եւ ուժեղ տղա

է եղել, որ ուշադրութիւն դարձուցած չէք {փեսայացուի} հասակի, բարոյականութեան, խելքի եւ բան

է կամեցել այն հարուստ, բայց անհաւանելի {փեսայացուի} երեսը: Այս չէր ձեր մայրենի պարտականութ

գամ ձեր աղջիկը ոչ թէ միայն չէ սիրել իւր {փեսայացուն}, այլեւ տեսանել չէ կամեցել այն հարուստ

վերայ Մանուշակը եզրակացնում էր, որ իւր {փեսայացուն} խնդրում էր շուտով ամուսնութիւն: Ի՛ն

տխուր է նա, նա, որ ուրիշ աշխարհներում {փեսայի} պէս դուրս է ելանում ծովերի ծայրերից՝ ի

ային խառնուածքի տէր, կենակցութիւնը իւր {փեսայի} հետ այս դարումս միակ հնար է կին մարդերի

րտի զգացողութեան ընթանալով ձեր դստեր եւ {փեսայի} հետ, նոցա հոգու անդորրութիւնը փոխանակե

քանչի համար եւ առհասարակ ծնողքի համար, {փեսայի} նոցայ տուն գալը, - ընդհատեց նորա խօսքը

դ խոստմունքը, այստեղ եւս չէին տեսանում {փեսայի} երեսը, ոտքից մինչեւ գլուխ ծածկուած լին

ղեցին, հարսնացած միեւնոյն ժամանակ երեք {փեսայի} ( այսպէս էին ասում այն ժամանակ), հարկ

ստիպւում ենք կատարելութիւն չգտնել Սօսի {փեսայի} կամ քրոջ դաւաճանութեանը նկարագրութեան մ

Խաչի պասին էր, որ Սօսը յայտնի տեսաւ իր {փեսայի} եւ մինչեւ անգամ իր քրոջ դաւաճանութիւնը

անը եւ թագաւորական զբօսասիրութեան մէջ: {Փեսայի} թէ թուր կապելը, թէ որսի գնալը, թէ մեն

ն, նա ( Սուլթան-Շահը) կարող է գրել իր {փեսային}, Իվան Մինաեւիչին, որ հանձն առնի այդ ա

արդ ամուսիններին, այնպես էլ քրոջը, եւ {փեսային}: Այժմ արդեն կարելի է մարդու տալ եւ քո

ւժկալութեամբ հարսնանալով երկնաւոր անմահ {փեսային}: Այսպէս էին մեր հին մայրերը եւ քոյրերը

ատարել ձեր խոստմունքը, որ արել էիք ձեր {փեսային}, հարկադրել էք նորան հեռանալ ձեր ընտանի

պած էր այդ մատանու վերայ, կ՚ընծայէր իմ {փեսային}: - Ճշմարի՛տ է քո ասածը, բայց մեր հ

հայրս անգիտութենով նուիրել էր նորան քո {փեսային}, չկարողանալով որոշել, թէ երկու մատանի

լու համար: - Բարկացուցինք մեր պարոն {փեսային}, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, ընդհատուած ա

ց են լինում, մէկը իր որդուն, միւսը իր {փեսային}: Ասենք, կեանքի պարզութեանը կարող է օգ

անին, որ հայրս ընծայել էր իմ ամուսնուն {փեսայութեան} ժամանակ: - Բոլորը լաւ է, քուրիկ,

ոսորում ` Հպարտանում է, ցնծում Իբրեւ {փեսան} նորհարսի, Իսկ դեւը դառն հեծեծում Հեռ

հուրդը այս է, որ յետ հրաւիրէք դուք ձեր {փեսան}... Համաձայնեցէք ինքներդ. ձեր դուստր

դ վիճակում: Յայտնի բան է, մինչդեռ ձեր {փեսան} հեռանում էր այս քաղաքից, դուք մտածեցիք

- Ուրեմն ձեր վերջին խօսքն է հրաւիրել իմ {փեսան}, որի երեսը ցանկալի չէր ինձ տեսանել:

յս պայմանների սիմբոլական խորհուրդը, որ {փեսան} հրապարակով ցոյց է տալիս եւ ապացուցանելո

իայի վրայ: Պ. Պռոշեանցը պատմելով, թէ {փեսան} չէ կարող կերակուր ուտել մինչեւ որսի չգն

նթադրութեան. պատճառ, ինչպէս ասացինք, {փեսան} ապացուցանում է դորանով, թէ կարօղ է հոգ

ր ծնողներին, եղբայրներին, քույրերին, {փեսաներին}, եղբորորդիներին եւ աղջիկներին, մի խոս

լ ծնողներիս, եղբայրներիս, քույրերիս, {փեսաներիս}, եղբոր եւ քրոջ որդիներին եւ դուստրերին

Մանուշակի հարսանիքը կը կատարենք. բարով {փեսաներս} կը գայ սուրբ Կարապետից. բայց եթէ դուք

խնդիր ունի. պատճառ, եթէ այդպէս չլինէր {փեսացուն}, փոքր ինչ ազատ կը մտանէր իւր հարսի տու

խուստի Սերկէյ Մարտինիչի, տէր Մարտիրոսի {փեսին} եւ զկնքեալն զկրպակ նորին արքունի կնքով

սուրբ պարտաւորութիւն։ ՀՈԳԵՎԱՐՔ 18 {փետ}. 1855 ամի Արեւը ցած խոնարհու

արիզ մտայ 5 Ելայ 8 Լոնդոն մտայ 9 Ելայ {փետ}. 12 Փարիզ մտայ 13 Ելայ Լոնդոն մտայ Ելա

ա ականջից, բարձրացրեց օդի մէջ իբրեւ մի {փետուր}, դրեց նորան Մխիթարի, ահագին, Մատթէոս

արժում օդի մէջ, այնպէս, Ինչպէս մի {փետուր} ․ առաւե՛լ թեթեւ։ Մի անգամ տեսա

մ, որ ապականէ եւ պղծէ կարապների մաքուր {փետուրների} պատուական սպիտակութիւնը "։ Ահա Յի

ծ վահանի նման բան, այլեւ, շրջապատելով {փետուրներով} եւ ներկելով ոտքերը, հաւատացնում է, թէ

խին պիտոյ է դնել դեղին գլխարկ՝ աքաղաղի {փետուրներով} եւ բոժոժներով, օձ, սողուն, գորտ, խօ

ի իցէ թէ ստացեալ էք զգիր իմ, գրեալ ի 5 {փետր}. եւ տակաւին զպատասխանիս ոչ գրէք. եւ ե

ԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 8/20 {փետր}. 1861, Լոնդոն ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ Ն

. Цена 1 р. сер<ебром>. 1863, {փետր}. 17 Ս. Պետերբուրգ Սիրելի եւ

татистики и цивилизации. 1863. {փետր}. 20, Ս. Պ. Բ. Երեկոյան ժամը 9-ին.

ռ առ բառ. " Րեդուտկալէ, 14 {Փետր}., 1859 թ. ՈՂՈՐՄԱԾ ՊԱՐՈՆ

արանիս վերջին տողերը ( " Հիւսիսափ. ", {Փետր}. 1859), որքա՛ն ժամանակ անցաւ եւ այդք

Կոմս Էմմանուէլ. Քո վերջին նամակը՝ {Փետր}. 1/13-ից, ինձ աւելի զարմացրեց, քան թ

: Նամակի պահարանի վերայ երեւում էր՝ 17 {Փետր}. 1860, Թիֆլիս: Մեք շատ ուրախ ենք

սանում է մի գեղեցիկ կին, պառկած փափուկ {փետրալից} անկողնի վերայ, ծննդական ցաւի մէջ:

Եթէ անուշ հոտ չունի. Սոխակի {փետրով} զարդարած Ճընճղուկն իսկ յարգ չունի

ւ վճարը աւարտուի: Բայց երբ 1861, {փետրուար} 19-ի հրովարտակը դուրս եկաւ, որի մէջ կա

, թէ չեն կարող եւ չպիտի ներգործեն 1861 {փետրուար} 19 հրովարտակի համեմատ. քանզի ընդդէմ է

Այսքանով չէ գոհացել ազնուականութիւնը եւ {փետրուար} 2-ից տուել է կայսեր մի մեծախորհուրդ խնդ

էր 21: [Պետերբուրգից] ամիս համար {Փետրուար} 11 22 Կաթողիկոսին, Այվազի գրքով հանդե

4 Հայրապետեանցին 5 Սրբազան Կիւրղի[ն] {Փետրուար}, նոր տոմար Լոնդոնից [ամիս համար] Փե

ամիք տեղ չունենան ի Ռուսաստան: 18 {ՓԵՏՐՈՒԱՐԻ} 1855 Սեւով կնքած, սեւ ներկած

Սուլթանշահի, եղբօրս եւ ուրիշների հետ: {Փետրուարի} 1-ին վերջին անգամ տեսութիւն եղբօրս հետ

ութիւն եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը {փետրուարի} 3-ին: 29-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, 3

, 30-ին պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: {Փետրուարի} 1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, նոյն օրը պ

առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] {փետրուարի} 1-ին: 25-26 որպէս 24-25 26 լոյս 27

այսօրից թուեալ: 30-31 idem 31-1 idem [{Փետրուարի]} 1-ին տես[ութիւն] Յովհ[աննէսի] եւ Ան[ա

ԳՆԱՑԱԾ ԹՂԹԵՐԻ 1860 Ծանօթութիւն - Մինչեւ {փետրուարի} 11 ուղարկուած նամակների ցուցակը կորած է

ար, նոր տոմար Լոնդոնից [ամիս համար] {Փետրուարի} 3-ի փոստով 6 Խաֆաֆեանցին 7 Սէթ Հ.

որանից վեց ամիս յետոյ, այսինքն՝ 440-ի {փետրուարի} 19-ին։ Ուստի 455-ին, երբ Մեծ Վահանը վ

ձայնը եւ քամեց վերջին զօրութիւնքը։ {Փետրուարի} 16ին, առաւօտեան 6 ժամին, այլեւս չկար

րկոսեանից, որ անխնամ չթողու նորան։ {Փետրուարի} 18ին, առաւօտեան ինն ժամին, բոլոր հայ

միջոցում հաւաքուելու էինք։ {Փետրուարի} 18-ին 1858. Հայկական եկեղեցու մէջ

պարհ դէպի հարաւ հեռի Թոխաթից, 1676 թ. {փետրուարի} 7-ին։ Մխիթարի հօր անունը էր Պետրոս Ման

յ յ9-էն դեկտեմբերի 1815, ընկալայ 'ի 16 {փետրուարի} 1816. ընթերցայ առաջի մերայնոց) զամեն

սող Ա. Ա. Ե...: Ի 10-ին {փետրուարի}, 1861. Թիփլիզ:

արակոյս. Յունուարի ասածից հրաժարւում է {փետրուարին}, մի տարի յառաջ գրուած բանից հրաժարւում

ԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ Պաշտօնական 22 {փետրվ}. 6 մարտի 1861, Լոնդոն ԱՐԳՈՅ ՔԱ

դյանց 103. ԳԱՅԱՆԵ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻՆ 11 {փետրվ}. 1866, Կամիշին Սիրելի քույր իմ Գ

Քո եղբայր Միքայել Նալբանդյանց 10 {փետրվարի} 1855 Մոսկվա Իմ հասցեն այսպէս գրե

եր խոնարհ ծառա Մ. Նալբանդյանց 8 {փետրվարի}, 1859, Մոսկվա 40. ԳՐԻԳՈՐ ՍԱԼԹԻ

րապէս, ուղղեալ ՚ի Պետերբուրգէ ՚ի 11-էն {փետրվարի} 1850 ամի, առ Ձեզ են բազմապատիկ բողոքան

Լոնդոն 70. ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԽԱՉԿԵԱՆԻՆ 3 {Փետրվարի}, 1862 ամի, Լոնդոն ԳԵՐԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ՅՈՎՀԱ

Твой брат Михаил Налбандов 1863, {փետրվարի} 14, Ս. Պ. բուրգ Սիրելի եղբայր

Երեկ երեկոյան մեծ հաճությամբ ստացա քո {փետրվարի} 12-ին գրած նամակդ հռչակավոր հանրագիտակա

ужить к развлечению. 1863 թ., {փետրվարի} 24, U. Պետերբուրգ Անգին եղբայր

Պետերբուրգ Սիրելի եղբայր, {Փետրվարի} 28-ի նամակդ ստացա այս րոպեին՝ Մակոլեյի

, ինձ մոտ մնում է այն, ինչ ուղարկել եք {փետրվարի} 28-ին, եւ ուրիշ ոչինչ: Սրտանց շնորհակ

Միքայել Նալբանդյան 1864 թիվ, {փետրվարի} 5 93. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 1

դյանց 102. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 8 {փետրվարի} 1866, Կամիշին Սիրելի եղբայր իմ

Նալբանդեանն ( իմ հասցէն) ՚Ի {փետրվարի} 11, 1860 թիւ. ՚Ի Սանկտ Պետերբու

բնակութեան մէջ, ուր ստեպ հաւաքւում էին {փերիներ} եւ դեւեր: Պ. Մարկոսը, թողնելով ի

Կոմսը վեր առաւ եւ սկսեց կարդալ. {ՓԵՐԻՆԵՐ} ՀՐԱՒԻՐԵԼՈԻ ԽՐԱՏ " Եթէ կամենաս փերին

ՐԻՆԵՐ ՀՐԱՒԻՐԵԼՈԻ ԽՐԱՏ " Եթէ կամենաս {փերիները} հրաւիրել, հարկ է, որ սուրբ մնաս անկող

աւորութեան մէջ կայ մի ներհակութիւն դէպի {փերիները}, ուստի փոխի՛ր տղան եւ երրորդ անգամ կար

արեանցի գլուխը, նա սիրում է ոգիների եւ {փերիների} հետ խօսակից լինել միշտ․ նոցա բան ապսպար

մ վհկական արարողութեամբ, չար ոգիների - {փերիների} գործակցութեամբ պիտի տեսաներ նորայ պատկե

, դու կ'ասես տղային, իսկ սա կը հարցանէ {փերիներից}, որոնց պատասխանը նոյնպէս կը ստանաս տղա

արտել էիր այս ընթերցմունքը, հրաւիրուած {փերիքդ} կը գան, եւ տղան կը տեսանէ նորանց հայել

ութեամբ: Բայց գիտելի է, որ երբ երեւին {փերիքը}, առանց ուրիշ բան հարցանելու, պիտոյ է

նտեղ. սորա տակից երեւում է նորա բաշը ( {փերչամը} ) մէջտեղից ճեղքած, որ ծերութեան նշան է

թե " Ժիտը " ի՛նչ փառավոր տպվում է, փիր {փերվենտե} եւ լավ հասկանալի լեզվավ. կաթոլիկների մ

եմն շարունակենք մեր խօսքը: Անանուն {Փեփէ} Մարիձայի մը զաւակ ելաւ, տետրակ մը հանե

յին նահանգներին, սպառնում էին կործանել {Փեքին} քաղաքը։ Ցիու Մանդարինը, որ մտերիմ բար

անը։ Այսպէս խօսում էին Յիսուսեանք, որ {Փեքինումն} էին, իսկ նոցա Գեներալը, որ Հռովմում ն

ք, քաղքցիք էք, որդ առուտուրի էք, որդ {փէշակի}, մէջներիդ պարապ մարդ չկա. ռանչպարն է

ն Անտիոքցի. Բարոնիոս Գրիգոր Աբրահամեան {Փէշտմալճեան}, Քիւրքչի խան Եղիազար Յովհաննիսեան, Հ

բգար 58 Ս. Թագ[ու]որ[եանին] 59 Տ. {Փէշտմալճեանին} 12 [60] Տիգրանին 15 [61] Ս. Թագուոր[

ին " 13 27 Կովայլսկուն 15 28 Տիգր[ան] {Փէշտմալճեանցին} 17 29 Բուղաղեանցին 19 30 Պապային 31

իւանդագին. այս ամենայն եղեւ ի գալստենէ {փէրիին} ( օղուռսըզ ոտքը Բեսարաբեայ կոխածին պէս

մասին։ Յիսուսեան երկու վաճառատուները, {Փէքինի} մէջ բերում էին ամենայն տարի իւրաքանչիւր

քը Խաւար ու գէջ հողի մէջ Պիտի {փըթեն} մի օրինակ, Պիտի ուտեն որդ ու ցեց

Այս գէթ լինէր մշտական. Չէ՛, կը {փըթի} եւ այդ պատանք - Դա օրէնք է բնութեա

մ նստած Ջերմ-ջերմ փորում է գըլուխը {փըտած} ։ " Աղջի՛, - գոռում է նա իւ

նք, իմ փոր, իմ Բաքոս, Բաժակումս {փըրփըրում} է Առատ գինին երկնահոս։ Թէ հո

խոտեր գիտենք, որ այսպիսի ջրհեղեղներից {փթեցան}, շատ հողեր գիտենք, որ ցիր ու ցան եղան

արիւնոտ, իսկ կէսը դարւաոր արտասունքից {փթթած} թերթերը դարձնելու ժամանակ, բայց ի՛նչ օ

րպէս մայր գթութեան, Տաս եւ զոյգս {փթթեալ} նրանց, Եւ մուծեալ լեռնակողման

. իմ կյանքի ճանապարհին երբեք վարդեր չեն {փթթել}... ։ Բոլորիցդ շնորհակալ եմ, որ ի

պառկած այն տեղը, Որի՞ ոսկերքն են {փթում} հարստացնել սեւ հողը։ Նա իւր անձն

արողը, կամ նորա քարոզը հռչակւում է խոր {փիլիոսփայ}. պատճառ, նա միայն գիտէ այդ բոլորի գաղ

" Եւ համարիմ կղկղանս " ( Թ. Պաւղ. առ {Փիլիպ}, գլ. Գ, համ. 8)։ § 15. Բնագիր

Պիւրհռոսին ` Ալեքսանդր, Եպամինոնդին ` {Փիլիպպոս}: Բանը ի՞նչ երկարացնեմ, սա իւր քաջաքաջ

յեան ժողովրդոց, եւ ապա Հ. Եղիա եւ Հ. {Փիլիպպոս} եւ այլքն. եւ ոչ թէ այն անձինք, որ յետ

մբողջ համակարգութեանց մէջ կան իր վերջին {փիլիպպոսականի} հետքերը, Բոռքի անցած կեանքի վրայ, մին

ոգին։ Բազում ուրեք, որպէս եւ ի մկրտել {Փիլիպպոսի} զներքինին, իսկոյն եկն Հոգին ՚ի վերայ մ

է: Ես շատ հավատացած եմ, որ նա նատուր-{փիլիսոփա} չէ եւ ոչ էլ դոկտրինյոր, պահպանե նրան Ա

այն մարդերին, որ անուանւում էին այնտեղ {փիլիսոփա} կամ անհաւատ։ Յիսուսեանք, օգուտ քաղելո

է, - հարցանում է երիտասարդը: - Ես {փիլիսոփայ} չեմ, - պատասխանում է Բէգզադէն՝ թաբակը

րդապե՞տ մի կուսզես ըլլալ, թէ աստղաբաշխ {փիլիսոփայ}, Թէ կուզես որ՝ իմաստութեանդ վրա

թէ որ լի՛ք է ոսկի արծաթ փողերով, {Փիլիսոփայ} գիտնականէն դու միշտ վե՛ր ես՝ իմ խելքով

ներից եւ, կիսագրագէտ, ուսումնական կամ {փիլիսոփայ} ասուածներից, ահա այն հայը ամենայն արդա

ւմ են այս սիստեմից դէպի այն սիստեմը, " {փիլիսոփայ} " դառնալու համար իր ազգի մէջ, որչափ կռ

ւնի վրայ այլ տան հիմք դնել: Ուզո՞ւմ ես {փիլիսոփայ} դառնալ քո ազգի համար ( որովհետեւ կաթողի

ռնալ քո ազգի համար ( որովհետեւ կաթողիկէ {փիլիսոփայ} չկայ եւ չէ կարող լինել, քանի որ ազգութ

կան գունով տեսնել եւ գնահատել: Այդ {փիլիսոփայ} պարոնը ի՛նչ տեղից առաւ իր դրութիւնքը.

ր պէտքերը լցնելու հնարները եւ կը դառնաս {փիլիսոփայ}, առանց սորա կամ նորա պատրաստած համակար

է իր առջեւ, պարզ ցոյց է տալիս, որ այդ {փիլիսոփայ} պարոնը ինքը ծնրադրութիւնից աչք չի բանու

ն խօսք իրարից տարբեր է եւ չէ շփոթւում: {Փիլիսոփայ} պարոնները իրենց համակարգութիւնքը հէնց դ

ժամանակ ինձնից պատասխանի մի սպասէ, ես {փիլիսոփայ} չեմ: Առ այժմ, ես այսչափ միայն գիտ

Եզնակ եւ Կորիւն, Սուրբն Եղիշէ, Դաւիթ {փիլիսոփայ} եւ Յովհաննէս, տէր Աբրահամ, Արձան, Մո

ամ փռնգա 3333 տարի. եւ դո՛ւ, աներկիւղ {փիլիսոփայ}, - ասաց նա դառնալով դէպի երկրորդը, -

էր, ի՛նչ ուսում ունէր, կարճ խօսելով, {փիլիսոփայ} մարդ էր: Ինչպէ՛ս գեղեցիկ մեկնում էր ժո

կաւ: Դաւիթ, կոչեցեալն Անյաղթ, կամ {փիլիսոփայ}, յորդեգրաց Մեծին Սահակայ եւ Մեսրոպայ ե

կէր ռամկախօսութիւն լինել իսկ, միւս ոմն {փիլիսոփայ} քան զնա, թէ վասն է՞ր խառն ընդ բառից հի

րութեան մէջ էր քո բանականութիւնը։ {Փիլիսոփայաբար} նայելով՝ կրօնը աշխարհի երեսին բաժանւու

լով գործ դրինք աւերանք բառը, ապա թէ ոչ {փիլիսոփայաբար} ուղիղ մտածութեամբ ոչ դրական կատարելութի

ւթյամբ եմ կարդում այնպիսի գրքեր, որոնք {փիլիսոփայական} երկասիրության դեր խաղալու հավակնություն

ատուած։ Անցան գիշերային մրրիկները, եւ {փիլիսոփայական} ծանրաչափը ( բարօմետրը) գուշակում է մի

ի հիմնաւոր կերպով սկսեցի մտածել մի քանի {փիլիսոփայական} խնդիրների վերայ: Այդտեղ վերստին նուիրե

էմքից, Բեռլինի եւ Գերմանիայի մտածող եւ {փիլիսոփայական} պատկերից, մինչ նոցա հետ միասին աչքիս ա

չէ եղած նորա համար ուսումնասիրութեան եւ {փիլիսոփայական} մտածութեան առարկայ: Թէպէտ եւ պիտի արդա

թէ օդի անչափելի բարձրութեան մէջ դրած է {փիլիսոփայական} աթոռը: Սո՜ւտ. փիլիսոփայութիւնը երկրագ

կրորդ՝ թէ մեծ մասով գրուածքը լինում են {փիլիսոփայական} կամ հնասիրական խնդիրների վերայ, որ, ժ

րծութեան պատմութեան մէջ, եւ ոչ աւելի: {Փիլիսոփայական} համակարգութեանց ժամանակները անցան, այժ

ամփաները, որ ցոյց էին տալիս այս ու այն {փիլիսոփայական} համակարգութիւնքը: Հայմը Գ դասի մէջ

գոստ. 12 1863: Որեւիցէ փիլիսոփայի {փիլիսոփայական} համակարգութիւնը ուղղակի աղբերանում է այ

ալով յունական իդէալը, այն ժամանակ նորա {փիլիսոփայական} համակարգութեանը իր ամբողջութեան մէջ երե

դու գիրքդ ամուր բռնէ ձեռքդ, տեսնեմ քու {փիլիսոփայական} կատեգորիներից ինչ կ՚առնուս: Փիլիսոփայո

որ տարածւում է, երբ յիշում է այս տեսակ {փիլիսոփայական} այլանդակութիւնքը եւ անմիջապէս մերժելով

ց որտեղի՛ց յանկարծ բխեց XVIII դարու այդ {փիլիսոփայական} յորձանքը, որ հեղեղեց Եւրոպա եւ չարաչար

ը, իւրեանց ընտանիքը։ Այս բարոյական եւ {փիլիսոփայական} մտածութիւնքը մանաւանդ մեծ ազդեցութիւն ո

րականութիւններ, զանազան ուսումնական եւ {փիլիսոփայական} քննութիւններ, որոնցով ոչինչ քննուած ու

, նկարագրական, պատմական, բարոյական, {փիլիսոփայական}, բանաստեղծական, ուսումնական, եւ այլն

մի քանի ոտանաւորների մէջ ցոյց էր տուել {փիլիսոփայական} քարի գաղտնիքը, առանց յայտնելու շահաստա

քի մասին: Ազգը ասում էր թէ նա գտանելով {փիլիսոփայական} քարը, տէր էր դարձել անհամար հարստութեա

Պարացելսոսը, - ես դեռ շատ յառաջ գիտէի {փիլիսոփայական} քարի գաղտնիքը, որ ուսել էի Կոստանդնուպ

ղութիւն հեղինակի յԱստուածաբանական եւ 'ի {փիլիսոփայական} վիճմունս, այլ միայն առ Հայոց ջատագովու

ւրբ Վառվառէի Կօլլէգիումը, ուր լսում էր {փիլիսոփայական} դասեր։ Բայց եւ այստեղ չ'հրաժարուեցաւ ն

ւիլ համեմատութեամբ ընդհանուրի հետ։ {Փիլիսոփայական}, համեմատական քերականութեան կանոնը եւս

մին ես, այլ եւ քո ծառան, եթէ գտնէ այդ {փիլիսոփայական} քարը, ես ոչ միայն " աշակերտիմ եւ հետեւ

սորայս են պարզութիւնն ոճոյ լծորդեալ ընդ {փիլիսոփայականին}, առողջ եւ կենդանի հայեցողութիւնք, առ

ն եւ արգասաւոր բանիցն, եւ վարժութեան ի {փիլիսոփայականին}, Իմաստասէր կոչմամբ վերապատուեցաւ: Սոր

ծ վայելչութեամբ: Նա զարդարուած է այսօր {փիլիսոփայի} եւ աստուածաբանի անուններով. այս անգամ

վ կորուսած ժամանակի վերայ: Ինքնակոչ {փիլիսոփայի} գրուածքը ծայր ի ծայր կարդալով, երկու շ

մ է թէ նետի նման ծակել են չխոստովանուած {փիլիսոփայի} անձնասիրութիւնը: Մեր սրտի խորքից ցա

ւթիւնքը: Օգոստ. 12 1863: Որեւիցէ {փիլիսոփայի} փիլիսոփայական համակարգութիւնը ուղղակի ա

ւնը գտնւում է - եթէ հաւատանք գերմանական {փիլիսոփայի} խօսքերին - այնպիսի դրութեան մէջ, որ նա

ն կենդանի գործողութիւնը ( процесс) մեր {փիլիսոփայի} համար ըստինքեան ոչինչ արժէք չունի եւ թէ

աումի, Յիսուսեան կարգի աստուածաբանի եւ {փիլիսոփայի}, իմաստուն գրուածքը, ուրեմն գիտէք դուք

Արիստոտէլի Պորփիւրոսը, եւ Դաւիթ Անյաղթ {փիլիսոփայի} սահմանքը։ Տխո՛ւր տեսարան, ողբալի դրու

րայ, որ կէս դար առաջ միմիայն հռչակաւոր {փիլիսոփային} հասկանալի եւ ըմբռնելի դրութիւնը այսօր կ

ն խնդիրն ենք բարձրացնում։ Այդ խորիմաստ {փիլիսոփային} էլ խորոհուրդ կը տանք, որ լաւ ուշադրութ

կարգուեցաւ Լետիլիէ Յիսուսեանը, Ֆօնտնէլ {Փիլիսոփայն} ասաց. " Յանսէնեանք մեղանչեցին "։ Եւ ճ

որ Հեգելի դրութիւնը ներգործում է եւ իր {փիլիսոփայոլթեան} վրայ, որի ժամանակը անցած լինելով կարող

ամի հաւատացնել մեզ պարոնը իւր տիտայական {փիլիսոփայութեամբ}: Եւ ո՜վ է այն մարդը, որ պիտի փակէ

նք ունին, մինչ կարծում են թէ Հեգելը իր {փիլիսոփայութեամբ} կամենում էր Գերմանիոյ Մաքիաւելին լինել

րմանիան մարդ դարձաւ Ֆրանսիս XVIII դարու {փիլիսոփայութեամբ}, որի վերջին խօսքը էր 1789 եւ 93 թուակա

- Դու ինչ անհասկանալի մարդ ես, ես {փիլիսոփայութեան} վերայ չեմ խօսում քո հետ, այստեղ բանը վ

ութիւնը, թէ արդեօք ի՛նչ դպրոցի եւ ի՛նչ {փիլիսոփայութեան} հետեւող եմ: Առանց դատողութեան չեմ ընդո

լ այդ փիլիսոփաների իշխանութեանը՝ առողջ {փիլիսոփայութեան} առաջին ընդդէմ գործ համարելով ազատութեան

ն իմաստակութիւն եւ խաբէութիւն: Մարդն է {փիլիսոփայութեան} ե՛ւ հեղինակը, ե՛ւ առարկան: Անցան այն

զազգութիւն ո՛ր եւ է ազգի, երեք թուին ի {փիլիսոփայութեան} ՝ քաղաքականութիւն, կրօն եւ լեզու: Ազգ

նել զայն: Նա՛ զի ուղղութիւն եւ հայեացք {փիլիսոփայութեան} դարուս ո՛չ անկանին ՚ի մի կէտ ընդ հայեաց

. Չամուռճեանի շաղփաղփելուց եւ իւր խորին {փիլիսոփայութեան} շօշափելի չքաւորութիւնը յայտնելուց, այլ

կերտներին եւ ցրուէ ազգի մէջ այդ անճոռնի {փիլիսոփայութեան} օրինակները, որպէս զի դորանով խայտառակո

աշխարհից դէպի դուրս " ( Հեգել, Իրաւանց {փիլիսոփայութեան} յառաջաբանութեան մէջ): Այս գրութիւ

լի հետեւելով իր դրութեան, մի ուրիշ տեղ {փիլիսոփայութեան} պատմութեան յառաջաբանի մէջ, երես 9) աս

արդարացնում է իր ( այս երեսի սկզբում) {փիլիսոփայութեան} մասին դրութիւնը: Ինչպէ՛ս հրճուանք է գա

էջ, Հեգելի կարծիքով, ցոլանում է Քանթի {փիլիսոփայութեան} " վերացական մօրալիզմը ". սէրը եւ կեանք

Այս մտածմունքը ազդեցին ինձ վերը գրուած {փիլիսոփայութեան} վրայ մտածութիւնքը: Օգոստ. 12 1863:

տուցանէ, ահա այդ ճամփան եւ հնարներն են {փիլիսոփայութեան} իսկութիւնը. այն միւս մնացած փիլիսոփայո

նդհանուր պատմութիւնը, բնագիտութիւնը են {փիլիսոփայութեան} ճշգրիտ աղբիւրը եւ հաստատ պատուանդանը:

այդ փիլիսոփայութիւնքը, որպէսզի սորվիս {փիլիսոփայութեան} պատմութիւնը եւ կարողանաս զուգահեռագիծ ք

երեւոյթներին եւ նոյնիսկ բնութեան, ահա՛ {փիլիսոփայութեան} աղբիւրը, որ բաց է ամէն մարդու առջեւ,

ն], վերջին անգամ կարդում էր պատմութեան {փիլիսոփայութեան} մասին, Ֆրանսիոյ ռեւոլիւցիօնի ռումբը վե

ռանալ, որ գերմանական չոր գաղափարի գերի {փիլիսոփայութեան} իջնելու կէտն է այս: Ես անհամ կերակուր

: Ֆրանսիական ռէվոլիւցիան անգլիական {փիլիսոփայութեան} արդիւնք է. ճիզուիթները կամ ցամաքահողի

էր նորա ստեղծուածը եւ մինչեւ անգամ նորա {փիլիսոփայութեան} մի մասը: Այդպիսի մի համակարգութիւն անհ

ինքը միեւնոյն ժամանակ մի էր ամէն տեսակ {փիլիսոփայութեան} եւ կարծիքների մէջ եղած առանձին յատկութե

րրացի ազնուականի վերայ, որ այն ժամանակ {փիլիսոփայութեան} դաս էր կարդում Վօվէսկեան Կօլլեգիումի մէ

անց նոցայ մէջ թաքնուած ճշմարտութեան կամ {փիլիսոփայութեան} վերահասու լինելու: Սոցա օրինակները խիս

ապէս կուսակից ենք փորձական եւ վերացական {փիլիսոփայութեան}, որպէս աւելի դրական տեսութեան, բայց ա

կամենայ կը տայ այդ կաւին, ցնծա՛յ: {Փիլիսոփայութեանը} ըստինքեան գրեթէ երեք ճիւղ է բաժանւում,

դաստիարակութիւն, որ ո՛չ բղխի ի ներկայ {փիլիսոփայութենէ} դարուս, եւ որ ո՛չ զօրէ կենդանացուցանել

մանց եւ դաստիարակութեանց, օտար են եւ ի {փիլիսոփայութենէս}, եթէ անհնար է բարին միոյ միայնոյ անհատ

ւմ եմ, որ ձեռք վեր առնուն իւրեանց սուտ {փիլիսոփայութենից}, եւ քան թէ այդպիսի բաներով, այսինքն ս

ւսումնականութենով, բանաստեղծութենով եւ {փիլիսոփայութենով} յոյս ունէին, նաեւ աշխատում էին իսկ հաս

ացուցած խնդիրը մի վերացական եւ անբնական {Փիլիսոփայութիւն} չէ, որ ազգը նեղութեան հանդիպի հասկնալո

61. Քաղուածք եւ մտածութիւնք " Ամեն {փիլիսոփայութիւն} ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ նորա ժամանակը, փ

) եւ յիմարութիւն է կարծել, թէ որեւիցէ {փիլիսոփայութիւն} անցնում է իր ժամանակակից աշխարհից դէպի

վարդապետութիւնը ընդունելը եթէ քեզ համար {փիլիսոփայութիւն} է, բարով երթաս: Մարդը իր կեանքը չէ տա

ղ է բաժանւում, տրամաբանութիւն, բնական {փիլիսոփայութիւն}, բարոյականութիւն: Գերբնական մասը մարդ

յ մարդկային արժանաւորութեան մէջ: Հազար {փիլիսոփայութիւն} - մէկ ստակ: Կարող են ասել, թէ փիլ

ու տեղին, հանգամանքներին եւ պատշաճին, {փիլիսոփայութիւն} է, որ առնում են եւ այդ կերպով գլխացաւո

երից՝ զրկուելով իւրեանց պաշտօնից։ {Փիլիսոփայութիւն} դաս էին տալիս Արիստոտելի գրով, որ Յիսո

մարելով ազատութեան կորուստը, երկրորդ՝ {փիլիսոփայութիւնը}, մի կենդանի, շարժուն եւ համօրէն մարդկ

որութիւն: Թողունք այս. մտահայեաց {փիլիսոփայութիւնը} արժէք չունի մեր օրերում: Այն փիլիսոփայ

այութիւնը արժէք չունի մեր օրերում: Այն {փիլիսոփայութիւնը}, որ անմիջապէս չէ բղխում մարդկային կեան

էջ դրած է փիլիսոփայական աթոռը: Սո՜ւտ. {փիլիսոփայութիւնը} երկրագունդի վերայ է, մարդն է նորա աթոռ

թատրոնի բեմն է այն աթոռը, ուր նստում է {փիլիսոփայութիւնը} եւ մարմնաւորելով բանը կենդանի, գործնակ

փորձերից եւ էական պիտոյքներից հետեւեցած {փիլիսոփայութիւնը}, որ անկանգնելի կործանում է ամենայն անհ

ւարտի աստուածաբանութենից դէպի Թեսաւրոսի {փիլիսոփայութիւնը}, եւ այս վերջինից դէպի առաջինը: Մե

Այս գրութիւնից պարզ երեւում է, որ {փիլիսոփայութիւնը} իջնելով իր լոկ տեսական աթոռից, ոտք է կ

ունի: Բարւոքել մարդկային կեանքը - ահա՛ {փիլիսոփայութիւնը}, ինչ ճամփով կ՚ուզես գնայ, միայն թէ խո

տակ տրամադրել իւր ազգային կեանքից բխած {փիլիսոփայութիւնը}, ինչպէս Հեգելը անում է միշտ, աչքի առջ

տ. որպէս α եւ ω: Բացի սորանից, Քանթի {փիլիսոփայութիւնը} բխած էր Քանթի ժամանակակից կեանքից, այս

ենց ժամանակակից կեանքից: Միեւնոյն ազգի {փիլիսոփայութիւնը}, նոյնիսկ իր համար չէ կարող ամէն ժամանա

ց աւելի ուրիշ բան թող չսպասեն ինձանից: {Փիլիսոփայութիւնը} պիտի բխի իւրաքանչիւր ազգի կեանքից. եւ

. կեանքը գնում է առաջ, գնում է եւ նորա {փիլիսոփայութիւնը}: Բայց փիլիսոփայութիւնը միայն այդ անուն

գնում է եւ նորա փիլիսոփայութիւնը: Բայց {փիլիսոփայութիւնը} միայն այդ անունով գրքերի մէջ տեսնող մար

եւիցէ մի հասարակ ազգի մէջ ի՛նչ բան ունի {փիլիսոփայութիւնը}: Կո՜յր զքեզ. նորա փիլիսոփայութիւնն էլ

ւմ, ինչպէս կեանքն է, այնպէս է եւ նորա {փիլիսոփայութիւնը}. եւ քո սքանչելի փիլիսոփայութիւնքը եթէ

դ կեանքի բարւոքելը է ամենամեծ եւ ճշգրիտ {փիլիսոփայութիւնը}: Ստոյգ է, կան ճշմարտութիւնք, որ

իսոփայական կատեգորիներից ինչ կ՚առնուս: {Փիլիսոփայութիւնը} նաեւ ազատութիւն քարոզած ժամանակ, եթէ դ

ամի է ազատութեան, արդէն խորտակում է իր {փիլիսոփայութիւնը}: Մարդկութեան կեանքի այս անչափելի հեղեղ

P. S. Որպէս թէ մարդը կաւ է, իսկ {փիլիսոփայութիւնը} բրուտ. ինչ ձեւ կամենայ կը տայ այդ կաւի

ան շփոթում է հասկացողութիւնքը: Ապա եթէ {փիլիսոփայութիւնը}, այսինքն որեւիցէ պատրաստ վարդապետութեա

եղան նորա համակարգութեան: Իսկ թէ նորա {փիլիսոփայութիւնը} չունի այդպիսի պատուանդան, ուրեմն, որպ

ի զօրութիւնը, յայտնի է, թէ Արիստոտէլի {փիլիսոփայութիւնը} շիկանում է, մինչ նա ուղեղը նմանեցնում

ուն եւ հոսանուտ բան լինելով, չէ կարելի {փիլիսոփայութիւնը} աւանդել մի անշարժ տումարի մէջ: Կար

, եւ դորա պատճառն է դարձեալ գերմանական {փիլիսոփայութիւնը}: Նորա, որպէս առաջադիմութիւն ընդունած

ջող ընթացք կ՚ունենայ, եթէ այն ռազմական {փիլիսոփայութիւնը} ընկերական եւ բարերար սկզբունքների տակ կ

, այնպիսին պիտի մտածէ, թէ XVIII դարու {փիլիսոփայութիւնը} աղբերանում էր ճիզուիթներից: Բայց ով որ

ի մօտից, նա տեսնում է, որ նոցա բոլորի {փիլիսոփայութիւնը} փոխառնուած է Անգլիուց, որովհետեւ երեք

նալի է, որպէս նոցանը ` մեր համար: Այդ {փիլիսոփայութիւնը} եւ գիտութիւնքը խաբեբայութիւնք են: Գոնէ

ն: Գոնէ, իմ կարծիքով, վերին աստիճանի {փիլիսոփայութիւնը} այն է, որ մարդու փորը կուշտ լինի, ըմպ

կանութեան քաղաքական տեսութեններին, ուր {փիլիսոփայութիւնը}, ազատ եւ վերհամբարձ մտածութիւնը ստրկան

արդուն մէջ է դարձեալ, ուստի եթէ բնական {փիլիսոփայութիւնից} դուրս գայ, կորցնում է իր ամրութիւնը եւ

նի փիլիսոփայութիւնը: Կո՜յր զքեզ. նորա {փիլիսոփայութիւնն} էլ նորա կեանքիցն է բխում, ինչպէս կեանք

ուն մարդ ես, մի գուցէ սկսանես այժմ խոր {փիլիսոփայութիւններ}, իմ գլուխս դուրս չէ գալիս այդպիսի բանե

եւ այլն: Խե՜ղճ. այդ բոլորը գերմանական {փիլիսոփայութիւնք} են. եւ քու ազգի կեանքից բխած չլինելով

նորա փիլիսոփայութիւնը. եւ քո սքանչելի {փիլիսոփայութիւնքը} եթէ կամենաս նորա վրայ պատուաստել կը դառ

ոփայութեան իսկութիւնը. այն միւս մնացած {փիլիսոփայութիւնքը}, որ բնութեան հետ գործ չունին եւ բնութե

մի անշարժ տումարի մէջ: Կարդա՛յ այդ {փիլիսոփայութիւնքը}, որպէսզի սորվիս փիլիսոփայութեան պատմու

կարտի, Բեկոնի, Հեգելի եւ այլն եւ այլն {փիլիսոփայութիւնքն} եմ սորվել, եւ պահանջել, որ հանդիպողը

կոնստիտուցիաները, Ֆոշեի՝ " քաղաքական {փիլիսոփայության} առաջադիմության " դեպքում: Միթե՞ նա մատ

երի կարգին հանուն պ. Ֆոշեի " քաղաքական {փիլիսոփայության} առաջադիմության ": Ֆրանսիացիները շատ են

բելգիական ակադեմիայի անդամներից մեկի՝ {փիլիսոփայության} եւ աստվածաբանության ինչ-որ դոկտորի աշխա

այց ինչպես կարդարացնի Ֆոշեն " քաղաքական {փիլիսոփայությանն} " հետեւող Ֆրանսիային, երբ նա, ազատութ

հեղինակի՝ " այն ժամանակներից քաղաքական {փիլիսոփայությունը} բավականաչափ առաջադիմություն է արել եւ ա

ցույցի նավարկություն: Թեկուզ նորագույն {փիլիսոփայությունը}, համենայն դեպս, ժխտում է քաղաքատնտեսո

յն, թո՛ղ զայլ ամենայն վկայութիւնս, եւ {փիլիսոփայք} հեթանոսաց խոստովանեցան. եւ ի քրիստոնէա

եր Հռոմայեցոց մէջ. նա ասում է, թէ այդ {փիլիսոփայքը} իւրեանց գիտութեամբ, այժմեան ժամանակում

տ չեն անկատարութիւններից. մեր պատուելի {փիլիսոփայքը} մի՞թէ այս էլ չգիտեն: Պէտք չէ մոռնալ,

մութեան հայրը, իւր ժամանակի անզուգական {փիլիսոփան}, ազգի համար մինչեւ ի մահ աշխատողը եւ ա

ի ինքը պատկանում է. այսպիսի դիպուածում {փիլիսոփան} կանգնած է իւր սեփական հողի վրայ: Ապա ե

ն է այս: Ես անհամ կերակուր եմ ուտում, {փիլիսոփան} չէ հաւնում եւ իր մտքի մէջ աւելի համեղ կ

ս ոչ ստոյգ ազատութեանը ասում է սքանչելի {փիլիսոփան}, - " թոյլ չէ տալիս ոչ ստոյգ ազատութեանը

նչպիսի՛ մարդ ես ", պատասխանել էր նորան {փիլիսոփան}: Քեզ փոքրիշատէ տեղեկութիւն տալու համար

էջ եւ մինչեւ այսօր չպակասեցան բերանաբաց {փիլիսոփաներ}, որ քամի կուլ տալով իդէա քարոզեցին, ա

ժմ դժոխքի մէջ երեւելի մարդիկ, խորիմաստ {փիլիսոփաներ}, աստուածաբաններ, իմաստուններ, կրօնամ

որ հնումը կար, այժմ չկայ. ինչ երեւելի {փիլիսոփաներ} եղած են Յունաց մէջ, ի՜նչ ճարտասաններ Հ

տոր գիտություն էր համարվում, որովհետեւ {փիլիսոփաները} գիտնականի համար մատերիայով զբաղվելը համ

ազատութիւնը չկամիմ երբէք ստրկացնել այդ {փիլիսոփաների} իշխանութեանը՝ առողջ փիլիսոփայութեան առ

իւն - մէկ ստակ: Կարող են ասել, թէ {փիլիսոփաների} ճիգը եւ նպատակն էլ այն է, ինչ որ դու ա

ելով, որ այս ներկայումս տարածուած տգէտ {փիլիսոփաների} քարոզութեան մէջ, Դուք միայն, որպէս "

ով որ ճանաչում է XVIII դարում ներգործող {փիլիսոփաներին} աւելի մօտից, նա տեսնում է, որ նոցա բո

ամտության վրա, ինչպես որ դու ժպտում ես {փիլիսոփաներից} մեծագույնի՝ Արիստոտելի վրա, նրա՝ ուղ

էջ երեւեցաւ: Գեղեցիկ էր պատասխանել հին {փիլիսոփաներից} մէկը մի անառակ մարդու, երբ որ սա հարցր

ես Պուշկինը սեմինարիստներից: Բոլոր այդ {փիլիսոփաներն} իրենց ամբիոնների բարձունքից առաջադրում

քաղաքական կառավարութիւն, ի պատմական եւ {փիլիսոփոսական} գիտութիւնս. սոյն նա յայտնի է մեզ իբրեւ

վշտերով վախճանեցան։ Երանելի Մովսէս {Փիլիսոփոսը} ( Խորենացին), որ արդա՛րեւ, մինչդեռ մ

ութիւնն աստուածաբանք ", ողբայր երանելի {փիլիսոփոսն} Մովսէս, որոյ եւ ընդ նուիրական ոսկերս մ

ւ, զորոց մանրամասն աւանդէ մեզ զյիշատակ {փիլիսոփոսն} Մովսէս։ Զկնի այսանակ աղետից անցելո

ամանակագ երեւի Հայրն պատմութեան մերոյ՝ {փիլիսոփոսն} Մովսէս Խորենացի, զորով չկարեմք առնել զ

իւրում առ Վահան զայս օրինակ. " Երանելի {փիլիսոփոսն} Մովսէս, որ արդարեւ մինչ դեռ էր ի մարմն

ի լսի առաջին, սուրբ ըխտի ճամփին բերանդ {փիս} բաց անում... է: Այս տողերը արտադրած

նես թե " Ժիտը " ի՛նչ փառավոր տպվում է, {փիր} փերվենտե եւ լավ հասկանալի լեզվավ. կաթո

հատ հոլանդզեւար կտակ ամ գրել տվել Յակոբ {Փիրէֆրնի} անմաւոր նօթարիսին, որոյ կտակակատար գնա

առին կրօնական գիտութիւններ Եգիպտոսից եւ {Փիւնիկեայից} ։ Մինչեւ Տրոյացւոց պատերազմը կամ 300 տա

է Փիւնիկեցիք իւրեանց վերայ կրած չլինէին {Փիւնիկեցի} յատուկ անունը, եթէ նոքա ապրած լինէին մ

մարդը կայ: Բայց, որովհետեւ նոքա իբրեւ {Փիւնիկեցի} երեւեցան, ուստի եւ իբրեւ Փիւնիկեցի վեր

րեւ Փիւնիկեցի երեւեցան, ուստի եւ իբրեւ {Փիւնիկեցի} վերջացան: " Ազգ գայ եւ ազգ երթայ ", -

ուրանում են նոցա սերունդի գոյութիւնը: {Փիւնիկեցիք} չկան, կամ այնինչ հին ազգը մեռաւ: Միթէ

եւեցնէ մի բաբելոնեան խառնակութիւն: Եթէ {Փիւնիկեցիք} իւրեանց վերայ կրած չլինէին Փիւնիկեցի յա

յուսոյն եղեալ՝ անցանէ յԵդեսիայ եւ ընդ {Փիւնիկէ} եւ հասեալ ի Սամոս առ աշակերտ Եպիփանու

նն ( l) ի ղադ թարգմանեալ եւ զֆ ( f) ի {փիւր}, ահա վաստակ նոցա, իսկ ի կրօնամոլութեա

րով անդուն եւ կամակոր ղադասիրութեամբ եւ {փիւրասիրութեամբ}. նոքին հայացուցին քանի մի հատակոտոր գր

եւ հիմն ի վեր տապալեցին աշխարհը. դոցայ {փլատակները} մինչեւ այսօր եւս կան: Ես տեսայ Քարկեդո

Միջին դարերում, հռոմեական կայսրության {փլատակների} վրա, մայր ցամաքում առաջացան մի շարք սա

ում ենք անհանգիստ չլինել, թէ Հայաստանի {փլատակների} տակից լսելու էիք մի իրաւացի անմռունչ գա

են ձախողակի, կա՛մ թաղուած փոշիների եւ {փլատակների} տակ, պատշաճաւոր հոգողութեամբ որոնել:

նդանի մնաց, իւրեանց ամայացած հայրենիքի {փլատակների} մէջ: Հայրենիքի օդը, սարերը եւ անտա

ական աշխարհի մէջ, մեռանում է իւր տների {փլատակների} եւ թշնամու սրի տակ։ Միւս մասը, յօժարա

ց նորան եւս իմ գրկից հանելու: Ա՜խ, իմ {փլատակուած} օրերի տխուր յիշատակներ, դուք խառնուեցա

ընդ փոշեաւ վանօրէից Հայաստանի, կամ ընդ {փլատակօք} նուիրական հայրենեաց՝ վասնորոյ արժան հա

է ի ճահ, Բանասիրաց՝ զի զշինուածս {փլուզանես} դու յոխորտ։ Թո՜ղ պատանեակդ

րքի առաջին էջում գործ է ածում սովորական {փծուն} Sprach: Հավանորեն, մեզ մոտ բոլոր հանր

րացանների խողովակի ծայրը խրված են վարդի {փնջեր}, հիանալի եւ սրտաշարժ տեսարան: Էգու

Թռուցեալ ծաղկանց ի ծաղկունս, Քաղէ {փնջիկ} Թացեալ ի ցօղ զմատունս: Զի՜

ծ Սիւնեաց աշխարհի եպիսկոպոսը։ Եւ դու, {փնտռելով} ինձ եւ գտնելով Սիւնեաց աշխարհում, տարի

ան եւ ներկայ տգեղութեան պատճառները պիտի {փնտռենք} մեր մէջ։ Որովհետեւ, եթէ երկու բանի նա

ն էլ ասեմ Տիրոջդ, որ թէ քո արդարութիւն {փնտռող} մտքիդ ընդունելի երեւի, խնդրում եմ Տիրո

այն օրերով։ Եւ չնայելով, որ նա մահ է {փնտռում}, քան թէ կեանք, այնուամենայնիւ, չէ մո

ինչպէս մի այլ բանի վրայ, որ մեր ճաշակը {փնտռում} էր, առանց ուրիշ խորհրդի, միմիայն գեղե

բոզոյին: Գրքերի համար պետք է գալ եւ {փնտրել}: 81. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 29 ма

յսչափ միայն գիտեմ, որ կորցուածը պէտք է {փնտրել}, երբ որ այդ բոլորը ձեռք գայ, այն ժամա

պիտի աշխատեն վերստին որպէս մի կորած բան {փնտրել}, ինչ որ նոքա կամքով, թուլութեամբ կամ

ղապէս, գերմանիկ ոգին իր ելքը աշխատեցաւ {փնտրել} անպտուղ իդէալների մէջ եւ մինչեւ այսօր չ

ր ուշադրութիւնը եւ հարկադրեց նրանց հնար {փնտրելու} նմանօրինակ դրութիւնից դուրս գալու համար

սել. ո՛վ հաւան չէ, գնա՛յ գերեզմանները {փնտրէ} 4. 000 տարի առաջ մեռածներին եւ այդ մեռե

ոլիումի բարձունքից, որպեսզի փրկություն {փնտրի} Գողգոթայի ստորոտում, այնտեղ, ուր իր ս

, այսինքն՝ ավելի մոտ հին ձեւերին. ես {փնտրում} եմ ուրիշ բան, թե որ բարբառում ավելի շա

այս օրերով: Եւ չնայելով, որ նա մահ է {փնտրում} քան թէ կեանք, այնուամենայնիւ չէ մոռանո

պարհ մեր յայտ իսկ է արդէն, թէեւ նեղ եւ {փշալից}, այլ ի վերայ այսր ամենայնի ընթասցուք ը

քան են պետքական, որքան դեղձենու կեղեւը {փշատերեւ} ծառերի համար. ձեւով տարատեսակները չեն

կան կամ մի ծառ, առնունք, զոր օրինակ՝ {փշատը}, որ Հայաստանում տալիս է քաղցրահամ պտու

ն զարկելու եւ երեսին թուք ընդունելու եւ {փշեղէն} պսակի եւ ուրիշ էլ աւելի մեծ մեծ բաների

, եթէ բանականութիւնն ծածկեալ է դեռ եւս {փշովք} եւ մամռովք՝ ոչինչ ունի հանելոյ ի հրապա

ռաքինութիւն է, նորա ճանապարհը նեղ է եւ {փշոտ}, նորա դրօշակը կրողի վերայ արձակում են

ութիւն, կտրիճի պէս կ'անցանէ այն նեղ եւ {փշոտ} ճանապարհից՝ դիմելու համար դէպի ճշմարտո

Կամիս գրուիլ այս օրից: Ո՛հ, {փշոտ} է ճանապարհդ, Քեզ շատ փորձանք կը սպասէ

ւ զինուոր Կամիս գրուիլ այս օրից: Ո՛հ, {փշոտ} է ճանապարհդ, Քեզ շատ փորձանք կը սպասէ

դրախտից հեշտալի Արտաքսուեցաւ զոյգն այն {Փշոց} աշխարհն, ուր Եւան Ծնում է ցաւո՛վ մինչ

Ըստ գրգարանն հեշտալից, Յաշխարհ {փշոց}, ուր Եւայ Ցարդ իսկ ցաւօք ծնանի,

բուրբոնների փառքի համար, այժմ ջարդ ու {փշուր} խորտակված թավալվում են փոշու մեջ: Երեւ

ռնալ New-York Heralde-ը, որտեղ ջարդ ու {փշուր} էին արել այդ կեղծ առաքյալներին: 1861-6

կանգնեցնէր առաքինութեան դրօշակը ջարդ ու {փշուր} եղած չարագործութեան ամրոցի վերայ: Պարո

ակցութիւն պահպանել Հայաստանի հետ: Կտոր {փշուր} եղած դէպքերը եւս ապացուցել են արդէն վաղ

ների ընդդէմ։ Մի զինուորութիւնը ջարդ ու {փշուր} վերադարձած արշաւանքից, եւ ահա պապական

լ նորանց Ասիա։ Յիսուսեանները, ջարդ ու {փշուր} եղած Սրբազան ֆակուլտէտի եւ Փարիզի Արքեպ

րոզ, թէ այդ Յիսուսեան աբեղայքը ջարդ ու {փշուր} էին եղած բարոյապէս եւ ջախջախուած խորտակ

գոստոսի 18 օրումը, վերականգնեց ջարդ ու {փշուր} եղած Յիսուսեան Կարգը։ Օրհնեալ Ալեքսանդ

ի գործը. նա ուտում էր այն կերակուրների {փշրանքը}, որ մնացել էին փոխադրական ցաւեր ունեցո

արարողութիւնք են կամ այդ արարողութեանը {փշրանքը}: Մի երիտասարդ ամուսնանալով մի աղջկայ հ

սանում էր այն վերջին, ամենափոքրիկ հացի {փշրանքին}, որի տասը կտորը միասին կարող էր տանել

չ մի զօրեղ մարդ է, որ այդպէս ջարդել ու {փշրել} է Նազարեանցին եւ Նալբանդեանցին: Հաւատա

ւթեամբ օտարին լեզւոյ կարող էր ջարդել եւ {փշրել} զկեղեւ տգիտութեան թանձրացեալ յերեքտասան

ց կորստեան բողոքաւորացն. իսկ եթէ զքարի {փշրեսցին} ատամունքն, անդէն առ նմին զամենայնն հող

ցա մտցին 'ի սիրտս նոցա եւ աղեղունք նոցա {փշրեսցին} " ( Սաղմ., ԼԶ, համ. 15)։ § 59

ուրդը: Քրիստոնէութիւնը կործանեց եւ {փշրեց} այս վարդապետութիւնը, սէրը դնելով ընկեր

ի սրտերին դէմ դարձնելով, նոցա աղեղները {փշրեցին}, եւ իրենց փրկարար վարդապետութիւնը գրո

ուծին մնան միշտ հլու: " Կը {փշրէ} շղթան... կ՚երթայ Հայաստան ". Հա՛

րուած է, թէ նա մեղաւորների ատամները կը {փշրէ}, թէ նա ամբարիշտները կը սատակեցնէ։ Փար

ան ստամոքսը գնալը բոլոր ատամները եւս կը {փշրէր} ։ Հայոց հին լեզուն հնացած հաց է արդէն,

քիցդ ` այն երկաթեայ Կապանքն ընկան {փշրուած}... Թէեւ այսօր պիղծ բերաննե

ցին, թէ հարկաւոր է անպատճառ հանել ոտքի {փշրուած} ոսկերքը. եւ մինչ կատարում էին այս սոսկ

ները որը՛ ճաքուել էին եւ որը՛ բոլորովին {փշրուել}, այնպէս, որ ոչինչ նիւթ մնացած չէր նոց

ութեան ճաշակը։ Եւ թէ այդ քարերից ոմանք {փշրուել} են, ոմանք մի անկիւնն են կորցրել, ոման

Դա է այն ապառաժը, որի վերայ ընկնողը կը {փշրուի} եւ, թէ ինքը մի բանի վերայ ընկնի, կը հ

տամտութեան մուրճը ձեռքն առած անաչառապէս {փշրում} է շատ զարտուղի ընթացքներ, ամենեւին չնա

ած: Այդ զէնքը, մինչեւ մեզ հասանելը {փշրուող} է, ուստի եւ կարող միմիայն մեր հեգնական

ղթական կանգնի Աթենասի ձեռքում, եւ թո՛ղ {փշրվի} նորա մահաբեր նիզակը։ Մենք չենք կարող ա

յսպէս է բերել, որ դու իմանայիր նորան: {Փո՛յթ} չէ, դու եւս մի կարդացող մարդ ես, այսօ

ն ծաղիկներ եւ վարդեր, ամենայն քայլափոխ {փո՛ւշ} եւ տատա՛սկ: Եւ այնտեղ, ուր մարդը պատե

բիւրաւոր պիտի լինէին հարուստների թիւը, {փո՛քր} է այս, աղքատ ասած բանը բնաւ չպիտի լինէ

ռ ոտք չեն կոխել այն կողմերում: Եւ {փո՞քր} գործ կարելի է տեսնել մի հողի վերայ, ու

անում: - Նա հարց արեց ինձանից, թէ {փո՞քր} բաներ կան բնութեան օրէնքների վերայ յառա

զգործարան ինչ, որով լոկ հացն ու գինին {փոթարկելոց} էին ՚ի մարմին եւ յարիւն Քրիստոսի, որպէ

սպասելով երեսփոխանակցին իմոյ, ելանեմ ի {Փոթի}, ուղղիչ շոգեշարժ նաւով ի Կոստանդնուպօլ

ս ՚ի 1 նոյեմբ. մեկնեցայ ի Թիֆլիզէ դէպի {Փոթի}, եւ անտի, թէեւ բազմապատիկ նեղութեամբ

ռուսի շոգ[ենաւային] ընկեր[ութեանը] 63 {Փոթի}, Լիւլեւին, աղի համար 64 Թիֆ[լիս],

[նից] ելայ Թիֆլիս մտայ Թիֆլիսից ելայ {Փոթի} մտայ Փոթուց ելայ Բաթում Տրապիզ[ոն]

մ է Մասիսի կողմից եւ զովացնում է էրուած {փոթոթուած} Արարատեան դաշտը: Արդարե՛ւ, նայելով ցե

եւ ժապաւէնի ազդեցութեան: Մի մրրիկ, մի {փոթորիկ}, եւ... գնա՛, տխրադէմ ցնցել դատարկ քս

արտահոսութեան, կամ ինչպէս մի թաթառ կամ {փոթորիկ} ովկիանի վրայ, կամ Սահարի անապատում. թ

ւթիւն չէ կարելի տալ. գուշակեց նա գալոց {փոթորիկը}: Տեսաւ ազնուականը եւ համոզուեցաւ, որ

որովհետեւ միայն Փարպեցու գլխին էր եկել {փոթորիկը}, եւ նա էր վիրաւորը։ Բացի սոցանից,

աւելի պաշտօն չունին, բացի նորանից, որ {փոթորիկը} նոցայ գլխին է գալիս: " Սոս եւ Վարդիթեր

նէր Սօսի եւ Վարդիթերի գլխին պատրաստուող {փոթորիկը}: Եւ այս դեռ բոլորը չէ, "... Համա

ր ոչինչ է: Նա գիտէ, որ սովորաբար {փոթորիկի} քամակից ` Դուրս է գալիս երկնից դշ

ծունկերին: Նոցայ համար անծանօթ է {փոթորիկի} օգուտը, Չգիտեն, թէ կայծակները՝

ղթելով, Հնդկաստանի ափերի մօտ մի ահագին {փոթորիկի} դիպեցանք. ծովեզերեայ բնակիչների բարեսի

ուիլ, թէեւ մի տհաճութեան ամպ, ասես թէ {փոթորիկից} հալածուած, անցաւ նորա երեսի վերայով:

ապերի բնակարանը, տեսել է շատ ցրտաշունչ {փոթորիկներ}, բայց այս րոպէիս նորա ճակատը փորձում է

էին, զարհուրելի հարուածներ, սարսափելի {փոթորիկներ}, որ անցան մեր ազգի գլխից, բայց որ եղե

մի փոքր մեղմացած են երեւում կործանական {փոթորիկների} գնացքը եւ յարձակմունքը: Ինչպէս յայ

չդիմացաւ հին կամ միջին դարերի քաղաքական {փոթորիկներին} եւ թագաւորը փոխեց իւր գայիսոնը դէպի մի

նհամբոյր բնաւորութիւնը, տեսանելով նորա {փոթորիկներից} խռովուած թանձր եւ մառախլապատ ամպերը, յ

դ խնդիրը, կանուխ թէ ուշ, թէեւ սոսկալի {փոթորիկներով}, պիտի լուծուի: Ոչինչ բռնութիւն, ոչին

լ զլեզու եւ զգիր Պարսից: Ի թեւ կատաղի {փոթորկացս} ՝ թռչին ծածկին ի մէնջ եւ գիտութիւնք ծաղ

Թիֆլիս մտայ Թիֆլիսից ելայ Փոթի մտայ {Փոթուց} ելայ Բաթում Տրապիզ[ոն] Տրապիզ[ոնից]

թերեւս զրկեալ ի հնարից առնելոյ եւ զոտն {փոխ} մի, ի մեռեալ վիճակէ՝ ի կենդանատուն:

արոտություն դրամի, իսկույն պ. Սադայից {փոխ} առի 1 ամիս ժամանակով այդ դրամը եւ հասու

որ նորա մեծագումար դրամոց, որպէս թէ ի {փոխ} տուելոց, պահանջող լինի ի վանաց: Մի

ր իւր եւ քան զվանս, մեծագումար դրամս ի {փոխ} տայ վանաց, վաճառականութիւն առնէ գոհարա

անցաւ " ըսել էր, եւ կամ թէ այս անունը {փոխ} տալով՝ Հեղինակը պատասխանատու կեցնելէն

իւն այնքան արծաթ եւ ոսկի չունի, ամէնին {փոխ} է տալիս, ինքը բնաւ նեղութիւն չունի, ե

թեան դրամի կարօտ չլինելը կամ ուրիշներին {փոխ} տալը, մինչդեռ միլիոնաւոր ժողովրդի կեա

նցեալ ձմեռի վերջին. Հաւատացիր ինձ {փոխ} արծաթ որպէս պարտք, Մինչ ունէի ան

Շատ տեղ էլ Ս. Գրքից ձեւեր եւ ոճեր է {փոխ} առնում Փարպեցին։ Մենք այդ տեղերն էլ ցո

մնացած եւ դրել են Նոր՝ թերեւս խորհրդով {փոխ} առնելով այդ անունը Ս. Գրքից։ " Եւ գրե

ռաւել ընդանի " ( եր. 39)։ Պաւղոսից է {փոխ} առնում այս ձեւը. " Մանաւանդ առ ընտանիս

տարի է, ամեն հեղինակ, իր նախորդներից {փոխ} առնելով, կրկնում է։ Կիրակոս Գանձակ

այնիւ առանց քննութեան, առանց դատաստանի {փոխ} են առնում իրենց նախորդներից, թէեւ այո՛

մչեանի եւ կա՛մ այն մարդու ձեռքով, որից {փոխ} է առել վերապատուելին այդ անունը, ապա ո

աց են խօսքս " ( եր. 46)։ Պաւղոսիցն է {փոխ} առնում այս ձեւը. " Զի ընդ գիտունս օրին

ԻԵ, համ. 1-12։ § 58. Սաղմոսիցն է {փոխ} առնում այս ձեւը. " Սուրք նոցա մտցին 'ի

Թ., համ. 3)։ § 76. Սաղմոսիցն է {փոխ} առնում. " Բացին 'ի վերայ իմ զբերանս իւ

այց եւ այնպէս հայերը ոչ միայն թուրքերից {փոխ} են առնում, այլ եւ ծաղկեցնում են նոցա լե

ան եւս նոյնպէս գրկախառնեց եւ քանի անգամ {փոխ} առ փոխ կատարեց այս ամբոխուած գրկախառնու

նոյնպէս գրկախառնեց եւ քանի անգամ փոխ առ {փոխ} կատարեց այս ամբոխուած գրկախառնութիւնը բ

ւն, զքերականութիւն, զճարտասանութիւն ի {փոխ} առեալ զայս ամենայն ի Յունաց եւ ի Քաղդէա

է չէր արժան զպակասեալս յաշխարհիկ լեզուի {փոխ} առնուլ ի Պարսից կամ յԱրաբացւոց, այլ ի

դէայից ")։ Միշտ ներելի է հին լեզուից {փոխ} առնուլ, եթէ նորում չկայ այդ ձեւը կամ ա

յտնի է, թէ այդպիսի դիպուածում պիտի բառ {փոխ} առնենք հին լեզուից, եւ այնպէս գաղափարն

սորանից, ցաւում ենք, որ պ. Պռօշեանցը {փոխաբերաբար} առնուած ոճերի եւ ձեւերի բուն նշանակութի

ա մեր վերջին խօսքը: Պ. Պռոշեանցը {փոխաբերաբար} առնուած ոճերի եւ ձեւերի բուն նշանակութի

եւ Վարդիթեր " կարդացողները հասկանան այն {փոխաբերական} ձեւերը եւ ոճերը, որ առաջ չէին հասկացել

ցողքը, - պարզ մահկանացուքը հասկանան այն {փոխաբերական} ձեւերը եւ ոճերը, որ առաջ չէին հասկացել

ումը, նույնպես մասնավորինը ամբողջի մեջ {փոխադարձ} եւ իմանում ենք, որ հայոց հին դպրությու

յան գլխին: Ստրկության եւ բռնակալության {փոխադարձ} սկզբունքների վերա հաստատված կառավարությ

դհանուր պակասության եւ ընդհանուր կարիքի {փոխադարձ} լրացումը նոր լեզվի մշակման համար կարող

քանի վերջավորությունների եւ մասնիկների {փոխադարձ} ժխտումը, կամ, ընդհակառակը՝ այդպիսինե

տումը, կամ, ընդհակառակը՝ այդպիսիների {փոխադարձ} ընդունումը, կարող է հասցնել միայն ցանկ

արուիլ, եթէ չլինի նիւթի եւ աշխատութեան {փոխադարձ} հատուցում: - Բայց ես մտածում եմ,

նցայ, տիրապետէ խաղաղութիւնը հիմնուելով {փոխադարձ} հաւատի վրայ, որի գրաւականը եւ աղբիւրը

կ քրիստոնէութիւնից կեանք: Առաջինից {փոխադարձ} վրէժխնդրութիւն, իսկ երկրորդից փոխադարձ

փոխադարձ վրէժխնդրութիւն, իսկ երկրորդից {փոխադարձ} ներողութիւն, առաջինից ժառանգական եւ յա

ութիւնքը, հասկացողութիւնքը եւ հայեացքը {փոխադարձ} չափով ( пропорция) են եւ մօտենում այն

մի խորհուրդ, որ սրբացած էր ամուսինների {փոխադարձ} սիրովը: Դու, երիտասարդ աղջիկ, չկամել

, եւ հարկաւոր է ամուսինների կողմից այն {փոխադարձ} ձգտողութիւնը, միայն ես չեմ կարող արդար

ովում է մարդկային ընկերութիւններ՝ նոցա {փոխադարձ} միմեանց վերայ ունեցած հաւատով։ Քրի

իւր ներկի քիմիական որակութիւնքը եւ նոցա {փոխադարձ} հակադրութիւնքը՝ խելք է գործ դրել եւ չէ

ւնքը յայտնեն միմեանց, որ այս հասարակաց {փոխադարձ} գործակցութեամբ լեզուի գործը առաջ երթայ

ալը: Այս անունով հասկացնում է հեղինակը {փոխադարձ} օգնութիւնը, որ գեղացիք անում են միմեան

դեռ վճարել նրանց փոխարեն, ինչպես նաեւ {փոխադրածախսը} ։ Է՛հ, գրողը տանի նրան: Վերջին նամ

յն կերակուրների փշրանքը, որ մնացել էին {փոխադրական} ցաւեր ունեցող հիւանդներից, ամբողջ օրը

բարոսս եւ զմարդակերս հարաւային Ամերիկոյ {փոխադրեալ} են հետզհետէ ի խաւարէ ի լոյս, եւ այս փո

: Նա երեւի իր բոլոր անշարժ կայքն արդեն {փոխադրել} է ուրիշի անվան: Ի՞նչ կվերցնի հասարակու

փոխութեան միջոցին դէպի Ազովեան գաւառը, {փոխադրել} Ղրիմից ՄԵՐ ծախքով այն ձեր բոլոր գոյքը,

Ր ծախքով այն ձեր բոլոր գոյքը, որ միայն {փոխադրելի} էր, որ եւ ՄԵԶԱՆԻՑ սահմանեալ արծաթագլխո

ցեն եւ զվանս որ 'ի Վենետիկ, եւ յԱնգղիա {փոխադրեսցեն} կամ այլուր զիւրեանց բնակութիւն, եւ 'ի

яция) եւ ընդ դէպս անիրաւութեան, գործն {փոխադրի} ի Լոնդոն ի վերազնութիւն ի գերագոյն ատե

արմամբ կախարդական իմն գաւազանի թռուցեալ {փոխադրիցին} ի դարն չորրորդ կամ հինգերորդ հայկականս

ն ուրիշ բան չէ, եթէ ոչ նորա ժամանակը, {փոխադրուած} դէպի միտք ( переведенное в мыслы) եւ յ

հատակութիւնից յետոյ կաթողիկոսական աթոռը {փոխադրուել} էր Դուին, իսկ այդ թուականներից մինչեւ

ալ են հետզհետէ ի խաւարէ ի լոյս, եւ այս {փոխադրութիւն} չէ վճարեալ լոկ օդաբաղխությամբ, այլ զոհ

նոցա հոգին ուրախութենից դէպի տրտմութիւն {փոխադրուի}: Եւ ճշմարիտը պիտոյ է ասել, ուրախութեա

1) Ապրիր տանդ, ինչպես ապրել ես ու մի՛ {փոխադրվիր}. մեզ մոտ մի քանի ընտանիքի համար տեղ չկ

րծել, եւ նոյն սէրը դարձեալ ընդհանրական {փոխազդեցութեամբ} եղած յանցանքն էլ ներում է, որով զարման

ւմ է, թէ գրաշարը եւ ոչ մի անգամ մի տառ {փոխած} է. ուստի տպագրութեան վերայ յանցանք գնե

եւ, կարող եմ ասել, որ այդպիսի մի քանի {փոխակերպումներից} հետո ուղղակի ապրել հնարավոր չի լինի: Ա

ագռաւներ թրթռան. Անուշ սոխակների {փոխան} Թո՛ղ բուերը միշտ վայ տան։

սեւակի, զանտառս Կովկասու ի գործ դիցուք {փոխանակ} գրչի, արդեօք կարե՞մք ի նմին բովանդակել

ն դրամոց իբրեւ 400 մանէթ արծաթ, այլ ես {փոխանակ} ունելոյ զայնքան դրամս վասն ծախուց ճանապ

երազանցութեան Իւան Դաւիթիչի կարեն խօսիլ {փոխանակ} իմ՝ ընդ իմ, եւ թէ զի՞նչ անցք անցին ըն

ադրանք սովորել եք, առել եք ու կերթաք. {փոխանակ} ինձ իմ օտարությանս մեջ մխիթարելու, ամե

ալեդ հետո կռատուսը մինչեւը 0-ն իջել է, {փոխանակ} որ ձմեռը բարձրանում էր մինչեւ 74 կամ ավ

առության, խորտակված են այժմուս եւ նոցա {փոխանակ} դրվում է Վ. Էմմանուելի անվանագիրը: Ամ

աւունս Նախիջեւանայ ի վերայ կայից նորա, {փոխանակ} 125. 000 ռուփեաց, զքառասուն ամ յառաջ ք

ես ի նոյն իսկ յութերորդ ժամու երեկոյեան {փոխանակ} ի 6 ժամէ առաւօտու: Ըստ այսմ յամիսն արժ

մբանքներով քաղաքացիական լեզվի հասցեին, {փոխանակ} ցույց տալու մեր մասնակի մոլորություններ

անիմաստ նամակներ ենք ստանում, որոնք, {փոխանակ} ուրախության, վիշտ ու թախիծ են պատճառու

ինձ ` բորբոքելով այդ կրակը, մինչ նա, {փոխանակ} ջերմացնելու իմ սիրելի ազգակիցների պաղած

. Իսահակեանցը, կարդալով իմ յօդուածը, {փոխանակ} շնորհակալութիւն մատուցանելու ինձ, որ,

ւթեամբ աշխատել էի օգտակար լինել նորան, {փոխանակ} խոստովանելու իւր արտասուելի դրութիւնը ո

է Պ. Իսահակեանցը վիրաբուժութիւն բառը, {փոխանակ} խիռուռգիա հասկանալու, կարծում է, թէ Գ

օսում է եւ խոստանում է անբարբառ երեխայի {փոխանակ}, իսկ այն խոստմունքը, որ չէին յառաջանո

օտ չեկայ Նոր տարին շնորհաւորելու։ Դորա {փոխանակ}, մտածելով այս բաների վերայ եւ ձգելով Յ

իւր բնաւորութիւնը։ Այստեղ ներկայումս, {փոխանակ} չոր ցրտի, թագաւորում է մի խոնաւ եղանակ

մսական լռութենից յետոյ հարկադրուած եմ, {փոխանակ} զուարճալի բաների, ստորագրել քեզ այն տխ

ձ հանգստացուցին Լեզգիները մի գոմի մէջ. {փոխանակ} մազեղէն պարանին՝ ձեռքս անցուցին մի ծան

ան: Մօտեցայ եւ ողջունում եմ: Նա, {փոխանակ} իմ ողջոյնը ընդունելու, դէպի երկինք վեր

ռաւական ձեռագործը տուեցին ինձ այն կտակի {փոխանակ}, որի գրողը եւ հեղինակը էր եւ այդ պառաւ

անելով Բէգզադէի բրդգզութիւնը, այլ դորա {փոխանակ} թող մաքրեն խղճմտանքները եւ մի փոքր մտած

ինք յարգել մի մարդ, որ պարսաւ էր գրում {փոխանակ} կրիտիկայի եւ մի գործ քննելու տեղ, անդո

ոսի պատրիարքական աթոռից իջանելը եւ նորա {փոխանակ} Բրուսսայի առաջնորդ Ամենապատիւ սրբազան Ս

ր. այս պահանջում եմ ձեզանից: Իսկ սորա {փոխանակ}, ես, իմ ազգի անունով, խոստանում եմ ձ

արողութիւնը կը չափաւորուի, բայց, դորա {փոխանակ}, իմ ամբողջ սերունդը չէ պիտոյ այլեւս մա

րուած դրամը կամ անձնական աշխատութիւնը, {փոխանակ} դրամի, համարւում էր հարկ, իսկ այժմ նո

յո՛, պիտի ազատուէր պարոնից, բայց դորա {փոխանակ} պիտի ընկնէր կառավարութեան աստիճանաւորնե

րծութեան արդիւնքի կարօտողների թիւը: Եւ {փոխանակ} որ ինքը պիտի դրամ ստանար դուրսից, այժմ

ադրուիս այսօրուայ հազար ղուրուշ պարտքիդ {փոխանակ}, վաղը երկու հազար կամ աւելի վճարել, վ

ս ստանալու ակնկալութեամբ: Վաճառականը, {փոխանակ} Եւրոպայի ձեռագործքը գնելու եւ փոխանակ պ

, փոխանակ Եւրոպայի ձեռագործքը գնելու եւ {փոխանակ} պատահարների ձեռքում խաղալիք դառնալու,

եւ պիտի վաճառէ Եւրոպացոց, ասել է թէ, {փոխանակ} տալու, ինքը պիտի ստանայ առողջ դրամը:

ւս հալեցաւ, բոլոր ձեռքի ապրանքը պարտքի {փոխանակ} տալուց յետոյ դեռեւս պարտական մնաց եւ առ

ոտքի վերայ։ Նա կարօտ չէ ուրիշին. դորա {փոխանակ}, ուրիշը կարօտ է նորան: Մանր վաճառական

ին նորա ժառանգները: - Բայց, դորա {փոխանակ}, եւ աղքատների ժառանգներ հարստանում են

մակերեւոյթին: Եւ եթէ մի ընկած հարուստի {փոխանակ} հարստանայ մի աղքատ, հետեւանքը յառաջադի

քո կեանքը յարատեւել տալու համար: Դորա {փոխանակ} դու պիտի զգաս, որ ես եմ քո ազատիչը...

ենք, մարդը դեռ չէ կարողացել մարսել եւ {փոխանակ} հասարակաց հաւասարութեան մէջ, լոկ իւր ա

անաւանդ թէ տեղիք տալ տկարամիտ մարդերի, {փոխանակ} իւրեանց դժգոհութիւնը նոյնիսկ կարծեցեալ

արծեցեալ անկարգութեան ընդդէմ ուղղելու, {փոխանակ} իւրեանց մի վիշտ հասուցանողից բողոքելու

ին անկարող լինիցի ի զօրութենէ իւրեանց. {փոխանակ} նոցին այժմս կտակս այս ձեռամբ իմով գրեցի

կտակակատարոյն իմոյ մահ պատահիցի յայնժամ {փոխանակ} ի Տէր հանգուցելոյն, կտակակատարք իմ լին

միոյ սկզբանէ, ուստի եւ ես: Այլապէս, {փոխանակ} ստացական դերանուանս՝ յիմմէ, հարկ լինէ

աղատեաց ըզհոգիսն ": Եթէ Այվազովսքին, {փոխանակ} քաւարանի ՚ի մէջ բերեալ զգոգն Աբրահամ ու

ագրութեան համարին առ ամենայն ազգս, եթէ {փոխանակ} տառիս դ՝ տպեսցի թ, եւ զայլն: Միթէ տպ

՚Ի վեր յՈլիմբ սլացաւ անմահ տնկոյն {փոխանակ} ։ Ես Կարապետ Զուարթնոյն երբ ՚ի յերկնից

ուսաները ինձ սիրում են " Իմ կարօտի {փոխանակ} "... Հնչեց ահա քնար քաղցրա

Բարկացել էր նորա վերայ, իւր ամօթի {փոխանակ} Աշխատում էր ողջ քաղաքին պապը առնել

: Եւ տարու մէջ աշխատութեան {փոխանակ}, Նա փոքր արծաթ չէր ստանում նորանի

, Ազգի վէրքերի թարախը սրբելու {Փոխանակ} կրկին վէրքերը բացեց։ Բայց ե

քը, թերեւս շատ անգամ մեր անձին վերայ, {փոխանակ} մեր գաղափարների, ո՛չ երբեք կարողացան,

ինք գործ ածում այս օտար ձեւը, այլ դորա {փոխանակ} տեղեկութիւն տալ, մասնակից անել այս ինչ

էս թշնամու կամ կատաղի գազանի վրայ, եթէ {փոխանակ} երկիւղի, որ ամէնի սրտի մէջ ամրացած դադ

քարոզուի ազգերի մէջ: Ապերախտ կարդինալը {փոխանակ} իւր կեանքը դնելու իւր առատաշնորհ բարերա

իւր առատաշնորհ բարերարի կեանքի վերայ, {փոխանակ} ջերմ եռանդութեամբ աշխատելու իւր երախտագ

էին, թէ կարդինալը ի՛նչ մարդ կամէր նորա {փոխանակ} վերակացու կարգել: Բոլոր բարեխիղճ մարդի

խաբեց սուտ խոստմունքով: Կարդինալը {փոխանակ} մի կերպով վարագուրելու այս անարգ ընթացք

երպով վարագուրելու այս անարգ ընթացքը եւ {փոխանակ} աշխատելու խորամանկութեամբ ձեռք բերել Հռ

ռնչութեններից, սա ինքն կամ եկել է նորա {փոխանակ} վերակացու կարգուիլ, ինչս ես մի քանի տա

ատճառով, շատե՛րն աշխատում էին լինել իմ {փոխանակ}. բայց թէ կարողանայի՜ն լինել։ Դեռ ա

քը օգնութիւն չեն ստանում Կիրակոսից։ {Փոխանակ} դորա, Վարդան պատմիչը, որ ժամանակակից

վ ներգործելով, ոչ բնաւ ներել իրեն դորա {փոխանակ}, իր կամամտածական կարծիքներն էլ եղածներ

տ նորա ուխտ քահանայութեան յաւիտենական. {փոխանակ} զի քինախնդիր եղեւ Աստուծոյ իւրում եւ քա

բեմն նոյն, բայց տեղ տեղ ներս է մտած նա {փոխանակ} նոյնի։ Հին լեզուի մէջ այս " նա նոյն

րինակ՝ " գլուխ բանը առողջութիւնն է ", {փոխանակ} " գլխաւոր բանի ", լոկ պատահական նմանու

անելի չէ այն ձեւը, այսինքն՝ " գլուխ " {փոխանակ} " գլխաւորի " կամ " բովանդակութեան "։ 1

ղօթել " ( եր. 52). ստացական դերանուն {փոխանակ} էականի։ Ստո՛յգ է, որպէս Ս. Գրքում,

ցեալ անունները շատ անգամ գործ են ածւում {փոխանակ} թանձրացեալի) եւ քահանայապետ խօսքերը,

աւելորդ է գործ դնել թաց արի, թաց եղայ, {փոխանակ} թրչվեցի, թրչվեցայ, որի կազմուածքը աւելի

ակ գործ է ածել մի տեղ կատարելագործուել, {փոխանակ} կատարելագործվիլ ասելու։ Վերը մէջ բերած

ն ածում իրենց սքանչելի տրամաբանութիւնը. {փոխանակ} գրելու ցաւէ ինձ՝ ցաւ է ինձ գրելով։

ատարեալի երրորդ դէմքում ասում էին ի բեր {փոխանակ} եբեր, նոյնպէս դնեմ-ի կատարեալը եդեր, փո

ակ եբեր, նոյնպէս դնեմ-ի կատարեալը եդեր, {փոխանակ} եդ։ Այսօր այս բոլորը անհետացել են, եւ Ղ

, կազմած մարդու ոսկերքից եւ զարդարած, {փոխանակ} գոհարների, չորացուցած չղջիկներով եւ գո

րբ ջրի աւազանը ծառայում է այստեղ բաժակի {փոխանակ}, եգիպտոսեան մարմարոնեայ դագաղներից մին

մարմարոնեայ դագաղներից մինը շաքարամանի {փոխանակ}, իսկ այն մեծ տակառը, որի մէջ անցուց ի

թիւնքը բաւական հին բաներ են, բայց դորա {փոխանակ} տեսէք ինչպէ՛ս տպած է, եւ դեռ նոր է դու

ր կատակը, քանի անգամ արքայազն Դմիտրիու {փոխանակ} քարոզելով քեզ: - Ճշմարիտ է, մռայլ

մարդու պատահէիր, որ խօսում էր քո հետ, {փոխանակ} նորա խօսքին պատասխանելու, պիտո՞յ է ասէ

ն դիւապետը ժամանակ ունեցաւ մի ստորակէտի {փոխանակ} բութ դնել, որովհետեւ այլք չէին գործածո

եակ, գնա՛ հանգստացիր այն չարչարանքների {փոխանակ}, որ չարչարուեցար դժոխքի փառքին համար ա

այց եթէ մի վեդրօ արաղը ձգենք յառաջաբանի {փոխանակ}, իսկ Մարասկէնը վերջաբանի տեղ, այն ժամ

լեզու դարձած խօսում էին պ. Շաքարեանցի {փոխանակ}: Նա յայտնեց, թէ այդ օրիորդը բարձրահաս

րախ կը լինիմ եւ շատ շնորհակալ, եւ դորա {փոխանակ} կը տամ քեզ մի գրչագիր աղօթագիրք, որի զ

մի դպրոցի մէջ չեն ուսուցանում, բայց նա {փոխանակ} խոստովանելու իւր տգիտութիւնը, հրապարակ

Մանթուխեանցի կոպիտ քնքշութիւնքը: Դորա {փոխանակ}, Մանթուխեանցը հասած լինելով վերջապէս ի

՞ն այդ նիւթերը երբեք չյաջողուելու: Դու {փոխանակ} ուրախանալու, տրտմում ես..., - ասաց

ողորմիր ինձ ասել չուսանողը, այլ, դորա {փոխանակ}, Աստուած, ես քեզ ողորմիմ ասողը չէ՞ր,

մ ընտանիքիցս մի մարդ մեռանի. բայց դորա {փոխանակ}, այն ի՛նչ արդիւնք էր այն տարում...

թէ պատրաստ է երգել այն եւս, եթէ, դորա {փոխանակ}, կոմսը խոստանար Եումի սոցա տուն գալու

ութ չեմ դէպի որեւիցէ արարած, բայց դորա {փոխանակ} յարգում եմ նորանց իւրեանց տեղում. մարդ

որ դուք չհարստանայիք երբեք: - Դորա {փոխանակ}, դուք հարստացել էք. բայց արծաթի ժանգը

ձ ծախքի մէջ ձգեցին, բայց դու, երեւի, {փոխանակ} գոյութիւն ասելու, սխալմամբ ձեւ ասացիր

ատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն. - նա նորանց {փոխանակ} պատիժ կը ստանայ, բայց Աստուծոյ պատկեր

դ եմ. խնդրե՛մ հրամայեցէք, ի՞նչ ասել է {փոխանակ} տան տէրը հիւրին պատիւ տալու, հի՞ւրը պի

դատարկել էր Մանուշակը բաժակը, եւ նորա {փոխանակ} յաւելացրել էր ջուր եւ թէյ, որով հազիւ

ս նուիրում եմ քեզ իմ սիրտը, բայց դորայ {փոխանակ} պահանջում եմ նոյնպէս քո սիրտը, ես ուխտ

ի տարի լեզու պահել կը տամ, բայց դորայ {փոխանակ} խօսելու վարձ մի տարուց յետոյ կ՚ընծայեմ

վճարել բարերար դերվիշին նորա այս նուէրի {փոխանակ}: Խանը, վահանափակելով իւր անձը այս

հա արմատացած լինելով նորա մէջ Հայութեան {փոխանակ} ՝ նա, աշակերտ լինելով մոլեկրօն պապական

ծիսակատարութիւնը առաջին բանը շինելով, {փոխանակ} իրաւունք տալու օրինաւոր կերպով քննելու

գործունէութիւն եւ ամենայն կեանք։ Դոցա {փոխանակ} տարրացնում է նոցա սրտի եւ հոգու մէջ ստր

ների կոյր եւ կամակոր տգիտութիւնը։ Դոցա {փոխանակ} տարրացուց այն գաղափարը, թէ Աստուծոյ բա

ական եւ թէ՛ բարոյական կողմից, եթէ դորա {փոխանակ} զրահաւորուած էր լիակատար ազատութեամբ,

նութեան մէջ, կեղծաւորեալ պապականութեան {փոխանակ}, ձգտողութիւնը անօթ ընտրութեան լինել պա

ւում։ Բայց մեր համար զարմանք չէ. դորա {փոխանակ} մի շատ բնական գործ։ Մատենագրական յառաջ

մ զձեզ կանգնել եւ կանգնեալ իսկ այսօր իմ {փոխանակ} զՀայր Մկրտիչդ եւ զՀայր Իգնատիոսդ, խօսե

, այլ կապոյտ երկնակամարը էր նորան տունի {փոխանակ} ։ Օրերով ոչինչ չէր ուտում, պատճառ, չէ

մէջ աղօթում է մարդկութեան համար, դու, {փոխանակ} այս բանը միմիայն միտք բերելով հիանալու

այս կեանքի եւ ազատութեան աղբիւրը։ Նա, {փոխանակ} ազատ ոգեւորութեան, տալիս է ուրիշներին

աշակերտների կարգումը լինել։ Բայց դորա {փոխանակ} գործ էր դնում նա իւր բոլոր ջանքը եւ հնա

ց կարգումը եւ Յիսուսեանները, բայց դորա {փոխանակ} Սպանիայի մէջ առանձին պաշտպանութիւն ցոյց

t " եւ այլն։ Այս յոգնակի բառը՝ hoec, {փոխանակ} եզակի բառիս՝ hoc, երկսայրաբանութիւն տ

իսուսեանների բաղդից այս արհամարհանքների {փոխանակ} Սուրբ Ինկվիզիցիօն ընդունեց նորանց իւրեա

կռատունները, թափեց բոլորը ծովը եւ նոցա {փոխանակ} կանգնեց եկեղեցիներ եւ ժամատուններ։ Այս

անները, խորտակում էին կուռքերը, որոնց {փոխանակ} կանգնեցնում էին Քրիստոսի խաչելութիւնը ե

եղաների կամքը այն էր, որ Հենրիկոս մեծի {փոխանակ} Կարդինալ Կարոլոս Բուրբօնի նման թագաւոր

վ "։ Կնճռադէմ քարոզիչը թելադրեց գրողին {փոխանակ} քաղցր խօսքերի այնպիսի բառեր, որոնցից թ

աքի Պարլամենտը, ուր տարուել էր գործը, {փոխանակ} Ժիրարը դէպի մահ դատապարտելու, վճռեց աք

տով վախճանեցաւ խոր ծերութեան մէջ։ Նորա {փոխանակ} Յիսուսեանների խորամանկութենով Փարիզի Ար

այս տեսակ գրագրութիւնը արգելուած էին եւ {փոխանակ} նամակի, անդամներից մինը թռչում էր դէպի

Ֆրանսիայի մէջ։ Րիկչի, որ այն միջոցին {փոխանակ} անզօր Կլեմենտ XIII-ին, կառավարում էր բ

մութեան մէջ Փարիզի հասարակութիւն ասելու {փոխանակ} ասւում է "տասն եւ վեց", որով իմացւում է

է ասեմ, որ իմ ուսումնառութեան սկզբումը {փոխանակ} ազգային լեզուով զարգանալու, գիտութեան

էգին իսկոյն ազատեց Շամիլի գերութենից եւ {փոխանակ} պ. Շահբէգի, գերի տարուեցաւ ինքը Շամիլ

սրտով ցանկանում ենք, որ ամենայն ծնող, {փոխանակ} մի խաղալի բան պարգեւելու իւր զաւակին,

կի համար. այս աշխատութեան 11 երեսում, {փոխանակ} ասելու " նոցա կամքից ", ասում է՝ " նո

, ասում է՝ " նոցա կամքէն "։ 53 երես, {փոխանակ} ՝ " այս վայրենի անասուններից ", ասում

նոյնպէս բառերի յարմարագրութեանը։ Նա, {փոխանակ} գրելու " ճանապարհ ", " աշխարհ ", գրու

տրկանալ համարում ենք, երբ մի հեղինակ, {փոխանակ} ժողովրդի հանրական ձեւին հետեւելով, կեն

լի, յառաջ գալի, հոգի է տալի եւ այլն, {փոխանակ} ՝ մոռացնել կամ մոռցնել տալիս, յառաջ կա

Բայց մի տեղ էլ գործ է դրել ամրապնդիլ, {փոխանակ} ասելու ամրապնդվիլ, յայտնի է, թէ դարձե

րվում է որպէս Նազլուի, նոյնպէս կատվի, {փոխանակ} կատուի։ Մենք չենք գնում տակաւին մինչեւ

ի աներեւոյթ եղանակները կարող են միմեանց {փոխանակ} գործ դրվիլ, որովհետեւ նշանակութիւններն

ասպելով մեկնաբանել մեր գործը չէ. դորայ {փոխանակ} առասպելեալ բնական երեւոյթը, իր մոգական

ու հասակ առնուին կարդացողի առջեւ, դորա {փոխանակ} հասարակաց կեանքի նկարագիրը շատ վառուն ե

դք եւ մի օրում աւարտում են գործը: Դորա {փոխանակ} Հեթումի որդիքն էլ գնում են միւս օր աշխա

այս էր, որ, իւրաքանչիւր այդպիսի բառի {փոխանակ}, հայոց հասարակ մարդը գործ է ածում զանա

շխարհաբառ լեզուի մէջ այն բառերը, որոնց {փոխանակ} պատուելի Նազարեանցը գործ է դրել հին բառ

եվրոպական հաշվատան ձեռքով Լոնդոնի վերա {փոխանակագիր} կքաշե քաղաքը մեր նշանակած դատաստանական

նակած դատաստանական ծախքի համար, եւ այդ {փոխանակագիրը} մեզ կհասուցանե մեր ցույց տալու ճանապարհ

արն ՚ի Բէնկէն Անգլիոյ որ ՚ի Լոնդոն: ՚Ի {փոխանակագիրսն} զանուն իմ գրեալ այսպէս " Michel Nalband

ժանն վասն հասուցանելոյ առ իս, ընդ ձեռն {փոխանակագրաց}, զմնացորդն պայմանեալ ճանապարհական ծախո

Michel Nalbandoff ": ՚Ի միասին ընդ {փոխանակագրացն} առաքել առ իս զհաշուագրութիւնս պ. Հագի

այդ գումարը երկու ( այսինքն 400-ական) {փոխանակագրով}, որ մի հավատարիմ հաշվատնի ձեռքով պիտի

ն ռուփին զմի լիբրէ ստերլինգ, թէ եւ ի {փոխանակել} ռուփեաց ընդ լիբրէից, անհրաժեշտ է կոտոր

բանի վերայ, չենք կարող ոչ մի բանի հետ {փոխանակել} նորան: Եթէ թոյլ կը տաք մի փոքր համարձա

ամ սակաւութեան, որոնց հետ կ'ենթադրուէր {փոխանակել} դրամը: Թանգութիւնը եւ դրամի արժէքի ընկ

հասարակ ժողովուրդը չունի այն բանը, որ {փոխանակել} կարող էր դրամի հետ, ուրեմն եւ դրամի շր

ախօսութեան, որք ըստ կարծեաց նոցա կարեն {փոխանակել} զամ ենայն ազգ գիտութեանց, որովք բարձր

նը հեշտացնելու համար եւ կամ ւիւնը վեվով {փոխանակել}, ինչպէս գրում ենք թիւ, թվի, թվական։

, ընկած է ժողովրդի բերնից. այդ բառերը {փոխանակել} է նա նոցա բայերի աներեւոյթ եղանակով, ի

թէ այդ ումն վերացական առքական անուններն {փոխանակել} է նոյն բայերի աներեւոյթ եղանակով, որ հ

առերը, միմիայն դէմք ցոյց տուող տառերով {փոխանակելով}, ինչպէս՝ մ, ս, է, արդէն ստանում են

անյայտացաւ ձիւնը, մի ախորժ ջերմութիւն {փոխանակեց} անհամբոյր ցուրտը, ծառերը զգեցան կանաչ

Ֆրանսիոյ արիւնը եւ հոգին, ոչ միայն իրը {փոխանակեցին} անառակ եւ փտածին կեղեւի հետ, այլեւ հան

ւ փեսայի հետ, նոցա հոգու անդորրութիւնը {փոխանակեցիք} արծաթի հետ: Պ. Յովնաթանեանցի երես

րին, քո եւ շա՛տ ուրիշների ասածին պէս, {փոխանակը} մարդ չկայ. իսկ ա՛յժմ, նախանձի չարութե

որ Կոմիտաս կաթողիկոսը, իսպառ վերցնելով, {փոխանակը} շինել է այն հոյակապ քարակառոյց գմբէթը։

ր զաւակ ունիցեն նոքա, լինին ժառանգ ինձ {փոխանակի} ի տէր հանգուցեալ հօրն իւրեանց. ուստր զ

ամենտական ճառերը համարում է որպէս չնչին {փոխանակիչք} ( замен) իմաստութեան, որ նստած էր կան

լավելուն. իսկ հետո արդեն հարց կառաջանա {փոխանակման} եւ ֆինանսական շրջանառության միջազգային

մարմնի եւ մարդու կեանքը նիւթերի անդադար {փոխանակութիւն}: Այսպէս խօսելով՝ չենք մերժում մարդկայ

անդադար շարժողութիւն, նիւթերի անդադար {փոխանակութիւն} եւ անձնապահութիւն: Արտաքին ոյժերը ներգ

դ ներմուծութիւնը, այլ որպէս շատ անաջող {փոխանակութիւնք} բնական դէպքերի: Ասես թէ հեղինակի ուժը

այդ եօթանասունից երեսունը կամ քառասունը {փոխանակում} են Ռուսի բառերով այնպէս, որ ներկայ ժամ

մեռելութեան, ամենայն անշարժութեան, որ {փոխանակում} է կենդանութեամբ եւ մշտնջենական շարժողու

թիւն, ստուգագործութիւն եւ գիտակցութիւն {փոխանակւում} էր անշարժութեամբ, տգիտութեամբ, կոյր հ

ունակութիւնք, որ միւս շնչաւորների մէջ {փոխանակւում} են բնական ազդեցութեամբ։ Այս բոլոր նկատ

կութեան առաքելոյն ի Կալկաթա, առաքելով {փոխանորդ} կարգելոյն զգումար դրամոց լոկ առ ՚ի պէտի

համարւում էք ձեր ազգի մէջ ձեր Մարգարէի {փոխանորդ}, Աստուծոյ առաջեւ պարտական էք ընթացք տա

Թէպէտ նա միշտ անսխալ է ու Քրիստոսի {փոխանորդ}, Սակայն բռնեց ձեռքը տիկնոջ, քաշե

առակուի այնպիսի մի մարդու, որ Աստուծոյ {փոխանորդ} էր, արքայութեան դուռը բացող եւ փակող.

ւտ վերակացուին եւ թէ ինչպիսի՛ մարդ նորա {փոխանորդ} կարգեց գործարանում ը: Այն եւս իմացա՞ր

կուսից յառաջ։ Տեսանում ենք մի պապ, որ {փոխանորդ} է ընտրում ինքեան այն պատճառով, որ անձա

որա ի վերայ ընդհանուր եպիսկոպոսաց իբրեւ {փոխանորդ} Քրիստոսի եւ գահակալ Պետրոսի, պատուելի

ը պատասխանեց, թէ Պապը, իբրեւ Քրիստոսի {փոխանորդ} աշխարհի երեսին, հոգեւոր գործերի մէջ չէ

մարդ կարգելով դաշնակցութեան մէջ, որպէս {փոխանորդ} թաղերի բոլոր բնակիչներին, մտաւ Սուրբ Լի

ոյր հնազանդութիւն ունենալ դէպի առաքեալի {փոխանորդը}, ուր եւ բարեհաճէր նա ուղարկել Կարգի ան

- նա, որ կամէր դաւաճանել Մեծ Մարգարէի {փոխանորդի} կեանքը եւ որ քանի ամիս սորանից յառաջ ան

ը՝ ասելով, թէ անարժան է, որ Մարգարէի {փոխանորդի} աչքերը կապանք տեսանէ, յետոյ ասաց ինձ,

ով Յիսուսեանները՝ կարդում էին Աստուծոյ {փոխանորդի} ՝ անմեղանչական Պապի կոնդակը Կարգի ջնջու

մի՞թէ քո ներկայանալը ինձ՝ մեծ մարգարէի {փոխանորդիս}, վատաբաղդութի՞ւն է, եւ դու, այս րոպէ

ի Կալկաթա զհաւատարիմ եւ զարժանաւոր ոք ի {փոխանորդութիւն} իմ առ ՚ի վարել զդատն: Գէթ այսպիսի եղան

ք՝ յուսալով, որ բնութեան համար այդ մի {փոխանցական} միջոց էր կոշտ խստութենից դէպի քաղցր մեղ

մի կենդանի մեռանում է, դոքա բոլորը մի {փոխանցական} միջոցներ են մի տեսակ կեանքից դէպի մի այ

թեան համար, դա համարեա թէ մի միջոցական, {փոխանցական} վիճակ էր մարդկութեան համար, ստրկական կր

յար եւ նման վարդապետաց Հայոց, յորոց եւ {փոխանցեցաւ} 'ի նոսա 'ի սկզբանէ հետէ։ Ուստի՞ յա

ջ պիտոյ է պատահած լինի եւ նորա յատկապէս {փոխանցութիւնը} դէպի Պապական եկեղեցու հետ միաւորուած Հա

յտնի չլինի տրտմութենից դէպի ուրախութիւն {փոխանցումը}: Նա ուրախանում էր այն պատճառով, որ այ

ն նոր կերպ ստացաւ, ինչ ժամանակ յոյները {փոխառին} կրօնական գիտութիւններ Եգիպտոսից եւ Փիւն

ում է, որ նոցա բոլորի փիլիսոփայութիւնը {փոխառնուած} է Անգլիուց, որովհետեւ երեք քառորդը այն

եւողութիւնը, հին լեզուից արտաքին ձեւեր {փոխառնուլը} դատապարտելով, ինքներս շատ անգամ աւելի

ելու միշտ հակամէտ են: Մենք այս թուրքից {փոխառութեան} պատճառով չենք կարող մեր կարծիքը չյայտնե

քենական վաճառականութեամբ, որի հիմքը էր {փոխառութիւն} եւ փոխատուութիւն: Հարստութի՞ւն չկայ այ

ւն ցոյց էր տալիս իւր մէջ միայն ստրկաբար {փոխառութիւն} այս առաջիններից, մինչ բոլորի խելքերը դ

վկայութիւնք, ակնարկութիւնք, Ս. Գրքից {փոխառութիւնք}, ձեւ, ոճ եւ այլն։ Բայց, երկարութիւն

անութեամբ, որի հիմքը էր փոխառութիւն եւ {փոխատուութիւն}: Հարստութի՞ւն չկայ այդ քաղաքի մէջ։ Ո՛

ձեւեալ զգիրն Մեսրոպայ առ ձեռն պատրաստ, {փոխատրելով} զհայերէն աթութայսն ըստ անսայթաքութեան ս

ներ, գոնէ՛ կայ մի շատ մխիթարական բան. {փոխարագնալը}: Այս անունով հասկացնում է հեղինակը փոխ

, բացի այդ ընկնել նաեւ պարտքի մեջ: Իմ {փոխարեն} սեղմիր Հովհաննես եղբորս ձեռքը. Հուսով

չի ստացել, այլ ինքն է դեռ վճարել նրանց {փոխարեն}, ինչպես նաեւ փոխադրածախսը։ Է՛հ, գրող

էի գա սենյակից տեսակցության համար: Դրա {փոխարեն} այժմ, հենց որ սթափվեցի եւ բոլոր վտանգն

ատարել օրինական վավերագիր, թեկուզ 40-ի {փոխարեն} ստորագրեին 400: Այդ պարոններն իրավունք

նա իրավունք չունի ներկա գտնվելու: Դրա {փոխարեն}, եթե, դիցուք, A անձը ներկա է գտնվել

ժողովին եւ բացակայել C. ժողովից, դրա {փոխարեն}, կրկնում եմ, D անձը, որը բացակա էր B

արինում են սեփական շահով, ծառայության {փոխարեն} վնաս հասցրին իրենց խնամակալին, եւ այս

ածը նորա համար, եւ այդ քո բարեմտութեան {փոխարէն} կը վարձատրէ քեզ Նա, որ խոստացաւ իւր ան

, տարիք ձեր փառասէր անկալութեանց իբրեւ {փոխարէն}, դժոխաորդոց ձեռքը գրաւ ձգեցիք...

երիտասարդի վարձը եւ պակաս մնացած արծաթի {փոխարէն} առնում է մուրհակ: Երիտասարդը չէ կամենո

նորան, եւ եղածը առնու՝ արծաթ վճարելով {փոխարէն}: Ապա եթէ հայ շինականի ձեռքը մի փոքր դր

ականին եւ հունձից յետոյ, ապրանք ստանալ {փոխարէն}: Կարողութեան տէր մարդը, նոյն այս ճանա

րամ պիտի վճարէ Եւրոպայից ստացած ապրանքի {փոխարէն}, իսկ ինքը պիտի վաճառէ Թիւրքիոյ մէջ ո՛վ

իւ, դրական զօրութիւն է, քանզի ապրանքի {փոխարէն} պիտի ստանայ զուտ արծաթ: - Մի՛թէ ա

թունաւորում է մարդկութիւնը եւ այդ թոյնի {փոխարէն} ամիսը երեք շոգենաւ արծաթ է ստանում. այ

լ որովհետեւ մեղք է, որովհետեւ յանցանքի {փոխարէն} պատիժ կայ: Ասել է, այնպիսին, եթէ իւր

միայն այն պատճառով, որ հաւատում է, թէ {փոխարէն} պիտի ստանայ... Մեք չենք ընդունում նորա

բարոյական, որովհետեւ եթէ չհաւատար, թէ {փոխարէն} պիտի ստանայ, չ'պիտի գործէր: Մարդը ուխ

նչ բնութիւնը մարդ չէ. ապա թէ ոչ, ի՛նչ {փոխարէն} պիտի տայինք արեւին, որ մեզ լուսաւորէր

Ի կուսական քո գիրգ ագուռ, Թէ {փոխարէն} ունիցիս Տէգ սիրամուխ, դարբնեալ ագ

մ ձեր անզգուշութեան եւ դատարկաբանութեան {փոխարէն} ընթերցաք Հայի հայրենիքը. բայց երեւում

ւեցաւ Լիոնի Արքեպիսկոպոս։ Պապը, իբրեւ {փոխարէն} այն բարերարութեանը, որ արեց, պահանջու

ահմանւում են քրէական ոճրագործութիւնների {փոխարէն}: Այն մարդիկը, որ պաշտպանութիւն է

ի համեմատ, արժանապէս ընդունում ենք այս {փոխարէնը} ", եւ, Փրկչի վրայ ցոյց տալով, թէ. "

կը. այս փորձից հետո նա ուղղակի կարող է {փոխարինել} եթե ոչ կարգավորիչին մեխանիկայում, ապա

էք. միթէ՛ չէ կարելի խնդրել, որ առանց {փոխարինի} երգէք: - Միթէ՛ չէ կարելի, - պատա

րական գիտութեանցն կանոնս առ գրեն ի դարձ {փոխարինին} պատուական ծերունւոյն: Այլ մեզ թուի՝ թ

այսինքն նրանք, ովքեր հասարակական շահը {փոխարինում} են սեփական շահով, ծառայության փոխարեն

. ես նրան խնդրել եմ այդ մասին, նա ինձ {փոխարինում} է. քո կողմից ամենափոքրիկ քայլը կհարկադ

լն, ազնուացնել, այսինքն ոսկի եւ արծաթ {փոխարկել} նորանց: - Միթէ՞ կարելի է այդպիսի բ

աւ առաքելոց եւ անոնց յաջորդաց, նոյնպէս {փոխարկելու} զգացն ի մարմին իւր, եւ զգինին յարիւն ի

խորհուրդը է, բանալ մետալների դէպի ոսկի {փոխարկելու} գաղտնիքը եւ գտնել ընդհանուր դեղը - կենս

վերն յիշեալ վաղֆարարութիւնս ստեցից կամ {փոխարկեցից} հանելով ի յիշեալ Լուսաւորչի եկեղեցւոյն

ուն եւ երկու կէս փարդաւ քաղաթ դրամ, որ {փոխարկի} ութսուն հազար հինգ հարիւր քառասուն եւ ո

զհաց եւ զգինի: Իսկ ի յիշմանս յայս հացն {փոխարկի} ՚ի ճշմարիտ մարմին, եւ գինին ՚ի ճշմարիտ

ոյս անագը, պղինձը, երկաթը եւ միւսները {փոխարկուելու} էին դէպի ոսկի: Այս փորձերի մէջ ներգործ

միջնորդութեամբ, կամեցածի պէս, ժիպակը {փոխարկում} էր երբեմն ոսկի եւ երբեմն արծաթ: Նա եօթ

նժամ ժառանգութիւնս զոր տուեալ եմ նոցա, {փոխարկվի} այսու կերպիւ որպէս ի վայր: Բաժին

աղագս ստանալով զպատշաճեալ թղթեանն ի տէր {փոխարքայէն} եւ է, որ սպասելով երեսփոխանակցին իմոյ

վերայ, բայց գաւառապետը, որ եւ լաւ չէր {փոխարքայի} հետ, չ'կամեցաւ լսել ամենեւին ոչինչ։ Կ

ին վեհափառութեան ներկայանալ պայծառափայլ {փոխարքային} Կովկասու եւ առնուլ ի նմանէ որպէս զհաստա

ւթիւն երեսփոխանական թղթոյն եւ գիր տեառն {փոխարքային} առ մինիստրն արտաքին գործոց ուղղի ի Ս.

առ Ձեզ զվաւերական պատճէն գրութեան տեառն {փոխարքային}, առ մինիստրն արտաքին գործոց, ի տեղեկո

ն, ՚ի վերայ հիման գրութեան պայծառափայլ {փոխարքային} Կովկասու առ ինքն, գրեալ պ. դեսպանին Ռ

ի Լոնդոն, զբովանդակութենէ գրութեան պ. {փոխարքային}, պատուիրեալ էր իրազեկ առնել զայնմանէ զ

ի դիպլոմատիկական դիվանատան պայծառափայլ {փոխարքային} Կովկասու, հրաւիրելով զիս գալ առ ինքն

ադարձաւ նա Գօա եւ համոզեց Պօրտուգալացոց {փոխարքային} դեսպանութիւն ուղարկել Չինաստան։ Դեսպան

սրբազնութիւնն ի գրութեան իւրում առ տէր {փոխարքայն} Կովկասու, որ վասն ընդունելոյ զկաթոլիկս

գրելոց է զառանձին զթուղթ առ պայծառափայլ {փոխարքայն} Կովկասու եւ ծանուցանելով զբովանդակութեա

ւսի, թէ նորին պայծառափայլութիւնն, տէր {փոխարքայն} Կովկասում, համաձայն միջնորդութեան նորի

եան հրիտակաց, այո՛, բողոքէի ապաքէն առ {փոխարքայն} եւ խնդրէի բանալ զքննութիւն ի վերայ պարա

գլխաւոր հրամանատարն կովկասեան բանակի եւ {փոխարքայն} Կովկասու առ տէր գեներալ-ֆեյլդմարշալ, ի

ելոյ վեհափառ հայրապետին առ զպայծառափայլ {փոխարքայն} Կովկասու, արդէն գրեալ ծանուցեալ եմ Ձեզ

ւթեամբ: Նորին պայծառափայլութիւն տէր {փոխարքայն} Կովկասում, համաձայն խնդրոյ վեհափառ հայ

1302: Նորին պայծառափայլութիւն տէր {փոխարքայն}, առանձին պաշտօնական գրութեամբ, յառաջն

րելոյ վեհափառ հայրապետին առ պայծառափայլ {փոխարքայն} Կովկասու, արդէն գրեալ ծանուցեալ եմ Ձեզ

ւթեամբ: Նորին պայծառափայլութիւն տէր {փոխարքայն} Կովկասու, ի վերայ հիման գրութեան վեհափ

ն զիշխանն Մ. Ս. Վորոնցով զյայնժամեանն {փոխարքայն} Կովկասում, եւ սա թղթակցեալ ընդ ձեռն նա

նովք Աստուծոյ. եւ ոչ ուրէք գտանէր, զի {փոխեաց} զնա Աստուած " ( Ծնունդք, գլ. Ե, համ

ն, մագնիսեան սլաքը սկսում է դողդողալով {փոխել} իւր ուղղութիւնը եւ հեռանալ հիւսիսային Բ

Մի քանի տարի է, որ ձմեռը այս կողմերում {փոխել} է իւր բնաւորութիւնը։ Այստեղ ներկայումս

կուած չենք, որ կարողանայինք մի րոպէում {փոխել} մեր սրտի եւ հոգու վկայութիւնը։ Մեր համ

լիս ձեզ օգտի եւ վնասի բանի մէջ ազատօրէն {փոխել} ձեր սրտի եւ հոգու վկայութիւնը: Եւ դորա

այս դատապարտողը, որ արդէն երկու անգամ {փոխել} է իւր կրօնը, որ տպագրութեամբ հրատարակե

ռականութեամբ, թեթեւ բանի հետ չեմ կարող {փոխել}, եւ ո՛չ մի հոգեւոր եւ յաւիտենական գանձ

րոց հայկական ընդհանուր Քրիստոնէութեան, {փոխել} են նորա անունը, որ կռապաշտութեան ժաման

առնել քամակի կողմից շուրջանակի, յատակը {փոխել}, պատերը զարդարել զանազան քանդակներով,

շտութիւն, հազար չքմեղութիւն չէին կարող {փոխել} նորա կարծիքը: - Ամենեւին զուր էք խ

բացականչեց Շահումեանցը, - եթէ կղմինդրը {փոխել} էր միւս անգամ իւր ձեւը եւ ստացել էր իւր

նգամ հարկադրուեցաւ խեղճ Մանուշակը թուղթ {փոխել}. պատճառ, արտասուքը աչքերից եւ քթից թա

ինի, եւ այն այնպիսի ժամանակ, մինչ ո՛չ {փոխել} կարելի էր, ո՛չ վաճառել եւ ո՛չ դուրս ձգ

ն թոյլ Յիսուսեաններից, որոնք յօժարեցան {փոխել} իւրեանց հանդերձը եւ կեանքի եղանակը որոշ

եան մէջ չկար որեւէ բան, որ կարող լինէր {փոխել} հայերի առ Դուռն ունեցած հպատակութիւնը,

մանակ ձեռքերը խօսքը չէ կարող իր ըթը նու {փոխել} եւ եթէ այդպէս խօսող էլ լինի, ինչպէս կա

աշում է նորա սիրտը եւ հոգին, դեռ նոր է {փոխել} ատամները, դեռ նոր է մտել տասնումի տարե

ները սխմած երկար ձայնաւորները դէպի կարճ {փոխել}, մէկ խօսքով՝ եթէ ազգը ստիպուել է, հա

խօսքից եւ էլ չէ ուզում: Արշաւրի խօսքը {փոխելը} եւ նորա դրժողութիւնը մեծ պաշտօն են վարո

ւր տեղը աշխատել է՝ մի քանի բան այլապէս {փոխելով}. աւելի լաւ էր բառ առ բառ օրինակել Բեռն

որ սա մի կողմից իւր լեզուի հնութիւնը չ'{փոխելով}, միւս կողմից միեւնոյն բանը հարիւր անգա

ւմ, վարդապետական պաշտօնը քրմապետութիւն {փոխելով}, Բաքոսի տաճարի մէջ զոհաբերութիւն է գոր

որան եւս ջրացած լինելով, հասարակ տենդը {փոխելու} էր դէպի ջլային ( feb. nervosa): Ո՛վ

ւնը բաժանման եւ խաղաղութիւնը խռովութեան {փոխելու} պատճառ ըլլան։ Այսպիսի բանաւոր եւ պատկա

րօտութիւն չկար հնար մտածելու, ճանապարհ {փոխելու}, նորա աղքատ լինելը, միեւնոյն ժամանակ

երայ: Ողջ եղիք, ձեր անձը եւ բարքը {փոխելու}, այլեւ փոքր ինչ խելք ուսանելու համար,

ով ձեռքերը խօսքը առանց իր նշանակութիւնը {փոխելու} կամ կորցնելու ձգտում է մէկ վանկ եւ թեթե

ւր շողը: Յունաստանից շուտ կը {փոխեմ} Պարնաս լեառը սրբազան, Քեզանում յա

այ, իբրեւ քո հարսի ապայ այն օրից պիտի {փոխեմ} նորա վարքը, բարքը, մտածութիւնը, ապրե

իրենց անգործութիւնը եւ դատողութիւնը չի {փոխեն}. ինչպէս որ քաջափորձ եմ, Տաճկաստանի մե

ծաբանք։ Նոցա գլխաւոր միտքը այն էր, որ {փոխեն} ժողովքի ուղղութիւնը, պարապեցուցանեն նո

ւմ՝ որքան ժամանակ ունիս նորան, իսկ թէ {փոխես}, իսկոյն կը տեսանես նորա թերութիւնը: Մ

Գալիլիայումը, հարսանիքի մէջ ջուրը գինի {փոխեց}, դու ինչե՞ր ես խօսում: Եթէ մեր Հա

յետոյ, Ալքիմիան, անդադար մշակուելով, {փոխեց} իւր տեսութիւնը եւ դարձաւ այսպէս. որովհ

սկոյն սկսեց օգուտ քաղել իւր դրութենից, {փոխեց} իւր խօսակցութեան ոճը Շաքարեանցի հետ, ե

րերի քաղաքական փոթորիկներին եւ թագաւորը {փոխեց} իւր գայիսոնը դէպի մի թափառական թշուառի

ոչ գոյ, վասն զի տէր Մակարն առ աստուած {փոխեցաւ}, տէր Գրիգորն մերձ ի մահ է. եւ գտանի ի

շուք, Մինչ ՚ի կալանս էր Գադիկ զի {փոխեցաւ} յանզեղծ սուգ. Մինչ բարձրաբերձ բերդորայ

սին այլ խօսք չէ մնում: Մեր որդիքը նոքա {փոխեցին} շունի հետ: Չէ՛ անհնար է, որ այլեւս մն

նը] նշան[ակուած է] 10-ին: 5-ին սենեակս {փոխեցին}, ներկի հոտից գլուխս սաստիկ ցաւում է:

յարմարուելով ժամանակի հանգամանքներին, {փոխեցին} իւրեանց ուղղութիւնը, սկսեցին աշխատել,

ւմը)։ Յիսուսեանք այս ժամանակումը {փոխեցին} իւրեանց ներգործութեան կերպը, ինչ որ վե

րոցի մէջ. նա այն օտար շրջակայքի մէջ կը {փոխէ} իւր բուն յատկութիւնքը, ինչպէս բուսական

չեւ այժմ բռնած ճանապարհի ուղղութիւնը եւ {փոխէ} նորան յառաջ, քան թէ հասել էր մինչեւ նո

դնեն նորանց լուցկիքի տեղ: Ես վաղուց կը {փոխէի} քեզ, բայց համադիւական ապաբաղդութեամբ ա

րակ, Յիսուսեանները քանի՛ անգամ պիտոյ է {փոխէին} իւրեանց ներգործութեան ձեւը եւ ուղղութիւ

ւն Քրիստոսի, այլ իւրաքանչիւր ի նիւթոցն {փոխի} ի կենդանի անձնաւորութիւն Յիսուսի Քրիստո

յ մի ներհակութիւն դէպի փերիները, ուստի {փոխի՛ր} տղան եւ երրորդ անգամ կարդայ, անպատճառ

ս անհատի մէջ յեղափոխութիւն, թէեւ միայն {փոխուած} էր նորա արտաքին շրջակայքը: Մտանենք

ի սպիտակ թաշկինակով սրբելով արտասուքը, {փոխուած} եւ ողբալի ձայնով յառաջ տարաւ իւր պատմու

ակցի կարծիքը: Յունաց պատրիարքը նոյնպէս {փոխուած} է: 52 ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ

, կանգ առին եւ սկսան մտածել: Թէ որչա՛փ {փոխուած} է այժմ այդ խաւար ճանապարհը, կամ թէ որչ

ժուար է, Ձեր մռայլութիւն. ժամանակները {փոխուած} են: - Ի՞նչ են այդ փոփոխութեան պատճ

տիրացու: - Դո՞ւք էք, - ասաց կոմսը {փոխուած} ձայնով: Նորա կիրքը նստած չէր դեռեւս,

ը, պատճառ կեանքի եւ ընկերական պայմանքը {փոխուած} են: Մենք չենք ուզում մեղադրել կատ

Թէ աշխարհն իւր գործերով Բոլորովին {փոխուել} է: Աշխատում ես մի կերպով

, այդպէս չէ. Հայերի համար եւս մի փոքր {փոխուել} է աշխարհը։ Ճշմարիտ է, եւ ո՛վ կարո

ւ, եթէ երկու բանի նախնի յարաբերութիւնը {փոխուել} է, հարկ է, թէ այդ բաներն են փոփոխութե

իշողութիւնը մեզ վկայում են, որ շորը չէ {փոխուել}, ապա ուրեմն մենք ենք փոխուողը, այսինք

ել։ Երբ առաջին անգամ լսեցի այբի ո կամ ե {փոխուելը} (նոքա չեն ասում՝ լաւ, այլ՝ լեւ), անգլիա

դրութեան վերայ, բայց ես մի ուրիշ մարդ {փոխուելով} իմ թշուառ կեանքի հանգամանքից, երբ որ կ

ի: Երբ որ երկրագործութիւնը, դրամի հետ {փոխուելու} նիւթերի մշակութիւնը, ընկնի, երբ այդ ն

եթէ երկրագործութիւնը ծաղկի, դրամի հետ {փոխուելու} նիւթերը առատանան, դրամը չէ կարող կենտր

ինչ կայ, - ասում է նա Գարեգնին, - բանը {փոխուեց}, ճար ունիս տես. Արշաւրի միտքը ընչանք

նից յետոյ այդ երկու աշխարհների պաշտօնքը {փոխուեցան} եւ ռէվոլիւցիօնը իր կարգով ազդեցութիւն ո

ւեցաւ Աստուծու եւ դէպի անմահական վիճակը {փոխուեցաւ} ։ Նո՛յը, շատ ժամանակ, մինչեւ հի՛նգ հ

ատիոսը հազիւ թէ հասել էր իւր նպատակին, {փոխուեցաւ}. նա մի այլ մարդ դարձաւ բոլորովին, նոր

րդու տեղ քսան հոգի նստի, բոլոր բանը կը {փոխուի}, մոռցաւ, որ քանի իւր հասկացողութիւնը

արօտութիւն այն նիւթերի, որոնց հետ պիտի {փոխուի} դրամը. այստեղ կամքը կամ հաճոյքը հանդէս

, բայց խեղճութիւնը դէպի թշուառութիւն կը {փոխուի}, եթէ եւրոպական ընտանեկան բարքի զեխութի

է: Մի վայրկենում հարիւր տեսակ կը {փոխուի}, բոլորը յառաջանում է նորա հոգու վրդովմ

նց մտքումը դրած խնջոյքը դէպի տրտմութիւն {փոխուի}, իւր կարգով սկսեց գործ դնել իւր արհեստ

որ հրամայում էր պղնձին կամ երկաթին ոսկի {փոխուիլ}, եւ անշունչ մետալը հնազանդւում էր քո ի

տնի է, թէ լեզուն չէ կարող կազմուիլ կամ {փոխուիլ} մի անհատի կամ խմբի ցանկութեամբ եւ կամքո

ով մեր անձին իրաւացի ազատութիւնը, չենք {փոխում} մեր ուղիղ կարծիքը: - Ուղիղ է թւում

ար, տեսայ, որ շատ վաստակած, հազիւհազ {փոխում} էր քայլերը։ Նա չնկատեց ինձ, որովհետեւ

րը խօսելով մխիթարուելուց յետոյ՝ իսկոյն {փոխում} է բերանը ( տե՛ս երես 504), եւ ահա նոր

գտանուելով որեւիցէ նշանաւոր գործերում, {փոխում} են իւրեանց մտքերի տրամադրութիւնը ամենեւ

ազգութիւնը ազատութիւն չէ ժողովրդին. նա {փոխում} է միայն նորա լուծը։ Մեք դրականապէս թշն

տ անգամ մի այսպիսի իրողութիւն բոլորովին {փոխում} է բանի ընթացքը, ա՛յլ ուղղութիւն է տալի

թիւնքը ազդեցութիւն ունին նորա վրայ. նա {փոխում} է օրէնքը, սրբագրում է սահմանադրութիւնը

օրէնքը, սրբագրում է սահմանադրութիւնը, {փոխում} է եւ գահակալութեան յաջորդութիւնը, ինչպ

II-ի եւ Վիլհելմ III Օրանժեանի ժամանակ, {փոխում} է կրօնը, ի վերջոյ ինքը պառլամենտը եւ "

քը դարձեալ հնազանդում է նորան. վերստին {փոխում} է օրէնքը եւ այդ նոր օրէնսդրութիւնը նոյն

մի ժամանակ իբրեւ ծառ, իբրեւ բուսական, {փոխում} են իւրեանց ձեւը, շատ անգամ եւ բաղադրու

ծերը. նոր օրէնքներ դնում էին եւ հիները {փոխում} ։ Յիսուսեանների գլխաւոր խորհուրդը ա

տ եւ կամակոր մարդը, որ մի քայլ եւս չէր {փոխում} առանց Յիսուսեանների կամքին։ Այս մարդը

V. 4.  Հայր Լետելիէն ինքնակամ {փոխում} էր Արեւելեան Հնդկաստանի Ֆրանսիացոց պատկ

ի մէջ եւ ամբողջ տարին տասներկու տակառ է {փոխում} զանազան գոյներով, ամիսը մի տակառը իւր

" աշխար ", որ շատ խորթ է ու շատ անգամ {փոխում} է բառի նշանակութիւնը։ Եթէ ժողովուրդը ա

ր շորը չէ փոխուել, ապա ուրեմն մենք ենք {փոխուողը}, այսինքն՝ մեր հայեացքը։ Հայեացքը մի

ուցանել զկրօն, որով մտօք եւ միանգամայն {փոխուցեալ} եւս 'ի ձեռաց Պատրիարգին Հայոց հուսկ ուր

րեկամ Միքայել Նալբանդյանը Հասցես {փոխված} է. На Большой Дмитровке, в доме

արդացել, որ այն ժամանակներից շատ բան է {փոխվել}, իսկ ինչու անցյալը ցույց տալ իբրեւ ներ

դառնում բայը միայն ներգործականի եչը ինի {փոխվելով}, օրինակ՝ գործեմ-գործիմ, բայց նոր լեզ

հետո տենդս ուժեղացավ, իսկ երեկոյան դեմ {փոխվեցավ} խստագույն պարոքսիզմի, այնպես որ, բժիշ

ամլացաւ ` մրրիկը քեզ եկաւ հիւր, {Փոխվեցաւ} շուտ սիրուն դէմքդ, չկայ հանգիստ քեզ եւ

թյունը չկա. ձայն կա, որ Լանսկոյն պիտի {փոխվի} եւ նորա տեղը, ասում են, որ պիտի կարգվ

բառի վրայ մէկ վանկ է աւելցուցել, նու է {փոխվում}, եթէ հետեւեալ բառը ձայնաւոր տառով է սկ

պէս զգալի փոփոխութեան։ Նորա համար, որ {փոխւում} էին արտաքին ներգործողքը նորա վերայ, եւ

ել դորա վերայ: Չէ՛, եւ եղանակները {փոխւում} են, եւ ինքը՝ երկրագունդը, ենթարկւում

ր դրամի գինը մի օրուայ մէջ այնքան անգամ {փոխւում} է, որ ո՛չ առնողը գիտէ նորա րոպէական ար

ւթեան հիւրընկալ գիրկը, յարաբերութիւնքը {փոխւում} են. ե՛ւ միջնորդը, ե՛ւ մեծ վաճառականը

րտութիւնը օրացուցի պէս, տարին մի անգամ {փոխւում} է. հարկ դիպուածներում եւ ամիսը մի անգա

յն ժամանակ ե՛ւ վեվ է աւելանում, ե՛ւ եչը {փոխւում} է ինի. ինչպէս՝ գրում եմ-գրվում եմ, գրել

էր, զգում նա իւր մարմնի մէջ, որ յետոյ {փոխւում} էր դէպի նոյն չափով ջերմութիւն, որով նո

, երբ արդեն նորա վառ աշխոյժը եւ եռանդը {փոխւում} էր դէպի մի սառն քաղաքականութիւն։ Այս գ

կանին, բայց նորանցից յետոյ ամենայն բան {փոխւում} է։ Լայենէզի սառն քաղաքավարութիւնը իւր

ւմ էր, որ նորան տայ իր քոյրը, յանկարծ {փոխւում} է եւ դառնում է Սօսին մահաբեր թշնամի: Թ

ւանդութիւնը գրեթէ անարատ մնալով էապէս, {փոխւում} է նորա ժամանակը. այսինքն մի անցք, կամ

ողջ ազգի սեփականութիւն, կազմւում է կամ {փոխւում} է նոյն իսկ այդ ազգի միջնորդութեամբ, որ

ցիլ է կամ ինչ եղիլ է տեյին, չէ, միայն {փող} խարճած պերածներս անոր համար է, որ պակա

ւմ եմ հրամանիդ: Ինչ որ մինչեւ այժմ {փող} եմ ստացած Ֆեոդր Միխայիլիչից, այսինքն 2

ստացածովդ իսկույն տնօրինություն գործես {փող} հասուցանելու, հիմնավոր պատճառը կիմանաս

մի կոպեկ օգուտ չկա. 340 ստորագրությանց {փող} է ստացել եւ 600 մանեթ պարգեւ. տպագրութ

ախսեր եմ փաթաթում քո վզին, բայց արդյոք {փող} ունե՞ս. առանց այդ էլ ասում էիր, թե այ

Իսահակի հետ ապրում. ինչը նրան ստիպեց, {փող} չունե՞ր, ինչ է: Կարծեմ նրանք այնքան մ

՝ անձինք՝ մեզիմէն պատիւ կառնուն, {Փող} շատ ըլլայ՝ ուտենք հագնենք՝ գինին խմեն

Յովհաննէս Պօղոսեան Չուվալեան 6 օրինակի {փող} 2 օրինակ Իզմիրեանցին 1 օրի[նակ] Աջեմե

արկացած գանչեց գլուխը քերելով. - {Փող} չկայ այժմ, դժուար ժամանակ է, եւ չնայե

նանք՝ սպասելով հրեշտակապետի որոտընդոստ {փողահարութեանը}: Պատուելի՛ ընթերցող, ես քո մօտ չե

ւմ է, Յիսուսեանք էին նորա քարոզիչքը եւ {փողարքը} ։ Նոցա միջից մանաւանդ երեւելի եղաւ Հենր

ջ. չե՞ն ցանկանում արդյոք նրանք եւ ա՛յդ {փողերը} քամու բերանը տալ՝ եկեղեցական կապիտալնե

նկման: Բայց թէ ո՞ւր էին գնում այդ {փողերը} եւ ինչի՞ վրայ գործադրւում, վերին աստիճ

ձակենք տպարանից: Սպասում եմ Հնդկաստանի {փողերի} մասին թղթերի օրինակին, որ կարողանամ առ

ով թույլ է տվել իրեն կասկածել Կալկաթայի {փողերի} իմ կողմից բերելու նկատմամբ, այնպիսի հա

առավել եւս պետք է ուրախանանք եկեղեցական {փողերի} [խնդրի] հարություն առնելուն, քանի որ ն

Ճեպըդ նայէ թէ որ լի՛ք է ոսկի արծաթ {փողերով}, Փիլիսոփայ գիտնականէն դու միշտ վե

ռաջաբանեալ հեղինակիդ ի սկզբան մատենկացս {փողէ} զանձնէ մաքրեալ զնորն հայախօսութիւն ի բա

, արդի հեսապ կանիք եւ կուտաք եւ իրեմեն {փողը} ստացածին ձեռագիր թող տա, եւ դուք առաջի

բայց մարդը տահա վերուցած չէ ապրանքը եւ {փողը} տված չէ: Սրբազանի բաները նույն դրո

րյանք տպեցինք, մինչեւ այժմ տպագրության {փողը} չենք ստացած եւ այդ պատճառով գտանվում են

շուտով գնալու է, միգուցե քո ուղարկելու {փողը} դեռեւս ուշանա, ահա, եղբայր, իմ որպիս

սիսի սրայի բանը վերջացավ: Զանֆդլեբինին {փողը} տվել եմ. շլյափը բերող չկա, Պետր Նիկոլ

րյանց մակագրով հանդերձ պատրաստ թողեցի, {փողը} 106 մանեթ ուղարկիր Սահակին վերա, նորան

եւ 100 մանեթը ճանապարհի ու համալսարանի {փողը} տալու համար, եւ նա ինձ ասել, թե ոչ մի

հարցին, թե տանից ստացե՞լ ես արդյոք այն {փողը}, որի մասին գրել էիր, թե՞ ոչ: Պարզ է

չգիտեմ անունս գրել. Ընդ հակառակն {փողը} ճիպումս՝ հազարաւոր ձագ է հանել։

՚ասի, եդ բռբռան Տէրտէրներին տուր {փողը}, Դիր телега-ն ու ճամբէ ` Դէ

յին 43 Սրբազանին, որ Մահտեսիովին տայ {փողը} 22 44 Հայրապետեանցին, դը Պետրովիչի մա

ծի մէջ։ Այդ պարոնները փչում են իւրեանց {փողը}, թէ կայ չկայ հին լեզուն էր, որ պիտոյ

է, միայն աղաչում եմ, նամակս ստացածովդ {փողի} մասին հոգաբարձություն առնես առաջին փոշտ

ին տեսակցության ժամանակ դու ասացիր, որ {փողի} կարիք ունիս. ի՞նչ է՝ ստացա՞ր, թե ոչ

յստեղ, օտարության մեջ, կարող ես առանց {փողի} մնալ, բացի այդ ընկնել նաեւ պարտքի մեջ

Ինչո՞ւդ է պէտք գրել կարդալ՝ որ մէկ {փողի} չի արժէր, Գլխիդ հազար գիրք ժւղովե

ցուցութեանց առ ի մտածողացն կողմանէ, եւ {փողին} զհնախօսութիւն անվերջ կամակորութեամբ, ո

ուն, որպեսզի ես կարողանամ ինձ մոտ եղած {փողից} քեզ ուղարկել. նրանք այնպես էլ, արդեն

կեցեք, կամ Ավետիքին գրիլ տվեք, եւ մեք {փողն}, ո՛րքան է նե, անպատճառ առաջի փոշտով կ

նակն, որ 9 ռուբլի քանի կոպեկն թանսուխի {փողն} առնէիր, եթէ առիր, լաւ է, բայց եթէ չե

բ կատարեցի այդ եւ չեմ կասկածում, որ նա {փողն} ստացել է, եւ հարցնում եմ ոչ թե դրա համ

ստացած 700 մանեթը, եթե ստուգապես հորս {փողն} է եղած, ուրեմն ես ընդունում եմ իմ հաշվ

ու միշտ վե՛ր ես՝ իմ խելքով՝ Զերէ {փողով} ամեն բանը կը լըմըննայ աշխարհիս, Բ

լա խէր ա ըլնում. քաղքումն ամէն բանն էլ {փողով} ա, գեղըցուն էլ ունի ո՛չ. մերն ա որ մէ

ն էլ չենք կարում եօլայ տանել, ամէն բան {փողով} ենք առնում ": Ինչի՞ պիտի այսպէս լ

գայլոյն, նա զի եւ ինքեանք ոչինչ նուազ {փողոտեն} զգառինս մակաղեալս ի վայրի հանգստեան Հայ

լոր ազգը եւ կատաղի ճիւաղի պէս, փողոցից {փողոց} եւ տունից տուն վազելով դիմել մինչեւ ոստ

կ եւ հասարակ քուչայ, արեւմտեան կողմն է {փողոց} վաճառի, որ Չինի բազարի սկիզբն կոչի, ո

ո՛ն, այստեղո՛վ ", ձայնեց, ( Ռիշըլեօ {փողոց}, համար յիսունվեց): - Հը, ի՞նչ կայ

Դու չես իրաւ մայր քաղաքիս մի նշանաւոր {փողոց}, Բայց կարող ես յայտնի ասել, թէեւ

, Տուն դառնալուց, մտաւ նա մի մութ {փողոց}. Պատահեց մի վարձով բռնած աւազակ,

այական խնդիրները դարձեալ լռութիւն: {Փողոցը}, որով գնում էին այս երկուքը, դատարկ է

ք պատուհանով, որ նայում էին դէպի ցեխոտ {փողոցը}, որովհետեւ աշունը շատ առատ էր եղել իւր

եկեղեցին հայոց ի " Չինի-բազար " ասացեալ {փողոցի}, որ գրեա՛ թէ առաջինն է ի Կալկաթա, ո՛չ

Դեռ ես այր մարդիկը պատահում են միմեանց {փողոցի} մէջ, վաճառանոցում կամ ղահուէտնում, իս

տ, որքան քո տանից դուրս գնալով երեւիլը {փողոցի} մէջ: - Արի քո հետ խօսիր, ի՞նչ մա

ւմ են Բէգզադէին, որ նա քաղաքի նշանաւոր {փողոցի} մէջ՝ իւր վաճառանոցի առաջեւ, օր ու ցեր

ւթիւն կայ եւ ոչ ոճ, գործ են դրել միայն {փողոցի} խօսակցութեանց ձեւ, զարմանք չէ, եթէ ժո

յս դիպուածի համար պ. Նաենափետս անունով {փողոցի} բանաստեղծը, եւ որ սրբագրել էր մեծ աշխա

էր փոքր առ փոքր գետինը առնուլ: Դատարկ {փողոցի} մէջ լսւում էր մի բարձրաձայն երգեցողութի

ց ոգեւորուելով ցոյց էր տալիս անմարդացած {փողոցի} պատերին իւր երաժշտական քանքարը: Այ

որ միեւնոյն ժամանակ պատկանում էր երկու {փողոցի}. նորա պատուհանքը նայում էին դէպի արեւե

էս ահա սորա տունը գտանւում էր մի աննշան {փողոցի} մէջ, քաղաքի ծայրումը. շինուածքը փայտե

տկուած էր անձրեւի շարունակ գալուց, այդ {փողոցի} փայտաշեն եւ կեղտոտ տների տեսքը, առաւել

լը, համարեայ թէ պաշտօնական լուր էր այն {փողոցի} պառաւների բերանումը, որոնք աշխարհի երե

էր համարել պատսպարան գտանել անմարդացած {փողոցի} մէջ: Ճշմարի՛տ է, Մանուշակը Շահումե

ի րոպէ ուշացայ, բայց ես չեմ մեղաւորը, {փողոցի} անիծեալ պահապանը կանգնած էր ձեր պարտիզի

միջոց սպասեցի, մինչեւ որ պահապանը գնաց {փողոցի} միւս ծայրը, որ ես կարողացայ ցած իջանել

մն քնաթաթախ ձայնարկութիւնը ընդհատում էր {փողոցի} լռութիւնը: VI Միւս առաւօտը այն գիշե

վ մի ենիչերու, սպանել է տալիս խոհարարը {փողոցի} մէջ անողորմաբար, եւ ինքը մնում է տէր բ

արտել բոլոր ազգը եւ կատաղի ճիւաղի պէս, {փողոցից} փողոց եւ տունից տուն վազելով դիմել մինչ

ան, այսօր առաւօտ ձեր տան մէջ, եւ այժմ {փողոցից} լսելով, նկատեցի ձեր երգածը, ձեր կոկոր

նցած, հեռացած լինելով Թիւթիւնճի-օղլուի {փողոցից}, երբ աչքը բարձրացնելով չորս կողմը նայե

եւ շեմքի վերայ երեւեցաւ այն մարդը, որ {փողոցից} մտել էր սոցայ բակը: Մանուշակը այլայլեց

րէք, ողորմաթեօ՜լն արէք, - ասաց մի ձայն {փողոցից}, պատուհանի տակում: Մանուշակը դուր

կաւ բակը... Մութ եւ մառախուղ: {Փողոցից} լսւում էր պահապանի ձայնը, որ քնաթաթախ

-լա-Ֆօրս եւ Միրաբոյ մարկիզները։ Մի նեղ {փողոցից} դէպի միւսը շուռ գալու ժամանակ դուրս եկա

յտանում է պարսպի միւս կողմում, որ դէպի {փողոցն} էր նայում: Խեղճ Մանուշակը ուշաթափ ընկա

միայն անարժան, այլեւ ամօթ եմ համարում {փողոցներ} չափել դատարկ նորասիրութեան պատճառով: Ե

որի պատուհանքը նայում էին դէպի զանազան {փողոցներ}, երբէք չէր կարելի ձանձրոյթ զգալ, որով

շնորհաւորողքը գլուխ կոտրելով չափում են {փողոցները}... Ես, տկար կազմուածքի տէր մարդ լինել

ել էին արքայական գահի վերայ, երբ բոլոր {փողոցները} եւ տուները, մինչեւ անգամ այս անբան գոյ

մբ խաբուած անզէն մարդիկը: Երբ լցուեցան {փողոցները} նոցայ դիակներով, սկսան ճանկերով ետ քաղ

արիւնը թափւում էր, տները այրւում էին, {փողոցները} լցուած էին դիակներով, ո՛չ ոք չգիտէր,

էմմանուէլը ման էր եկել համարեա թէ բոլոր {փողոցները}, տեսել էր բոլոր եկեղեցիքը, վաճառանոցն

ւոր արձագանք: Պատնէշներ շինեցին, {փողոցների} սալայատակները կողոպտեցին, աղաղակ, խռո

երս են գալիս նոքա կարգով, եւ նոցայ հետ {փողոցների} գիշերաշրջիկ սրիկաները եւ սկսում են ճակա

, Երբ նա փառքով ու պատուով Ման էր գալիս {փողոցներում} Իւր սեպհական կառքերով. Այժմ, վախով նա

օսքերի բղխելու վրայ, հրապարակներում եւ {փողոցներում} միայն այս բանը միմեանց հռչակելով եւ ուր

ած հետը։ Կոշտ շորեր հագած ման էր գալիս {փողոցներում} ՝ ողորմութիւն հաւաքելով։ Ոչ ոք նորա մօ

հանդերձը փոքր ինչ կարգի բերեց եւ սկսեց {փողոցներում} եւ հրապարակներում քարոզել ժողովրդին։

սեր լսելու համար, ուր եւ սկսեց քարոզել {փողոցներում} եւ հրապարակներում։ Նա ո՛չինչ չ'գիտէր.

, գ) պարտական են ուսուցանել ժողովրդին {փողոցներում} եւ հրապարակներում եւ դ) առանց ամենայն

ջ, քարոզել ժողովրդին հրապարակներում եւ {փողոցներում}, թողութիւն տալ մեծ մեղքերին, մինչեւ ա

րարկուի մէջ, գնում էր Թիւթիւնճի-օղլուի {փողոցով}: Երեւում էր, որ այս մարդը մի մտածմուն

դուռին, մինչ Շահումեանցը նեղ եւ ցեխոտ {փողոցով}, փաթաթուածI իւր վերարկուի մէջ, գնում

ր, այստեղ Գլազունովի մոտ կա, Սադովայա {փողոցում}: Ի դեպ, ես շարունակ ծախսեր եմ փաթաթու

մ, թե եղբոր, ինչպես ասում է Անանիան՝ {փողոցում}: Վայ ինձ, եթե Անանիան Մոսկվա կմեկ

ուրս՝ Գըռընել ասացեալ արուարձանի Վիօլէ {փողոցում}: Վարձով բռնած տունը վարժարանի համար,

, - " Բան ու գործ չունին, վազում {փողոցում} "։ Քանի որ իւր գործն մեր ու

Եւ թէ իսկոյն նոր ծանօթ մեզ պատահի {փողոցում}, Նորա տեղը աներկբայ նա կը բռնէ մե

թէ լինէին Նորա ձեռքում խաղալիկ... Այժմ {փողոցում} քնում է նա Խոնաւ պատերի տակին. " Ողորմ

ն, եւ զներողութիւնսն ՚ի հրապարակս եւ ի {փողոցս} արկին ի վաճառ, յաճուրդ զշնորհս Աստուծո

ԺԱ. ՅԻՇԻ՛Ր ԻՆՁ Արուսեակը արշալոյսին {Փողփողելիս} լիալոյս Արփին լերանց գագաթներին Շողշո

, Նուիրական մեր նշան, Թո՛ղ {փողփողի} թշնամու դէմ, Թո՛ղ կործանուի Աւստր

ԱՅՍ Է ԻՄ ՀԱՆԳՍՏՈՒԹԻՒՆԸ Արփին ինչպէ՜ս է {փողփողում} Անձրեւներից, բուքից յետոյ. Տերեւն ի

անպարծանք դրօշները նոցայ գլխի վերայ են {փողփողում} մասնաւորապէս: Մեր դրօշը յայտնի է ար

Լուդովիկոսները, Դիւբարրի, Մենթնոն եւ {Փոմփադուր} սիրուհիքը: Ամեն մի սենեակ, ամեն մ

ւերացուցանելոյ նորին վեհափառութիւնն ընդ {փոյթ} գրելոց է զառանձին զթուղթ առ պայծառափայլ

ործութեանց արանց, որք զանխուլ յազգէն, {փոյթ} ունին զսեպհականութեանց նորա, յայնժամ,

րութիւնեան, թէ երկոքին անգլիացիք, ընդ {փոյթ} զրաւեալ ՚ի կենաց, թողեալ են զողջոյն զկ

րութիւնեան: Առաջին երկուքն մեռանին ընդ {փոյթ} եւ մնայ միայն Կիրակոսն Յարութիւնեան:

: Թող բամբասուինք ճշմարտութեան համար, {փոյթ} չէ, միայն թէ Աստուծոյ ձայնը չասէ մեր ս

անգամ, թէ կամիս Շահզադէ ասեն, ինձ ինչ {փոյթ}: Իմ Յիշատակարանիս ընթերցող երկու հարիւ

ակուի խաւարի ամբարտաւանութեան եղջիւրը: {Փոյթ} չէ՛, որ այս րոպէիս վատամարդիկ են դարձա

յդ նահատակները խաժամուժ ամբոխի աչքում։ {Փոյթ} չէ՛, որ մի տեսաբանական խաբէութեամբ ( о

ա դէպի մեզ ատելութեան փայլակները։ Ի՛նչ {փոյթ}, միանգամ ասացինք, որ յիմարի դատաստանը

գիրք, մի լրագիր, որ գովում էր նորան. {փոյթ} չէ, որ այդ սուտ, խարդախ եւ երեխայական

յական գովասանութիւնը մահադեղ էր ազգին, {փոյթ} չէ, որ նա, լսելով այդպիսի գովասանութի

է, շատ պարապած ես եւ ժամանակ չունիս։ {Փոյթ} չէ, թող սրտերս մօտ լինին միմեանց: Ես

այց իրաւունք ունի մեր կողմից պահանջելու {փոյթ} եւ խնամք իւր վերայ: " Հայաստանը ոչինչ

ն լինում է՝ աշակերտ հեղգ առ ուսումն եւ {փոյթ} առ ի վարդապետել, նախ քան զտեսութիւնն ա

ս շատ ուրախացայ՝ կարդալով այս նամակը. {փոյթ} չէ, որ առաջին անգամ մի փոքր անհարթ է գ

թղթադրամ, որ ստացել էր պարոնից: - {Փոյթ} չէ, - պատասխանում է գործակատարը, - մի

ել իմ հայրս, իմ պապս: - Ինձ ի՛նչ {փոյթ}: Բռնակալութիւնը, որ նոյնն է, թէ աւազ

խօսելու սովորութիւնը: - Ինձ ի՛նչ {փոյթ}, դու կենդանի չես, - կրկնում է նա ամեն

ի արդարութեան քննի՞չը: - Քեզ ի՞նչ {փոյթ}: Եւ այն օրից, երբ կառավարութիւնք

Եւ ի յերկիր ի խոնարհ Անգրէն լինի {փոյթ} ուղւոյ: Ոչինչ գիտէ մերս Ադամ,

րանաց սրտին, յաւելոյր ՚ի բողոքանսն ընդ {փոյթ} խափանել զօրագիրն Հիւսիսափայլ, եւ զիս ա

ռ Տեառնդ, համարձակիմք յուսալ, եթէ ընդ {փոյթ} ձեռն ի գործ լիցի Տերութիւնդ, ո՛չ միայն

Թեթեւ ու ծիծաղաշարժ, Փորերս {փոյթ} չէ թող շարժ գան։ Հանգստութե

Եւ թէ բաղդը ինձ սրիդ տակ ձգել է, {Փոյթ} չէ. բայց ես ինձ չար առնել չեմ կարող,

մինչեւ շոգենաւի աստիճանին հասնելը, այդ {փոյթ} չէ, հերիք որ մի անգամ կատարուել է եւ ա

ն մեր խօսքերը եւ արդարացնելու մեր անձը. {փոյթ} չէ, որ այն ժամանակ դրած կը լինինք հողի

է, փորը կուշտ, արծաթը շատ, նորան ինչ {փոյթ}, որ ազգի զաւակները իւրեանց անդաստիարակ

մ հետ, եւ այդ բանը բերել է իմ գլուխը: {Փոյթ} չէ, դրացի, ես մի օր քո դրան առաջեւ եւ

վդ համատարած Զազգ մեր արտահալած {Փոյթ} գումարէա․ Յաշխարհ Արարատեան, Ի

աւ: Է՜հ, այր մարդիկ չե՞ն, նոցայ ի՞նչ {փոյթ} է, բոլոր տան կառավարութիւնը մեր գլխին

հետ: Այդ լաւ չէ՛, զաւա՛կս, քեզ ի՞նչ {փոյթ} մտածել, մեք ամենայն բան կը հոգանք, հա

եան կամ ո՞րի տուն, պատասխանում են, թէ {փոյթ} չէ նորան եւ թէ նա ստանալու էր իւր կրկին

կարող է յետացնել մինչեւ մի երկու տարի, {փոյթ} չէ. իմ հայրը եւս քառասուն եօթն տարեկան

ին այդ ընկերութեան մէջ, եւ այդ միջոցին {փոյթ} չէ, եթէ գրում են եւ տպում են, թէ Հայո

էանց գնաց եւ եղեւ ի մոռացօնս ազգին, զի {փոյթ} չեղեւ [պատուելի հեղինակիդ] խօսիլ ընդ ազ

եւ, որ ստացեալ զաշակերտս իբր վաթսնից՝ {փոյթ} ի մէջ առնու կրթել զնոսա յուսումն " եւ ի

անձուկ փափագանաց սրտիցն լնուլ ըղձանան, {փոյթ} լինին ի վարդապետել որպէս ծարաւի ոք տօթա

ին ի վարդապետել որպէս ծարաւի ոք տօթակէզ {փոյթ} լինի ի՝ կենդանի յառաջիլ ջրոց հոսանս:

պատմութեան Հայոց արարելոյ ի սմանէ, եւ {փոյթ} լինի ի լրացուցանել զթերութիւն թարգմանու

զի եւ նոքին իսկ ըստ պարոն Պալդազարեանի {փոյթ} տարան զնոր բարբառն ազգային ի յարգի կացո

արդիս հանդիսացեալ ազգի մերում, որոց չէ {փոյթ} գալուստ գայլոյն, նա զի եւ ինքեանք ոչին

ի, հազիւ գիտէ գրել եւ ընթեռնուլ։ Ի՛նչ {փոյթ}. մի քանի ժամանակից յետոյ բոլորը կ'իման

ովրդին թողուլ այդ վնասակար բաները, ո՞վ {փոյթ} տարաւ ոչխարի առողջութեան եւ ապահովութեա

անկաջին ծանր է եւ անբնական. - ինձ ի՛նչ {փոյթ}, - ես բուն հայերէն եմ խօսում. ժողովուր

ութիւնը մօտ է եղած տաճկականին, ինձ ինչ {փոյթ}. կամ ինչ օգուտ իմ բուն հայկական ձեւերո

եւ կրթութենից։ Ծնողի գլխաւոր ջանքը եւ {փոյթը} պիտոյ է լինի յառաջ հոգաբարձու լինել իւր

բարկանար մի այդպիսի մարդու վերայ։ Ձեր {փոյթը} չէ ամենեւին, եթէ մի մարդ չէր պահում Աս

ու արժանաւորութիւն ունին: Վարսաւիրայի {փոյթը} չէ, թող հիւանդը բարակացաւ ունենայ, թո

տեւ դառնալու էր ինձ թշնամի, այդ եւս իմ {փոյթը} չէ. պատճառ, այն փառք ու պատիւը եւ այն

ճարտարութեան մասին: Բայց Պ. Արամեանի {փոյթը} եւ ջանքը, այլեւ պատրաստականութիւնը ընդ

ուն. այս պատճառների հիման վերայ առաջին {փոյթը} պիտի լինի նախ եւ յառաջ կենդանացնել մայր

ն, որ այդ օտար դրացու կամ հարստահարողի {փոյթը} այն չէր, որ Հայերը հասանելու չէին փրկո

կամ պակաս չէ մասնաւոր անձնապաշտից, որի {փոյթը} չէ, եթէ նորա ընկերը, նորա աչքի առջեւ

իւն: Բայց չարագործը եկեղեցական է, մեր {փոյթը} չէ. մեք կը դատապարտենք նորան պատմութեա

մար, դատապարտելու եւ պատժելու: Մեր {փոյթը} չէ, եթէ, ոտքից մինչեւ գլուխ միստիկակա

, որպէս անմերձենալի մարդերի վերայ. մեր {փոյթը} չէ, եթէ միւս կողմից Կրօնական ժողովը իւ

երազում անգամ չտեսած գործի մասին, մեր {փոյթը} չէ. մէք մեր կողմից հոգու ամենայն զօրու

ուցանէ: " Աշակերտք հեղգք առ ուսումն եւ {փոյթք} առ ի վարդապետել, որք նախ քան զտեսութիւ

մբ եւ եթ, այլ զի գործք նոցա ծածկին ընդ {փոշեաւ} վանօրէից Հայաստանի, կամ ընդ փլատակօք ն

լի է ուղղակի ասել, որ 1/4-ը ամբողջապես {փոշի} է, եւ ես պետք է փոշին առանձնացնեի, որ

Պիսակ ուլանները բռնում, հանում են {փոշի}: Պատերազմական վաշտերը կարգով գալ

յլի շարական: Հարաւ հիւսիսից {փոշի} բարձրացաւ... Շառաչիւն զէնքի... մ

որ չէ դիմանում այդ հրափորձութեան իբրեւ {փոշի} ցընդեցնում է օդի մէջ՝ մաքրելով գիտութի

ձ, այժմ դարձել էին իմ աչքում փսխողական {փոշի}. նոցա իմ մօտ ներս մտանելը ատելի էր ինձ

ւն վերադառնալով բարձրացրել էին մի թանձր {փոշի}, որ քամի չլինելուց բաւական երկար մնում

: " Դնէ զձիւն որպէս զասր եւ զմէգ որպէս {փոշի} ցանեաց: Արկանէ զսառն որպէս պատառոտ առա

երեալ ի խելացնոր յուսահատութիւն յօժարին {փոշիանալ} հնախտութեամբ, ըստ որում նորն լեզու չէր

չի... չարեն կտրեց խեղճ երիցի, քո՛ռ {փոշիման} եկաւ տեղը կաննեց, ու թու՛, թու՛, ասե

1/4-ը ամբողջապես փոշի է, եւ ես պետք է {փոշին} առանձնացնեի, որովհետեւ խառնած հավասար

նոր է զարթել Դարաւոր քնից, Հին {փոշին} նոր է Թափել վերայից: Քո օ

է զարթել Դարաւոր քնից, Հին {փոշին} նոր է Թափել վերայից:

եղբարք, Թափենք նոցանից հնութեան {փոշին}. Նորանց յիշելով արդեօք մի նոր կե

քո չուառական.. Համբուրում եմ քո {փոշին} անարատ... " Յետո՞յ, մի ամբողջ գ

-ին լուծողութիւնը շարունակւում է, թէեւ {փոշին} չեմ ընդունում, թէեւ երէկ էլ միայն մի ա

, ձեւացուց, որպէս թէ սրբում էր ճակատի {փոշին} կամ քրտինքը: Երբեմն, արտասուքներ, որ

Ի՞նչ ես առնում այդտեղ, Մանուշակ: - {Փոշին} մաքրում եմ պատկերի վերայից, հայրի՛կ, -

եցիր իմ վրայից երկու երեք հազար տարեկան {փոշին} եւ էլ հանեցիր կեանքի աշխարհը, ուրեմն պ

ով ( Price): Այս բժիշկը պատրաստում էր {փոշիներ}, սպիտակ եւ կարմիր, եւ դոցա միջնորդութ

յլ պատճառք: Ժողովը ժամանակ տուեց նորան {փոշիներ} պատրաստելու համար, եւ հետեւեալ տարումը

ւ, նա պատասխանեց, թէ չունի այլեւս այն {փոշիները}, առանց որոնց անհնար էր․ բացի սորանից մ

տուգիւ կորած են ձախողակի, կա՛մ թաղուած {փոշիների} եւ փլատակների տակ, պատշաճաւոր հոգողութ

Բացակայութեան ժամանակ ճանապարհորդութեան {փոշիների} միջից եւս կ՚աշխատենք լսելի կացուցանել մ

ան ծուխի եւ թափառական ճանապարհորդութեան {փոշիների} մէջ, երկար ժամանակ կարողանալու չէին ու

շակագործեց ու հանեց Հայոց լեզուն դարերի {փոշիների} տակից։ Այստեղ կեանք, կենդանութիւն, շ

արժա՛ն է քրքրել եւ դուրս բերել դարաւոր {փոշիների} տակից, բայց աւանդութիւնք ենք ասում, ո

ծ կամ մեռած եւ արդեն հազարավոր տարիների {փոշիներով} ծածկված գրականություններին, որոնք եղած

արտել էր եւ թաղել էր հազարաւոր տարիների {փոշիներով}: - Նա աւանիկ գիտուն ասացեալքն հայո

, լցուած լինելով ածուխի եւ այլ կեղտերի {փոշիներով}, կազմում էին զանազան ուղղութենով սեւ գ

երով եւ խեղդեն գիտութիւնը իւրեանց գրերի {փոշիներով} ։ Արդարեւ, ուր որ հասանում էր Յիսո

ղջութիւն, որ երբեմն կար եւ որի դարաւոր {փոշով} ծածկուած յիշատակարանների վերայ բաբախում

եայ խաչ Քրիստոսեան։ Դարաւոր {փոշով} ծածկուած Տաճարի պարսպի տակ Կա

ութեամբը փառաւորում էին քո մոռացուած ու {փոշոտուած} անունը, որի յիշատակը անգամ ջնջուած է ք

մտան Սուրբ Գէորգի եկեղեցու բակը. նոցա {փոշոտուած} հանդերձներից, երկայնացած մօրուքներից ե

ղջ հասուցին իւրեանց կտրիճ տղամարդերին: {Փոշոտուեցան} եւ ծխոտուեցան սենեակները եւ առագաստները

ժմ ջարդ ու փշուր խորտակված թավալվում են {փոշու} մեջ: Երեւում է, որ սորանից իբր երկու

նորա լցուած աչքերից եւ թաղուեցան գետնի {փոշու} մէջ: Այո՛, - ասաց նա, նայելով իւր ար

սրտի, բայց դուք թաղուելով այս ոտնակոխ {փոշու} մէջ, տեղիք էք տալիս, որ աւելի տխրութե

Բայց արդ բարձրացաւ Հնութեան {փոշուց}, Յաղթանակ կանգնեց Սիրական լեզո

Բայց արդ բարձրացաւ Հնութեան {փոշուց}, Յաղթանակ կանգնեց Սիրական

յն ժողովրդին, որի արտասուքի համար օտար {փոշուց} աւելի չկայ մի ուրիշ ազնիւ ընդունարան:

լի "] 1 տետ[րը] ստացած կլինիք, 2 էգուց {փոշտ} կընկնի, 3-ը ամսույս 20-ին փոշտ կընկնի

2 էգուց փոշտ կընկնի, 3-ը ամսույս 20-ին {փոշտ} կընկնի. ապրիլի 15-ին կստանաք չորրորդը

Այս խնդրի մեջ, որ այսօր այս թղթիս հետ {փոշտ} տվի, գրած եմ նույնպես, որ եղբորս Ղազա

ր 2-ին եղբօրս տամ, տեսութեան ժամանակ, {փոշտ} ձգելու համար: [Սեպտեմբերի] 2-ին տեսու

րկիմ, զերե հոս չյունքի բոռդո ֆռանք է, {փոշտան}, եթե բասիլքայի վրա դամուշնայի բեչաթն չ

, նա կտնօրինե ըստ պատկանելումն. էգուց {փոշտան} մին ստրախավոյ գիր կուտամ, բայց նա ուշ

ի Վեստնիկ " գրվածեդ գիտեի: Հետեւյալ {փոշտերով} կուղարկեմ մի քանի օրինակ եւս, որ ցրվես

ես ալ հուսով եմ, որ դուք ալ իմ ամենայն {փոշտի} գրած գիրերս կստանաք, որոնց մեջն կհայտն

այր իմ, Գրիգոր Ղազարյան: Սրբազանն այս {փոշտի} Պապային եւ Մկրտիչ վարդապետին գիր գրից,

ներդ ալ այս բաները կհասկանաք: Եթե ամեն {փոշտի} ձեզ նամակ չեմ գրել, այդ եւս զուր տեղը

յդ եւս զուր տեղը չէ. առաջինը, որ ամեն {փոշտի} գրելու բան չունիմ, երկրորդը՝ ժամանակ

քով ինձ գրե, այնուհետեւ տերս գիտե: {Փոշտի} ժամանակն անցնում է, առայժմս այսքան, մ

իրելի քույր իմ Գայանե, Թե որ անցյալ {փոշտի} եղբորս Ղազարոսին գրած գիրիս մեջ խոստացա

. Սերոբի նամակը թուեալ է մայիսի 26-ից, {փոշտի} պատճառով: 25-ին 100 հատ սիգար-ծաղիկ ու

գրած, որով ուղարկեց ձուկ, բակսիմատ եւ {փոշտի} թուղթ եւ այլն: 24-ին տեսութիւն եղբօրս

սորա թուականը դրուած է 17-ը, որովհետեւ {փոշտի} օր է: 17-ին առաւօտ կանուխ բերին ինձ ե

ազանը, ինչպես գրել է նե, ճամփու խարճն {փոշտին} 50 մանեթ կըլլա, 60 կըլլա կամ ավելի, ա

յնպես արժանավոր բան չունեի, բայց մյուս {փոշտին} կգրեմ դարձյալ, ողջ եղիր: Քո անփոփո

ած կատարյալ առողջություն տա: Դիմացի {փոշտին} ալ Բերբերովին կգրիմ, ամենը մեկ օր չեմ

գան դեյին, եւ երբ որ գան նե, ես առաջի {փոշտիվ} իմաց կուտամ իրեն, եւ ինքս ալ կերթամ քա

տացածին ձեռագիր թող տա, եւ դուք առաջին {փոշտիվ} մեզի խրկեցեք, կամ Ավետիքին գրիլ տվեք,

մեք փողն, ո՛րքան է նե, անպատճառ առաջի {փոշտով} կխրկինք ձեզի, այդ մաuի միամիտ եղիք, մ

ս ու հոսեն կհանիմ կտանիմ Քիշնեւ, հոնեն {փոշտով} կխրկիմ, զերե հոս չյունքի բոռդո ֆռանք է

ե ոչ: Խնդրեմ գիրիս պատասխանը առաջին {փոշտով} գրիս, սպասում եմ: Աստված քեզ կատար

ս պռասլետը եւ զապոնկաները, իսկ գիրքերը {փոշտով} կստանաս: Ես դեռ կատարյալ առողջ չեմ

ծ չկա տպարանում: Այս մասին գրել եմ այս {փոշտով} եւ խնդրել եմ պ. Սաղաթել Դավթյան Քայալյ

փողի մասին հոգաբարձություն առնես առաջին {փոշտով} Նարզարյանցի վերա: Հույս ունիմ, որ

ծ գիրիս մեջ խոստացած չլինեի, թե դիմացի {փոշտով} քեզի ալ կգրիմ տեյի, հեչ գրելու ուժ չկա

վհետեւ տեղեկութիւնքդ մթին, ծածկեալ ընդ {փոշւով} գրեա՛ թէ կէսդարեան ժամանակի չեն բաւական

լեզու չոր եւ անծուծ, այլ եւ թաղեալ ընդ {փոշւով} հազարամէից, որպիսի է հինն լեզու՝ ամեն

Ուրիշ բան պետք չէ, քանի մը հատ լիմոն, {փոռթաքալ} կուզենայի ամա, ան ժամանակը պեքիմ տահա

աւանդութիւնը, որ Մասեաց ոտքումը կայ մի {փոս} ՝ դժոխք անուանուած, ուր շատ անգամ ընկն

ր պատմէր մեզ, թէ Մասեաց ոտքումը կայ մի {փոս} ՝ դժոխք անուանուած հնումը։ Դորա մեղաւո

րոնը ասում է. " Եթէ կայ եւս մի այդպիսի {փոս}, ապա ուրեմն Հայաստանը պատրաստել է նորա

Մու՛րճ իմ, մուրճ իմ, փորիր դու ինձ մի {փոս} խոր, Փորի՛ր, մուրճ իմ, մի գրկաչ

նիրաւ կարգը մեր երկուքի մէջ այնպիսի մեծ {փոս} է փորել, որ ես շատ հեռի եմ քեզանից եւ

, Սաղմոսը, Սօսի ծնրադրութիւնից քարերի {փոս} ընկնիլը, Գարեգնի սրտի զեղմունքը, Իւղա

փոսը լցւում է մարդու արիւնով։ Այդպիսի {փոսեր} շատ կան, որ նոյնպէս դատարկ չէին մնում

ի աղիւս եւ կղմինտր շինելու ախոռներից եւ {փոսերից}, բացի կիր շինելու հնոցներից, որոնք,

աննէսի խանութի քամակում գտանուած ահագին {փոսը} լցւում է մարդու արիւնով։ Այդպիսի փոսեր

բ տգիտանալով իւրեանց սնանկութիւնը: Այդ {փոսը} իւր խաւարովը, որ թագաւորում է նորա մէջ

ս եւ կամ ուստի՛ դու եկար, Կամ այդ {փոսը} դու փորում ես ո՞ւմ համար: -

ից եւ չեմ կարող համարձակուիլ անցնել այդ {փոսը}, որ միշտ քեզ հետ լինէի, եւ այսչափիցը

, կը տեսանես, որ այդ քո շատ մեծ կարծած {փոսը} նա մի րոպէում կը լցնէ, եւ քեզ դժուար չ

ետեւ երկբայութեամբ խօսում էր նախասացեալ {փոսի} վերայ: Պ. Իսահակեանցը ասում է, թէ չէ

մ այդ օթեւան: Երբ գնացի ես {փոսի} մօտ նայելու, Սարսափելի մի ձայն եկ

կատաղաբար երկու քոյր Գլորեցին ինձ {փոսի} մէջ. ես ընկայ... Շնչարգելուած ն

ցուցել ենք խռովով, Եւ շատ մարդիկ {փոսն} են ընկել մեր ձեռքով ": Ասաց

ան: 14-ին նամակ ստացայ 11-ից գրուած, {փոստ} ձգած էր 13-ին: 15-ին տեսութիւն եղբօրս

ացայ եղբօրիցս 29-ից գրուած, բայց 31-ին {փոստ} ձգած, ուր գրել էր եւ Սուլթանը: Նոյեմ

ստացայ եղբօրիցս 26-ից գրած թէեւ, բայց {փոստ} ձգած 28-ին: 28-29 լաւ անցուցի գիշերը:

ստացայ եղբօրիցս 5-ից գրուած, բայց 6-ին {փոստ} ձգած: Այսօր գրեցի պ. Ուդովին, որ ինձ

ամակ ստացայ եղբօրիցս 9-ից գրած եւ այսօր {փոստ} տուած եւ պատասխանեցի ` վաղը տալու համար

նամակ ստացայ եղբօրիցս գրած 16-ից, բայց {փոստ} ձգած այսօրից: 17-18 id[em] 18-ին նամա

օր նամակ ստացայ եղբ[օրիցս] 19-ից, բայց {փոստ} ձգած այսօրից: 20-21 id[em] 21-22 եղին

Իհարկե, այդ գրքի վերլուծությունը որեւէ {փոստային} թղթի վրա կատարելու բան չէ. դա հարկ էր

ես կարդացինք օրագրի 11 համարը: Առաջիկա {փոստայով} մի այլ նամակ եւս կգրեմ բոլորովին այլ գո

ծէ իմ վերայ, այդ բանը կը գրեմ հետեւեալ {փոստայով} ": Ս. Շ. Պ. Շահբէգի ն

օսակցութիւնս, բարեկամիս մինը քաղաքական {փոստայով} ուղարկեց իմ մօտ մի ոտանաւորի պատճէն, ո

րհ է այժմ: Ներեցեք շտապ գրությանս, {փոստի} ժամանակը անցնում էր, եւ ես հազիվ կարող

ոցով, որ հարկ է, ուղարկեցեք մի կապուկ {փոստի} թուղթ 25 ծրարի հետ, որպեսզի ձեզ նամակ

նցովին 19 " Մեղուին " 20 Պոլսի ռուսի {փոստին} 21 Էլիգիւզէլին 22 Սուաճեանին 23 Է

նաեւ Ավետիք քրոջորդուս, կգրեմ հետեւյալ {փոստով}: Ցտեսություն, գրկում եմ քեզ: Միշե

ում են նորան, երեւի թէ Պ. Իսահակեանցը {փոստով} ստանում է Մասեաց դարեւանդից այդպիսի Մու

Յունուար Մարսէյլից Յունուարի 4-ի {փոստով}, հին տոմ[ար] 1 Բերբերեանցին 2 եղբօր

Լոնդոնից [ամիս համար] Փետրուարի 3-ի {փոստով} 6 Խաֆաֆեանցին 7 Սէթ Հ. Աբգար 8 տ

լքդ գլխի՞դ է, թէ ոչ. ի՛նչ մարդ, ի՛նչ {փոր}: - Իհարկէ, չգիտես, բայց դու հարց

յաստան ո՛չ ծանեաւ մինչ պետութեան լայնէր {փոր}, Այլ յորժամ գահ արքայից ՚ի վայր հ

պէս քեզ պաշտում եմ, Իմ կեանք, իմ {փոր}, իմ Բաքոս, Բաժակումս փըրփըրում է

չգիտէր. միմիայն մի չոր լեզու գիտենալը {փոր} չի կշտացնի, եթէ նորա հետ կապակից չէին

որ ի վերջնումս գտեալ զայր արհեստագէտ, {փորագրել} տայ զտառսն եւ անկեալ ընդ պարտուք՝ մեռա

, մազերը եւ բրդերը խառնափնդոր, մի աչքը {փորած}, մի կոտոշը կոտրած ծեր դեւ. ճանկերը բո

ապացոյց կարող են լինել կոտրած կոտոշը եւ {փորած} աչքը, որ Ձեր մռայլութեան առջեւ են այժմ

ի ճանապարհը բաւական տարածութեամբ երբեմն {փորած} ու բացած էր դէպի Էջմիածին, այսօր մի այ

, եթէ մի կանգուն եւս խորութիւն չունենայ {փորածը}, մեռեալը չէ դուրս գալու: - Ես գիտ

է հերիք է, հազիւ մի եւ կէս կանգուն կայ {փորածի} խորութիւնը, այդպիսի գերեզմա՞ն կը լինի

մէջ: Ազգասէ՞ր, որտեղից որտեղ, ինչո՞ւ {փորասէր}, արծաթասէր չես կոչում քեզ. ինչ է, ակ

էր այդ պարոնը, իսկոյն հասկացայ, որ մի {փորացաւ} ունի, մի նոր խելագարութուն մտել է գլու

են, քո խելքդ ե՞րբ է գալու։ Դիցուք թէ {փորդ} պատառենք, միջումը այբ չկայ, բայց եւ խ

Շամպայն, Մադեռ, Ուռցնում ես դու {փորդ} ջրով. Ունիմ քանի տեսակ կառքեր,

ես պետք է ցանել, գլխավորը՝ պետք է խոր {փորել}, 1/2 արշին, եւ յուրաքանչյուր սերմ դնե

ստանի մէջ մի Հայոց եպիսկոպոս գերեզմանից {փորել} ու հանել է մի Հայ քրիստոնէի ննջեցեալ մա

ուածահաճոյ բաներ դեռեւս շատ կան, ջրհոր {փորել}, տանը մնացած աղջիկ լոյս ու արեւ հանել

եւս հրամայում է երեք կանգուն խորութեամբ {փորել} գերեզմանը, այս պահանջում են առողջապահա

եղաւ այս խօսքերին. նա իւր կեանքում չէր {փորել} այդպիսի խոր գերեզման: Ը․ Կոմս էմմա

կարգը մեր երկուքի մէջ այնպիսի մեծ փոս է {փորել}, որ ես շատ հեռի եմ քեզանից եւ չեմ կարո

ր իւր ազգի գրաւոր յիշատակարանքը դուրս է {փորել} հնութեան աւերակների տակից եւ իւր աշակեր

ել. չէ՞ որ աւելի խելքի մօտ է խանդակներ {փորել} եւ հեղեղի յորցանքը այն սահմանի մէջ ուղղ

յլեւ բաւական մեծ ծախքով սարի յետնակողմը {փորելով} եւ նորա քար ու հողը շինութենների առաջեւ

ոչ ով սիրտ չունի մօտենալ բնութեան եւ, {փորելով} նորա արգանտը, հանել եւ ստանալ նորա անս

իրտս զարկում էր կատաղած: Նա {փորելով} դարձեալ երգում էր մի երգ՝ Մի սր

մեր մէջ ոյժ չմնաց ներկայումս այդ բաները {փորելու} եւ քրքրելու՝ չնայելով այն վերին աստիճա

է պատահում: Մնում է մեռեալը. գերեզման {փորելուց} ստանում եմ երկու մանէթ, լուանալու համա

, ցաւելու չեմ, եթէ ամենայն օր գերեզման {փորեմ} այնպիսի մարդերի համար, որպիսու համար փ

յց ուսումով, գիրք կարդալով չի կըշտանալ {փորերնիս} ։ Ներկայ դարուս ուսումնականք ի՛նչ

նան, Թեթեւ ու ծիծաղաշարժ, {Փորերս} փոյթ չէ թող շարժ գան։ Հանգս

ն պատկառելի ծերունու հետ. նորա ոսկերքը {փորեց} հանեց գերեզմանից ու գետը թափեց: Ղազ

ընթացել էր, գնաց Մակաօ քաղաքը։ Այնտեղ {փորեց}, հանեց գերեզմանից խեղճ ողորմելի Տուրնօ

ին: Երրորդ օրը շատ սգաւորք {Փորեցին} մի գերեզման, Ուր թաղուեցաւ իւր հօ

որպէս թէ մուրճի զարկով մի վայրկեանի մէջ {փորեցին} ու քանդեցին Աբովեանի յոյսերի հիմքը, որ

հանէր նորանց տպագրութեամբ: 4. Կը {փորէր} եւ կը քրքրէր այն տեղերը, ուր կարծիք կա

րակաց առածը, թէ " խելագարի հացը խելօքի {փորը} "։ Շատ շնորհակալ եմ խրատիցդ: - Եղ

ր նա իմ հետ, որպէս թէ ես էի այն մարդու {փորը} կրակ ձգողը: - Լսի՛ր, - աղաղակեց Պ

է դիմանում, սեւանում է, ողորմած-հոգու {փորը} եւ աղիքը ի՛նչպէս կարող էին չայրուիլ ":

ամենեւին մտածել, որ այդ ողորմած հոգու {փորը} եւ աղիքը արծաթ չէին, չկամի փորձել, որ

ոն ես հարցանում, Իմ կենտրոնը է իմ {փորը}. Ոսկի, արծաթ, հարստութիւն,

ը չէ կշտացնում Իմ, կամ իմպէսների {փորը}. Մեզ պիտոյ է հարստութիւն,

գս առնէ, իմ ազգասէրը մասնաւոր մարդ է, {փորը} կուշտ, արծաթը շատ, նորան ինչ փոյթ, ո

ւժ ամբոխի աչքում, այսպիսի մի մարդ, որ {փորը} հաստացրել էր եւ ընչանցքը սրել, համարձա

նալով, պարարում են գիշեր ցերեկ իւրեանց {փորը} եւ այնուամենայնիւ համարւում են ազգասէր

ճանի փիլիսոփայութիւնը այն է, որ մարդու {փորը} կուշտ լինի, ըմպելիքը առատ, օրը ուրախ

գինուն են մաղթում այդ բարի ճամբան դէպի {փորը} ։ Բայց մենք դառնանք դէպի Պ. Պռօշեանցի

նով խճողել ու հաստացնել մեր աշխատութեան {փորը} ձանձրալի է թւում մեզ եւ կարծում ենք, ո

կենալ։ Այս դիպուածը շուտով պատահեցաւ։ {Փորթուգալիայի} եւ Վենետկի մէջ պատերազմ բացուեցաւ, որո

ցաւում, ի՞նչ առնէ ապա այն մարդը, որի {փորի} մէջ մտել է... - Խելքդ գլխի՞դ է, թ

եցի, Հա՛յր, քո շանթերը, որ այժմ նորա {փորի} մէջ պատճառում են այնպիսի հրայրեացք, որ

ականս "... Կեցցէ՛ կատուն, որ իւր {փորի} համար մուկ է բռնում: Երբ ինքեանք

նախանձու օձին, որ վաղուց նստել է նորա {փորի} մէջ, վատաբանում է ինձ: Մարկոսը, որ չ

րճ իմ, փորիր դու ինձ մի փոս խոր, {Փորի՛ր}, մուրճ իմ, մի գրկաչափ գետնափոր ":

յ կը կատաղիս, եթէ այդպիսի կրակ ունենաս {փորիդ} մէջ: - Ես չեմ հասկանում քեզ, կարծ

Աշխատում ենք ժիր ջանքով, Որ իմ {փորիս} հաստութիւնը Չափուի նորա տակառով.

Կեանք ուրացողներից մինը {Փորիս} վերայ նայելով Հարցրեց յանկարծ. -

ւմ երգ. " Մու՛րճ իմ, մուրճ իմ, {փորիր} դու ինձ մի փոս խոր, Փորի՛ր, մուր

ազատության: Որչափ կարողացա հարց ու {փորձ} առնել, որ դղյակի մեջ փակված զորքի վիճա

որովհետեւ այդ մեզ մոտ կատարվում է իբրեւ {փորձ}, փոքր չափով), որից հետո որեւէ գործիք

" Մեր լեզվի արմատական բարեփոխության մի {փորձ} ", շարադրել հնի քայքայման եւ նորի կազմ

հետո գրել ( հենց այստեղ) քերականության {փորձ}, որպես ձեռնարկ ի պետս պատանիների՝ այն

յս լուսափայլ ճշմարտութիւնը անտես արած, {փորձ} էք փորձում յարձակուիլ մի քանի Պարոնների

սկսանել քաղաքաշինութիւնը, եւ որպէս թէ {փորձ} արած էին մի քանի մարդիկ բնակութիւն հաստ

՝ խաւարի կուռքի ջերմեռանդն դաբիրայքը) {փորձ} փորձեն այդպիսի գործ կատարելու, այն ժամ

ւ քրտինքի արդար շահից Դու ստանաս մի լաւ {փորձ}... Ծիլը մատղաշ, դալար ու կոր Եթէ սիր

ն արդեօք քրտանց Բերես առնուլ զքաջ {փորձ}..., Սիրողապէս թէ ուղղեսցես

ւ, Ո՛չ ոք չէ կարող նորա հակառակ Ի զուր {փորձ} փորձել կամքը կոտրելու: Նա այն ժամանակ

լով պատրոյգը վառւում, Պատերազմում {փորձ} ու արի, իբրեւ մրրիկ, Առաջնորդէ

մբ չեն կարող շահիլ ազգի համակրութիւնը, {փորձ} են փորձում բռնանալու նոցայ վերայ, կոպի

ծանօթ էին ժողովրդին։ Բայց խնդրում ենք {փորձ} փորձել գիտութիւնք աւանդել, մարդու վայե

քննելու համար: Երբ հարկադրեցին Պրայսին {փորձ} կատարել ժողովի անդամների առաջեւ, նա պա

համար, որովհետեւ արդէն եօթանասուն հինգ {փորձ} կատարել է, իրար հետ միաւորելով զանազան

երով որ այժմ բաղկացնում են այս մետալը, {փորձ} արել էիր, ինչո՞ւ ապա այն ժամանակ չյաջո

այնպէս չէ՞: - Անտարակոյս․ այս մի {փորձ} էր, եւ ես հաւաստի չլինելով յաջողութեան

եթէ մի սեղանապիղծ ձեռք կամ իրողութիւն, {փորձ} փորձէր կապել այս ինքնագոյ, հոգեկան ձգտ

մ եան որպիսութեան ազգին, հնար հնարեն, {փորձ} փորձեն զնոր բարբառն ազգային ի գործ մուծ

տ եւ բազումք ի կամակոր հնամոլաց եւ զայդ {փորձ} փորձեցին եւ փորձեն գնովն զհինն ուսուցան

ն թարգմանելը, չլինի թէ ռուսիացի հայերը {փորձ} փորձեն: Բայց մենք հեռացանք մեր ու

ՅԱՌԱՋԱԲԱՆ " {Փորձ} արդի աշխարհաբառ լեզուի քերականութեան "

մ ենք բանագէտ մարդերի բերանից, որոնք, {փորձ} առած լինելով, կարող էին փորձանքի մէջ ե

էր մի այդպիսի մանուկի հետ: Այսպիսի {փորձական} քննութիւնք հաւաստում են մեզ, թէ մարդու

շաբաթական բանտարգելութիւնը առաջին անգամ {փորձական} կերպով շօշափելի կացուց ինձ արգելական մա

ք չունին գիտութեան մէջ, որ պահանջում է {փորձական} ստուգագործութիւն: Օդի օգտակարութիւնը ե

Բայց չէ՛. սխալը այստեղ չէ: Սխալը {փորձական} սխալ չէ, սխալը սկզբունքի մէջ է: Երբ տ

ան ըմբռնումը սխալ է, թիւր կը լինի նորա {փորձական} հետեւութիւնը եւ կ'երեւեցնէ մի բաբելոնեա

որդիքը, իւրեանց կամ ուսումնական եւ կամ {փորձական} կրթութեամբ, այլ յարաբերութեան մէջ լինե

քը։ Թէեւ մենք ընդհանրապէս կուսակից ենք {փորձական} եւ վերացական փիլիսոփայութեան, որպէս աւ

Խաղաղութէամբ առագաստեալ ընդ անհուն ծով {փորձանացէ}: Այս սրտաբուխ աղօթքից յետոյ իմ թո

ւց ": " Որ զփորձ առեալ է, կարող է {փորձանաւորաց} օգնական լինել " այս վարդապետութեան սկզբ

քս դեպի հավիտենական քաղաքը: Այս Հռովմը {փորձանք} դարձավ մարդկության գլխին: Ստրկության ե

էգզադէն է: Բէգզադէն չդարձաւ, գլխներիս {փորձանք} դարձաւ, կարող էք ասել՝ ի՞նչ պիտոյ է ա

օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, Քեզ շատ {փորձանք} կը սպասէ. Ազատութիւն սիրողին Այս աշխար

խից ձերպէսներով Եկաւ անցաւ այնքան {փորձանք}... Ողորմելի՜, դու կարծում

օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, Քեզ շատ {փորձանք} կը սպասէ. Ազատութիւն սիրողին Այս աշխար

ն։ Նորա քարոզները փոքր մնաց, որ գլխին {փորձանք} դառնային. կոշտ ու վատթարաբարոյ նաւաստի

րը բարկացած, - ի՞նչ հարկաւոր է ինձ այդ {փորձանքը}. ես ամենեւին չեմ հասկանում ձեր վիպասան

, որոնք, փորձ առած լինելով, կարող էին {փորձանքի} մէջ եղողներին օգնական գտանուիլ, թէ ո՛չ

Արծուէնշան դրօշակս ես բաց արի Ու {փորձանքից} ազատեցի նորան շուտով: Նիկողո

անպակաս պիտի լինին ձեր գլխից այս տեսակ {փորձանքներ}. ձեռք վեր առէք դոցանից եւ այն բարձրաստ

ց եւ վահանափակելով իւր անձը սատանայական {փորձանքների} երեսից, յետոյ հարց արեց ծառայից, թէ վ

կաւ դէպի Փարիզ, ուր պիտոյ է ընկնէր նոր {փորձանքների} մէջ եւ հանդիպէր զանազան արգելառիթների։

անքներից։ Թագաւորները, ամենայն կողմից {փորձանքներով} եւ ամբոխմունքներով պատած, առաւել եւս ք

, այլեւ ուրիշին օգնել, եթէ ինքը աւելի {փորձառած} էր, քան թէ այդ ուրիշը, որ կամենում էր

ում էինք այնպիսի ուշադրությամբ, ինչպես {փորձառու} նավավարը խուսափում է ծանծաղուտներից: Մ

ան թող գործադրի իր ամբողջ ուժը, ամբողջ {փորձառությունը}, որպեսզի նրան դուրս բերի արժանավայել ո

հաւատարմութեամբ: Երբ աւարտեցիր հարց ու {փորձդ}, պիտոյ է նորանց արձակել, որ գնան, ապ

այդ, թե ոչ, ես տվյալներ չունեմ, չեմ {փորձել}, որովհետեւ Բենգալիայում չմնացի մինչեւ

նը. բայց, այնուամենայնիվ, հարկավոր է {փորձել} տեղում, de facto: Սերմերն ստանալու

տ, եւ այլն, եւ այլն: Ծխախոտը դեռ չեմ {փորձել}, որովհետեւ ունեցածս մինչեւ վաղը տակավի

ռել են մեր ատամները։ բայց եթէ դուք չէք {փորձել}, փորձեցէք, եւ կը գայ ժամանակ, որ ինք

հոգու փորը եւ աղիքը արծաթ չէին, չկամի {փորձել}, որ փայտեայ դգալի մէջ տեսանելու չէր այ

. սորա ճշմարտութիւնը ինձ եւս պատահեցաւ {փորձել}, ինչպէս շատերը փորձել են: Վերջին

նձ եւս պատահեցաւ փորձել, ինչպէս շատերը {փորձել} են: Վերջին նամակովս խոստացել էի քե

ուք ընդունակ էք մինչեւ ձեր կեանքի վերջը {փորձել} աշխարհի երեսի բոլոր կրօնքը եւ դաւանութի

այն լցուցանել մեր պակաս թողածքը, այլեւ {փորձել} աշխատութիւնը: Պահանջել շատ հեշտ է, բա

՛չ ոք չէ կարող նորա հակառակ Ի զուր փորձ {փորձել} կամքը կոտրելու: Նա այն ժամանակ սուր ո

թ էին ժողովրդին։ Բայց խնդրում ենք փորձ {փորձել} գիտութիւնք աւանդել, մարդու վայելուչ կե

աջ եւ այսպիսի նեղութեան ասպարէզներ, որ {փորձել} մեր հաւատը եւ հանդես հանէ մեր հոգու արի

երը, ուրեմն եւ ոսկին, ապա հարկաւոր էր {փորձել} եւ իմանալ, թէ այս մարմիններից որքան եւ

տութենով եւ լօգիկաբար նկատել իւր անձը, {փորձել} իւր անձը իւր պաշտօնի մէջ։ Այս բաներից

հակադրութիւնքը՝ խելք է գործ դրել եւ չէ {փորձել} իւր կարասը, որ մի գուցէ, սաստիկ սեւ լին

փը եւ էլեկտրաչափը ձեռքին՝ ամենայն րոպէ {փորձելով} եւ զննելով: Այս ասածներիցս եւ ոչ մինը

որան հասկանալի էր։ Մեք, երկար ժամանակ {փորձելով}, ճանաչեցինք այդ հնամոլների ցանկութիւնը

լ էր մի հզօրի՝ սորա սիրտը եւ խղճմտանքը {փորձելու} համար: - Խե՛ղճ մարդ, - ասաց Շամի

որ ի նորոյ ընկայ հոգսերի մէջ: Իմ բախտս {փորձելու} համար, գնացի մօտիկ բարեկամիս տունը, ո

որ շատ կը ցանկանար լսել մի Հայոց երգ, {փորձելու} համար, թէ ի՞նչ տպաւորութիւն կը գործէր

դրգալով թէյը խմելով, նորա քաղցրութիւնը {փորձելու} համար. բայց երբ խմեց, խնդրեց Մանուշակ

առ ազգն յարտաքոյ եւ ի ներքոյ: ՚Ի նանիր {փորձեն}, որք փորձինն, սանձել զլեզու կամ զգրիչ

ւարի կուռքի ջերմեռանդն դաբիրայքը) փորձ {փորձեն} այդպիսի գործ կատարելու, այն ժամանակ կը

որպիսութեան ազգին, հնար հնարեն, փորձ {փորձեն} զնոր բարբառն ազգային ի գործ մուծանել եւ

մակոր հնամոլաց եւ զայդ փորձ փորձեցին եւ {փորձեն} գնովն զհինն ուսուցանել, որ է մեռելութե

գմանելը, չլինի թէ ռուսիացի հայերը փորձ {փորձեն}: Բայց մենք հեռացանք մեր ուղիղ ճան

նիս այս տողերը, Մայիսի 30-ին: Շատ {փորձեր} եւ օրինակներ ստորասաբար պատասխանում են

տի լինի օտար լեզուով. սորա վկայող դառն {փորձեր} շատ անգամ կատարել է մարդկութիւնը: Ազգի

ան մէջ էին այն միջոցներում, եւ զանազան {փորձեր} եւ նկատողութիւնք, որ յաջողել էր նորան

պատակին հասնելու համար, նա կատարեց շատ {փորձեր}. Բայց, - ասում է Պարացելսոսը, - ես դ

բեմն արծաթ: Նա եօթն անգամ հրապարակական {փորձեր} փորձեց, մինչ ներկայ էր մի մեծ բազմութի

սովոր չենք այսպիսի գործ կատարել, բայց {փորձերը}, որ կատարուեցան քանի եւ քանի անգամ Տաճ

պայման աղքատութիւն չէ՞ լինելու: Այո՛, {փորձերը} ուսուցին, ի վերջոյ, եւ առօրեայ ապրուս

արդկութիւնը կապուած է երկրագունդի հետ. {փորձերը} ուսուցին նորան, իւր երջանկութեան եւ թշ

մէջ, երես 9) ասում է թէ " պատմութեան {փորձերը} անպտուղ են անց կենում, խրատական հետք չ

ազան մետալներ, զանազան չափերով. բոլոր {փորձերը} բաղկանում են եօթանասուն եւ եօթն փորձից

բ գիտութեան ընդդէմ․ եօթանասուն վեց զուր {փորձերը} դղրդել էին իմ յոյսի եւ հաւատի հաստատութ

Մարդկութեան տառապանքը, այն ամենադառն {փորձերը}, որ հազարաւոր տարիներով կատարել է նա՝

աններից անցանելով, կարգի է դնում բոլոր {փորձերը}, որ կատարել էր իւր վերայ, մինչեւ անգա

այնտեղի ջրերը, բայց ինչպէս պատմեց նա, {փորձերի} հետեւանքը շատ անմխիթար են, վերաբերութե

նակ պահելու համար, որպէսզի իւր կատարած {փորձերի} արդիւնքը, համեմատելով այս գաղափարի հետ

լ այն օրինակներից, որ մարդկային կեանքի {փորձերի} որպէս հետեւանք դրուած էին թատրոնաբեմի վ

ր յառաջուց շատ սառն աչքով նայում էր այս {փորձերի} վերայ, հարկ համարեց, որովհետեւ վարդապ

ւսները փոխարկուելու էին դէպի ոսկի: Այս {փորձերի} մէջ ներգործողքը էին զանազան աղեր, պաղլ

եսին կատարուած ճիշտ բարոյական-քիմիկական {փորձերին}, հաւասարւում է ճախնային կամ գերեզմանակ

ձեռք բերելուց աւելի դժուար: Ուրիշների {փորձերից}, որ փորձողներին արժում են արեան ծովեր

ական առնչութեան սկզբունք, հանապազօրեայ {փորձերից} եւ էական պիտոյքներից հետեւեցած փիլիսոփա

ված բառեր սորվելը շատ հեշտ է, մենք մեր {փորձերից} կարող ենք ստուգել, երբ սկսում ենք օտար

ակ։ Մենք մեր կարճ կեանքում եւ մեր արած {փորձերից} տեսնում ենք նորա յեղափոխութիւնքը։ Իջնո

քով, որովհետեւ մինչեւ այսօր եղած բոլոր {փորձերն} անհաջող են եղել: Դրա համար էլ հասարակո

յութեններով եւ աշխարհի երեսին կատարուած {փորձերով} ապացուցանել ձեզ, թէ մի ընտանիք, ինչպէ

ով տպած վարդապետութեան վրայ: Մենք {փորձերով}, եւ շատ տարբեր տեղերում, ստուգած ենք

ւս տպում է այնպէս, ինչպէս Գուդդեմբերգը {փորձեց} տպագրութիւնը առաջին անգամ կամ ` գուցէ ա

ական վախճանը: Ազգը, լաւ ու վատ, {փորձեց} մինչեւ այժմ վաճառականութիւնը, նա փորձե

որձեց մինչեւ այժմ վաճառականութիւնը, նա {փորձեց} եւ վարձկանութիւնը եւ մշակութիւնը. սոցա

ծաթ: Նա եօթն անգամ հրապարակական փորձեր {փորձեց}, մինչ ներկայ էր մի մեծ բազմութիւն ժողո

ր ատամները։ բայց եթէ դուք չէք փորձել, {փորձեցէք}, եւ կը գայ ժամանակ, որ ինքներդ կը խոս

բազումք ի կամակոր հնամոլաց եւ զայդ փորձ {փորձեցին} եւ փորձեն գնովն զհինն ուսուցանել, որ է

ինքը՝ Պ. Իսահակեանցը փորձում է եւ կը {փորձէ} դեռեւս, եթէ մոռանայ իւր չափը: Լեր

ի սեղանապիղծ ձեռք կամ իրողութիւն, փորձ {փորձէր} կապել այս ինքնագոյ, հոգեկան ձգտողութեա

որությունները: Վերջապես, տասնամյա {փորձը} այս ասպարեզում, շփումը ժողովրդի հետ՝

գավառի: Որեւէ բարբառի յուրաքանչյուր {փորձը} ՝ բոլոր մյուսների համար պարզել իր դրոշա

ն խնդրելու համար, յանձնառու չենք։ Մեք {փորձը} առած ենք այդ բաների, եւ մեր մեծատուննե

համակրութիւն: Եթէ այսպէս ցոյց է տալիս {փորձը}, ուրեմն մարդը, իւր կամեցածի պէս որակր

ես 310): Մեզանից յառաջ ազգերի կատարած {փորձը} պիտոյ է մեզ խրատ եւ օրինակ լինի:

ան վերայ, այդ ապացուցանում է ամենօրեայ {փորձը} ։ Շատ անգամ մի այսպիսի իրողութիւն բ

նաւ չէր կարող շինել: Թէ ուր է եղել այս {փորձը}, այսինքն որտեղ եւ երբ հասել են այս միջ

եղել, ինչպէս առհասարակ ապացուցանում է {փորձը}: Եթէ նոքա կամեցած լինէին հայրենիքին ծա

ւն հինգ փորձն էր, որ կատարել է, երկու {փորձը} ի՛նչ բան է նորա համար: - Ինչու համ

եւ հաւատի հաստատութիւնը, եւ այդ վերջին {փորձը} եթէ զուր գնար նոյնպէս, պիտոյ է գլորէր

յսպէս.. ․ - Է՛հ, ինչ առնենք, եթէ {փորձը} չյաջողուեցաւ այն ժամանակ, միթէ դատապար

ութիւնը մերժելը եւ նորա տեղ հինը դնելու {փորձը} ինչ զանազանութիւն ունի վերը դրուած մաքր

ան, որ չկա հին լեզվի մեջ, ես այնպես, {փորձի} համար, խոնարհեցի մի բայ եւ ուրախությամ

լուծման եղանակի մասին, որ եւ կազմում է {փորձի} գլխավոր նպատակը, այն է, իմանալ՝ ա)

մ է կոմսի զինուորների ձեռք եւ, հարց ու {փորձի} ենթարկուելով որպէս կասկածաւոր ցիգան կին

ը եւ Քիմիան, այն ժամանակ, գուցէ առանց {փորձի}, անալոգիայով միայն կարող էր իմանալ, ո

ասպարեզում խորանալով պատմության դարավոր {փորձի} ուսումնասիրության մեջ, հասկացավ հայերի

եւ որպէս դարաւոր, ազգի համար աղէտաւոր {փորձի} արդիւնք, չէր կարող տալ վարչական հիմնար

քոյ եւ ի ներքոյ: ՚Ի նանիր փորձեն, որք {փորձինն}, սանձել զլեզու կամ զգրիչ բանականաց: Ն

նարագէտ է, որպէս յանցաւոր կին եւ յաջող {փորձիչ}: Սա էր, որ խաբեց Եւային, տալով նորան

մասին դատում եմ հիշողությանս եւ 20-ամյա {փորձիս} շնորհիվ. բայց այդ բոլորը քիչ են: Ը

: Կեցցե՜ ջրարջի մորթուց մուշտակը. այս {փորձից} հետո նա ուղղակի կարող է փոխարինել եթե ո

ին քաշուելու, իսկական ճշմարտութեամբ եւ {փորձից} դուրս բերելով ` յարմար պատասխանը տալիս

փորձերը բաղկանում են եօթանասուն եւ եօթն {փորձից}, ուրեմն մնացել են երկու փորձք, որ անտ

եմ մեր սորգոյին: Դու արդեն գիտես, որ {փորձն} անցավ առանց հետեւանքի. բայց не все кот

վերջացնէ բանը: Դժուարը եօթանասուն հինգ {փորձն} էր, որ կատարել է, երկու փորձը ի՛նչ բա

ւրդից ստանալ անարատ ոսկի: - Վերջին {փորձն} էր մնացել, - ասաց Մանթուխեանցը, մի կտ

աւորի գաղափարս, ո՛չ [ապաքէն] ամենօրեայ {փորձն} ինքնին ախոյեան ելանէ ընդդէմ մոլար հնասի

աւելի դժուար: Ուրիշների փորձերից, որ {փորձողներին} արժում են արեան ծովեր եւ որ բոլորովին ձ

ուզանաց, արդիւնաւոր ճշմարտութեամբ եւ ի {փորձոյ} ՝ զպատասխանին ճահեցուցանեմք. ո՞չ բազու

մար հինգերորդ դարը, բայց այդ պարոնները {փորձով} կտեսանեն. եւ աստուծով առաջին անգամ մեր

րական կարող է լինել նրանց համար, ովքեր {փորձով} դեռ ծանոթ չեն Անգլիային: Հույս ունեմ,

հի երեսին, եւ մտածող մարդիկ վաղուց ահա {փորձով} իմացած են, որ ճշմարտութիւնը հալածւում

զուով, որ ժողովրդին հասկանալի էր։ Եթէ {փորձով} երեւի, որ ժողովրդի գանգատին արժան է իր

լ կարդան եւ նորա խօսքի արժանաւորութիւնը {փորձով} հասկանան։ ԲՈՒՆ ԹՈՒՂԹԸ

- Եթէ Ձեր մռայլութիւնը կը բարեհաճի {փորձով} իմանալ, թէ ի՛նչ կատարելութեան աստիճանի

ութիւն: Ես, որ խօսում եմ այս բաները, {փորձով} գիտեմ: Մի անգամ բնական գիտութենից մի բ

լն եւ այլն, եւ այն այնպիսի կարգով, որ {փորձով} ճանաչուած էր ամենալաւ։ Ի՞նչպէս կատ

ացած անհնազանդութենից ծնողների կամքին։ {Փորձով} գիտենք, որ այդ գիրքը շատ սիրելի կը լին

որ սխալն այն է, որ չկամ են ալով առաջին {փորձովը} խրատուիլ, վերստին շարունակել է իւր խիս

րդէն երկու, երեք կամ աւելի եւս տարիներ {փորձուած} էին։ Գլխաւոր անդամք իշխում էին նոցա վե

միայն այն մարդիկը, որոնք շատ տարիներով {փորձուած} էին։ Սոցա ուխտը զանազանւում էր միւսներ

եւ մեծ լինէին սոքա։ Ունկնդիրները երկար {փորձուելուց} յետոյ անցնում էին գովասանեալ աշակերտներ

լինել ցանկացողքը շատ տարիներով պիտոյ է {փորձուէին}, վասնորոյ Լայենէզ խնդրեց, որ բացառութ

մանակ, իսկ երբ մինչեւ բերանը լցուած էր {փորձութեան} բաժակը, այնուհետեւ նոցայ սգազգեստ ժառա

րելի կառավարել ժողովուրդը ուրիշ տեսակ, {փորձութեան} մէջ ձգել եւ սուտ խոստմունքով որսալ, յա

նց լոյս առեալ առ հասարակ յեւրոպէականացն {փորձութենէ}: Քարոզութիւն լոկ Հայկական լեզուի,

իւր կեանքը եւ գոյութիւնը ենթարկելով այս {փորձութեններին} եւ այս բոլորը՝ ստրկութեան եւ ծառայութե

համար: Մի անապատական, որ աշխարհի {փորձութիւններից} ազատուելու համար դժոխք էր գնացել, որպէ

է ե՛րբ զօրեղ էր մարդու խելքը քան թէ մեր {փորձութիւնքը}... մարդիկ, միշտ մարդիկ են... Ա՛հ

րբեմն Սրբերը, երբեմն դժոխք եւ սատանայի {փորձութիւնքը} ։ Վերջապէս տեսանելով, որ իւր սուրբ նպա

աշխարհը նրա դեմ է, ու չի մնացել այլեւս {փորձության} որեւէ բաժակ, որ չթափեին այդ ժողովրդի գ

փայլ ճշմարտութիւնը անտես արած, փորձ էք {փորձում} յարձակուիլ մի քանի Պարոնների վերայ, այ

եզերքից, ինչպէս ինքը՝ Պ. Իսահակեանցը {փորձում} է եւ կը փորձէ դեռեւս, եթէ մոռանայ իւր

ոթորիկներ, բայց այս րոպէիս նորա ճակատը {փորձում} է արեւմտեան խոնաւ եւ խառնափնդոր քամիներ

արող շահիլ ազգի համակրութիւնը, փորձ են {փորձում} բռնանալու նոցայ վերայ, կոպիտ ուժի օգնո

մեզ։ Եւրոպան, իբրեւ արծաթ կրակով է {փորձում} այսօր գիտութիւնը եւ ինչ որ չէ դիմանում

ու։ Իգնատիոսը, կարծելով, թէ սատանայն {փորձում} է իւր հեզութիւնը եւ կամենում է գայթակղե

թեան լինել պապականութեան համար. այստեղ {փորձւում} է միաբանութիւնը։ Կէսը չկամի շահել իւր

եւ եօթն փորձից, ուրեմն մնացել են երկու {փորձք}, որ անտարակոյս կը կատարէ այսօր, կամ է

ինին երկնահոս։ Թէ հոգի է՝ այն իմ {փորն} է. Թէ Աստուած է՝ միշտ նոյն է,

ս ապրեն թէ ապրում են, - " Ասում է {փորն} իմ ճարպոտ, - " Բաքոս, Աստղիկ ու

գոնէ՛ դու ինձ գթա՛, ասա՛, Ո՞վ է {փորող} օրիորդը եւ դու ո՛վ. Ինչո՛ւ այդպէս

որոնց ե՛ւ գրել տուողը, ե՛ւ գրողը, ե՛ւ {փորողը} չեն գիտեցած հայերէն, անցաւ դէպի եկեղեց

ութիւնը մի պարարտ խորոված չէ, որ կուշտ {փորով} դժուար լինէր ուտել, դա ոչինչ բան չունի

խորտիկներ համադամեալ Կ՚ուտէ հաւուց {փորոտին}, Որ սովոր է հըրամայել Ծառայի

սորված չէի, որ ձկան աղիքներով եւ հաւի {փորոտիներով} այդ ուտողների համար լաւ լաւ կերակուրք պ

ձեռքով, եւ այդ շանթերը, լափելով նորա {փորոտիքը}, պիտոյ է վախճան դնէին նորա անարժան Բրա

դատաւորն տեղերում նստած Ջերմ-ջերմ {փորում} է գըլուխը փըտած։ " Աղջի՛,

էր պինդ իւր ձեռքում, Որով գետինը {փորում} էր անդադար. Ո՛հ, թէեւ այնքան գեղ

ուստի՛ դու եկար, Կամ այդ փոսը դու {փորում} ես ո՞ւմ համար: - Իմ հարցմո

․ ո՛վ գիտէ, թէ ինչ օձեր նստած կան նորա {փորում}, նա ասում է, թէ պիտոյ է հետեւել եւրոպ

ճակատով եւ սպիտակ մազերով, բահը ձեռքին {փորում} էր... Նորա խոշոր դէմքի գծագրութեան հ

Օրհնած, այս տարի դեռ տասներորդն է, որ {փորում} եմ, միթէ շա՞տ է։ Եթէ այսքան եւս չլինի

մ այնպիսի մարդերի համար, որպիսու համար {փորում} եմ այս գերեզմանը: - Ուրեմն կան մար

րա կաշուն: - Այն մարդը, որի համար {փորում} ես այդ գերեզմանը, նոյնպէս պատկանում է

ղծի ասուած տունը, կամ ինչպէս առհասարակ {փորում} են եւ բացում են թէ՛ Պոմպէյի եւ թէ՛ Հերք

Ծիծաղեցայ նորա վերան, {Փորս} վեր-վեր ցանկացաւ. Գինու մառան կոկ

Այս միջոցին լարը ձեռին Բաքոս {փորս} էր չափում։ Փորս անցաւ տակառիցը

ձեռին Բաքոս փորս էր չափում։ {Փորս} անցաւ տակառիցը..............

աստիկ տկարացայ, ջերմ ունէի եւ 12 անգամ {փորս} լուծեց: 6-ին լուծողութիւնը շարունակւո

լ իւր արհեստը, եկեղեցին, բացի քանի մի {փուդ} մոմից, կոճատից եւ խունկից այլ բան չուն

, տուեցի գործաւորներին հարիւր քառասուն {փուդ} արճիճ... - Սաստիկ պատուիրեցի՛ր,

ու: Այնքան կլայեկի մէջ հարիւր քառասուն {փուդ} արճիճը մի մեծ բան չէ... ընդունողը վա

ն խորհուրդը այն էր, որ հարիւր քառասուն {փուդ} արճիճ խառնուի կլայեկի մէջ: Սորա հետեւա

ս պատրաստութիւն կը տեսանեմ դեռ յառաջ մի {փութ} պատրաստելու. յետոյ դարձեալ կը շատացնեմ

աշխարհներից: - Շատ լաւ, եթէ մի մի {փութ} եւս պատրաստելու լինիս, այնուամենայնիւ

րծոյն զոր գայր կատարել. " Հապա՛, {փութա} ՛ հմտօրէն Ի նաւալիւղն լինել,

Օ՜ն սիգաճեմ ընդ պատանւոյն ի լոյս {փութա} գիտութեան, Յաջող ի քայլ զճեմ առնո

պեցու ասած " առ 'ի բժշկութիւն վիրաւորաց {փութա} ՛ հա՛ս յօգնել " բանի մէջ ( եր. 53) վիր

ման նորա եւ աստիճանի, յայն սակս ստիպիմ {փութալ} մատուցանել ընդ այսմ, ի սպաս վեհապետիդ

լինէր լուսաւորութեան եւ. [հոգի զգեցեալ {փութայր}, ճեպեր] չիմացականն կենդանութեան դարման

գործ մեծակշիռ վասն ազգայնոցն վճարեալ՝ {փութան} մի զկնի միւսոյն զպսակ ընդունիլ առաքելու

ւրգ: Յետ աւարտելոյ գործողութեանցս, {փութանակի} մեկնեցայց ի Թիֆլիսոյ ժամանել ց8 նոյեմբե

ի թարգմանել եւ բերել զգիրս առաջնոց հարց {փութանակի} ի Հայս՝ զի ի նոյն պաշտօն յղեսցին եւ ի

տանել սրտի մէջ, եւ ոչ մի ժանգոտած ութը {փութանոց} եւ երեք չորս փակով կղպած արկղի մէջ, ու

յլ երեքի։ Անպարտակիր մինչդեռ նա ՚ի մահ {փութաց} կամակար, Իմ առաջի անիրաւ վճիռ լու

նեցած անկարգութիւնների հետեւանքով Դուռը {փութաց} կարգադրելու Սարգիս պատրիարքին ` ժողով հ

եաց գումարաւն արդեաց: Ելեալ անտի, {փութացայ} առ փաստաբանն իմ եւ խնդրեցի բողոքել առաջ

Ինչ ո՛չ երկմտիմ, թէ, եթէ ի խնդրել {փութացայց} ի բարձրապատուութենէ ձերմէ զայն, առ որ

նձնէս վէպ զաստանդական նժդեհէս. Ես {փութացայց} հեռաւոր վայրաց զննին ՚ի կրկէս։

նտեր ինքնին գայ պատգարակաւ, 'ի փախուստ {փութացան} եւ ցիր ուցան մաշեցան։ Գամ եւ ես պատգար

յանձն եղելոյ Ձեզ յաստուծոյ եւ յազգէն, {փութացարուք} ՚ի բժշկել, վայրկեան մի եւս, գուցէ անա

որպէս այր արդարեւ ազգասէր եւ բարեմիտ, {փութացաւ} առ այժմ միայնակ ելանել յԷջմիածին եւ արկ

մաստ վարդապետին Նազարեանց: Այվազովսքին {փութացաւ} հասուցանել առ նախարարն տէրութեան զիւր ա

ստի իջեալ յԱթէնս եւ ի Կոստանդնուպօլիս՝ {փութացաւ} յԱյրարատ, տեսոյ վարդապետացն իւրոց ելով

նլուայից ստգիւտ թերեւս ի ճահ: Եթե {փութացաք} ուրեմն քաւիլ յայդպիսեաց՝ թուի մեզ, թէ

Այլ ո՜, մեզ բան ի բերան Յամբովկ {փութացեալ} վիպիս Ոճով ասել զամենայն,

դ: Ի մտանել իմ ի Լոնդոն, անդէն առնմին {փութացի} ի նամակատունն, տեսանել եթէ գուցէ ինչ ն

, Զգայլ գիտութեան ձգել կաթին սերտ {փութացի} կամակար. Թո՛ղ եւ լուսով պերճ գիտո

եմիտ ազգայինս, յորոց ամենայն դրութեամբ {փութացին} յայտնել ինձ զսրտից իւրեանց զցաւ ընդ այս

ն ազգիս, որք ամենայն բարեացակամութեամբ {փութացին} յայտնել զսրտից իւրեանց զցաւ, ընդ այս հ

ժանորդքը, որ իւրեանց շնորհաւորութիւնքը {փութացնեն}......: Ս. Շահբէգ

եալ աղքատութեան եւ թշուառութեան իմում, {փութացուցանել} զտնօրինութիւն իւր, զի թէ ընդունելոց ից

երի անցեալ 1852 ամի աղերսել զնոյն ատեան {փութացուցանել} զիւր տնօրինութիւն ըստ իւրում նկատման,

ինչ. եւ ՚ի գնալ իմ առ նաեւ ի խնդրել, {փութացուցանել} զպատասխանին, ասաց. եթէ յետ եօթնեկի մ

յլ համրաքայլ յոյժ: Աշխատել աշխատեցայց {փութացուցանել} զվախճան գործոցս ըստ հնարաւորին եւ վերադ

պաշտօնդ այդ, այլ ես մանաւանդ ստիպեալ ի {փութացուցանելոյ} ըստ կարի զդանդաղութիւն ընթացիկ գործոյն

դու ես դորա արարիչը, ո՞չ ապաքէն էգուց {փութերով} կարող ես ստանալ․ թող մի լաւ զննեմ դորան

պի մեզ արձակուած, բայց այդպիսի շանթերը {փութով} շիջանողք են եւ վաղուց արդէն կորուսել են

ն հարստացնել մի բազմութիւն, որ արիաջան {փութով} պարապում էր այն նուիրական գործով:

ար է անուանում: Իսկ մենք ջանանք, օ՜, {փութով} Աւարտել վէպն այս մէկին, Պատմենք ամենը

ուրքի ասածի պէս. մասգարալըք փարայ իլեն {փուլ} իլեն դէիլ տըր: Տտես թէ ինչ է պատմ

ուս, որ զուր տեղը կորաւ... երկինք, {փուլ} արի իմ վերայ... երկիր, կուլ տուր ին

տուղարութեանն պաշտօն առ Արքունի դրան եւ {փուլթացեալ} դիմ ի ցանկալին միայնակեցութիւն, Հոգւով

ւայի Կայսերական համալսարանի ուսանող Պ. {Փուղինեանցը} եւ Պ. Լազարեանց ճեմարանի աշակերտ, Պ.

ջ ասւում է, թէ մշակուել է այդ բանը Պ. {Փուղինեանցի} ձեռքով. այս պատճառով չենք կարող որոշակ

ուրախացա, իմանալով Ձեր առողջությունը. {փույթ} չէ, մեղադրիր, եղբայր, ինձ համար շատ

թող նրանք թեկուզ համբուրվեն, մեզ ի՞նչ {փույթ}: Ես չեմ կասկածում վերջին բարձրաստիճան

րում է պատերազմական անարգություն: Նորա {փույթը} չէ, որ արյունաթաթավ Իտալիան ավելի քան

ծաթեղէն ժապաւէնով շրջակարած եւ նոյնպիսի {փունջ} կախած մի կողմից ֆէս. ափսո՛ս, որ այդ բ

Փայլակեցաւ անաղօտ եւ հաւատոյն կապեաց {փունջ}. ԶՀայաստան ես տեսի յորժամ որդիք թագակա

ռի պէս ` լուսառեչ Ծաղկէ ծաղիկ թռչելով {Փունջեր} քաղում ` ցօղի մէջ Իր մատները թրջելով:

ախ կողմումը տատանում էր գեղեցիկ ոսկեթել {փունջը} ամէն մի ասեղ կոխելու եւ հանելու ժամանակ

րձեալ Արամազդը, բայց մարդու միսը վերան {փուշ} փուշ է լինում՝ Արամազդի երեսը տեսանելո

Արամազդը, բայց մարդու միսը վերան փուշ {փուշ} է լինում՝ Արամազդի երեսը տեսանելով: Գ

եւ այս է պատճառը, որ " Հիւսիսափայլը " {փուշ} է շատերի աչքին։ Բայց միշտ մտածում ենք

դաստանի մէջ հինգ ցորենաբոյս չկայ, բայց {փուշ} եւ որոմ՝ բիւրաւոր։ Աղաչում ենք ամենակ

ոսը, -թզենին թուզ կը բերէ, իսկ փուշը՝ {փուշ} "։ Այդ տեսակ առաջնութիւնը եւ նախամ

Քեզ որ տեսնում եմ, դու ոչ միայն օձի {փուշ}, մասթոդոնի ոլոքն էլ կը մարսես...

ծաւորներ ուղարկել, որ խնամով խլէին այդ {փուշերը}, որպէսզի ազնիւ բոյսերը հնար ստանային ա

տրելով մեր ճանապարհը հայկական քարերի եւ {փուշերի} մէջ: Նախատինք համարելու էինք մեզ

րմանուած եւ տգիտութեան հողի վրայ բուսած {փուշերին} ջուր ցօղել: Մենք հաւատում ենք, որ ոչ

է Քրիստոսը, -թզենին թուզ կը բերէ, իսկ {փուշը} ՝ փուշ "։ Այդ տեսակ առաջնութիւնը ե

" ապրե՞ս, որդի, խելօք ես խօսում, օձի {փուշը} լակլակը ( արագիլ) կը մարսի... ":

ղն ճաշած՝ դիպչում էր օդի։ " Ի՞նչ {փուչ} մարդիկ են ", - ասաց իւր մտքում, -

լներով լցրած հողեղէն ամանները եւ սկսեցի {փուքսի} գործադրութեամբ զօրացնել կրակը, որով եւ

այնպիսի բազմապարունակութիւն եւ այնպիսի {փոփոխական} եւ շարժուն տեսարաններ է ստանում, որ տա

ատճառով մարդը ականատես լինելով բնութեան {փոփոխականութեան} օրէնքներին, հասկանալով նոցայ նպատակը,

րա ջլերը բոլորովին թուլացած էին, նորան {փոփոխակի} երեւում էին երբեմն Աստուածամայրը, երբե

, որ կը բնակին մի քաղաքի մէջ, պիտոյ է {փոփոխակի} իշխեն միմեանց, գ) պարտական են ուսուցա

պը, նոյնպէս եւ Կարդինալ Գուիդիչիօնին. {փոփոխակի} ներգործում էր, երբեմն իբրեւ քաղաքական

, " Էլ չենք տալի իմ աղջիկը ": Թէեւ այս {փոփոխամտութեանց} պատճառները դրած են անցքի բովանդակութեան

էս, միշտ Ձեր Միքայել Նալբանդեանց {փոփոխեալ} առաքեցաւ, հանդերձ հասցէիւ ՚ի

ոչ բացայայտութիւնք իրաց այլով տարազու, {փոփոխեալ} զտեղիսն, զձեւ գրութեան եւ միանգամայն զ

ոններ սահմանել իւրեան իսկ Կարգի համար, {փոփոխել} հին կանոնները՝ յարմարուելով տեղին եւ հ

Հռովմի այսպիսի շռայլութիւնը, չ'մտածեց {փոփոխել} Քրիստոնէական հաւատի ուսումը, խաչը թագո

` զանազան յապաւումներով ու յաւելումերով {փոփոխելու} ըստ կարելոյն Կանոնադրութիւնը եւ ի վերջո

չէ. թող քառասուն անգամ, եթէ կամենան, {փոփոխեն} կառավարութեան ձեւը, բայց քանի որ հասար

ւ պատմութեան շատ կերպարանքներ՝ phase, {փոփոխեց} եւ փոփոխում է դեռեւս կառավարութեանց ձեւ

ղաց: Ընդ այսմ եւ վասն բառնալոյ զապագայ {փոփոխմունս}, ութսուն հազար ռուփի սքայ գունահքեարի

անները, լինելով ամենեւին այլայլուած ու {փոփոխուած}, ուրեմն եւ դորա յայտարար ձեւերը, որոն

այդքան դարաւոր ժամանակների մէջ պիտոյ է {փոփոխուած} լինի. լեզուն ենք ասում, որ, մի կենդա

ոխ պահէր իւր բուն յատկութիւնը, մինչդեռ {փոփոխուելու} էին նորա վերայ ազդող եւ ներգործող արտաք

յի պատմութիւնը սրբագրուեցաւ, այսինքն՝ {փոփոխուեցաւ} այնպէս, ինչպէս ցանկալի էր Յիսուսեաններ

րմանէն զվիմի հարցուք ": Մենք, մի փոքր {փոփոխութեամբ} ձայնակից ենք լինում մեր երանաշնորհ վարդ

իջից, ինչո՞ւ ենթարկւում է այսպէս զգալի {փոփոխութեան} ։ Նորա համար, որ փոխւում էին արտաքին ն

Թաթարի ձեւերին, այժմ ենթարկուած է մեծ {փոփոխութեան}: Այր մարդիկ զգեստաւորւում են համարեա՛

է հիւանդ էիր, որ ենթարկուել ես այդպիսի {փոփոխութեան}: Ինձ պատասխանում է. - Ես ան

այ. ես քեզանից հարցանում եմ քո այդպիսի {փոփոխութեան} պատճառը... - Մի՞թէ մոռացել ես իմ

Ես ամենեւին երկբայութիւն չունիմ այս {փոփոխութեան} վերայ. միայն այս եմ մտածում, թէ հազար

տ բան լինելով, համարեա թէ ամենայն րոպէ {փոփոխութեան} եւ նորոգութեան տակ է։ Մեր խղճմտանք

պաշտօնից: Այնուհետեւ բոլոր բաները մեծ {փոփոխութեան} տակ ընկան, եւ գործարանը ստացաւ մի այլա

սվում։ Առ հասարակ այդ քաղաքի լեզուն մեծ {փոփոխութեան} է ենթարկվել, որոնց մի քանիսը՝ մեր աչքի

անակները փոխուած են: - Ի՞նչ են այդ {փոփոխութեան} պատճառքը: - Այն, որ մարդիկ չեն հ

րոյ եւ չէ ձգում իւր վերայ այդպիսի զգալի {փոփոխութեան} պատկեր: Առհասարակ հանքերի բաղկացուցիչ

ւնը եւ առաւել եւս զարմացաւ, լսելով այս {փոփոխութեան} պատճառը, ըստ որում անհնարին բան էր համ

ւթեան, ուշի ուշով միտ եդեալ ժամանակացն {փոփոխութեան} եւ այժմեան [դրութեան] Ազգիս: Ասասցեն՝

, որ ուշի ուշով. միտ եդեալ ժամանակացն {փոփոխութեան} եւ այժմ եան որպիսութեան ազգին, հնար հն

այլայլութեան, որովհետեւ չ'կայ նորանում {փոփոխութեան} սկիզբն, այսինքն՝ չ'կայ կեանք, որ ամե

ի հետ Յիսուսեան Կարգի կանոնադրութենների {փոփոխութեան} մասին Ֆրանսիայի մէջ։ Րիկչի, որ այն մի

դութեանց մէջ, ամէնից աւելի անհաստատը, {փոփոխութեան} եւ աղճատանքի ենթարկուողը է նոցա ժամանակ

Շատ անգամ հարիւրաւոր տարիներ չեն թողուլ {փոփոխութեան} կնիք, թող որ մի մարդ, իսկ թէ կային աշ

եւ հասկացողութիւնից, ուստի եւ ամեն օր {փոփոխութեան} է ենթարկւում։ Անցեալ տարուայ գեղեցիկը

ը փոխուել է, հարկ է, թէ այդ բաներն են {փոփոխութեան} ենթարկուել, եւ որովհետեւ պատկերները,

անի լեզուն հոսանուտ մի բան է եւ ամեն օր {փոփոխութեան} տակ։ Մենք մեր կարճ կեանքում եւ մեր արա

ն: Մեր յիշած ֆիզիկայի բնագիրը կարօ՛տ է {փոփոխութեանց}, աւելուածքների եւ ծանօթաբանութեանց: Ն

երեւակայութիւն, որ ժամանակի զարմանալի {փոփոխութենների} միջնորդութենովը, ձգում էր նորան զանազա

տալիս կրօնի կամ դաւանութեան դաշինքներին {փոփոխութիւն} առաջարկողին. այս պատճառով մեծ խորհուրդ

ի շահին էլ ընդդէմ է եւ Անգլիոյ մէջ ամէն {փոփոխութիւն}, որ կարող էր շատ թէ քիչ սասանեցնել կամ

, համարեցինք անտեղի, որովհետեւ կարող էր {փոփոխութիւն} յառաջանալ։ Առհասարակ, ինչպէս ինքը Չամչե

որ կամենում էին։ Զարմանալի է աշխարհիս {փոփոխութիւնը}, բայց առաւել զարմանալին այս է, որ այժ

ն շատ մարդիկ, որ չեն հաւատում, թէ այս {փոփոխութիւնը} իրագործուած է արդէն աշխարհի երեսին։

աջեւ, եթէ դոքա, հասկանալով իրաց կարգի {փոփոխութիւնը}, ցանկանային մշակել Հայկական անշէն անապ

օտ: Սատանան նկատելով Լուկուլլոսի դէմքի {փոփոխութիւնը}, իսկոյն հարց արեց. - Ի՞նչ լուր է

Օղլուն բանի տեղ չդրեց Շահումեանցի դէմքի {փոփոխութիւնը}. պատճառ, նա նորա հարցմունքը եւս համար

րպարանք ես հասկանում, եւ քո համար ձեւի {փոփոխութիւնը} համարւում է չքութիւն, միթէ՞ տանդ կտրի

մէջ. նորա հագուստի վերայ շատ զգալի էր {փոփոխութիւնը}. պատճառ, մի մեծ ղենջակ սկսած մէջքից ծ

մօտ: Նա զարմացաւ տեսանելով եղբօր դէմքի {փոփոխութիւնը} եւ առաւել եւս զարմացաւ, լսելով այս փոփ

իտ Աւետարանը։ Զարմանալի բան է աշխարհիս {փոփոխութիւնը}. այն մարդիկը, որոնք նուիրուած էին միմ

ն մասին։ Ժողովքի մէջ սահմանուած էր շատ {փոփոխութիւններ} առնել աբեղայական Կարգերում, որոնց մէջ

ի ծակը փակելով, բանալ միւսը եւ զանազան {փոփոխութիւնք} առնել զանազան մասների չափակցութեան եւ զ

լի ժամանակ է մեր ժամանակը. ասես թէ այս {փոփոխութիւնքը} սկսուած են արդէն, ասես թէ մեզ էր պահու

Կ. Պոլսի Հայոց եւ Յունաց պատրիարքների {փոփոխութիւնքը}: §1. Մեզ գրում են, թէ ինչո

նորան, եւ թէ աշխարհի ամենայն նիւթական {փոփոխութիւնքը} կատարւում էին այդ օրէնքի ազդեցութենով:

իմայի համեմատ՝ ֆիզիկապես ենթարկվում են {փոփոխության} եւ ավելի կամ պակաս շեղվում նորմայից, ո

րությունն է), կապված է որեւէ քիմիական {փոփոխության} հետ հենց ապագա օրգանիզմի կազմի մեջ: Տե

ր է նորա հիշատակարանքը. այն զարհուրելի {փոփոխությունը} դարձյալ կարող ենք բնության շոշափելի օրի

մ տեսանելով այդ արգելառիթ հանգամանքների {փոփոխությունը}, տեսանելով մանավանդ, որ չուխոնները մի

ն շատ կերպարանքներ՝ phase, փոփոխեց եւ {փոփոխում} է դեռեւս կառավարութեանց ձեւերը, բայց ց

ժամում, գահավիժում եմ իշխանութիւններ, {փոփոխում} եմ օրէնքներ իմ ճաշակով, եւ ինքնիշխան տ

անակի պահանջողութեանը, աղճատում էին եւ {փոփոխում} էին, ինչպէս կը տեսանենք ահա ներքեւումը

ան թէ, լռութիւն պահելով, ազգի մեծի եւ {փոքու} սիրտը առհասարակ իրենցից կտրել, որ ապագ

առ Շրթանցն ի ծրար: Ի շրթանց {փոքունց} Ի յաւէրժհարսանց Պարզեալ դիւր

ցուցից զիմո երախտագիտութիւն: ՝ Յետ {փոքր} քան շատ՝ յայտնելոյ զսրտիս զգացմունս վե

երթս, հազարավոր բաներ կան, կարծեմ որ {փոքր} ի շատե դուք ինքներդ ալ այս բաները կհասկ

ար կկարծեիք ձեր աչքումը: Այս բաները {փոքր} ի շատե խոսելուց հետո, հայտնում եմ իմ ո

ն անգամ մեր օրագրի վերա, թե ժողովուրդը {փոքր} ի շատե ճանաչել է ժամանակի իրավունքը, կ

յն է, որ կարողանանք ժողովրդին մոտեցնել {փոքր} ինչ դպրության հետ, նյութ եւ սնունդ դնե

իայն չի հանգչում այստեղ, ինչքան լինի, {փոքր} է, օտարությունը նրա համար դժվար է:

լորը ասիլ իմ, եւ նա համաձայն է, միայն {փոքր} համբերե, որ այս բաները կարգ ընկնին:

ությունք չպատահին: Սիրական եղբայր, {փոքր} ինչ երկայնամիտ եղեք, մի՛ կարծեք, թե մ

ղամտությունը, որ քո հանձնարարությունքը {փոքր} ինչ ուշ եմ կատարում, հավատա աստված, ո

այնտեղն է հասած մեր բանը, որ միշտ մենք {փոքր} ի շատե բան հասկացողքս պիտո է ներողամիտ

ուրախ ենք, որ մեր մատենագրությունը մի {փոքր} ձեռք ու ոտք ստացավ, շարժողություն է ցո

օգնությունը եկավորների բերանով, թե մի {փոքր} հարկավոր էր սպասել: Այն օրից մինչեւ այ

տենք որքան կարող ենք, մեր ժամանակից մի {փոքր} պարծանք թողուլ ապագա սերունդի համար եւ

յց դու քո խորհուրդը հայտնել մեզ: Եվ մի {փոքր} կամ մնում ենք ձեւը մեծացնել կամ մի երկո

դրությունը դարձնել այս բանի վերա թող մի {փոքր} [բաց] աստուծով նոր կաթողիկոսի նստելովը

մ, եթե մերձավորքը չհարկադրեն, բայց մի {փոքր} առողջանալ սկսելով ինքը խնդրում է այնուհ

պեկով թեթեւացնել մեր ծանրությունը եւ մի {փոքր} քաջալերել մեզ: Մի՞թե մեք մեղավոր ենք,

ասաց պ. Սալթիկյանցն, ճշմարիտն ասեմ, {փոքր} է Նախիջեւանի համար, գոնե 100 ստորագրու

քավարի նամակ գրեիք Այվազովսկուն, որ մի {փոքր} զգույշ մնար " Հյուսիսափայլին " մասին:

վերջապես աստված ողորմեցավ եւ լավացա մին {փոքր}: Ահա գիր չգրածիս պատճառը: Երբ որ

ԱՆ, Գրած ցավակցական նամակդ ստանալով {փոքր} չեղավ իմ մխիթարությունը. շատ շնորհակալ

ե իմանալով իմ դրությունը ցավել եք եւ մի {փոքր} բարկացել եք: Ցավածներուդ համար անչափ շ

հարյուրին տասն պրոցենտ: Այժմ մի {փոքր} քննենք այս առաջարկությունքը, մտածենք,

ւսիսափայլի " մեջ գրել էի 3000 մանեթ կամ {փոքր} ավելի կամ փոքր պակաս՝ ծախք գնալու եւ գ

ջ գրել էի 3000 մանեթ կամ փոքր ավելի կամ {փոքր} պակաս՝ ծախք գնալու եւ գալու համար, այ

չստանա ներկա առձեռն պատրաստ արծաթով կամ {փոքր} բան ստանա եւ մնացածը ( ստանա) անշարժ կ

եւ որը, ինչպես ասացինք, կարող էր շատ {փոքր} բան լինել կամ ամենեւին չլինել, եթե գոր

ւխտ հայոց եկելոց այսր եւ բանտարկելոցն ի {փոքր} ատենի, վասն պարտուց: Անդէն առ նմին

նչ բան լինի զթշուառութեանց ազգի մերոյ, {փոքր} մի եւս եւ կատաղիմք իսկ, իբրեւ ի շանթից

տացա պ. Հակոբյանց շնորհքով: Նամակը մի {փոքր} ուշացել էր, քանզի Եգիպտոսից ուղարկել է

եւ այդ մեզ մոտ կատարվում է իբրեւ փորձ, {փոքր} չափով), որից հետո որեւէ գործիքով [անց

ներածությունը ես արդեն կարդացի, եւ մի {փոքր} ներքեւ կասեմ իմ կարծիքը: 14-ին նամակ է

րծիքի համար, բայց, թվում է, թե դա մի {փոքր} չափազանցրած է: Եվ այսպես, կրկին ցտեսո

րթության պատմությունն " է: Ճիշտ է, մի {փոքր} հանգստացա, բայց այնուամենայնիվ, վախեն

կողքի ընկած, անդորրության մեջ, մեծ, {փոքր} եւ ընդհանրապես ամեն տեսակ հասարակությու

արունակեց իր գործը: Սկզբում ես նրան մի {փոքր} սաստեցի, իսկ հետո, ըստ երեւույթին, ն

է արդյոք եւ ի՞նչ եղանակով օդընտելացնել {Փոքր} Ասիայի գխտորաբեր պիծակ ( opeхотворка)

ագիրն ապօրինի է: Եթե դա ունենար գեթ մի {փոքր} ուժ, մեր հասարակությունը շատ վաղուց դա

մ Ձեզ մի համառոտ բան, աղաչելով, որ մի {փոքր} տեղ տաք նորան Ձեր լրագրի մեջ: Հավատ

ս եւ թիկունքս ցավից խեղդում են, երբ մի {փոքր} առողջանամ, պարապությունից այնքան գրեմ

դա, եթէ ոչ, որ ազգի սրտացաւ անդամքը, {փոքր} առ փոքր հասկանալով բանի զօրութիւնը, բժ

ոչ, որ ազգի սրտացաւ անդամքը, փոքր առ {փոքր} հասկանալով բանի զօրութիւնը, բժշկութեան

ւնքը: Այս խօսքերի վերայ Պ. Խ. մի {փոքր} հանդարտեց եւ, բոլորովին այլ ընթացք տալ

րոյական մարդ: Խնդրում ենք, որ դուք մի {փոքր} աշխատութիւն յանձն առնուիք ծանօթանալ Պեդ

էք մինչեւ բիւր։ Գուցէ ձեր աչքումը շատ {փոքր} նշանակութիւն ունի բիւրը, բայց մեք տասն

ուածային դատաստանի առաջեւ: Արի՛ մի {փոքր} ֆիզիկապէս եւ բարոյապէս քննենք այս խնդիր

դոցա նշանքը կ'երեւին իսկոյն, իհարկէ՝ {փոքր} դրութեամբ, եթէ մի բանագէտ եւ հետախոյզ

նութիւն քարոզէ իւր զաւակներին, այդ շատ {փոքր} էր, այլեւ թող իւր գործերը եւս յարմար ը

ւեալ խօսքերը. ՄԵԾ ՄԱՅՐ Պառաւը, մի {փոքր} հարբած, Իւր թոռների առաջեւ, Թառամ գլո

ր, բայց դորանից, եթէ մեծ չլինի, գոնէ {փոքր} չէ մի երեխայի սկզբնական, ընտանեկան դաս

ոգու վատթար ուղղութիւն ստանալով, արդէն {փոքր} կերպարանքով իւր հոգին տրամադրած լինելով

օտար դպրոցներ ուղարկուած զաւակներից շատ {փոքր} պատահում է, որ նմանէին մեղուի թոյնը թո

ունքս. այս նամակիս հետ ուղարկում եմ մի {փոքր} տետրակ, որի մէջ գրել եմ իմ դատողութիւն

. Բէգզադէն այնքան վատ մարդ չէ, թէեւ մի {փոքր} յիմար է. նա այսպէս խօսում է այն ժամանա

պէս խօսում է այն ժամանակ միայն, եթէ մի {փոքր} աւելի փախել էր անիծած արաղը: - Կատ

ունական աստուածների Ոլիմպոսի վերայ: Մի {փոքր} ժամանակից յետոյ լսում եմ որոտմունք, թն

աղի գետից, գտանւում է մի ձորի մէջ: Մի {փոքր} իւր անունը ազգի մէջ տարածելու համար եւ

եւ Կլուբ: Ամենայն շինուածք՝ մեծ, թէ {փոքր}, սեպհականութիւն են մասնաւոր մարդերի:

): Ո՛վ կարող է երաշխաւոր լինել, որ մի {փոքր} սուլեմա եւս տալու չէր առաւել շուտով բժշ

կ սրտնեղում են, եթէ մի այդպիսի մարդ մի {փոքր} ուշացնում էր իւր կատարելի գործը, այսին

վ վաճառականք են։ Արհեստասիրութիւնը շատ {փոքր} հանդէս ունի այդ քաղաքի մէջ. պատճառ, ե

ու չէին եւրոպական հաշուատներից, այլ մի {փոքր} աւելի եւս, որովհետեւ եւրոպական ընկերու

եւ ամայի թողած դաշտեր, որոնց վերայ շատ {փոքր} արծաթով կարելի էր թութի անտառներ գոյացն

եմ ուրիշ տեղեր, այլ միայն հարաւային եւ {Փոքր} Ռուսսիա, շինում են միլիոններ։ Ինքը՝

արակութեան օգտի համար, աշխատում էին մի {փոքր} բան հասկացնել այն՝ մինչեւ այժմ ասիական

բառերը, այնուամենայնիւ աւելորդ չէր մի {փոքր} պարզ խօսել: Ազգային ուսումնարան աս

շմարտութիւնը եւ ընդունեցին նորան, թէեւ {փոքր} էր այդ մարդերի թիւը, այնուամենայնիւ,

ագահութիւն մի՛ արէք այդ պատուի մէջ, մի {փոքր} բաժին տուեցէք նորանից եւ ձեր միականի նա

բնութեան վերայ եւ տեսանելով, երբ որ սա {փոքր} առ փոքր հետ էր քարշում իւր կենսական զօր

վերայ եւ տեսանելով, երբ որ սա փոքր առ {փոքր} հետ էր քարշում իւր կենսական զօրութիւնքը

մեծատուններից մարմին չդարձողները այնքան {փոքր} են եւ աննշան, որ չեն մտանում ընդհանուր

ելու Պ. Իսահակեանցին խօսելուց յառաջ մի {փոքր} մտածել, ուսանել, որովհետեւ, ամենեւին

նանոցի կենդանիքը շինովի էին, որ շատ թէ {փոքր}, յայտնի երեւում են առաջին անգամ աչք ձգ

տանը նստած, առաւել լաւ եմ համարում մի {փոքր} մտածել քո հետ, պատուելի՛ ընթերցող, մտ

նաւոր ազատ հոսանքը: Տեղ տեղ, բայց շատ {փոքր}, երեւում են այլ մարդիկ, որ հոգիացած Ա

այս է Բէգզադէի ճիշդ սահմանը): Բայց մի {փոքր} համբերութիւն. կը հասկանաք՝ կարդալով Յ

ոնները, գուցէ իւրեանց խաղարկութեամբ մի {փոքր} կենդանացնէին այդ եղերերգութիւնը, բայց ի

եթէ ներգործէր չափի ու սահմանի մէջ, մի {փոքր} աւելի գեղեցիկ տպաւորութիւն կը թողուր մե

ս նամակը. փոյթ չէ, որ առաջին անգամ մի {փոքր} անհարթ է գնացել գործը, ուրիշ անգամ գու

գտանուիլ դորա սկզբին, ասես թէ արեւը մի {փոքր} փոքրացել է այս աշխարհի վերայ. մի փոքր

փոքր փոքրացել է այս աշխարհի վերայ. մի {փոքր} մեղմացած են երեւում կործանական փոթորիկն

քա շատ են, իսկ ես՝ միայն, ժամանակը՝ {փոքր}. ո՛ր մինին գրես: Դարձեալ Աստուած կեան

ովի նաւարկութիւնը կապուեցաւ, երբ ես մի {փոքր} թեթեւացայ իմ առեւտրական անվերջանալի գոր

սու սարերը... Ի՛նչ ծածկեմ պատճառը, մի {փոքր} արծաթի հաշիւ ունէի մի նայիբի հետ, որ ա

սի մարդու հետ բարեկամ լինելը կարող է մի {փոքր} կշիռ տալ իմ անձին, թէ կարող է մի փոքր

փոքր կշիռ տալ իմ անձին, թէ կարող է մի {փոքր} մեղմել գերի վարողների կոշտ ընթացքը իմ հ

ետ փոխանակել նորան: Եթէ թոյլ կը տաք մի {փոքր} համարձակախօսել, ես տեսանում եմ, որ ազ

Ես այսքան միայն ասում եմ, որ եթէ դուք {փոքր} ի շատէ յարգում էք ձեր անձը, ապա ուրեմն

անալ իմ ասածների ճշմարտութիւնը, եթէ մի {փոքր} մտածէք միայն: Ի՛նչ կ՚ասէ ձեր ազգը, ձե

ան մէջ գտանուած մեծամեծքը, որ գուցէ մի {փոքր} լաւ կարծիք ունէին ձեր գլխի վերայ, պիտի

: Այս խօսքերի վերայ Շամիլը ընկաւ մի {փոքր} մտածութեան մէջ. երեւում է, որ ասածներ

ուելով այն կտակից, բայց այնուամենայնիւ {փոքր} էր. նորա գրողը իմ արտասուքից շատ արիւն

այց ես թողնում եմ նորանց, մինչեւ որ մի {փոքր} նստի նոցա ջերմութիւնը, որպէսզի սառն աչ

տի երեւում էին գլխաւոր պալատը եւ մեծ ու {փոքր} Տրիանոնքը: Եւ եթէ այն րոպէին հարիւրաւո

տը: Պիտի տեսանէի, անշուշտ, թէ ինչպէս {փոքր} Տրիանոնի պատուհանում դրւում էր թագաւորի

լինելով հնարք պահպանութեան: Պէտք էր մի {փոքր} աւելի շրջանկատ լինել այսպիսի ծանրակշիռ

նոցա վիճակը եւ ցանկալի էր, որ ազգը մի {փոքր} կարեկից լինէր նոցա՝ վճռելով նոցա ապագա

աւանդ Նահապետի անունով: Նորա " Աւագ եւ {Փոքր} Մասիս ", " Հայոց աշխարհիկ ", " Պլպուլ

ու անմեղ սիրահարք եւ վախճանը գործի, մի {փոքր} այլապէս ընթացք տալու համար, կատարուած

ուլ շատախօսութեամբ չհերիքանան: Շատ {փոքր} է Փարիզում գտանուած Հայերի թիւը, բայց

այդ յօդուածի մէջ՝ մեր ընթերցողներին մի {փոքր} ճաշակ տալու համար: Այժմ այսքան թող հեր

ա փոխանակ թող մաքրեն խղճմտանքները եւ մի {փոքր} մտածեն՝ լա՞ւ են արդեօք այն գործերը, ո

որ Հայերը դուրս գան երեխայութենից եւ մի {փոքր} այրութիւն ստանան, սովորեն դատել եւ ճան

րի արժանաւորութիւնը: Ժամանակ է, որ մի {փոքր} մտածել ուսանին, որովհետեւ մինչեւ այժմ

ասպարէզը մնա միմիայն Բէգզադէին: Մի {փոքր} ժամանակից յետոյ վերադառնում է վաճառահան

մ է Նիժնիյ-Նովգորոդի վաճառահանդէսը: Մի {փոքր} ժամանակից տղան հիւանդանում է, եւ այդ պ

ութիւն էր արել նորա մասին: Երբ տղան մի {փոքր} հանդարտել էր, Բէգզադէն տալիս է ուրիշնե

կելի քաջ արմենուհիների, որոնց մասին մի {փոքր} վերեւում խօսեցինք. մեծ եւ անմերժելի պա

արդ, չգիտեմ ինչ նպատակով, աշխատում են {փոքր} ցոյց տալ Հայերի թիւը, այսինքն՝ 3-4 մի

արծիքով պիտի լինի 4-5 կամ հինգ միլիոնից {փոքր} պակաս: Յայտնի բան է՝ մեծ բազմութիւնը

Գողթան երգիչներից, նա ցոյց է տալիս մեզ {փոքր} թէ շատ այն տեղերը, ուր պիտոյ էր մտածել

ւհետեւ գէթ աշխարհի լուսաւորութիւնը, մի {փոքր} ազդեցութիւն գործելով, միաբանեցնէ Հայեր

մ կամ, աւելի լաւ է ասել, անդէմ մարդիկ {փոքր} էր մնացել, որ կիսաստուածների կարգը դաս

մբ եւ ախորժանքով մի այդպիսի գրուած: Մի {փոքր} ներքեւ կը յայտնուի ընթերցողներին մեր իր

: Պ. Բաբկենեանցի նամակը կարող է մի {փոքր} ճաշակ տալ մեր ընթերցողներին, թէ ո՛րպիս

ոգով։ Թողնում ենք, որ ներկայումս, մի {փոքր} աւելի բան հարկաւոր է Հայ մատենագրին, ք

այս նամակը եւ, սրտիս ցաւը թափելով, մի {փոքր} ազատ շունչ առնուլ: Իհարկէ, պիտի հ

է որքան կուրացուցել է մեզ։ Լուանանք մի {փոքր} մեր աչքերը եւ դադարենք գէթ այսուհետեւ կ

ւմ՝ խաւար ժողովրդի բնակակից, գուցէ մի {փոքր} ներողութեան եւս հանդիպինք, յայտնի բան

կա՛մ թէ չէ հասկանում նորա գրուածքը: Մի {փոքր} աւելի ընթերցանութիւնը Պ. Խուդաբաշեւի գ

աղճատելով իրողութիւնքը: Լսենք մի {փոքր} մեր Յովհաննէս պատմաբան Կաթողիկոսի խօսքե

կառակ է յունական հաղորդութեան: Կայսրից {փոքր} յանդիմանութիւն չլսեց Ներսէսը այս բանի մ

գործերը եւ խորհուրդ ենք տալիս նորան մի {փոքր} ուսումնասիրել այդ հեղինակութիւնքը: Յոյ

այն, կարօտ է ճանաչում ուղղութեան: {Փոքր} է այս, լսեցէ՛ք եւ հետեւեալքը: " Ե

մ ինձ ցոյց կը տամ Հայոց կողմում, յետոյ {փոքր} առ փոքր, աստիճան առ աստիճան եւ զգուշու

յց կը տամ Հայոց կողմում, յետոյ փոքր առ {փոքր}, աստիճան առ աստիճան եւ զգուշութեամբ կը

յտնի նամակում) նա աշխատում էր միայն մի {փոքր} մեղմել զանազանութիւնքը Հայերի եւ Յոյներ

ում ենք շատ, որ իբրեւ յիշատակագիր, մի {փոքր} մերկանդամ հարկադրուեցանք ցոյց տալ Պ. Խ

խօսել, մանաւանդ ցանկանում էինք, որ մի {փոքր} յարատեւէ նորա ուրախութիւնը, ըստ որում

րեայ ապրուստի կարօտութիւնը ստիպում է մի {փոքր} խելացի լինել: Հողը պատկանում է հասարակ

նակել, լարերը շատ ձգուած են, ուստի մի {փոքր} թուլացրեց ժողովրդեան սանձը: Մինչ այս,

իս էապէս նոյն աղքատութիւնը, գուցէ ` մի {փոքր} քաղաքային ամոք կերպարանքով: Դիցուք, գ

հայրը վախճանել է, մայրը հիւանդ է: Մի {փոքր} ժամանակից եւ մայրը մեռնում է: - Լ

կատարել: Մի՛թէ սակա՞ւ տեղեր կան մեծ եւ {փոքր} Հայաստանի մէջ, որ մօտ են Սեւ ծովին եւ

ն հրաւիրում ենք վերադառնալ, մանաւանդ՝ {Փոքր} Ասիա, որ աւելի հրապուրիչ է իւր ծովեզեր

փոխարէն: Ապա եթէ հայ շինականի ձեռքը մի {փոքր} դրամ անցանէ, եթէ նա յոյս ունենայ, որ

էն դաշտերը կը մշակուին եւ ժողովուրդը մի {փոքր} ազատ շունչ կառնու: Բայց խնդիրը այ

ռականութեան խորհրդով հիմնուեցան մեծ կամ {փոքր} ընկերութիւններ, նորանցից ոմանք ընկան դ

մունք ունի: Նա, մինչդեռ ինքը ունէր մի {փոքր} գործ, իւր անձը զգում էր ազատ, գոնէ՛ ո

կ զգալի չէր, մանաւանդ, եթէ գործերը մի {փոքր} յաջող էին։ Իսկ այժմ՝ դրամական կամ առե

ը կ'անցնէ նորա ձեռք, թո՛ղ որչափ կամի, {փոքր} լինի նորա ապրանքը. ոյժը, այնուամենայն

են շատ բան պատճառել, բայց Եւրոպայի եւ {փոքր} Ասիոյ եղանակները գրեթէ մեծ տարբերութիւն

- Քաղաքակթութիւն է տարածում: - {Փոքր} Ռուսիան ( 15 միլիոն ժողովուրդ) իւր լեզ

տեսական խնդիրն է այն զօրութիւնը, որ մի {փոքր} յառաջ խոստացանք անուանել, նա է այն միա

: Վերացական ազգութիւնը, որ մինչեւ այժմ {փոքր} ի շատէ քարոզուել է Հայոց ազգի մէջ, չէ

եցածի կէսը, կամ քառորդը, կամ աւելի մի {փոքր} մասը, եթէ շատ են քո զաւակները: Եւ ահա

) կիսուեցաւ, քառորդուեցաւ, կամ աւելի {փոքր} մասերի բաժնուեցաւ։ Բայց մի՛ մոռնար, ո

մպերը, բայց երկար չէ մնում այնտեղ: Մի {փոքր} սառնութիւն, մի փոքր օդի ճնշողութիւն եւ

մնում այնտեղ: Մի փոքր սառնութիւն, մի {փոքր} օդի ճնշողութիւն եւ ահա այն թռուցիկ շոգի

կարողութիւն ունի, մինը՝ շատ, միւսը՝ {փոքր} եւ այլն, եւ, մեր բոլորի ունեցած կարող

Ամենափո՛քր է նա, որ ուրիշին համարում է {փոքր} եւ ամենաստոր, որ իւրեան համարում է բար

ր մեծ լինել ցանկացողին խրատում է ամէնից {փոքր} լինել, այն վարդապետութիւնը, որի հեղին

ախիջեւան քաղաքը շինելով սկսանում էին մի {փոքր} ազատ շունչ առնուլ, նախախնամութեան ձեռք

իւրեանց անձը եւ իւրեանց ազգը: Թէպէտեւ {փոքր} եւ շատ փոքր երեւում են մեր ազգի մէջ այդ

ը եւ իւրեանց ազգը: Թէպէտեւ փոքր եւ շատ {փոքր} երեւում են մեր ազգի մէջ այդպիսի մարդիկ

նդհանրապէս խօսակցութիւնը առիթ ունինք մի {փոքր} պարզելով շօշափելի կացուցանել մեր ընթերց

, մինչ ամենայն տեղ մեր սիրելի ազգի մէջ {փոքր} ի շատէ երեւում է հոգեկան-բարոյական շարժ

ստանի ծովահայեաց Բոմբայ քաղաքը, կամ մի {փոքր} հեռի, Կալկաթայ: Այս ճանապարհորդ

ողը ծախս կ՚ունենայ մօտ 3000 ռուբլի, մի {փոքր} պակաս կամ աւելի: Երբ բոլոր ծանօթութիւն

Կօրտ Աֆռէկուիշտի բանտարկելոցն, այսինքն {փոքր} Ջըլի բանտարկելոցն. եւ երկու մասն թողու

Եւ մարմինը պահելու, Երբեմն մի {փոքր} զրկել... Երբեմն մի փոքր գողանալ.

Երբեմն մի փոքր զրկել... Երբեմն մի {փոքր} գողանալ... ։ Չխռովելով մեր

տարու մէջ աշխատութեան փոխանակ, Նա {փոքր} արծաթ չէր ստանում նորանից. Բրիտա

եցի, դու որպէս անգլիացի Ունիս մի {փոքր} հպարտութիւն. կարծեցի, Թէ դու չէի

չ լուր էք հանել սուտ տեղը, Թէ մի {փոքր} նեղացնում էր ձանձրոյթը, Մի րոպէո

: ՄԵԾ ՄԱՅՐ Պառաւը, մի {փոքր} հարբած, Իւր թոռների առաջեւ,

: Սաստիկ թոյլ եմ: Կէսօր: Երեկոյեան մի {փոքր} լաւ էի: 7-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս այ

ութիւնը: 9-ին շարունակւում է, բայց մի {փոքր} թեթեւ: 10-ին մինչեւ կէսօր շարունակուե

իցս նոյն թուականից եւ պակսիմատ: 25-ին {փոքր} -ինչ տկարութիւն զգում եմ լերդի գրգռականո

աւանդ 13. լերդս բորբոքուած էր: 14-ին {փոքր} լաւ է. այսօր նամակ ստացայ եղբօրիցս 13-

ց մինչեւ 4 ոտքի վրայ ման եկայ, որով մի {փոքր} հանգիստ էի, 4-ին քնեցի հանգիստ մինչեւ

ժամը: 17-ին այսօր ցերեկը մի-երկու ժամ {փոքր} նեղութիւն ունէի, բայց չորրորդ ժամին,

մինչեւ 9, բոլորովին հանգիստ. 10-11 մի {փոքր} քոր կար, բայց 11-11/2 իսպառ չկար, յետ

9 լոյս 20 հանգիստ էի: 20-ին ցերեկը մի-{փոքր} նեղութիւն տուեց: 20-ին նամակ ստացայ եղ

ողացել մինչեւ այժմ ուսանել եւրոպացիների {փոքր} ի շատէ ազատ օրէնսդրութիւնքը: Անգլիա

մ է շատ հեռի նորա մակերեւոյթից. երկիրը {փոքր} է նորա մեծութեանը տանելու համար: Շէկսպ

րով, ասել է մեռանք, մի՞թէ պէտք չէր մի {փոքր} կեանքի վերայ եւս մտածել... Տարին

ագիրը կարող է միայն աչքի տակ ունենալ մի {փոքր} հասարակութիւն, որ պարապում էր մասնաւոր

ճակատումը տպած լինի իւր անունը։ Եւ թէ {փոքր} ինչ ուսել է հնախօսել, Եղիշէի հետ հաւաս

ւթիւն, այդպէս չէ. Հայերի համար եւս մի {փոքր} փոխուել է աշխարհը։ Ճշմարիտ է, եւ

առաւել վատթար լեզուք, Յիշատակարանիդ մի {փոքր} ուշանալը մեկնել էին չարաչար, բայց փառք

ական աշխատութեանը, պատշաճ ենք համարում {փոքր} ինչ խօսել մեր ազգի հետ, թէ ի՞նչ է Կրիտ

որը, որի վերայ է այժմ մեր խօսքը, ազգի {փոքր} ի շատէ գրագէտ բազմութեան եւ զարգացած մա

եթէ քննում ենք նորա մարմնի կազմուածքը, {փոքր} ի շատէ հոգեբանական տեղեկութիւնք, վերջա

ական վերին եւ ուսումնական ոճով։ Եւ ո՞ր {փոքր} ի շատէ հասկացող ու զգացող Հայը կարող էր

ւ իսկոյն համաձայնելով հաստատելու են մեր {փոքր} ի շատէ ասածները։ Այժմ Հայոց մանուկ

րանսիական մեծ յեղափոխութեան շնորհքով մի {փոքր} մարդ դարձած կառավարութիւններով, մթնացն

արմանալի է, որ չկամին հասկանալ, թէ մի {փոքր} թերի, բայց գործադրելի ձեւը աւելի նախըն

ո՞յ, խոստովանեցաւ գոնէ Հայմը, թէեւ մի {փոքր} առաջ համաձայնում էր թէ անգլիական սահման

հեց դարերի յորձանքի երեսից Անգլիան: Մի {փոքր} ժամանակ անցաւ այդ աւանդը Ֆրանսիոյ ձեռք

արող էր շատ թէ քիչ սասանեցնել կամ աւելի {փոքր}, կանգնեցնել բաների ամենօրեայ ընթացքը:

ց մի խորին լռութիւն: Սեւ սեւ ամպերն առ {փոքր} փոքր սկսան ցանուցիր լինել: Արեգակը դու

խորին լռութիւն: Սեւ սեւ ամպերն առ փոքր {փոքր} սկսան ցանուցիր լինել: Արեգակը դուրս գա

եւ ես օրէ օր մաշւում էի: Իմ ցաւերս մի {փոքր} մոռանալու համար, ես շատ անգամ շրջում է

ը վերստին ստ այան իւրեանց ոյժը եւ սիրտս {փոքր} ինչ մխիթարուած եւ թեթեւացած արտասուք թա

տակների պատկերը, որ հազիւ էի կարողացել {փոքր} -ինչ հանել իմ մտքից: Ես ազգով հայ եմ,

ից մի քանի ցաւալի խօսքեր, կարծես թէ մի {փոքր} թեթեւանում է իւր վշտերից եւ սփոփւում է

ւ հասկացնելու համար, այդ խնդիրը թող մի {փոքր} քրքրեմ այստեղ: Կարդինալին քաջ յա

ի բաներ են, խնդրեմ ինձ պատմես, եւ տաս {փոքր} -ինչ մի ըստ միոջէ տեղեկութիւնը, որ կարո

շատ: Երանի՜ թէ այն անմիտը զգաստանար մի {փոքր}, որ ճշմարտութեան դէմ պատերազմելը ամենե

շնորհն են: Բայց թո՛ղ սոքա մնան մի {փոքր} լռութեան մէջ, տեսանենք դորայ ապաշնորհո

ւթիւնքը ուղղեցրեց դէպի այդ կէտը: Նորան {փոքր} չօգնեց եւ իւր գեղեցիկ համբաւը, որ ստաց

խօսքը լինի, սակայն քա՛ջ իմացիր, որ մի {փոքր} ժամանակից դու ինքդ կ՚ասես. " թէ այդ մա

ծը գործ կը դնէ, եթէ կարդինալը նորան մի {փոքր} կը դիպչի: Ինչ չարութիւն որ մարդուս մտք

գործարանին ծառայել: Հասակաւ բաւականին {փոքր} էր, անախորժ կերպարանքի տէր, եւ սակաւ

ի մարդիկը միշտ խրոխտ են լինում. իսկ մի {փոքր} կասկածելի բանի մէջ, մինչեւ վերջին աստի

մինչեւ վերջին աստիճան թուլանում են: Մի {փոքր} ժամանակ անցանելուց յետոյ, սա կրկին շար

գողութեան կէս բաժինը ինքն էր ստանում, {փոքր} գողութիւնքը յայտնում էր, որ հաւատարիմ

այրենի բնութեան տէր մարդ էր, ինչպէս մի {փոքր} ժամանակից յետոյ օրինակով կը տեսանես: Մ

ոգատար կարգուիլ պպապի գործարանումը, մի {փոքր} փառք գտանելու համար ռամիկ ժողովրդի աչքո

ինէին: Թէպէտ ես շատ աշխատեցի իմանալ մի {փոքր} որոշակի բաներ նորանից, բայց նա չկամեցա

անզգամեցայ եւ խօսում եմ, աղաչում եմ մի {փոքր} ներէ՛ իմ անզգամութեան), այս պատճառով

մ։ Բայց նոցա հայհոյանքի խորհուրդը, մի {փոքր} առաջ յիշուած, դարձեալ նոցա ասած բաների

, երկու հարիւր տարուց շինուած վանքերից {փոքր} պակաս կամ յետ մնացած լինէին, ապա բնա՛ւ

ւցանենք։ Արդեօք ո՞ր տգէտի, թո՛ղ թէ {փոքր} ինչ ուսումնականի, միտքը չի զարթիլ, նո

կ ամենասքանչ անձինդ, որից ամեն մեծ կամ {փոքր} մարդու, որ կան Հայոց մէջ հասել է մեծապ

րկում է Փարպեցին։ " Լա՛ւ էր եթէ ներէիք {փոքր} մի եւ իմում անզգամութեանս... մի ոք համ

կ ինքնին քաջ գիտէ " ( եր. 40). եւ մի {փոքր} սորանից յետոյ. " Արդ զառաջին կելոյն իմ

կին եւ Սուրբ Մեսրոպին։ Թա՛փ տանք մի {փոքր} այս կարծիքը, որ գո՛նէ հինգ հարիւր տարի

ն։ Սակայն Վռամ անունը ստիպում է մեզ մի {փոքր} մտածել, որովհետեւ Աշուշայի կնոջ անունը

ռ առ բառ, բայց խոստովանում ենք, որ մի {փոքր} մութ է երեւում մեզ այս ասացուածը. պատճ

ատ թարգմանութիւն է յունականից, բայց մի {փոքր} անհամաձայն է եբրայականի հետ։ Բայց թողո

ովհետեւ Փարպեցու Պատմութեան եւ Թղթի մէջ {փոքր} այլապէս պիտի խօսուէին, եթէ Ձուիկը լինէր

իւր հայրապետական խոստմունքը, միայն թէ {փոքր} ինչ թեթեւանար իւր գործերից։ Աբովեանը,

կ Թամամշեանի՝ իւր բարերերի յիշատակին, {փոքր} ի շատէ պարտավճար լինի նորա հոգու առաջեւ

Պարծա՛նք քեզ, Հայաստան, որ, թէեւ {փոքր}, այնուամենայնիւ ունիս զաւակներ, որոնք

իտ է, մռայլագոյն սատանայ, այս վէրքերը {փոքր} ինչ հին են, բայց անդադար աշխատելով քո

յիշեցուցանել Ձեզ մի քանի անցք, որ թէեւ {փոքր} ինչ հին էին, բայց մեծ յարաբերութիւն ու

ւր գեղարդով, ինչպէս տեսաք, սորանից մի {փոքր} յառաջ: - Վերջը ի՞նչ եղաւ: -

ւնների մասին, ո՞ւր մնացին միւսերը: Մի {փոքր} յառաջ պարծենում էիր, թէ միմիայն Գերման

հազալ թէ փռնգալ, որ երկիրը ճաքեցաւ մի {փոքր} ձեր ննջարանի վերայով: Իմ հսկաները, եր

թագաւորը, որի բարկութիւնը հատել էր մի {փոքր}, - աշխատի՛ր, հոգիս, փոքր ինչ շարժի՛ր

հատել էր մի փոքր, - աշխատի՛ր, հոգիս, {փոքր} ինչ շարժի՛ր, հոգա՛... - Աշխատու

ց այս միջոցին, երբ ընկաւ Աստարօտը, մի {փոքր} այլապէս էին Փարիզի հանգամանքը. նա ընկա

դժոխքումը եւս, ինչպէս աշխարհի երեսին, {փոքր} էր օրինաւոր եւ հիմնաւոր բաների յարգ ճան

ն ծառայ... - ընդհատեց սատանան, - մի {փոքր} յառաջ աւելի լաւ եւ խելօք կարդացիր:

ստունսն, որք զրահաւորեալ ընդդէմ դժոխաց {փոքր} մի եւս ի հող բնակեցուցին զփառս նորա: Ձ

ւ տեսած րոպէին ասում է, - գոնէ այժմ մի {փոքր} հանգիստ վայելեմ, ապա թէ ոչ կեանք չունի

չէ քամակներից, իսկոյն ամուսնացուցիր. {փոքր} ժամանակից յետոյ ահա կռուեցին, ջարդուեց

ինքը յափշտակելով, շահուեցաւ իւր համար {փոքր} ի շատէ ազատ կեցութեան հնարք: Ահա այս է

Պ. Մարկոսը տեսանելով, որ բանը վատ է, {փոքր} է մնացել, որ իւրեանց մտքումը դրած խնջո

մեղք, հալածին դեւք խօսքերը, այլեւ մի {փոքր} ջուր սրսկելով Շաքարեանցի երեսին, զգաստ

որ հոգեկան եւ մարմնական կարողութիւնքս, {փոքր} էր մնացել որ մահիճ ընկնէի: - Անցեա

- Երբ որ ամենայն բան խօսել էի եւ մի {փոքր} հանդարտել էի, թափելով սրտիս ուրախութեա

սի օրիորդ իւրեանց քաղաքում: Երբ մի {փոքր} հանդարտել էր պ. Շաքարեանցը, պ. Մարկո

պ. Մարկոսը խնդրեց մի բաժակ արաղ․ եւ մի {փոքր} նախաճաշիկ: Նա ասում էր, որ այդ կ'ամրա

էջ մնայ, մարդը այդպիսի ժամանակ պիտի մի {փոքր} անասնանայ... կարծեմ, դու եւս ընդդէմ

բացել: - Տարակոյս չկայ, որ շատ թէ {փոքր} տեղեկութիւն ունիս այդ գիտութեան վերայ,

ետալները բաղկացած են ժիպակից եւ շատ կամ {փոքր} մաքուր ծծումբից ( բացի այս երկու տարրակ

արծաթ խնդրէ: Այդ միջոցին ասաց ինձ, թէ {փոքր} է մնացել նպատակին հասանելու համար, որո

, որ, ինչպէս յայտնի է ընթերցողին, մի {փոքր} յառաջ խօսք էր տուել պ. Շաքարեանցին, ո

այդպէս չէ, բայց ասենք, թէ խելացի է մի {փոքր}, բայց բնակուելով անխելների եւ տգէտների

մէ: Ես մինչեւ այժմ կարծում էի, թէ դու {փոքր} ի շատէ ճանաչում էիր ինձ, փոքր ի շատէ յ

, թէ դու փոքր ի շատէ ճանաչում էիր ինձ, {փոքր} ի շատէ յարգում էիր ինձ, բայց այժմ հասկ

աց չառնու, - պատասխանեց պ. Մարկոսը մի {փոքր} վիրաւորուած Մանթուխեանցի երկբայութենից

ու ձեռքով փաթաթուելով Շաքարեանցի վզին, {փոքր} մնաց, որ իւր ասիացի քնքշութեամբ խեղդէր

անքի վերայ: Երկու բարեկամքը եւս մի {փոքր} հանդարտելով նստած աթոռների վերայ, Շաքա

ը դնելով, - եւ ճշմարիտը պիտոյ է ասել, {փոքր} մնաց, որ մեղանչէի այս սուրբ գիտութեան

ւթիւնքը, դուրս գնացի արուեստանոցիցս մի {փոքր} մկնդեղ բերելու, մետալների հետ խառնելու

Օրհնած, մտածելուց գլուխներս ճաքեցաւ, {փոքր} մնաց, որ գլխիս ուղեղը հոտի, թող մի փո

քր մնաց, որ գլխիս ուղեղը հոտի, թող մի {փոքր} հանգստանանք, ուրախանանք: - Բայց լ

: - Ոսկին, որ առաջին անգամ այդքան {փոքր} շինեցիր, երկրորդ անգամը շատ պիտի շինես

մ, այժմ չէ կարելի, ըստ որում անօթներս {փոքր} են, հարկաւոր է անօթներ եւ գործիք բերել

ու նորա օգուտը պաշտէր: Ամենայն ոք, որ {փոքր} ի շատէ ուսումն է ստանում, մոռանում է ի

ո՛չ քաւութիւն, ո՛չ թողութիւն: Եթէ մի {փոքր} մեղադրես այդպիսուն նորա սխալների պատճառ

նդ ինքը պարապելով դիւթական բաներով, մի {փոքր} երկիւղ եւս ունէր, որ միգուցէ Աստուած բ

ել ենք իւր տեղում, Շաքարեանցը ունէր մի {փոքր} կարողութիւն: Բայց երբ գտաւ ոսկի շինելո

ւէլը մի նոր մարդ չէ մեր ազգի համար. նա {փոքր} ի շատէ յայտնի է ընթերցող հասարակութեանը

մ էին այդ բարութիւնքը վայելելու, որ մի {փոքր} ոյժ ստանան այն մեծ եւ երկար, ամբողջ տա

աւաքուել պաշտօնական խորհրդով, որ միտքը {փոքր} ի շատէ լարուած կամ նախապաշարուած լինի,

տեմ, որ մեռեալը չէր դուրս գալու, բայց {փոքր} հողի տակ ծածկուելով մարմինը, երբ որ սկ

նաւութիւն զգացուցանելու համար, անձրեւը {փոքր} է: - Ես եւս դուրս եմ եկած ման գալո

ր կոմսին ընդունել այս հրաւէրը, բայց մի {փոքր} մեղմացել էր արդէն սրտի կրակը, բացի սոր

անկլաւիկը - ազատելու, որ իւր կարգով մի {փոքր} ժամանակից յետոյ նոյնպէս ջալալի դարձաւ:

ինն էր համարեա, եւ շամանդաղը սկսում էր {փոքր} առ փոքր գետինը առնուլ: Դատարկ փողոցի մ

ամարեա, եւ շամանդաղը սկսում էր փոքր առ {փոքր} գետինը առնուլ: Դատարկ փողոցի մէջ լսւու

մ պէսին երգել, - պատասխանեց օրիորդը մի {փոքր} կարմրելով: Բայց բոլորովին սուտ էր խօսա

ծը, ձեր կոկորդային լեա խազը կարօտ է մի {փոքր} մշակութեան: Եւ առ ժամանակ ես խորհուրդ

ոստացայ լցուցանել նորա ցանկութիւնը: Մի {փոքր} նստելուց եւ քաղաքի որպիսութեան մասին այ

ւթիւնը բիւզանդական է, որ եթէ այժմ, մի {փոքր} դուրս եւս եկել է բիւզանդական ճշտութենից

ծի կամ իւր հասկացողութեան պէս երգելով, {փոքր} ի շատէ հեռացել են այդ եղանակները յունակ

, շատ տեղ սուր եւս գործ դրուեցաւ եւ մի {փոքր} յառաջ քրիստոնեայ կոտորող ու հալածող հեթ

աղափար եւս չունէր ազգութեան մասին, իւր {փոքր} ի շատէ կրթութիւնը ստացած լինելով մի օտա

պաստան մնացած արտաքին պատահմունքի: Այն {փոքր} ի շատէ աշխարհակալութիւնքը մեր Արշակունի

բաբելոնեան խառնակութեանս մտքերի. բայց {փոքր} է այս, մտաւորական կամ բարոյական հարինք

երկինքը պայծառ էր, դուրս եկայ բակը մի {փոքր} ման գալու: Տեսանեմ որ այդ պարոնը եւս մ

ատասխանեց օրիորդ Մարիամը, - որ դուք մի {փոքր} վաղ ճանապարհ ձգէք ձեր հիւրը, իսկ ես մի

վաղ ճանապարհ ձգէք ձեր հիւրը, իսկ ես մի {փոքր} երկար պահեմ Եումը մեր մօտ, այնպէս որ դ

, ուստի պարտականութիւն ենք համարում մի {փոքր} տեղեկութիւն տալ նորա մասին, որ յետոյ կ

վնաթանեանցը, որպէս, Հայերի աչքով, մի {փոքր} ի շատէ հարուստ վաճառականի գործակալ, դե

րդ կը նայէր բարձր աշտարակից դէպի վայր, {փոքր} ինչ յառաջ, իւր հետ միասին մի յատակի վե

ը հաշուած ու համարած էին, որպէսզի, մի {փոքր} ծառայութիւն բարքի տալով ինքեան գրաւէ տե

մի պատուաւոր դրութիւն եւ, աշխատելով մի {փոքր} գործունեայ մարդու կերպարանք ցոյց տալ բժ

է առնել, - ասաց պ. Յովնաթանեանցը, մի {փոքր} ուղղուելով, երբեմն զանազան հանգամանք ս

վերայ, պարզելով այս խօսակցութիւնքը մի {փոքր} հասկանալի կացուցանել մեր ընթերցողներին

ժմ կը հասկանան մեզ, մանաւանդ նոքա, որ {փոքր} ի շատէ գաղափար ունին կլայեկի եւ արճըճի

ւտ... Մի քանի րոպէից յետոյ, երբ {փոքր} ինչ հանգստացել էր պ. Յովնաթանեանցը, պ

ք Հայի հայրենիքը. բայց երեւում է, որ {փոքր} էր ձեզ այդքանը. դուք վերստին վշտացնում

ղիք, ձեր անձը եւ բարքը փոխելու, այլեւ {փոքր} ինչ խելք ուսանելու համար, իսկ ես մնում

փայտը այլ. դու ինձ կղմինդրի օրինակովը {փոքր} մնաց, որ պիտի հաւանեցնէիր, բայց երկրո

, դառնում էր դարձեալ դէպի հող, եւ այդ {փոքր} հաւանելի էր, իսկ փայտը դառնում է մոխիր

նում եմ քո ասածը, բայց մի բան կայ, որ {փոքր} ինչ ուրիշ տեսակ է դուրս դալիս: - Ի՞

համարել մտանել Բարբոյի պանդոկը, եւ մի {փոքր} կաղամբով միս կերած, դառնալ ղահուէտուն

ամարար քահանայքը գործ են ածում: Մէք {փոքր} ինչ մանրամասն նկարագրեցինք այս կնկայ հա

րը եւ աչքերը դէպի գետին կորացուցած, մի {փոքր} լուռ կանգնելուց յետոյ, վազեց իւր ննջար

լ էին տալ Մանուշակը այս մարդուն, որ մի {փոքր} կարողութեան տէր վաճառական մարդ էր:

էր նորա ամենօրեայ աղօթքը, որ յետոյ մի {փոքր} լալով հանդարտեցնում էր հոգին, եւ այնպէ

. պատճառ, եթէ այդպէս չլինէր փեսացուն, {փոքր} ինչ ազատ կը մտանէր իւր հարսի տուն, ման

իայն, թէ այն մարդուն է, որ քահանան մի {փոքր} յառաջ բռնել էր աղջկայ ձեռքը եւ Առէալ զձ

առեցին տուեցին վաճառականի մօտ աշակերտ, {փոքր} ի շատէ եթէ եւ անունս գրել գիտեմ, այդ ի

պարոն Շահումեանցը: Այս խօսքի վերայ {փոքր} մնաց, որ Մանուշակը ձէռքիցը ցած ձգէր հօ

ւ բան կայ, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլուն, {փոքր} ինչ անհանգստացած: - Ասում է, թէ Յի

, միայն թէ ժամանակ չունինք այժմ, թո՛ղ {փոքր} ինչ համբերէ, երբեւիցէ Մանուշակս նորանն

որապէս, այլեւ պատկեր է Աստուծոյ: - {Փոքր} ինչ նման պատասխանեցիր, բայց ոչ կատարեա

ւ: Թիւթիւնճի-օղլուն ուրախացաւ եւ մի {փոքր} փչուեց եւս իւր միջում: Բայց չկարծեմ,

բայց երբ խմեց, խնդրեց Մանուշակից, որ {փոքր} ինչ ջուր յաւելացնէ վերան. պատճառը, շա

: Բայց Շահումեանցը վերստին խնդրեց, որ {փոքր} ինչ ջուր յաւելացնեն, պատճառելով, թէ ա

ճի-օղլուն, - ա՛ռ Մանուշակ եւ յաւելացուր {փոքր} ինչ ջուր: Շահումեանցը քաղաքավարի կե

: Բայց այս երեկոյ մեր խօսակցութիւնը {փոքր} ինչ երկարեց. արդէն իններորդ ժամն է. ն

հետ միասին մտել էին նորա մէջ: Թէեւ նա {փոքր} ի շատէ հասկացողութենովը կարողացել էր ազ

կը մինչ հանդարտ էր հոգին. իսկ թէ սա մի {փոքր} վրդովուած էր, իսկոյն հին նախապաշարմուն

նչպէ՞ս թոյլ ես Մանուշակ, եւ ինչպէ՞ս մի {փոքր} պատճառ դղրդում է քո ջլերը: Ի՞նչ պիտոյ

այ ցած իջանել պարտէզը: Մանուշակը մի {փոքր} հանդարտած էր երեւում: - Դու գիտե՞ս

ղը, եթէ հանդիպի մի այնպիսի մարդու, որ {փոքր} ի շատէ բան հասկանալով ծիծաղում էր այս յ

պատճառով յիշեցինք, որ մեր ընթերցողը մի {փոքր} ծանօթութիւն ունենան այսպիսի ոգիաբնակ տե

, ծածկած սպիտակ-դեղնագոյն ճպռով, որ եւ {փոքր} ինչ յառաջ վազել էր թշերի եւ քթի մէջտեղո

ձեալ իւրեանց տեղերում ինչպէս յառաջ: Մի {փոքր} ժամանակ պտուկին նայելուց յետոյ, գլխաւո

աղջկայ աչքերը... -Ի՞նչ է, շի՞լ է {փոքր} ինչ, իմը եւս այդպէս էր, բայց իմ ողորմ

նի լինէր, ինքը քեզ կը վկայէր, որ աչքի {փոքր} ինչ շիլ լինելը ոչինչ արգելք չէ ամուսնակ

կապուել էր նորա զգայականութիւնը: Նա մի {փոքր} ժամանակ այս անորոշ դրութեան մէջ մնալուց

լ, որ այն տարում Գիրեյ-խանը միաւորուած {փոքր} -ռուսիացոց եւ լեհացոց հետ, պատրաստւում

ծում եմ, գիր չգրածի պատճառն այն է, որ {փոքր} ինչ վիրաւորուեց, թէ չէ, մի ամիս եղաւ

Պատուելի Թիւթիւնճի-օղլու. Ինքս {փոքր} ինչ տկար լինելով չեմ կարող դուրս գալ տա

, գուցէ եւ այն պատճառից էր, որ գլուխը {փոքր} -ինչ բարակ չլինելով շատ բան չէր հասկանու

էր թագաւորների դուռերը եւ, ստանալով մի {փոքր} պաշտպանութիւն, մտանում էր խորհրդական ծ

եւոր սերմնացանութեան համար։ Հայոց ազգի {փոքր} ի շատէ իմացական նորոգութիւնը պիտոյ է կա

ը, ծնեցաւ Սիբաս կամ Սեբաստիա քաղաքումը {փոքր} Հայաստանի, երկու օրաճանապարհ դէպի հարա

ան հասակում ձեռնադրուեցաւ քահանայ եւ մի {փոքր} յետոյ Կարին քաղաքում Մարգար վարդապետից

շինելու համար։ Այս ժամանակիս կամ թէ մի {փոքր} յառաջ պիտոյ է պատահած լինի եւ նորա յատկ

ւ կամակոր ուրացութեան սիւները, թէեւ մի {փոքր} ժամանակից յետոյ մի այդպիսի մարդու նիւթա

ղութիւնը հարկադրում է մեզ հերիքանալ այս {փոքր} ի շատէ ծանօթաբանութեամբք այն իրողութենն

ենայն անբարոյականութեան։ Աւելորդ չէ մի {փոքր} պարզել այս եզրակացութիւնը մեր ընթերցողն

տալ մեղքերին հարկաւորապէս, բայց առաւել {փոքր} բաների համար, միայն թէ դա մի կերպով օգ

նք հոգացին կազմել Հայոց լեզուի համար մի {փոքր} ի շատէ մարդավայել քերականութիւն՝ քրքրե

ն ասացեալ պապականութեան Հայերի մէջ, որ {փոքր} ի շատէ ոտքի տեղ գտել էր Հայաստանում դեռ

վնասակար է Մխիթարեանց անձնապահութեանը, {փոքր} է պապական հայերի թիւը, իսկ Մխիթարեանց

այն բան կատարւում է աստիճան առ աստիճան, {փոքր} առ փոքր, աննշմարելի կերպով, վասնորոյ ան

կատարւում է աստիճան առ աստիճան, փոքր առ {փոքր}, աննշմարելի կերպով, վասնորոյ անհրաժեշտ

ակ այդ վէրքը օտարի աչքից։ Ո՞չ ապաքէն մի {փոքր} ժամանակից, դոյն այդ վէրքը փտելով եւ ճար

ն հայախօսութեանն յորմէհետէ շարունակաբար {փոքր} քան շատ երեւեցան եւ մատենագիրք եւ լեզու

անգելեայ յոյն պատգամագրի, իսկ հեռացեալ {փոքր} առ փոքր ի միջերկրէից յեղափոխի յեզերական

յոյն պատգամագրի, իսկ հեռացեալ փոքր առ {փոքր} ի միջերկրէից յեղափոխի յեզերականս. յեօթ

րորդ դարու: Թոյլ տացի մեզ աստանօր, {փոքր} ինչ ըստ սահման ելեալ ճառիս, առ որով պա

քան դիւրագայթ եւ սխալական մարդոց, զորս {փոքր} մի եւս եւ աստուածացուցանել ախորժէին դոք

ատեցութեան վատթար քան զՎենետկեցիս, որք {փոքր} քան շատ գիտեն գէթ վարագուրել զամօթալի գ

կազմուած լեզուին, զոր ի վերջին աւուրս {փոքր} ինչ մարդացուցին: Իսկ " Եւրոպա " լրագիր

լն, մի՞թէ արժան էր զրկել զմանկտին եւ ի {փոքր} ի շատէ լուսաւորութենէ, զոր կարողք էաք

ն նոցա Սինէական հայախօսութեամբ, զոր եւ {փոքր} եւս եւ ինքեանք չհասկանային, այլ թէ այս

այսպէս աջակից գտեալ միմեանց՝ նորոգէին {փոքր} մի զհոգեկան կենդանութիւն իւրեանց, ի սպ

ն խօսիլ ընդ ուրումն հնասիրի ( որ շատ թէ {փոքր} շահեալ էր զվարկ ժողովրդեանն՝ ի վերայ խ

ն զճաշակ առեալ քաղցրութեան լեզուին, որ {փոքր} մի ազնիւ էր քան զհասարակայն բարբառ. առ

հետէ սովորութիւն է առ մեզ թէ շատ եւ եթ {փոքր} այսու ամենայնիւ զհետ լինիլ կրթելոյ զորդ

կաց են այժմուս յԵւրոպայ, ուրեմն պիտո է {փոքր} աշխատութիւն ի կողմանէ հասարակութեան տալ

, մազերը եւ եղունգները կտրեց, հանդերձը {փոքր} ինչ կարգի բերեց եւ սկսեց փողոցներում եւ

որա երեւակայութիւնը եւ հոգին ստացել էին {փոքր} խորամանկ Քաղաքագիտութեան մասին տեղեկութ

րհորդութիւնը. բոլոր Իտալիա ամայացած էր {փոքր} ինչ յառաջ գոյացած սարսափելի ժանտախտից,

տ խիստ բարոյականութիւն։ Նորա քարոզները {փոքր} մնաց, որ գլխին փորձանք դառնային. կոշտ

ն ազգերին։ Նորա անսանձ երեւակայութիւնը {փոքր} առ փոքր հանդարտեց, երեւեցաւ նորա մէջ մ

ն։ Նորա անսանձ երեւակայութիւնը փոքր առ {փոքր} հանդարտեց, երեւեցաւ նորա մէջ մտածողութ

... Բայց Բարսելոնեան դպրոցից շատ {փոքր} օգուտ ստացաւ նա. երբ վարժապետը մեկնում

եց նորանց խուզարկու ատենին։ Այս կերպով {փոքր} առ փոքր յառաջացաւ նա իւր ասպարէզի մէջ,

ց խուզարկու ատենին։ Այս կերպով փոքր առ {փոքր} յառաջացաւ նա իւր ասպարէզի մէջ, այսինքն

տիոսը ամենեւին չէր յուսահատւում։ Նա մի {փոքր} ժամանակ Կսաւիէի համար դարձեալ Ֆերդինանդ

երը. աղօթելու երրորդ կերպը բաղկանում է {փոքր} ինչ բառերի ու աղօթելու ժամանակի չափաւոր

egem), խօսել այս թագաւորի հետ, յետոյ {փոքր} առ փոքր թագաւորի տեղը դնել Քրիստոսը, ժ

խօսել այս թագաւորի հետ, յետոյ փոքր առ {փոքր} թագաւորի տեղը դնել Քրիստոսը, ժողովրդի

եցան դէպի Հռովմ։ Այս վերջի երկուսը շատ {փոքր} յոյս ունէին գործի յառաջադիմութեան վերայ

ով արիացրեց նորանց. նա ճանապարհի վերայ {փոքր} ինչ հեռացաւ նորանցից դէպի մի մատուռ՝ ա

համարեց. պատճառ, գիտէր, թէ Պապը շատ {փոքր} է սիրում այլ Կարգերը, որոնք Պապական իշ

տօնութիւններ իւր Կարգին։ Նա ինքը սկսեց {փոքր} առ փոքր յետ կենալ իւր առաուջայ ուխտերից

ններ իւր Կարգին։ Նա ինքը սկսեց փոքր առ {փոքր} յետ կենալ իւր առաուջայ ուխտերից։ Պորտո

մ էր Յիսուսեանների դատողութեամբ, որոնք {փոքր} թէ շատ գտանւում էին Գեներալի ազդեցութեա

քրիստոնեայք շատ հարճեր պահում էին) եւ {փոքր} ի շատէ կարողացաւ դղրդել այս սովորութեան

ձակ ապստամբեցան ընդդէմ Պապականութեան եւ {փոքր} մնաց, որ ջնջէին Արեւելքից ո՛չ թէ միայն

ղ Կապուսինեան քարոզիչքը, բայց նոքա շատ {փոքր} յառաջադիմութիւն ունեցան. պատճառ, այս

լ Յիսուսեանների դաւաճանութեանը, ինչպէս {փոքր} ինչ յառաջ ասացի։ Այլ ի վերայ այսր ամեն

ատ եւ հանգիստ կեանք պարգեւելու համար եւ {փոքր} առ փոքր իւրեանց Կարգի իշխանութեան հետ ը

նգիստ կեանք պարգեւելու համար եւ փոքր առ {փոքր} իւրեանց Կարգի իշխանութեան հետ ընտելացնե

ըստ ամենայնի նոցա իշխանութեան տակ։ Շատ {փոքր} յանցանքի համար, ըստ մեծի մասին նշանակո

վ իւր փայլուն շնորհքների վերայ՝ Դուքսը {փոքր} առ փոքր կորուսանում էր իւր նախկին աշխոյ

յլուն շնորհքների վերայ՝ Դուքսը փոքր առ {փոքր} կորուսանում էր իւր նախկին աշխոյժը. հեշ

րկսայրի դանակներ, մինը՝ մեծ, միւսը՝ {փոքր} զմելինի նման։ Փոքր դանակովն էր նա վիրա

ինը՝ մեծ, միւսը՝ փոքր զմելինի նման։ {Փոքր} դանակովն էր նա վիրաւորել. այս պատճառով

ր կան. խնդրում ենք այս բաների վերայ մի {փոքր} մտածել: Եթէ մէք ստուգապէս ցանկանո

սկոպոսները եւս այնպէս իմանան, թէպէտ մի {փոքր} ի՞նչ խաղողի ջրից... Բայց այդ եւս ներ

յնուհետեւ երեւում էին հասարակութեանը մի {փոքր} դժուարին կերպով. - սոյդպէս չէ՞:

նահանգի ղաբալիու անտառի արջ ասացին. մի {փոքր} դժուար նկատելի էր, որովհետեւ այդ անասն

ր այդ կենդանին չորս լեզուի երգիչ է. մի {փոքր} ժամանակից յետոյ անյարմար բերանը բացեց ո

ից, ենթարկուած Դռան կամայականութեանը, {փոքր} առ փոքր կ՚անցնի ( եւ արդէն անցնում է,

արկուած Դռան կամայականութեանը, փոքր առ {փոքր} կ՚անցնի ( եւ արդէն անցնում է, մասամբ կ

ակների հետ, տեսանում ենք, որ հեղինակը {փոքր} ի շատէ ուշը դարձուցել է լեզուի վերայ։

ք, որ օգտակար լինէին նորան մեր բարեմիտ {փոքր} ի շատէ ծանօթութիւնքը նորա աշխատութեան վ

րին անհասկանալի, այլ եւ մեզ իսկ, մինչ {փոքր} ի շատէ հայերէն սորված ենք, ոչ միայն հի

այ վիճակը չէ կարող նորան գոհացնել աւելի {փոքր}, կատարելութիւն համարուիլ։ Ստիպվեցանք

աց սորվել եւ հասկանալ, մանաւանդ եթէ մի {փոքր} ուշադրութեամբ կարդայ, կամ թէ մի մարդու

եւ ձեւեր կան այս ու այն տեղ, նաեւ շատ {փոքր} հասարակութեանց մէջ։ Պէտք է այդ բոլորից

կ: Խրթին տաճկաբանութեամբ է գրած եւ մեր {փոքր} ի շատէ տաճկագիտութիւնը տկար է այդ գիրքը

ութիւնքը, հեղինակի անուշադրութիւնքը մի {փոքր} էլ հեղինակին շրջապատող աշխարհի ազդացքը

ստիկ եւ ազդու լինէին, կամ հետեւանքը մի {փոքր} մեղմ: Բայց մենք ասացինք, որ չենք ուզո

դնում նորան. սորա վրայ հարկաւոր էր մի {փոքր} մտածել: Այն էլ Համասփիւռը, որ սովորաբ

գալիս, նորա կինը բնաւ չի երեւում, իսկ {փոքր} եղբայրը ` Արշամը կամ Գեղամը մի երկու ան

աւանդ ցաւում ենք սորա մասին, որ այսպէս {փոքր} հանդէս ունի սա. պատճառ, հեղինակը նորա

է ազգի հասկացողութիւնից, բայց մենք մի {փոքր} առաջ ասածներս վերստին կրկնում ենք, թէ

ոց սերմանէն զվիմի հարցուք ": Մենք, մի {փոքր} փոփոխութեամբ ձայնակից ենք լինում մեր եր

ին չեն վերաբերւում, այլ մանաւանդ աւելի {փոքր} բաժինը կարող է հասնիլ նորան, քանի որ ն

ներից: Որքան միտքս գալիս է, այնտեղ մի {փոքր} այլայլած է այդ ոտանաւորը եւ ասւում է բո

շուլալեցի: - Գուցէ թէ այլ տեղերում մի {փոքր} այլապէս պահուած լինի այս աւանդութիւնը,

բեմն երեւել է Արագածի վրայ եւ կամենալով {փոքր} ի շատէ տեղեկութիւն տալ ազգին նորայ մասի

ը, որ կպել է մանաւանդ ստիպում է մեզ մի {փոքր} տեղեկութիւն տալ նորա մասին, որպէսզի ըն

դը: Ենթադրում ենք, թէ ընթերցողը {փոքր} ի շատէ գաղափար ունի էլեկտրականութեան վր

ի, ենթադրում ենք, ինչպէս ասացինք, մի {փոքր} գիտութիւն, մի գաղափար, էլեկտրականութե

որ չենթադրուի թէ ֆիզիկան ծանօթ է նորան {փոքր} ի շատէ: Բայց ինչպէս մի անգամ արդէ

ից եկած անհամ քարերը: Թէեւ, այո՛, ոչ {փոքր} բան են սոքա, որովհետեւ բովանդակ դաշտը

ւ յարատեւ արիաջան աշխատութիւն: Մի {փոքր} առաջ պ. Պռոշեանցի յառաջաբանի անունը տա

իսի գրքեր, բայց կենդանի ազդը, որի հետ {փոքր} ի շատէ ծանօթ ենք, առնում ենք որպէս անխ

ոցերն էլ պիտի բանալ եւ բժշկել: Թէեւ մի {փոքր} հիւանդ լինելը մերձիմահ հիւանդութիւնից ա

ղքին գրուած են, - ասում է Արշամը, Սօսի {փոքր} եղբայրը, Սօսին ու Պարէտին, - սաքի ընչի

կան իրենց բարեկամ Գարեգնի ձեռքը, որ մի {փոքր} հանգստացնելու համար տարաւ իր տունը ( եր

էեւ այս ողորմելիքը չգիտեն, թէ Ուռանոսի {փոքր} որդին տիտանիցը երդում է կերած ոչնչացնել

ին նոր Հայախօսութենով, այլ եւ ջանք անէ {փոքր} առ փոքր մաքրել իւր խօսուածքը՝ դուրս ձգ

այախօսութենով, այլ եւ ջանք անէ փոքր առ {փոքր} մաքրել իւր խօսուածքը՝ դուրս ձգելով այն

Տարածութիւնը ըստ ինքեան ոչ մեծ է եւ ոչ {փոքր}, մինչեւ որ մի ուրիշ՝ նորանից մեծ կամ

ւ որ մի ուրիշ՝ նորանից մեծ կամ նորանից {փոքր} բանի հետ չբաղդատուի եւ այդ բաղդատութեամ

րագոյրը անօսրանում է)։ Մունջը, մի {փոքր} աւելի լաւ է դրուած բնութեան մէջ, քան թ

կ տանց՝ զորս ցարդ չէ իմ տեսեալ եւ զորս {փոքրագոյն} յոյժ ասեն լինիլ, քան զերրորդ տունն, յ

ս եւ բնութեան վերայ: Եւ այս պատճառով, {փոքրագոյն} մասը, որ չէ պարապում երկրագործութեամբ

, թէ նեղութեան պատահի ապրուստի կողմից: {Փոքրագոյն} մասը, որ բաղկանում է վաճառականներից,

. եւ որեւիցէ մի դժբախտ դիպուածում, այդ {փոքրագոյն} մասից ամենափոքրագոյն մի մասը միայն կարո

բարօրութեան եւ երջանկութեան, եթէ ազգի {փոքրագոյն} մասը պարապում է նորանով, եթէ միւս մեծա

տօնելի թարգմանիչներին կամ նոցայ հետեւող {փոքրագոյն} մասին: Ինքեանք, այդ սուրբ թարգմանի

ազգի մեծագոյն մասը երկրագործ լինի, իսկ {փոքրագոյնը} ՝ երկրագործի դուրս բերած արդիւնքը մշակո

ա վաղուց է խոստացել ինձ իր լուսանկարը ( {փոքրադիր} ): Ողջունիր իրեն եւ հորը, եւ եթե նկար

, անտարակոյս, հարիւրին եօթանասուն պիտի {փոքրանար} նեղսրտելու եւ բարկանալու պատճառների թիւ

նոցները եւ ահա դերասանը եւ դերասանուհին {փոքրանում} են, ստորանում են նորա աչքի առաջեւ:

որ առաւել զգալի է անկեղծ սրտերին, եթէ {փոքրանում} էր եւ այդ սակաւ եղած ընտիրների թիւը։

ւիլ դորա սկզբին, ասես թէ արեւը մի փոքր {փոքրացել} է այս աշխարհի վերայ. մի փոքր մեղմացած

լով եւ բնակուելով քաղաքի մէջ, ոչ միայն {փոքրացնում} է երկրագործների թիւը, այսինքն՝ դուրսի

նքն էլ ներում է, որով զարմանալի կերպով {փոքրացնում} է յանցանքների թիւը եւ կեանք է տարածում

ունդի վիճակը, երբ իմ հողի քանակութիւնը {փոքրացրել} էի: - Դու մտածում ես քո ապրուստի

ել, յետոյ ամուսնացնել նորան իւր մանուկ {փոքրաւորի} հետ, յետոյ ստիպուելով առեւանգեալ կնոջ

չքիս առաջ կանգնեցաւ. Սրտէս կարծես {փոքրափողիս} Նոր զօրութիւն ոյժ հասաւ։

որ, մեծի քամակից գնալով, կարող ենք եւ {փոքրը} կորուստնել: Ո՛վ է մեզանից ճանապարհ ընկ

ր, ինչպէս էի մինչեւ ներկայ րոպէս, այդ {փոքրը} եւս բան արժէր: Ձեզ քաջ յայտնի է, որ ք

ունէր նոյնպէս մի քանի եղբարք, որոնցից {փոքրը} աւելի մօտ յարակցութիւն ունէր մեր նկարագ

արիզում գտանուած Հայերի թիւը, բայց այս {փոքրի} մէջ երեւում է ազգայնութիւնը աւելի շատ,

ան, բացատրենք քեզ մեծը եւ ընդհանուրը՝ {փոքրի} եւ մասնաւորի կերպարանքով: Դնենք, թէ ք

ետէ եբարձ Տէր զՏէրն մեր ի գլխոյ մերմէ, {փոքրիկ} հօտս այս պարարի յուսով տեսութեան երկնառ

նա հանգուցեալն թողեալ է զերկուս այլ եւս {փոքրիկ} տունս բաց ի տանէն եղելոյ կից եկեղեցւոյն

-Շահի անվանակոչության հետեւյալ օրը: Դա {փոքրիկ}, սակայն, միանգամայն անվնաս, անախրոնի

րոնք նախապատմական ժամանակներից որեւէ մի {փոքրիկ} իր գտնելով, հաստատապես վերականգնում են

ատյան դաշտի հայ շինականների բարբառով մի {փոքրիկ} բրոշյուր հրատարակել եւ սովորեցնել նրանց

Այժմ անցնում եմ Անանիայի նամակին: {Փոքրիկ} պաթոլոգիական հարձակում եղավ. ահա մոտ մ

համար նույնպես: Ես ինքս մտածում եմ մի {փոքրիկ} նամակ պատրաստել Խալիբյանին: Այդ կլինի

ստ, ամեն մի չնչին բան վրդովում էր նոցա {փոքրիկ} հոգու խաղաղութիւնը, ծառի տերեւների շար

ելորդ արծաթը գործ դիր գոնէ առ ժամս, մի {փոքրիկ} ուսումնարան բաց, ուր թող ուսանին աղջիկ

ղ էք ամենայն տեսակ խաղողի գինիք վաճառել {փոքրիկ} չափերով ձեր բնակութիւն հաստատած տեղերու

, կամ աւելի եւս պակաս, հանդիպում ես մի {փոքրիկ} աղբիւրի, որ ժողովրդից անուանւում է Սաղ

էին Հայաստանում, եթէ Ներսիսեան ազգային {փոքրիկ} ուսումնարանը հաւատարիմ չէ իմ սրտին, ո՛

նը եւ մի մասնով արդարացնել 2. 600 տարու {փոքրիկ} եւ աննշան սխալը, հրաւիրում է ինձ կարդա

Այս բոլոր բաները վառում են սրտիս մէջ մի {փոքրիկ} լապտեր ուրախութեան, որ անշիջանելի կը մ

կարգում: Շինած էր դահլիճի ճակատում մի {փոքրիկ}, բայց նայելով հանգամանքներին, հնարներ

մէջ բովանդակւում են մատենադարանը եւ մի {փոքրիկ} հաւաքոյթ ֆիզիկական գործիքների եւ հանքաբ

ացեալ տնից, նորա մօտ գտանւում են երկու {փոքրիկ} շինութիւնք, ուր բովանդակւում են դասատո

գմանութեան ճակատը զարդարած է մի այսպիսի {փոքրիկ} պատկերով: Երեւում է Արարատը, երկնքի վ

ընդունելութեան վերայ, հրատարակել է մի {փոքրիկ} թերթ, որպէս մերժողական պատասխանի, բայ

արապին այն չափով, ինչ չափով կարող է մի {փոքրիկ} հասարակութիւն գործակատար գտանուիլ: Մեք

Ք Կենդանութեան նուիրուած այս {փոքրիկ} գործի ճակատը կենդանի մարդերի անունով ցա

բանակ Եւ զօրութիւնք երկնային... Այնինչ {փոքրիկ} մի մակոյկ, Որ կրծքիս տակ նաւում է, Չո

Կը դիմանա՞յ բոցին սաստ Արդեօք մակոյկըդ {փոքրիկ} ": Արդ, այսպէս էր սերովբէն Կշռադատում

ւնք երկնային... Այն ինչ նաւակ մի {փոքրիկ}, Որ ի կրծիս մակուկէ, Առ չո

ու տեսակին տակ ալ կան, այնպես, որ մէկ {փոքրիկ} մասն սրբագործեալ հացին մեջ ալ ամբողջ Քր

Մի՞թէ չկայ մարմնաւոր Մի ուրիշ հնար {փոքրիկ}. Մի թուղթ, մի պստիկ նամակ...

մօտիկ Գեղեցիկ մի դաշտ, դրութեամբ {փոքրիկ}, Որի սահմանը փակել են բլուրք.

ի՛ զուարճալի զրոյցներ, յիշատակի արժանի {փոքրիկ} պատմութիւնք, բարք ու վարք պատկերացնող

երքի անչափելի տարածութեան վրայ որպէս մի {փոքրիկ} եւ նեղ բանի վրայ նայել տուեց Կայէնին՝

Արդա՛րեւ մեզ շատ զուարճալի է թւում այս {փոքրիկ} խնդրի լուծումը։ Այն ժամանակ միայն Ա

, առանց սորան չէ կարելի գամել արեւելեան {փոքրիկ} դռնակը, եւ երթեւեկ առնել քամակի կողմից

ր խառնուելով միմեանց հետ կազմում էին մի {փոքրիկ} լճակ, եւ որի երեսի վերայ սերի պէս կանգ

, եւ որ տեսայ, մինչ զննեցի չորս կողմս {փոքրիկ} լապտերի լուսով, որ ունէի ձեռքումս:

մ: - Այս ասելով, հանեց գործակատարը մի {փոքրիկ} ծրար եւ տուեց պ. Յովնաթանեանցին:

արկութեանը վկայում էին բօժօժների վերայի {փոքրիկ} ծակերը: Բայց կուրծքը բաց կարած ասելով

, որի տակից առանձին ոսկի շղթայով կախած {փոքրիկ} եւ գեղեցիկ ոսկի խաչը բարձրանում էր եւ ց

եց քամակից իւր դուռը, ամրացնելով նորան {փոքրիկ} երկաթի կարթով, որ կախած էր դուռի վերայ

ելուց յետոյ մի անմեղ ժպիտ փայլեցաւ նորա {փոքրիկ} բերանի վերայ, եւ մաքուր սպիտակ մարգարի

- Շատ բարի, - պատասխանեց Շահումեանցը, {փոքրիկ} արծաթի դրգալով թէյը խմելով, նորա քաղցր

մի ճրագ, մեղր, իւղ, բրինձ, կորեկ, {փոքրիկ} հայելի. փոքրիկ մկրատ, վրձին, սանր,

, իւղ, բրինձ, կորեկ, փոքրիկ հայելի. {փոքրիկ} մկրատ, վրձին, սանր, երկու բարակ մոմե

աւարտած էր, տալիս է հիւանդին մաղի միջի {փոքրիկ} հայելին, որ հիւանդը նայի նորա մէջ. այ

էջ: Աւելորդ եմ համարում նկարագրել նորա {փոքրիկ} փայտեայ տունը, որի մէջ բնակում էր նա ի

ւթիւնը, ունի վանք եւ եկեղեցի, ունի մի {փոքրիկ} դպրոց, բայց այն հնարքը, որ գործ էր դր

ւանքները, որ մեր օրերումը, աճելով այն {փոքրիկ} սերմից պապական հողի վերայ, ծառ դարձան

այց միշտ հատակտոր եւ կցկտուր ի նեղ եւ ի {փոքրիկ} հրապարակս երեւեալ, հանգոյն փոքրիկ նաւա

եւ ի փոքրիկ հրապարակս երեւեալ, հանգոյն {փոքրիկ} նաւակաց՝ յածելով միշտ ի ծովու խորշ առա

մեր ` գտեալ, մատնացոյց եղիցի մեզ յիւր {փոքրիկ} տետրակս եւ " Հաւատապատում " գրեալս իբր

եց նորան սուրբերի կարգը։ Կսաւիէ մի {փոքրիկ} նաւով անցաւ այս միջոցին հնդիկների ծովից

ւր աշակերտ Կայսրին, թէ Հօլլանդացիք շատ {փոքրիկ} երկրի տէր էին յառաջ Եւրոպայի մէջ, յետո

լինին, հեշտ կարելի է ընկերովի բանալ մի {փոքրիկ} թելքաշի գործարան, ուր ամէնի թելերն էլ

կ բնութեան մէջ մենք տեսնում ենք, որ մի {փոքրիկ} խմորոցը որոշեալ պայմանների ազդեցութեան

ցում է յուր զովացուցիչ աղբյուրը ամենայն {փոքրիշատե} մտածող մարդու առաջեւ, որ ծարավելով իմա

եմ քո մասին. յառաջ կարծում էի, որ դու {փոքրիշատէ} բան գիտես, այժմ ներիր համարձակութեանս

մօտակայ տեղերում կան նաւթի հանքեր։ Եթէ {փոքրիշատէ} ծանօթ լինէին նորան Հանքաբանութիւնը եւ Ք

ր ամենայն տեղ Հայերի մէջ երեւում է այժմ {փոքրիշատէ} շարժողութիւն: Ազգը եւ ազգութիւնը ասես

դի ժամանակակից անցքերին: Ո՛ր Հայը, որ {փոքրիշատէ} կարդալ գրել գիտէր, չէ տեսանելու Պ. Խո

գիրքը, նոյնպէս եւ նորա հեղինակը: {Փոքրիշատէ} տեղեկութիւն տալ ազգին այդ գրքի վնասակար

զօրացնելու համար: Վաճառականը կամ {փոքրիշատէ} կարողութեան տէր մարդը, պատասխանում ենք

իւր նիւթական գոյութիւնը: Բայց այն {փոքրիշատէ} կարողութեան տէր մարդը, որ ունի արդէն բ

ան թէ իւր անմիջական զաւակները: Մեք այդ {փոքրիշատէ} կարողութեան տէր մարդուն ասում ենք. " Շ

ազի չափ չէ շեղում իւր զուգակշիռը: {Փոքրիշատէ} կարողութեան տէր մարդը մեր ասածին պատասխ

Եթէ այսպէս չլինէր բանի զօրութիւնը, եթէ {փոքրիշատէ} կարողութեան տէր մարդու ժառանգները նոյնպ

գայի կարծեցեալ վարագոյրը: - Չէ՛, {փոքրիշատէ} կարողութեան տէր մարդ, չէ՛, իմ պարոն,

", պատասխանել էր նորան փիլիսոփան: Քեզ {փոքրիշատէ} տեղեկութիւն տալու համար գործարանի մասին

րին։ Առաջին անգամ պատշաճ համարեցանք {փոքրիշատէ} հանդէս հանել հայոց մանուկների առաջեւ Յո

լեզուի մէջ։ Այդ պատուելի պարոնները եթէ {փոքրիշատէ} ուղիղ տեսութիւն ստացած լինէին, կը տեսա

ատ կան այսպիսի օրինակներ, բայց մեք այս {փոքրից} եւս տեսանում ենք ահա, որ բնական աշխարհ

ւեցին շարունակել նորան իւր խօսքերը: Մի {փոքրից} յետոյ, մի սպիտակ թաշկինակով սրբելով ար

խոստանում էր փրկել թագուհու կեանքը: Մի {փոքրից} յետոյ ասես թէ տեսանում էի խուռն բազմութ

յք, երբ ներս մտաւ կոմս էմմանուէլը: Մի {փոքրից} յետոյ կը ծանօթացնեմ իմ ընթերցողքը Մահտե

ասին այդպէս է. շատ խոստանում են, բայց {փոքրն} եւս չեն կատարում. նոցայ անիրաւութիւնը

ուսնանալ Աղուանեանցի հետ, երկու չարերի {փոքրն} էիր ընտրում ինձ գալով: - Մի՞թէ քո խ

էր իւր արժանաւորութիւնը: Առանց որեւիցէ {փոքրոգի} կասկածաւորութեան, պիտոյ է հանդէս հանել

որ է նորից սկսանել, բայց թող չվհատուին {փոքրոգի} մարդիկ, թէ բան չլինելով, այժմէն իսկ կ

ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ ( II) Ա՜խ, {փոքրոգի} մարդ հողածին, ա՜խ, խաղալիք կրքերի,

ձեռքերը ճնշել եւ տրորել ժառանգութիւն է {փոքրոգի} մարդերի. պարոնը վեր կացաւ սօֆայի վերայ

զելով շինել հազարամեայ աւերանքը, չպիտի {փոքրոգութեամբ} սրտնեղենք, թէ ինչի՛ մէկ դարում կամ հին

լ եւ միութիւն տալ մեր նոր լեզուին չպիտի {փոքրոգութեամբ} սրտնեղինք թէ ինչի՛ մէկ կամ հինգ տարում

ղակի սովի պատճառով, պետք է բավականանամ {փոքրով}: Հոմորով լի երեկվա թվակիր նամակդ ստացա

որպէս հայ, տեղիք չունի գանգատելու քթի {փոքրութեան} վերայ), որի ծայրը բուի կտուցի նման կե

հարց, քան հատուցանելով զարժանին իմում {փոքրութեանս}: Ոչինչ աւելի, քան զոր պարտքն էր,

նին դէպի այդ վիհը: Առաջին, երբ մեր {փոքրութիւնը} ոտք կոխեց Պոլիս, ազգային լրագիրները մի

Գերմանական ազգը մեծ ազգ չէ եւ նորա {փոքրութիւնը} եւ մեծութեան անընդունակութիւնը արդէն իր

եղըցուն էլ ունի ո՛չ. մերն ա որ մէջտեղը {փչանում} ա: Մարդս մի երկու կով ենք պահում, թէ

է նա իր ուխտակից կին մարդոցը, - էս մեր {փչացածի} ( Վարդիթերի) արածն ա քոմմայ... Խաչն

երի թալ ազգը, Էս անիրաւ թուրքի ձեռին, {Փչացաւ} մեր կէս փայ ազգը: Իմ Գրիգորը մենծանայ

, որ գեղի միջին տարեկան մասրաֆ ա էլել, {փչացել} ա, պտի լրացնենք, համա որտե՞ղ, քոմմայ

՛ արասցէ կամ կարկուտը տայ, կամ թրթուռը {փչացնի}, կամ տարին չբեր ըլնի սոված կոտորուիլ պ

ութիւն, որ յետոյ մեր պապը եւ հայրը ողջ {փչացուցել} են, ասելս այն է, թէ մեր ցեղի նման խել

տ Աստուածն այն օրից, Երբ հաճեցաւ շունչ {փչել}, Իմ հողանիւթ շինուածքին Կենդանութիւն պ

գամ արուեստակեալ տաղաչափութեամբ քամի են {փչել} եւ լրբութեամբ Շեքսպիրի կամ Շիլլէրի հովե

տ Աստուածն այն օրից, Երբ հաճեցաւ շունչ {փչել}, Իմ հողանիւթ շինուածքին Կենդանութիւն պ

ութիւնը, չանարգել Աստուծոյ շունչը, որ {փչել} էր մեր վերայ, մեք պարտական ենք իրաւացո

ձեղէնը կամ մահիճը, որի մէջ հանգուցեալը {փչել} էր իւր հոգին, նոյնպէս պատկանում է մեզ

րտութեան եւ լուսաւորութեան շատ քարոզիչք {փչել} են իւրեանց վերջին շունչը պապական բանտեր

յին Ամերիկայի անապատներումը, կարո՛ղ էր {փչել} իւր հոգին նոր եւ վայրենի մարդերի վերայ

ինչ անծանօթ մարդը բազմարդիւն քամիներ է {փչել}, ետ ու առաջ չնայելով. միեւնոյն ժամանա

առաքինի մարդերից ոմանք՝ ծեծի տակ հոգին {փչելով} ( մի խրտուիլակ թագաւորի հրամանով), ոմ

նից թաբակի թանձր ծուխը օղերի նման դուրս {փչելով}: Նա ուրախանում էր, մանաւանդ մտածելով

յս կը կարդաս կ'աւարտես եւ երեք անգամ կը {փչես} ջրի երեսը եւ ջուրը մի ոտք չկոխած տեղ կը

Տ ԿԻՆ ( Պիէր Ժան Բերանժէ) Ցուրտը {փչեց}. ձմեռ սաստիկ. Ձիւնը ծածկեց գետինը, Ա

առաջինի մազերից, բարձրացրեց օդի մէջ, {փչեց} նորա քթումը եւ ասաց: - Գնա՛, անպի

ոյն անհետացաւ ամառը, եւ ցուրտը դարձեալ {փչեց} իւր բոլոր աոաջին խստութեամբ: Երկար

արո՛վ, պ. Մանթուխեանց. այս ո՞ր քամին {փչեց} քեզ մեր մօտ, այս րոպէիս խօսում էինք քո

պատուէր կը տամ, որ առաւօտ, երեկոյ {Փչէ} քաղցրիկ, ցօղէ ցօղը, որ միշտ մնայ հով

Թող հնչէ իմ քնարը: Ինձի {փչէ} աստուածային Նոր զօրութիւն, նոր ո

. Այն զլացաւ Տէրը քեզ, Զի թէ սրտիդ մէջ {փչէր} Շունչն այն բոցեղ, կիզանուտ, Ապա իրօ՛ք

զայն քեզ զլացաւ, Զի թէ ի սիրտ քո {փչէր} Զայն շունչ, այո՛, բոց հրոյ,

էջ այն էր, որ սովորականից դուրս սաստիկ {փչող} հողմերը երբեմն մեր շոգենաւը լեռնաձեւ կո

Թիւթիւնճի-օղլուն ուրախացաւ եւ մի փոքր {փչուեց} եւս իւր միջում: Բայց չկարծեմ, թէ Շահո

կրի երեսը, հետ դարձաւ փառահեղութեամբ, {փչուեցաւ} եւ ասաց. - Տեuանո՞ւմ էք այդ անպիտա

երջինս փակե պատուհանը, որտեղից քամի էր {փչում}, բայց մի՞թե Պուասսոնը պակաս իրավունք ո

ստոս ամիսների մէջ կամ երբ երկար ժամանակ {փչում} էին արեւելեան քամիները, որովհետեւ խափա

յին սառուցեալ օվկիանոսը իւր խիստ շունչը {փչում} է մինչեւ շատ հեռի տեղեր, եւ ամենայն ար

օսում. անծանօթ մարդ է գտել, քամիներ է {փչում}: Դա ո՛չ մի ժամանակ որդի չէ մուսուլման

ies տաղերգութենների իւրաքանչիւր տողերից {փչում} է միստիկականութիւն, որ ոչ միայն օգտակա

շանթն, ամպրոպ ու փայլակ ": " Ի՞նչ ես {փչում}, սերովբէ, Եւ զուր ` ստեր հնարում, Մա

նչիւն, Ո՛վ ներկայ նորա մօտ, երբ {փչում} էր նա հոգին: Ո՛վ սրբեց նեղո

, թէ մարդը վայրի ծաղկի պէս ծաղկում է. {փչում} է նորա վերայ քամին, եւ ահա չկար. չէր

քի վերայ, ցոյց է տալիս, թէ ո՛ր կողմից {փչում} էր քամին: Երեւակայելով ձեզ մի այն

Ուրբաթամուտ: Մութ գիշեր: Մրրիկը {փչում} էր ամենայն կատաղութենով, անձրեւը գետի

եր ունին իրենց իրիկնաքամին, որ ծովից է {փչում}, այն դիպուածներում ծովը կատարում է Մաս

ծուած կայ այս գործի մէջ։ Այդ պարոնները {փչում} են իւրեանց փողը, թէ կայ չկայ հին լեզու

կարգով շարում են մաղի մէջ, որի տակումը {փռած} էր հիւանդի հանդերձից մի պաստառ. թեթեւի

ինչպէս նախ եւ յառաջ գորգս ( խալիչա) կը {փռեմ} եւ լուադեղ ( персидская ромашка) կը ցա

աւուտ կուրծքը Քեզ կանաչ դիպայ {Փռեց} հովիտը, Սիրահար սոխակը Իւր վ

մասին, - պատասխանեց սատանան, եւ... {փռը՜շ}... փռնգաց բարձր ձայնով: Բոլոր դեւեր

եւ այստեղ ամենայն վայրկեան երկու անգամ {փռնգա} 3333 տարի. եւ դո՛ւ, աներկիւղ փիլիսոփա

բարեհաճեցիք շատ բարձր.... հազալ թէ {փռնգալ}, որ երկիրը ճաքեցաւ մի փոքր ձեր ննջարան

երկրորդը, - նստի՛ր նորա մօտ եւ ամենայն {փռնգալուն} առողջութիւն ասա՛ նորան: Գնացէ՛ք կորէ՛ք

տասխանեց սատանան, եւ... փռը՜շ... {փռնգաց} բարձր ձայնով: Բոլոր դեւերը ցած ձայնով

րից իւր գրածը, բռնեց թուղթը գլխիվայր, {փռնդաց}, սուլեց եւ սկսեց կարդալ վերջից դէպի վե

ուի մէջ, գլխարկից սկսած մինչեւ օթոցը ( {փռուածք}, խալիչայ) ամեն բան նշանակելով, մեր թ

գուշելովը, ինձ պատահի սրտնեղութիւն կամ {փսխել}, այս պատճառով գործ կը դնեմ իմ թագաւորա

ած ժամանակները եւս պիտի սիրտս խառնվի ու {փսխելիքս} գա. ահա եղբայր, այժմ իմ դրությունը եւ

ելի էին ինձ, այժմ դարձել էին իմ աչքում {փսխողական} փոշի. նոցա իմ մօտ ներս մտանելը ատելի է

արիւնի մէջ, նախ եւ յառաջ պատճառում էր {փսխողութիւն} եւ լուծողութիւն. երկրորդ, ներկում էր

թե լուսավորությունը մեր ազգի մեջ պիտո է {փտած} պապական աբեղաների ձեռքով մտանե: Նոցա լ

ական մոլակրոն եւ նախապաշարմունքների մեջ {փտած} մխիթարյանքը, միայն թե ազգը չխնայե մեզա

գի սիրտը, բայց այդ սուրը միակ հնար է՝ {փտած} եւ ճարակած խոցը առողջ մասներից բաժանելո

սան թափւում էր այդ կտակից իմ թարախոտ եւ {փտած} վէրքերի վերայ: Բայց նախանձոտ մարդիկ այ

շկից, նա կարծում է, թէ, թագուցանելով {փտած} եւ ապականուած վէրքերը ընկերի աչքից, կա

էն բարերարութեան անունով իւր մնացորդ եւ {փտած} ապրանքը, որ եթէ վաճառելու լինէր, անշո

գութիւնը եւ փրկութիւնը լոկ երազ է, եթէ {փտած} էր այդ ազգի ընտանեկան կեանքը: Տէրութիւ

ել, որ Բիւզանդական կայսերութիւնը, իւր {փտած} սկզբունքով, երբէք չէ կարողացել, այլեւ

նկատելով, որ սնոտի նախապաշարմունքներ, {փտած} սկզբունքներ եւ առհասարակ գլխիվայր հասկա

րաւունքը անգամ. Պ. Չամուռճեա՞նը, իւր {փտած} ու վաճառուած գրիչով, թէ՞ Կրօնական ժողո

ին, ոչ միայն իրը փոխանակեցին անառակ եւ {փտածին} կեղեւի հետ, այլեւ հանգիստ չտուին բոլոր

րի շինութեան պիտանին պիտի առնունք, իսկ {փտածները}, որ մինչեւ այժմ եւս արգելք են եղած ազգ

այն կարող էին իմանալ զքանի մի մեռեալ եւ {փտեալ} ի բառս հին հայախօսութեան, որք ըստ կարծ

ծածկուելով մարմինը, երբ որ սկսանում էր {փտել}, իւր վերլուծութեան միջոցին, օդը կ'ապա

պաքէն մի փոքր ժամանակից, դոյն այդ վէրքը {փտելով} եւ ճարակելով անդարման թողած մարմինը, յա

, որ ծածկուած մնալով ոչ միայն կարող են {փտիլ}, այլեւ իրենց վարակիչ որակութեամբ շատ կ

ր եւ հարիւրաւոր տարեկան մագաղաթների մէջ {փտում} են վանքերի կամ այս ու այն մատենարանի ան

բնակւում է այժմ ամառանոցում, իսկ մենք {փտում} ենք այստեղ: Ամենայն պատրաստութիւն տեսե

պատրաստ, ո՞ր օրիդ ես սպասում, ի՞նչ ես {փտրում} Րեդուտկալէում: Աստուծոյ սիրուն, ասացէ

կական ուղղութիւնը, որ երբեմն յայտնի էր {Փրանսիայում} անունովս՝ Litérature allusionelle:

. ] 1-10 թէյ եւ այլն, եւ այլն 25 մինչեւ {Փրես}. 15-21 բագաժ 3-10 Ֆրանկ[ֆուրտից] Դրե

ետարանչաց եւ առաքելոց, անժխտելի վկայից {փրկագործ} տնօրէնութեանց Յիսուսի Քրիստոսի։ Uխալի

նելութիւնը մերժելը, համազօր է Քրիստոսի {փրկագործ} տնօրէնութիւնը մերժելու: Քրիստոսի

տնօրէնութիւնը մերժելու: Քրիստոսի {փրկագործ} տնօրէնութեան հաւատալ պարտակա՛ն է ամենայ

րուած է այս հաւատալիքի վերայ. Քրիստոսի {փրկագործ} տնօրէնութիւնը հաւատի մասն է: Բայց

ւ դեւերը հաւատքի մասունք են եւ Քրիստոսի {փրկագործ} տնօրէնութենից գերադասելիք. որովհետեւ Ք

մատուցած կլինի, դեռ չեմ ասում, որ նա {փրկած} կլինի մի խորտակվող մարդու. այդ ինքնին

դրա հետեւանքով պատվիրում է ինձ զանազան {փրկարար} միջոցներ - դա իսկական բարեկամի ու գիտու

տարբեր կողմերում, մեզ բերին վերոհիշյալ {փրկարար} գիտակցությանը, եւ ինչ որ առավել շոյում

ից միայն: Մի դեղի մի երկու ցորենակշիռը {փրկարար} է մի հիւանդութեան մէջ, իսկ երեք կամ չո

թել: - Այդ քաղաքակրթութիւնը աւելի {փրկարար} է: Աւետարանից, թերեւս, ազատութիւն կա

նետելով միանգամայն բոլոր հաստարմատը եւ {փրկարար} դրութիւնքը, որոնց հիմքերի վրայ աճում է

ւոր Լուդ[ովիկոս] XIII, ունեցաւ նոյնպէս {փրկարար} ազդեցութիւն քաղաքակրթութեան ընդհանուր գ

ս պատճառով հաւատը միմիայն դէպի Քրիստոսի {փրկարար} տնօրէնութիւնքը, առանց կախարդութեան, ո

լով, նոցա աղեղները փշրեցին, եւ իրենց {փրկարար} վարդապետութիւնը գրո՛վ մեզ աւանդեցին, ի

Քրիստոսի մահը մեր համար, անարդիւն նորա {փրկարար} արիւնը. քա՛ւ լիցի մեր կողմից այսպիսի ա

ործից, իմ որդին կը հասուցանէ նորան իւր {փրկարար} խորհուրդը եւ կը սրբէ տէր սատանայի տգիտո

այի եւ ստութեան ծառայութենից։ Նորա {փրկարար} արիւնն էր, որ լուաց տարաւ մեր վերայից

ւ գիտակցութեամբ հասկացան Քրիստոնէութեան {փրկարար} խորհուրդը, շատ քաղաքներ, որոնց մէջ մի

ւմեք, մի երբէք յուսասցին հայք հանդիպել {փրկարար} լուսաւորութեան, չեւ զսեպհական ամբարձեա

անի վերայ. մենք այստեղ տեսանում ենք մի {փրկարար} սկզբունք, այն է հանդէս տալ ազգի կարծիք

ցանկալի էր իմանալ, թէ այդ երկնային եւ {փրկարար} ուղղութեան շրջանը արդեօք որքա՞ն տարածու

միջին դարերի պատկանաւոր, որ օգտակար եւ {փրկարար} խորհուրդ ունենայ մեր համար: Միջին դարե

տութիւն առ առաջնորդն՝ որ ուղղեաց զնա ի {փրկարարն} ուղի: Հայկական դպրութիւն ի կեանս հր

ին հասած չէր դեռեւս Քրիստոսի կենարար եւ {փրկաւէտ} քարոզութեան ձայնը՝ Աւետարանի միջնորդու

դը, որ է տալ Գաղղիացոց, ինչ որ կարող էր {փրկաւէտ} լինել նոցա, եւ պահպանել Գաղղիացոց համար

Քո լիցի ի նոսա, Այլ ի չարէն զիս {փրկեա} ՛, Զորդի Քո աղախնոյ,

ր, 'ի ձեռաց մեղաւորի եւ 'ի մարդոյ չարէ {փրկեա} ՛ զիս " ( Սաղմ., ՃԼԹ., համ. 3)։

ջ, եւ նա, տեսանելով եւ հնար ունենալով {փրկել} նորան, գործ չէր դնում իւր հնարը, եւ ա

նտ, որդին տեսանում է նորան եւ վազում է {փրկել}, բայց եւ ինքը ընկնում է թշնամու ձեռք ե

րում է ողորմութիւն, կոմսը հրաժարւում է {փրկել} որպէս Մանրիկօն, նոյնպէս եւ նորա մայրը

՝ իւր սպիտակ կեղծամով, որ խոստանում էր {փրկել} թագուհու կեանքը: Մի փոքրից յետոյ ասես

իւն, ոչ մի ազատ օրէնսդրութիւն չէ կարող {փրկել} մարդը ստրկութենից, մինչեւ որ այդ մարդը

Հողը եւ երկրագործութիւնը կարող է նորան {փրկել}: - Ուրեմն բոլոր ազգը երթայ երկրագ

մ է, թէ վաճառականութիւնը կարող է նորան {փրկել}, բայց չկամի մտածել, թէ ունէ՞ր արդեօք

մէ դէպի բնութիւնը, որ ոչ միայն կարող է {փրկել} եւ ազատել ազգը աղքատութենից, այլեւ մեծ

տոսի էր երջանկացուցանել զմարդկութիւն եւ {փրկել} զհոգի եւ զմիտս նորա ի ստրկութենէ, որդե

մեքենական ծէսք եւ արարողութիւնք չուժեն {փրկել} զմեզ, եւ ո՛չ իսկ նշանն, որով կնքեմք զ

ոյն որ բաժանեալ ի մարմնոյն էջ ի դժոխս ի {փրկել} զնախահարս: Այսոքիկ ամենայն յօդուա

Անձն իմ, օրհնէ այն Աստուածը, Որ {փրկել} է քեզ մահի Երկիւղիցը, որ հարուստի

Շուտ ձի հեծի՛ր քաջի պէս, Գնա՛ {փրկել} մեր հայրենիք, Պատերազմի վառ հանդ

ն իրենց աշխատութիւնը: Հարկաւոր էր հոգի {փրկել}. ո՛վ կարող էր մեղադրել: Ակնթարթի մէջ

նթադրել մի ողբալի աղքատութիւն, որից չէ {փրկել} գաղթականութիւնը: Մենք այդ մարդուց ներք

ֆայէլի Մադոննան եւ ոչ Ափրոդիտին կարող է {փրկել} մեր անձը։ Փարիզի տարազահնարքը, այն

քաշել նորա առջեւ եւ քո տունը այդ ճամփով {փրկել}. չէ՞ որ աւելի խելքի մօտ է խանդակներ փո

ռատես իմաստութեամբ նաւապետելով նորան եւ {փրկելով} Բիւզանդեան ճախիններից եւ Լեւոնեան խարտա

դուրս, այս բանը հարկավոր էր իմ կյանքը {փրկելու} համար... մանրամասնությունը այս բաներ

որի, թշվառ եւ ոչ ոքին պիտանացու կյանքը {փրկելու} համար: Մեսսինա մտած երեկոյիս ( դեկտ

հէինք, քանի որ երեսի վերայ մնացած ազգը {փրկելու} եւ գերութենից ազատելու հետ էինք զբաղած

մարդկային ազգը, որ նորան ծառայութենից {փրկելու} համար չէ խնայել իւր արիւնը եւ կեանքը,

ատիւը, որեւէ կերպով, եթէ ոչ բոլորովին {փրկելու}, գէթ մի մասնով պաշտպանելու համար ստիպւ

տան որդիները, բայց կարելի է այս որդիքը {փրկելու} ջանք դնելով նախ եւ յառաջ այդպիսի յիշատա

մեր թրին ջուր տանք, Ազգ, եկեղեցի {փրկենք} ազատենք։ Ապա թէ խօսենք։ ՅԻ

տալով, թէ մեծ գործ կատարեց, հայրենիքը {փրկեց}, հողը փրկեց եւ պատիւը պահեց: Սորանից

ծ գործ կատարեց, հայրենիքը փրկեց, հողը {փրկեց} եւ պատիւը պահեց: Սորանից աւելի կոպիտ ե

: Ո՛հ, մի այլ անգամ, ինչպէ՜ս {փրկեց} նա Աւազակներից մի անմեղի կեանք․

եամբ բարոյական լուսաւորութիւն ստանալով, {փրկեց} Հրէական ժողովուրդը կռապաշտութենից, ազատ

robabilis։ Միմիայն Պապի պաշտպանութիւնը {փրկեց} նորան Յիսուսեանների ենթադրեալ վրիժառութ

րհեցաւ, որ վեր առնու, եւ այս դիպուածը {փրկեց} նորա կեանքը։ Ի՞նչպէս։ Շատէլ դուրս եկա

կողին, ժամանակի հանգամանքներին, որոնք {փրկեցին} նորան առաջուայ ուխտերից, այսինքն՝ աղք

ւթիւնը եւ Յիսուսեանների ներգործութիւնքը {փրկեցին} նորան։ Է քաղաքի Պարլամենտը, ուր տարու

ատիչը... Թշուա՜ռ... յառաջ քան թէ {փրկեցիր} նորա կեանքը, ոտքիդ տակ կոխեցիր նորա իր

րոզեցիր նորա կեանքին: Հազար կեանք {փրկէ} դու այդ ճանապարհով, թող պաշտօնական բար

Տէ՛ր, մեղաւորի ձեռքից եւ չա՛ր մարդուց {փրկէ} ՛ ինձ ", նոքա ընկան այնուհետեւ քամակից

էր ձեզ իմ ձայնը, երանի՜ թէ մի քանի զոհ {փրկէին} իմ այս արտասուախառն խօսքերը, որքա՜ն պի

տ եւ աւելի զարհուրելի՛ բաներ կը գտնեն։ {Փրկի՛չը}, գործուածի մեղք լինելը բոլորովին մի կո

ջըդ լինի նրանց վրայ, Իսկ ինձ չարից դու {փրկի՜ր}, Որդուն քո հեզ աղախնու, Ում սիրտ տու

ես Տէր մեր, դու ես Օծեալ մեր, դու ես {Փրկիչ} մեր, եւ զքեզ օրհնեսցեն անձինք մեր: Եւ

անան։ ԲՈՒՆ ԹՈՒՂԹԸ Մեր {Փրկիչը} եւ Տէրը Յիսուս Քրիստոսը, սաստիկ զգուշա

այս բոլորը մեր համար իր անձով քաշելով՝ {Փրկիչը} շուտ շուտ զգուշացնում էր այս մասին եւ ի

է ձգում, մե՛ծ ամփութութեամբ։ Քրիստոս {Փրկիչը} բարձր ձայնով ամեն օր մեղաւորներ է կանչո

ր սենեակը, եւ խօսեցա՞ւ իմ հետ, ինչպէս {Փրկիչը} հրամայում է, ես եւ ինքը առանձին, կամ

պակ ջրերում, որոնց աղբիւրը էր ինքը մեր {Փրկիչը}, եւ որոնք սկզբնաբար խառնելով Թադդէոս ե

ետարանի հեղինակը ինքը, այն մարդկութեան {Փրկիչը}, այնքան սիրել է մարդկային ազգը, որ նո

ոտքումը իւր պղինձը, արծաթը եւ ոսկին։ {Փրկիչը}, ախոյեան դուրս գալով այս բոլոր անխորհո

դապետութեան հետեւողների մէջ։ Ի՞նչպէս։ {Փրկիչը} ծունկի վերայ արիւն քրտինքի մէջ աղօթում

իեզերական լապտերի լույսով, որի իւղը էր {Փրկողի} արիւնը։ Ոչինչ զարմանալու բան չկայ. "

բ ՚ի յերկնից ՚ի բարձանց զՅարութիւն {փրկողին} խնկաբերից քարոզեաց։ Ես անդ ներկայ յորժ

ձնախաբէութեամբ վիհը չքննելով, արդեօք, {փրկուա՞ծ} է ձեռագործի վաճառականը: Մեք թողնում են

ղելով՝ նորա ապականող եւ աւերող ուժերից {փրկուել} ։ Բնութիւնը կրա՛կ է, կ՚ա՛յրէ, կը մաշէ

ութեամբ։ Մօրալէս անունով Դօմինիկեանը, {փրկուելով} Յիսուսեանների հալածանքից եւ Եւրոպա հասա

Մին մինի հետքից, Աշխատասէրք կը {փրկուեն} Sգիւտութենից: Վարդապետ

էինք մեր բոլոր ապրանքը, բայց ողջանդամ {փրկուեցանք} մեզ մօտեցած մակոյկների օգնութեամբ:

հագին բազմութեամբ. եթէ նոցանից մի մասը {փրկուեցաւ} եւ այսօր հայութեան անունը կրում է իւր ճ

, որով եւ եթ իւրաքանչիւր զրկեալ յուսայ {փրկութեան}, քանզի նա միայն ապաստան զրկելոց յանիրա

արտութիւնը էր ինքն Յիսուս Քրիստոս, մեր {փրկութեան} միայնակ եւ անփոխանակելի միջնորդը, որի

նից, մտանեն Պապի գիրկը եւ արժանի լինին {փրկութեան}: Այս աղօթքը գրուած է վենետկեան Մխիթարե

. այս է մեր առաջին եւ վերջին ճանապարհը {փրկութեան}: Էջմիածնի մէջ պիտի հիմնուի՞ արդեօք

մի գրկաչափ աւելի պիտի բարձրանար ազգային {փրկութեան} հորիզոնի վերայ: Բայց ներկայումս,

ոյթը այն չէր, որ Հայերը հասանելու չէին {փրկութեան} ՝ պատկանելով մի ինքնուրոյն, ազատ եւ ան

գի վիճակը: Ի՛նչ տեղ, ուրեմն, որոնենք {փրկութեան} հնարը, ո՞րն է այս ցաւերից ազատուելու ճ

միջաբեկ: Հիմնական եւ խելացի հնարը {փրկութեան} ուրիշ բան չէ կարող լինել, եթէ ոչ դառնա

ստրուկ թոպեալ ի գանս Որպէ՞ս պասքի {փրկութեան}, Կամ բռնութեանն զոհ ի կապանս՝

եւ թեւի ` Այսպէս թէ միայն կայ ճար {փրկութեան}: Կեցցէ՛ Հայաստան, որ երազա

օթեցինք առ երկնաւոր Հայրը եւ մեր կեանքի {փրկութեան} յոյսը դրեցինք նորա վերայ: Իմ բոլոր ընկ

մէն բան յանձն առած, իւրեանց կեանքը մեր {փրկութեան} վերայ դնելով, արիաբար ներս մտան մահու

իսի թշնամիք մարդկութեան թունաւորեցին քո {փրկութեան} բաժակը: Դու կորցրեցիր քո առաջին փառքը

տալ կարողանան աստուածային խօսքը, հոգու {փրկութեան} համար։ Այս տեսակ մարդերից մէկը՝ եր

մանելը։ Արարածների արարիչը մեղաւորների {փրկութեան} համար մա՛րդ եղաւ, շատ անարգութեան, գլ

ծ։ Եւ եթէ Մարդասէրը գթալով, ժողովրդոց {փրկութեան} համար, խրատի խօսք կամենայ տալ քարոզչին

չեն պակասում ", այլ դոցանից, որ իրենց {փրկութեան} խօսքը չլսեն. որոնց վրայ կատարւում է Հո

աւիտենական է, նա անմահ է։ Նոյնիսկ մեր {փրկութեան} միայնակ միջնորդը, երկնաւոր հօր հետ խօս

անականութեամբ քննենք, այդ բոլորը հոգու {փրկութեան} պատճառ չէ կարող լինել, այլ մանաւանդ կո

մեք մասնաւոր մարդիկ ենք, մեք մեր հոգու {փրկութեան} մասին մտածելուց աւելի ուրիշ պարտականութ

անխել նաւորդք Կորուսել էին եւ յոյս {փրկութեան}: Նաւորդների մէջ ես տեսայ նորա

ուր եւ սուր։ Քրիստոս ինքը մեռաւ ազգերի {փրկութեան} համար, պապականութիւնը ազգեր չքացուց իւ

րը լինում էին ազգերին առաջնորդելու դէպի {փրկութեան} ճանապարհը... Մի կողմից, քարոզիչնե

Իգնատիոսին աշխատել Հռովմի մէջ հոգիների {փրկութեան} համար։ Այս բանով Լօյոլա, արիանալո

նել Չինացոց սիրտը եւ աշխատիլ նոցա հոգու {փրկութեան} համար, այլ յարմարում էին Աւետարանը Չին

ռում է զոհել իւր անձը բոլոր Պապականների {փրկութեան} համար, այսինքն, թէ կամենում է սպանել

եւ նորա տեղում մի բուրգ շինել թագաւորի {փրկութեան} եւ Յիսուսեան աբեղաների Ֆրանսիայից աքսոր

իւր դարձակէտի վերայ, որ վազէ կա՛մ դէպի {փրկութիւն}, կա՛մ դէպի յաւիտենական կորուստ, այսպի

յլ տասնաւոր լիբրէներ, այսուամենայնիւ, {փրկութիւն} չէր: Ծառի տերեւի վերայ ջուր թափել

ձայնին, որովհետեւ նա աւետարանում է ինձ {փրկութիւն} ՝ ազգութեան անունով: Եւ քաղաքական

սահմանադրութիւն, իսկ հասարակ ժողովրդին {փրկութիւն} ": 48

առ ամենագթած արարչէն թողութիւն մեղաց եւ {փրկութիւն} հոգւոյ, ամեն։ Քսան հազար ռուպլի

ւիտենական իւր զենումն ի սեղան խաչին, ի {փրկութիւն} եւ ի շինութիւն հաւատացելոց: Արգել Քրիս

ուռճեանը քարոզէ, թէ հոգեւորներից դուրս {փրկութիւն} չկայ, թող պ. Այվազովսքին իւր սպառնացա

: Բայց ի՛նչ անես, որ Հեգելի պէս մարդը {փրկութիւն} է տեսնում բռնական ֆրիդրիկոսների ձեռքով

ջնորդութեամբ կախարդութեան: Հաւատամք ՚ի {փրկութիւն} հոգւոց, հաղորդակցութեամբ դիւաց: Իսկ ո

անուած Հայերը հերետիկոս, հերձուածող եւ {փրկութիւն} չգտանելոց ճանաչել։ Չենք կարող թոյլ տալ

ամբ, թէ Հռովմէական եկեղեցուց դուրս չկա {փրկութիւն}, եւ թէ Քրիստոսը խոստացել էր մի հօտ եւ

ք, կարօտ էին մեր օգնութեանը, որ հոգու {փրկութիւն} գտանէին "։ Ահա՛ Յիսուսեանների թագաւորա

իրու գնով կարող էր Լէոնորան ստանալ նոցա {փրկութիւնը}: Լէոնորան երկբայում է... Բայց, մտածե

սօր իմ խօսքը։ Ազգի վերանորոգութիւնը եւ {փրկութիւնը} լոկ երազ է, եթէ փտած էր այդ ազգի ընտան

, միեւնոյն ժամանակ, կարող է լինել նորա {փրկութիւնը}: Պօլսի մէջ, նորա շրջակայքում կամ

աւանութիւնը, որի մէջ տեսանում ենք ազգի {փրկութիւնը}: Քրքրելով մեր անբախտացած ազգի թշուա

արը շարժում է դէպի առաջ: Յայտնի է, թէ {փրկութիւնը} դրած է դէպի կատարելութիւնը անդադար ձգտո

նչ եղավ մեր վարժապետի գործը, հույս կա՞ {փրկության} կամ ողջ առողջ է, եւ գործը ի՞նչ դրությա

ալու եվրոպական ազգերի հետ, անցանել այն {փրկության} կամուրջը, որից անցանում են ուրիշ ազգեր

կլինի իմանալ, թե դեռ հույս կա՞ Գրիշայի {փրկության} համար: Թող նա ( Գրիշան) կանդիդատությո

է իր Կապիտոլիումի բարձունքից, որպեսզի {փրկություն} փնտրի Գողգոթայի ստորոտում, այնտեղ, ու

նական շահի քամակից գնալը, որ հայրենիքի {փրկությունը}, ազատությունը, միությունը եւ ապագա եր

ածին, Քանի կենդան եմ, ինձնից չես {փրկուիլ}, Իսկ այն աշխարհում ծերունու

ատակը աշխարհի երեսից. իսկ թէ կամենալով {փրկուիլ} այս պատիժներից մեր ցեղապետը մի կերպով ո

դատական կամ վերջնական որոշման եւ դրանով {փրկում} են նրա պատիվը, որը հակառակ դեպքում ավե

ից Հանում է ճիշտ օրէնքներ Եւ {փրկում} է դիպուածներից Մարդկութեան կեանքի

ով Քրիստոսը խօսում էր աշխարհի հետ, որ {Փրկչի} չարչարանքների մնացո՛րդը իր նեղութեամբ լ

պէս ընդունում ենք այս փոխարէնը ", եւ, {Փրկչի} վրայ ցոյց տալով, թէ. " բայց Սա ինչի՞

հաւատի ճշմարտութիւնքը, թագուցանում էին {Փրկչի} կրած չարչարանքները եւ նորա աշխարհի երես

սովորական հարկը, թոյլտուութիւն ստանայ {Փրկչի} գերեզմանի մօտ աղօթելու։ Իգնատիոսը հազի

փել նորա երկայնութիւնը եւ լայնութիւնը։ {Փրկչի} յաղթութեան եւ թագաւորութեան վերայ խօսել

պհական էր Քրիստոսի, ինչպէս մարդկութեան {փրկչի} ։ Այս Քրիստոնեայքը խաչ չէին ընդունում

ռ ծննդեան եւ յայտնութեան տեառն մերոյ եւ {փրկչին} Յիսուսի Քրիստոսի: 13. ՄԱՏԹԷՈՍ ՎԵՀԱ

: Յաւուր տօնի ծննդեան եւ մկրտութեան {փրկչին} մերոյ, վաղ քաջ ընդ այգն, մտի ի Փարիզ

Նախ յայտ լիցի ամենեցուն, որ ի թուի {Փրկչին} 1793 մլն հատ հոլանդզեւար կտակ ամ գրել տ

սմ ադամ ամսոյ 20, որ է Մայիսի 9, թիւն {փրկչին} 1799-ում: Որ եմ ամենախոնարհ եւ յա

Ամիրջան Ոսկան Ի Բասրայ թիւն {փրկչին} 1813 եւ Մարտի 11-ին, որ է նիրհան 26-ու

երով եւ արտասուալից աղաղակով խնդրում են {Փրկչից}. " Խօ՛սք տուր, - ասում են, - շնո՛րհ ու

ր. Տե՛ս մի չինարի շուաքում գինու {փրփուրը}, Քնուկ վրացու նկարէն վարդիկի վերա

սատանայի առաջեւ: Մահադեղից պատճառուած {փրփուրը} դեռեւս թափում էր նորա չորացած շրթունքի

իսկ մէջքերից ցած, հագած էին մի սպիտակ {փրփուրի} նման անթափանցիկ պաստառից լայն զգեստ, ո

ծովի ափը եւ, տեսանելով Սեւ ծովի սպիտակ {փրփուրները}, որ շատ հեռի տեղերից երեւում են ալիքնե

նակ վազում են կատաղութեամբ դէպի ծովեզրը {փրփրած} ու դէպի վեր ցից ցից գագաթներով սուր անկ

անների մէջ. այդ մասին պիտոյ է հարցանել {փրփրածին} Աստղկից... Մի մարդ տիրութիւն էր առնում

օտիկ, Սիրտն է զարկում կարօտակէզ... {Փրփրածինի} պերճ պալատում, Կրկնալուսնի խոր ակօսով

րոփէ սիրտն ի թինդ... Ի սարաւոյթ {փրփրածնին} Կրկնամահկին ընդ ակօս, Զդրան

հոգով խմորուած պարոններ, կատաղեցէք եւ {փրփրացէք}, եւ ձեր պարսաւները, որ գրում էք, որք

գիշեր ցերեկ խոնարհեցո՛- ապրեցո՛ ասելով {փրփրելուց}, այլ բան չգիտէր։ Ազգի համար եղած, թէ

այաստան չմտած, երբ լսեցին թէ գալիս է, {փրփրեցան} նախանձով եւ վառեցին բորբոքեցին իւրեանց

հնացած Դելֆի, Իւր եռոտանու վերայ {փրփրի}. Թո՛ղ միջին դարու գաղափարներով

ովը մեր յանդգնութեան վերայ եւ կատաղաբար {փրփրում} էր: Երկինքը, եղանակը եւ հեղաշունչ հող

Եկեղեցւոյ կանոնքներուն, վաղն կըլլաս {փրօդեստան}. Ո՛չ պաս գիտնաս եւ ո՛չ ուտիք, ո՛

էօք տարփանք քեզ, եւ Բիւրասպի Աժդահակայ {փցուն} եւ անճոռնի առասպելքն իցէն. եւ կամ է՞ր

լի նորում միմեանց քամակից շարել ասիական {փքուռոյց} հռետորութեամբ նոյնանշան բառեր, եթէ նոր

եցայց ի Թիֆլիսոյ ժամանել ց8 նոյեմբերի ի {Փօթի}, յորում աւուր շոգենաւն նաւելոց է ի Տրա

ընդ երեկո մեկնեցա ի Թիֆլիսէ դէպ ուղիղ ի {Փօթի} եւ անտի ընդ Սեաւ ծով է Կոստանդնուպոլիս

, զոր յանձին բարձեալ բերէր, էր երեւելի {փօլիթիքա}, որով ամենեւին զգոյշ կայր յարտաքինս,

րեանց եւ Քօլլեճեանց, որ ոչ ունէին զայս {փօլիթիքա}. մինչեւ յետ բազում բանից եւ թղթոց կոչե

ւրով փօլիթիքական հնարիւք ծածկելով զիւրն {փօլիթիքա}, եւ զիւր ուղղափառ դաւանութիւնն առաջի դ

ցին իրաց, պատճառն էր նոյն իսկ հոմաձայն {փօլիթիքա} նոցա, որք ոչ յայտ յանդիման ցուցանել կա

է հետէ։ Ուստի՞ յառաջ գայր եւ զի՞նչ {փօլիթիքա} էր Մխիթարեանց Վենետիկեցւոց, արդեօք յԵւ

ն յիւրեանց զայս գայթակղական եւ վնասակար {փօլիթիքա}, եւ զհակառակն կալցեն ճանապարհ ընդունել

լ պատասխանի, յորում Մխիթար աբբայ իւրով {փօլիթիքական} հնարիւք ծածկելով զիւրն փօլիթիքա, եւ զի

նչեւ 'ի Պաղտատ, եւ սա եւս օժտեալ գոլով {փօլիթիքական} ձրիւք, 'ի գործ ած զայն յամենայն տեղիս

ռովմ, զի մի պարտաւորեսցի 'ի բաց կալ 'ի {փօլիթիքայէն}, զոր յինքն կրէր իւրովքն հանդերձ, որպէ

որութիւն նոցա 'ի սկզբան անդ, առիթ եղեւ {փօլիթիքայի} նոյն իսկ Մխիթարայ աբբայ հօր եւ հետեւողա

նոցանէ 'ի գործ արկին պարզ մտօք եւ առանց {փօլիթիքայի} ։ Զի թէ ճշմարիտ էր վարդապետութիւն ի

ն։ Բայց ներքին պատճառն եւ բուն վանական {փօլիթիքայն} 'ի սկզբանէ հետէ էր ազգասէր լինել եւ ջատ

ի վերայ այսր ամենայնի այս ամենայն զգոյշ {փօլիթիքայք} ոչինչ կարացին ծածկել 'ի յերեւան գալ այժ