7 Սիմէոնեանցին 8 Միանսարեանցին 9 {Ք[ուաքեռա]ց} 10 Բերբերեանցին 11 Արամին [Փարի

մայիսի 1852 Քիշնեւ Պերնէն արուն {քա} նէ պալխ նէ քսի, խաֆեիով խմէ: Հազի

մազյաղ, որ խարջած լինիցին, եթէ մինչ ի {քա} ռասուն հազար ռուփի եւս իցէ իւր անցեալ ժ

նին չէ բացում իր սիրտը Անոյշի առջեւ. " {Քա} ՛, ինձ տուր, ես քո աղպոր ղարաւաշն եմ (

բարկութիւնը եւ անպատշաճ են համարում. " {Քա} ՞, ընչի՞ ես էս բարի լսի առաջին, սուրբ

թող էնքան հաչան, հոգիները դուրս գայ. {քա} ՛, խիզա՛ն, էս ի՛նչ կրակ ա, ամօթ չունի

ո՛չ, թող լռէ՛։ Արդ, դո՛ւ, Տէ՛ր, {քա՛ղցր}, խոնարհամի՛տ, արդարասէ՛ր եւ ճշմարտասէ

արծողքը։ Եւ ուտող խմող եւ պի՛ղծ մարդիկ {քա՛ղցր} ախորժանքով ընդունում էին այդպիսի բաների

Մինչ ես գամ ի թուխս՝ Յիս, որձա՛կ {քա՛ջ}, յի՛ս ". Ասէ եւ կուտ կուտայ

ի հարցմունս առաջարկել մանկտւոյն մերոյ, {քա՛ջ} ճանաչեմք զնախապատրաստութիւն մտաց եւ կամ

ան էր մեզ վհատել, տրտմահաղո՛րդ ընկեր. {քա՛ջ} գիտեմ, որ կը գան օրեր, - դոցայ կարմիր

նհմտութիւնը, ահա: Նա իւր որպիսութեանը {քա՛ջ} տեղեակ լինելով եւ այն եւս լաւ իմանալով

ւ, ասաց " Թո՛ղ ձեր խօսքը լինի, սակայն {քա՛ջ} իմացիր, որ մի փոքր ժամանակից դու ինքդ

սած բաներիս եւ ինձ քեզ հետ կը թաղէ, որ {քա՛ջ} հովուի աներկիւղութիւն է։ Ո՞ւր է արդ

թադրել, գրել է մի արժանաւո՛ր մարդ, որ {քա՛ջ} էր ճանաչում Ղազար Փարպեցու արժանաւորութ

էկ անգամ՝ Հրատ։ Երկրորդ՝ Փարպեցին {քա՛ջ} ճանաչելով Կամսարականների յարգը, շա՛տ ա

կամ անձնական ցաւի կամ վտանգի պատճառով. {քա՛վ} լիցի, ես մի անհամ մարդ պիտի լինէի, որ

ստեղծել էր նորան վատթար լինելու համար. {քա՛ւ} լիցի այսպիսի ամբարշտութիւն: Առաքինի մա

րստութիւն եւ փառք պարգեւէ մարդկութեան, {քա՛ւ} լիցի. հեռի՜ այսպիսի մոլորութիւն: Մարդ

րոն Իսահակեանցի գլխից. հեռի՜ մեզանից, {քա՛ւ} լիցի, անաթեմա՛: Պ. Իսահակեանցը Խ

թելու համար: Անձնական շահը չէ՛, ո՛չ, {քա՛ւ} լիցի, մարդկութեան սէրն է, որ ստիպում

ղ ի մարգարէս ", որպէս ասեն Գիրք: {Քա՛ւ}, եւ մի՛ լիցի, ասեմք եւ կնքեմք, այլ զ

տ խարդախ: " Փարգա՜ստ, տէ՛ր իմ, {քա՛ւ}, Ադամ ", Կրկնէր անդրէն սերովբէն

: Ո՛չ յայն միտս զի վրէժխնդիր եղէց նմա, {քա՛ւ}, զի ամօթ ինձ համարիմ մարտ դնել ընդ նմա

ին, եթէ առցուք զայն ըստ Այվազովսքւոյ - {քա՛ւ} լիցի մեզ գլորիլ յայսանակ վիհ մոլորութեա

ութեան կողմնակից լինելու թէութեամբ: {Քա՛ւ} լիցի մեզ. ո՛չ երբեք: Պարտաւորուածը քա

ցաւ եւ արգելուեցաւ, եւ ո՛չ թէ ասողից, {քա՛ւ} լիցի, " որովհետեւ շնորհը յետ չէ դառնու

համար, անարդիւն նորա փրկարար արիւնը. {քա՛ւ} լիցի մեր կողմից այսպիսի անարժան մտածութ

պ. Մարկոսը մի անսովոր արբեցող մարդ է. {քա՛ւ} լիցի. այդ զրպարտութիւն կը լինէր: Պ.

ընթերցող, թէ երեւում էր նրա կուրծքը, {քա՛ւ} լիցի, եւ իւրեանց ձեռքով մանած ու գործե

ւրեմն այդ Աստուծոյ պատուէր կատարե՞լ է, {քա՛ւ} լիցի: - Ճշմարիտ է ասածդ, - խօսեց Շա

իմութիւնը։ Պատմութիւնը պատասխանւոմ է՝ {քա՛ւ} լիցի։ Միջին դարերումը, մինչդեռ ժողովր

ը աւելի մօտ է կատարելութեան գաղափարին. {քա՛ւ} լիցի։ Մենք ամեն օր ուսանում ենք նոր լե

նեղսիրտ եւ հալածասէր ուղղութեանց վրայ. {քա՛ւ} լիցի՛: Բոլոր Եւրոպան անցաւ այդ կամուրջ

այկաբանի կամ բանաստեղծի տեղ ենք դնում. {քա՜ւ} լիցի: Դուզնաքեայ մէկը, տառապեալ մարդ

էների հաշւումն է ", - ասում է Գիրքը: {Քա՜ւ} եւ մի լիցի. ասում ենք եւ վերջացնում,

ւան... Դու ընկեր ես վշտերին... {Քազ} հետ նոքա կը խօսեն, որ պատահմամբ հիւր ե

... եւ անուն կնոջն Մադիանացւոյ հարելոյ {Քազբի} " ( Թիւք, գլ. ԻԵ, հ. 6-8, եւ 10-15

նեակ է նշանակում եւ ոչ հնոց. եւ Զամբրին {Քազբու} հետ ո՞ւր է մտնում հնոցը. յայտնի է, թէ ի

ցն իմոյ եւ վասն իմ տանս եղելոցն, երկու {քաթայ} եւ մին կարտ գետին եմ տուեալ եկեղեցւոյն

դապետ, Մոսկուա, 1861, հրատ. պ. Յ. {Քաթանեանց}. Թովմա Արծրունի, Պատմ. տանն Արծրո

ամ թէ իմ յանձնարարութեան, ում ունեցածի {քաթէն} այ, քաթէս այս վերաբերի կտակակատար եւ ե

քաթումն թալապ եւս ունիմ գրած եւ մնացեալ {քաթէն} բալանս 41531/2 փարդաւ քոյր ջուքամում ին

նձնարարութեան, ում ունեցածի քաթէն այ, {քաթէս} այս վերաբերի կտակակատար եւ եղբայրակից պ

ցոյց կտայ թալապի չորրորդ հատորում միոյ {քաթի} բալանս տաջիկս տասն եւ չորս հազար ութ հա

ւ մին 14841 փարդաւ քաղաթ դրամ, եւ որոյ {քաթի} անուանակոչութիւնն այ բարեկամի կամ թէ իմ

սրոպի գերեզմանի այցելուի նամակը - Գամառ-{Քաթիպայի} պահանջողութեան պատասխանը: Անց

եմ Պ. Հրատարակողին, ինչպէս Պ. Գամառ-{Քաթիպայի} եւ մի քանի նոր ոտանաւորքը, որ վերոյիշե

այժմ կրիտիկոսների կարգը՝ քննելով Գամառ-{Քաթիպայի} Եզովպոսի առակները: Այս բանում եւս չէ կ

եւ տպուած Ռօբինզօնի պատմութիւնը՝ Գամառ-{Քաթիպայի} աշխատութենով։ Ս. -Պետերբուրգ, 1857։

Կռուզօի հայերէն թարգմանութիւնը, Գամառ-{Քաթիպայի} աշխատութեամբ լոյս հանած եւ շինած ազգայի

ենք տալ այսպիսի կարծիք։ Պ. Գամառ-{Քաթիպայի} աշխատութիւնքը, տետրակներով տպած մինչեւ

, թէպէտ մի գովանի բան չէ դա։ Պ. Գամառ-{Քաթիպայի} ասածը՝ " գրել այնպէս, ինչպէս որ խօսու

կառակութեան պատճառը։ Եթէ Պ. Գամառ-{Քաթիպայի} սրտի վկայութիւնը համաձայն է նորա գործած

ի տակ լինելով, հարկադրում են Պ. Գամառ-{Քաթիպային} զոհել լեզուի մաքրութիւնը եւ յատկութիւնը

ելով մեր խօսքը, յայտնում ենք Պ. Գամառ-{Քաթիպային} մեր սրտի անկեղծ շնորհակալութիւնը։ Կը ց

Դարձեալ մի այլ նամակ ստացայ Պ. Գամառ-{Քաթիպայից} ( Ս. -Պետերբուրգից), որ մեղադրում է ի

քայլափոխում տեսանում ենք, որ Պ. Գամառ-{Քաթիպան} ուշադիր չէ լեզուի մաքրութեանը, այլ, շ

րբեմն մի անհասկանալի պատճառով Պ. Գամառ-{Քաթիպան} հետեւում է Տաճկաստանի Հայոց մէջ գործածա

անների։ Ինչպէս մեզ թւում է, Պ. Գամառ-{Քաթիպան}, իւր բացառականի է վերջաւորութիւնը, որ

երէն թարգմանած գրքի մէջ։ Պ. Գամառ-{Քաթիպան} հետաքրքիր է ասում Ռօբինզօնի վարքը։ Այդ

։ Բայց ինչպէս երեւում է, Պ. Գամառ-{Քաթիպան} եւ ուրիշ մարդիկ սխալւում են այդ բանի մէ

այաբար. շատ բնական բան։ Պ. Գամառ-{Քաթիպան} ուշ չէ դրել նոյնպէս բառերի յարմարագրութ

որպէս իսկ գիտես եւ քոյդ ասացածովն նոյն {քաթում} եղած 1425 հատ եափանի ոսկե դրամի գին 106

եփաննոս Յարութիւնեանի ձեռն, որ պարոնին {քաթումն} թալապ եւս ունիմ գրած եւ մնացեալ քաթէն բ

օյ Օրէսթոս եւս Լամաթ. սոցա գինն Եալջիս {քաթումն} թալապ ամ գրել, վասնորոյ յետ մահուանէս

ձին, սանր, երկու բարակ մոմեղէնը եւ մի {քաի} կոտոր արճիճ: Յետոյ մի հատ ձու, եօթն ա

1 Մկրտիչ վարդապետին, Բաբամեանց 112 {Քալանթար[եանին]}, ստրախ[ովոյէ] 24 113 Սանասարեանցին,

95 Սիմէոնեանցին, ապա[հովագրեալ] 96 {Քալանթարեանցին} 26 97 Վարդազարեանցին, ուսմ[ան] վրայով

ր պան է հեմ կսկիծի հանդիպել, հեմ ճամբա {քալել}, եւ մանավանդ կլսիմ որ Խառքովա խայրախը

ամենիցքին վերան մնացած է մինչեւ այսօր, {քալփաքիներն} էլ ընկած են կեցած տեղը: Մերոնց ողջ

ան, կամ վասն այլոյ իրիք ախտի, ժպրհիցի {քակեալ} զցանկ դաշինն կռելոյ բանիւ արեամբ մարդաց

Սեբէոս, եր. 140)։ " Յետ որոյ ապա {քակեալ} սորա ( Կոմիտասայ) զփայտակերտ գմբէթ Սրբ

պատի այս աղիւսը, այն քարը, միւս սիւնը {քակելով} ։ Պիտի կարողանային այդ երկու բարբառքը ե

ին, թէ մեք լուաք 'ի դմանէ զի ասէր. ես {քակեցից} զտաճա՛րդ զայդ ձեռագործ, եւ զերիս աւուր

րյա բոլոր բորբոքումների դեպքերում, իբր {քակող} եւ լուծողական միջոց: Բժիշկներից ոմանք

նչել աքսորից Յիսուսեան աբեղայքը։ Պսակը {քակուեցաւ}, եւ Հենրիկոսը գնաց Լիօն՝ իւր երկրորդ

եւ ի՜նչ անհասկանալի քրմական գաղտնիքներ {քակում} է նա, ի՜նչ համարձակ քայլափոխներ է անու

մբ կա, եթե այն նյութերի միաբանությունը {քակտվի}, աշխարհս եւս կքանդվի. այս բաները լավ

կան մահը. այսօր մենք վերլուծւում ենք, {քակւում} ենք միայն նիւթապէս ազգային անձնաւորութե

ւմ են կաթողիկոսների, որովհետեւ գլխաւոր {քահայութեան} ( որ նո՛յն է եւ գլխաւոր քահանայ եւ քահա

ս է նը, թող ասին քի տերտերին հրամայե, {քահանա} թող օրհնե տեսին. հեչ կըլլա՞, աս ալ այ

ՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ {ՔԱՀԱՆԱ} ՉՈԼԱԽԵԱՆՑ, Ողորմած տէր, Ես թէպէտ ք

ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԲԱՐԵԿԱՄ. ՏԵՐ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ {ՔԱՀԱՆԱ} ԳԵՈՔՉԵՅԱՆ, Ձեզ հայտնի է պատմություն

ԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐ, {ՔԱՀԱՆԱՅ} ԱՍՏՈՒԾՈՅ ԴԱՐՁՐԵԼՈՅ, Քան զայս յառաջ

ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ՀԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ {ՔԱՀԱՆԱՅ} ՉՈԼԱԽԵԱՆ, Զգրութիւն Ձեր ընկալայ որ

հանայագործութեամբ ի Գրիգորիպոլ, զի անդ {քահանայ} ոչ գոյ, վասն զի տէր Մակարն առ աստուած

o 93 ԱՌ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ ՏԷՐ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԱՒԱԳ {ՔԱՀԱՆԱՅ} ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱՐԷԹ ԵԿԵՂԵՑՒՈՅՆ ՀԱՅՈՑ ՚Ի ԿԱԼԿԱ

լօքները, գիտնականները, կարդացողները, {քահանայ} ասես, վարդապետ ասես, եպիսկոպոս ասես,

չ թէ միայն քրիստոնեայ չեն, ոչ թէ միայն {քահանայ} կամ եպիսկոպոս չեն, այլեւ մարդ չեն: Վա

եւ թէ վեհապատիւ նորընտիր Հայրապետ՝ Մեծ {քահանայ} Մատթէոսը, Պօլսից ելանելու ժամանակ երդմ

գտանւում է Փարիզում, որպէս ֆրանսիական {քահանայ}, բայց, այնուամենայնիւ, միեւնոյն ուղղ

րելու: Մի երկու բաժակ գինի... մի {քահանայ}, մի " Հոգւոց ", եւ պանդուխտի սիրտը պա

ռնադրեաց առաջի մեր: Տէր Ստեփաննոս {քահանայ} Տէր Յարութիւնեան, Մարգար Յովհաննէսեան

իտեմք եւ վկայեմք իսկ զանարատութիւն: Եւ {քահանայ} ոք, կամ աբեղայ, կամ եպիսկոպոս, որ ձե

՛ւ լիցի մեզ. ո՛չ երբեք: Պարտաւորուածը {քահանայ} ճանաչելով պիտի արհամարհենք քահանայութիւ

ների կրթութեան եւ դաստիարակութեան մէջ: {Քահանայ} ունինք, որ կարդալ չգիտէ. քահանայ ունի

էջ: Քահանայ ունինք, որ կարդալ չգիտէ. {քահանայ} ունինք, որ հայերէն չէ կարող խօսել:

Яковлевич Ростовцов Մարտիրոս Յովհաննէս {քահանայ} Մ[?]աւգեան. թիւ ի աշակերտաց տեարց Լազա

ւոր քահայութեան ( որ նո՛յն է եւ գլխաւոր {քահանայ} եւ քահանաների գլխաւոր. ըստ որում մեր լ

ժողովեալ հայրապետացն Հայոց խնդրեալ գտին {քահանայ} ոմն Յովսէփ անուն... եւ հրամանաւ Վարդան

նոյն Փարպեցու կրկին եւ կրկին ասելով լոկ {քահանայ} էր), թէեւ կարգուած " գլուխ ամենայն Հ

թեան պատճառով եւ սարկաւագը անուանւում է {քահանայ}. Սուրբ Ղեւոնդը, Պարսից հրապարակում,

մէջ գլխաւոր քահանայութեան, կամ գլխաւոր {քահանայ}, կամ որ նոյն է՝ քահանայապետ բառերը,

Նա քսան տարեկան հասակում ձեռնադրուեցաւ {քահանայ} եւ մի փոքր յետոյ Կարին քաղաքում Մարգար

աշակերտներից մի քանիքը ձեռնադրել տուեց {քահանայ}, որոնց եւ ուղարկեց քարոզութեան համար։

գ յետ ընդունելոյ զայլ աստիճանս, եւ ապա {քահանայ}, յետոյ վարդապետ եղեւ ըստ սովորութեան Հ

կան՝ տեսութեամբ զարգացեալ՝ [Յովհաննէս {քահանայ} Միրզոյեան վանեցի, դասատու հայկաբանութե

: Ի դարձ առնել Վռամշապհոյ ի Միջագետաց, {քահանայ} ոմն յազգէ ասորի Աբել անուն խոստանայ նմա

նիչ կաթուղիկեայց: Մատթէոս Ուռհայեցի {քահանայ}, գրող պատմութեան խաչակիր զօրաց եւ թագա

նտեղ մի մատուռի մէջ Լայենէզը, որ արդէն {քահանայ} էր, պատարագ արեց, եւ պատարագից յետոյ

էին դեռ քահանայական կարգը, ձեռնադրուել {քահանայ} ո՛ր եպիսկոպոսից եւ կամենան։ Իգնատիոսի

եան եւ ողջախոհութեան ուխտը։ Նոքա, {քահանայ} ձեռնադրուելով Արդէնեան Եպիսկոպոսից պահք

թեան աստիճանը, եւ եթէ մի սոսկական անձն {քահանայ} է դառնում, եւ ըստ վկայութէան անձին իւր

ը: Եթէ ժողովուրդը դատապարտելով մի {քահանայ}, համարում է նորան քահանայութենից լուծո

կան ժողովը այսուհետեւ պիտի ճանաչէ նորան {քահանայ}, ապա ուրեմն պիտի հակառակի Քրիստոսի հրա

ժապետը հրամայեց ասելով. որդի, դու ո՞յ {քահանայ} չես լինելու, էնդուր համար, որ ժամագիր

, այսինքն՝ աբեղայ, որ առաջ ամուսնաւոր {քահանայ} էր եւ այրիանալով վանական դարձած։ Առհաս

ել զձեր ողջոյն, բայց տէր Աւետիսն գտանի {քահանայագործութեամբ} ի Գրիգորիպոլ, զի անդ քահանայ ոչ գոյ,

իւնը, զգեստաւորելով եւ մերկացնելով իւր {քահանայական} զգեստներից պարտաւորուածը: Այդ դատապ

ց նոցա միջից նորանց, որոնք չունէին դեռ {քահանայական} կարգը, ձեռնադրուել քահանայ ո՛ր եպիսկոպ

իւնք, որ վնասակար էին եպիսկոպոսական եւ {քահանայական} իրաւունքներին, թէ Կարգը այս ճանապարհով

րհուրդին հաղորդելու ժամանակ ճիշտ պահուի {քահանայական} կանոնը, եւ կատարուի այս ցանկութիւնը առ

ւմ էին ամենացած պաշտօններ եւ չէին կարող {քահանայանալ} ։ Ժողովողները հրաժաւում էին իւրեանց սեպ

ին ժողովողներից նորանով, որ չէին կարող {քահանայանալ} կամ վարժապետ լինել եւ նորանց ուխտապահակ

կանը, տաղարանը եւ այլ այսպիսիք միմիայն {քահանայապատկան} ուսանելիք են, այժմ գրիչ պիտի առնուս ձե

որս հեղուիք ՚ի վերայ իմ որպէս ծայրագոյն {քահանայապետ}, մանաւանդ շարժեալ ի զգացմանց սեպհական

մնալով վեհափառութեան Ձեր Սրբազնակատար {քահանայապետ}, ամենախոնարհ ծառայ եւ որդի ի 14 օգ

ձուկ, եւ զամառն յաղագս տօթոյ տեղւոյն՝ {քահանայապետ} աշխարհիս՝ տէր Մուշէ, տանէր զիս առ ինք

Հայոց կաթողիկո՞ս է հասկանում պ. Էմինը {քահանայապետ} աշխարհին խօսքը, եւ ուզում է ասել, թէ

նոյն երկրի վերաբերութեամբ աւելցնում է " {քահանայապետ} աշխարհին " խօսքը, որով, յատկացնելով ն

լխաւոր քահանայութեան խօսքը, որպէս նաեւ {քահանայապետ} բառը, միմիայն Հայոց կաթողիկոս է հասկան

հասկանում պ. Էմինը, ինչպէս Մխիթարեանք {քահանայապետ} խօսքով՝ Հռովմի Պապը։ Թիւր ըմբռնողութի

գործ են ածւում փոխանակ թանձրացեալի) եւ {քահանայապետ} խօսքերը, բո՛ւն յունական archiereus բառ

աստիճան, բայց եւ այնպէս անուանւում են {քահանայապետ} թէ՛ իւրեանց արժանաւորութեան եւ թէ՛ վարա

ասացինք, թէ Փարպեցին լոկ քահանային էլ {քահանայապետ} է կոչում, հարկաւոր է աւելցնել, որ մեն

իս հաւանականաբար ենթադրել, թէ Փարպեցու {քահանայապետ} խօսքը վերաբերւում է նաեւ գո՛նէ Սուրբ Ղե

քահանաներին։ Անտարակոյս, պ. Էմինի {քահանայապետ} խօսքը միակողմանի հասկանալն էր պատճառը,

մերժում, թէ գլխաւոր քահանայութեան կամ {քահանայապետ} խօսքերը չէ կարելի եւ կաթողիկոս հասկանալ

, կամ գլխաւոր քահանայ, կամ որ նոյն է՝ {քահանայապետ} բառերը, միմիայն կաթողիկոս են նշանակում

ամ եւս սեղանակից լինել իւրեան. ծերացած {քահանայապետը} խաբուեցաւ դորայ շողոմարարութեամբ, ինչպ

արթնեցնէ թմրածները եւ խրատէ անմիտները: {Քահանայապետը} վախճանեցաւ, թէ ո՛չ, այն նենգաւոր հոգի

անհիմն բաներ։ Նախ՝ Փարպեցու յիշած {քահանայապետը} Հայոց կաթողիկոս չէ, այլ Սիւնեաց եպիսկո

ՐԲ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ, ԾԱՅՐԱԳՈՅՆ {ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏԻ} ԱՐԱՐԱՏԵԱՆ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԿԱԹՈՂԻԿԷ ԷՋ

դարձաւ անգոսնելի ճանապարհով: Յետոյ այս {քահանայապետի} օրերումը, նորա հոգեւորական գործերի մէջ

լցրեց նա այստեղ - որ այս մարդս այժմ եւս {քահանայապետի} շնորհովն է ստանում այն եօթն օրավար հողի

երը, որ ունի նա Քուէպէքի մէջ, խաբուած {քահանայապետի} սիրոյ առ նա շնորհն են: Բայց թո՛ղ

թեան դիմակի տակ ման եկող հոգի չէր, ապա {քահանայապետի} կենդանութեան ժամանակը պէտք չէր այնքան չ

ինչեւ իւր կեանքի վերջին ժամերը հայհոյել {քահանայապետի} ոսկերքը: Արդէն պապի նոյնիսկ մահուան օր

Ահա՛ այստեղ կատարուեցաւ մարգարէութիւնը {քահանայապետի}, որ այն րոպէին, երբ ստիպողական խօսքեր

պառ դնի ընդ հայրագութ հոգողութեամբ Մեծի {Քահանայապետիդ}: Այո, ո՛չ ոք ի կաթողիկոսաց մերոյ

, առ ի ներկայանալ վեհաստիճան ծայրագոյն {քահանայապետիդ} ըստ զօրութեան շնորհաձիր կոնդակի Ձերոյ,

ակնածութեան, որով մնամ միշտ ծայրագոյն {քահանայապետիդ} սրբազնակատար հովուապետիդ ամենախոնարհ ծ

ով զհաստատութիւն եւ զօրհնութիւն վեհափառ {քահանայապետիդ}, յայն սակս մինն յերեսփոխանաց պ. Նալբա

միածին, 'ի համբոյր սրբազնեալ աջոյ մեծի {քահանայապետիդ} 'ի վերտողեալ միտս: Վեհափառ տէ՛ր, յ

վմ, եթէ այս ազգ մինչեւ ցաւուրս սրբազան {քահանայապետիդ} գտաւ հարազատ եւ հաւատարիմ որդի սուրբ եկ

այ դիւրեաւ յաղթել, այսինքն, մօտենալով {քահանայապետին} եւ չարաբանելով իւր մեծ բարերարը, որի հ

օս դառնալով այս ապաշնորհին, հաւանեցրեց {քահանայապետին} թոյլ տալ սորան. որով ճանապարհ ստացաւ ս

առնումք համարձակապէս ասել, եթէ յո՛ր 'ի {քահանայապետից} մերոց ակնարկէ Ղազար. արդեօք 'ի Յովհան

յ եւ հրաժարուիլ իւր անօրէնութիւններից: {Քահանայապետն} եւս, որ քաջ ճանաչելով մարդկութիւնը, գ

եւ հռոմէական ազգի հաստատութիւնը: Բայց {քահանայապետն} եւս չէր մեղաւոր, որովհետեւ նոցայ յանձն

փարիսեցիների, դպիրների, քահանաների եւ {քահանայապետների} նիւթական շահաստացութիւնը։ Ժողովուրդը,

հոգով եւ ճշմարտութեամբ։ Նա հրապարակեց {քահանայապետների} արծաթսիրութիւնը), քահանաների՝ ժողով

15, 6., Մարկոսի 7, 13։  Հրէից {քահանայապետների} ագահութիւնը եւ արծաթսիրութիւնը պիտոյ է

ոնցից ահ կար, թէ կործանելու էին Հռովմի {Քահանայապետների} ութ հարիւր տարի ունեցած իշխանութիւնը,

ել սուրբ գահին, ուրեմն եւ՝ Հռովմէական {քահանայապետներին}, եւ թէ սոցա ծայրագոյն իշխանութիւնը բոլ

րոզութիւնքը եւ մկրտւում էր նորա ձեռքով։ {Քահանայապետներին} եւ միւս այլ վերեւումը յիշուած մարդերին

ացուի փաղաքշական խօսքերով։ Մինը Հռովմի {քահանայապետներից} կողոպտեց եկեղեցական գանձը, իւր աւարով

րն դիրեկտօրին զոր գրեաց նորին գերամբարձ {քահանայապետութեան}, յաղագս ընդունելոյ զորդեակն ձեր ի լսար

ՈՍ ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ԳԵՐԱՄԲԱՐՁ ՍՐԲԱԶԱՆ {ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ} ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ

զիսն հարկանէ: Ձերոյին աստուածարեալ {քահանայապետութեան} ողորմած տէ՛ր մնամ կատարեալ հպատակութեամ

ծրար մի յանուն Նորին Գերամբարձ Սրբազան {Քահանայապետութեան} գրեալ որպէս թէ ի նորին գերազանցութենէ

եղանակ հրամանի նորին Գերամբարձ Սրբազան {քահանայապետութեան} ՝ դիւանատունս պատիւ ունի ընդ այսմ առաքե

ինձ յանդիման լինել նորին սըրբազնակատար {քահանայապետութեան} ի մասին գործոյն զեկեղեցական հաշուոց, տ

վ, բազմեցրեց նորան հռոմէական եկեղեցւոյ {քահանայապետութեան} աթոռի վերայ եւ ցոյց տուեց այնքան մեծարա

յ նորան բարբարոս, չարանախանձ, անարժան {քահանայապետութեան} եւ ուրիշ այսպիսի անտեղի խօսքեր մէկ մէկո

խնդրուածոց ամենայն հաւատացելոց եւ աթոռ {քահանայապետութեան} " ( եր. 333)։ " Շինեսջի՛ր տաճար ա

եկեղեցին Մայր էր ամենայն Հայոց եւ աթոռ {քահանայապետութեան}, թէեւ այն միջոցին քաղաքական պատճառների

կրօնական ընդհանուր աւերութեան միջոցին, {քահանայապետութեան} իրաւունքը վաճառւում էր քաղաքական կեղեքի

եսիոսի Արիոպագացւոյ՝ Յաղագս երկնայնոցն {քահանայապետութեանց}. Գրիգորի Նիւսացւոյ՝ բանք Աստուածաբանա

սզի Աղուանից կաթողիկոս չհասկանան Մուշէի {քահանայապետութիւնը}, յայտնում ենք, որ 491 թուականի Վաղարշ

ւնը պիտոյ է հարկաւորապէս չափից անցանէր. {քահանայապետութիւնը}, որ ստանում էին, թանգ արժէր նոցա։ Վերջի

թիւնը ծաղկում էր Ֆրանսիայի մէջ։ Հռովմի {Քահանայապետութիւնը} տեսանում էր իւր մօտակայ կործանումը։ Ամ

տէք, յայն միտս, զի նորին սրբազնակատար {քահանայապետութիւնն} մի՛ հաստատեսցէ զմեզ եւ այլն, եւ այլն,

, նախանձի պատճառով Հրէից ժողովուրդը եւ {քահանայապետքը}, առաջ ժամանակներում ծաղր անելով, թշնա

պաշտօնի պատճառով։ " Հրաման տային սուրբ {քահանայապետքն} Աստուծոյ կապելոցն նախարարաց, աղօթից եւ

մի բան ուսած չեն այդտեղ, որոնցից ոմանք {քահանայացած} են, եւ Յիշատակարանիս գրողը շատ անգամ խ

արան ինչ հոգեւոր, յորում ուսանելոց էին {քահանայացուք}, եպիսկոպոսացուք եւ առաջնորդացուք: Հոգ

օրինաց տէրութեան, զզրկանս իմ ի Բարսեղ {քահանայէ} զոր հառաջացուցեալ է նա ինքն՝ առանց տալ

ն վեհափառութեան. մինն ՚ի սրբակրօն աւագ {քահանայէ} սուրբ Նազարէթ եկեղեցւոյն Հայոց ի Կալկաթ

ւհաճեսցի հոգեւոր կառավարութիւնդ գիտել ի {քահանայէն} Պոպովեանց թէ նա որ յերկբայս գտանի արդիս

ինաւոր պահանջմամբ իմոց զրկանաց ի յիշեալ {քահանայէն} համաձայն օրինաց ամենաողորմած կայսերութե

սի ", զոր շարադրէի ի վարժատան Պատկանով {քահանայի}, ի կատար հասուցեալ զայն ամենայն, այժմ

ել Պատկանեան, որդի արժանապատիւ Գաբրիէլ {քահանայի} Պատկանեանին, որ գտանի այդ նպատակաւ մտա

աւուր միում ասացեալ է արժանապատիւ Պօղոս {քահանայի} Խռճեանց եւ այլոց, որոց մոռացեալ եմ զան

ք աւանդին ըստ թելադրութեան տէր Ստեփանոս {քահանայի}, ժողովարար եկելոյ ՚ի Նոր Նախիջեւանայ ՚

յլն: 5. Գրութիւն տէր Յովհաննես Ա. {քահանայի} Խալիբեան ՚ի 17/29էն յունիսի, որով ծանո

աբեղաների ֆանատիկոսութեան մասին: " {Քահանայի} մինը, - գրում էր բարեկամս, - չգիտեմ՝

նէէսի որդւոյ Եղիազարու, որդւոյ Ահարոնի {քահանայի}, յարեաւ 'ի միջոյ ժողովրդեանն, եւ առեա

Փենէէս որդի Եղիազարու, որդւոյ Ահարոնի {քահանայի} ցածոյց զսրտմտութիւն իմ յորդւոցն Իսրայէլ

թեանը, որ պիտոյ է կատարուէր ամուսնաւոր {քահանայի} ձեռքով։ Այս պապը, ասում եմ, հրապարակ

րանափոխ եղաւ՝ երբեմն զինուորի, երբեմն {քահանայի}, երբեմն աղքատի հանդերձ հագնելով։ Մտան

կին աշակերտեցայ ոմն Ստեփաննոս անուն մէկ {քահանայի}. պիտոյ է ասեմ, որ իմ ուսումնառութեան

եան առարկայք մատակարարւում էին դոյն այդ {քահանայի} աշխատասիրութեամբ վրաց լեզուով, որ այն

յն, այս կամ այն տիրացուի, այս կամ այն {քահանայի} բերանացի պատմութիւնից մեզ հասած, է բոլ

պատուական են: Իսկ ինչ որ վերաբերւում է {քահանայի} բարկութեան, տղոց ճեռերի եւ ճօճանակների

րի եւ ճօճանակների հանած աղաղակի համար, {քահանայի} բնաւորութեան հարազատութեանը մենք ուզում

ե՞րբ է իմ ունեցեալ զգրութիւն ընդ Բարսեղ {քահանային}, ուստի եւ պարտաւորեալ գտա այսու իմով յ

այ հասակի կենաց չեմ ունեցեալ ընդ Բարսեղ {քահանային} զգրութիւն եւ ո՛չ իսկ զծանօթութիւն:

ալոյ զօրինաւոր քննութիւն ի վերայ Բարսեղ {քահանային}, թէ՝ այդոքիկ գրութիւնք յումմէ՞ արդեօք

անդ զոյգ ընդ պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ {քահանային} Պոպովեանց զտողեալն ի 29-էն մարտի սոյն ա

դ տուեալ ինձ զպատճէն պատասխանւոյ Բարսեղ {քահանային} Պոպովեանց՝ հրամայէ ի դէմ այնր տալ զապա

նարհաբար խնդրեմ դատ առնել ընդ մէջ իմ եւ {քահանային} Բարսեղի համաձայն սրբազան օրինաց տէրութե

, վասն այն եւ բազմախարդախ հեղինակութիւն {քահանային} Պոպովեանց աստանօր մերկապարանոց յայտնի,

ինակ հիւսուածոց դաւադիր ծուղակի Բարսեղի {քահանային} Պոպովեան: Վասն որոյ ամենախոնարհաբար

այն առաքմամբ պատճէնի պատասխանւոյ Բարսեղ {քահանային} առ իս բաւականացուցանել զիս, այլ օրինաւ

լ) առանց հայելոյ ի ծակախոյզ պատասխանիս {քահանային} Բարսեղի՝ դատել ըստ իրաւանց աստուծոյ հա

րոց ի Հայոց եկեղեցւոջ ընդ ձեռն Մարտիրոս {քահանային} Թորոսեան, որ արարեալ էր միմիայն առ ի խ

ցեն ինձ եւ զայլ որոգայթ ընդ ձեռն Բարսեղ {քահանային} Պոպովեանց, որ էր տիրացու Սարգիս, որ յ

ց առ իս զպատճէն պատասխանւոյ նոյն Բարսեղ {քահանային}, որով նա ցուցանէ, թէ նա ինքն ո՛չ կարէ

ընտանիք նորին ընդ ձեռն Թաղանրօգու լատին {քահանային}, այսմ կարեն վկայել տոմարագիրք խոստովան

: 6. Վերոգրեալ պատճէն նամակի յիշեալ {քահանային} եւ պ. Յարութիւնի Աբգար ՚ի 27 դեկտեմբ.

եանց եւ ընդ Խաչիկեան տէր Յովհաննէս աւագ {քահանային}, լուայ, զի թէ վեհափառութիւնդ շնորհաբա

ւ թէ՛ աղքատութիւնը պատիժ պիտի համարուէր {քահանային}: Խեղճ քահանայն, հոգսից եւ նեղութ

իւր ժամանակին ուղարկել իւրեանց զաւակքը {քահանային}, սա իրաւունք ունի դատաւորի ձեռքով պահա

ա 93 Կալկաթայի տէր Յ[ովհաննէս] ա[ւագ] {քահանային} ( ի մասին հրիտակացն) 94 Կովայլսկուն,

որ տոհմից, ուղարկեցի այդ Հայոց գլխաւոր {քահանային}, այդ հոգիների հիւանդատեսին՝ ասելով.

., գլ. Ա, համ. 13)։ " Զի շրթունք {քահանային} զգուշասցին գիտութեան... զի հրեշտակ Տեա

երեւում, երբ ասացինք, թէ Փարպեցին լոկ {քահանային} էլ քահանայապետ է կոչում, հարկաւոր է աւ

անդերձը իբրեւ կողոպուտ կպատկանի ծխատէր {քահանային}, այս պատճառով ահա մեռեալից աւելի եկամո

իք մեր գալը, Տէր հա՛յր, - ասաց Մկրտիչը {քահանային}, որ այսպէս պատրաստ սպասում էիք: -

ողովուրդը աղմուկ բարձրացրեց եկեղեցում. {քահանային} բռնեցին, կաթողիկոսի թուղթը պատառ-պատառ

բան է, Որ անմեղ օր անցանէ. Բայց ես իմ {քահանայիս}, Խոստովանքի միջոցին, Բոլոր գործած մեղ

Որ անմեղ օր անցանէ. Բայց ես իմ {քահանայիս}, Խոստովանքի միջոցին, Բոլոր

այութեան անդամոց՝ Կարապետ եւ Յովհաննէս {քահանայից} եւ գրագրաց Եղիա եւ 1-ոապիոն դպրաց եւ այ

գ մանէթ արծաթիս եւ ի խնդրել իմ հրամայել {քահանայից} օծանել եւ զբերեալ պատկերն ընդ ձեռն իմ,

թեան՝ խնդրեմ ի Ձէնջ հրաման տալ միում ի {քահանայից} քաղաքիս օծանել զպատկերն եւ թէ օրէն իցէ

ռուպլին ծախս թաղմանս, հանդերձ պաշտմամբ {քահանայից}, յոր տեղ որ մահն իմ հանդիպեսցէ, հինգ

այ: Հարիր ռեպլի Հալաբայ սրբակրօն {քահանայից}: Հարիւր ռուպլի նոր Ջուղայու սրբոյ

ակիս: Բազում են առ մեզ օրինակք աննուէր {քահանայից} եւ անկնդրուկ եպիսկոպոսաց, եւ այնքան շա

ց եւ առանց հրաժարական ողջունի բաժանուեց {քահանայից}: Քահանան չկարողացաւ հասկանալ նորա այս

վ եւ մտօք ընդ ամենայն յարգելի Քօլլեճեան {քահանայից}, փափագելով յայտնել զայս իմ դիտաւորութի

միաբանից) Դիտրիխ եւ Զարեմբա գերմանական {քահանայից}, որոց կամեցեալ հասկանալի կացուցանել Հա

ւաստի տեղեկութեանս իմացեալ եմ զի Բարսեղ {քահանայն} Պոպովեանց, ի լինելն տակաւին ի սուրբ Աթ

եքաբանութեամբ. ո՛չ այլ զոք ես զԲարսեղ {քահանայն} միայն գիտեմ գոլ հեղինակ այդօրինակ անպատ

բայց այնուամենայնիւ կրկին պարտաւորի նա {քահանայն} Պոպովեանց քանզի եթէ ինքն գտանէր յերկբայ

զչարագործութիւնս չարագործաց, թէ Բարսեղ {քահանայն} զայդոսիկ գրութիւնս ուստի՞ եւ յումմէ՞ ից

ն լատին եկեղեցւոյ Թաղանրօգու, որպէս եւ {քահանայն} նոցա յաւուր միում ասացեալ է արժանապատիւ

ւարանամ գիտել, բայց կարծեմ թէ Մարտիրոս {քահանայն} Թորոսեան գնացեալ էր ի հարսանիս նորա եւ

ար կաթողիկոսն ամենայն հայոց, Յարութիւն {քահանայն} Շմաւոնեան, ի Մադրասայ, յիններորդէ աւո

եղելոց տեսանի, թէ տէր Յովսէփ Ստեփանեան {քահանայն} Կալկաթայի հայ եկեղեցւոյ, յամի 1825, ՚

, հարցանում է, թէ ի՞նչ էր կարդացածը: {Քահանայն} պատասխանում է՝ " Արեւմուտք " օրագիր:

իժ պիտի համարուէր քահանային: Խեղճ {քահանայն}, հոգսից եւ նեղութենից հիւանդանալով, մ

Լսելով պատմում է քեզ Գիւղական խեղճ {քահանայն} Թէ այնտեղ ամփոփուած է Մեր քաջ

նուեցանք գերեզմանից, այն ժամանակ, երբ {քահանայն} դրեց խաչի կնիքը նորա մարմնի յաւիտենական

փախչի մեռեալը, այդ երբեք լինելու չէ: {Քահանայն} անշարժ եղիցի ասելով խաչի կնիքը դնելուց

էր մի բարձրաձայն երգեցողութիւն. " Յո՛ր {քահանայն} եւ Ղեւտացին հանդիպեալ զանց արարին, աւա

հանրապես, իսկ յապահովութիւն գլխաւորացն {քահանայութեան} ի մասնաւորի, այո՛, շատանայ լոկով նշան

եղիցի նմա եւ զաւակի նորա յետ նորա ուխտ {քահանայութեան} յաւիտենական. փոխանակ զի քինախնդիր եղեւ

եզ երկար բարակ խօսել։ Նախ՝ գլխաւոր {քահանայութեան} խօսքը, որպէս նաեւ քահանայապետ բառը, մ

, թէեւ կարգուած " գլուխ ամենայն Հայոց {քահանայութեան} " ( եր. 136)։ Նո՛յնպէս արժանաւորութե

" Իսկ այլքս եւ ես միապէս եմք ըստ կարգի {քահանայութեան} " ( Փարպ., Պատմ., եր. 136) մինչդե

, ասես թէ հերիք չէ համարում լոկ " գլուխ {քահանայութեան} " խօսքը եւ Ս. Ղեւոնդի բերնով Ս. Յովսէ

սէփին անուանում է " Գլուխ ամենայն Հայոց {քահանայութեան} "։ Վերեւում, երբ ասացինք, թէ Փարպեցի

նդդէմ չենք եւ չենք մերժում, թէ գլխաւոր {քահանայութեան} կամ քահանայապետ խօսքերը չէ կարելի եւ կա

թոյլ տալ, թէ Հայոց լեզուի մէջ գլխաւոր {քահանայութեան}, կամ գլխաւոր քահանայ, կամ որ նոյն է՝

դնենք, թէ կարելի է այս տեղում գլխաւոր {քահանայութեան} խօսքը կաթողիկոս հասկանալ, բայց եւ այնպ

իւն անասելի, բամբասանք սոսկալի, անուն {քահանայութեան} ընդ ոտիւք աշխարհականաց հեծէ պատճառաւ դա

այմանքը, որի վերայ նուիրեալը ստանում է {քահանայութեան} աստիճանը, եւ եթէ մի սոսկական անձն քահա

իսի ահաւոր նզովս գրով ի վերայ գլխաւորաց {քահանայութեանդ} ասացեալ է՝ ձեզէն իսկ գիտէք տեղեկացեալք

կ Խորենացու նզովքը " 'ի վերայ գլխաւորաց {քահանայութեանն} " չէ կարելի բացառոցաբար կաթողիկոսների վ

լ: Յետ մահու Եզնկայ Կողբացւոյ գլխաւորք {քահանայութեանն} ՝ երանելոյս տուեալ զեպիսկոպոսութիւնն Բա

ցեալ էր զահաւոր նզովս ի վերայ գլխաւորաց {քահանայութեանն}, յայն սակս պարեգօտաւորք սեղանակապուտ ձ

նչպէս արել է Կրօնական ժողովը, ոչ միայն {քահանայութենից} իսպառ զրկելու, որ չէր արել յիշեալ ժողո

արուած ժողովուրդի վկայելով չէ՞ լուծւում {քահանայութենից}: Եթէ այսպէս չէ, ապա ուրեմն խաբեբայութ

ապարտելով մի քահանայ, համարում է նորան {քահանայութենից} լուծուած, եթէ ժողովուրդը ամենայն իրաւո

ս: Մեղուն հրատարակեց նորա անձը միմիայն {քահանայութենից} զրկուած. իսկ ես ասում եմ, որ երբեմնակ

էք, որպէս զի արժանի լինիցի սա զաստիճան {քահանայութէան} անարատ պահել եւ այլն ": Ահա այն

եալք տային զհոգին, ո՞չ զնոյն տայ այսօր {քահանայութիւն} եւ եկեղեցին - ուրեմն եւ ի նոցանէ բղխի Հ

( ինչպէս եւ Փարպեցին էլ ասում է՝ աւագ {քահանայութիւն}. Պատմ. եր. 106) որպէս տեսուչ քահանա

անուն) սարկաւագս ՚ի սարկաւագութենէ է, {քահանայութիւն}, սրբոյ եկեղեցւոյ ՚ի սպասաւորութիւն, ը

ւածը քահանայ ճանաչելով պիտի արհամարհենք {քահանայութիւնը}, կամք չունինք, մատնելով չարագործը քաղ

յլակները, ո՛չ միայն ժամանակաւոր կերպով {քահանայութիւնը} լռեցնելու, ինչպէս արել է Կրօնական ժողո

ն, հարցանում ենք, անարատ չպահելով իւր {քահանայութիւնը}, իւր դատապարտելի գործերի վկայելով եւ ա

օնական ժողովը, եթէ չէ լուծանում Պօղոսի {քահանայութիւնը}: Եթէ ժողովուրդը դատապարտելով մի ք

նից, ինչո՛վ ուրեմն պիտի երեւի այդպիսու {քահանայութիւնը}, ստորագրութենի՞ց, թէ վեղարից, դոքա ա

կ քրիստոնեայ եղբօր հետ: Ո՛ւր մնաց նորա {քահանայութիւնը}: Պօղոսի պէս հոգեւորք, եթէ կան,

աթեւոսյանը: Տեր Մովսեսը ստացավ ավագ {քահանայություն} եւ ասպետական նշան սրբույն Աննայի 3-րդ ա

ովի էարկադրել զեկեղեցականս՝ զնորընծայ {քահանայս} եւ զտիրացուս, գալ եւ ուսանել զարհեստ

սանէ ց215 ռուփիս: Ընդ այնմ գրութեան, {քահանայս} այս առաքէ եւ զհաշիւսն, զորոյ զօրինակն

օղուռսըզ ոտքը Բեսարաբեայ կոխածին պէս, {քահանայք} թարաքը էլլան, եւ այլն): Չունիմ զա

եկեղեցւոջ, զորմէ կարեն վկայել ամենայն {քահանայք} Նախիջեւանայ բ) միշտ խոստովանեալ եւ հաղ

լլե։ Սրբազան Հայրն, Նազարյանցն եւ {քահանայք} ողջ եւ առողջ են եւ ողջունում են քեզ:

անութիւն: Հայր սրբազան թէ չիք կանոն զի {քահանայք} օծցեն զպատկերս ընդէ՞ր ապա օծանեն հրաման

սաղմոս ասելով, հոգեմաշ են լինում, իսկ {քահանայք} միշտ ժողովրդի մէջ, ամուսինի եւ ընտանիք

ն միութիւն, յիշիր, որ ամենայն տեղ կան {քահանայք} եւ պատկանում են մի վիճակի, մի իշխանութ

այլ եւ ոչ եպիսկոպոս, որովհետեւ հասարակ {քահանայք} միշտ շատ կային այդ ժողովների մէջ։ " Շն

այն այս, այլ մեզ թւում է, թէ նաեւ լոկ {քահանայք}, որ ձեռնադրութեամբ չունէին եպիսկոպոսակ

մի հարցրու: Տարին մի անգամ մի քանի {քահանայք} գալիս էին հաշիւ տեսանելու, բայց ի՛նչ հ

ործին ": Առհասարակ շատ բարեսիրտ են մեր {քահանայք}, այս չէ կարելի ուրանալ. երախտագիտութե

իս. բե՛ր մատեանները, - շարունակում են {քահանայք}: Երեսփոխանը բերում է. եւ ահա, եկեղեց

նձին ժողովով վճռել էր, որ ո՛չ թէ միայն {քահանայք} անկին լինին այնուհետեւ, այլ ով որ եւ կ

նի գանգատելու այդ մասին. պատճառ, գիտուն {քահանայք} դաշտում չեն բուսանում, գիտուն հոգեւորնե

նջւում էր լաւ կրթութիւն. պատճառ, նոքա {քահանայք} էին եւ դպրոցների մէջ ուսուցիչք։ Նոյնպէ

րչական, թէ՛ Հռովմէական եւ թէ՛ Յունական {քահանայքդ} ) եղած էք, դուք էք Հայաստանն աւերակ դա

ական կարգերը, եւ Արքիմանդրիտը եւ Հայոց {քահանայքը} պիտոյ է ստորադրուին միայնակ իշխանութեան

նաների վերայ, ինչո՞վ բարձր են, քան թէ {քահանայքը}, եւ ինչո՞ւ համար շատ անգամ անգթաբար վա

՛վ էր հաշիւ հարցնողը: Տարեգլխին, նոյն {քահանայքը}, նոյն խորովածը, նոյն պատիւը, տաղը եւ

երայ. մէջքը կապած մի գօտի, որ ժամարար {քահանայքը} գործ են ածում: Մէք փոքր ինչ մանրամա

հետեւիլ, խաչը, աւետարանը, սարքերը, {քահանայքը} եւ ժողովուրդը վկայ բռնելով իւրեանց ուխտ

, թէ կա՛մ իւր իրաւասութեան տակը գտնուող {քահանայքն} ( ըստ արեւելեան սովորութեան) ամուսնացն

ության մեջ Վասակը, Մերուժանը, Կիրակոս {քահանան} եւ Վեստ Սարգիսը: Երկու զինվորյալ նա

նորա հրատարակողը՝ Մանդինեանց Ստեփանոս {քահանան}, այնպէս տղամարդի պէս հանդէս է եկել եւ

ն: - Ինչպէ՞ս է խայտառակել, եւ այդ {քահանան} ինչ մի զօրեղ մարդ է, որ այդպէս ջարդել

ր է համարում իւրեան, քան թէ աշխարհական {քահանան} եւ այս պատճառով շատ կոշտ են վարւում քահ

լչութիւնը: Աբեղան, տեսանելով, որ {քահանան} կարդում է մի բան, հարցանում է, թէ ի՞ն

հզօր եւ լուսաւոր տէրութեան մէջ գիւղական {քահանան} զրկւում է իւր ծուխից, եթէ յանկարծ մի տ

ժողովրդի մէջ, որ գրել կարդալ չգիտէր: {Քահանան} ունի իւր ծուխի ցուցակը, նա գիտէ, թէ ո

ին, որի վրայ մեր խօսակցութիւնն է: Այս {քահանան} թէպէտ բոլորովին անընդունակ եւ անարժան է

են տուած մեզ, եւ այդ տան Աւագ անունով {քահանան} ասել է, թէ. " Երբ էլ որ լինի, ես իրե

, գիտէին միայն, թէ այն մարդուն է, որ {քահանան} մի փոքր յառաջ բռնել էր աղջկայ ձեռքը եւ

ժամասացութիւնը արդեն աւարտուած էր: {Քահանան} ճանաչեց պարոն Մկրտչին եւ շնորհաւորեց նո

մ էիք: - Ամենեւին ո՛չ, - պատասխանեց {քահանան}, - մէք մկրտութիւն ունինք առնելու, կնքա

րաժարական ողջունի բաժանուեց քահանայից: {Քահանան} չկարողացաւ հասկանալ նորա այս շփոթութեան

ձին իւրոյ եւ ամենայն ժողովրդէանէ, նոյն {քահանան}, հարցանում ենք, անարատ չպահելով իւր ք

րին եկեղեցական պաշտօնեաների եւ նորընծայ {քահանաների} վերայ վարժապետ, որ Բարձր Սրբազան ՄԱՏԹԷ

նան եւ այս պատճառով շատ կոշտ են վարւում {քահանաների} հետ՝ ամենայն րոպէ իշխանութիւն գործ դնե

աբեղայից, թէ ինչ է նոցա իրաւասութիւնը {քահանաների} վերայ, ինչո՞վ բարձր են, քան թէ քահանա

ո՞ւ համար շատ անգամ անգթաբար վարւում են {քահանաների} հետ: Աբեղան պատասխանեց, թէ ինքեանք,

ակ ինչ ահաւոր նզովք գրով դրել է գլխաւոր {քահանաների} վրայ, այդ, դուք ինքներդ շա՛տ լաւ տեղե

թեան ( որ նո՛յն է եւ գլխաւոր քահանայ եւ {քահանաների} գլխաւոր. ըստ որում մեր լեզուի մէջ վերա

ութիւն. Պատմ. եր. 106) որպէս տեսուչ {քահանաների} անխտիր գործ է դրւում եպիսկոպոսների վերա

՛ք, ուրեմն խառնենք մեր աղօթքը Աստուծոյ {քահանաների} եւ տաճարի սպասաւորների աղօթքի հետ եւ խն

խորհուրդը էր փարիսեցիների, դպիրների, {քահանաների} եւ քահանայապետների նիւթական շահաստացութ

եց քահանայապետների արծաթսիրութիւնը), {քահանաների} ՝ ժողովուրդ կողոպտելը, փարիսեցիների կե

Ղեւոնդին, եթէ ոչ նորա ընկեր միւս բոլոր {քահանաներին} ։ Անտարակոյս, պ. Էմինի քահանայապետ

ականջ ունի, թող լսէ: Մի կողմից՝ {քահանաներից} պահանջելով ազգի զաւակներին գրել կարդալ

ունեցաւ, որոնցից երկուքը եղել են պապի {քահանաներից}: Նոցանից եւ ո՛չ մինը իւր պարտական

այում, յանձնեց այն պարտականութիւնը իւր {քահանաներից} մէկին, որի վրայ մեր խօսակցութիւնն է:

ակ մտածել պէտք չէ. համախո՛հք, գրէ՛ք, {քահանաներն} ալ մէջը դրէք... Չը լեցա՞ւ... Կէս միլլ

ում, ո՛ւր է, իւրեան եպիսկոպոսներով եւ {քահանաներով}: Լեհաստանի մէջ մեր ճանապարհորդութեան մ

, զոր թողեալ էր գրով ի վերայ գլխաւորաց {քահանութեանն}, չերկուանամք նոյնպէս սոցա առ գրել զպատ

անդրիայից ելայ մայիսի 2, առաւօտ ժամը 9 {Քահիրէ} ( մտայ), նոյն օրը զկնի կէս աւուր ( կէ

սեպտեմբերի 27 Սուէզ մտայ հոկտեմբերի 24 {Քահիրէ} ` նոյն օրր Ալեքսանդրիա 20 Ելայ նոյեմբ

նցին 74 Քեաթիպեանցին 75 Արամին [{Քահիրէից]} 2/14 76 Սուաճեանին 4/16 77 Նազարեանցի

ի կէս աւուր ( կէսօրից յետոյ) ժամը 4-ին {Քահիրէից} ելայ մայիսի 5-ին, առաւօտ ժամը 8 Սուէզ

րեք հարիւր քառասուն եւ երկու կէս փարդաւ {քաղաթ} դրամ, որ փոխարկի ութսուն հազար հինգ հա

ր հինգ հարիւր քառասուն եւ ութ ( 80548) {քաղաթ} դրամ ի այլոց տալիքէս, որպէս յիշեալ դեֆ

ութ հարիւր քառասուն եւ մին 14841 փարդաւ {քաղաթ} դրամ, եւ որոյ քաթի անուանակոչութիւնն ա

եւ մանաւանդ Դուքս Վելլինգտօնը առատօրէն {քաղած} լինելով իր սկզբունքների արդիւնքը պատերա

դրում է նորանից ծաղկազարդ կիրակի օրը իր {քաղած} մանուշակները Վարդիթերին տալ եկեղեցում:

մանակ է, որ ամեն մարդ ամեն տուն, ամեն {քաղաք} եւ հասարակություն ինքը յուր խելքը գլուխ

ովի 21 դեկտեմբ., դեպ ուղիղ ՚ի Մարսեյլ {քաղաք} ֆրանսիական, ուստի ելանէ երկաթուղին ի Լ

ընդ ալիս: Ելեալ ի ցամաք, ի Մեսսինա {քաղաք} Սիկիլիոյ, գոգցես անշնչացեալ ի կատաղութ

մէջ: Շինականը. - " Պարո՛ն, {քաղաք} մտանելով՝ տեսանում եմ բարձր տների վերա

ի ափը՝ Ազովից ո՛չ շատ հեռի, եւ նոքա, {քաղաք} շինելով, անուանեցին նորան Նախիջեւան:

տ ճանապարհ ունէր՝ կանոն դնելով ամենայն {քաղաք} մտանող շինականների սայլերից պահանջել մի

երի եւ օրագրերի վերայ: Մի նոր {քաղաք} մտանելով՝ ես ոչ միայն անարժան, այլեւ

ովորութիւն ունէր ապրանք ուղարկել մի մեծ {քաղաք}, երբ վաճառի հանդէս էր լինում այնտեղ:

նորան իւր ծուխից եւ ուղարկում է մի այլ {քաղաք}, որի ժողովրդի թէ՛ սակաւութիւնը եւ թէ՛

արկելու հող չունի: Լոնդոնի՝ այն հսկայ {քաղաք} -աշխարհի հողը, եօթն ազնուական տան սեպհա

տի բնակուի այն հողի վերայ: Իւրաքանչիւր {քաղաք}, իւրաքանչիւր գեղ, պիտի ունենայ իւր յա

ի գործել: Նա թողում է դաշտը եւ գնում է {քաղաք} կամ մայրաքաղաք, նշանակում է, թէ օրըստ

րդը, որ թողեց երկրագործութիւնը եւ գնաց {քաղաք}, վաստակ է առնում դարձեալ, բայց երկրագ

ազօր, բայց երբ նա թողեց երկիրը եւ գնաց {քաղաք}, այնտեղ ո՛չ հողը կայ եւ ո՛չ նիւթը. նա

ը, իւր զաւակները եւ գնալ Պօլիս կամ այլ {քաղաք} ` աղքատութենից ազատուելու համար: Բայց

գուն գործելով ճոխացուցանել զմայրենի իւր {քաղաք} զԹէոդոսիա, յուրում բնակին ազգականք նոր

վ այս բոլորի վերայ, երբ Հեգելը քաղաքից {քաղաք} եւ կայսրութիւնից կայսրութիւն իր սքանչել

ժողովարանների մէջ կը տանջէք եւ քաղաքից {քաղաք} կը հալածէք, որ ձեր վրայ գայ երկրի երես

քաղաքն Վաղարշապատ, որ այժմ անուանի Նոր {քաղաք} "։ Այս խօսքերից յետոյ ամեն ուրիշ վկայո

ինչ ժամանակից սկսուել Վաղարշապատի՝ Նոր {քաղաք} կոչուիլը, այդ մասին պատմութիւնը ոչինչ

ս Թերեզեայ թագուհւոյն եկն դեսպան 'ի Պէջ {քաղաք} յՕսմանեանց։ Ի նստիլ տասնապետի միոյ ծեր

մ է Իտալիային, այս երկրում մի նշանաւոր {քաղաք} չ'կար, ուր չ'լինէր Յիսուսեան։ Շուտով

անճարի ստեղծած։ Մեր առաջին հոլովումը է {քաղաք}, քաղաքի, քաղաքից. քաղաքներ, քաղաքնե

ոց է, այժմ գրեթէ աւերակ, իսկ երկրորդը {քաղաք} ) գտնուած գեղացիք նկատեցին մի օտարոտի ե

ովեալ գնային 'ի ճանապարհի, մերձեալք 'ի {քաղաքագեօղն} որ կոչի Առեստ. 'ի ժամանակի քառասնորդաց

րդին գտել է իւր հետ խօսողք միայն, որ, {քաղաքագէտ} մարդիկ լինելով, մի կերպ վարուել են նոր

ճան ոչնչութեան, որ նաեւ մի շատ հասարակ {քաղաքագէտ} եւ շատ հասարակ պուպլիցիստ չէին կարող առ

ս համարում էր ինքը իւրեան, որպէս բարակ {քաղաքագէտ}, մտքումը դրեց անպատճառ ծանօթանալ կոմսի

է, թէ այժմեան երեւելի պատմաբանների եւ {քաղաքագէտ} մարդերի գուշակութիւնքը աւելի ճշդութեամբ

մէջ մտածողութիւն եւ անապատականը դարձաւ {Քաղաքագէտ} ( politicus), դարձաւ հիմնադիր մի հզօր

Ճշմարիտ, Յիսուսեանների մէջ շատ ճարտար {քաղաքագէտներ}, շատ լեզուագէտներ եւ խորամանկ քարոզիչն

էզի ձեռքով, որ իւր ժամանակումը երեւելի {քաղաքագէտներից} մինն էր։ Ոչինչ հասարակութիւն աշխար

մէջ որպէս լեզուագէտք եւ որպէս խորամանկ {քաղաքագէտք} ՝ տոգորուած Մաքիաւելու հոգով։ Իսկ Մխիթ

թիւնը եւ հոգին ստացել էին փոքր խորամանկ {Քաղաքագիտութեան} մասին տեղեկութիւններ։ Վերջապէս Իգնատիո

չէին յուսահատւում։ Նոքա նորընծայ չէին {քաղաքագիտութեան} մէջ. նոքա գիտէին, թէ ի՛նչ է նշանակում

՝ կանոնադրութենով եւ Լայենէզի ամենաճիշտ {քաղաքագիտութենով} զինուորուած։ Այս Յիսուսեանները Կսաւիէի

րագրողքը, մանավանդ այժմ, որ վարում եք {քաղաքագլխի} պաշտոն, ուրեմն ավելի հնար ունեք ներգոր

հայտել իրենց կարծիքը ընդհանուր ժողովում {քաղաքագլխի} պաշտոնական նախագահությամբ, բայց ո՛չ եր

քաղաքական կառավարութիւնը գտանւում է Հայ {քաղաքագլխի} եւ Հայ դատաւորների ձեռքում, որ վիճակով

ձ կորուսեալ է այն. անհոգութիւն նախկին {քաղաքագլխոց} ժողովեսցէ ի գլուխ գլխոցն զլրիւ չափ արհ

ոյ զնուաստութիւն իմ 'ի տարժանելի պաշտօն {քաղաքագլխութեան} եւ ահա ընկալայ զխնդիր բազմաց 'ի հասարակ

րգ ՆՈՐԻՆ ԲԱՐԵԾՆՆԴՈՒԹՅԱՆ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ {ՔԱՂԱՔԱԳԼՈՒԽ} ՊԱՐՈՆ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆՑԻՆ

տի համար: Մի՞թէ մի իմաստուն եւ ազգասէր {քաղաքագլուխ}, խորհուրդ կատարելով քաղաքի գլխաւորների

լինէր վսեմացած, չկայ նոյնպէս ազգ, որ {քաղաքագործուելով} ՝ բարբարոս լեզու ունենար։ Պատճառ, սոք

նոյնպէս զուրկ լուսից, նոյնպէս անծանօթ {քաղաքագործութեան} արդիւնքներին, նոյնպէս անլեզու վերաբերո

այ, թէ Կօնֆուցիուն Աստուծոյ պատիւ տալը {քաղաքակա՞ն}, թէ՞ կրօնական գործողութիւն է, երկու կ

աւերացուցեալ ստորագրութեամբ Նախիջեւանայ {քաղաքական} գլխոյ, ամենահպատակութեամբ խնդրեմ ի սմի

վեհափառութեան հասեալ են առ Նախիջեւանայ {քաղաքական} գլուխ ազնուական աղայ Յարութիւն Խալիպովն

լոր հոգեւոր դասուն ընդ ձեռն Նախիճեւանայ {քաղաքական} գլուխ ղուբերնսկի սեկրետար Խալիպովին ուս

ւթեամբ 2280-րորդ յօդ. Ժ հատորոյ Սվօդին {քաղաքական} օրինաց արգելեալ լինին այդօրինակ հրաւէրք

, առաքելով զպատճէն գրութեան իւրեանց առ {քաղաքական} խորհրդարանն, զորմէ քաջ գիտէք, յայն մի

ն Էջմիածին Նորին յարգութեան պ. {քաղաքական} գլխոյ Նոր Նախիջեւան քաղաքի 52.

րիտակաց Նորին յարգութեան պ. {քաղաքական} գլխոյ Նոր Նախիջեւան քաղաքի 54.

որդում է մայոռ Ֆեռգուլան: Մեսսինայի {քաղաքական} կառավարությունը, որի ծերակույտի վերա ծ

լինելուց: Պ. Ֆեռգուլան դրամ է խնդրել {քաղաքական} կառավարութենից զորքի անունով. քաղաքը պ

21/24 Հունվարի 1861, Լոնդոն ԱՐԳՈՅ {ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ} ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ

12/24 Հունվարի, 1861, Լոնդոն ԱՐԳՈՅ {ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ} ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ

կան 8/20 փետր. 1861, Լոնդոն ԱՐԳՈՅ {ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ} ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՐՈՒ ՀԱ

րվ. 6 մարտի 1861, Լոնդոն ԱՐԳՈՅ {ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ} ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ

, 1861 ամի, ՚ի Կալկաթա Հնդկաց։ ԱՐԳՈՅ {ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ} ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ

րոն, ՚Ի գործոց յանձն եղելոց ինձ ՚ի {քաղաքական} կառավարութենէ Նոր Նախիջեւանայ երեւի, թ

լիսի 1861, Կալկաթա 8 Օգոստոսի ԱՐԳՈՅ {ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ} ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ

ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՅԱՐԳՈՒԹԵԱՆ ՄԵԾԱՐՈՒ {ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ} ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ ՔԱՂԱՔԻ Պ. ԿԱՐԱՊԵՏԻ

դեռ, ըստ հեղինակի՝ " այն ժամանակներից {քաղաքական} փիլիսոփայությունը բավականաչափ առաջադիմո

չ եղան այդ կոնստիտուցիաները, Ֆոշեի՝ " {քաղաքական} փիլիսոփայության առաջադիմության " դեպքու

ներին, եւ ես զզվանքով երես եմ դարձնում {քաղաքական} -վիրաբուժական բոլոր գործողություններից,

ճանեցին իրերի կարգին հանուն պ. Ֆոշեի " {քաղաքական} փիլիսոփայության առաջադիմության ": Ֆրան

համար. բայց ինչպես կարդարացնի Ֆոշեն " {քաղաքական} փիլիսոփայությանն " հետեւող Ֆրանսիային,

ւէ լավ պարբերաթերթ, իսկ ամենից ավելի՝ {քաղաքական} եւ գրական օրաթերթ մեծ հաջողություն կուն

ԾՆԻ ԵՎ ԶԱՆԱԶԱՆ ՆՇԱՆԱՑ ԱՍՊԵՏԻ 'ի {քաղաքական} գլխոյ Նոր Նախիջեւան քաղաքի 'ի Կարապետէ

թուղթ, վաւերական հաստատութեամբ տեղւոյս {քաղաքական} Մագիստրաթի որպէս հրամայեն օրէնքն կայսեր

ատապարտելի գործ՝ ե՛ւ աստուածային, ե՛ւ {քաղաքական} օրէնքներով: Ի՞նչպէս կարելի է գովել մի

եղ յիշած խօսակցութիւնս, բարեկամիս մինը {քաղաքական} փոստայով ուղարկեց իմ մօտ մի ոտանաւորի պ

եւ առանձնաշնորհութիւնքը. մինչեւ այսօր {քաղաքական} կառավարութիւնը գտանւում է Հայ քաղաքագլխ

տենական: Եթէ Պ. Իսահակեանցի համար այդ {քաղաքական} եւ եկեղեցական օրէնքներով, որպէս սոսկալ

կ երգուած էր Նոր Նախիջեւանում, մինչդեռ {քաղաքական} վարժատան մէջ Պ. Խատամեանցը եւ Պ. Տիգր

պատուելիու կրօնափոխութիւնքը հետեւանք է {քաղաքական} գաղափարների եւ ո՛չ բուն կրօնական խորհրդ

երը ընդունեն Պապականութիւն, իսկ երբեմն {քաղաքական} մտքով, որ Հայերը... եւ այլն, եւ այլն

չէր, այլ՝ իբրեւ մի որոգայթ, խորամանկ {քաղաքական} խորհրդով: Ո՛ր մինը կարդաս. " Հայո

նարան, զօրք, բանակ եւ այլ հազար ու մի {քաղաքական} կամ զինուորական պատրաստութիւնք: Իսկ Թի

ցի, մի արմատական հնարի գործադրութիւն, {քաղաքական} տնտեսութիւնը կարգի դնելու եւ դուրս տուա

փրկութիւն՝ ազգութեան անունով: Եւ {քաղաքական} նաւաբեկութենից ապրած մարդիկ, եթէ հասկա

Բայց սակայն ազգն մեր վերջացեալ ՚ի {քաղաքական} խորհրդոյ, ունէր՝ եւ այսօր իսկ ունի զե

ն եկեղեցին, որոյ խորհուրդ բազում ուրեք {քաղաքական} ուղղեցեալ յօգուտ եւ յանձնապահութիւն պաշ

ՇՆԱՐ... Եւրոպացոց առ հասարակ {քաղաքական} մի ծէս էր, Որ այր մարդը հանդիպելի

ւնը, կամք չունինք, մատնելով չարագործը {քաղաքական} կառավարութեան ձեռքը, միմիայն պաշտպանու

գործիք լինելով նոցայ ձեռքում, ամենայն {քաղաքական} իրաւադատութեան մէջ տեսանում է ինկվիզիցի

շխարհի մէջ տեսուած է, որ եկեղեցականը, {քաղաքական} կամ քրէական յանցանքների համար դատուի կր

նական ժողովի տեսչութեան: Եկեղեցականը, {քաղաքական} եւ քրէական գործերի պատճառով պիտի դատուի

եւ քրէական գործերի պատճառով պիտի դատուի {քաղաքական} եւ քրէական ատեանների առաջեւ, միայն Կրօ

պաշտպանէ պարտաւորուածի իրաւունքը, եթէ {քաղաքական} կամ քրէական ատեանները հակին դէպի անարդա

ապա հոգեւորական, ուրեմն, որպէս կցորդ {քաղաքական} իրաւունքների, պատասխանատու հասարակաց օ

ահովեալ Հոկտեմբեր 10 100 Նախիջեւանայ {քաղաքական} գլխոյ, ի մասին հնդկ[ական] հրի[տակաց],

26 114 Եզեանցին, Ամատունու հետ 28 115 {Քաղաքական} գլխոյ Ն. Նախիջ[եւանայ], կաթ[ողիկոսի]

ունու ձեռից դորա կարգից դուրս երկարատեւ {քաղաքական} իրաւունքը, որպէս ժամանակի հարազատ որդի

մէն կողմից իր առջեւի խնդիրը: Հեգելը իր {քաղաքական} ասպարէզը " Գերմանիան տէրութիւն չէ այլեւ

ձեռքից, չէր յիշում երկայն-պառլամենտը, {քաղաքական} պատերազմները եւ այսպէս անուանուած պոչի

ակութիւնը արդէն իրողապէս երեւում է նորա {քաղաքական} կեանքում պարզ եւ շօշափելի կերպով: Երես

որ չէ կարողանում դորանից օգուտ քաղել, {քաղաքական} պաշտօնի մէջ մտաւ: Սա այնտեղ մեծ արծաթ

երը, եւ միւս կողմից դեսպան է ուղարկում {քաղաքական} դատարանից զինուորներ բերելու, որ յաղթո

: Այս եւս պատմում են, որ երբ գերիներին {քաղաքական} բանտն էին տանում, նոքա պատահում են մի

մ էր Նորին Մռայլութեան Տէր Բէհեղզեբուղի {քաղաքական} սկզբունքներին, որով նորա թագաւորութիւն

ոռ քահանայապետութեան, թէեւ այն միջոցին {քաղաքական} պատճառներից ստիպուած Վաղարշապատ չէին նս

մօր հաւանութիւնը, որ նորա որդին ծառայէ {քաղաքական} Պօլիցիայի մէջ, որպէս պարզագիր. եւ ահա

նորան, երկրորդ, որ ինձ հարկաւոր ես. {քաղաքական} գործերը դեռեւս խանգարուած են: Բայց դառ

Այս ձեւով ահա հնարագործելով մի առանձին {քաղաքական} գաղափար, մի այնպիսի գաղափար, որ ամենա

սահմանել այստեղ, երկրի տակ, հինգ հատ {քաղաքական} -պաշտօնական օրագիր, պարտաւորւում եմ պոչ

իւնը... Ինձ խորհուրդ է տալիս անզգամը {քաղաքական} պաշտօնական օրագիր շինելու համար, բերել

ի սորանից, ինչ հարկաւոր է մեզ դժոխքում {քաղաքական} պաշտօնական օրագիր շինելու համար բերել տ

կարծեց, թէ նորա հաւատալու գաղտնիքը մի {քաղաքական} մեծակշիռ բան է․ վասն որոյ պ. Մարկոսը,

հետեւանք այդ ազգերի կերպարանագործութեան {քաղաքական} հանդիսում: Պատմութիւնը քննում է այդ ան

ունք մեր ազգի պատմութիւնը, քննենք նորա {քաղաքական} եւ հոգեբանական կողմերը: Բայց արի տե՛ս

ում, ոչինչ են վերաբերութեամբ դէպի ազգի {քաղաքական} կեանքը: Տէրութեան սահմանագլխի այս կամ

ամ բնական բնաւորութիւնը: Հայոց կցկտուր {քաղաքական} կեանքը վարելով իւր քաղաքականութիւնը լոկ

ն որոյ եւ չդիմացաւ հին կամ միջին դարերի {քաղաքական} փոթորիկներին եւ թագաւորը փոխեց իւր գայի

մօտ նորա ամուսինը, որ, աստուածային եւ {քաղաքական} օրէնքներով, պարտական էր հնազանդուիլ նո

օր երեկոյին մի նամակ ստացայ ձեր անունով {քաղաքական} սուրհանդակից, որ մոռանալով չմատուցի մի

ցին. Յայտնի էր, որ Նախիջեւանումը չկար {քաղաքական} սուրհանդակ, ուրեմն ի՞նչ պիտոյ է առնէր

եւ մոլորութեան հակառակ, հիմնում էր իւր {քաղաքական} կեանքի կարգերը ճշմարտութեան վերայ էապէս

գործել այսպիսի դիպուածների մէջ, քան թէ {քաղաքական} կամ կրօնական խորհրդով։ Այս եւս հաւաստի

ւմ, եւ կտրած բաժանած իւր ազգից, ոչինչ {քաղաքական} հանդէս չէր կարող ունենալ պատմութեան մէջ

ումը, երկար չը կարողացաւ մնալ այդտեղ. {քաղաքական} իրողութիւնք հարկադրեցին նորան տեղափոխ լ

իրաւասութեան տակ թագնուած է տիեզերական {քաղաքական} իրաւասութիւն։ Մեր ասածի վկայութեան

չտեսանել, որ նա ներգործում էր ամենեւին {քաղաքական} գաղափարների հետեւելով, կարելի՞ է համաձ

աւասութեան հետ բոլորելով իւրեանց մէջ եւ {քաղաքական} արժանաւորութիւնը այն վարդապետութեամբ,

պատմութիւնը հնազանդւում է պապականութեան {քաղաքական} տեսութեններին, ուր փիլիսոփայութիւնը,

էր Հայաստանի վերայ, առանց մէջ բերելու {քաղաքական} պատճառները, առանց կրիտիկոսի աչքով գնահ

ցա։ Վերջին ժամանակներումը, Հրէաների այն {քաղաքական} եւ կրօնական ընդհանուր աւերութեան միջոցի

ահանայապետութեան իրաւունքը վաճառւում էր {քաղաքական} կեղեքիչ կառավարութեան ձեռքով եւ այն մի

հնախօսութեան, որոյ զպատճառ անհաղորդ եւ {քաղաքական} սեւաբաղդութեան, զայս թոյլ լիցի ասել (

նն աշխարհ, ի դուռն առաքելով Պարսից ըստ {քաղաքական} գործոց ժամանակին՝ զՍմբատ ասպետ եւ զՎար

ւթեան, են սորա նամականին վերաբերեալք ի {քաղաքական} կառավարութիւն, ի պատմական եւ փիլիսոփոս

ւրով բարոյական առակօք եւ համախմբութեամբ {քաղաքական} իրաւանց, հիմնաւորելոց առ հասարակ ի վեր

դեռ ազգն: Կորուստ լեզուին, կորուստ {քաղաքական} կենդանութեան եղեալ է պատճառ կորստեան բա

արտութիւն, թէ Հայք եւ ի ծաղկեալ վիճակի {քաղաքական} կենդանութեան մինչ զդրացի թագաւորութիւնս

ց այլոց, աղբիւր բանաստեղծութեան ճանաչէ {քաղաքական} կեանքն ազգի, ուրեմն եւ պատմութիւնն: Հ

կնաբարոյ վեհերոտութիւն, որ համարի մահ {քաղաքական} կենդանութեան: Հոգի, որով կեայ ազգն,

Տէրութիւն, որով իրագործեց իւր գաղափարը {քաղաքական} շինութեան մասին։ Թէպէտ եւ այս գաղափարը

, այնպիսի խորին իմաստութենով եւ ներկայ {քաղաքական} գիտութենների հմտութենով գրուած էին, որ

. փոփոխակի ներգործում էր, երբեմն իբրեւ {քաղաքական} մարդ, երբեմն իբրեւ Սուրբ, եւ վերջապէս

ործ էին կատարում՝ յարմարուելով իւրեանց {քաղաքական} հաշիւների հետ, եւ այս էր պատճառը, որ

զմուածքի մէջ ցոյց տուեց կատարելապէս իւր {քաղաքական} սկզբունքը։ Եւրոպայի եւ Ասիայի մէջ նա պ

ին անգամից երեւում է, թէ Յիսուսեանների {քաղաքական} Կարգը, որ մահացնում էր կատարելութեան հ

Պարագուայի մէջ Կրօնն էր Յիսուսեանների {Քաղաքական} եւ հոգեկան օրէնսդրութեան հիմքը։ Նոքա ի

անդերձի քղանցը։ Հասարակաց կեանքը, {քաղաքական} կառավարութիւնը եւ զանազան արհեստները,

րեանց տիրողքը, այսինքն՝ Յիսուսեանքը։ {Քաղաքական} կառավարութիւնը յանձնած էր վերատեսուչներ

անակակից գործերի ընթացքը, դուրս դրեցին {Քաղաքական} սկիզբն ըստ ամենայնի հակառակ Յիսուսեաննե

, եւ որի հետ պսակուել էր՝ յարմարուելով {քաղաքական} հանգամանքներին։ Պապը խոստացաւ լուծանել

եց, որով ապացուցանում էր Յիսուսեանների {քաղաքական} տեսութեան բոլոր վնասը։ Յիսուսեանք իւրե

կերպը, ինչ որ վերաբերում էր Ֆրանսիայի {քաղաքական} գործերի կարգին։ Հանճարեղ Րիշիլիէն զարմ

ն ( այսպէս անուանուած) Աստուածաբանական-{քաղաքական} խնդիրների մէջ, որ այնքան երկար ժամանակ

ժողովող։ Սա մի շատ անկիրթ մարդ էր, եւ {քաղաքական} գործերը ամենեւին օտար էին սորան, վասն

իզի մէջ, իսկ ներքին խորհուրդը բոլորովին {քաղաքական} խնդիր, այն ժամանակ Փարիզի հասարակութիւն

գամաւորական ընդհանուր ժողովն էր ընտրում {քաղաքական} եւ միւս քիչ թէ շատ նշանաւոր ժողովների ա

թէ շատ նշանաւոր ժողովների անդամներին: {Քաղաքական} ժողովը Կ. Պոլսի պատրիարքի նախագահութեա

ի անձանց: Բայց նրանք չէին կորցնում գէթ {քաղաքական} ժողովի անդամ լինելու յոյսը, իսկ միւս կ

չընտրեց յիշեալ անձերին, որով ոչ միայն {քաղաքական} ժողովի անդամ լինելու միջոցից զրկուեցին

ժողովի վարքագիծը: 1. Կենտրոնական {քաղաքական} ժողովը վաղուց ի վեր բաղկանում էր քսան ա

ն անգամ, երբ Կանոնադրութեան հիման վրայ {քաղաքական} ժողովի անդամների ընտրութիւն կայացաւ: Ա

, ըստ նոր կանոնադրութեան, կենտրոնական {քաղաքական} ժողովը պարտաւորւում է ուղարկել Դռանը բո

գտանւում էր ճնշուած ե՛ւ բարոյապէս, ե՛ւ {քաղաքականապէս}: Այդպիսի սովորութիւնքը որպէս ընդհանրապ

չկայ կեանք: Հայոց ազգը առանց նորան եւս {քաղաքականապէս} մեռած է ներկայումս. մի վերանորոգութիւն

նդրեմ, ազա՞տ եմ ես, միմիայն օրէնքով, {քաղաքականապէս} ազատ կոչուելով, ազա՞տ եմ ես, քանի որ

: Բանը մինչեւ կոմիզմ է բարձրանում, երբ {քաղաքականապէս} ճղակտոր եղած եւ մարդկային իրական կեանքի

րեց Մեղուն, դոքա բարոյականք են. այլեւ {քաղաքականապէս} ենթարկելու նորա անձը այն պատիժներին, ո

ի ցուցակը, եւ Դուռը, նշելով դրանց մէջ {քաղաքականապէս} կասկածելի անձնաւորութիւններին, ուղղակի

վերջը, որի վրայ ազգը մեծ համարում ունի {քաղաքականապէս} կամ կրօնապէս, նայելով անցքի բնաւորութե

եւ միեւնոյն նոյն կառավարութեան տակ էին {քաղաքականապէս}: Երկուքն էլ ասիացիք, երկուքն էլ արեւե

դէս չէ դոցա, այլ արանց աշխարհականաց եւ {քաղաքականաց}, որպիսիք էին պատմաբանք Յունաց եւ Հռոմա

ութիւն օտար պետութեանց, որով զրկեալ ՚ի {քաղաքականն} անօթոյ, կորուսեալ զմոգականն ոյժ՝ որ յ

ործանեց Բուրբոնի գահը, որ դաշնակիցների {քաղաքականութեամբ} եւ պաշտպանութեամբ վերանորոգուել էր մեծ

րութենով, նորանից սահմանուած Կարգը իւր {քաղաքականութեամբ} կարելի է նշանաւոր համարել, այն ժամանակ

մեզ, թէ ազգի հոգին եւ հասկացողութիւնը {քաղաքականութեան} կամ կրօնի մասին երբէք նիւթ չէ եղել նորա

մ դաւանութիւնը զոհ բերած լինէին իւրեանց {քաղաքականութեան} կամ մի այլ ապահովութեան: Նոքա լաւ

.. ] Էակներ խօսում էին վատթար միմիայն {քաղաքականութեան} վերայ: [Բայց այդ անցքերը] Խաղացողքը

րի տեղ դասել եւ քաղաքականութիւնը, բայց {քաղաքականութեան} ուղղութիւնը անմիջական հետեւանք է կրօնի

րկութեան վերայ, պահում է այս տարրը իւր {քաղաքականութեան} ։ Ահա այն աղբիւրքը, որոնցից անմիջ

ոցա լուսաւորութեան, բարոյականութեան եւ {քաղաքականութեան} աղբիւրքը։ Այս կանոնադրութիւնքն էին, ո

եց այդ ժողովրդի մէջ Աստուածգիտութեան եւ {քաղաքականութեան} սերմեր։ Նայելով այն ժամանակի ազգերի լու

րջապէս, թէ ինչպէս պատերազմեցաւ նա հզօր {քաղաքականութեան} հետ, որ արդէն պատմական ընթացքով ստացել

Կարգի տիեզերական թագաւորութիւնը՝ խորին {քաղաքականութեան} բովանդակ մասներով։ Իգնատիոսը եւ մտածած

ը, այդ բաները գործիք դարձան զարհուրելի {քաղաքականութեան} ։ Իգնատիոսի վարքը գրողքը ընծայում

ակերպութիւնը ընդունուած է բոլորից իբրեւ {քաղաքականութեան} օրինակական գործ։ Իգնատիոսը անգիտաբար դ

ն առ աստիճան քանդւում էր Կարգի նենգաւոր {քաղաքականութեան} շնչելուց։ Այսպէս ահա՛ ներգործում էին Յ

անքի տակ։ Յիսուսեան աբեղաների խորամանկ {Քաղաքականութեան} մէջ պարունակւում է դորա պատճառը։ Ա

. որ ընդդէմ չլինի տպելի բանը ֆրանսիական {քաղաքականութեանը}: Այս պայմանը շատ հեշտ յանձնառական է,

է ազգի, երեք թուին ի փիլիսոփայութեան՝ {քաղաքականութիւն}, կրօն եւ լեզու: Ազգ, որոյ խորտակեալ

երգործում էր նա նոր երկիրների մէջ, ուր {քաղաքականութիւն} կամ բոլորովին չ'կար, կամ եթէ կար, այն

քով ստացել էր իւր կատարելութիւնը։ Հզօր {քաղաքականութիւն} ասելով՝ իմանում եմ Ֆրանսիայն, եւ դիտա

խոյժը եւ եռանդը փոխւում էր դէպի մի սառն {քաղաքականութիւն} ։ Այս գրքի մէջ պարունակւում է Յիսուսակա

ի անբաղդ ազգի, որ երբեմն ունեցել է իւր {քաղաքականութիւնը}, իւր հողը, օրէնքը, սուրը եւ դրօշակը

ոց կցկտուր քաղաքական կեանքը վարելով իւր {քաղաքականութիւնը} լոկ, ֆիզիկապէս մեքենականութեան վերայ հ

եւ անբնական ճանապարհներով յառաջ գնալով {քաղաքականութիւնը}, չէր կարող ապրել որպէս մի բարոյական էա

ւում է գլխաւորապէս կրօնը եւ երկրորդաբար {քաղաքականութիւնը} ։ Այն պատճառով երկրորդական է քաղաքականո

կանութիւնը։ Այն պատճառով երկրորդական է {քաղաքականութիւնը}, որ թէեւ շատ ծանրակշիռ բան է, բայց եւ

ր պապականութեան ուղղութիւնը եւ խորամանկ {քաղաքականութիւնը} ։ Այսպէս ահա, միջին դարերում պապակ

ց. Ինկվիզիցիօն պահանջում էր այս, պապի {քաղաքականութիւնը} պահանջում էր արիւն, մահ, հուր եւ սուր

ւ կարելի էր երրորդ աղբիւրի տեղ դասել եւ {քաղաքականութիւնը}, բայց քաղաքականութեան ուղղութիւնը անմի

կանութեան երրորդ աղբիւրը, որ է պապական {քաղաքականութիւնը} ։ Վաղուց ահա պապերը, իւրեանց անձը

զիչքը Հռովմում դէպի նորա հաստատ եւ հզօր {քաղաքականութիւնը}, որի հիմքը ստրկութիւն էր)։ Բայց Յիս

ւթեան Արշակունեաց, որք յաւէտ գործք էին {քաղաքականք} եւ եկեղեցականք, յաւելուլ զեղերս առ այն

րամայում է քար կամ փայտ դառնալ: - {Քաղաքակթութիւն} է տարածում: - Փոքր Ռուսիան ( 15 մ

ով էր ապրում, գրեթէ երկնքի զօրքերին էր {քաղաքակից}. չէ՞ որ այդ Հայոց աբեղայքը այստեղից այ

ռ էր ի մարմնի՝ ցանկ երկնային զօրացն էր {քաղաքակից}. ո՞չ ապաքէն ի տեղւոջէ ի տեղի աբեղեանդ

բան, որի օրինակը տեսուած լինէր որեւիցէ {քաղաքակրթեալ} ազգի դպրութեան մէջ, անշուշտ, կը հարկա

լութեան հեղինակները, որ գրեթէ բովանդակ {քաղաքակրթեալ} աշխարհին հրովարտակ են տալիս այնպէս կամ

կուի: - Կուրանով Աւետարանի որդի՞ք {քաղաքակրթել}: - Այդ քաղաքակրթութիւնը աւելի փրկ

զանազան ազգերի, միմիայն վայրենութիւնը {քաղաքակրթելու} համար: Անձնական շահը չէ՛, ո՛չ, քա՛ւ

րկացած Հայ, Սկլաւոն եւ Յոյն ժողովուրդը {քաղաքակրթիչ} հոգաբարձուից չզրկուի: - Կուրանով

ին այդ հսկայի առաջ բոլոր օրենսդիրները, {քաղաքակրթիչները} եւ հրապարակախոսները: Ինչ վերաբերում

կատարուել է եւ այսօր մի վայրենի մարդ, {քաղաքակրթուելով} պէտք չունի շոգենաւին հասնելու համար կոտ

ին, երբէք յաջողութիւն չէ գտանելու, եւ {քաղաքակրթութեան} պտղաւէտ սկզբունքը մեք պարտական ենք որոն

չ: Սակայն չէ պիտոյ աչքից հեռացնել նոցա {քաղաքակրթութեան} տարբերութիւնը մեր հասկացած քաղաքակրթութ

ն բարքի զեխութիւնքը եւ աւերանքը, որպէս {քաղաքակրթութեան} յատկութիւնք, պատուաստուին հայկական ընտ

երեւում է առողջ կեանք: Եւ մարդը կամ իր {քաղաքակրթութեան} աստիճանից պիտի հետ դառնայ, կամ բարոյապ

է փայլատակեց Հենրիկոս IV-ի ազդեցութիւնը {քաղաքակրթութեան} վրայ. նորա յաջորդը, Րիշելիօն, չեմ յի

I, ունեցաւ նոյնպէս փրկարար ազդեցութիւն {քաղաքակրթութեան} ընդհանուր գումարի վրայ իր 18-ամեայ վարչ

, եւ այնպէս գաղափարների համար, որ նոր {քաղաքակրթութեան} արդիւնք են եւ բնաւ նոցա բուն բառը հին լ

նուր դպրութեան, նոր եւ լուսաւոր ազգերի {քաղաքակրթութեան} պատմութիւնը, այդ քաղաքակրթութեան օրէնք

զգերի քաղաքակրթութեան պատմութիւնը, այդ {քաղաքակրթութեան} օրէնքները եւ նոցայ կերպարանագործութեան

ոսկորներ ( զէնք շինելու համար): Արդէն {քաղաքակրթութեան} մէջ մեծ առաջադիմութիւն է, երբ մի վայրե

վուրդը իսպառ ազատ է, բայց պ. գրագէտքը {քաղաքակրթութեան} անունով ներս են բերում ազգի մէջ եւ խանգ

աքակրթութեան տարբերութիւնը մեր հասկացած {քաղաքակրթութենից}: Բանդերը են նոցա դպրոցները, պօլիցական

րաւունք չունի ուրիշի վաճառելու: - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Անգլիան ամիսը երեք

նում. այս անբարոյականութիւն է: - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Իռլանդիան, իւր աշխ

են դատապարտուիլ դէպի թիարան... - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Պապը, " Իմ թագաւոր

ւանդանալով՝ մահիճ է ընկնում... - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Աւստրիան, իւր 8 մի

ամենում Վենետիկը ձեռքից թողուլ: - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Մորթել է Հունգարիան

եմիան եւ այլ գաւառներ ու ազգեր: - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Պրուսիան՝ Լեհաստան

նի դքսութիւնը եւ խեղդում է... - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Ռուսական բանդերը լց

է բանտով, կնուտով եւ աքսորով: - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Յափշտակել է եւ ստրկ

ել է եւ ստրկացրել է Ֆինլանդիան: - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Խաբանօք ճանկել է Վր

ւմ է նորանց իւր ծանրութեան տակ: - {Քաղաքակրթութիւն} է տարածում: - Եւրոպական տէրութիւն

Սոքա ամէնքը, իբրեւ բռնի վարժապետ, {քաղաքակրթութիւն} են տարածում, եւ ոչ ոք չէ հարցնում աշակ

ւթիւն, իսկ երկրորդից անձնազոհութիւն եւ {քաղաքակրթութիւն}: Եթէ թերեւս հաւասարութեան անունով

ւթեան վրայ, ու՛ր ենք առաջադիմութիւն եւ {քաղաքակրթութիւն} բառերը բերան առնում: Գեղեցիկ է խօ

ետարանի որդի՞ք քաղաքակրթել: - Այդ {քաղաքակրթութիւնը} աւելի փրկարար է: Աւետարանից, թերեւս,

մ ենք, բայց ինչ է մեր պաշտօնը: Ի՞նչ է {քաղաքակրթութիւնը}, status qus? ամէն այդ ազդեցութիւնքը,

լին չէ, քան Անգլիայի վիճակագրության եւ {քաղաքակրթության} համեմատական ուսումնասիրության մի ձեռնար

երցումը, տեսա, որ դա Բոքլի " Անգլիայի {քաղաքակրթության} պատմությունն " է: Ճիշտ է, մի փոքր հան

անկյունից: Ըստ իս, պրոգրեսի տեսակետից {քաղաքակրթության} զարգացման հիմնական խթանը կրոնի մեջ չէ,

երի վերածնունդը եւ կերպարանափոխությունը {քաղաքակրթության} անխուսափելի հետեւանքներն են՝ նրա զարգա

տությունն ավելի շուտ արտահայտությունն է {քաղաքակրթության} եւ լուսավորության ցածր աստիճանի, որի վ

ժեղ ազդեցություն ունի մասսայի վրա՝ նրա {քաղաքակրթության} գործում, բայց ես խոսում եմ հիմնական խթ

ոպեին՝ Մակոլեյի 3-րդ հատորի եւ Բոքլի " {Քաղաքակրթության} պատմության " հետ միասին: Ոչ միայն Գերվ

եւ մշակվում է ժողովրդի ըմբռնումների եւ {քաղաքակրթության} համեմատ: Լավ է թե վատ, դա այլ հարց է

դու հատկանիշը, հետեւապես, ժամանակի եւ {քաղաքակրթության} արգասիք է: Բայց եթե այդ՝ ժամանակը ոչն

երելով հասարակական շահին եւ հասարակական {քաղաքակրթության} գործի զարգացման գրավականին, ըստ ամենայ

ենայնիվ, վախենում եմ, որ Բոքլն ամբողջ {քաղաքակրթությունը} չբխեցնի բողոքականությունից կամ պուրիտան

բարձր են կանգնած անտիկ աշխարհի բովանդակ {քաղաքակրթությունից}: Այդ ժողովրդի գոյության ամբողջ ընթացքո

նոր դարաշրջանի սկզբին, երբ այնքան էին {քաղաքակրթված} եւ լուսավորված, որ ամենայն պարզությամբ

րովհետեւ այդ ազգերը յետ են մնում եւ չեն {քաղաքակրթւում}: - Այսպէ՞ս, ուրեմն, Անգլիան, Հ

մ Մոսկվայում. Կարպովն ստացե՞լ է արդյոք {քաղաքամասից} եւ մերոնք իրենց հերթին վերցրե՞լ են արդյ

գիտե արդյոք, որ ես Մոսկվայում, Արբատի {քաղաքամասում}, նահանգապետի եւ գլխավոր ոստիկանապետի թ

մի նամակ, այլ ամբողջ դիսերտացիա ի խրատ {քաղաքային} կառավարչության պաշտոնաթող փարիսեցիների

կից, ո՛չ էլ մյուսից դուք չեք օգտվում, {քաղաքային} ծախսերը եթե չեն ավելացել, ապա գոնե մնա

ցիներ, վաճառականներ, մեշչաններ եւ այլ {քաղաքային} դասեր՝ կազմում է 2. 089. 084: Իսկ

դիկ, որոնք ապրում են ու հանդուրժելի են {քաղաքային} հասարակության կողմից - ազնիվ են: Հակառ

հիմքի վերայ: Յաւելացո՛ւր սորա վերայ եւ {քաղաքային} ծախքը, որ ուտում է եւ մաշում է բոլոր,

պէս նոյն աղքատութիւնը, գուցէ ` մի փոքր {քաղաքային} ամոք կերպարանքով: Դիցուք, գեղում ստան

գելու եւ կենդանացնելու թէ՛ ճաշակը, թէ՛ {քաղաքային} կամ ընկերական յարակցութիւնքը մի ազգի,

երական կեանքի շրջանից. նա ընկերական եւ {քաղաքային} կեանքի մէջ պաշտօն չունի. նա այն միջոցի

, ընդհանուր օրէնսգիտութեան, հին եւ նոր {քաղաքան} աշխարհագրութեան: Գաւառներ եւ աշխարհներ

ուած ազգը եւ ներս բերել նորան Եւրոպական {քաղաքաշինութեան} շրջանակի մէջ։ Բայց ցաւելի է ասել, որ

կամեցած էին սկզբումը գետի ափից սկսանել {քաղաքաշինութիւնը}, եւ որպէս թէ փորձ արած էին մի քանի մար

ռքով, ապա կարող է անմիջապէս Տագանրոգու {քաղաքապետի}, Նոր Ռուսսիայի կուսակալի եւ ներքին գոր

կատարուած էր մեր ամուսնութեան խորհուրդը {քաղաքապէս} եւ եկեղեցապէս: Ամուսնութիւնը խաղալիք չ

մօտ ծանօթի տուն, շատ անտեղի են արտաքին {քաղաքավարական} արարողութիւնքը: Կոմս էմմանուէլը բո

ն չես եկել, այժմ եկած չեկած, այդ է քո {քաղաքավարական} խօսքը, - պատասխանեց կինը: Թիւթիւնճի

լինելու, եթե մի քանի մարդ նույնպես մի {քաղաքավարի} նամակ գրեիք Այվազովսկուն, որ մի փոքր զ

րից մինի հետ պատահեցայ ես մի հազուագիւտ {քաղաքավարի} մարդու: Այս քաղաքավարի մարդը երեկ

հազուագիւտ քաղաքավարի մարդու: Այս {քաղաքավարի} մարդը երեկոյեան ժամանակի խնդրեց ինձ եւ

ու ձիգ սպասելուց յետոյ յանկարծ երեւեցաւ {քաղաքավարի} մարդը, բայց ինչ դրութեան մէջ, զարմանա

իքի հանդէս է կատարուել, եւ, արդարեւ, {քաղաքավարի} մարդը երեւեցաւ շէմքի վերայ կարմիր, ճեր

լ նորան: Իսկոյն հասկացայ, որ հիւրը մի {քաղաքավարի} մարդ պիտոյ է լինի, որովհետեւ, առանց ի

անօթ: Այո՛, Եւրոպացիք, ինքեանք աւելի {քաղաքավարի} լինելով, իրաւունք ունին ուրիշներից եւս

եսակ կատակով: - Ուրեմն թէ այստեղ մի {քաղաքավարի} մարդ կայ, այդ իմ Մանուշակս է, որ ջրի

սքը նային, նոքա թող աշխատին, որ լինին {քաղաքավարի}, խելօք, ուսումնական, բարոյական եւ այ

ուսումնական, բարոյական եւ այլն: - {Քաղաքավարի} եւ պատուական մարդ կամի՞ս, - ասաց Թիւթիւ

ւելացուր փոքր ինչ ջուր: Շահումեանցը {քաղաքավարի} կերպով շնորհակալ եղաւ Մանուշակի աշխատու

էր կրում, թէ լսելու էր Շահումեանցից մի {քաղաքավարի} բացասութիւն, բայց ժողովելով իւր վերջին

շինեմ քո համար, որ տեսանողը զարմանայ, {քաղաքավարի}, հնազանդ: Առաջինն ես նորա մի տարի լեզ

ա ուսումը եւ կրթութիւնը, ոչ թէ այսպիսի {քաղաքավարի} նամակ գրէ եւ հրաւիրէ, այլ եթէ լոկ ծառա

եց Կարդինալը, - եւ Ձեր մեծութիւնը անչափ {քաղաքավարի} էք ")։ Մեցցաբարդան իւր դեսպանութ

տ, որ վերջին տեսաւորութեան ժամանակ շատ {քաղաքավարի} ընթացել էր, գնաց Մակաօ քաղաքը։ Այնտեղ

բոլորովին ջուր կտրած գլխարկը եւ ամենայն {քաղաքավարութեամբ} սկսեց թօթափել նորան առանձնարանիս մէջ։

Ո՞վ ես դու, - հարց արեց Շամիլը բաւական {քաղաքավարութեամբ}: - Հայ եմ, - պատասխանեցի ես:

առ հասարակ ո՞ր աստիճանի յարգութեամբ եւ {քաղաքավարութեամբ} է խօսում Փարպեցին Մարզպանին հետ եւ Կամս

իմ եւ Պ. Խ... մէջ, որ ընդդէմ ամենայն {քաղաքավարութեան} եկել էր իմ մօտ գիշերազգեստով ( խալաթով

տալիս, իսպառ մոռացան մեր անունը եւ լոկ {քաղաքավարութեան} պատճառով ընդունում են մեր ողջոյնը:

-օղլուն ժպտեցաւ եւ ասաց. - Եթէ բանը {քաղաքավարութեան} մնայ, մեք երկուսս եւս միմեանցից պակաս

ունէր պարապ ժամանակ: Բացի դորանից մեր {քաղաքավարութեան} ժամանակը անցել է, այժմ թող մատաղահասքը

անուշակը ժպտեցաւ քթի տակից, չգիտեմ հօր {քաղաքավարութեան} վերայ, թէ Շահումեանցի յանձնառութեան վե

, թէեւ ակամայ, որպէսզի վերջինս այսպիսի {քաղաքավարութենով} ներկէ նորա աչքերը: - Մէք միշտ պարտա

ով, իրաւունք ունին ուրիշներից եւս ճիշդ {քաղաքավարութիւն} պահանջելու, բայց մեք՝ ասիացիքս, զուր

ած ունի նորա վերայ, բայց բան չէ խօսում {քաղաքավարութիւն} պահելով. սատանան, մի նայէք, որ սատան

ւ հինգը չէ կարող լինել, բայց մէջտեղում {քաղաքավարութիւն} կայ. մեր կարծիքով, այսպէս պարտական է

միմեանցից պակաս չենք, ո՞վ է տուել մեզ {քաղաքավարութիւն}, ծնողքս մի կին մարդու մօտ տուել էին ին

ց, թէ չէ, մի ամիս եղաւ գնացածը, ի՛նչ {քաղաքավարութիւն} է մի նամակ չգրել: - Ի հարկէ, այդ է

մէջ, սեպհականեց ինքեան սնափառութիւն, {քաղաքավարութիւն} եւ մինչեւ անգամ Պալատական կեանքի շռայլո

յ ամենայն բան փոխւում է։ Լայենէզի սառն {քաղաքավարութիւնը} իւր բոլոր պարագաներով անցնում է դէպի Ակ

ւ Շահումեանցը աւելորդ էր համարում չնչին {քաղաքավարութիւնները}: Բայց այս երեկոյ մի բանը առաւել զարման

ով գրում եմ Ձեզ այս նամակը, առանց սուտ {քաղաքավարությունների}, որ մինչեւ այժմ եւս չեն ամաչում ոմանք

ոփայությունը, համենայն դեպս, ժխտում է {քաղաքատնտեսությունը} որպես գիտություն, բայց չնայած դրան, ն

եծ ապագա ունեն: Գյուղատնտեսությունը եւ {քաղաքատնտեսությունն} առանց նրանց մեռյալ են, կամ թե՝ առանց

էին բնաջինջ առնել զայնպիսի աղանդաւոր ի {քաղաքաց} իւրեանց, այլ կուրացեալքն նախանձու հերք

լ է յօգուտ Նախիջեւանայ եւ Գրիգորիապօլիս {քաղաքաց} զերկերիւր եւ զյիսուն հազար ռուփիս ( 25

եւ տպարանի Նոր Նախիջեւան եւ Գրիգորիապօլ {քաղաքաց} թողեալ է մերձ իբր 250. 000 Մադրասայ ռու

ախնեաց եւ զաւերակս տաճարաց, վանօրէից, {քաղաքաց}, շինից, ամրոցաց, կամրջաց, բրգանց,

քացոյց մինչ իսպառ, եւ բազում այն է ըստ {քաղաքաց} եւ ըստ՝ աշխարհաց կերպարանագործեաց զհնչ

ծէր ռամկին տարաձայն կերպաւորութեամբ ըստ {քաղաքաց} եւ ըստ աշխարհաց: Լեզու չէ՛ր այլ ինչ՝

եալ ոչ տարաձայն կերպարանաւորութեամբ ըստ {քաղաքաց} եւ ըստ աշխարհաց, այլ զմի եւ եթ կալեալ

բովանդակել զչափազանց յիմարութիւն մերոց {քաղաքացեաց}, որք գոլով ինքեանք յիմարք, զնոյն եւ զ

նա Սիմոնեանն գոլով անդ կոչեցեալ յոմանց {քաղաքացեաց} Նախիջեւանայ վասն դաստիարակելոյ զորդիս ի

պիսի վարանս զարթոյց յոգիս ուղղախորհուրդ {քաղաքացեացս} համօրէն, յառնել ոչ եթէ ընդդէմ թշնամեաց

: Մեք այս բաները գրում ենք որպես լոկ {քաղաքացի} եւ որպես լոկ ազգի օգտին ցանկացող, առան

մբ, պատկանում է ժառանգական պատուամեծար {քաղաքացի} եւ Առաջին կարգի վաճառական Հայրապետեան ե

կամ այն քաղաքում: Եւ եթէ դու, լինելով {քաղաքացի}, զբաղուած լինելով վաճառականութեամբ կամ

ին է նորան ` եթէ թագակիր, Եթէ սոսկական {քաղաքացի} լոկ. Պատճառ ` ուղիղը խօսելից յետո Պէտք

նի համար: Հոգեւորականք նախ եւ յառաջ {քաղաքացի} են եւ ապա հոգեւորական, ուրեմն, որպէս

Այսպիսի օրհնությամբ լի ու առատ դարու {քաղաքացի} հայը ի՛նչպես կարող էր ամենեւին սառը մնա

նկեսցի յերկինս անունդ Մեսրոպ, երկնային {քաղաքացի} եւ առաքելականաւդ հեզութեամբ հաճեաց ներե

իրկս՝ զԳրիգոր, է այր՝ յաւէտ երկնային {քաղաքացի} քան Նարեկացի, որոյ աստուածաքարոզ աղօթք

ն, ուսանող, հին հայագէտ, վաճառական, {քաղաքացի} եւ գիւղական, լսել ապա կարծեաց նոցա իւր

ընկերութեանը, դադարում էր ո՛չ թէ միայն {քաղաքացի} լինելուց, այլ եւ մարդ լինելուց. նա Յի

թերեւս 15-20 տպագրական թերթ: Եվ մինչեւ {քաղաքացիական} նոր լեզուն չդասավանդվի դպրոցներում, մի

մ աշխատանքը: Իսկ քանի դեռ մեզանում չկա {քաղաքացիական} լեզվի թեկուզ մոտավոր քերականությունը,

բարձր եւ ամեն հանդիմանությունից դուրս: {Քաղաքացիական} լեզուն մենք առաջինը ընդհանուր գործածութ

հոյանքներով եւ համատարած կշտամբանքներով {քաղաքացիական} լեզվի հասցեին, փոխանակ ցույց տալու մեր

Մենք հայեր ենք. մենք չունենք ոչ մի {քաղաքացիական} կաստաներ եւ մենք մաթեմատիկաբար նույնպես

ստությունը, բայց խնդիրն այն է, որ այդ {քաղաքացիական} եւ սոցիալական տեսակետներից պատվավոր կամ

արական սեռի բնակիչների թիվը՝ պատվավոր {քաղաքացիներ}, վաճառականներ, մեշչաններ, արհեստավոր

արական սեռի բնակչության թիվը՝ պատվավոր {քաղաքացիներ}, վաճառականներ, մեշչաններ եւ այլ քաղաք

վուրդը, համեմատելով Ռուսսիայի եզերական {քաղաքացիների} հետ, միջին թուով շատ վեր է եւ ճոխ իւր

նում ես բնակուիլ, նոյնպէս, միւս բոլոր {քաղաքացիների} չափով հող կը ստանաս՝ տուն եւ բնակութիւ

եւ հաւասարութիւնը ո՛չ միայն Հռովմէական {Քաղաքացիների}, այլ եւ բոլոր մարդերի իբրեւ անդամների

բռնակալ եւ թշնամի Ռուսսիայի, որի խաղաղ {քաղաքացիներից} մինը լինել վաղուց վիճակել էր ինձ Նախախն

անալ: Շնորհավորում եմ Ձեր պատվանուն {քաղաքացիության} վկայագիր ստանալը, շատ ուրախ եմ եւ հոգվ

ա, կեցցե՜ Վիկտոր Էմմանուել, գոչում են {քաղաքացիք}, այսինքն միջնակարգ ժողովուրդը: Այս ու

ը եղած լինէր պատրաստել կրթեալ եւ խելացի {քաղաքացիք}, գիտուն եւ լուսաւոր վաճառականք, բանագ

ս վասն աղջկանց, յորս զառաջինն եթէ չէին {քաղաքացիք} բաւական կարգաւորել զայն ըստ օրինակի իրա

արուեստաւորների ընկերութեանը, որպէս եւ {քաղաքացիքը}, ամենայն տնից երկու րուբլի, բայց նահա

է յուր գոյությամբը եւ հառաջ գնալովը իմ {քաղաքացոց} եւ գլխավորապես Ձեզ: Այդ բաների վերա հե

լինում, բայց դա կախված է յուրաքանչյուր {քաղաքացու} բարի կամքից եւ չի ապացուցում երբեք, որ

, որ ազատութիւնը զրկուած է իւր սեպհական {քաղաքացու} իրաւունքից ձեր սահմաններում... Անտարակ

ւմ առաջին երեք դարերում քրիստոնէութիւնը {քաղաքացու} իրաւունք չունէր Հայաստանում, գէթ անտիկ

մեր ժողովրդական լեզուն կը ստանայ առաւել {քաղաքացութիւն} եւ օր ըստ օրէ կը մօտենայ իւր նպատակին՝

ւատով ուղղափառ Քրիստոնեայ, ազգաւ Հայ, {քաղաքաւ} եւ ծննդեամբ Համադանցի, գործով վաճառակա

պոս Յունաց, որ ի Հայոցս ազգէ Սեբաստացի {քաղաքաւ} եւ առ Անատոլիս զօրավար, որպէս զի կայսե

լ նըստեալ զՇրեշ բըլրով զԱրտիմէդ {քաղաքաւ}, զՔասաղ գետով: կռել կոփել զդո

ս խնամ տարեալ ինձ եւ առեալ ընդ իւրեան ի {քաղաքէն} Նախիջեւանայ եւ տարեալ յՕդեսսա եւ ի Քիշի

գալու որպես ճանապարհի ծախք առաջարկում է {քաղաքը}, ոչ հիմք ունի եւ ոչ հաշիվ: Ես " Հյուս

, թե անօգուտ չէր նա ազգին: Իսկ եթե {քաղաքը}, որի մեջ ծնած եմ, միաբան ցանկությամբ

չեն կարող գուշակել այժմեն, նույնպես եւ {քաղաքը} չէ կարող գուշակել եւ սահմանել, թե ո՛րք

նել ձգել Մխիթարյանց ձեռքը: Դուք կամ {քաղաքը}, առաջարկելով գնացողներին երեսփոխանությ

ար Հնդկաստանում: Բացի սրանից, Դուք եւ {քաղաքը} դատաստանը աչքի տակ առած լինելով, չէ պի

քեր են գնած կտակի զորությամբ, գուցե թե {քաղաքը} առ ժամս բան չստանա ներկա առձեռն պատրաստ

գործվեր բանի զորության, այն ժամանակ եւ {քաղաքը} դժվարանալու չէր ծախք նշանակել թե այնտեղ

երկուքի գնալու եւ գալու ծախք կնշանակե. {քաղաքը} 800 ֆունտ ստերլինգ եւ մեր երթալու ժաման

հարկավոր է դատաստան մտանել, եւ երբ որ {քաղաքը} կհանձներ մեզ էլեկտրական հեռագրով դատաստ

ն ձեռքով Լոնդոնի վերա փոխանակագիր կքաշե {քաղաքը} մեր նշանակած դատաստանական ծախքի համար,

քաղաքին էլեկտրական հեռագրով: § 8. {Քաղաքը}, ընդունելով այս պայմանները եւ գործը հա

դարձյալ մեր ձեռքով հասուցանվի քաղաքին, {քաղաքը}, այդ բոլորի, թե շարժականի եւ թե անշար

եւ առձեռն պատրաստ գումարը, եթե լինի, {քաղաքը}, յուր եւ մեր պայմանի զորությամբ, իսկո

§ 12. Բացի երեսփոխանական թղթից, որ {քաղաքը} պիտի տա մեզ, այս մեր բոլոր պայմանները

ր դաշնագրով, քաղաքի հետ, այնպես որ ոչ {քաղաքը} եւ ոչ մեք մեր ասածներից չկարողանանք հետ

Հ. Աջեմյանի պայմանները. եթե Դուք կամ {քաղաքը} հավանիք այս պայմաններին, ուրեմն կարող

առաջարկությունը, սպառնացել է ռմբակոծել {քաղաքը}, եթե ստիպեն զիջանիլ դեպի այդ պատերազմա

աղաքական կառավարութենից զորքի անունով. {քաղաքը} պատասխանել է, թե Մեսսինան կամ Իտալիան

Էգուց կուղղեմ ընթացքս դեպի հավիտենական {քաղաքը}: Այս Հռովմը փորձանք դարձավ մարդկության

պատվության առարկա դառնալ: ՝ Ամբողջ {քաղաքը} գիտի, որ ես եկա Նախիջեւան հուլիսի 10-ի

խատիպը, կիսաստվածը 12 տարի կառավարել է {քաղաքը} առանց վերահսկողության, առանց որեւէ հաշ

Ալեքսանդր Վօրօնցով: Նախիջեւան {քաղաքը} մինչեւ այսօր վայելում է այս իրաւունքներ

ենից: Ինչպէս եւ եղած լինէր այս, միայն {քաղաքը} բաւական գեղեցկաշէն է, տուները՝ եւրոպա

, սեպհականութիւն են մասնաւոր մարդերի: {Քաղաքը} ունի մի քանի խանութներ՝ հին ժամանակներ

քաղաքի հարաւային արեւելեան կողմից: {Քաղաքը} մերկ է ծառաստանից. ոչ թէ միայն չկան հր

գլուխ ընտրուած պարոններից հոգ չէ տարել {քաղաքը} սալայատակ առնելու մասին, թէեւ շատ հեշտ

սայլերից պահանջել մի սալ քար ներս բերել {քաղաքը}, ինչպէս սովորութիւն էր Տագանրօգի մէջ:

նդ, աշունքին հաշիւ ու համար չունին այդ {քաղաքը} մտած սայլերը ցորենով, սեխով, ձմերուկո

լ ունդեղէններով եւ այլն, եւ այլն: {Քաղաքը} կամ նորա շրջակայքը չունին մի առանձին բե

դորա ընդդէմ կայ եւ ասելիք: Եթէ կամենայ {քաղաքը}, եթէ յօժարի ճանաչել ճշմարտութիւնը եւ,

ամանակ կը գոյանայ եւ արծաթագլուխը: {Քաղաքը} եօթանասուն եւ հինգ տարի է, որ կայ։ Դի

մ կարող են մասնակից լինել դորան: Մի՞թէ {քաղաքը} չէ կարող գոյացնել իւր լինելոց ուսումնար

ուղարկած է Լինդմանին Տաճկաստանի Բրուսա {քաղաքը} ՝ քննելու այնտեղի ջրերը, բայց ինչպէս պ

ր մութը լոյսից, մտանք Շամիլի աթոռանիստ {քաղաքը}: Ինձ հանգստացուցին Լեզգիները մի գոմի մ

որդ գլխացաւ պատճառեմ՝ նկարագրելով նորա {քաղաքը} կամ տունը, այլ բանի զօրութիւնը միայն հ

հասուցանել, որպէսզի կա՛մ ինքը գնայ այդ {քաղաքը}, կա՛մ մի այլ մարդու յանձնէ, հաշիւը եւ

րի հետ վերառնուլ տղան եւ հնար տալ Մ... {քաղաքը} հասանելու: Իսկ թէ սայլորդքը համարձակու

նէթ եւ ճանապարհ են ձգում նորան դէպի այն {քաղաքը}, ուր էր Բէգզադէն: Եօթներորդ՝ Բէգ

թում էին դէպի Դօն գետի ափը եւ Նախիջեւան {քաղաքը} շինելով սկսանում էին մի փոքր ազատ շունչ

րմիր ծովով Հնդկաստանի ծովահայեաց Բոմբայ {քաղաքը}, կամ մի փոքր հեռի, Կալկաթայ: Ա

տեղից Յունաց կողմերը գնալ։ Հասաւ Ամիթ {քաղաքը} եւ այնտեղ մի քանի ժամանակ մնաց։ Այս տե

ռաջին անգամ Էջմիածին անունը։ Թէ Նոր {քաղաքը} նո՛յն Վաղարշապատն է, այդ մասին չենք ու

անման որդիքը եւ թոռները։ Վաղարշապատ {քաղաքը} ունի այսօր իր սեփական եկեղեցին, եւ Ս.

երադարձաւ, նախ եւ առաջ գնաց Վաղարշապատ {քաղաքը}, ուր իր սովորութեան համեմատ, ինքը եւ

քաղաքի Ս. Կաթողիկէ եկեղեցին, իսկ Նոր {քաղաքը} Վաղարշապատն է, եւ Վաղարշապատի Ս. Կաթո

իկը միականի են, դու եւս, մտանելով այդ {քաղաքը}, պարտական ես մի աչքդ հանել, որ հաւասա

թ մարդու մասին: Ինչեւիցէ: Ահա այս {քաղաքը} գալով կոմս էմմանուէլը ման էր եկել համար

աւոր է ամէն մարդու հետ կռիւ վէճ բանալ: {Քաղաքը} մինչեւ այժմ կառավարուել է, այսուհետեւ

ո՛ր չափով ունի, այդ եթէ դուք ուրանաք, {քաղաքը} վկայում է... ես այժմուս կամէի միայն

պարտականութիւնն է: Երբ եկայ ես այս {քաղաքը}, որից երկար ժամանակ հեռացել էի, մի քա

, - արդէն ժամանակ է. համարեա թէ ամբողջ {քաղաքը} բնակւում է այժմ ամառանոցում, իսկ մենք

երով մի տան վերայ մի չղջիկ նստի, բոլոր {քաղաքը} կ՚իմանայ, այսպիսի քաղաքի մէջ, ասում ե

մ են րոպէ առ րոպե. սպասում է եւ ամբողջ {քաղաքը} նոցայ հետ: Մի՞թէ այդպիսի դատարկաբանութ

ի թանձր մառախուղ պատել էր բոլորովին թաց {քաղաքը}, այս պատճառով գիշերուայ մթութիւնը թանձ

նափոխ եղան։ Դորա հակառակ՝ յաւիտենական {քաղաքը}, հիմնուած լինելով ստրկութեան վերայ, պ

ւականին Ֆրանսիացիք պաշարեցին Պամպէլունա {քաղաքը} ։ Պաշարուած զօրքը եւ առ հասարակ բնակիչք

կամարտութենից յետոյ արդէն վճռել էին տալ {քաղաքը} թշնամու ձեռքը։ Միմիայն Իգնատիոսը, որ

վերջին յուսահատութեան մէջ պաշտպանում էր {քաղաքը} ։ Բայց ոտքերի վերայ վէրք ստանալով ձախու

ալներին. Ֆրանսիացիք մի քանի օրից յետոյ {քաղաքը} առին։ Իգնատիոսը գտանւում էր թշնամիների

անդիպեց։ Իգնատիոսը հասաւ շուտով Մանրէզ {քաղաքը}, որ հռչակաւոր էր իւր վանքովը եւ Աստուա

ւելու տեղ նշանակելով աշակերտներ Վենետիկ {քաղաքը} ։ Իգնատիոսը երկար չմնաց հայրենիքի մ

ում եւ երկու Յիսուսեանները, գնացին այս {քաղաքը}, բայց Գերմանացւոց եւ Ֆրանսիացւոց եպիսկ

իշերով եւ շատ ծածուկ հանել նորան Կանտօն {քաղաքը} ։ Բայց Կսաւիէն չ'յաջողեցաւ հասանել իւր

հանգներին, սպառնում էին կործանել Փեքին {քաղաքը} ։ Ցիու Մանդարինը, որ մտերիմ բարեկամ էր

ին։ Նոքա մեծագին ընծաներով եկան Կանտօն {քաղաքը}, բայց խարդախ Շօյլլը հաւատացուց իւր աշա

շատ քաղաքավարի ընթացել էր, գնաց Մակաօ {քաղաքը} ։ Այնտեղ փորեց, հանեց գերեզմանից խեղճ

մնալը, այդ նզովքի պատճառով չէ՞: " Անի {քաղաքը} անիծուած է. ո՛վ որ այնտեղ բնակուի, նո

Նալբանդով Բնութիւն ունիմ ի Նախիջեւան {քաղաքի}, ի Հայրենական տան։ 5. ՄԱՏԹԵՈՍ ՎԵՀ

զգիր։ Ինքն գոլով ծնեալ եւ սնեալ ի սմին {քաղաքի} նամանաւանդ բազմաժամանակեայ պաշտօնատար գ

եւ զխորհուրդ պսակի կատարեաց ի Նախիջեւան {քաղաքի} պատրին լատինաց ի ներկայութեան բոլոր կոչ

ն ընկալաւ զիս ի թիւս հոգեւորականաց այնր {քաղաքի} եւ դասաւորեաց ի կարգի գղերաց սուրբ Լուս

ինեւ: ՝ Բնակութիւն ունիմ ի Քիշինեւ {քաղաքի} յերկրորդ բաժնի քաղաքին յանդիման նոր որգ

ւթյունը ձայն ստանա այդ կորած եւ մոլորած {քաղաքի} մեջ: 8-րդ համարը սարը թամըզին տպվելով

Վ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ, ԱՐԳՈ ԳԼՈՒԽ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ} ՊԱՐՈՆ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ, Ձեր ապահով

ը 3000 մանեթ: § 2. Օրինավոր թղթով {քաղաքի} լրացյալ երեսփոխան կարգել այդ մարդիկը,

ել այդ մարդիկը, որ նոքա, որպես պատկեր {քաղաքի}, կարողանան դատաստան մտանել, եթե հարկը

ռանալ այն, որ գնացող պարոնները, որպես {քաղաքի} երեսփոխանք, պիտի երեւին թե Հնդկաստանի

, առանց յուրյանց սեպհական պատիվը, կամ {քաղաքի} պատիվը, որի երեսփոխանքն էին, ոտքի տակ

ջողություն եւ ողջամբ վերադարձ, հանդերձ {քաղաքի} շահով: Շատ եւ շատ ուրախ կլինեինք,

տաններով ձեռք բերելու իրավունք ստանալով {քաղաքի} կողմից, չեն կարող գուշակել այժմեն, նո

եռք բերելու հնար լինի, այն ժամանակ եւս {քաղաքի} իսկույն ստանալիքը պիտի լինի տարեկան եկա

կացուցանեին խնդիրը եւ գնացողների, ե՛ւ {քաղաքի} առաջեւ: Ներկայումս ոչ առաջարկողքը

յք հայտ բերվին մեր ձեռքով եւ սեփականվին {քաղաքի} օրինավոր ատենական վճռադատությամբ, եւ ո

վկայագիրքը, Նախիջեւանի անունով, նույն {քաղաքի} գլխին եւ հասարակության, նույնպես եւ առ

գրվին եւ հաստատվին օրինավոր դաշնագրով, {քաղաքի} հետ, այնպես որ ոչ քաղաքը եւ ոչ մեք մեր

ազգէն Հայոց, բնակելոց ի Նոր Նախիջեւան {քաղաքի}, երեսփոխան ընտրելոցն, պ. Միքայէլի Նա

պ. քաղաքական գլխոյ Նոր Նախիջեւան {քաղաքի} 52. ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆԻ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ԺՈՂՈ

պ. քաղաքական գլխոյ Նոր Նախիջեւան {քաղաքի} 54. ՅԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՍՎԱՃԵԱՆԻՆ 30 դեկտ

ն, իսկ ազնվականք՝ թշվառ ետընթացք: {Քաղաքի} մեջ փառավոր հրապարակների վերա հոյակապ ճ

դոն ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ}, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ, ՊԱՐՈՆ ԿԱՐԱՊԵՏԻ

դոն ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ}, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ ՊԱՐՈՆ ԿԱՐԱՊԵՏԻ Մ

դոն ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ}, ՄԵԾԱՐՈՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ Պ. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՄԱՐԳԱ

դոն ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ}, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ ԵՒ ԱԶԳԱՍԻՐԻ Պ.

եւ Հնդկաստանի, հաստատեալ է ի Թէոդոսիա {քաղաքի} զթուղթ երեսփոխանութեան, յորում ստորագր

ց։ ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ}, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿՑԻ ԵՒ ԱԶՆԻԻ ԱԶԳԱՍԻՐ

ՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ Երեսփոխան նույն {քաղաքի}, ՚ի մասին հնդկական հրիտակացն, Միքայե

, յօգուտ բարեկարգութեանց Նոր Նախիջեւան {քաղաքի} ( որ մերձ յամրոցն Ազովու), խոնարհաբար

, յօգուտ բարեկարգութեանց Նոր Նախիջեւան {քաղաքի}, որ մերձ յամրոցն Ազովու, խոնարհաբար խ

գալու ժամանակ կանգնեցանք չորս ժամ Ադեն {քաղաքի} առաջեւ. սա հին Թատմորն է արաբական, որ

ոսի ԱՐԳՈՅ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ}, ՄԵԾԱՊԱՏԻՒ ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Երեսփ

Ւ ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Երեսփոխան նույն {քաղաքի} ՚ի մասին հնդկական հրիտակացն Միքայել

ՄԵԾԱՐՈՒ ՔԱՂԱՔԱԿԱՆ ԳԼԽՈՅ ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՒԱՆ {ՔԱՂԱՔԻ} Պ. ԿԱՐԱՊԵՏԻ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆՑ

Տ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆՑԻՆ Նախիջեւան {քաղաքի} լիազոր երեսփոխան, Սանկտ Պետերբուրգի հա

աշտոնական ժողովում, ենթադրում եմ՝ մեր {քաղաքի} հասարակության, իրեն եւ Ընկ. հատուկ ան

ների համար հեռու գնալու կարիք չկա. մեր {քաղաքի} նախկին խղճուկ կառավարությունը դեռ ամենք

ւրջ բանով զբաղվել: Մի հոդված անգամ մեր {քաղաքի} մասին չեմ կարողանում գրել, գլխացավս,

բայց վերջապես ոչ անհայտ Ձեզ, որովհետեւ {քաղաքի} անունը այնտեղից է հիշում ծանոթությունը

ջին նամակը գրում եմ Ձեզ եւ... Այս {քաղաքի} մասին լավ բան չունիմ ասելիք, անպիտան մ

'ի քաղաքական գլխոյ Նոր Նախիջեւան {քաղաքի} 'ի Կարապետէ Հայրապետեանց՝ ամեն

տ ազգիս մերոյ բնակելոյ 'ի Նոր Նախիջեւան {քաղաքի} զհրիտակս ողորմութեան յանուն դպրոցի, աղ

Նոր Ռուսսիական գաւառի Նախիջեւանի {քաղաքի} Հայոց հասարակութիւնը իւր Պատգամաւոր Կար

րութիւնքը միշտ յառաջանային՝ ուշ դնելով {քաղաքի} եւ հասարակութեան պիտոյքին, եթէ մասնաւո

բաւական բարձր սարի վերայ, ափսո՛ս, որ {քաղաքի} շինուածքը չեն սկսանում իսկոյն գետի ափից

ս վերստ ճանապարհ պիտոյ է կատարել մինչեւ {քաղաքի} սկիզբը: Պատմում են, թէ կամեցած էին սկ

լ, որ անհիմն է այդ պատճառը, որովհետեւ {քաղաքի} կենտրոնը, ուր գտանւում է Աւագ եկեղեցին

, սորա չորս կողմով, ցոյց են տալիս, որ {քաղաքի} հիմնարկութիւնը եղած է առանց ուշադիր լին

պետութեամբ, մանաւանդ, որ գտանւում էին {քաղաքի} կենտրոնում, համարեա՛ թէ բոլորը քարից ո

Գրիգոր Լուսաւորչի անունով, գտանւում է {քաղաքի} մէջտեղը մի մեծ հրապարակի վերայ: Մօտ տե

է, որ ոչ մի հոյակապ շինուածք չկայ այդ {քաղաքի} մէջ, որ պատկանէր հասարակութեան եւ շինո

գամ միջակ նաւերի ընթացքին: Օդը այդ {քաղաքի} բաւական լաւ է եւ բաւական մաքուր եւ չոր

է մի ապառաժից, ոչ շատ հեռի գետի ափից՝ {քաղաքի} հարաւային արեւելեան կողմից: Քաղաքը

հալը, այնուամենայնիւ, դեռեւս ո՛չ մինը {քաղաքի} գլուխ ընտրուած պարոններից հոգ չէ տարել

պատրաստել Եւրոպա ուղարկելու համար: {Քաղաքի} բնակիչքը բոլորը Հայք են՝ բուն հայկական

հասանում է մինչեւ 12. 000: Կեանքը այդ {քաղաքի} մէջ միօրինակ է եւ ձանձրալի. կանայք եւ

ւելու էր, թող թէ հիւանդը: Եւ այդ {քաղաքի} մէջ տեղից վեր կացող մարդը բժիշկ է։ Դոց

տեղի պատճառաբանութեամբ բամբասւում է այդ {քաղաքի} մէջ մեր գիտնական բարեկամ, խոհեմ եւ մար

ամ՝ Ապրիլի 23-ին, տեսանում են իւրեանց {քաղաքի} բազմութիւնը Սուրբ Գէորգ եկեղեցու մօտ։

եստասիրութիւնը շատ փոքր հանդէս ունի այդ {քաղաքի} մէջ. պատճառ, եթէ կար եւս մի որեւիցէ ա

ջեւանից կէս ժամ հեռաւորութեամբ՝ Ռոստով {քաղաքի} մէջ: Պիտոյ է ասել, որ Նախիջեւանը՝ իւ

ջ, կենտրոնական տեղերից մինն է, եւ այդ {քաղաքի} ամբարներից կշտանում են շատ եւրոպական նա

պահէին գո՛նէ միմիայն Ֆրանսիայի Մարսէյլ {քաղաքի} մէջ, այն ժամանակ նոցա շահաստացութիւնը

ք անուանել, անտես է արած բոլորովին այդ {քաղաքի} մէջ: Երկրագործութեան զանազան ճիւղերը,

ւ փոխատուութիւն: Հարստութի՞ւն չկայ այդ {քաղաքի} մէջ։ Ո՛չ, որովհետեւ Նախիջեւանի ժողովո

ճոխ իւր հարստութեամբ: Գլխաւոր պատճառը {քաղաքի} հետ մնալուն է ժողովրդի անդաստիարակութիւ

ամենայն կերպով ամենայն ջանք գործ դնելով {քաղաքի} եւ հասարակութեան օգտի համար, աշխատում

յնքան չարախորհուրդ պատճառը մի ազգի, մի {քաղաքի}, որպէս եւ Նախիջեւանի յետ մնալու:

ւորեալ մի ուսումնարան: Քանի որ այդ {քաղաքի} պատուելի եւ մեր սիրական հասարակութիւնը

ւ համար հարկաւոր է մեծ արծաթագլուխ, թէ {քաղաքի} գանձարանը չունի այնքան արծաթ, որ կարող

նի այն գանգատը, թէ չունի արծաթագլուխ՝ {քաղաքի} եւ ազգի այս եւ այն օգտակար գործը յառաջա

րեանց մասնաւորի տեղ դնելով, թողնում են {քաղաքի} եւ հասարակութեան օգուտը երեսի վերայ: Ա

զգասէր քաղաքագլուխ, խորհուրդ կատարելով {քաղաքի} գլխաւորների եւ ամբողջ հասարակութեան հետ

ամենայն անասունք եւս ունին), որ, իւր {քաղաքի} մէջ նստած, վայելելով ամենայն ազատութիւ

նում է ծանօթութիւն տալ որեւիցէ տեղի կամ {քաղաքի} պատմական, տեղագրական եւ բնական մասների

րժարանը գտանւում է Սէյնի միւս կողմում՝ {քաղաքի} ծայրում. բաւական գեղեցիկ շինուածք՝ եր

ապարհ կատարելով, յանկարծ երեւում է այն {քաղաքի} մէջ, ուր էր նորա վաճառանոցը կամ գանգատ

անի մարդիկ տեսնում են Բէգզադէին, որ նա {քաղաքի} նշանաւոր փողոցի մէջ՝ իւր վաճառանոցի առ

ում, նամակի մէջ չէր գրում ամսաթիւը կամ {քաղաքի} տեղը: Նամակի պահարանի վերայ երեւում էր

ագործութիւնը: Պիտի իմանաս, որ գեղի եւ {քաղաքի} իւրաքանչիւր անդամը, հաւասար չափով իրաւ

իւր յատուկ հողը, որ պիտի սեպհական մնայ {քաղաքի} կամ գեղի հասարակութեան: Քաղաքի կամ գեղ

ան մնայ քաղաքի կամ գեղի հասարակութեան: {Քաղաքի} կամ գեղի բնակիչքը հաւասար իրաւունքով ազ

ւ թէ՛ ակամայ, եւ երթալով եւ բնակուելով {քաղաքի} մէջ, ոչ միայն փոքրացնում է երկրագործնե

ելուածից, մինչ չէ մնում նորա ձեռքում: {Քաղաքի} մէջ, համեմատութեամբ շինական կեանքին,

ետու յատկացեալ եւ առանձին Նոր Նախիջեւան {քաղաքի} սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի անուամբ աւագ եկ

մէք եւս ծնելու չէինք որպէս հայ: Անի {քաղաքի} կործանուելուց յետոյ հայերը Լեհաստան գաղ

է կարդում, կամ թէ՝ ժողովածու եւ Պղնձէ {քաղաքի} պատմութիւնը։ Լաւ որ այս վերջին ժամանակ

իչների համար՝ ութ ռուբլի արծաթով, այլ {քաղաքի} բնակիչներին՝ 9 ռ. 50 կոպեկ արծաթով:

ն վարդապէտի, որ բնակում էր հին Կապուայ {քաղաքի} մօտ գտանուած գիւղում: Անապատականը ընդո

մահացնէր: Այս լուրը շուտով տարածուեցաւ {քաղաքի} մէջ, այլեւ շատերը կարդինալի կուսակիցնե

եւ սիրելի անել իրեն, նորան յանձնեց Նոր {քաղաքի} երեւելի եւ հոյակապ տեղը, որի անունը Սո

Թղթի անանուն յառաջաբանը, գալով այս Նոր {քաղաքի} ՝ այսպէս է ծանօթաբանում. " կամ զՎաղարշ

չունի Նորքի խօսքը հանել, երբ բանը Նոր {քաղաքի} վրայ է, եւ երբ Նոր քաղաքի էլ Վաղարշապա

երբ բանը Նոր քաղաքի վրայ է, եւ երբ Նոր {քաղաքի} էլ Վաղարշապատը լինելու վկայութիւնը ինքն

յ ամեն ուրիշ վկայութիւնք աւելորդ են Նոր {քաղաքի} եւ Վաղարշապատի նոյնութիւնը ապացուցանելո

յ նորա զանուն Աստուծոյ իմոյ, եւ զանուն {քաղաքի} Աստուծոյ իմո՛յ զնո՛րն Երուսաղեմի, որ ի

. Կաթողիկէ Էջմիածինը էլ չէ կոչւում այդ {քաղաքի} անունով։ Այսօրուայ մեր ամենայն Հայոց ե

տստակն այրարատեան գաւառին 'ի Վաղարշապատ {քաղաքի}... եւ նկատեալ տեղի տանն Աստուծոյ զցուց

կոպոսաց Հայոց, Վրաց եւ Աղուանից 'ի Նոր {քաղաքի} 'ի Սուրբ Կաթուղիկէի 'ի մայրն եկեղեցեաց

. Հայ., եր. 36)։ Տեսնո՞ւմ էք, Նոր {քաղաքի} Սուրբ Կաթուղիկէի անունը տալով, իսկոյն

բէթ Սրբոյ Կաթողիկէին, որ 'ի Վաղարշապատ {քաղաքի}, շինէ զնա գեղեցկայարմար եւ չքնաղատես կ

ու) զհոյակապ եւ զականաւոր տեղին 'ի Նոր {քաղաքի}, որում անուն էր Սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեց

է " զհոյակապ եւ զականաւոր տեղին 'ի Նոր {քաղաքի}, որում անուն էր Սուրբ Կաթողիկէ եկեղեցի

ք մեր խօսքը։ Փարպեցուն յանձնուել է Նոր {քաղաքի} Ս. Կաթողիկէ եկեղեցին, իսկ Նոր քաղաքը

ս յազգէ, վիշտս 'ի հեթանոսաց, վիշտս 'ի {քաղաքի}, վիշտս յանապատի, վիշտս 'ի ծովու, վիշ

երակացութիւն Կաթուղիկէ եկեղեցւոյ 'ի Նոր {քաղաքի} " ( եր. 51)։ Մեզ թւում է, որ թէ

ներորդ ամի բնակութեան հեղինակին 'ի նմին {քաղաքի} ։  օք վերջաւորութեամբ գործիական

յց այժմ իսպառ չէ լսվում։ Առ հասարակ այդ {քաղաքի} լեզուն մեծ փոփոխութեան է ենթարկվել, որո

պետ էր յառաջ. սա մի հիւսիսային երեւելի {քաղաքի} մէջ շինեց մի աւագ եկեղեցի, որի երեք պա

ին, յանկարծ 200 թնդանօթից կրակ բացեցին {քաղաքի} վերայ: - Ասած ճախնային ժողովուրդ

մահը չբաժանուեցաւ դորանից. դա ամենայն {քաղաքի} մէջ, ուր նստում էր, որպէս պաշտօնակալ

դարձեալ: Շատ մտածեցի, շատ որոնեցի մեր {քաղաքի} մէջ, թէ կա՞ր արդեօք այդպիսի մի աղջիկ.

ինակ մարդը ծնած է 1493 թուականին Ցիւրիխ {քաղաքի} մօտ: Նորա հայրը, որպէս բժիշկ ուսուց ն

էմմանուէլ ասած մարդդ այնպէս չէ, ամբողջ {քաղաքի}, ամբողջ ազգի սովորութեններին եւ հասկաց

էր, որ կոմս էմմանուէլը բնակւում էր այս {քաղաքի} մէջ, ուր անցան նախընթաց գլուխներում պա

ժամանակ, կոմս էմմանուէլը հեռացաւ դէպի {քաղաքի} ծայրը, դէպի մի պարսպաւոր եկեղեցի, որի

է հասանում այդպիսի բաների: Նա ապրում է {քաղաքի} մէջ իւր չքաւորութեամբ եւ յոյս ունի հարո

յս ունի հարուստների վերայ, որ կը հոգան {քաղաքի} բոլոր պիտոյքը: Այսպէս ահա, իննսունից

իւր անձնասիրութեամբ կապում էր ազգի կամ {քաղաքի} յառաջադիմաթեան ընթացքը: Խօսակցութեան ձ

իքները երեսուն քառասուն տարի պաշտուեցան {քաղաքի} կամ ազգի վնասի համար: Միւս մնացող հարո

ի մասին խօսեցի, պաշտօնական լուր էր այդ {քաղաքի} պառաւների բերանում, թէ կոմս էմմանուէլը

նորա ցանկութիւնը: Մի փոքր նստելուց եւ {քաղաքի} որպիսութեան մասին այս եւ այն տեղեկութիւ

գնաց Մահտեսի Թովմասի տանից: Ժ․ Այն {քաղաքի} մէջ, ուր անցանում էին վերեւում պատմած

րա վերջը եւ կը խայտառակուի իմ տունը այս {քաղաքի} մէջ մինչ ի սպառ: Ես շատ անբաղդ մարդ եմ

ունը գտանւում էր մի աննշան փողոցի մէջ, {քաղաքի} ծայրումը. շինուածքը փայտեայ, երեք պատ

: Զարմանք բան է, որ Նախիջեւանի նման {քաղաքի} մէջ, ուր եթէ գիշերով մի տան վերայ մի չ

նստի, բոլոր քաղաքը կ՚իմանայ, այսպիսի {քաղաքի} մէջ, ասում եմ ես, ուր ամբողջ ընկերութ

մ ընդդիմանալուց. զոհ պիտոյ է լինիմ այս {քաղաքի} բարբարոսական սովորութեանը, եթէ դու չփր

արդ չկայ, եթէ ոչ, խայտառակ կը լինէինք {քաղաքի} մէջ, թէ Թիւթիւնճի-օղլուի Մանուշակը իւր

ղլուի անձնական սովորութիւնքը չէին, այլ {քաղաքի} սովորութիւնքը. այս պատճառով Մանուշակը

կութեան մէջ, որովհետեւ նա մեղադրում էր {քաղաքի} սովորութիւնը: - Ի՞նչ է մարդը, - հար

ցել էի մի օրիորդ, որ զոհ էր գնալու իւր {քաղաքի} վայրենի եւ բարբարոսական սովորութեանը:

աւ հինգշաբթի երեկոյ: VII Նախիջեւան {քաղաքի} շրջակայքումը, որոնք նոյնիսկ քաղաքի բաժ

ւան քաղաքի շրջակայքումը, որոնք նոյնիսկ {քաղաքի} բաժիններն են, կան զանազան տեղեր, որոն

տ էր կատարել նորա խնդիրը: Նախիջեւան {քաղաքի} նման տեղում, մի հարուստ եւ անուանի մար

նտիր օրինակէ արգոյ Մկրտիչ Էմին ի Մոսկվա {քաղաքի}: Զկնի սորա յառնէ Թովմաս Արծրունի պատմա

Հայոց՝ կապեաց յանել աշտարակի ի հայրենի {քաղաքի} իւրում ի Սմարղանդ, հրաման տուեալ մի ու

ջացել եւ թէ ամենայն հաղորդակցութիւն այս {քաղաքի} հետ կտրուած է, յետ դարձաւ վերստին Մանր

լրտես համարելով նորան. ըստ որում Պաւիա {քաղաքի} մօտ եղած պատերազմը դեռ չէին մոռացել։ Ի

ահքով ու աղօթքով, բնակւում էին Վենետիկ {քաղաքի} մէջ, քարոզում էին ժողովրդին բարքի սրբո

բ, բ) այն անդամները, որ կը բնակին մի {քաղաքի} մէջ, պիտոյ է փոփոխակի իշխեն միմեանց,

ին եւ որով թոյլատրւում էր միմիայն Փարիզ {քաղաքի} մէջ շինել Տուն եւ Կօլլեգիում երեխաների

րանի Աստուածաբանական Ֆակուլտէտի եւ նոյն {քաղաքի} Արքեպիսկոպոսի վերաքննութեանը։ Սուրբ Ֆա

թներով կարդինալ Տուրնոնը դրուեցաւ Մակաօ {քաղաքի} բանդը։ Պատերազմը այս խնդիրի վերայ, թէ

Բոլոր երկիրը, ինչպէս վկայում է Պօդօզի {քաղաքի} ընդհանրական նահանգապետը՝ Դօն Մատիա-դը-

Յանսէն եպիսկոպոս էր Հօլլանդիայի Իպր {քաղաքի} ։ Հռչակաւոր լինելով իւր գիտութենովը, բ

նների ներգործութիւնքը փրկեցին նորան։ Է {քաղաքի} Պարլամենտը, ուր տարուել էր գործը, փոխ

Փարիզից եւ գնաց հեռացաւ Պօնդուազ։ Այս {քաղաքի} մէջ 1720 թուականին մարտի 4 օրումը Պարլա

դիր, այն ժամանակ Փարիզի հասարակութիւնը, {քաղաքի} իւրաքանչիւր թաղերից մի մի մարդ կարգելով

եւ տասն եւ վեց հատ էին այս երեսփոխանքը՝ {քաղաքի} տասն եւ վեց թաղի թուով, վասն որոյ եւ պա

վրաց լեզուով, որ այն ժամանակին Թիֆլիզ {քաղաքի} մէջ լուսաւորութեան առաջին եւ գլխաւոր աղ

գին է՝ մանաւանդ համեմատելով Պետերբուրգ {քաղաքի} մէջ տպելու պայմանների հետ։ Այս գրքի գի

տեղծած։ Մեր առաջին հոլովումը է քաղաք, {քաղաքի}, քաղաքից. քաղաքներ, քաղաքների, քաղա

որ առաջացած էին տգիտութիւնից: Անի {քաղաքի} բնական երկրաշարժից կործանումը մի՛թէ չէ

իրակի գաւառի ամայանալը, որպէս նաեւ Անի {քաղաքի} աւերակ մնալը, այդ նզովքի պատճառով չէ՞

դը աւելի խիտ է, քան թէ նաւահանգստի կամ {քաղաքի} օդը, որ անմիջական յարակցութիւն ունի ջե

րդապետի գրուածքը, թէ նորա լեզուն ոչինչ {քաղաքի} սեպհական չէ, թէ գրոց բառերովը խառնուած

այ, երբէք չենք մտածել, որ այդ լինի մի {քաղաքի} մասնաւոր կամ մի երկրի յատկացեալ բարբառ

անցի, զտուեալն յազգէն Հայոց բնակելոց ի {քաղաքիդ}, յաղագս գնալոյ ՚ի Կալկաթա, ի խնդիր ազ

զբովանդակութեանց եզրակացութեան ազգին ի {քաղաքիդ} եւ երեսփոխանական թղթոյ, խնդրելոց է ի ն

ն Ձեր եւ համօրէն ազգին մերոյ բնակելոյ ի {քաղաքիդ} զհաւատարիմ պատճէն գրութեան նորին վեհափա

ն ունիմ ի Քիշինեւ քաղաքի յերկրորդ բաժնի {քաղաքին} յանդիման նոր որգոստային: Ի սմին խն

որոնց տարեկան եկամուտը պիտի սեփականվեին {քաղաքին}: Այժմ խնդիր է, գնացող պարոնները,

յուրներից, որ արծաթով պիտի հասուցանեին {քաղաքին}, եւ որը, ինչպես ասացինք, կարող էր շա

ույքի մասին լիակատար ծանոթություն կտանք {քաղաքին}, Լոնդոնի միջնորդությամբ, էլեկտրական հ

ն ժամանակ էլեկտրական հեռագրով կհայտնենք {քաղաքին} եւ Հնդկաստան ոտք կոխած օրերիցս երկու ամ

ունտ ստերլինգով ապրել: § 5. Երբ որ {քաղաքին} հայտնած էինք, թե այսքան կամ այնքան բան

ած արծաթի կամ նորանից արած ծախքի հաշիվը {քաղաքին} ցույց տալու հանձնառու ենք, մաքուր խղճմ

տնօրինությունը յուր ժամանակին հայտնելով {քաղաքին} էլեկտրական հեռագրով: § 8. Քաղաքը

ստ գումար դարձյալ մեր ձեռքով հասուցանվի {քաղաքին}, քաղաքը, այդ բոլորի, թե շարժականի եւ

եւ ճանապարհներ, մեր պարտականությունն է {քաղաքին} հայտնել: § 12. Բացի երեսփոխանական

քն զութն մասունս թողու դարձեալ յօգուտ ` {քաղաքին} Նախիջեւանայ, այսինքն յօգուտ դպրոցաց,

եկանքներ քաղել մի քանի բանի մասին՝ մեր {քաղաքին} վերաբերող պատմական տեսակետից, եթե այնտ

ջ, ծան. 4, այսպես. " Յէջ 25. անուն {քաղաքին}, որ պակասի ի մերում թարգմանութեան ի բն

տը, օգնութիւն հասուցանելու այդ նորաշէն {քաղաքին}: Հայերի կեանքը, նոցայ դրութիւնը

ապէս ետու յԱզով գաւառոջ Նոր Նախիջեւանու {քաղաքին} հայոց բարեկարգութեանցն. այսինքն՝ երկո

իւր ամօթի փոխանակ Աշխատում էր ողջ {քաղաքին} պապը առնել խայտառակ։ Չգիտեմ

ւցեալ էին վասն Քրիստոնէութեան եւ էին 'ի {քաղաքին} կայսեր, կալաւ եւ ետ 'ի ձեռս նորա (Յազկե

", " Ողբ Եդեսիոյ ", ի պատճառս աւերման {քաղաքին} ի յարձակմանէ իսմայելացւոց յամին 1144,

վհատում էին, որքան մօտենում էին Սուրբ {Քաղաքին} ՝ Հռովմին։ Բայց Իգնատիոսը շուտով արիաց

մսուրի մէջ խանձարրած։ Նոքա Յաւիտենական {Քաղաքին}, որ անչափ շռայլութենով յղփացած էր, ցո

ցեմ գրել: Նորալուր համբաւ ոչ գոյ ի {քաղաքիս}, այլ միայն փախուստի Սերկէյ Մարտինիչի,

Ուստայեան դպիր Միքայէլ անուամբ գտանի ի {քաղաքիս} թէ ոչ, ըստ որում ամք պանդխտութեան նորա

թիւն, միթէ չգիտէ՞ր, թե Միքայէլ դպիր ի {քաղաքիս} բաց յինէ չգտանի, այլ զի կենարար վարդա

ելով թէ Ձերոյին գերազանցութիւն գտանիք ի {քաղաքիս}: Զնոյն զայն նամակ նովին ամբողջութեամբ

62 ամի: բ) թանգութիւն բնակութեան ի {քաղաքիս} է ի սակե անհաւատալեաց, քանզի այր յիւրա

ն ջերմութեան եւ երրորդ վասն տարածութեան {քաղաքիս}: Ըստ այսմ ծախք իմ աստէն, առանց վարձու

ասուցեալ զյանձնարարութիւն հասարակութեան {քաղաքիս}, ի մասին հնդկական հրիտակացն եւ հասեալ

տեւ չպատահեցաւ բարձր սրբազնութիւն Ձեր ի {քաղաքիս} զի օծանէիք, վասնորոյ մնացեալ է մինչեւ

ր ժամանակի առանց օծման: Ի նորումս ի {քաղաքիս} աստիճանաւոր Խալիբովն հրաման գրեաց Հոգեւ

բովն հրաման գրեաց Հոգեւոր կառավարութեան {քաղաքիս} օծանել զպատկերս նուիրեալս ի զանազան անձ

րեմ ի Ձէնջ հրաման տալ միում ի քահանայից {քաղաքիս} օծանել զպատկերն եւ թէ օրէն իցէ հատուցան

'ի պատճառս անհոգութեան նախնի գլխաւորաց {քաղաքիս}, կա՛մ ըստ անհասանելի կանխասահմանութեան

ցի, գործով վաճառական, բնակիչ Կալկաթայ {քաղաքիս} որ ի Հնդիկս ընդ տէրութեամբ Անգղիացոց,

ց վեց մասն թողում եմ մնալ վասն Կալկաթայ {քաղաքիս} Կօրտ Աֆռէկուիշտի բանտարկելոցն, այսինքն

եց բնակել: Դու չես իրաւ մայր {քաղաքիս} մի նշանաւոր փողոց, Բայց կարող ես յ

մինչեւ մօտ ի յատակս երկրիս, 'ի շինամէջ {քաղաքիս}... եւ տեսանեմ 'ի մէջ քաղաքիս մուտ յապա

ի շինամէջ քաղաքիս... եւ տեսանեմ 'ի մէջ {քաղաքիս} մուտ յապարանսն արքունի խարիսխաձեւ ճախար

ս, լուեալ էք եւ լսէք զվիճակ ուղղափառաց {քաղաքիս}, բաժանումն անզօդելի, գայթագղութիւն ան

գրի տարեվերջումը պետք է հրատարակենք ո՞ր {քաղաքից} որքա՞ն մարդ ստորագրվածը, այնտեղ եւս մե

ին այնտեղ երկար մնալ, ի՛նչ պիտի ստանան {քաղաքից} յուրյանց կառավարության համար Հնդկաստանո

լապես ավարտը, մեզանից ամեն մինս կստանա {քաղաքից} ամիսը 20 ֆունտ ստերլինգ, որ երկուքս կա

մարի որքանությունը։ Ձեր ներկա եղած {քաղաքից} դուրս, ուր մենք չենք կարողացել աշխատավ

15-ին, թե միայն մնացի կենդանի, կերթամ {քաղաքից} դուրս մի հովտի մեջ, ուր շատ ծառաստանք

ր տեղափոխութիւն, աւելի մօտը ասեմ։ Վան {քաղաքից} Էջմիածին տարուած երկայն բրդով մեծ մեծ կ

լ տարու Յուլիսի 16 թուականից Բաղչիսարայ {քաղաքից}, ձեզ վերահաս տառապանքի լծից եւ թշուառո

շաբաթին. հարիւրաւոր գերդաստան գնում են {քաղաքից} եւ գեղերից, ոմանք վանքի պարսպի մէջ, ո

րութիւն, ինչո՛ւ այդպէս հալածուած է այդ {քաղաքից} ընկերսիրութեան հոգին, ինչո՛ւ նորա բնակ

մեր բարի բարի յոյսերը, որ ունէինք այդ {քաղաքից}: Իհարկէ, լսելու եմ այն սովորական

յ Պ. Բէգզադէին, որ նոր էր եկել մի այլ {քաղաքից}, բայց ինչպէս վշտահար, վատած եւ ցաւագա

ազգային անուանուած վարժարանը գտանւում է {քաղաքից} դուրս՝ Գըռընել ասացեալ արուարձանի Վիօլ

եան ենթարկուած են երկուքը եւս, այն է՝ {քաղաքից} հեռաւորութիւնը, որ ծանրացնելու էր, ան

ին: Պ. Ճանիկ Արամեանը՝ Նիկոմիդիա {քաղաքից}, երկար ժամանակ Փարիզ բնակուելով եւ տպա

արոնը իւր ապրանքի հետ միասին հեռացած էր {քաղաքից} դէպի վաճառահանդէսը, Բէգզադէն միւս օրը

Մոխիր ցանած գլխիս վերայ ` Ես {քաղաքից} փախայ աղքատ. Անապատում բնակիմ ահա

ղում են: Բայց երբ ամբոխուած {քաղաքից} Ես շտապով անցնում եմ, Ծերեր

։ 1853 թուակ. մի հայ սխօլաստիկ Թիֆլիզ {քաղաքից} ուղարկել էր իւր մոսկուացի համախոհ սխօլա

Չնայելով այս բոլորի վերայ, երբ Հեգելը {քաղաքից} քաղաք եւ կայսրութիւնից կայսրութիւն իր ս

մի ընկերներիս հետ շոգենաւ նստեցի Բօրդօ {քաղաքից} գնալու դէպի արեւմտեան Հնդկաստան: Ամէն

րհրդական անդամը Նա իսկապէս Քուէպէք {քաղաքից} չէր, այլ եկաւոր էր. նա, որ այժմ այնպ

ՄԱՐԶՊԱՆ ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆՑ ՏԻՐՈՋ ՎԱՀԱՆԻՆ ԱՄԻԹ {ՔԱՂԱՔԻՑ} ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ՍՏԱԽՕՍ ԱԲԵՂԱՆԵՐԻՆ ԹՂԹԻ ԱՌ

ք եւ ձեր ժողովարանների մէջ կը տանջէք եւ {քաղաքից} քաղաք կը հալածէք, որ ձեր վրայ գայ երկր

յսօր Վաղարշապատի հողէ պարսպի մնացորդը՝ {քաղաքից} աւելի հեռու, քան թէ վանքը, հիւսիսից դ

, թէ Ս. Կաթողիկէ Էջմիածինը Վաղարշապատ {քաղաքից} դուրս չէր, այլ՝ նորա մէջ։ Բայց ի՛

ու դէպի երկրորդ ուսումնակարգը։ Ամառը, {քաղաքից} դուրս, բնակուելով եւ զանազան բժշկական

ընկնէի: - Անցեալները... մի օր, {քաղաքից} դուրս գնացած լինելով, մի ծառաստանի մէջ

ւս, այժմ ճանապարհի վերայ անցանելով այս {քաղաքից}, բայց ոչինչ ծանօթ չունենալով, այլեւ ս

մբ: Իւրեանց տանից կամ իւրեանց բնակուած {քաղաքից} դուրս աշխարհ կա՞յ, չկայ, այդ մասին եւ

ն է, մինչդեռ ձեր փեսան հեռանում էր այս {քաղաքից}, դուք մտածեցիք, թէ ոչինչ պակասելու չէ

. Գնում են, բայց արդէն դուրս են գալիս {քաղաքից}, դայեկը հարցնում է, թէ ո՞ւր էին տանու

ր կրկին վարձը: Վերջապէս հասանում են {քաղաքից} դուրս, մի աւէր ջաղացի մօտ, ուր երկու

զատուեցաւ, բայց Յիսուսեանք աքսորուեցան {քաղաքից} ։ Իւրեանց այն ժամանակներում տպած շարադր

Մեր առաջին հոլովումը է քաղաք, քաղաքի, {քաղաքից}. քաղաքներ, քաղաքների, քաղաքներից։ Ե

ացի Մահտեսի Յակոբի որդի Եղիէս, ծնեալ ի {քաղաքն} կոչեցեալ Հալաբ, ազգաւ հայ եւ ի դաւանու

" Եւ օրհնեալ զամենեսեան, նախ գային 'ի {քաղաքն} Վաղարշապատ, որ այժմ անուանի Նոր քաղաք

եւ լուսավորություն սիրելովը քան թե այլ {քաղաքներ}: Սիրական եղբայր, գիտես մեր գիշեր ց

տեղերում, բայց, դէպի Ռուսսիայի ներքին {քաղաքներ} դուրս հանելով, կարող էիք տակառներով վա

ը եւ երթայ մայրաքաղաք կամ այլ գաւառական {քաղաքներ}: Ասել հարկաւոր չէ, քանզի մինչեւ այստե

կուած ամենայն օգնութենից, ման եկաւ շատ {քաղաքներ}, յետոյ հասանելով վերջին աղքատութեան,

Քրիստոնէութեան փրկարար խորհուրդը, շատ {քաղաքներ}, որոնց մէջ մի տեղ հաւաքուած էին ամբողջ

աջ գոյացած սարսափելի ժանտախտից, ամբողջ {քաղաքներ}, ամբողջ գեղեր դատարկուած էին։ Իգնատիո

ւ ժամանակ հարկաւոր է երեւակայել գեղեր, {քաղաքներ} ( villas et oppida), յետոյ նկարագրել

հոլովումը է քաղաք, քաղաքի, քաղաքից. {քաղաքներ}, քաղաքների, քաղաքներից։ Երկրորդը՝ մ

լինի քամին իրիկնապահին: Շատ ծովահայեաց {քաղաքներ} ունին իրենց իրիկնաքամին, որ ծովից է փչ

սի գազով լուսաւորւում են այժմ եւրոպական {քաղաքները}: Հեղինակի ծծմբային օդ կարծածը նաւթի շո

տանում են ամենայն տարի: Թողո՛ւնք ուրիշ {քաղաքները}, միմիայն Լոնդոնի մէջ տասն տարու միջոցո

Նախիջեւանը, ինչպէս նաեւ ուրիշ հայաբնակ {քաղաքները}, կարօտ է մի հիմնաւոր ազգային աշխարհակա

պի հաճութիւնը. ցրուեցան բոլոր Իտալիայի {քաղաքները} եւ սկսեցին քարոզել ապաշխարութիւն, վարք

անմաքրութիւնքը, որ երեւում են մօտակայ {քաղաքների} մէջ, որպիսի է Ռոստովը: Ջուրը նոյնպէս

եւ այն ասիական եւ անընդունելի մերձակայ {քաղաքների} բնակիչներին, որ օտարազգի են եւ որ գնող

բան. Մոսկուայի եւ Պետերբուրգի կամ այլ {քաղաքների} մէջ, Ռուսսիայում, տաւարի կամ ոչխարի ճ

թի կօշիկները հագած, մաշել են Հայաստանի {քաղաքների} եւ գիւղերի շէմքերը՝ սորան վատաբանելու

այի մէջ՝ վեց մանէթ, իսկ Ռուսսիայի այլ {քաղաքների} համար՝ եօթն եւ կէս մանէթ: Ցանկացողքը

ին, որ գտանւում են Ռոստով եւ Նախիջեւան {քաղաքների} մէջ: Ինչպէս մեզ քաջ յայտնի է, Պ. Թիւ

երին, մինչեւ Հայոց մոռացուած գեղերի եւ {քաղաքների} մէջ ներս մտանելը։ Բայց առանց այդ ճանապ

Մէնչեստրի, Մարսէյլի կամ այլ եւրոպական {քաղաքների} հետ առուտուր ունենալը կարելի է անուանել

չ թէ միայն Նախիջեւանի, այլեւ ուրիշ շատ {քաղաքների} բարոյական վերածնելութեան պատճառ լինել:

ում, գուշակում են հազար վերստերով հեռի {քաղաքների} մէջ պատահելու անցքը... Եւ դրականապէս

յն եկեղեցու մէջ, Պապական աշխարհի բոլոր {քաղաքների} մէջ, քարոզել ժողովրդին հրապարակներում

է քաղաք, քաղաքի, քաղաքից. քաղաքներ, {քաղաքների}, քաղաքներից։ Երկրորդը՝ մարդ, մարդու

նալ նոցայ մասին նայելով մեր ամրոցների, {քաղաքների} եւ տաճարների աւերակներին: Գիտենք

Թիֆլիզը, որ այսօր Ռուսսիայի առաջնակարգ {քաղաքներից} մինն է, դեռեւս տպում է այնպէս, ինչպէս

ղաքի, քաղաքից. քաղաքներ, քաղաքների, {քաղաքներից} ։ Երկրորդը՝ մարդ, մարդու, մարդուց։

նգ է, քան թէ Նախիջեւանի մէջ։ Բայց այդ {քաղաքներում} պատրաստում են ստէարինեան ճրագներ եւ, ո

ութիւնը աւելի շատ, քան թէ այլ բազմահայ {քաղաքներում}, ուր շատ անգամ ձգել է մեզ բաղդը: Փարի

ուի տեղը: Հայաստանի բոլոր գիւղերում եւ {քաղաքներում} հաստատել պարզ դպրոցներ, որոնց պաշտօնը

րագործութեամբ ապրիլ, նա կենդրոնանում է {քաղաքներում} եւ մայրաքաղաքներում, եւ այս կենդրոնացո

Անգլիոյ մէջ, Լոնդոնի եւ այլ գաւառական {քաղաքներում} բնակիչքը գրեթէ հարիւրին տասն եւ հինգ շա

սնանկութեան դրօշակը տարածելով գաւառական {քաղաքներում} եւ գեղերում ( եթէ ընդունին) եւ այն տեղ

Պօլսի մէջ, նորա շրջակայքում կամ այլ {քաղաքներում} բնակուելու եւ ձուկի նման տապակ տապակ լի

Հայոց ազգը Պоլսի մէջ կամ այլ գաւառական {քաղաքներում}, եթէ դուրս հանենք արհեստաւորքը եւ հայա

ղնում է իւր երկիրները եւ կենտրոնանում է {քաղաքներում}: Աղքատութիւնը ստիպում է նորան թողուլ ի

եղում, աղքատ կը լինի Պօլսի մէջ կամ այլ {քաղաքներում}, ՝ ութն կամ տասն ստանալով: Բացի

ղնում է իւր երկիրները եւ կենդրոնանում է {քաղաքներում}: Գուցէ, մանր վաճառականութիւնը,

գ, որ կարող է երեւիլ որեւիցէ եւրոպական {քաղաքներում}, յարմար է հայկական բեմին, ոչ ամենայն

քը, վաճառանոցները, ըստ որում հայաբնակ {քաղաքներում} սոցանից աւելի բան չկայ, որ կարողանար գ

եպհական գործակատարքը ամենայն ծովահայեաց {քաղաքներում} ։ Հօլլանդացիք եւս հետեւում էին այս բանի

էջ, որ մեր թագաւորական պալատներում կամ {քաղաքներում} եղած չլինէր այնպիսի սովորութիւն, ինչպէ

յնիսկ հանգուցելու բերանից լսուելով։ {Քաղաքով} Երեւանցի էր նա, որդի ազնուատոհմ Նազարի

թե ես չպատահիմ եւս նույն միջոցին հիշյալ {քաղաքում}: Եթե մինչեւ նշանակյալ ամսաթիվը բոլո

ն բնակութիւններ էիք հաստատել մի առանձին {քաղաքում} ՝ Պօլուդենկա ասացեալ սահմանի մօտ, Նախի

հրամայեցինք: Տրուած է Սանկտպետերբուրգ {քաղաքում} հազար ութն հարիւր երկու թուականին Դեկտե

նայն տարի աշնան ժամանակ մորթւում են այդ {քաղաքում} բիւրաւոր ոչխարներ, որոնց ճարպը ( ճրագո

րիւն թողնելով եւ տզրուկներ դնելով: Այդ {քաղաքում} երկար ժամանակ բժշկագործող՝ Բժշկականութ

լիքը ": Առաջին՝ Բէգզադէն, մի մեծ {քաղաքում} ունենալով մի վաճառանոց, առել էր իւր մօ

յ, որ հպատակեցնէ իւրեան, եւ երբ Դուին {քաղաքում} բնակուեցաւ Կաթողիկոսի տանը, հրամայեց ի

է ամեն անգամ: Ֆրանսայի մէջ՝ Լիոն {քաղաքում}, նոյնպէս փակուեցան մի քանի գործարանք,

կութիւնը, վերասաց պարագաներով: Իսկ թէ {քաղաքում} կամենում ես բնակուիլ, նոյնպէս, միւս բ

իպուածում, այսինքն՝ թէ՛ գեղում եւ թէ՛ {քաղաքում}, քեզ տրուած հողը, որի վերայ շինութիւն

, քանի որ գտնւում են այն գեղում կամ այն {քաղաքում}: Եւ եթէ դու, լինելով քաղաքացի, զբաղո

րո՞ւստ է ֆրանսիական ժողովուրդը, եթէ մի {քաղաքում} մի քանի գործարանք փակուելով, մի ահագին

ստանում էր նա օրական հինգ ղուրուշ, իսկ {քաղաքում} ստանում է ութն կամ տասն, բայց ինչ օգու

ի մեծատուն, Բնակւում էր Նէապոլիս {քաղաքում}. Մինչեւ այժմ նա չգիտէ ուր եւ ում

տանում ենք Կալկաթայի պէս վաճառաշահական {քաղաքում}, բոլորը այն հինգ անբարոյական մարդերի ն

ց այսպէս, Հիւսիսային Ամերիկայի Քուէպէք {քաղաքում}, որ շինած էր սուրբ Լաւրենտիոսի գետի վե

յետոյ մեր կաթողիկոսքը նստում էին Դուին {քաղաքում}, ուստի բնականաբար, վանահօր ձեռքով պիտ

իւնը առած վերադառնում էր իր երկիրը, Վան {քաղաքում} նստող Մամիկոնեան Դաւիթ իշխանը, նորա առա

ր սկզբնական կրթութիւնը ստացաւ նա Երեւան {քաղաքում}, երեւելի Հայկազն Խաչատուր Աբովեանի ձեռ

աջ, պատահեցայ մի հայ երիտասարդի... {քաղաքում}, որ իրաւամբ ստացաւ Բեքրի-Մուստաֆա պատո

ն կար արդարեւ մի այդպիսի օրիորդ իւրեանց {քաղաքում}: Երբ մի փոքր հանդարտել էր պ. Շաքա

գրչագրից։ Այդ գրչագիրը գրուած էր Ուռհա {քաղաքում} Հայոց ՌԻԸ թուականին: Ձեռս երթայ, գիրս

տաւ Դոմինիկեան կրօնաւորների կարգը Քեօլն {քաղաքում} եւ վերջապէս դարձաւ Րեգենսբուրգի եպիսկոպ

լենտին աբեղայից, որ Գերմանիայի էրֆուրդ {քաղաքում} ծնած էր 1394-ին, չերեւեցաւ մի օրինաւոր

ամբիոնը դասախօսութեան հիմնուեցաւ Բազըլ {քաղաքում} եւ Թէոֆրաստ Պարացելսոսը հրաւիրուեցաւ ու

անի սեպտեմբերին վախճանուեցաւ Ստրասբուրգ {քաղաքում}: Այս մեծ Ալքիմիկոսը սաստիկ անձնատուր է

լ եւ յիմարանալ: Առածը ասում է, եթէ մի {քաղաքում} բնակուող մարդիկը միականի են, դու եւս,

րել: Միմիայն երջանկութիւն, որ կայ մեր {քաղաքում}, օդի մաքրութիւնն է, մանաւանդ առաւօտնե

դնել, որովհետեւ կոմսը համարուած էր այդ {քաղաքում} որպէս մի վտանգաւոր մարդ: Տիրացուն

ոց յառաջ վարելով իւր պարոնի գործերը այս {քաղաքում}, իհարկէ ոչ առանց անձնական օգտի, վերջա

դրուեցաւ քահանայ եւ մի փոքր յետոյ Կարին {քաղաքում} Մարգար վարդապետից ( որ եւ արքեպիսկոպոս

ենետիկ՝ միւս աշակերտքը թողնելով Մօթոնէ {քաղաքում}, որպէս պահապան վանքին եւ եկեղեցուն։ Ե

ել նորան Դանուբի մէջ։ Իսկ Ֆաբերը Քեօլն {քաղաքում} ստացաւ մի նոր անդամ Պետրոս Կանիզի անուն

Երկու տարուց յետոյ մեռաւ եւ Ժիրարը Լիօն {քաղաքում} ։ Յիսուսեանք փառաւորում էին նորա անունը

ւ, մի քանի օր մնալով Սեյլան կղզու Գալլ {քաղաքում} ( point de Galle) ես նոյնպէս վայելած ե

եւս գիր պիտի գրեի, բայց չկարծեցի, թե {քաղաքումդ} կլինի: Ուրիշ բան չունիմ գրելու. ո

ղոքաքննութեան ( իշխանութեան) տակ: Իսկ {քաղաքումը} եւ գիւղերումը պաշտպանութեան համար կարգո

ն հիմնադիրը, ծնեցաւ Սիբաս կամ Սեբաստիա {քաղաքումը} փոքր Հայաստանի, երկու օրաճանապարհ դէպի

, օտարությունը նրա համար դժվար է: {Քաղաքումս} մեծ պատրաստություն կա թագադրության մասի

կորըստեանս, բանային ի զանազան հայաբնակ {քաղաքս} զուսումնարանս վասն աղջկանց, յորս զառաջ

չ միայն զոհում ենք նորանց, այլ, որպէս {քաղդէական} սերմից յառաջացած ծնունդներ, քարին ենք

ի փոխ առեալ զայս ամենայն ի Յունաց եւ ի {Քաղդէացւոց}, գրէ եւ զզանազան ճառս ի խնդրով հարց մի

վ աղաղակում է. " զմանկունս ծնեալ մեզ ի {քաղդէացւոց} սերմանէն զվիմի հարցուք ": Մենք, մի փո

Զքարի հարցին միշտ անխնայ, իբր զծնունդ {քաղդէեան} ։ Իմաստութիւնն չէ՞, որ զլու

ելոց առ այսոսիկ հրիտակս, եթէ ունիք ինչ {քաղեալ} ՚ի լրոյ, կամ ՚ի գրաւոր յիշատակարանաց,

զայս: Արժողութիւն շինուածոցն, ըստ {քաղեալ} ծանօթութեանց իմոց, յազգայնոց եւ յօտարա

'ի Վենետիկ 'ի նոյն իսկ 'ի միաբանութենէ {քաղեալ} յընդարձակ պատմութենէ վարուց նորա, որ պ

ոս պատմաբան վերակոչեալ Իմաստասէր. սորա {քաղեալ} ի հին եւ ի կենդանի աղբերաց պատմութեան ա

աշտամանս, հարկ անժխտելի դնեն յիմ վերայ {քաղել} զմանրամասն ծանօթութիւնս եւ զամենայն ՚ի

]: Ինձ հարկավոր է այնտեղից տեղեկանքներ {քաղել} մի քանի բանի մասին՝ մեր քաղաքին վերաբե

պատահական դրութիւնը, մոռանում է օգուտ {քաղել} նորանից՝ որպէս թէ յաղթահարուելով այն ա

ռ յեղափոխութեան, այլ մանաւանդ օգուտ են {քաղել} դորանից եւ առաւել ապահովել են իւրեանց բ

" Եւժեն Բօռէի աշխարհագրութենից օգուտ եմ {քաղել} " ասելով, հասկանում է եղած իւր բառ առ

կարող ես վարձու տալ եւ այդ կերպով օգուտ {քաղել} քո հողից: Եթէ հող վաճառելու սկզբունքը

ապագան: Հայերին մնում է վաղօրօք օգուտ {քաղել} իւրեանց դրութենից: Կարող են, դար

նը, չկայ մարդ, որ չկարողանայ մի օգուտ {քաղել} այն օրինակներից, որ մարդկային կեանքի փ

ի տանջանք է։ Բայց ի՞նչ օգուտ կարո՛ղ էր {քաղել} դորանից։ Ո՛չինչ, եւ Աստուած վկայ է,

ր գիտության մայրական կրծքի աղբյուրներից {քաղել} բոլոր կենսական հյութերը: Ապա պ.

ոյս չկայ, որ ամենայն ընթերցող կարող էր {քաղել} նոցանից օգտաւէտ ուսումն եւ քաղցր, ազնի

առջեւ, միայն թէ մարդը չծուլանայ օգուտ {քաղել}: Եւ եթէ մարդը ընդունակ չէ այդ բոլորի թ

երը նոցայ դիակներով, սկսան ճանկերով ետ {քաղել} դիակները եւ տուն մտանել կոտորելու կենդա

ւտ: նա չկարողացաւ իւր արիութեան պտուղը {քաղել}, որովհետեւ երկու շաբաթից յետոյ, նորան

տեսաւ, որ չէ կարողանում դորանից օգուտ {քաղել}, քաղաքական պաշտօնի մէջ մտաւ: Սա այնտե

ձի ժամանակը յանդգնութեամբ որոմը ցորենից {քաղել}, այլ խոստանում է հնձի ժամանակ ուղարկել

երի անունները, որոնց գործերից որպէս թէ {քաղել} է ամբողջ այդ գլխի բովանդակութիւնը։ Եւ

էս ընթերցողը տեսնում է, մենք օգուտ ենք {քաղել} պ. Էմինի սրբագրութիւնից. եւ պատճառը ա

իքը, ուր կարող ենք մտանել, վաղուց ահա {քաղել} են, ամենայն թփի վերայ հազիւ գտանուին մ

րով: Եթէ մի խաբեբայ մարդ կամենար օգուտ {քաղել} այդ ազգերի կուրութենից, հրաշքի տեղ չէ՛

որպէս մի տգէտ մարդ, իսկոյն սկսեց օգուտ {քաղել} իւր դրութենից, փոխեց իւր խօսակցութեան

, որի տէրը միմիայն օգուտ, որ կարո՛ղ էր {քաղել} նորանից, այդ էր նորա կաշուցը, որ սատա

ալով ձեր դիտողութեանը, կ'աշխատեմ օգուտ {քաղել} նորանից, սակայն այս է բանը, որ չեմ հա

տը պիտոյ է ասել, ինչո՞ւ չէ պիտոյ օգուտ {քաղել} դիպուածներից, օգուտը գողութիւն չէ, յա

աչքերը տնկել էին, որեւիցէ կերպով օգուտ {քաղել} ձեր հարստութենից, բայց, իմ աչքում ամե

խրթնաբանութեան, զորոյ ապացոյց՝ կարեմք {քաղել} ի գովաբանութեանց նոցին իսկ վանեցւոյն հե

յին պատմութեանցն տեղեկութենէ, հնա՞ր էր {քաղել} այնպիսի գիտելիս, որովք բարձր ի գլուխ պ

պէս պահանջեն կարգք եւ օրէնք, այլ միայն {քաղել} անտի զկարեւոր գիտելիս առ ի վկայութիւն ա

նորան, որ նորա ձեռքով կարողանան օգուտ {քաղել} եւ առաջին ներգործողը դառնալ յետոյ Ֆրանս

թեանց մէջ։ Պէտք է այդ բոլորից էլ օգուտ {քաղել} խնամով եւ շրջանկատ ընտրութեամբ։ Եթէ այ

իրենց տանը փակելով ի՛նչ օգուտ կարող էին {քաղել}, մանաւանդ, երբ նա բարկացած գոռում է թ

ած, այնուամենայնիւ, ոչ միշտ վարդեր են {քաղել} իրենց այգիներից, իսկ մենք, որ զոհ գնա

, թէ մարդը ինչ բանից որ ուզում է օգուտ {քաղել} պէտք է, որ այդ բանը լաւ սորուի. այլապ

բայց միայն այդ չէ, որից կարող են օգուտ {քաղել} հայերը: Կան այնտեղ շատ ուրիշ բաներ եւ

, - կտուցը լիքը արին, Մի աղլուխ վարդ եմ {քաղել}, - ղրկել իմ աղպօր եարին: Շա

ւի թոյնը թողած եւ միմիայն մեղրը եւ մոմը {քաղելով} յետ դառնային իւրեանց տեղը. այս մի շատ

րութեան քաղցը լցուցանելու համար, օգուտ {քաղելով} առաջեւի մարդու առաւել, քան թէ ինքը յիմ

ամայացած սիրտը, որ, անիրաւաբար օգուտ {քաղելով} իւր պատահական դրութենից, չարաչար գործ

սկոր չունի ", ուստի եւ նոքա էլ, օգուտ {քաղելով} իրենց մարմնեղէն լեզուի ճկունութիւնից,

ումը դնել Յիսուսեան Կարգի պատմութիւնը՝ {քաղելով} արդարամիտ եւ ճշմարտասէր հեղինակների գոր

ղքը առաւել լաւ գործ կատարեն, թո՛ղ խրատ {քաղելով} նորա արածների հետեւանքներից՝ հաստատեն

տակ է դրւում պապերի ձեռքով, որ, օգուտ {քաղելով} ազգերի տգիտութենից, փակում են նոցա աչք

իւնքը, այլեւ հատ ու կտոր տեղեկութիւններ {քաղելով} եկեղեցական սուրբ հարց մասին, մեր ազգայի

ց հեղինակաց վաստակս, բերկրեցաւ յոգի, [{քաղելով]} անտի [աշխարհահայեաց] տեսութիւնս եւ [բե

րիգէզ եւ Կսաւիէ անուններով։ Նա, օգուտ {քաղելով} այս հանգամանքից, կրկնապատկեց ջանքը, ո

յտնի թշնամութիւն ծագեցաւ։ Պապը, օգուտ {քաղելով} ժանտախտի յայտնուելուց Տրիդենտի մէջ, տե

, այս յայտարարութեններից ծանօթութիւններ {քաղելով}, միշտ տեղեակ էր Եւրոպայի անցքերի բոլոր

թագաւորները եւ նախարարները։ Նա, օգուտ {քաղելով} այս յայտարարութեններից, իւր ներգործութ

լիսոփա կամ անհաւատ։ Յիսուսեանք, օգուտ {քաղելով} այս կրօնական թոյլտւութենից սկսեցին Աւետ

րպէս զի Կայսրի թեթեւահաւատութենից օգուտ {քաղելով} ՝ կողոպտեն աշխարհի հարստութիւնը։ Մատաղ

այողները եւ հաւադէտները ( augur) օգուտ {քաղելով} ամէն կարգից դուրս երեւոյթից, նոցա վրայ

ական է, բայց առիթ կայ եւ նոցանից օգուտ {քաղելու} ։ Ոյժը չէ կարելի զգալ, եթէ չկայ դիմադր

ւնը Չինաստանից։ Յիսուսեանք առանց օգուտ {քաղելու} չ'թողեցին եւ այս բանը. նոքա սկսեցին քա

ուխը, գիշերային առանձնութեան մէջ Նարեկ {քաղելու}, այն ժամանակ հրամայում էր եւ իսկոյն օդ

էր եւ Լուսաւորչին ուղարկէր այնտեղ Նարեկ {քաղելու}: Մենք այդ լոյսը կամ կրակը Արագածի վրայ

կ 5-6 հարիւր հոգի գալիս են Աշտարակ այգի {քաղելու}, երբ Վարդիթերի հայրը տասն այդպիսի մշակ

ատճառով: Բայց ես դրանից էլ օգուտ չպիտի {քաղեմ}. պատճառ, ապրիլի 15-ին, թե միայն մնաց

ազատութիւն է: Թո՛ղ, գէթ խօսքով օգուտ {քաղեմ} այդ արտօնութենից: Խօսակիցը վայրկե

անդութեան հանգուցեալ Սարգսի Աղաւելեան՝ {քաղեմք} զհետագայս: Նախ՝ թէ Սարգիս Ծատուր

ց դրոշմատիպ պատկերաց իմաստունք շահս մեծ {քաղեն} ի լոյս աղօտալոյս մտաց պատմութեան, ապա

լ, որ արգոյ դերասանք, նոյնպէս, օգուտ {քաղեն} հասարակութեան ընդունելութենից եւ աշխատի

ցի։ Եւ եթէ այդ ուրիշները նոյնպէս օգուտ {քաղեն} մեր նկատողութիւններից, գո՛նէ մի ծեղի չ

ան, պէտք է որ մեք եւս ամէնից շատ օգուտ {քաղենք}: Մեր յոյսերը անշուշտ պսակուելու էին,

եւ 'ի ժամանակի հնձոց ասացից ցհնձողսն, {քաղեցէք} նախ զորոմնդ, եւ կապեցէք զայդ խրձունս ա

նց մեր կողմից մեծ խօսք եւս աւելցնելու, {քաղեցինք} բնագրից ( եր. 218-222), իրենք կը տես

երջանում է իսկոյն, դո՛ւք չարաչար օգուտ {քաղեցիք} ձեր հարստութենից, եւ առանց մարդկային ս

աճառէ, այն ժամանակ միայն ազգը օգուտ կը {քաղէ} մեր վաճառականների գործառնութենից, երբ

Թռուցեալ ծաղկանց ի ծաղկունս, {Քաղէ} փնջիկ Թացեալ ի ցօղ զմատունս:

յուզեալ զդիւանն արքունի՝ որ ի Նինուէ, {քաղէ} ի հելլեն գրոց՝ զպատմութիւն ազգիս եւ բե

ւսի՛ր իմ օրէնքները, տիրէ՛ ինձ, օգո՛ւտ {քաղէ} ինձանից. կամ թէ չէ ես քեզ կը ստրկացնեմ

նձ բերանացի յօրինսգիտաց եւ ի փաստաբանաց {քաղի}, թէ յիշեալ Թէրթըն անուն ադմինիստրատորն

աւարտեսցի ի Սեպտեմբերի: Զայսմ ամենայնէ {քաղի} զի թէ եդից ի մտի մտանել ՚ի դատաստան յաղ

ու կնքած են նորա կնիքով: - Ուրեմն {քաղիր} այդ մատեաններից ամենահարկաւոր ծանօթութի

ած բանը։ Այսքան։ § 62. " Մի գուցէ {քաղիցէք} զորոմնն եւ զցորեանն ընդ նմին 'ի բաց խլի

ջն արած տանում է իր այգին ամէն մինին իր {քաղլակովը} մին հաւող խոստանալով: Մենք խոստով

ւմ մինչեւ այսօր էլ այս սուրբ եպիսկոպոսը {քաղկեդոնական} հռչակել՝ առիթ առնելով նորա րոպէական ակա

եղ մինչեւ անգամ եւ Յովհաննէս Կաթողիկոսը {քաղկեդոնական} է մինչեւ իւր կաթողիկոսանալը։ Մեր մինչե

սակել պատմութիւն, համարեալ զնա հակառակ {Քաղկեդոնական} ժողովոյն: Տպագրութիւն սորա [լոյս] տեսա

զխտրոց սուրբ Հարցն, որ 'ի մէջ մեր եւ 'ի {Քաղկեդոնականացն}, վասն որոյ աղօթահայց ապաշխարութեամբ եւ

գեւոր դասուն քարոզել Հայոց եկեղեցու մէջ {Քաղկեդոնեան} ժողովը եւ պատարագել, ուր Ներսէսը՝ իւր

վով 651 թուականին նզովեց Մանասկերտի մէջ {Քաղկեդոնեան} ժողովը: Ազգային պատմիչների վկայելո

օտից ճանաչելով ճշմարտութիւնը, ընդունել {Քաղկեդոնեան} ժողովի սահմանադրութիւնքը, ինչպէս Վրացի

մէջ " ( երես 184), այսինքն՝ մերժեցին {Քաղկեդոնեան} ժողովը: Պարտականութիւն համարում են

րեք ընդհանրական ժողովների, ընդունում է {Քաղկեդոնեան} ժողովը: Իսկ միւս նամակում ( յայտնի նամ

լինում, կարծելով, թէ կարելի է ընդունել {քաղկեդոնեան} ժողովը առանց ուղղափառ լինելուց դադարելո

։ Մեր մե՜ծ հայրապետ Բաբգէն կաթողիկոսը, {Քաղկեդոնի} ժողովը դատելու համար, Վաղարշապատի նո՛յ

այնտեղ Հայոց ազգի մեծ մասը ընդունում է {Քաղկեդոնի} ժողովքը, այստեղ մինչեւ անգամ եւ Յովհան

թ., եր. 83)։ Այս խօսքերից յետոյ Մաշտոցը {քաղկեդոնիտ} էր ասողը պարզապէս հայհոյում է անկաշառ ճ

նքն Այվազովսքին, թերեւս, հակամիտեալ ի {Քաղկեդոնիտսն}: Եթէ ուրեք ուրեք բան լինի առ սուրբ հար

ջեւ եղած տարածությունը փափկացնում են եւ {քաղհանում} են մոլախոտը, իսկ երբ այն հասնում է 1-1

" Ծանօթաբանութիւն Ալքիմիայի մասին, {քաղուած} մի հին գրչագրից։ Այդ գրչագիրը գրուած է

ոսկի: Այս համառօտ ծանօթաբանութիւնը {քաղուած} է վերոյիշեալ գրչագրից այն դիտաւորութեամ

ւթիւնը, որ մենք հարազատութեամբ, որպէս {քաղուած}, հանեցինք բնագրից ( եր. 218-222), ի

կութեան յայտարարութեան Այվազովսքւոյ ընդ {քաղուածի} գործոյն պարտական էր իսկ եւ իսկ բանալ զկ

առնելոյ զամենայն, որ ինչ բովանդակիւր ի {քաղուածին} յայնմիկ: Յերկրորդում այս ժողովի երկ

նց երեւելոց ի յայտարարութեան նորա եւ ՚ի {քաղուածին} այնմիկ, քանզի տեսանել տեսանէին, թէ ի

ԳՄ. ՍՕԼԵԱՆԻԿՈՎԻ - Ս. Պ. Բ., 1861. {Քաղուածք} եւ մտածութիւնք " Ամեն փիլիսոփայութի

uchessa madre, որից դնում ենք հետեւեալ {քաղուածքը}: " Մենք մեր յայտնագործութիւններով չենք

անսահման իրաւունքներին, որից օգուտ էր {քաղում}: Խօսելով Նոր-Նախիջեւանի վերայ, խօսելո

ը գերագոյն իշխանութենից, որից օգուտ են {քաղում} ուրիշները՝ թերեւս չարաչար գործ դնելով

տելի են նոցա, խորամանկութեամբ օգուտ են {քաղում} նոցա թուլութենից, տիրում են նոցա վերայ

լուսառեչ Ծաղկէ ծաղիկ թռչելով Փունջեր {քաղում} ` ցօղի մէջ Իր մատները թրջելով: Ի՜նչ չ

յութեամբ: Իսկ բանաստեղծութիւնը օգուտ է {քաղում} մի ծայրացեալ ազատութենից եւ ստիպուած չէ

բայց եւ այնպէս խորամանկ պառաւը օգուտ է {քաղում} այն ազդեցութիւնից, որ այս, դրականապէս

ել ազգի մէջ, այլեւ եղածիցն էլ օգուտ չէ {քաղում}: Ամէնին յայտնի է Էջմիածնի պարսպի

, յոր երկինք դեռ ցօղէին. Եւ ձեռք {քաղուսք} սրտի կուսին պատահին: Այլ խուն ի վ

արգմանությամբ ես ձեզ կհաղորդեմ մի կրճատ {քաղվածք} խմբագրի՝ ընթացիկ մայիսի 30-ին հրատարակ

էր, մի խռովէք ինձ, Իմ մոլորութեան {քաղր} պատկերներ․ Ինձ չէ թոյլ տուած երկաթի

որչափ յագեցուցին զսովալլուկ Հռովմէական {քաղց} Հայկական արեամբ: Տեսցեն պատուելի հայրե

ուրիշ ամեն բանի պիտանի, մի քանի հազար {քաղցած} ու մերկ զինուոր, որ տարիներով չեն տեսն

ակած Տունէ յետ դառնում ( հարկ է թէ {քաղցած} ), Դեռ իմ դատաւորն տեղերում նստած

յ ու հաց Թէ լոկ պատրաստեն՝ կըմնայ {քաղցած}. Այդ պատճառով էլ բերին եւ ձըկներ

դարձեալ քո ընդդէմ ` Ոռնան ինչպէս {քաղցած} գայլեր. Քե՞զ ինչ. չե՞ն " արք սեւ

ստահարուած, ողորմելի, աղքատ, մերկ եւ {քաղցած} Հայը, ոչ միայն ճնշուած օտարներից եւ բա

է, որ հաւան չէ իմ հացին: Դէ սատկեցէք {քաղցած}: Անգլիան իր կառավարութեան ստգտանուած ձ

տեսանել ( նորա մանուկներն եւս շատ անգամ {քաղցած} են քնում). նորա երեսից ո՛չ մի մարդ կա

։ Եթէ այսքան եւս չլինի, ասե՞ս որ պիտեր {քաղցած} մեռանել: Ինչ է իմ ստացածս եկեղեցուց,

արէ իր անձը ու չպաղի սատկած ձուկի պէս, {քաղցածը} էլ համին չի նայիլ միայն թէ ուտելիք գտնէ

։ Կասկած չ'կայ թէ նա կը մեռանէր այնտեղ {քաղցածութենից}, եթէ չ'գտանէին նորան մի աղբիւրի մօտ կի

միայն զարթում են նորա մէջ միւս հոգեկան {քաղցերը} կամ ցանկութիւնքը, որոնց շատը դեռ անծան

յիմարութեամբ, կա՛մ իւր արծաթսիրութեան {քաղցը} լցուցանելու համար, օգուտ քաղելով առաջե

ով՝ կշտանում է մեր հոգու գեղասիրութեան {քաղցը}, բայց ոչ պէտքերի քաղցը, եւ ամեն բանից

ւ գեղասիրութեան քաղցը, բայց ոչ պէտքերի {քաղցը}, եւ ամեն բանից առաջ եթէ մենք պէտքի քաղ

ղցը, եւ ամեն բանից առաջ եթէ մենք պէտքի {քաղցը} չկշտացնենք, մեր գոյութեան հաւասարակշիռ

ւին Թէ յագենա՜ս շրթնալից, Արտահոսման {քաղցըր} ժամին ` Ոհ, յիշի՜ր ինձ, յիշի՜ր ինձ:

եան առ Ձեզ ի 6-էն Յուլիսի համարաւ 370, {քաղցի} պարտականութիւն համարեցի ինձ յանդիման լի

դրած ու Հայոց զաւակը, հոգեւոր սովից եւ {քաղցից} միանգամայն կիսամեռ ընկած, իւր խաւար շր

մեր դարի աղաղակող պահանջները եւ մտավոր {քաղցից} մեռնող հայ երիտասարդությանը: Ռուսաստան

ւցանէին զսիրտ մեր, այլ թագուցանել զայս {քաղցկեղ}, որ ճարակէ եւ զառողջ մարմին ազգին, չէ

ր կարծիքով այդ գործին աւելի պատշաճ էր " {Քաղցկեղ} Հայաստանի " անուն ունենալ, քան թէ կապո

չէ, մեղադրիր, եղբայր, ինձ համար շատ {քաղցր} է լսել բարեկամի մեղադրությունը, քան թե

եթե ծովը եւս հաջողե: Մնաս բարյավ, {քաղցր} տեսություն: Միշտ քո Մ. Նալբանդյանց

երն ավելի քան սահմանափակ էին, բայց այն {քաղցր} բերկրանքն ավելի լայն պայմաններում էլ այ

շանթերը: Աթենասը շնորհալի կերպով, {քաղցր} ժպիտը շրթունքների վերայ՝ պատասխանում է

հարստահարուած լինելով, չկարողանար այս {քաղցր} լուծը յանձն առնուլ: Ի՛նչ է պատճառը, ո

թարմ տերեւները, որ մի երկու ամիս յառաջ {քաղցր} հովանի էին մեր համար այրող արեւի երեսից

Սոֆիա դուստրը, որ, ֆօրտօպիանօն այնպէս {քաղցր} ածելով, Տրովատօրի ուվերտիւրը զմայլեցնո

ոխանցական միջոց էր կոշտ խստութենից դէպի {քաղցր} մեղմութիւն: Բայց այս մխիթարութիւնը

ած մի ծառի տակ։ Առաջեւիցս վազում էր մի {քաղցր} եւ պայծառ վտակ: Տեսայ, որ գալիս է հեռ

ՍԻՐՈՎ ՆՈՒԻՐՈԻՄ Է ՀԵՂԻՆԱԿԸ ԻՄ {ՔԱՂՑՐ} ԵՂԲԱՐՔ Կենդանութեան նուիրուա

ում են այսպէս: Սոցա վիճակից աւելի {քաղցր} չէ այն մանր վաճառականների վիճակը, որ ն

իմ են, պիտի որ կատարելագործուին: {Քաղցր} է մեզ յուսալ, որ արգոյ դերասանք, նոյն

՝ ես հարուստ եմ գերապանծ: {Քաղցր} ու դառը խառնուած է այն ջրումը անբաժան,

ում են մեր օդը, Չգիտեն, որ անչափ {քաղցր} է՝ մրրկից յետ զեփիւռը, Խաւար օր

սրտում Նորա երկու կեղծաւոր եւ կամ {քաղցր} խօսքերը Կը զօշոտեն մեր աչքը, կը

մ է. Աշխատասէրը. Արեւծագին {քաղցր} քնով Քնում է ծոյլը: Կը գան

այ մազերը, Բերնի վերայ ծաղկում է {քաղցր} ժպիտ: Երգ երգելով, նա կտաւ

շեցնում. Բայց նոքա ոչ միշտ {Քաղցր} են ինձ հետ, Այլ շատ այն է որ `

երի ձեռքում։ Այդ խօսքերի վերայ ինձ {քաղցր} եղաւ դուրս տալ Եւժէն Սիւ Պարոնի " Թափառ

րող էր քաղել նոցանից օգտաւէտ ուսումն եւ {քաղցր}, ազնիւ զբօսանք։ Այդ խորհրդով տպած եւր

ղութիւն ապագայ աշխատութենների մէջ։ {Քաղցր} պարտականութիւն կը համարենք մեզ Հիւսիսափ

անցուցի Փարիզի մէջ: Բայց, աւա՜ղ, այն {քաղցր} օրերը անհետ կորան մշտնջենաւորութեան ովկ

որք ի գործատան մէջ: Շերամապահ Ինձ {քաղցր} է ասել, գոչեց նա, մի քանի խօսք այն եռ

ուող եւ մահ սպանող, ամենի՛ երախտաւոր, {քաղցր} եւ շա՛տ ողորմած։ Եւ այս բոլորը մեր

ւր եւ պիրկ կապով կապուած լինելով Տիրոջդ {քաղցր} եւ ախորժելի սիրով, որի անուշութեան համ

ն յաւիտենական քնով հանգստացած։  {Քաղցր} պարտականութիւն կը համարենք մեզ հրատարակ

եւ շատ պարապած լինէր առանձին գործերով, {քաղցր} հաճութեամբ սովոր էր մտածել ազատ րոպէներ

՝ բոլոր ընկերութիւնը ոգեւորուած էր նորա {քաղցր} եւ բարի յիշատակովը։ Այս միջոցին, ն

ենական գրաւական մեր բարեկամութեանը։ Քո {քաղցր} յիշատակը ապրելու է մեր սրտում, քանի սա

ու ճիռ։ - Ճռաքաղ արեցէք, մնացորդը {քաղցր} է լինում, ասում է առակը, գոնէ այդ չնչ

ումս է... Շաքարեանցի ականջին շատ {քաղցր} եկաւ ոսկու ձայնը, վասն որոյ վերջին անգ

ստակն է դա, այդ պատճառով եւս ինձ աւելի {քաղցր} է նայել դորա վերայ, քան թէ մի այլ մարդ

մարդու: Միթէ՞ չգիտես, որ ծնողին աւելի {քաղցր} է իւր զաւակը, քան թէ մի օտարին: Գիտե՞

եթէ ոչ միշտ, գոնէ շատ անգամ, այսպիսի {քաղցր} րոպէները ընդհատւում են այդ րոպէների բնա

ռով այս արգոյ հիւրերը եւս զրկուեցան այդ {քաղցր} երգի վայելքից, որ շատ գեղեցիկ երգում է

նչ ջուր յաւելացնէ վերան. պատճառը, շատ {քաղցր} էր: - Իմը քաղցր չէ, - ասաց Թիւթիւնճ

րան. պատճառը, շատ քաղցր էր: - Իմը {քաղցր} չէ, - ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - ուրեմն ե

ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - ուրեմն եւ քոնը {քաղցր} չէ: Մանուշակը երկուքի մէջ եւս հաւասար

իկ, երբ մտածեց, թէ արդարեւ գիտութեամբ {քաղցր} էր շինել Շահումեանցի թէյը: Բայց Շահում

, թէ ատամները ցաւում էին, եւ չէր կարող {քաղցր} բան գործ ածել: - Այդ ուրիշ բան է, -

րոզը: Ես ինքս գիտեմ, որ ամուսնութիւնը {քաղցր} չէ, եթէ չէ հաստատուած ամուսինների սիրո

րիորդներից մեծը վեր կացաւ տեղից եւ ասաց {քաղցր} եւ ներդաշնակ ձայնով. - Քուրիկնե՛ր,

որանից յետոյ սկսեցին նոքա բոլորը միասին {քաղցր} եւ զմայլեցուցիչ երգեցողութիւն: Լուսաբա

. վասն մեր, հայրենակցացս պարոն Էմինայ {քաղցր} էր տեսանել զբանասիրական քննութենէ ( ոչ

գրէ նորան մի նամակ, եւ ինչքան կարելի է {քաղցր} ոճով "։ Կնճռադէմ քարոզիչը թելադրեց գրո

ճռադէմ քարոզիչը թելադրեց գրողին փոխանակ {քաղցր} խօսքերի այնպիսի բառեր, որոնցից թափում

թէ ե՛րբ լինելու էր դոյն այդ ազատութեան {քաղցր} պտուղները ճաշակել: Պատասխանում էր արգո

ացինք միջին դարերի խաւարին, չենք կարող {քաղցր} յիշատակ ունենալ նոցայ մասին նայելով մեր

մ է նա Սօսին, Անոյշի բերնով: Շատ {քաղցր} է գալիս մեր ականջին, երբ լսում ենք հայ

անից, նորա զովարար շուքից եւ տերեւների {քաղցր} խշխշոցից: Բայց այդ ունայն երկիւղ

վի երիտասարդությունը համարում եմ Եղիշեի {քաղցրախոս} Վարդանանց պատերազմի նկարագրությունը:

ային ողջույն չեմ գրում, որովհետեւ նա " {քաղցրախոսություն} " չի սիրում. միայն շնորհակալություն եմ

ոխանակ "... Հնչեց ահա քնար {քաղցրախօս}, Շարժեց երկինք ու գետին, Ար

օրինակ՝ փշատը, որ Հայաստանում տալիս է {քաղցրահամ} պտուղ։ Այդ ծառը, տնկուելով հարաւային

մէջ, որպիսի է Ռոստովը: Ջուրը նոյնպէս {քաղցրահամ} եւ մաքուր, որ հոսում է մի ապառաժից, ո

մլել նորանց, ձեր ձեռքով պատրաստելով մի {քաղցրահամ} խմելիք - Ձեր մռայլութիւն, դժբաղդու

սի ` Եւ Գրիգորին տօնեցինք: Եւ մեղեդին {քաղցրաձայն} Սերովբէից քո անտես ` Եղաւ զուարթ երգակ

եգուշակ օրից, երբ ընթերցասիրում էի ձեր {քաղցրաճաշակ} եւ ճշմարտս. քարոզ յիշատակարանները, որ

էլ չեն ման ածում, բալքի աստուծոյ սիրտը {քաղցրանայ} վրըներս, մի լիս ու ճար անի ": Սորանից

բեմն Իսրայէլ դառնայր մտօք յԵգիպտոս, եւ {քաղցրանային} ՚ի քիմս նորա սոխն եւ խստորն առաւել քան

ած մարդկան մէջից: Աստուած քո դատաստանը {քաղցրացնէ}, Ստեփաննոս վարժապետ, յիրաւի՛, եթէ դո

զատ շունչ առնուլ, նախախնամութեան ձեռքը {քաղցրացնում} էր աշխարհի մի հեռաւոր մաuնում - Հնդկաստ

մարդկային ազգին, նման է օպիումից շինած {քաղցրեղէնին}, որ դայեակները ( Ասիացոց մէջ) սովո՛ր

թակայ ես հողմերի, Արշալուսոյ եթէ {քաղցրիկ} ` ցօղը քեզի փաղաքշեց, Միւս օրն ահ

ւէր կը տամ, որ առաւօտ, երեկոյ Փչէ {քաղցրիկ}, ցօղէ ցօղը, որ միշտ մնայ հով ու զով.

ստոյգ չեն իմ կարծածները, դո՛ւ, Տէ՛ր, {քաղցրութեամբ}, բանի տեղ չդնելով, ներէ՛ ինձ որպէս մի

մրեցուցիչ հիւթի մէջ, որպէսզի մանուկը, {քաղցրութեամբ} խաբուելով, յօժարի ընդունել։ Մեր ասածի

ամնաւոր պարիսպները եւ գոթական տաճարները {քաղցրութեամբ} յիշել միջին դարերը, եթէ միայն կարող էի

լ մեծի ցրտութեան, յետ մշտագարուն օդոցն {քաղցրութեան} Իտալիոյ աշխարհին: Յաւուր տօնի ծննդե

հինօրեայ երախտագէտ բարեկամ զրկէ ինձ իւր {քաղցրութեան} շառաւիղներից, ապա լա՛ւ իմացիր, որ այն

ասու աւետարանի, իսկ Սարգիս վարդապետ առ {քաղցրութեան} բանիցն եւ խորին ուղղամտութեան Շնորհալի

յլն, սքանչանան եւ հրճուին զճաշակ առեալ {քաղցրութեան} լեզուին, որ փոքր մի ազնիւ էր քան զհասա

, շատ անգամ " ըստ քաջութեան " կամ " ըստ {քաղցրութեան} " ասելու տեղ, ասում է կամ լոկ " քաջութ

լ երեխաներին՝ քնեցնելու համար, բայց՝ {քաղցրութիւն} խառնելով այդ թմրեցուցիչ հիւթի մէջ, որպ

րն է, երբեք ճաշակելու չէր երջանկութեան {քաղցրութիւնը}: - Ինչու այդպէս խիստ պատժում է Նախ

ձեր ընտանիքը ճաշակելու չէր երջանկութեան {քաղցրութիւնը}: Ուր չէ խոստովանւում մարդկային հաւասար

ոքրիկ արծաթի դրգալով թէյը խմելով, նորա {քաղցրութիւնը} փորձելու համար. բայց երբ խմեց, խնդրեց

ղ, ասում է կամ լոկ " քաջութիւնով ", " {քաղցրութիւնով} " կամ " իր քաղցրութիւնով ", " իր քաջու

ութիւնով ", " քաղցրութիւնով " կամ " իր {քաղցրութիւնով} ", " իր քաջութիւնով " եւ այլն, իսկ թէ

այս բաները կորած չեն դեռեւս, որ եթե ոչ {քաղցրությամբ}, գոնե դատաստանով ձեռք բերելու հնար լին

ղքատներին, էս լաւ ա հլա խէր ա ըլնում. {քաղքումն} ամէն բանն էլ փողով ա, գեղըցուն էլ ունի

րանցն իրանց ա հասնում. աղպե՛ր, դուք, {քաղքցիք} էք, որդ առուտուրի էք, որդ փէշակի, մ

ի եւ թոռն, որ իւրեանց անունը յայտնելով {Քամ}, Քանան եւ Նեբրովթ, յայտնեցին եւս, որ

ւած կոյս արտը այն... Սիրահոսան բաժակն {քամած} Կպչում է նա ամուր ` կոյսին, Մկանները

րօտը, ասելով այս խօսքերը, դարձուց իւր {քամակը} սատանային եւ վեր բարձրացնելով պոչը, ցո

ած հայերէն, անցաւ դէպի եկեղեցու սեղանի {քամակը}, այսինքն, արեւելեան կողմը. այստեղ տե

ւելեան փոքրիկ դռնակը, եւ երթեւեկ առնել {քամակի} կողմից շուրջանակի, յատակը փոխել, պատե

ի քամակից դուրս գալով, կանգնեցաւ կառքի {քամակի} անիւների վերայ, երկու հարուած տուեց Հե

, պատճառ, որ դոքա հին եւ մեռյալ լեզվի {քամակից} գնալով, կարծում են թե կարող են մի մոգա

անում է եսականությունը եւ անձնական շահի {քամակից} գնալը, որ հայրենիքի փրկությունը, ազատ

ր, ճերմակ, թաց մազերով, լուացող կինը {քամակից} ": Բ. Մայիսի 1: Մտածում եմ

եւում է իւր գահի վերայ լուսափայլ ամպերի {քամակից}: Ամպերը կամաց կամաց ցրուեցան, եւ տեսա

ծ մանուկին: Մարդ ուղարկելով մանկաբարձի {քամակից}, հրաւիրում է իւր մօտ եւ, յայտնելով հա

ւրեանց չպատկանած իրաւունքը ձեռք բերելու {քամակից}: - Ո՛ղջ լինիս, - պատասխանեցի ես,

ւածում ազդու հոգու խօսքերը, մինը միւսի {քամակից}, կայծակի նման թափուելով դիմացը կանգնած

րի հետ՝ հրամայելով ինձ եւս ելանել նորա {քամակից}: Երբ ոտքս դուրս կոխեցի շեմքից, եր

րդ եւ սերտած բառեր, որ շարել է միմեանց {քամակից} ։ Մինը հարցանէ, թէ Հայոց պատմութեան ո՞

: Փարիզից ստացած նամակներս միմեանց {քամակից} հաւաստում են, թէ յարգի Ամբրոսիոս եւ Խո

ուրդը լինէր գնալ օգտի եւ շահաստացութեան {քամակից}, եթէ մեր ցանկութիւնը լինէր սուրբ համար

էի միւս անգամ գնալ այնտեղ այդքան արծաթի {քամակից}: Տղան հանում է եւ տալիս է իւր բոլո

ռականութիւնը: Բայց արի տես, որ, մեծի {քամակից} գնալով, կարող ենք եւ փոքրը կորուստնել

հ, որքան թշուառութիւնք, որ մինը միւսի {քամակից} յաջորդում են մեր անմիաբանութենից եւ միմ

ն ու գործ թողած, ընկնում են այդ վէճերի {քամակից}: Օտարոտի են Ձեզ իմ խօսքերը, այնպէս չէ

ց մի քանի ամիս յառաջ, հարուած հարուածի {քամակից} ընդունում էր հիւսիսային Ամերիկան:

ց, անտուն եւ անտէր: Բողոք բողոքի {քամակից}, որի՞ ընդդէմ, ո՛վ ինչ կարող է առնել:

ամենայն տեղ ստորագրութիւն ստորագրութեան {քամակից} ՝ այդ աղքատներուն օգնելու համար։ Նոյնի

ան այս անգամ: Եւ ահա ժողով ժողովի {քամակից}, խորհուրդ խորհուրդի քամակից, ինչպէ՛ս

ղով ժողովի քամակից, խորհուրդ խորհուրդի {քամակից}, ինչպէ՛ս լուծել, որ ազնուականութիւնը

ւիլ, երբ առաջարկութիւնք առաջարկութեանց {քամակից} հասնում են նորան, թողուլ այս աշխարհի թ

արողանային գնալ բարոյականի եւ իմացականի {քամակից}, ըստ որում հոգին առանց մարմնի չէ կարող

: Նա գիտէ, որ սովորաբար փոթորիկի {քամակից} ` Դուրս է գալիս երկնից դշխոյն խաւ

ւն ոճերը, եթէ չէ կարելի նորում միմեանց {քամակից} շարել ասիական փքուռոյց հռետորութեամբ նո

րայ։ Հասարակութիւնը, շատ անգամ ձեւերի {քամակից} վազելով, հագուստ եւ զարդարանք որոնելով

ինի հետ, երբ զիջողութիւնք զիջողութեանց {քամակից} որպէս մի աքցանով քաշում հանում էր թագի

՛ց՝ խաղալու ժամանակ ձեր արկանելին ձեր {քամակից} տանելով։ Եւ ձեր օրհնեալ մայրը եւ Անոյշ

ող չլինի ձեր մէջ "։ Եւ իսկո՛յն, սորա {քամակից}, թէ " ո՛վ որ պոռնի՛կ է, կամ պի՛ղծ, կ

ա՛ն էր, որ իմանայիր. ես լսեցի, որ իս {քամակից} ասում էին, թէ " ես վանքում բան չունէի

ալիս եւ Յայսմաւուրքի սեպտեմբ. 9. սորա {քամակից} հետեւում է եւ մէկ եւ այլն։ Մեզ թւում է

չ բան էր, որ Փարպեցին տանում էր Վահանի {քամակից}, խաղալու ժամանակ։ § 27. Բնագիրը.

առաջ շարժուեցաւ դէպի մեր եկեղեցին. որի {քամակից} լուռ եւ տխուր հանդիսաւորութեամբ հետեւու

Աստարօտը սկսեց փախչել, սատանան նորա {քամակից}: Միւս դեւերը, որ ներկայ էին հանդիսին

ելու մասին: Սատանան վազում էր Աստարօտի {քամակից}, բայց ապստամբութեան արհի նախագահը, իս

եզ նման խելքերը կորուսած ընկել էին ձեւի {քամակից}, անփոյթ առնելով իրի կորուստը. ժամանակ

յառաջ գնում էին հետեւակ դեւերը, նոցայ {քամակից} ` ձիաւոր ասպետները, ձեռքերին բռնած այն

, որովհետեւ միտքս թռչում էր այն աղջկայ {քամակից}, ամենեւին մեքենաբար պատասխանում էի մի

էջ ման գալու ժամանակ, յանկարծ, ծառերի {քամակից} տեսանում եմ այդ աղջիկը, որ կանգնած, կ

երգարանը։ Մի մարդ, այսօր առաւօտ, ձեր {քամակից} ներս մտաւ մեր տուն, լաւ որ Մարիամը տան

տական էր հնազանդուիլ նորան եւ գնալ նորա {քամակից}: Միթէ՞ այս անբնական գործողութեան հետեւ

ոյ, վազեց իւր ննջարանը եւ շուտով փակեց {քամակից} իւր դուռը, ամրացնելով նորան փոքրիկ երկ

արհների մէջ, միւս կողմից՝ իսկոյն նոցա {քամակից} կրակը եւ երկաթը բարձրացնում էին պապական

լքի հզօր իշխանները։ Կոնդակ կոնդակի {քամակից} դուրս էին գալիս ընդդէմ այս քարոզիչներին

, ծպտեալ կերպարանքով ման էին գալիս նորա {քամակից} եւ գտանւում էին նորա աշակերտների համարո

ց, խուզարկու ատեանը սկսեց հետեւել նոցա {քամակից} ։ Դոմինիկեան աբեղաները, նախանձելով Իգն

քատութեան ուխտը, որ իսկոյն գնացին նորա {քամակից} հիւանդանոցները եւ սկսեցին ապրել մուրացկ

հոգին անտեսանելի կերպով հետեւում է նոցա {քամակից} եւ աստիճան առ աստիճան չորացնում է այն հ

ին վախճանեցաւ Սիկստոս V-ը։ Շուտով նորա {քամակից} մեռաւ եւ Գրիգոր XIV-ը, որ անցել էր Պապ

աւ թագնուած տեղից, այսինքն՝ վարագուրի {քամակից}, ուր կանգնած լինելով՝ անտեսանելի էր թ

Այս միջոցին Րաւալեակ աբեղայն, անկիւնի {քամակից} դուրս գալով, կանգնեցաւ կառքի քամակի ան

նորան Ապարանցիք։ Մի շաբաթ է, որ նորա {քամակից} ման են գալիս Աշտարակի տղաքը, տեսնում ե

( վերջահոլով տրականն էլ պակաս չէ) իրար {քամակից} են գալիս։ Իսկ միավանկ կամ քիչ վանկով բ

ւմ եմ ձեզ, քանի որ դուք այդ վսեմ ոճերի {քամակից} գնաք, միշտ անպակաս պիտի լինին ձեր գլխի

տութեամբ միայն գլխաւոր եւ խոշոր գոյների {քամակից} գնալով՝ կէս գոյները կամ կէս ստուերները

անգամ երկու աներեւոյթ եղանակներ միմեանց {քամակից} են գալիս, եթէ բնական աներեւոյթ եղանակի

լով նորա իւրաքանչիւր գլխաւոր մոմենտների {քամակից} մինչեւ այն կէտը, ուր անհատի կազմուածքը

նորան ապարանցիք: Մի շաբաթ է, որ նորա {քամակից} ման են գալիս աշտարակցի տղաքը ․ տեսնում

ուսաւորիչը թողած գնանք մի սուրբ Հելմոսի {քամակից}, որին բնաւ մեր եկեղեցին չէ ճանաչում:

ցորդ տեսնելու ժամանակ վազել թագաւորների {քամակից}. ազգը մինչեւ թագաւորութեան հասնելը, ս

, այնպէս, որ մարդ չէ իմանում, թէ ո՞րի {քամակից} գնայ եւ ո՛րը ցոյց տայ: Մենք կ՚աշխատենք

անաչէ, որ յետոյ համոզուի եւ գնա՛յ նոցա {քամակից}: Առանց սոցա ոչ միայն չեղած օգտակարը չէ

ւմ էին եւ իրենց դատապարտութեան վճիռն էլ {քամակիցը} տալիս, որ ունայնացնում էր " Հիւսիսափայ

, լեզո՞ւ, ա՛հ, աչքդ լոյս, ես էլ դորա {քամակիցն} եմ. ո՞ւր է։ " Ուրեմն մեր ազգը անլեզո՞

ւց փրկէ՛ ինձ ", նոքա ընկան այնուհետեւ {քամակիցս}, իմ գնացքը խափանեցին եւ վրայ հասնելով

ացայ կեանքս ազատել: Մի աբեղայ ընկել էր {քամակիցս} սուրբ ջրի մշտիկը ձեռքին. բոլոր Բոլոնիա

կարող հրապուրել. բայց դու ընկար թէ չէ {քամակներից}, իսկոյն ամուսնացուցիր. փոքր ժամանակից

աբեղայք կամ այլ մարդիկ սովոր էին գրքերի {քամակներում} գրել, եւ մեք կարծում ենք, թէ Էջմիածնի

կարդալ: Բուբանդուսը դարձաւ դէպի նա {քամակով} եւ գլուխ տուեց մինչեւ ի գօտին: Երկրի տ

իս ամսում վարսավիրայ Յովհաննէսի խանութի {քամակում} գտանուած ահագին փոսը լցւում է մարդու ար

ոլոր կեանքում միշտ գտանուել է վարագուրի {քամակում} եւ իւր հսկայական գիտութեան ապացոյցքը գր

վ, շատ հող ունեցող ազնուականը ունի իւր {քամակում} շատ ֆերմեր, հետեւաբար եւ շատ ժողովուրդ

րացնել այս ճակատագրական վարագոյրը, որի {քամակում} կանգնած է Ռուսիոյ սոսկավիթխար ապագան,

դը միտք է արել, որ Փարպեցու Պատմութեան {քամակում} դնէ եւ նորա այս Թուղթը, որ, մորմոքուե

ը գտել է այս Թուղթը Փարպեցու Պատմութեան {քամակում} ։ Յառաջաբանը տալիս է մեզ մի քանի տեղ

անգամ չթողնելով, եւ ընկաւ ճարտարապետի {քամակում} յատակի վերայ: Ճարտարապետը ժպտեցաւ, գլ

ուող ձայն արձակելով, անյայտացաւ ծառերի {քամակում}: Շատ որոնեցի նորան անտառի մէջ, այնուա

Թիւթիւնճի-օղլուից, որ կանգնած էր նորա {քամակում}, շատ սիրել էր նորան, այդպէս պարզ սրտո

բանդուսը, բուի թեւից գրիչը դրած ականջի {քամակումը}, թեւերի տակին սեւ թղթակիր ապականուած թ

եւս է այժմ, քառորդ ժամից յետոյ կը լինի {քամակումս}, որի մասին, շնորհ ունիմ տեղեկութիւն տ

ելու էր, իսկ աղջիկը ընդունելու չէր այս {քամահրանքը} այն խօսակցութեան վերայ. այս պատճառով մ

Նա հարազատ նախահօրն, Ծերոյն {Քամայ} նոյածնի, Խայտառակեաց զիւր զհայր

Անդաստան ընդ երթեւեկն... {Քամեալ} զբաժակ սիրահոսան Իբրեւ զերկաթ ի մա

դարերով ծծել է մեր խղճալի ազգի արիւնը, {քամել} է նորա վերջին ոյժը եւ, շինելով նորան մ

աղխոյն, զոր պատրաստեն սուտ ազգասէրք, {քամել} գինի անոյշ եւ զուարթարար, ուսցին ինքեա

զայս ողբալին Հայաստան եւ իսկոյն լռեաց՝ {քամելով} յաչաց իւրոց զշիթս արտասուաց ": Այս

իվ իմաց կուտամ իրեն, եւ ինքս ալ կերթամ {քամեռսկի} սուտը, ամեն նավը բոտրադ կանեմ, որ պաշ

ն էր մարդկութեանը իւր անմեղ արիւնը, որ {քամեց} Գողգոթայի վերայ՝ մարդկութեան կեղտը լու

յլ է, բայց հազը եւ կուրծքիս ցաւը իսպառ {քամեց} ուժս. տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[

ցաւ նոր թոքերից, որ խլեց նորա ձայնը եւ {քամեց} վերջին զօրութիւնքը։ Փետրուարի 16ին

էր իւր նախկին աշխոյժը. հեշտախտ կեանքը {քամեց} նորան։ Գիշերային թատրոնական խաղարկութի

ութիւնքը, որ շարունակ 50 տարի ոչ միայն {քամեցին} Ֆրանսիոյ արիւնը եւ հոգին, ոչ միայն իրը

են իմ տրտմութիւնս: Մեր ոխերիմ թշնամիքը {քամեցին} մեր վերայ իւրեանց դառնութեան մրուրը, ե

էկ գիշեր աստխին թիր լուսանայ նէ, լատով {քամէ}, ջուր խմէ: ի ձեռն եղբօր իմոյ

որդութիւնս այս, ծանր յոյժ եւ տաղտուկ, {քամէ} զվերջին իմ զոյժ: Խնդրելով հաւատալ

ր եւ ցան ընդ համատարած մակերեւոյթ երկրի {քամէ} զմրուր բաղդին, զոր խառնեցին նախնիք նոր

մ էր իւրեանցից. բացի սորանից, ծերունի {Քամը} թոյլտւություն խնդրեց սատանայից մի արձակ

արելի լինէր միմեանց երես տեսանել: {Քամը}, որ թոյլտւություն էր ստացել տէր սատանա

ցողութեամբ կարկամւում էին: Ծերունի {Քամը}, ծայրագոյն Բրամինի նախահայրը, որ կանգ

րանիցդ, ամէ՛ն: Երբ որ աւարտել էր {Քամը} իւր ճառը, Քանանը եւ Նեբրովթը Կայէնի աղ

ւանի մէջ, ուր բնակւում է նորա նախահայր {Քամը}, արժանի՛ զաւակ արժանի հօր. գնա՛, որդ

, կարող էի բաց օդում ավելի մնալ, բայց {քամի} էր ու հետեւելով առածին, թե՝ " լավից ք

րպեսզի վերջինս փակե պատուհանը, որտեղից {քամի} էր փչում, բայց մի՞թե Պուասսոնը պակաս ի

որպէս ձայն բարբառոյ յանապատի, որպէս մի {քամի}, որի ուստի գալը եւ ուր գնալը չկամի նա

նք մի անգամ արուեստակեալ տաղաչափութեամբ {քամի} են փչել եւ լրբութեամբ Շեքսպիրի կամ Շիլլ

ր չպակասեցան բերանաբաց փիլիսոփաներ, որ {քամի} կուլ տալով իդէա քարոզեցին, առանց այդ ս

նալով բարձրացրել էին մի թանձր փոշի, որ {քամի} չլինելուց բաւական երկար մնում էր օդի մէ

ելքդ գլուխդ հաւաքիր, աչքդ բաց եւ տունդ {քամիին} բացած լոկ գաղափարների ետեւից ման մի գար

ների վերայ, եթէ խաղաղ էր եղանակը, եթէ {քամին} չէր ցրւում, այն գազը, որ բաժանուելով

ծառաստանը: Պայծառ էր գիշերը, զովարար {քամին} մխիթարում էր արեւից տանջուած ծառերի տեր

Մի՛ մոռանար, յիշի՜ր ինձ: Եթէ սիրոյ {քամին} սաստիկ, Կո՜յս, գլորէ քեզ գետին, Եւ

աղկի պէս ծաղկում է. փչում է նորա վերայ {քամին}, եւ ահա չկար. չէր երեւում եւ նորա տեղ

, ցոյց է տալիս, թէ ո՛ր կողմից փչում էր {քամին}: Երեւակայելով ձեզ մի այնպիսի դեւի

ս թէ, ուրախակից էր լինում ինձ. մեղմիկ {քամին} ողջունում էր ծառերի ամէն մի տերեւը, այ

՛վ, բարո՛վ, պ. Մանթուխեանց. այս ո՞ր {քամին} փչեց քեզ մեր մօտ, այս րոպէիս խօսում էի

ն արեւը խոնարհւում էր դէպի մուտ: Թեթեւ {քամին}, խաղալով ծառերի տերեւների հետ, պատճառ

մ էր միայն անշունչ բնութիւնը. այնտեղ, {քամին} միայն, որոտը, է նշանակեալ ժամերում,

անում է եւ զարգացնում է շատ սերմեր, որ {քամին} բերել էր քո հողի մէջ, իսկ սերմերը կարո

: Անձրեւը կտրած էր բոլորովին, խաղաղ {քամին}, որ հազիւ թէ շարժեցնում էր ծառի ամենաթ

կացնի տակ։ Շատերի մոխիրը ցրուեց տարաւ {քամին} էշաֆոտների վերայից, մինչ պապականութիւն

ռաջին անմարդաբնակ կղզու վերայ։ Հակառակ {քամին}, որ մղեց տարաւ նորանց մինչեւ Կիպրոս կղ

վ չգիտէ Էջմիածնի " Լուսաւորչու " ասուած {քամին}, որ ամառները ամէն իրիկուն արեւը մտնելո

ճանին, ստուգապէս կարելի է ընդունել այդ {քամին} որպէս երկնային պարգեւ: Ես ինքս, Էջմիա

վազել դէպի դաշտը, պատճառելով այն ախորժ {քամին}: Այդ քամու ուժը միշտ համեմատ է ջերմութ

րմութիւնը ցերեկը, այնքան ուժով կը լինի {քամին} իրիկնապահին: Շատ ծովահայեաց քաղաքներ ո

ւթիւնին. " ասածս սարին, քարին դիպչի, {քամին} տանի... քո գլուխը որ կայ, սար ա, ա

ինչեր է խօսում. անծանօթ մարդ է գտել, {քամիներ} է փչում: Դա ո՛չ մի ժամանակ որդի չէ մու

ր, թէ այս ինչ անծանօթ մարդը բազմարդիւն {քամիներ} է փչել, ետ ու առաջ չնայելով. միեւնոյն

մ երբ երկար ժամանակ փչում էին արեւելեան {քամիները}, որովհետեւ խափան է լինում մինչեւ անգամ

դիմություն է ծովագնացության համար զորեղ {քամիների} ժամանակ: Այդպիսի մուշտակի օգնությամբ ն

փորձում է արեւմտեան խոնաւ եւ խառնափնդոր {քամիների} յարձակմունքը: Մի քանի տարի է, որ

ւրտ եւ խոնաւ եղանակները իւրեանց անախորժ {քամիներով} սկսեցին մռայլել սիրտը։ Երկինքը ասես թէ

ն ցանկանում արդյոք նրանք եւ ա՛յդ փողերը {քամու} բերանը տալ՝ եկեղեցական կապիտալների օրի

Իհարկե, նման հյուծախտի դեպքում կարմիր {քամու} բորբոքը կարող էր հասցնել օրհասական վախճ

առայ ձեռքս, այդ սաղմոսի թերթերը ճղելով {քամու} նման վազեցի մինչեւ ի վերջը: Հետ այնորի

աշտը, պատճառելով այն ախորժ քամին: Այդ {քամու} ուժը միշտ համեմատ է ջերմութեան աստիճանի

րոպական մարդկութեան ոյժը եւ զօրութիւնքը {քամուեցան} խաչակիր արշաւանքներից, ասպետները ընկան

ռօտ տեղեկութիւն տալ միայն " Լուսաւորչու {քամուն} ": Մենք հասած ենք մեր նպատակին:

փոշտով եւ խնդրել եմ պ. Սաղաթել Դավթյան {Քայալյանից} եւ հույս ունիմ, որ նա եւս յուր ազգասիր

հետեւյալ պարոններին. Հայրապետյանցին, {Քայալյանցին}, Խլթճյանցին, Պոպովին եւ այլոց, որ մե

աւառների մէջ, այսինքն՝ իւր անուանաբեկ {Քայիմէն}, իւր սնանկութեան դրօշակը տարածելով գաւ

ված: Եթե քիմիան ու մանրադիտակը մի քանի {քայլ} եւս առաջ գնային, այն ժամանակ հենց միայ

մէջ անցուցանելով օրերս, ամենայն օր մի {քայլ} մօտենալով գերեզմանի բերանին, աչքս՝ դո

ը եւ այս ծանրակշիռ խնդրի համար մի երկու {քայլ} խոտորիլ մեր ուղիղ ճանապարհից: Այս պատճ

ն ի լոյս փութա գիտութեան, Յաջող ի {քայլ} զճեմ առնուլ ի լուսեղէն ի կամար, Ի

րի մասին խօսք բանալ. ըստ որում, որքան {քայլ}, այնքան շահաստացութիւն: Բայց ճշմարիտը

խլապատ կերպարանք: Այս կերպարանքը երկու {քայլ} յառաջ սողալով դէպի խօսողքը, յետ գնաց յ

ով դէպի խօսողքը, յետ գնաց յանկարծ երեք {քայլ}: Պ. Յովնաթանեանցը չտեսաւ եւ չնկատեց ա

ւ նա յառաջ եկաւ ոտքի մատների վերայ երեք {քայլ}: Նորա այդ երեք քայլափոխութիւնը կատարու

վերին աստիճանի ամբոխմունքը: Նա մի քանի {քայլ} առաջ եկաւ եղբօր առաջեւ եւ ընդհատուած խօ

րթ, բայց խիստ եւ կամակոր մարդը, որ մի {քայլ} եւս չէր փոխում առանց Յիսուսեանների կամք

պ. Սըվաճեան, Մեղուն մի նոր {քայլ} կատարեց ազգային յառաջադիմութեան հանդիսո

անհատների աճելութիւնը եւ սորա օրէնքը, {քայլ} առ քայլ երթալով նորա իւրաքանչիւր գլխաւո

րի աճելութիւնը եւ սորա օրէնքը, քայլ առ {քայլ} երթալով նորա իւրաքանչիւր գլխաւոր մոմենտ

ղում բարոյական անախորժությունքը ամենայն {քայլափոխ}.... Բժիշկը ինձ պատվիրում է սաստիկ խ

խիստ բարոյականութեան սկիզբը: Մի՛թէ մի {քայլափոխ} չէ դէպի լուսաւորութիւն, եթէ սորա պաշտպ

իւր խոստմունքը: Ազատ գրատպութիւնը մեծ {քայլափոխ} է դէպի յառաջադիմութիւն, եւ ամենայն մար

ւրախութիւնը, ըստ որում, Հայութիւնը մի {քայլափոխ} արել է արդէն: Թշնամութիւնքը չունին

յ եւս չկան ծաղիկներ եւ վարդեր, ամենայն {քայլափոխ} փո՛ւշ եւ տատա՛սկ: Եւ այնտեղ, ուր մարդ

ք այսօր եւ վճռաբար յայտնում ենք, որ մի {քայլափոխ} եւս յետ կոխելու կամք չունինք, ոչ միայն

սուրբ է։ Որքան նեղանում ենք, որ ամեն {քայլափոխ} ստիպուած ենք ծանօթաբանել, որպէս եւ այս

տակ է, դէպի որը մօտեցնէր ամէն մի յաջող {քայլափոխ}, ամէն մի որոշեալ ժամանակամիջոց. չէ՞ ո

ի մանրամասն ծանօթութիւնք ենք դնում ամեն {քայլափոխ}. նոքա ազա՛տ են չկարդալ. մենք հասարակ

եր։ Բայց մենք ուզում ենք տակաւին մի {քայլափոխ} առաջ տանել մեր սկեպտիցիզմը։ Ի՛նչ է մեր

դրական ապացոյց չկայ, մանաւանդ թէ ամեն {քայլափոխ} հակառակ վկայութիւնք եմ տեսնում։ Եթէ գի

ւթիւնը եւ արտաբերութեան հեշտութիւնը մեծ {քայլափոխ} են արել։ Մենք բաւական նիւթ պատրաստել ե

որ ժողովուրդը կորուցել է։ Մենք ամեն {քայլափոխի} մէջ տեսնում ենք հին ձեւերի ազդեցութիւնը

ռք եւ պարծանք երիտասարդութեան յառաջադէմ {քայլափոխին}, եւ ԴԵՐԱՍԱՆՈՒՀԻՔ: Հայկական թատրո

գաղտնիքներ քակում է նա, ի՜նչ համարձակ {քայլափոխներ} է անում, այդ մասին հարիւրաւոր են ապացո

մատների վերայ երեք քայլ: Նորա այդ երեք {քայլափոխութիւնը} կատարուեցաւ հինգ րոպէում, յետոյ սոսկաց

ն, իսկ դորան հակառակ՝ միտումն ամենայն {քայլափոխում}, մինչեւ որ Լամբրոնացին հարկադրուեցաւ չ

ական կրօնից եսական ոգին բխում է ամէն մի {քայլափոխում}: Ուրեմն քրիստոնէութիւնը հիմնուած լ

զգի կեանքից. եւ այդ կեանքը իւր ամէն մի {քայլափոխում}, ամէն մի կերպարանքում ( phasis) պիտի

եսից, իսկ Հայոց պատմութեան մէջ ամենայն {քայլափոխում} զոհում է Հայոց եկեղեցու անկախութիւնը Հռ

նից։ Ասուած տետրակների մէջ մեք ամենայն {քայլափոխում} տեսանում ենք, որ Պ. Գամառ-Քաթիպան ուշ

Եւ այս երկար աշխատութեան մէջ, ամենայն {քայլափոխումս} նոր քաջալերութիւն եմ զգացել, որովհետեւ

յն լարով լափուիլ, միեւնոյն ուղղութեամբ {քայլել}, առանց անօգուտ եւ վնասակար դառնալու:

արոն Մկրտչի գնացածին, որ առաւել քան թէ {քայլելու}, ճօճելու նման էր: Թիւթիւնճի-օղլուի տի

, որ շատ վաստակած, հազիւհազ փոխում էր {քայլերը} ։ Նա չնկատեց ինձ, որովհետեւ ծառը խափան

յգ պատանի գալիս է, դէպի ինձ ուղղած իւր {քայլերը}, նորա պարզ երեսի վերայ տարածուած էր տր

Եկաւ դժբաղդի մօտը, Նա իւր դանդաղ {քայլերով} Տուեց նորան մի նամակ, Ծրարը

ի հարազատ որդի, յառաջ է խաղում մեծ մեծ {քայլերով} եւ տանում է իւր հետ միասին եւ մեր ընթեր

սօր։ Եւ այս լեզու օր ըստ օրէ աւելի մեծ {քայլերով} յառաջ գնալը բացայայտ է արդէն, եթէ համե

տների սէրը դէպի ինքը եւ այնպիսի մեծ մեծ {քայլերով} յառաջ էր խաղում իւր ասպարիզումը, որ շո

եկի մէջ զանազան ուղղութեամբ, անհաւասար {քայլերով}: - Չէ, - ասաց նա, - պիտի այս բա

, միջին դարերում պապականութիւնը մեծամեծ {քայլերով} յառաջ գնաց դէպի իւր դատապարտելի եւ անքր

եղան ժամանակներ, երբ մի օրում մէկ դար {քայլեց}: Պարոն, դու գիրքդ ամուր բռնէ ձեռքդ,

ն կրօնի խաւարի մէջ, պիտոյ է խարխափելով {քայլէին} եւ այն՝ կառած ու կապած անտանելի ծանր շ

նձ փոխարինում է. քո կողմից ամենափոքրիկ {քայլը} կհարկադրե ինձ զինել նրան իմ անունից օրի

լացի մարդու պաշտօն վարել: Նորա ամէն մի {քայլը}, ամէն մի շարժուածքը հաշուած ու համարած

րկրացիները կարողացան ետ պահել նրանց այդ {քայլից} ` մինչեւ Կանոնադրութեան խնդրի աւարտումը

, որ նա հասկանա ինձ: Հասկանալն առաջին {քայլն} է, ինչ որ ներկա սերունդը կհասկանա, այ

ժեշտ էր այդ վերանորոգութիւնը, որ առաջին {քայլն} էր դէպի մարդկային ազատութիւնը։

է լաւ ճմլուած Դրախտաբնակին գետնահար Եւ {քայլո՜ւմ} է վեհընթաց: Մեղկութի՞ւն է որեւէ Կամ թէ

անր գործ, բայց թեեւ դանդաղ, թեեւ հավի {քայլով}, այնուամենայնիվ, առաջ է գնում: Ես մտ

բարեփոխության մի փորձ ", շարադրել հնի {քայքայման} եւ նորի կազմավորման ընթացքը, եւ ըստ հն

կղմինդրները, որ ժամանակից եւ անձրեւից {քայքայուել} էին, ոչնչացան իսպառ, - ասաց Շահումեանց

եալ անյայտացաւ. ես մնացի: {Քայքայուելով} հոգիս ու սիրտս նայում եմ... Ահա

տել, որ տանս կտրի կղմինդրները անձրեւից {քայքայուելով} բոլորովին ոչնչացան եւ ինձ ծախքի մէջ ձգե

յդ, ինչ որ քեզ թւում է, թէ մի կղմինդր {քայքայւում} է, թէ մի ծառ չորանում է, թէ մի կենդան

է բնութեան վերլուծիչ ազդեցութեան տակ, {քայքայւում} է կազմուածքը, ցնդում են նորան կազմող տ

տակաւին ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին եւ յառաջ {քան} զքահանայանալն իւր մատուցեալ է նորին վեհ

պանդխտութեան նորա չէին աւելի յայնժամ, {քան} զերիս. եւ յընթացս նոյնքան ամաց ի չգոյէ

ՀԱՅՐ, ՔԱՀԱՆԱՅ ԱՍՏՈՒԾՈՅ ԴԱՐՁՐԵԼՈՅ, {Քան} զայս յառաջ նամական միայն ծանուցի հօրդ պ

1847, զորոյ չունիմ օրինակն, եւ առաւել {քան} զայս, առ ի ծածկել զարժանաւոր նախատինս

ւթիւն զդրութենէ գործոյն եւ ո՛չ առաւել, {քան} զայս հետամուտ եղեալ այնմ: Ահաւասիկ

խուց ճանապարհի, ի ներքոյ գտանիմ առաւել {քան} զայն պարտուց վասն իմոց անցեալ անընդհատ

կէ զիս քննութեան եւ դատաստանի եւ առաւել {քան} զայն ճանապարհական չարչարանաց, եթէ այս

եսցին յատենի ծայրագոյն կառավարութեանց, {քան} զիմ արդարութիւն, երկրպագիմ գաւազանին,

թեան իմոյ, ընկալցի, իսկ թէ մերժելոց, {քան} զօր յառաջ վճռեսցէ եւ մի՛ թողուցու ինձ կ

ի 10-էն դեկտեմբերին նոյն ամ ի, առաւել {քան} զորս չունիմ ասել ինչ, ըստ որում ամենայ

լ՝ բանալ զբերան այլով բանախօսութեամբ, {քան} նկարագրելով որչափ ուժ է իմ կարողութիւն

թիւն՝ զբարերարութիւն Ձեր առ իս, ի վեր {քան} զհայրական, եւ զերախտապարտութիւն իմ առ

գասիրական ձեռնտուութիւնք Ձեր մեծագունից {քան} զիս անձանց պարտաւորեալ են միշտ զնոսա Ձե

ց զիմո երախտագիտութիւն: ՝ Յետ փոքր {քան} շատ՝ յայտնելոյ զսրտիս զգացմունս վեհանձ

քաղցր է լսել բարեկամի մեղադրությունը, {քան} թե մի հիմար թշնամու օրհնությունը, մանա

սիրութենովը եւ լուսավորություն սիրելովը {քան} թե այլ քաղաքներ: Սիրական եղբայր, գ

վ գրել, լուսավոր, ճշմարիտ եւ մաքուր, {քան} թե մի վենետկեցի աբեղա: " Թափառական

երը հազար անգամ լուսավոր գաղափարներով, {քան} թե պապական մոլակրոն եւ նախապաշարմունքնե

ւնը, բայց քո առաքինությունը գերազանցեց {քան} թե իմ երախտագիտությունը՝ հեռի փախչելով

ական հորդորը ավելի պտուղ բերելու լինի, {քան} թե մեք տոմսակ էինք ուղարկած, այդպիսի դ

րժեալ ի զգացմանց սեպհական եղելոց հարց, {քան} հատուցանելով զարժանին իմում փոքրութեանս

ն իմում փոքրութեանս: Ոչինչ աւելի, {քան} զոր պարտքն էր, առնեմք, եւ յամենայնի,

ոց սրբոց Թադդէ ի եւ Բարթողոմեայ: Շատից {քան} սակաւուց բաբախին սիրտք ի վերայ Ձեր, եւ

ի: Իսկ մեք հեռի ենք Հնդկաստանից առավել {քան} թե մի լոնդոնցի, ուրեմն մեզ անհնար է եւ

նչպես § 4 ասվեցավ, հարկավոր լինի ավելի {քան} թե երկու ամիս մնալ Հնդկաստան, այն ժամա

ստ կարի զդանդաղութիւն ընթացիկ գործոյն, {քան} յարգելով զխնդիրն, յանձն առի զայն եւ զա

ս ժողովի երկոքին անդամք պնդեցին եթէ նախ {քան} զկարգելն նորոյ քննութեան ընդ ձեռն առանձ

ան զվճիռ ի սրբագումար ատենին: Յառաջ {քան} զկոչել եմ երկրորդ ժողովն վերասաց, պատր

, այն է ՚ի վերայ լերանց կատարել առաւել {քան} զ700 վերստ, որ է ճանապարհ աւուրց իբր տ

էն զդպրոց ինչ ազգային բազմօք գերազանց, {քան} զայլոցն, յորս բռնաբարի ազգային ոգին յօ

ւն եւ ավելի իրավունք ճարեց յուր համար, {քան} թե նորա ընկերքը ունեին, ասել է թե ուրի

ւյթը չէ, որ արյունաթաթավ Իտալիան ավելի {քան} կես դար լլկվեցավ եգիպտական չարչարանքի մ

ձակ դահլիճի մեջ, ուր գտանվում էր ավելի {քան} թե երկու հարյուր հոգի, կար մի մեծ աղմո

Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ, ոչինչ ընդհատս {քան} զԿովկաս, անցի է որ սահնական եւ ուր ուր

դ լերինս ընդ այսոսիկ, ոչ ինչ ընդհատս, {քան} զԿովկաս անցի սահնակօք մինչեւ ցերկաթուղի

ուրեմն տնօրինեալ առաւել իմաստութեամբ, {քան} զոր կարէին ի գործ դնել թշնամիք, անկորո

ւն ի ծանր յայս գործ, խրթնացեալ առաւել {քան} կիսդարեան բազմութեամբ ամաց, եթէ դէպ լի

ն նահանգապետն: Երիւք աւուրբք յառաջ {քան} զայս կոչեցայ ի դեսպանատունն Ռուսսիոյ,

ուր պիտոյք կենաց դիւրագին իցեն, առաւել {քան} յԱնգլիայ, եւ անդ մնացից մինչեւ ցկէս Մ

նամակագիրն իսպառ: Որովհետեւ առաւել {քան} զայսոսիկ չգիտեմք ինչ, ՚ի մասին հրատակ

Կալկաթայի. ուստի եւ խորհուրդ ետ, նախ {քան} զամենայն, յանդիման լինիլ նախագահին այս

ք իբր հնչիւք եւ ո՛չ եօթանասնիւք, յառաջ {քան} զայս: Արժողութիւն շինուածոցն, ըստ

ցանէ զիս, այն է լինել արդեանց ոչ աւելի {քան} 270 լիբրէս ի տարւոջ, զորմէ ի հարկէ խօս

մինչ ամենայն ինչ կրկնապատիկ արժէ այժմ, {քան} զոր արժէր ոչ զամս քառասուն, այլ իբրեւ

չ զամս քառասուն, այլ իբրեւ զտասն յառաջ {քան} զայս: Այսոքիկ ամենայն պարզեսցին եւ

եալ եւ զորս փոքրագոյն յոյժ ասեն լինիլ, {քան} զերրորդ տունն, յատկացուցեալ միմիայն յ

չէր աստ ի գալս, եւ երիւք աւուրբք յառաջ {քան} զայս եկեալ ի Կալկաթա բնակի ՚ի տան իւրու

ւրեմն տքնիլ զայսմանէ ի Մադրաս: Նախ {քան} զխօսիլ իմ զհրիտակէն, թողելոյ ի հանգուց

կ 125. 000 ռուփեաց, զքառասուն ամ յառաջ {քան} զայս, թողելոց ի հանգուցեալ Աղաւելեանէ

ոսի իւրեանց: Առ այժմ ոչ աւելի, {քան} զոր գրեցի, գիտեմ ինչ. զամենայն զոր մի

նկալայ ՚ի 16/28 այնր Յունիսի: Աւելի {քան} զամիս մի դեգերեալ առ օրէնսգէտս եւ առ փա

բանիլ անդ ոչ կարեմ աւարտել զգործն յառաջ {քան} զամիսս երիս կամ զչորս, յորոյ յապացուցո

նպէս իւրով յիմար կարգադրութեամբ եւ անդր {քան} զչափն թանգութեամբ: Որգոն, հասարակ կառ

արձ օրէնսգիտին, որ գուցէ թէ անցցէ անդր {քան} զ1000 ռուփիս, պարտ է վճարել փաստաբանին

օք այլեւ վճարել Սուպրիմ Կորտին, որ նախ {քան} զտեսանել եւ զլսել զդատն, պահանջէ զ1000

է կորուստ ազգին մերոյ բազմօք առաւել իցէ {քան} զծախս, զոր անհրաժեշտ պիտի առնել առ ի գ

, այլ ի վաղիւ հասանէ վերջին օրն, աւելի {քան} զոր չկարէ պահել եւ ՚ի դարձուցանել նորա

ւշտ ի պէտս գործոյս մնայ ինձ ծախել աւելի {քան} զերկուս հազարս ռուփեաց, եւ ոչ ՚ի ցաւս

վսքին բովանդակ վնասուցն, որ առաւել է, {քան} զերկու հազար ֆունտ ստերլինգաց: Թող

կողացն, այո՛, զարմանալի է, բայց անդր {քան} զայս արժանի զարմանաց անյաջողութիւն նոցա

Ի նստիլ իմ ի Կալկաթա, զամիսս աւելի {քան} զչորս, տեսի զքահանայս ի Ջուղայոյ, ոմա

ի հայթայթանս օրական հացին վարեալս անդր {քան} զովկիան: Բայց երանի թէ չէր իմ տեսեալ ե

լ ընդ առաջնորդին ի Ջուղա, հարուստ լինի {քան} զտէր իւր եւ քան զվանս, մեծագումար դրամ

ի Ջուղա, հարուստ լինի քան զտէր իւր եւ {քան} զվանս, մեծագումար դրամս ի փոխ տայ վանա

կս ստուգագոյնք իցեն եւ արժանի հաւատոց, {քան} զթուղթն յօրինեալ յամբաստանեալ եպիսկոպոս

ւցե եպիսկոպոսի նամակը հառաջացած լինելով {քան} զձերը, պղտորած լինի կաթողիկոսի կամ Սյո

որը հավանորեն դուք կստանաք ավելի շուտ, {քան} այս նամակը: Այդ թղթերը, ինչպես եւ

հիշյալ սիստեմը զարգացել է մի քիչ վաղ, {քան} մայր ցամաքում - դա դեռ ոչինչ չի նշանակո

, որ ավելի բարեհաջող հանգամանքներում, {քան} հռոմայեցիների Արեւելքին տիրապետելուց հե

ններ, չէր կարող հասնել այլ հետեւանքի, {քան} այն, ինչ ներկայացնում է նրա արդի վիճակ

, Մոլդավիայում եւ այլն ապրում են ավելի {քան} 500, 000 հայեր: Միայն Եվրոպական Թուրքի

էլ թողնենք այդ ավելի հարմար ժամանակի, {քան} այժմս է: Եթե տեսնեք շատ հարգելի հրեա գ

յուրաքանչյուրի կյանքի պայմաններն ավելի {քան} սահմանափակ էին, բայց այն քաղցր բերկրան

ատասխանում: Այդ գիրքն այժմ ավելին չէ, {քան} Անգլիայի վիճակագրության եւ քաղաքակրթութ

ելքը գլուխը հավաքեր ու մի բան սովորեր, {քան} թե քաշ գար ինչ-որ Անանյանի նախասենյակու

յնուամենայնիվ ավելի լավ վիճակի մեջ էր, {քան} Ռեշոտնիկովը, որը թատրոնի ախոռի հսկիչն

ատ մանր էր կտրած, բայց ավելի լավն էր, {քան} սա, ուստի, եթե դեկտեմբերին ուղարկածից

կարելի է անհամեմատ ավելի լավ աշխատել, {քան} հիմա, երբ չեմ լսում հայերեն ո՛չ մի բառ

րին՝ ապագայում չարտահայտվել այլ կերպ, {քան} խոսել են նրանից 2000 տարի առաջ: Ահա՛ ա

ասին, թե " Տարոնի գավառում ավելի շատ, {քան} մի այլ տեղ, պահպանվել են լեզվի լավագու

անակները շատ ավելի ճշգրիտ եւ ուղիղ են, {քան} հին լեզվի մեջ: Բայց այս մասին բավական

են, այլ բերված են բնագրերը: Այդ ավելի {քան} հիմարություն է: Ավելի շուտ կարելի է են

, որ հասարակությունն անգլերեն կիմանար, {քան} հունարեն եւ, եթե գիրքը թարգմանվում է ռ

ւմ մեկին, առնված վերը մեջ բերված ավելի {քան} երկու միլիոն բնակիչների միջին թվից:

ամարում էին անվերադառնալի եւ որ ավելի, {քան} երբեւիցե նրանց կարիքն ենք զգում, ի նկա

, այդ ժամանակ եւս նա ավելի ուժ չունի, {քան} " Aqua fontanea cum saccharii albi it f

մ նա, ով լռում է, իրավունքով ցածր է, {քան} թէ նա, ով գիշերները չի քնում, որպեսզի

մի՞թե Պուասսոնը պակաս իրավունք ուներ, {քան} անդադրում խոսող մյուս անդամները: Սր

լի կարեւորություն, ավելի ձայն չունեն, {քան} վերջին ջրկիրը եւ չքավորը, որ հրապարակո

ական սահմանագիծ. բայց դա այլ բան չէր, {քան} տնաբույս մի հավասարեցում, հիմնված բացա

կուզ 2000 ռ. կորցնենք։ Դա կլինի ավելի {քան} աններելի. մանավանդ, Նախիջեւանը պարտավ

երյալ, որի համար ես ավելի եմ մտածում, {քան} իմ թշվառ գործի մասին եւ որը, վերաբերել

ացման գրավականին, ըստ ամենայնի, ավելի {քան} արժանի է բոլոր մտածող մարդկանց ուշադրու

մաձայնվեմ դիմել Մեֆիստոֆելի օգնության, {քան} թե նրա: Առանց ավելորդ երկարաբանություն

Ամսիս 7-ին մտա Կամիշին առավել մեռած {քան} թե կենդանի. ճանապարհին քաշածներս անտան

յան տիրացած եմ, որ մաշում է ինձ առավել {քան} թե տարի, ուստի եւ բնավ սիրտ չունիմ ձեր

այտարարութիւն Զամս բազումս յառաջ {քան} զայս, ոմանք 'ի բարեպաշտօն ազգակցաց մեր

ւթիւնը աւելի մեծ յարգ ունի իմ աչքումը, {քան} թէ աշխարհի բոլոր թանգագին գոհարները եւ

վաճառականութեան, ես առաւել լաւ գիտեմ, {քան} թէ " Հիւսիսափայլի " հրատարակողը: Ես "

ւն հաշւումս, թէ նա ստացել էր աւելորդ, {քան} թէ պատկանում էր նորան. ահա իմ վաճառակա

միք, պակասութիւնքը աւելի նախընտիր են, {քան} թէ բուն ազգը: Եթէ այսպէս չլինէր, դուք

երեսին, հայկական լուսաւորութեան մէջ, {քան} թէ բնութիւնը կարողութիւն էր տուել " Մեղ

լաքը ընդունեց ամենեւին այլ ուղղութիւն, {քան} թէ սովորականը: Այս բանը լինելով մի նոր

ճառ շահուէր այսքան գումար - աւելի շատ, {քան} թէ ինքը իւր իմաստուն հաշւումը ցոյց էր տ

կեցի արաղով շինած դէքոքտիս չափը յառաջ, {քան} թէ քնել էի, եւ ահա քունս տարաւ: Տեսան

, օգուտ քաղելով առաջեւի մարդու առաւել, {քան} թէ ինքը յիմար լինելուց, մեռուցանում է

շաբաթ կամ երկու ամիս յետոյ առողջանալ, {քան} թէ վտանգաւոր կերպով այդքան յառաջ: Պիտո

ւանցին խօսում է Ռուսերէն եւ Թաթարերէն, {քան} թէ Հայերէն, որովհետեւ հարիւր բառի մէջ

լաւ կը համարեն մուրացկանութեամբ ապրել, {քան} թէ ծառայել մի մարդու տան մէջ որպէս աղախ

արձը, մի խօսքով՝ ամենայն բան թանգ է, {քան} թէ Նախիջեւանի մէջ։ Բայց այդ քաղաքներու

սիրութիւնը եւ խաւարասիրութիւնը մեծ էր, {քան} թէ նոցա Հայութիւնը եւ ազգասիրութիւնը:

եսին, պիտոյ է շատ հետեւողներ ունենար, {քան} թէ կարող էր ճշմարտութիւնը գտանել, որով

ար աւելի հարկաւոր է քրտնել եւ աշխատել, {քան} թէ իւր սեպհականի, որովհետեւ մի անհիմն

ձութիւն, առաւել կարօտ է մխիթարութեան, {քան} թէ այն մարդը, որի բնակութեան աշխարհում

հի երեսին հայկական լուսաւորութեան մէջ, {քան} թէ բնութիւնը կարողութիւն էր տուել " Մեղ

շուտով կը հասկանայ Խորենացին Ռուսերէն, {քան} թէ Հայերէն: Խորհուրդ ենք տալիս նոյնպէս

ռ ուսումն եւ փոյթ առ ի վարդապետել, նախ {քան} զտեսութիւնն աստուածաբան: Պարոնը ասում

արդեօք նա, եթէ լօգիկան լինէր բարեկամ, {քան} թէ մի վերացական էակ: Թող բարեա՛ւ մ

թէ այս Նոր տարում ես առաւել ուրախ եմ, {քան} թէ անցած նոր տարիներում. պատճառ, նախը

ս մտածելու, որ առաւել օգտակա՛ր է քեզ, {քան} թէ իմ երեքկոպէկեան այցելատոմսակը, որ,

ս եւ Լէոնորան՝ լաւ համարելով մեռանել, {քան} թէ տեսանել իւր սիրականը երիտասարդ կոմսի

ում նկարագիր անուանել նորան - картины, {քան} թէ водевиль: Այդ բանի մէջ ներգործողքը

ասանքի առիթները իրենց վերայից վերցնել, {քան} թէ, լռութիւն պահելով, ազգի մեծի եւ փո

եան: Լա՛ւ է բանտում կենդանի մնալ, {քան} թէ բանտից դուրս մեռանել: Սխալ է.

խալ է. լա՛ւ է ազատութեան մէջ մեռանել, {քան} թէ բանտում ապրել: Ինչո՛ւ համար:

ւր անգամ լաւ հասկանում է մարդկութիւնը, {քան} թէ դուք: - Բայց մի՛ մոռանար, որ ե

( удельнымъ весомъ)՝ թեթեւ լինելով, {քան} թէ ջուրը, հաւաքւում է ջրերի երեսին, ո

ը շրջապատող օդը աւելի ճնշէր այդ անօթը, {քան} թէ նորա մէջ գտանուած օդի ձգական ոյժը,

100 չափ օդի մէջ աւելի լինի թթուածինը, {քան} թէ 21, նոյնպէս վնասակար էր առողջութեան

անաւանդ, արգոյ վարդապետի աշխատութեան, {քան} թէ այդ գործը մեր ազգին անհասկանալի մնալ

ր բան չկայ, ոչինչ աւելի ծանր չգիտենք, {քան} թէ յետ պահել մեր ծիծաղը մի այսպիսի տղայ

գին կը լինի այլ տպարանում նորուց տպել, {քան} թէ Պ. Արամի տպարանում սկսուածը շարունակ

եթէ դրուած լինէինք այլ հանգամանքի մէջ, {քան} թէ գտանւում ենք: Սորանից քանի տարի

ն դը Սան-Պիեռի " Պաւլոս եւ Վիրգինէն ", {քան} թէ նոյն բանը, բայց աւելի անշուք կերպար

մէջ երեւում է ազգայնութիւնը աւելի շատ, {քան} թէ այլ բազմահայ քաղաքներում, ուր շատ ա

առաւել խիստ վարւում է հեղինակների հետ, {քան} թէ պահանջում էր Թիւրքիայի խարխալեալ կառ

րը սո՛ւր... Բարւոք է իւր անձը մաքրել, {քան} թէ բարկանալ այն մարդու վերայ, որ, տես

հնարների եւ կարողութեան սակաւութեանը, {քան} թէ մեծապատիւ սրբազան Արքեպիսկոպոսի զանց

եղայ ասածդ միշտ վեր է համարում իւրեան, {քան} թէ աշխարհական քահանան եւ այս պատճառով շ

նը քահանաների վերայ, ինչո՞վ բարձր են, {քան} թէ քահանայքը, եւ ինչո՞ւ համար շատ անգա

խորտակուած էր նորա ազգութեան մեքենան, {քան} թէ մասնաւոր մարդիկ, այո՛, մեծատունք ե

մ երբ ներգործում էր ազգութեան մեքենան, {քան} թէ մասնաւոր մարդիկ, որ, դուրս գալով հ

պա՝ օտարինը: Ազգութիւնը յառաջ է, {քան} թէ ընդհանուր մարդկութիւնը, եւ ամենայն

լու, լաւ է մանուկներին տգէտ Հայ մնալ, {քան} թէ դառնալ թերակիրթ չհայ: Բայց մեր

Փետր. 1/13-ից, ինձ աւելի զարմացրեց, {քան} թէ համոզեց: Դու իմ առաջարկութենների ըն

քը՝ Խորենացին, բողոքում է, յառաջ է, {քան} թէ այլ ամենայն սովորութիւն: Լուսաւորչի

այսօր եւ աւելի շատ գործեր է կատարում, {քան} թէ սորանից հինգ հարիւր տարի յառաջ, եւ

վերոյիշեալ մարդերի ուսերի վերայ, աւելի {քան} թէ քսան տարու մէջ չէր դադարում հողմ արա

ր աւելի բան հարկաւոր է Հայ մատենագրին, {քան} թէ ունէր Պ. Խուդաբաշեւը: Յոյս ուն

չ եմ ասում ես, մեք պիտի աւելի լինենք, {քան} թէ մտերիմ, ըստ որում, մեք եղբայրք ենք

ել է արժանի վարձը: Ո՞չ ապաքէն առաւել, {քան} թէ թեթեւամիտ է նա, որ այսպիսի անհիմն ե

ը լինի նորան իւր երեկոյացեալ հասակում, {քան} թէ նոր տպած գործի պէս աշխատութենների հր

յունական օգուտը պաշտող եւ աւելի Յոյն, {քան} թէ Հայ: Բացի սորանից, մի քանի բաներ,

աչքերս ընդունակ են այժմ առաւել լալու, {քան} թէ գիր գրելու։ Վերջացնում եմ նամակս եւ

եթէ տնտեսական մասնում աւելի վնաս ունի, {քան} թէ օգուտ, գոնէ՛ կ'ազատուի ստրկութենից

այսօր ամեն մարդու մօտ աւելի դրամ կայ, {քան} թէ սորանից տասն տարի առաջ: Դրամը պակաս

ւելի լաւ էր Թիւրքիայի դրամական վիճակը, {քան} թէ 1861-62-ին. տարակոյս չկայ, ժողովու

ք է եւ աւելի շատ նեղութեան մէջ լինէին, {քան} թէ ինքը, ծիծաղում են Թիւրքիոյ ղուրուշն

պարհի ուղղութիւնը եւ փոխէ նորան յառաջ, {քան} թէ հասել էր մինչեւ նորա կորստական ելքը

տեւում է զիարդ եւ իցէ, բայց ոչ աւելի, {քան} թէ զիարդ եւ իցէ, որովհետեւ այն պայմանն

ղը, ե՛ւ քննելին: Բայց մարդը, յառաջ, {քան} թէ պիտի գոյանայ, յառաջ, քան թէ գոյանա

, յառաջ, քան թէ պիտի գոյանայ, յառաջ, {քան} թէ գոյանալուց յետոյ պիտի ապրի, յառաջ,

թէ գոյանալուց յետոյ պիտի ապրի, յառաջ, {քան} թէ պիտի քննէ եւ իմաստասիրէ իւր անձը, ի

քը, իւր անցածը, իւր ներկան եւ յառաջ, {քան} թէ պիտի մտածէ եւ հոգաբարձու լինի իւր ապ

ուրիշի ծառայութիւն եւ առաւել ուրիշին, {քան} թէ իւրեան օգտակար: Վաճառականութեան մէջ

լուխը կամ ապրանքը կայ: Առնողը տկար է, {քան} թէ տուողը, առնողը կարօտ է, քանզի ոչին

լայն է տնտեսական խնդրի վերաբերութեամբ, {քան} թէ Եւրոպիոյ ապագան: Հայերին մնում է վա

ից, քանքարաւոր մարդերով աւելի ճո՛խ է, {քան} թէ ինքը՝ Անգլիան, բայց Անգլիան, հակա

Սիբիրի մէջ աւելի շատ պիտի լինի Լեհացի, {քան} թէ Լեհաստան։ Վարշաւի հրապարակների վերա

իւնը: Մարդկութիւնը, այո՛, աւելի չէ, {քան} թէ ոչխարը, որ սպանդապետի դանակին եւ կշ

ճառով, որ անկատարը ժամանակով յառաջ է, {քան} թէ կատարեալը: Այս օրէնքը չունի ոչ

երպարանքից, կէս մի այլապէս է մտածում, {քան} թէ մտածում ենք մեք, քան թէ աշխատեցանք

էս է մտածում, քան թէ մտածում ենք մեք, {քան} թէ աշխատեցանք մեք նորա առջեւ կերպարանել

: Նորա մտածութիւնը աւելի չէ տարածւում, {քան} թէ իւր անմիջական զաւակները: Մեք այդ փո

ակի մէջ պիտի սկսանեն իւրեանց ասպարէզը, {քան} թէ ես. քանզի ես ոչինչ ունէի, իսկ որդո

ան աւելի թեթեւ է թւում վաղուայ գալիքը, {քան} թէ այսօրուայ քննութիւնը, քանզի ապագան

մ քո ազատիչը... Թշուա՜ռ... յառաջ {քան} թէ փրկեցիր նորա կեանքը, ոտքիդ տակ կոխե

լ յարաբերութեան մէջ լինելով դէպի ազգը, {քան} թէ նոցայ ամուլ նախնիքը, յղացան այս մեծ

հաճոյից իւրեանց: Հինգերորդ, նախ {քան} զմահն իմ, եթէ ի վերն չորրորդ հատորում

եւ ՚ի Մադրաս կամ Կալկաթայ հասնելն, նախ {քան} զամենայն՝ մկրտելոց եմ նորա նոյնոյ անու

ն հինգերորդ հատորում ասացի, որ եթէ նախ {քան} զմահն իմ կտակակատարոյն իմոյ մահ պատահից

անին ճահեցուցանեմք. ո՞չ բազումք իցեն, {քան} եթէ սակաւք, զի առ ծանր թեթեւութեան անձ

վսեմ ճարտարութիւն, որով սակաւք յոյժ, {քան} եթէ բազումք, խիլային ի բնութենէ՝ աստո

զիս, Անուն ի յերկինս Ի վեր {քան} զարեւ Գրեսցի ինեւ. Նա՛, կո

զերկուս դեռ անօթս, որոց՝ ոչինչ ընդհատ {քան} զառաջինն մեծակշիռ շնորհեալ են պաշտօնք ի

ումն եւ փոյթք առ ի վարդապետել, որք նախ {քան} զտեսութիւնն աստուածաբանք ", ողբայր երա

նկացեալ ի շնորհաց ժամանակին, վարձկանաց {քան} թէ հովուաց բերելով յանձինս զնմանութիւն

նհնար է բարին միոյ միայնոյ անհատի, նախ {քան} զբարին հասարակաց: Հոգեւորք, որք առ ըն

Հոգւոյն սրբոյ: Որդի ծնեալ ՚ի Հօրէ նախ {քան} զյաւիտեանս. իսկ Հոգի սուրբ բղխեալ ՚ի հ

ոյ, սահմանեցաւ յութերորդ դարու - յառաջ {քան} զնոյն՝ ընդհանուր եկեղեցին դաւանէր զբղխ

տուածագիտութեան: Եթէ գոյր երկիրս յառաջ {քան} զ7368 ամս, աստուածաբանութեան է պաշտօն

ետութիւն, յերկրաբանական մասին, արտաքս {քան} զկրօնականն - զի այսպիսիք չունին զտեղի ՚

15. Հարց. - " Այն մեռած հոգիները յառաջ {քան} զգալուստ Մեսիային արքայութեան փառացը հա

ի յեզրակացութիւնդ անմխիթար, եթէ արտաքս {քան} զեկեղեցին մեր՝ Այվազովսքին ընդհանրական

համարեալ եւ քարոզեալ են զանձինս գերադաս {քան} զամենայն եպիսկոպոսունս, զայդ ընկալան մ

Պետրոսի՝ չտայ նմա իրաւունս ինչ առաւել {քան} այլոց եպիսկոպոսաց, ըստ որում ինքն Պետր

ոսաց, ըստ որում ինքն Պետրոս չէ՛ առաւել {քան} զայլ առաքեալս, թերեւս կշտամբեալ ի Քրիս

շանօք, իմանայ զայն, յորում եկաց աւելի {քան} զամս երեսուն, արիաբար մարտուցեալ ընդ ա

ային ՚ի քիմս նորա սոխն եւ խստորն առաւել {քան} զմանանայն երկնառաք: 9) Երես 56.

տանօք, այլ առ հարկի կամ ստիպանաց, չար {քան} զանհաւատութիւն խոստովանիմք։- Զայդ եւ զ

ստոնէութեան, քննել եւ ուսան էլ զգիրն, {քան} մեքենաբար եւ կուրoրեն հաւատալ զոր ոչն ը

ին հրատարակէ զմատեան ինչ, ո՛չինչ նուազ {քան} " զվարժութիւն հոգեւոր պաշտեալ առ ճիզվիթ

Մի՞թե եկեղեցին մեր ընդունի՞ զայլ հիմն, {քան} զոր եդ Յիսուս Քրիստոս, արեամբ իւրով զդ

եալ. միթե մե՞ծ ճանաչի առ մեզ առաջնորդն {քան} զեկեղեցին եւ քան զպատուիրանն սրբեալ ի դ

անաչի առ մեզ առաջնորդն քան զեկեղեցին եւ {քան} զպատուիրանն սրբեալ ի դարուց ժամանակաց,

եցի։ Ամսօրեայ իբր ժամանակօք յառաջ {քան} զայս, նախարարն ներքին գործոց իրազեկ եղ

՚ի դպրութեան, եւ ի կեանս մեր ո՛չ սակաւ {քան} զԱյվազովսքին, գրեալ եւ տպեալ եմք արդեն

նալ ՚ի հայութենէ, եւ պակաս ինչ համարել {քան} զքաջ նախնիս մեր, որ հազարօք եւ բիւրուք

ղեցւոյ, օտար հոգւով, զայնպիսին արտաքս {քան} զհայութիւն, համապատիւ խոստովանիմք ընդ

գարունագեղ լուսաւորիլ հոգւով օ՜ն, {Քան} յորոգայթ ցանցել յիմար խենէշութեան ի վան

քո անձին, Որ ոսկէկիր ըղձաս լինել {քան} գրագէտ եւ գիտուն. Որ անկասկած զկո

Արծաթ քանզի արդարանայ յատեան մտացդ {քան} զլոյս. Զի՞նչ քո ոսկի հոգիդ զօրէ պ

ռ լուր, Որ լաւ ասէ զկոյր ակամբք, {քան} զկուրացեալն մտօք, Ո՞ւր քո ապա ոսկ

բանիդ, Նա կը հասնի քեզ այգորել, {քան} մերձաւոր սիրելիդ. Նորա լուսոյ շառ

աւունք Չեն այնքան սուրբ, ճիշդ, ջինջ, {քան} հայելի, Որքան դատաստան բանաստեղծ հոգու

ս դառնում: Մի՛ հրաժարուիր, {քան} թէ իմ տունը քանդես, Արի մորթի՛ր

ն աշխարհում Չկայ մի վատ ազգ, բայց {քան} Ասորին Էլ վատ է Հայը ", մենք այս

քով, Ոչինչ աւելի հնախօսական {Քան} թէ անխորհուրդ անուն դառնալով:

-ից գրուած: Այսօր առողջութիւնս լաւ է, {քան} թէ երէկ: 30-ին այսօր քինա սկսեցի ընդու

նել, եւ առողջութիւնս անհամեմատ լաւ է, {քան} թէ երէկ: [Յուլիսի] 1-ին տեսութիւն եղբ

ած է 8-ին: Այսօր առողջութիւնս լաւ էր, {քան} թէ երէկ: Երեկոյեան գլուխս էր ցաւում եւ

րկեցի: 11-ին առողջութիւնս թէեւ լաւ է, {քան} թէ առաջ, բայց տակաւին շատ տկար եմ. լե

Մեք, վաղ ուրեմն, գուցէ շատ յառաջ, {քան} թէ գրիչ առինք ու հրապարակ իջանք, գիտէի

նահապետական հիւրասիրութենից շարժուած, {քան} թէ պարտականութենից դէպ ի մեր արժանաւորո

ւ միասին անհաւատ եւ հերետիկոս կոչուել, {քան} թէ բաց աչքով մեր մարդկութիւնը, մեր մար

կանութիւնը) բամբասուիլ եւ հայհոյուիլ, {քան} թէ Կրօնական ժողովի օրհնութիւնը վայելել

ւնը պաշտպանուած է ամենայն կերպ, առաւել {քան} թէ բոլոր Եւրոպայի մէջ, բայց կան յանցան

ւռճեանի պատուելի դուստրը կամ ամուսինը, {քան} թէ մի վանցի լլկուած եւ բռնաբարուած անմե

ցի լլկուած եւ բռնաբարուած անմեղ աղջիկ, {քան} թէ մի նահատակուած կին, քան թէ մի զաւակ

մեղ աղջիկ, քան թէ մի նահատակուած կին, {քան} թէ մի զաւակ, որ, դեռ հրապարակի լոյսը

ափայլի մի ուրիշ բանի վերայ յարձակուիլ, {քան} թէ դատապարտել նորան որպէս կրօնադրուժ:

եւ դրականապէս վնասակար կերպով պաշտեց, {քան} թէ երբեւիցէ ունեցած էին այն պարոններից

յդ աշխատութեան մասին։ Բայց յառաջ, {քան} թէ ծանօթացուցել էինք ժողովուրդը այդ պատ

առաւել մօտ կենդանի ժողովրդի բարբառին, {քան} թէ հեղինակի այլ գրուածքը մինչեւ այսօր։

ճառ, տեղ տեղ աւելի մօտ է հին լեզուին, {քան} թէ ժողովրդական բարբառին։ Բայց այստեղ բ

րածը աւելի բարձր է, աւելի գերազանց է, {քան} թէ այն լեզուն, որ ժողովուրդը խօսում էր

նական եւ աւելի յաջող ճամփան ընտրելի է, {քան} թէ այն բարակ եւ միգապատ ճամփաները, որ

է, թէ թափելով նորան աւելի շահուեցաւ, {քան} թէ համեմատականը ընդունելով որպէս դրական

աւելի ամրութիւն եւ հաստատութիւն ունին, {քան} թէ ամբողջ շինծու համակարգութիւնք, որ օ

բայց գործադրելի ձեւը աւելի նախընտիր է, {քան} թէ գաղափարական կատարեալը, որ բոլորովին

եւակայել աւելի միակողմանի դատողութիւն, {քան} թէ այն, բացառոցաբար հիմնուած է անգլիակ

րիկոսների ձեռքով դարբնուած շղթայի մէջ, {քան} թէ այն սահմանադրութեան, որ միմիայն անգ

նրանայ հասարակ ժողովրդի վրայ մանաւանդ, {քան} թէ միջակ դասակարգին: Միջակ դասակար

արագրելով Հեգելին աւելի դիւանապետական, {քան} թէ նոյնիսկ Պրուսիոյ այն ժամանակուայ տէր

" Միջին տրամաբանական մոմենտները, աւելի {քան} թէ ուրիշները չեն հասնում առարկայական էո

յս անպաճոյճ կեանքը ինձ առաւել սիրելի էր {քան} այն զեխ օրերը, որ ես անցուցի Փարիզի մէ

միայնութիւնը ինձ առաւել մաշողական էր, {քան} թէ այնքան վշտերի կուտակութիւնքը. շատ ա

պարտ էր նախապատիւ համարել ազգի օգուտը, {քան} իւր սեփականը եւ երբեք յանձն չառնուլ, ո

համար, եթէ իւր դարբնութեամբ պարապէր, {քան} թէ այնպիսի գործերի մէջ խառնուէր, որ իւ

ցնելով, պայծառացուց ամեններից առաւել, {քան} որ կային եւ կամ որ ա՛յժմ կան Հայերի մէջ

ն Հայերի մէջ, եւ իմ շնորհը՝ առաւե՛լ, {քան} շատ պարեգօտաւորների շնորհից ( ահա անզգա

էր այդ, դո՛ւ, Տէ՛ր, խիստ լաւ գիտես, {քան} թէ այն սո՛ւտ կարծողքը։ Եւ ուտող խմող ե

տում էին ժողովել առաւել իրենց պարկերի, {քան} թէ վանքի ամբարի մէջ։ Բայց ես, մեղուի

անգամ առնու, ուզում էի առաւել մեռնել, {քան} թէ այդ սիրուց զրկուիլ։ Բայց այժմ,

պարսպի մնացորդը՝ քաղաքից աւելի հեռու, {քան} թէ վանքը, հիւսիսից դէպի հարաւ ուղղուած

ստղի պէս էր փայլում "։ " Եւ զիմ շնորհս {քան} զբազումս պարեգօտաւորաց " ( զօրացուցեալ

մինչեւ Մեծ Վահանի մարզպանութիւնը աւելի {քան} թէ երեսուն տարի կայ։ Յայտնի է, թէ այդ

ց ունինք։ Փարպեցու հալածուելուց առաւել {քան} թէ հարիւր քսան տարի յետոյ՝ Կոմիտաս կաթ

ւ կազմածով եթէ սակաւ մի երեւէի նուազեալ {քան} զայնոսիկ որք յերկերիւր ամէ շինեալ վանոր

նում է. " եթէ սակաւ մի երեւէի նուազեալ {քան} զայնոսիկ, որք յերկերիւր ամէ շինեալ վան

նիւք, ե՛ւս առաւել, եթէ բանտիւ, աւելի {քան} զնոսա, եթէ մահուամբ, բազում անգամ։ '

նա կարող էր մի ա՛յլ Ղազար եղած լինել, {քան} թէ Փարպեցին, ինչպէս եւ կա՛ր էլ մի ուրի

Հոռոմս " եւ այլն ( եր. 20)։ Աւելի {քան} թէ զարմանում ենք, որ պ. Էմինը, Փարպե

ք, թէ Փարպեցին " ըստ տիոց աւագագոյն էր {քան} զՎահան ", բայց եւ այնպէս պիտի ընդունեն

ուականներում Փարպեցին աւելի չէ լինում, {քան} թէ հինգ վեց տարեկան տղայ։ Բայց այդ թու

մօր սրտի կսկիծը, որ անհամեմատ մեծ էր, {քան} թէ մերը, թէեւ սիրած լինէինք հանգուցեալ

պստամբական քանքարով գերազանց կը լինին, {քան} իւրեանց նախնի հին հռովմայեցիքը: Ես իրա

իմանալ, թէ ե՛րբ զօրեղ էր մարդու խելքը {քան} թէ մեր փորձութիւնքը... մարդիկ, միշտ

համարում էին, թէ իւրեանց ճիռերը լաւ են {քան} թէ ուրիշի ողկոյզքը...: - Ճշմարի

ջոցին մօտեցել էր նորան աղախինը եւ յառաջ {քան} թէ պ. Մարկոսը աւարտել էր իւր հարցմունք

նչպէս նկատում եմ, քո խոստանալը շատ է, {քան} թէ կատարելդ. խօսքս մեր խնջոյքի վերայ է

տել եմ յարգի կացուցանել իմ մարդկութիւնը {քան} թէ մի անբան արարած: - Ես չեմ հասկա

թէպէտ պ. Շաքարեանցը աւելի հարուստ էր, {քան} թէ պ. Մարկոսը, որովհետեւ Շաքարեանցի հ

ասուններից, եւ ի՛նչ բանով գերազանց է, {քան} թէ անասունքը, միթէ՞ նորանով, որ խելօք

համար. ոմանք, թէ այդ գիտութիւնը վեր է {քան} թէ մարդկային խելքը, եւ թէ աստուածակոյս

խօսում էր եւ համարում էր ոչինչ պակաս, {քան} թէ կարող էր մարդը, եւ խեղճ Րօճեր Բեքոն

նաւոր մարդ, ոչինչ պակաս իւր գիտութեամբ {քան} թէ Բեքոնը: Սա էր Ալբերտոս Բօլստետեանը

իւանդ աբեղայի մօտ: Պարացելսոսը, յառաջ {քան} թէ սկսած էր գործ դնել իւր բժշկութիւնը,

, չէ իմանում, որ մի ժանգոտ դրամ լաւ է {քան} թէ նորը եւ փայլունը, ինչպէս ամենայն առ

իկ, իւրեանց հայեացքով աւելի վերհամբարձ {քան} թէ խաժամուժ ամբոխը: Նոքա, այն ժամանակ

ւս ինձ աւելի քաղցր է նայել դորա վերայ, {քան} թէ մի այլ մարդու: Միթէ՞ չգիտես, որ ծն

, որ ծնողին աւելի քաղցր է իւր զաւակը, {քան} թէ մի օտարին: Գիտե՞ս, թէ ինչքան քրտին

շատ անգամ աւելի առողջարար մտածում են, {քան} թէ մի ութսուն տարեկան ջախջախած ծեր, որ

հարուստ տան ժառանգը աւելի պատուաւոր է, {քան} թէ մի երիտասարդ կամ նոր հարստացած մարդ․

մ, եւ մեք աւելի լաւ ճանաչում ենք նորան {քան} թէ դուք, ձեր ժամանակը անցաւ, հերիք է

կոմսը չէր կարող խօսել այլ բանի մասին, {քան} թէ նիւթ էր եղած նորա ամբոխմունքին: Տիր

տեղծութիւնը եւս աւելի չէր կարող լինել, {քան} թէ եղած է: Բայց ինչ կար. ոչի՜նչ: Ասա

ակցութիւն ունէր մեր նկարագրած պարոնին, {քան} թէ միւսքը: Կինը եւ դստերքը, տէր լինել

տերքը, տէր լինելով աւելի հարստութեան, {քան} թէ իւրեանց կարգի շատ մարդիկ, դատապարտե

ածքի մէջ: Ես գերադասում եմ չքութիւնը, {քան} թէ լինելութիւնը, եթէ մարդը պիտոյ է լին

ւմ եմ, որ դուք առաւել անբաղդ էք եղած, {քան} թէ ես: Հաւասարութիւն որոնել այս աշխարհ

մէջ. եւ դուք, գերադաս համարելով ձեզ, {քան} թէ ձեր եղբայրը, տեղի՞ք ունէիք բամբասել

գամանք ստիպում են մեզ այլապէս ընթանալ, {քան} թէ ցանկանում էինք: - Մարդը կորուսա

պ. Յովնաթանեանցի վերայ. նա մեռած էր, {քան} թէ կենդանի: Երկար ժամանակ սենեկի մէջ,

ւմը նոցանից մինը սիրելի կը լինէր առաւել {քան} թէ միւսը, չէ՞ որ ծնողքի համար զաւակներ

ր քեզանից, որ դու աւելի սիրէիր նորան, {քան} թէ միւսերը, դու եւ քո միւս որդիքը ասել

իրտը զարկում էր մի րոպէում ո՛չ առաւել, {քան} թէ ութսունհինգ անգամ: Վիզը կապած էր

յն խնդրեմ այնպէս առնէիք, որ այո՛ լինէր {քան} թէ ո՛չ. պատճառ, ամենայն մարդ իւր հաշի

ւմ էր պարոն Մկրտչի գնացածին, որ առաւել {քան} թէ քայլելու, ճօճելու նման էր: Թիւթիւն

ադրելու լինէին, Դօնը ընկնիլ խեղդուիլ, {քան} թէ այսպիսի մարդու կին դառնալ: Նա շա

այլ կենդանիների հետ, որոնք ստոր էին, {քան} թէ մարդը, այլ ընդհանրապէս, նորա վախճա

նուն իւրեանց սուտ փիլիսոփայութենից, եւ {քան} թէ այդպիսի բաներով, այսինքն սորան նորա

եւ մի քանի բան ունէի քեզ ասելու յառաջ, {քան} թէ ամուսնացած էինք, այս պատճառով անհրա

ւոր էր, որ լսէիր դու նորանց յառաջուց, {քան} թէ կատարուած էր մեր ամուսնութեան խորհու

ւնքը հազար անգամ ստոյգ ներգործողք էին, {քան} թէ բժշկի դեղերը, բայց իւր ամուսնու բար

ք կատարելուց. նա ասում էր, որ յառաջ, {քան} թէ ամառը, չէ կարող լցուցանել Աղուանեան

համար առաւել լաւ գիր կարդալ չիմանալը, {քան} թէ իմանալը, պատճառ, նորանից լաւ բան դ

, այն պատճառով, որ չգիտեմ. միայն այս {քան} կարող եմ ասել, որ այն տարում Գիրեյ-խան

կանով եւ թաղուի մի անշուք գերեզմանում. {քան} թէ ընկնեմ այսպիսի անվերջանալի ցաւերի մէ

անիկ էր լինելու այս դիպուածում առաւել, {քան} թէ ամուսնանալով Մկրտչի հետ: Տղայակա

ւել կասկածաւոր եւ վնասակար տէրութեանը, {քան} թէ միւս աբեղայական կարգերը։ Այսպէս էր

ն այդպիսի առատասիրտ գործակատարութիւնը, {քան} թէ այն խորհրդով, որ կառավարութիւնը, տ

պէս ներգործել այսպիսի դիպուածների մէջ, {քան} թէ քաղաքական կամ կրօնական խորհրդով։ Այ

կարող այլ լուսաւորութիւն տալ Հայերին, {քան} թէ Պապականը, որովհետեւ Պապականութեան ո

ախապատիւ համարելով այս ձեւաւորութիւնը, {քան} թէ իւրեանց Հիմնադրի բուն խորհուրդը, դա

առաւել ընտրէին մնալ միաբան ընդ ազգին, {քան} բաժանիլ 'ի նմանէ. որք եւ ազգասիրութիւն

ա հանդերձ ընկերօք իւրով։ Եւ ահա առաւել {քան} զամենեսին գիրք սոցա եւ արձակ համարձակ ջ

իւնքը, որ յարգի էին այն միջոցին առաւել {քան} Աստուծոյ պատուիրանքը, ) քարոզեց ճշմ

տ, որի գիշերատեսիլ զինուորքը շատ էին, {քան} թէ լուսաւորութեան որդիքը։ Արիւնով լուա

իրօք հայեցեալ իս Հայոց գտի զնոսա առաւել {քան} զքսան միլիոն), ահ կալաւ զիս, զի

բայց քանզի իսպառ տկարացեալ եմ, առաւել {քան} զոր կարծէք, եւ անկեալ 'ի յիշողութենէ ե

ել, զառաջինն [զի մի սովամահ կորիցին], {քան} թէ ապախտ արարեալ վզնոցին պիտոյիւք] փառս

ւրին էր միշտ ժխտել օգտի հասարակութեան՝ {քան} անձամբ զանձինն կնքել դատավճիռ, զի՞նչ փ

յ, զի նախընտիր վարկաւ զօգուտ հասարակաց {քան} զսուտ փառս [հնձելոյ նմա ի բերանոյ սակաւ

ախօսութեանն յորմէհետէ շարունակաբար փոքր {քան} շատ երեւեցան եւ մատենագիրք եւ լեզուագէտ

՝ առաջի առնելով ընթերցանելեացն. առաւել {քան} զայս չիք պաշտօն լեզուի, եւ ո՞վ այդքան

յայժմուս ժամանակի՝ որ ամենեւին ա՛յլ է {քան} զդարս Մովսիսի Խորենացւոյ, Եղիշէի եւ այ

եւ ոչինչ, վասն զի այդպիսի մանկունք նախ {քան} զծնանիլն, մեռեալ էին յարգանդի մարց՝ լ

ենարանս աբեղայից: Այո՛, ո՛չ շատ յառաջ {քան} զայս տպագրեաց ի Մոսկվա Մսեր մագիստրոս Զ

ոնէական դաւանաբանութիւն ( կատեխիզիս), {քան} թէ հրահանգ քրիստոնէական վարդապետութեան]

ւն վկայութեանց աստի եւ անտի հաւաքելոց, {քան} [թէ ընթերցանելի բանս առ ի] հեղինակէն:

նջ, զի ո՞ր այն իցէ առաւելագոյն շնորհ, {քան} ճանապարհ յարդարել քրիստոնէին չճանաչելոյ

ացեալ առ Դանիէլ չգտանէ ինչ առ նմա աւելի {քան} զոր ուսան ի ձեռն հրեշտակին կանխաւ առ նա

թեան գործոյն, թէ եւ Մեծն Սահակ վարժ էր {քան} զամենեսին ի յունականումն, առաքեն զՄովս

եալ: Են քո որդիք, որք զանուն քո ի վեր {քան} զարեւ ունին, եւ քոյովդ նշանագրօք՝ զքո

երկոցունց սոցա տուեալ է տեղի կարծեացդ, {քան} թէ արժանաւորութիւն Մովսիսի Սիւնեցւոյ՝

ուց ժամանակաց մինչեւ ցաւուրս իւր, անդր {քան} զչափն ճոխաբանութեամբ: Պատուելի Հարք Մխ

րիգոր, է այր՝ յաւէտ երկնային քաղաքացի {քան} Նարեկացի, որոյ աստուածաքարոզ աղօթք առ

առ ճշգրիտ տարեգրութեան համարի նախապատիւ {քան} զայլս: Ղեւոնդ երէց, հեղինակ պատմութեա

հետէ, յորս էանց զչափ անգթութեան առաւել {քան} զամենեսին դժոխածինն Լանկթամուր, որ ճակ

ալ եղեն ի մետասաներորդ դարու եւ անտի օր {քան} զօր յառաջ խաղալով՝ ձեւակերպեցին զմերոց

ուշտ ունել ըստ գործարանաւոր մարմնոց նախ {քան} զամենայն զնիւթ, զկերպ, զգործարանս եւ

ոյ ասպարէզ հրաւիրելով զայրն գիտնաւոր եւ {քան} զբազումս արժանի: Այլ հերիքասցին առ այժ

ն Հայոց եթէ մաքրութեամբ իւրով չէր ի վեր {քան} զհռովմէական եկեղեցին, չէր եւ ոչ ինչ ստ

եկեղեցին, չէր եւ ոչ ինչ ստոր կամ նուազ {քան} զայն: Եւ զի՞արդ մարթիցէ մեզ լուեալ զայ

մոլութեան մասին եւ ազգատեցութեան վատթար {քան} զՎենետկեցիս, որք փոքր քան շատ գիտեն գէ

ւթեան վատթար քան զՎենետկեցիս, որք փոքր {քան} շատ գիտեն գէթ վարագուրել զամօթալի գործ

նոսա, զի լոյս ցոլացեալ յօտարաց չար է, {քան} զսեպհական խաuար, ի հարկէ եթէ առողջ բան

, ի Վենետիկ եւ ի Վիեննայ: Նախապատիւ {քան} զամենեսին օրագիր Զմիւռնիոյ իրաւամբ կրեա

ոն Մեսրոպ Դաւթեան Թաղիադեանց, ոչ սակաւ {քան} զայր աշխատասէր զանազան աշխատութեամբ ( ո

սն, յորս կեցին հեղինակքն, գուցէ մինն {քան} զմիւսն արժանաւոր գտցի վճիտ կամ խրթին հա

տէ ներգործել ի սիրտ եւ ի հոգի աշակերտին {քան} թէ գրուածքն լոկ. թող թէ բազում են եւ յ

ճանաչել զնպատակ նորա: Օրագիր այդ յաւէտ {քան} զայլս թուի մեզ զարմանալի, մինչեւ ինքնի

նց եւ դամբանական ոտանաւորաց, որք յաւէտ {քան} զայլ առարկայս տեսանին, արդարանալ առաջի

ատճառ իրողութեանդ գաղտածածուկ էր առաւել {քան} թէ երեւի նկատողացն հարեւանցի աչօք: Ուս

ս մատենադարանաց ի վայելս անբանից որդանց {քան} թէ բանականաց: Հեղինակ Հայ-Ռուս բառարան

պիտանի էր բառարան ի Ռուսաց լեզուէ ի Հայ {քան} ընդհակառակն, որպէս արարին Յարութիւն վա

րոյ աւելորդ էր ինձ յերկարել ի բանս անդր {քան} զսահման զհամառօտաբանութիւն: Աւագ ու

դուռն Երուանդայ արքայի ": Յառաջ {քան} զքննութիւն պատուական հեղինակիդ եւ մերայ

զի որ եւ է Հայ ուրախութեամբ գնել համոզի {քան} զորպիսի եւ իցէ պատմութիւն Յովհաննու կաթ

օսութիւն լինել իսկ, միւս ոմն փիլիսոփայ {քան} զնա, թէ վասն է՞ր խառն ընդ բառից հին լե

եմատել զդպրութիւն ազգիս, զոր ինչ յառաջ {քան} զքսան ամ, ընդ այժմեան զդպրութեան եւ հե

կամ գուցէ հզօր է առ նոսա կամակորութիւն {քան} զառողջ դատողութիւն կամ անձնական օգուտ ք

ն զառողջ դատողութիւն կամ անձնական օգուտ {քան} զհասարակացն, թէ այսպէս եւ թէ այնպէս,

ղանակ մտածութեան եւ որ ողբալին է եւ չար {քան} զամենայն, զայլ ոճ խօսից. առ ի ապացուց

ատապարտ է նա, եւ խիղճ մտաց նորա ջինջ է {քան} զհայելի սուրբ, արար նա, զոր ինչ կարաց

րմելի, առաջնորդեալ բնական ազդեցութեամբ {քան} բանականութեամբ, որ սեպհական է ամբողջ կ

ւն ինչ, վնաս որ եւ իցէ ազգի չարագոյն, {քան} զկորուստ լեզուի, որ հոգի է ազգի, որ վ

եղինակաց յորս մանաւանդ դերբայն ի վերջոյ {քան} զխնդիրն եւ կամ ի գործ ածեալ էին գոյական

ղցրութեան լեզուին, որ փոքր մի ազնիւ էր {քան} զհասարակայն բարբառ. առ մեզ հինն լեզու

զայս արժանաւորութիւն. զի ազնուագոյն է {քան} զկիրառականն, իսկ թէ մատենագրեալ եղիցի

դարձուցանել այս Կարգի վերայ, որ յառաջ {քան} թէ " Թափառական հրէայ " վիպասանութեան կա

վ եւ ամբոխմունքներով պատած, առաւել եւս {քան} թէ այլ մահկանացուք, կարօտ էին մեր օգնո

, այն ժամանակ Կարգը առաւել երախտապարտ է {քան} թէ հիմնարկողին, ժամանակի հանգամանքների

շատ անգամ՝ առաւել լաւ, առաւել ճիշտ, {քան} թէ նոցա թագաւորները եւ նախարարները։ Նա

ճաշակին՝ նորանց կամենալով հաճոյանալ, {քան} թէ Քրիստոսի վարդապետութեանը։ Եափոնիայի

որոնք երկրպագում էին նորան։ Յառաջ {քան} թէ Յիսուսեանք, եկել էին այստեղ Կապուսի

մ էին ամենայն տարի իւրաքանչիւրքը առաւել {քան} թէ յիսուն հազար տալլեռ)։ Բայց Քրիստո

եսին առաւել բարձր եւ հզօր իշխանութիւն, {քան} թէ կարգի իշխանութիւնը, որի անհրաժեշտ հ

եղիքը տարեկան արդիւնք բերում էին առաւել {քան} տասն միլլիօն Տալլեր։ Այս Տէրութենա

իւնը աւելի երկար էք կրում ձեր յղացածը, {քան} թէ կանայք. նոքա ինն ամսից արդէն ծնանու

աւել ա՛հ է ազատուիլ այսպիսի յղութենից, {քան} թէ կնիկ մարդերին "։ Վերջապէս Հենրի

գուայն իւրաքանչիւր տարի բերում էր աւելի {քան} թէ քսան միլլիոն տալլեր եկամուտ. համարե

ռակ հրաշափառ խայտառակ գոյն։ "Յետինն չար {քան} զառաջինն"։  Զոր օրինակ՝ հերետի

լ վարչական հիմնարկութիւններին այլ ձեւ ` {քան} ընտրովի պատգամաւորական ժողովի կերպարանք

ն դէպքում վճռել հարցերը: 2. Նախ {քան} Կանոնադրութիւնը եւ Կանոնադրութիւնից յետ

տածում են եւ խօսում են օտարաբար աւելի, {քան} թէ հայաբար. շատ բնական բան։ Պ. Գ

աւելի լաւ է մի քանի խօսքով բացայայտել, {քան} թէ տեղական մի այլ բառով. ինչպէս շուշտա

արմար չէր, որ ինքը հեղինակը բացատրէր, {քան} թէ թողնում է " հետախոյզ բանագիտաց "։ Ի

ս բառը աւելի կարօտ էր ծանօթաբանութեան, {քան} թէ եաքըշի օլը, որ ձախողակի ամեն հայի յ

վ։ Եւ չնայելով, որ նա մահ է փնտռում, {քան} թէ կեանք, այնուամենայնիւ, չէ մոռանում

արելութիւն եւ աւելի բնականութիւն ունի, {քան} թէ այն լեզուն, որով գրել է իւր ծանօթու

ուղղված են ընդհանուրի թերութիւններին, {քան} թէ մասնաւորապէս պ. Պռօշեանցի։ Եւ եթէ

տ աւելի գեղեցիկ եւ աւելի պատշաճաւոր է, {քան} թէ ոյ-ը, որ նոր լեզուի մէջ բնաւ հանդէս

ը, ուրեմն եւ աւելի ուղիղ է տալի ասել, {քան} թէ տալիս, մանաւանդ որ տալին էլ գործ է

ը միմիանց գրած աւելի շատ են հասկանում, {քան} թէ տասը տարի առաջ։ Հարկ չկայ ասել, որ

նց հետ ունին ոգու բնական ազգակցութիւն, {քան} թէ նստի բառ արուեստակէ, ձեւ շինէ, կամ

ր " Քաղցկեղ Հայաստանի " անուն ունենալ, {քան} թէ կապուիլ մի պարեգօտաւորի անունի հետ,

ւմ է, որի տպաւորութիւնը աւելի թոյլ է, {քան} թէ տեսնելու եւ շօշափելու տպաւորութիւնը

սարակաց է. աւելի խմբերը հանդէս ունին, {քան} թէ նորանց կազմող անհատքը: Պաշտօն ունին

զմութեան հասկացողութեան արդիւնք աւելի, {քան} թէ այդ սովորութեանդ եւ ծէսերը կատարելու

պաշարումից պակաս չէ: Արտասուել պիտի, {քան} թէ սրտնեղել այն դժբախտ ծնողների եւ աւել

զ ֆրանսիական " le roi le veut " խօսքը, {քան} թէ մի բնական երեւոյթի պատճառ կեանքի կամ

ով արդարանայ, բայց այս բաները աւելի են {քան} թէ պարզութիւն: Այն մատանու խաղը,

ղինակին եւ շատ տեղ երեւում է ոչ աւելի, {քան} թէ մի խեղճ տիրացու: Մենք, վերեւը

րով: Եւ չնայելով, որ նա մահ է փնտրում {քան} թէ կեանք, այնուամենայնիւ չէ մոռանում ի

, այնպէս, հասկացողութիւնքը խաւարեցնող {քան} թէ մի հին մոլորութիւն, որովհետեւ շատ դ

անգամ աւելի ազատ է միջնադարեան լուծից, {քան} թէ մեր պատուելի գրագէտքը: Միջին դարերի

: Գեղացիք, որ առաջ աւելի աւանդապահ էին {քան} թէ այժմ, ունին զանազան երգեր, մանաւան

ին օգնել, եթէ ինքը աւելի փորձառած էր, {քան} թէ այդ ուրիշը, որ կամենում էր բանալ բն

ում աւելի ստեպ է պատահել այդ երեւոյթը, {քան} թէ նոր ժամանակներում: Բայց նոյնպէս, ե

ինքը, ոչ թէ մի լոկ հրաշք է, այլ բարձր {քան} թէ հրաշքը եւ այս պիտի ստիպուի ընդունել

շատ ստո՛ր, շատ տկա՛ր եւ շատ չնչի՛ն է, {քան} թէ այն հրաշքը, որ արարիչը, բնութեան մ

եալ տարածութեան մէջ աւելի տեղ բռնելով, {քան} թէ սեղմ օդը, սկսում են կամաց-կամաց բար

հիւսիսային լայնութեան, աւելի բարձր է, {քան} թէ նոյն լայնութեան տակ եղած ուրիշ սարեր

իմալայեան սարի ձիւնական գօտին բարձր է, {քան} թէ կարող էր կամ թէ պիտի լինէր, եթէ նոր

20°) միմիայն 800 ոտնաչափ աւելի ցած է, {քան} թէ Արարատինը, լինելով 14100 ոտնաչափ:

լով ջերմութեան, նորա օդը աւելի խիտ է, {քան} թէ նաւահանգստի կամ քաղաքի օդը, որ անմի

սին մեր արած ենթադրութիւնքը աւելի չեն, {քան} թէ մեր անձնական կարծիք եւ հիմնուած են մ

արմար չէր, որ հեղինակը ինքը բացատրէր, {քան} թէ թողում է " հետախոյզ բանասիրաց ":

այի մէջ քաշուած թելը պակաս արժէք ունի, {քան} թէ հարաւային Ֆրանսիայի կամ Իտալիոյ ( Պի

յ ման եկողների համար աւելի քիչ կը լինին {քան} թէ այժմ: Տարապայման բթամտութիւն պ

րեզմանից մեռեալները հանել կենդանացնել, {քան} այդ ժանգոտած լեզուով նոր ժողովուրդը լու

ը պարզէր դէպ 'ի քարացած հացը, որ յառաջ {քան} ստամոքսը գնալը բոլոր ատամները եւս կը փշ

ւելի հիւթ եւ արիւն կը դառնար նորա մէջ, {քան} թէ այն չորացածը եւ քարացածը, որ չունի

մը երեւէին հին լեզուով գրողների միջին, {քան} թէ նոցա գրածիցը ազգի անբաղդ զաւակները օ

կաց։ Ուստի բնական ուղից դատողութենով, {քան} թէ օտարի լեզուով յայտնել այն միտքը, նա

շ պատմական եւ բնական ազդեցութեանց տակ, {քան} թէ այն Հայերը, որ երբեմն խօսել են հին

հոյակապ եւ աւելի յարմար են բնակութեան, {քան} թէ այն տունը, ուր Քրիստոսի 79 թուականի

, որովհետեւ բազմութիւնը աւելի առողջ է, {քան} թէ սիրահարը, որ մաշւում է սէրի ախտով։

րի մէջ։ Պարզ է, թէ պէտքը նախընտիր է, {քան} թէ գեղեցկութիւնը, որովհետեւ կեանք չկայ

լեզուից, հին լեզուն աւելի գեղեցիկ չէ, {քան} թէ նորը, հին լեզուն աւելի ուժով չէ, ք

ն թէ նորը, հին լեզուն աւելի ուժով չէ, {քան} թէ նորը, թէեւ սա հին լեզուի եւ հարիւրո

Իրաւ որ, կենդանի խօսքը աւելի ճապաղ է, {քան} թէ գրութիւնը, որ աւելի քիչ խօսքով իմաց

նտիր համարենք՝ հի՛ն, թէ՛ նոր լեզուն, {քան} թէ այն պատճառներին, թէ ինչու համար չէ

ց կենդանի մանուկի քիթը աւելի երկայն է, {քան} թէ նորա մեռած մօր քիթը, մտածող լինի կտ

ելի այլանդակում են մանուկի կերպարանքը, {քան} թէ գեղեցկացնում. պատճառ, բնութեան անբ

նախընտիր եւ հարիւր անգամ պիտանի լինել, {քան} թէ նորա մեռած մայրը։ Այսպէս եւս նոր լե

եւ աւելի նախընտիր են լորը եւ մանանան, {քան} թէ սոխը եւ սխտորը։ Պատճառը շատ պարզ է

եւ նորա իմացական հասակը բարձր էր այժմ, {քան} թէ Նաբուգոդոնոսորի վաթսուն կանգուն արձա

արանի վարդապետութիւնից, եւ աւելի եւս, {քան} թէ Մովսիսական կրօնը։ Եթէ դարաւոր սովոր

փոքր աւելի լաւ է դրուած բնութեան մէջ, {քան} թէ վերին աստիճանի կերպարանագործուած կեն

ով։ Պակա՞ս էր նորա սէրը դէպի իր ազգը, {քան} ձեր սէրը. դժուար թէ կարողանաք ապացուցա

Թող յատկութիւնքը, որ շատ անգամ սխալ, {քան} թէ ուղիղ, որպէս հասարակաց վերագրւում ե

դրական կերպով խօսել՝ յարմարուելով ազգի {քանակութեան} հետ, նորա նիւթական եւ բարոյական կարողո

մի անդամ հաւասար իրաւունք ունի հաւասար {քանակութեան} վերայ, յաւիտեանս ժամանակների, եւ մի կ

կարեւոր բաների հարկաւոր եղածի չափ հողի {քանակութիւն}, որի վերայ կը շինես քո բնակութիւնը, վ

չափով իրաւունք պիտի ունենայ մի որոշեալ {քանակութիւն} հողի մշակելու եւ գործելու: Եւ այս իրաւ

րելի: Վերջիվերջոյ, որոշուեցաւ չափաւոր {քանակութիւն} հող տալ ստրուկներին, այսինքն՝ իւրաքան

րս բերէին դուրսից իւրեանց մէջ, որեւիցէ {քանակութիւն} ոսկու եւ արծաթի: Այժմ այդ հազար հոգին

գնէ, - ասում է, - հիւանդին այդ աննշան {քանակութիւնը} կամ եթէ ամբողջ օրի մէջ նշանակած է մի հա

. այն, որ մեք չգիտենք դեռեւս մեր ազգի {քանակութիւնը} ստուգապէս: Այս բանի մասին եւս խօսքեր կ

լուծանել, այսինքն՝ իմանալ ազգի ստոյգ {քանակութիւնը}: Կատարեալ իրաւունք եմ տալիս քո գաղ

ունէին ամենայն թեթեւութեամբ վճարել այս {քանակութիւնը} արծաթի: Ես դարձեալ չեմ տարակուսում, ե

հասարակութեան սեպհական նշանակուած հողի {քանակութիւնը} անցնէ քսան մարդու ձեռք, ասել է, թէ բո

երի եւ իմ սերունդի վիճակը, երբ իմ հողի {քանակութիւնը} փոքրացրել էի: - Դու մտածում ես քո

ու էր այն, որ կառավարութիւնը այդ արճճի {քանակութիւնը} պիտի ստանար որպէս անգլիական կլայեկ: Կա

րէն իցէ հատուցանել վասն այսր զոր եւ իցէ {քանակութիւնս} դրամոց առ որ եւ իցէ վախճան պատրաստ եմ հ

տնել ապրանքի գները եւ հարկաւորութենների {քանակութիւնքը}: Մանաւանդ յարմարութիւն կայ մեր Հայ վաճ

ոռն, որ իւրեանց անունը յայտնելով Քամ, {Քանան} եւ Նեբրովթ, յայտնեցին եւս, որ ծայրագո

Երբ որ աւարտել էր Քամը իւր ճառը, {Քանանը} եւ Նեբրովթը Կայէնի աղջկերքի հետ միասին

է Երեւանի բարբառից։ Զարմանալի մի բան է. {Քանաքեռ}, Երեւան, Վաղարշապատ եւ Աշտարակ, իրարուց

Վարդիթերը այս տարբերութեան ծայրումն են. {Քանաքեռ} եւ Աշտարակ, ուստի եւ տարբերութիւնը աւել

ճան երթալով, տարբերութիւնը թուլանում է։ {Քանաքեռի} եւ Երեւանի մէջ քիչ տարբերութիւն կայ, որ

վեանցը ( Վէրք Հայաստանի, եր. 37) մէկ {քանաքեռցու} այսպէս է ասել տալիս իր խնամի Յարութիւնի

ր երախտագիտութեան արձանը, եւ դրա վերայ {քանդակ} է ոսկեղէն տառերով այս սուրբ անունս. Ազ

առն մարմարիոնը հոգի է ստացել ճարտարագէտ {քանդակագործի} ձեռքի տակ, եւ արձանի իւրաքանչիւր գծերի

կենդան գեղեցկութեան վրայ կամ զարմանալով {քանդակագործի} հանճարեղ ճարտարապետութեան վրայ՝ բնութե

գրանի արձանը՝ մեծ հմտութեամբ կատարուած {քանդակագործութիւն}: Սառն մարմարիոնը հոգի է ստացել ճարտարա

հրապարակների վերա հոյակապ ճարտարությամբ {քանդակագործված} արձանքը, որ երբեմն դրված էին բուրբոննե

երի վերայ ունէին ոսկի ապարանջան հիանալի {քանդակած}: Հրաւիրուած քուրերը, ամէն մինը հրե

յատակը փոխել, պատերը զարդարել զանազան {քանդակներով}, քանդել հին ապարանքը Sարտարոսի կողմից

եւ Նախիջեւանի յետ մնալու: Այս բանը {քանդել} է մեր ազգի տունը։ Դա այն մրրիկն է, որ

Նոցա ծնունդը չորանայ, նոքա իմ տունն են {քանդել}, - ասելով լցնում է քիթը թաբակով եւ, գ

ռաջարկեցի Ձեր մռայլութեանը, միանգամայն {քանդել} այս շինուածը եւ նորից շինել նոր ձեւով.

, պատերը զարդարել զանազան քանդակներով, {քանդել} հին ապարանքը Sարտարոսի կողմից ճանապարհ

Հենեարին կախեցին։ Պարլամենտը վճռեց {քանդել} այն տունը, ուր բնակւում էր Շատէլ, եւ

ն քաջագործութիւնը եղաւ Արքայական դուռնը {քանդելը}, որի քարը չ'թողուեցաւ քարի վերայ, մին

ան մի բանի օգնություն տալ, վնասելու եւ {քանդելու} միշտ պատրաստ են. իհարկե այս ոչ այլ ինչ

, մեհեանները - կռքատունները, կուռքերը {քանդելու} եւ կործանելու համար, մեհենական գրքերը

յհոյենք, միւսին դաւ դնենք, սորա տունը {քանդենք}, միւսին գլխակոր վայր ձգենք... - Ա

Մի՛ հրաժարուիր, քան թէ իմ տունը {քանդես}, Արի մորթի՛ր, դու քո ձեռքով ինք

ատճառեց նա իւր կեանքում. Շատ տուն {քանդեց}, շատ մարդ զրկեց, Գութ չունեցաւ

մակեց, Նորա խորհուրդները հիմնովին {քանդեց}, Ազգի վէրքերի թարախը սրբելու

: Ես տեսայ, թէ ինչպէ՛ս Նաբուգոդոնոսորը {քանդեց} Երուսաղէմը եւ գերի վարեց նորա բնակիչներ

նը, նախանձաւոր լինելով դժոխքի փառքին, {քանդեց} եւ կործանեց այդ վարժատունքը, ցրուեց աշ

ւրճի զարկով մի վայրկեանի մէջ փորեցին ու {քանդեցին} Աբովեանի յոյսերի հիմքը, որոնց աւերակքը

ին կտրուկ կ՚ըլներ, ո՛ւմ տունն ուզէի կը {քանդէի}, ումն ուզէի կը շինէի, ձիս որ դհովն ու

չափ էզելմիշ չանիլ. աս ջերմն է իմ տունս {քանդողը}, ճարին ճարը տակա գտած չիմ: Հույսս խըմ

ից, անտարակոյս կը թուլանար եւ յետոյ կը {քանդուէր} եւս. հոգու համար մի այսպիսի կերակուր է

վերայ է նորա ծանրութիւնը. եթէ եկեղեցին {քանդուի}, ժողովուրդն է շինում, դարձեալ եկեղեցո

ռին Երգեց Յունաց հերոսները Ու {քանդուիլն} Եղիոնին։ Բա՛ւ է, որքան Արա

ց, եթէ ես իմ հողը կիսեմ քո հետ, ես կը {քանդուիմ}, ես մինչ ցարդ ապրում եմ նորանով. ի՛նչ

են ինձանից, ապրելու չե՞ն: Բայց դու կը {քանդուիս}, այսինքն՝ քո աւելորդը կը չափաւորուի,

խորամանկ եւ անբարոյական մարդիկն են, որ {քանդում} են ազգի ապագայ երջանկութեան պայմանքը եւ

իրանի ո՛չ թըլիսմը, այլ դաւաճանութիւնքը {քանդում} են բանը. Արշաւրի նենգութիւնը ձեռնտու է

խեղճի հեռանալուց յետոյ, Հեթումը նորից {քանդում} է ջրի ճանապարհը եւ հարեւանի ջուրը կտրու

իրանք են ուտում, քեասիբ քիւսուբի տունը {քանդում}, իրանցը շինում, ես գրողամնայ մի հիքի

գուցէ անմարամաթ եւ դատարկ մնալով տներն {քանդվին} եւ աղքատքն ՚ի մխիթարութենէ զրկուին, ու

շինւում, այլ յառաջուց շինուածները եւս {քանդւում} են: Որեւիցէ գործ, որ պիտի պատկանէր ամ

կան բան չկայ, ամենայն ինչ աւերւում է, {քանդւում} է եւ լսել եմ խելօք մարդերից, որ ասում

ն նորանց գոյացուցածը աստիճան առ աստիճան {քանդւում} էր Կարգի նենգաւոր քաղաքականութեան շնչել

երի տանն ա վեր գալի, աղքատների տունն ա {քանդւում}, հո սուտ չի՞: Հիմի ասենք թէ դու ինձան

մերոյ աստ ի սմին գիւղաքաղաքիս կատարի, {քանզի} արք ոմանք անաստուածք բերին ի Ղրիմու զայ

ին, հաճեցաք առնել զայն, բայց ակամայ, {քանզի} ակներեւ տեսանէաք, զի այս ծառ չորարմատ

թ իւրաքանչիւր զրկեալ յուսայ փրկութեան, {քանզի} նա միայն ապաստան զրկելոց յանիրաւութենէ

ւ կրկին պարտաւորի նա քահանայն Պոպովեանց {քանզի} եթէ ինքն գտանէր յերկբայս զգրողէն թէ Նալ

սեալ զձեզ ի գագաթնակէտ ձերոց բաղձանաց, {քանզի} սրբազան հայրն յերեկի աւուր, որ էր 8 ամ

տէր Յարութիւն գտանի ի շրջակայ գիւղօրայս {քանզի} տէր Յուսկա դրութիւնն կարօտ է աստուածայի

ել նորին Սիմոնեանի յաղանդոյ կաթոլիկաց, {քանզի} նոյն նա Սիմոնեանն գոլով անդ կոչեցեալ յո

ռաց շարժեալ նորա ի թշնամութիւն ընդ իս, {քանզի} ո՛չ ոք էր այլ ոք ի մերոց հոգեւորական եղ

հարկն է ազատ կացուցանել զիս յայսմանէ, {քանզի} իմ պատասխանիք են այսոքիկ, նախ, զի, ո

չեմ ես բնաւ գրեալ առ տիրացու Սարգիսն, {քանզի} չունէի ընդ նմա զգրագրութիւն եւ ո՛չ զհար

ածնի, այլ՝ դրութիւն իմ ո՛չ ամենեւին: {Քանզի} ՝ աւուրք իմ անցանեն եւ ժամանակ իմ կորնչ

ս առ ի զանձինս պահելոյ յանպարտութեանց, {քանզի} ընկալեալ զխաբէական գրութիւն Այվազովսքւո

թէ պիտոյ է հրամայել գնալ ի Նախիջեւան, {քանզի} քաջագէտ է գործոյս այսորիկ, այսմ եզրակա

րարութեան նորա եւ ՚ի քաղուածին այնմիկ, {քանզի} տեսանել տեսանէին, թէ ի բանիլ քննութեան

՚ի վճռադատութեան ըստ ամենայնի անյուշ, {քանզի} վճիռն այն իսկ է, զոր ընթեռնումք ի ներկ

ւն զիս, յելանելոյ իսկոյն ի ճանապարհ: {Քանզի} ՚ի Մարսիլիայէ մինչեւ ցԵգիպտոս զաւուրս տ

տենի Կորտին, եթէ այդպէս իցէ ստուգիւ: {Քանզի}, ի գործոցն ինձ, առի Ձէնջ յանձն եղելոց

այս, թողելոց ի հանգուցեալ Աղաւելեանէ: {Քանզի} կէսն յ250. 000 ռուփեաց անկանէին Գրիգո

ստ հնարաւորին եւ վերադառնալ ի Ռուսսիա, {քանզի} ճանապարհորդութիւնս այս, ծանր յոյժ եւ տ

դն 1600: Վաճառս այս է հակառակ օրինաց, {քանզի} հակառակ է կտակին: Այլ որպէս զայսման

այն ոչ կարեն մտանել ՚ի ներկայ դատ իմ, {քանզի} ըստ օրինաց պետութեանն Անգլիոյ, այդ դատ

ւթեան ի քաղաքիս է ի սակե անհաւատալեաց, {քանզի} այր յիւրաքանչիւր գտանէ ի պանդոկի զմի եւ

րաստ է զթուղթ ՚ի վերայ առաջնոյ կտակին, {քանզի} երկրորդն չէ վաւերական: Առ այս ասեմ

անել յանդիման դատաւորաց Սուպրիմ Կորտի, {քանզի} նոցա գործ է, ասէր, վճռել կտա՞կ իցէ թո

ւ ոչ հրամայեսցէ ինձ Սուպրիմ Կորտն ": " {Քանզի} ", յաւել Տիկինն, " չկարեմ կրկին վճարե

ր Աղաւելեանի, աւելորդ է այլեւս խօսիլ, {քանզի} տեղեկութիւնք հասեալք առ իս վկայել վկայ

, ի հարուածոց առ ազգն, ընդոստացեալ, {քանզի} չեմք նմա օտար, քանզի մի արիւն շրջան առ

, ընդոստացեալ, քանզի չեմք նմա օտար, {քանզի} մի արիւն շրջան առնու յերակս, եւ հետեւա

մերոյ թշուառացելոյ եւ առաթուր կոխելոյ, {քանզի} ուխտեալ է նոցա սպաս հարկանել ազգին, կա

իտ. հաճեցարուք ունկն մատուցանել այնմ, {քանզի} ոչ բազում անգամ հանդիպի վեհագոյն կացուց

շնորհքով: Նամակը մի փոքր ուշացել էր, {քանզի} Եգիպտոսից ուղարկել էին Պոլիս, բայց ես

, եւ ես հազիվ կարողացա այս չափը գրել, {քանզի} կաթողիկոսին գրած թղթիս պատճենը օրինակեց

վ, պատերազմ բացեց հարաւային մասի դէմ. {քանզի} այս մասը չէ յօժարում վերցնել իւր միջից

. եւ թէ չյայտնեց, ապա ուրեմն ակամայ, {քանզի} յաղթութիւնքը, որ տանում են այժմ հիւսիս

րկուիլ առօրեայ եւ անցողական նեղութեան, {քանզի} ազգի հիմքը դրուած է երկրի մակերեւոյթի վ

մշակները կախուած են իւրեանց ֆերմերից, {քանզի}, եթէ սա զլանայ գործ տալ նոցա, մշակը պ

ու կամ գրաւ դնելու իրաւունք ունենալու, {քանզի} ես եւ իմ ազգի իւրաքանչիւր անհատը նոյնպէ

գործելու իրաւունքը ձեռք բերելու համար, {քանզի} ինքեանք վաճառած լինելով՝ հարկ է, որ ե

այս պայմանը ծնրադրութեամբ կ՚ընդունին, {քանզի} սո՛ւրբ է, քանզի մարդկայի՛ն է, քանզի ա

դրութեամբ կ՚ընդունին, քանզի սո՛ւրբ է, {քանզի} մարդկայի՛ն է, քանզի արդա՛ր է: Այ

, քանզի սո՛ւրբ է, քանզի մարդկայի՛ն է, {քանզի} արդա՛ր է: Այժմ հարցնում ենք, հար

ղը պիտի հնար ունենա՞յ ապրելու, թէ ոչ, {քանզի} չգիտէ, թէ պիտի շարունակէ՞ գործարանը իւ

ոլիտիկական աւազակ, բնաւ սարսափելի չէ. {քանզի} այն անհատի հետ գերեզման կ'իջնէ: Բռնութ

ն 1861 փետրուար 19 հրովարտակի համեմատ. {քանզի} ընդդէմ է այն հրովարտակը ազգի էական շահի

ntralisation): Այդ սխալ տեսութիւն է, {քանզի} դրամի պակասութիւնը երեւութական է, որով

արիւր ունի, բայց ապրում է նեղութեամբ, {քանզի} այժմեան երկու հարիւրը անցած ժամանակների

գաւառական քաղաքներ: Ասել հարկաւոր չէ, {քանզի} մինչեւ այստեղ ասածներիցս հետեւցնելը շատ

կոյս չկայ, ժողովուրդի վերաբերութեամբ, {քանզի} ինքը՝ կառավարութիւնը, մինչեւ այժմ ապր

ղը բուսուցանում է գրեթէ ինքնըստինքեան, {քանզի} երկրագործական գիտութիւնքը դեռ ոտք չեն կ

անայ: Երանի՜ թէ, ասում ենք մեք, {քանզի} այն տեսակ վաճառականութեան մէջ չենք տեսն

ւ եթէ ունենար եւս, դարձեալ ընդունայն, {քանզի} բնակակից լինելով մի կաթուածահար ժողովրդ

տային եւս, հարիւրին իննսուն անօգուտ, {քանզի} նոյն գործողութիւնը, ինչ որ անցաւ առաջի

րութիւն չկայ եւ հրաժեշտ չէ կարելի տալ, {քանզի} աղքատութիւն կայ մէջտեղում, քանզի պէտք

տալ, քանզի աղքատութիւն կայ մէջտեղում, {քանզի} պէտք կայ, քանզի հացի խնդիրը ամեն րոպէ

ութիւն կայ մէջտեղում, քանզի պէտք կայ, {քանզի} հացի խնդիրը ամեն րոպէ բաղխում է նորա դո

ար է, քան թէ տուողը, առնողը կարօտ է, {քանզի} ոչինչ ունի: Նա միայն յոյս ունի, թէ ահ

, այնուամենայնիւ, դրական զօրութիւն է, {քանզի} ապրանքի փոխարէն պիտի ստանայ զուտ արծաթ

արժարանը: Ընդհանրութիւնը կ'ապահովուի, {քանզի} զօրութիւնը կը գրաւէ իւր կողմը, քանզի Ե

, քանզի զօրութիւնը կը գրաւէ իւր կողմը, {քանզի} Եւրոպան կարօտ է նորան, քանզի, երկրի բ

ր կողմը, քանզի Եւրոպան կարօտ է նորան, {քանզի}, երկրի բերքերը դուրս տալով, իւր մէջ պ

եւ մեք խօսեցանք միայն այն խնդրի վերայ, {քանզի} նորանով միայն կարող է պահպանել մարդը իւ

սկսանեն իւրեանց ասպարէզը, քան թէ ես. {քանզի} ես ոչինչ ունէի, իսկ որդոցս իւրաքանչիւր

եւութական եւ առժամանակեայ մի վաստակ է, {քանզի} ընդհանրութիւնը չունի հարստութիւն եւ շահ

շահուողը ընդհանուրի հաշուով շահուեցաւ. {քանզի}, նոր արծաթ չմտաւ ընդհանրութեան մէջ, ա

աղքատ, հետեւանքը յառաջադիմութիւն չէ, {քանզի} դրականը բացասականին վերայ տալիս է զրոյ

գալիքը, քան թէ այսօրուայ քննութիւնը, {քանզի} ապագան ծածկուած է վարագուրով, որի վերա

եւում է նա, այո՛, բայց վաղը կը ցնդի, {քանզի} լոկ տեսաբանական խաբէութիւն է, կրկնում

է միայն ընդունել մինը եւ մերժել միւսը. {քանզի} արդէն համոզուած է, քանզի քուէն ձգուած

երժել միւսը. քանզի արդէն համոզուած է, {քանզի} քուէն ձգուած է: Հասարակութեան սիրտը եւ

վերայ: Հասարակութիւնը գիտէ այս, {քանզի} զգում է, քանզի մարդ է: Եւ թատրոնի մէջ

սարակութիւնը գիտէ այս, քանզի զգում է, {քանզի} մարդ է: Եւ թատրոնի մէջ նա մոռանում է ի

երջացած գրեթէ բազմութեան մի մասը գնաց. {քանզի} կէս գիշեր էր: Այսպիսի գործեր կարո՛ղ էի

տեղւոյ գերեզմանին իմոյ մի՛ տացեն ինչ, {քանզի} սակս տեղւոյ գերեզմանացն իմոյ եւ վասն իմ

առանց գրաւել եւ առանց գին դնել մնասցէ. {քանզի} ամրափակեմ կտակաւս իմով եւ բառնամ զկարող

ջին եւ այլն անխափան եւ անպատճառ տացեն, {քանզի} թազում ամք են յորմէ հետէ սպասաւորքն են

եւ Հեթանոս ազգ բանտարկեալս ազատեսցեն, {քանզի} վերն յիշեալ տեղիքն եւ կամ անձինքն ինչ ժ

իշեալ իմ տեղակալ օրդենին ի սպասու իւր, {քանզի} սոքա են տեղեակ իմ ամենայն անցիցն։

դրամն մի ոք իշխեսցէ բառնալոյ ի նմանէ, {քանզի} նոյնոյ գինն չէ ի մէջ ստացուածիս եւ հարկ

են ինձ սաստիկ Քո խօսքերը, յիրաւի, Եւ {քանզի} չեմ սերովբէ ` Չիմանալըս թող ներուի ":

տարածման նիւթականութեան յազգի մերում - {քանզի} այր յիւրաքանչիւր տեսեալ զհայրենիս աւեր

բե՛ր ասել, ազատութեան ի ծառայութենէ։ {Քանզի}, ցորչափ կացցէ լեզու հայոց, ցորչափ կաց

ն, զոր առատութեամբ բաշխէ Այվազովսքին - {քանզի} ի պէտս ազգային դպրոցաց գոլ զմատենիկն հր

ռնու զոճդ " առող յՈրդւոյ անճառաբար ", {քանզի} ըստ մտաց պապական եկեղեցւոյ առեալ զայս բ

սդ չեղեն ինչ բանք զիրաւասութենէ պապին, {քանզի} գումարեցան ի դատապարտել զԱրիոս, զՄակեդ

կանութեան նորա, ընդ նմին եւ միութեան. {քանզի} միութիւն եւ ընդհանրականութիւն անկապտելի

անձնիւր անդամոց Քրիստոսեան եկեղեցւոյ - {քանզի} մկրտելոյն ի Քրիստոս չի՛ք խտիր: Պատուիր

խորհուրդ պատարագին կամ՝ հաղորդութեան, {քանզի} որոշակի հրամայեցաք բերել ի նուէր զհաց ե

տաբանութիւն Այվազովսքւոյ անագանեալ է, - {քանզի}, եթէ սխալանքդ այդոքիկ արդիւնք էին տպագ

սիրտդ, յէ՜ անոպայ դատաւոր, Արծաթ {քանզի} արդարանայ յատեան մտացդ քան զլոյս.

եկեղեցին. ըստ որում այսպէս է ասում. " {Քանզի} յոլով նորա արբանեկեալ էր զպէտս տեղւոյդ

ռաքելոց Քրիստոսի, եւ չեն ինչ զարմանք. {քանզի} եւ ինքն սատանայ կերպարանի 'ի հրեշտակ լո

. գլ. ԺԱ, համ. 13-15)։ § 12. " {Քանզի} ոչ եմք իբրեւ զայլսն, որ վաճառական լինի

խօսքերից յետոյ պարոնը շարունակում է. " {քանզի} վաղ տեսանեմք զնորահասն Ղազար 'ի տան Բդե

այ չլինելու մասին, իսկոյն յարում է. " {քանզի} պարեգօտաւորք ազատեալ են 'ի Քրիստոս "։

եղոսը, ուր Ս. Լուսաւորիչը ասում է. " {Քանզի} եւ ասէր իսկ Իմաստունն, թէ նախանձու բան

ոյն, գլ. նոյն, հ. 2)։ § 37. " {Քանզի} գիտէր թէ առ նախանձու մատնեցին զնա... ա

րական)։ § 51. Բնագրում ասած է. " {Քանզի} ընդ գիտնոյ Օրինաց են խօսքս " ( եր. 46

. Ա, համ, 5, թարգմանուած է գլուխ. " {Քանզի} գլուխ պատուիրանին ", - To dé telos par

պրանք էր այդ կայսրը, Եղիշէն ասում է թէ "{քանզի} խաղաղասէր էր 'ի Քրիստոս, ոչ կամեցաւ ելա

ւածները սովորաբար սկսանւում էին ` արդ, {քանզի} ՛ եւ արդ, իբրեւ յորժամ, առ բառերով, ե

ցի ընդդէմ նետաձիգ եղելոց զվահանն։ Բայց {քանզի} ուրուական իմն էր այն, ոչ երբէք հանի 'ի

իլ, ո՛վ է ոսոխ իմ, ելցէ ընդդէմ. բայց {քանզի} իսպառ տկարացեալ եմ, առաւել քան զոր կար

գայռէ։ Իրաւունս ունին եւ սոքա իմանալ, {քանզի} 'ի ճոխաբանել իւրեանց եւ յընդվայր հարկան

ելի ինչ խօսել 'ի վերայ այսր 'ի զուր է, {քանզի} յայտնի տեսանի զի 'ի նախանձուէ չարէ յուզ

նչ տեսանելոյ զտրուպս արդարացուսցէ զիս, {քանզի} 'ի նա ապաւինեցայ։ Իսկ զոր ինչ գրեալ էի

ացականն կենդանութեան դարմանատարութիւն: {Քանզի} զոր օրինակ անցեալ գնացեալ էին դարքն նախ

ան զառնէն՝ որոյ մտաց էին այդ արգասիք, {քանզի} գործն ինքնին քարոզ է զհեղինակին անժխտել

արտ վարել զհիմունս հին հայկաբանութեան, {քանզի} եթէ յայս կէտ ուղղեալ էր զիւր ընթացս, ո

անց, ազգային պատմութեանն վերաբերելոց, {քանզի} առ նմա գտանեմք ո՛չ միայն զմասնաւոր ինչ

հաստացութեան եւ վաճառականութեան միայն, {քանզի} չունի նա տպագրութեամբ քանի մի հին ազգայ

'կարողանալով յառաջացնել Չինաստանի մէջ։ {Քանզի} Կայսրը, որ այնքան սիրում էր Յիսուսեանն

մ: Առանց դատողութեան չեմ ընդունում ո՛չ {Քանթը} եւ ո՛չ Հեգելը. նախ, որ իմ մտածութիւնք

հթը, այլեւ Շիլլերը, Գեօթէն, Ֆիհտէն, {Քանթը} եւ Հեգելը, ճնշուած մարդկութեան այն անմ

Քանթից յետոյ, քեզ ի՛նչ կարող են օգնել {Քանթը} կամ Հեգելը, եթէ քո խուզարկութեանը խորհ

ոգու մէջ, Հեգելի կարծիքով, ցոլանում է {Քանթի} փիլիսոփայութեան " վերացական մօրալիզմը "

կան կէտ. որպէս α եւ ω: Բացի սորանից, {Քանթի} փիլիսոփայութիւնը բխած էր Քանթի ժամանակա

որանից, Քանթի փիլիսոփայութիւնը բխած էր {Քանթի} ժամանակակից կեանքից, այսպէս եւ ուրիշնե

նչեւ ի Կոկիսոն հայոց բարձրացնել, թէ ես {Քանթի}, Ֆիխթէի, Դեկարտի, Բեկոնի, Հեգելի եւ

գի մէջ, որչափ կռիւ, խռովութիւն: Մինը {Քանթին} է հետեւում, միւսը Ֆիխտէին, միւսը Հեգե

անացի ես, դու որ ապրում ես հարիւր տարի {Քանթից} յետոյ, քեզ ի՛նչ կարող են օգնել Քանթը կ

մոռացա գրել այն ժամանակն, որ 9 ռուբլի {քանի} կոպեկն թանսուխի փողն առնէիր, եթէ առիր

դնում ենք երեք կանգուննոց ասեղներ, որ {քանի} կարելի է, լավ ծակե իմ սիրտս, եւ ես իմ

նիսի միայն անունը գիտենք եւ մի քանիսիցը {քանի} մի բառեր: Այս բաները ուսումնականաբ

գյալ հայախոսության այս հասակի վերաբերած {քանի} մի հիշատակարանք ունելով ես իմ մոտ, կամ

ին կգանք երեքս էլ աստուծով: Այս գիրիցս {քանի} մի օր առաջ մի գիր գրիլ եմ օֆիցեր հայ Գե

տանյացը սիրո բարեւ, Կայանուշին գրած մի {քանի} տող գիրը կարդացի, շնորհակալ եմ, որ չի

ւթյանը: Գիտեմ, որ մեր օրագիր տպելը {քանի} մի հնամոլ մարդերի ընդդեմ պիտի թվի, պատ

շատ, բայց դեռ բանի էսենցիալն չկա, այս {քանի} օրս ամեն բանը վախճան կստանա եւ կկարգադր

ել, որ մինչեւ այժմ չէի կարողացել քո մի {քանի} հանձնարարությունքը կատարել, պատճառը ան

տեի: Հետեւյալ փոշտերով կուղարկեմ մի {քանի} օրինակ եւս, որ ցրվես քո ծանոթներին եւ

անունով անտես չառնել իմ խնդիրը, այլ մի {քանի} ազգասիրաց ձեռնտվությամբ հասուցանել ինձ

50 կոպեկ, որովհետեւ Իզմիրյանը կամ, մի {քանի} այլ մարդիկ տարեկանը սկելու են յուրյանց

գի եւ ճշմարտության համար, մինչեւ որ մի {քանի} տարի շարունակվելով, արմատ արձակե ճշմար

գրել եմ, գուցե դորանով ստանալու եմ մի {քանի} զորեղ թշնամիք, ինձ հակառակորդ, բայց ա

րպ նայել բաների վերա, հույս կա, որ մի {քանի} տարուց հետո ակնհայտնի երեւին նորա արդյո

Մեղուն " պիտի վախճանի: Պետերբուրգից մի {քանի} մարդիկ, որոնց մեջ եւ պ. Իզմիրյանցն,

տվի: Ամենեւին վատ չէր լինելու, եթե մի {քանի} մարդ նույնպես մի քաղաքավարի նամակ գրեիք

րության պատճառով հարկավոր համարվեցավ մի {քանի} ժամանակ դուրս գալ Մոսկվայից դեպի օտար ա

օրագրից ասացի հրատարակողին ուղարկել մի {քանի} օրինակ պ. Նազարյանցին, եթեւ ցենզորն թ

կանդիդատ եւ գնում եմ Պետերբուրգ մնալ մի {քանի} ամիս ու քննություն տալ. իմ ամեն բանը ա

Ես այսուհետեւ ամեն շաբաթ նամակ կգրեմ, {քանի} որ Նախիջեւան ես, անտարակույս դուն եւս

երում ծառայող պատվելի անձինքներից, որք {քանի} քանի անգամ անձամբ անձին գնացած էին Լոնդ

ծառայող պատվելի անձինքներից, որք քանի {քանի} անգամ անձամբ անձին գնացած էին Լոնդոնից

շ բռնակալ տերության դատաստան չէ, որ մի {քանի} թուղթ սեւցնելով կամ մի քանի աստիճանավոր

չէ, որ մի քանի թուղթ սեւցնելով կամ մի {քանի} աստիճանավոր կաշառելով, գործին հերիք հո

ատնեսցի ՚ի կորուստ, մինչդեռ ազգն մեր ի {քանի} տեղիս ի գիւղօրայս մեր չունի զեկեղեցիս,

րոյական ավազակներին մա՛հ բարոյական: {Քանի} որ մի ազգ, խեղճ վիճակի մեջ տառապելով,

ապելով, պատմական մահին հետ մարտ դնե եւ {քանի} որ չէ հաղթել ու չէ դուրս եկել ներկայից

անում է Վիկտոր Էմմանուելի դրոշակը, երբ {քանի} մի անգամ առաջարկել է պ. Ֆեռգուլային ան

խանութեան, յորում ստորագրեալ է ինքն եւ {քանի} մի թէոդոսիացի հայք եւ զոր հաստատեալ է (

կան թուղթ մի, ստորագրութեամբ իւրով եւ {քանի} մի անձանց ՚ի Նախիջեւանայ, վկայաբանութե

Հունիսի եւ երեւում է որ դեռեւս կմնամ մի {քանի} ժամանակ: Սուեզից մինչեւ այստեղ 24 օր ծ

չեւ իմ գալը, անշուշտ մի գործ կգտնենք, {քանի} ընկեր [ենք] միասին մի կտոր հաց խաղաղութ

ի Կալկաթայէ հասցէ առ Ձեզ ստորագրութեամբ {քանի} մի անձանց. թուղթ նմանօրինակ չեն զարման

յում " Բնախույզների ընկերությունից " մի {քանի} մսխալ Sorghum Saccharatum-ի սերմեր: Սո

բացօթյա: Հակառակ դեպքում կփչանան: {Քանի} որ մենք հող չունենք, թող նա ուղարկի Կա

նայնիվ, չի կարելի մեղադրել հեղինակին, {քանի} որ շատ կողմից է նրանից առաջ բացված ու տ

ներից չէ. թերեւս հեղինակը կուղղե իր մի {քանի} կոպիտ սխալները, եթե բարեխիղճ քննադատու

յամբ խառն քլորակրի հագեցած լուծույթի մի {քանի} վաննա ընդունել, նախ՝ կոչնչանա չափազան

զ հաջողվի ճարել, ապա, խնդրում եմ, մի {քանի} հատոր միասին բերես, եւ ոչ թե հոմեոպաթի

առավել եւս չեն հասնում իրենց նպատակին, {քանի} որ դրանք սահմանված են ինձ մխիթարելու հա

եջ տեսնում է սոսկ միայն հնամոլություն. {քանի} որ վիգերի եւ տորիների գոյության մասին է

, եւ իմ այժմյան վիճակում. բայց այս մի {քանի} դիտողությունները թող մնան որպես հուշարձ

վության տեսակցության համար, որը գեթ մի {քանի} րոպե մոռացնել է տալիս տաղտկալի իրականու

նիվ նա հանդես է բերել պատմության մեջ մի {քանի} անհատներ, որոնք իրենց խարակտերով, եռա

այդ աստիճան չէր մեղավոր իր անկման մեջ, {քանի} որ ահա՛ 2. 000 տարի է, ինչ ամբողջ քրիս

նալ: Եթե սա գրված է Քրիստոսի ծննդից մի {քանի} դար առաջ, ապա այս իսկական գանձ է ստուգ

ների համար շատ եւ շատ շնորհակալ եմ. մի {քանի} անգամ կարդացի նամակդ, որ ինձ մեծ բավակ

որ քո նամակում որոշ նորություններ գրի ( {քանի} որ դու ռուսերեն չես գրում) Մոսկվայի մե

էի, եւ, կարող եմ ասել, որ այդպիսի մի {քանի} փոխակերպումներից հետո ուղղակի ապրել հնա

ենթադրել, որ նա նույնպես առողջացել է, {քանի} որ դու ոչինչ չես գրում, տա՛ աստված:

կարդալով նամակդ, ուղղակի չեմ կարող մի {քանի} խոսք չասել " Համբավաբեր Ռուսիո "-ի վախճ

ապա եկող շաբաթ կուղարկես մի ֆունտ՝ մի {քանի} օր սրանից առաջ ուղարկածիցդ, բայց միայն

եւս ավետարանով զբաղվելու գլուխ չուներ, {քանի} որ մինչեւ Կոստանդնուպոլիս հասնելը նավաս

՝ հայ մասսան իրար ատող դավանաբանական մի {քանի} պարտիաների բաժանելու համար: Իհարկե, Դ

ում էր, իսկ այժմ առավել եւս կհամբերի, {քանի} որ իր նամազն էլ նա առանց արեւմտյան դեսպ

ցեք: Բացի այդ, ինձ էլի հարկավոր են մի {քանի} գրքեր եւ բառարաններ, բայց այդ մասին ես

նալով մի որեւէ ֆոն՝ իմ աշխատանքը: Իսկ {քանի} դեռ մեզանում չկա քաղաքացիական լեզվի թեկ

մասին մտածելն անգամ դեռեւս անկարելի է, {քանի} դեռ այդ քերականությունը ուսուցիչների եւ

րեն հաշիվ չի տվել, թե նոր լեզվում բայը {քանի} եղանակ եւ քանի ժամանակ ունի: Թեկուզ այ

ել, թե նոր լեզվում բայը քանի եղանակ եւ {քանի} ժամանակ ունի: Թեկուզ այժմ այդ ծիծաղելի

աժանում են ժողովրդից: Նոր լեզվի մի {քանի} ձեւերը նույնպես արհամարհվում էին այն պա

: Ընդհանուր լեզվի օգտին գավառական մի {քանի} վերջավորությունների եւ մասնիկների փոխադ

հիշյալ արխիվում կարող են լինել միայն մի {քանի} հիշատակարաններ Ջուղայի կամ Պարսկաստանի

րչում է՝ նմուշի համար թեկուզ այստեղ մի {քանի} տող կբերեի: Բայց բավական է։ Հույս ուն

ն ողջույնս եւ ասա ( իհարկե նամակում), {քանի} որ նա էլ ինձ նման համակրում է խեղճ Գրիգ

- թե ոչ՝ ինչպես ասում են եվրոպական մի {քանի} հրապարակախոսներ, դա բոլորովին այլ հարց

Մարդն իր կենցաղը չի կարող բարելավել, {քանի} դեռ բնությունն իրեն չի ենթարկել, այսին

բնությունն իրեն չի ենթարկել, այսինքն՝ {քանի} դեռ հասու չի լինի նրա գաղտնիքներին: Իս

ը համարում էին ստոր եւ անվայելուչ բան, {քանի} որ բոլորն իրենց շրջապտույտը կատարում էի

ագործված: Եթե քիմիան ու մանրադիտակը մի {քանի} քայլ եւս առաջ գնային, այն ժամանակ հենց

ախիջեւան ուղարկելու Կոխինխինյան հավի մի {քանի} ձու - կբազմանային նրանք այնտեղ, ապա կ

նների համար: Էջմիածնում տակավին կան մի {քանի} մարդիկ, որոնցից կարելի է իմանալ, թե ի

թից, մանավանդ շտապելու տեղ չունեմ: Մի {քանի} օրից ես կհասնեմ այն կետին, ուր եւ խարի

ին, - որ մեզ մոտ ստացվում է Սիբիրից մի {քանի} առաջին կարգի վաճառականների միջոցով, -

արկավոր է այնտեղից տեղեկանքներ քաղել մի {քանի} բանի մասին՝ մեր քաղաքին վերաբերող պատմ

են, այդ նամակի պատասխանը կգրեմ այս մի {քանի} օրերս, հիմա այլեւս տեղ չկա, իսկ դու կ

ւն էիր խնդրել ռնգեղջյուրի մասին. ես մի {քանի} բան այդ մասին գրել եմ այս թերթի կեսի վր

ներ, սակայն ես այդ չեմ կարողանա անել, {քանի} տառապում եմ այստեղ, ու բացի այդ, քանի

քանի տառապում եմ այստեղ, ու բացի այդ, {քանի} օդընտելացման ընկերությունը չի ընձեռնել

, նա երաշխավորել է տիկին Ամեդիի համար, {քանի} որ վերջինիս պարտքերի դիմաց վաճառքի են հ

ան փողերի [խնդրի] հարություն առնելուն, {քանի} որ նրանց համարում էին անվերադառնալի եւ

ունն ուշադրություն չի դարձրել նրա վրա, {քանի} որ այն ոչ մի դեպքում արգելք չի կարող հա

է, իմանալ՝ ա) թե յուրաքանչյուր սերմ {քանի} ՞ ցողուն է տալիս, բ) որքա՞ն հյութ է տա

նի հյութն ըստ Բոմեի եւ, վերջապես, դ) {քանի} ՞ տոկոս բյուրեղային շաքար է պարունակում

ապրել ես ու մի՛ փոխադրվիր. մեզ մոտ մի {քանի} ընտանիքի համար տեղ չկա. 2) հանգի՛ստ թ

ստի եթե անարժան չհամարիք Ձեր նամակի մեջ {քանի} մի տողով ուսուցանել մեր տկարությունը,

թղթերը, աշխարհագրական քարտեզները եւ մի {քանի} լուսանկար պորտրեներ: Գործս ավարտելուց

Հավատացած եմ, ոչ չպիտի մերժվի խնդիրս, {քանի} որ էլ չեմ կարող հրատարակել մեր " Հյուսի

. ինձի գիր ալ գրել պետք չէր, բայց այս {քանի} տողը դարձյալ գրեցի: Ուղարկեցի իմ պա

երթալու տեղես կգրեմ իսկույն, բայց մեկ {քանի} օր դեռ կմնամ այստեղ: Մեր բոլոր ազգական

, զարար չունի: Ուրիշ բան պետք չէ, {քանի} մը հատ լիմոն, փոռթաքալ կուզենայի ամա,

կան բաների մէջ. Մանդինեանց Տէր Ստեփանը {քանի} տարի գրագիր էր Ներսէս Կաթողիկոսի մօտ.

այտառակել է նորա համար, որ սա Հայոց մի {քանի} երեւելի ուսումնականներին սխօլաստիկ էր կ

իայն ես պարտական չմնամ նորան, այլեւ մի {քանի} հարիւր մանէթի մուրհակ առնում նորանից այ

վերայ միայն զարմացած եմ, թէ ինչպէս մի {քանի} մարդիկ տեղ են տալիս իւրեանց սրտի մէջ մի

կասկածամիտ մարդերի դրութիւնը. այդ բանի {քանի} օրինակները տեսած եմ: Խեղճ ողորմելիքը չ

հասած " Հիւսիսափայլ " անունով օրագրի մի {քանի} համարներից տեսանում եմ, որ դուք գործակ

յդ գործին: Ուղարկում եմ այժմ իմ մի {քանի} նկատողութիւնքը՝ " Հրաւիրակ հայրենասիրո

ն մեղադրանքը, որ նորերումս լսւում է մի {քանի} պարոնների գրչի բերանից, ինչպէս վկայում

ես արած, փորձ էք փորձում յարձակուիլ մի {քանի} Պարոնների վերայ, այն պատճառով, որ նոք

ծ տեսանում ենք յետոյ, որ գործ ունիք մի {քանի} պարոնների հետ. ցանկալի էր մեզ իմանալ ա

ս տեսանում եմ, որ դուք՝ Հայոց ազգի մի {քանի} այլ անդամների հետ միասին, ֆանատիկոսութ

րդկութեան ընդհանուր լուսից իւր բաժին մի {քանի} ճառագայթ։ Եթէ գանգատ ունի Հայաստանը,

ուած երկայն բրդով մեծ մեծ կատուներ, մի {քանի} պորտ անցանելով, կորուսին իւրեանց բրդի

ազակների եւ գողերի ընկերութեան մէջ։ Մի {քանի} տարի վերայովը անցանելուց յետոյ, հանդիպ

եանց սեպհական շրջակայքից, որի մասին մի {քանի} տող յառաջ գրեցի Յիշատակարանիս մէջ: Ստո

երջին նամակովս, որի հետ ուղարկել էի իմ {քանի} մի նկատողութիւնքը Պ. Իսահակեանցի գրուա

մեծ գումար արժէին: Այդ Պարոնը, մի {քանի} ժամանակ անցուցանելուց յետոյ բողոքում է

: Եւ պատմում են, թէ այդ մարդը ունի մի {քանի} ՝ ցախ աւելով հաւաքած կողմնակից մարդիկ,

ակ անձրեւը հեղեղելու էր մեր արտերը: Մի {քանի} այլ շինականների բերանից լսւում էր մի այ

արկեցին... Ծառաս գնաց դէպի դուռը եւ մի {քանի} վայրկեան ուշացաւ: Լսում եմ մի խօսակցու

մէջ, որ աշխարհի ժամանակը յետ է գնացել {քանի} հազար տարիներով։ Թւում է ինձ, թէ գտան

նութիւնը, եւ որպէս թէ փորձ արած էին մի {քանի} մարդիկ բնակութիւն հաստատելու գետի մօտ,

ւն են մասնաւոր մարդերի: Քաղաքը ունի մի {քանի} խանութներ՝ հին ժամանակներից շինած, որ

, չունէր մի յարմարաւոր նաւահանգիստ։ Մի {քանի} տարի է, որ քանի մի հարուստ մարդիկ, շի

րաւոր նաւահանգիստ։ Մի քանի տարի է, որ {քանի} մի հարուստ մարդիկ, շինելով այնտեղ գեղե

մ է Տաճկաստանի բարբառին, թէեւ չունի մի {քանի} բառեր եւ մասնիկներ, որ գործածութեան մէ

ինի, որովհետեւ մինչեւ այսօր եւս կան մի {քանի} գրեանք, որ բաւական մաքուր դուրս են եկա

Վանքը ունի շատ պատուական աղբիւր եւ մի {քանի} ծառատունկ, որոնց ստուերների տակ օդ վայ

ձեռքից ստանալով մի ապրանք, որից արդէն {քանի} մարդիկ շահուել էին, ուրեմն հետեւաբար ե

իջեւանը ունի այսօր եթէ ոչ շատ, գոնէ մի {քանի} ընտիր որդիք, որ վաղուց, ահա, ազատուա

խաբէութեամբ ( оптическим обманомъ) մի {քանի} կարճատես մարդիկ կարծում էին տեսանել յաղ

տութեամբ ոգեւորեալ մի ուսումնարան: {Քանի} որ այդ քաղաքի պատուելի եւ մեր սիրական հ

երելու հոգեւոր մարդերի գործակցութիւնը, {քանի} որ կանգնեցնելու չէ մի այդպիսի աշտանակ լ

չէ մի այդպիսի աշտանակ լուսաւորութեան, {քանի} որ դոցա երեխայքը, իւրեանց անունները հա

ուսանելով, պիտի գան ու գնան աշխարհից, {քանի} որ եւրոպական մեծավայել հոգեւոր սեղանը պ

նքը եւ իրաւունք ունի բողոքելու, եթէ մի {քանի} մարդիկ, հարստահարելով նորան, կամէին ի

ում վարժապետ եւ հաւաքում էր նորա մօտ մի {քանի} աշակերտք, ապա պատրաստ էին այդ օբսկուրա

, եւ այդ տիրացուի առաջեւ կային նստած մի {քանի} երեխայք՝ այբբենարանները ձեռքերին, շատ

եւ միւս նոցա ընկերքը, որոնց անունները {քանի} անգամ կրկնեցի, լաւ գիտեն, որ ազգը աւե

եւ այժմ գովել են, պատուել են, այժմ մի {քանի} պարոններ բոլորովին այլ ուղղութեամբ վարւ

ազգի կեանքին, յառաջ է շարժւում այժմ մի {քանի} ճշմարտասէր եւ հեռատես պարոնների ձեռքով

անազան մարդերի, որ խնդրած չէին, եւ մի {քանի} ամսից յետոյ հրապարակով, դոյն այդ լրագր

այդ չարախօսութիւնը արգել չեղաւ, որ մի {քանի} պարոններ իւրեանց լեզուն մաքրէին եւ կանո

անել: Ասածիս ապացոյցը կը տեսանես իմ մի {քանի} նկատողութենից Պ. Իսահակեանցի պատասխանո

______ Համար 2. Պ. Շահբէգի մի {քանի} նկատողութիւնքը Իսահակեանցի պատասխանու վ

: Պ. Իսահակեանցին այդպէս սիրելուցս մի {քանի} մարդիկ, չգիտեմ ինչ հիման վերայ, մինչե

եւ շատ կարելի է, որ մեր արտասուքից մի {քանի} կաթիլ բաժին հասած լինի եւ Պ. Իսահակեան

ն: Պ. Իսահակեանցը ասում է, թէ մի {քանի} իմ նման, գուցէ եւս առաւել գիտուն անձին

ց գրաշարի վիզը։ Խեղճ ողորմելի գրաշար, {քանի} քանի հեղինակի եւ գրողների մեղքը յանձն ե

շարի վիզը։ Խեղճ ողորմելի գրաշար, քանի {քանի} հեղինակի եւ գրողների մեղքը յանձն ես առն

բան: Այս երկու ամսումը, պատահելով մի {քանի} վաճառահանդէսների մէջ, տեսայ մի թափառակ

դատաւորը, այս հանդիսաւոր րոպէումս, մի {քանի} դատապարտող խօսքեր ունէր մեզ ասելու: Ար

, աւարտել են իւրեանց երկնաւոր կեանքը, {քանի} ՛ բարեկամք սուգ եւ արտասուք կտակել են մե

րեկամք սուգ եւ արտասուք կտակել են մեզ: {Քանի} քանի՛ անգամ ցաւելու համար պատահել է մեզ

ք սուգ եւ արտասուք կտակել են մեզ: Քանի {քանի} ՛ անգամ ցաւելու համար պատահել է մեզ տեսա

գ նոքա, որ ճնշում են անզօրի աչքերից մի {քանի} արտասուքի կաթիլներ: Ասես թէ այս Նո

աշտօնեաներին։ Այդ տարում խլրտուեցան մի {քանի} միտքեր, որոնք մեծ յոյսեր տալիս են Հայե

անառութիւնը, որ հիւանդութեանս պատճառով {քանի} ամիս արդէն մնացած էր բարձիթողի: Առ

րը, որովհետեւ ես եւս հասկացայ: Մի {քանի} օր սորանից յառաջ, գալիս է իմ մօտ ծանօթ

: __________ Այժմ արձանագրեմ մի {քանի} նամակներ, որ ստացել եմ զանազան տեղերից

ն մէջ Պ. Խատամեանցը եւ Պ. Տիգրանեանցը {քանի} անգամ պատճառ տուեցին Հայերին՝ մի բան տ

յ, իմ կորած յիսուն ոսկի " անունով, մի {քանի} նկարագիրք մեր թիֆլիզեցի ժողովրդի կեանքի

ոսկուայի պէս տեղում ցանկանային տարին մի {քանի} անգամ քանի մի բան տեսանել եւ լսել թէատր

ս տեղում ցանկանային տարին մի քանի անգամ {քանի} մի բան տեսանել եւ լսել թէատրոնական բեմի

ւ " ստորագրութեամբ, դնում եմ այստեղ մի {քանի} պարբերութիւնք. " Պարոն Կոմս Էմմանո

ն ղեկը ձեռքերնին ունին: Ո՛ր իշխանը {քանի} մի վաստակասէր հոգեւորական իր հարստութեա

կողին, ինչպէս Պ. Գամառ-Քաթիպայի եւ մի {քանի} նոր ոտանաւորքը, որ վերոյիշեալ նամակով

ռնափնդոր քամիների յարձակմունքը: Մի {քանի} տարի է, որ ձմեռը այս կողմերում փոխել է

նել Մեծ Մարգարէի փոխանորդի կեանքը եւ որ {քանի} ամիս սորանից յառաջ անարգ մահ ստացաւ դահ

աւելի հիմնաւոր կերպով սկսեցի մտածել մի {քանի} փիլիսոփայական խնդիրների վերայ: Այդտեղ

ի տէր էր այդ մարդը: Յետոյ, խօսելով մի {քանի} մխիթարական խօսքեր, ասում եմ. - Մե

դարձեալ ընդունեց նոյն սենեկի մէջ եւ մի {քանի} բառ խօսելուց յետոյ ասաց. - Անցեալ

, 1858) գրեցի մի ամառանոցում, ուր մի {քանի} բարեկամով գնացել էինք օդ վայելելու: Գն

որդակցութեան հնարը, եւ դու կարող ես մի {քանի} ձայներ լսել մեր կողմից: Չկամիմ նամ

անտարակոյս տեսած չես, հարկադրում է մի {քանի} բառ խօսել, մինչեւ որ դու ինքդ տեսանես

նդհատուէր Սեբաստացի Մխիթարի ձեռքով: Մի {քանի} բան եթէ այլապէս է գրուած, ուրեմն ոչ բո

պարզէր այդ բուրգերի մակագիրը կամ ովի՛ն {քանի} պատարագ տրուելու յիշատակարանը: Հայոց պ

ս կամ այն վանքին եւ թէ վանքերի միաբանքը {քանի} ՞ պատարագ խոստացել են նորան: Հնախօս

եւ յառաջ, տարու զանազան եղանակների մէջ {քանի} օրերով ծանրաչափի եւ ջերմաչափի գործադրու

, թէ Մխիթարեան միաբանութիւնը սորանից մի {քանի} տարի յառաջ շինել է մի աղօթք, որ Մուրադ

ցից իւրաքանչիւրքը դասատու են նոյնպէս մի {քանի} առարկայի: Դպրոցը բացուած է Սարգիս, Գա

կատարել, բայց փորձերը, որ կատարուեցան {քանի} եւ քանի անգամ Տաճկաստանի, Կոստանդնուպօ

, բայց փորձերը, որ կատարուեցան քանի եւ {քանի} անգամ Տաճկաստանի, Կոստանդնուպօլսի մէջ

սպիսի ծանրակշիռ գործերում. պատճառ, մի {քանի} տարի ոտքի վերայ պահել մի դպրոց եւ այնու

Գումարը արծաթի, որ գործ էր դրուած այդ {քանի} տարու համար, կարելի էր աւելի շատ օգտի

ը թարգմանելու գործի մէջ: Աւելորդ չէ մի {քանի} բառ խօսել այս մասին եւ աւելի բացայայտ կ

մէջ, քան թէ գտանւում ենք: Սորանից {քանի} տարիներով յառաջ բարձրացած կրօնական-սխօլ

ւթիւնը ուղղակի կամ անմիջապէս հրատարակեց {քանի} մի տետրակներ եւ յօդուածներ, որոնց թէպէ

թակղութիւն " բառը վերջապէս կ՚արտասանէ, {քանի} մը կէտ ետեւէ դնելն ալ չմոռանալով, Մուր

հացը չէ, բայց յանցանքը Հայոցն է, որ, {քանի} մը Տիտայական տրամաբանութենէ վախնալով,

նք եւ ուխտիւք կը խնդրենք, որ անոր նման {քանի} մը հատ գրքեր դուրս հանէք, որպէսզի ձեր

ենակալը, որ գտանւում է այժմ Փարիզում: {Քանի} մի տարի սորանից յառաջ բարձրացած մրրիկը

աղքատին դպրութիւնը: Բայց չէ կարելի մի {քանի} խօսք չասել այն մասին, թէ հեղինակը այդ

նակը այդ գործի զուր տեղը աշխատել է՝ մի {քանի} բան այլապէս փոխելով. աւելի լաւ էր բառ

Ս. Ոսկանեան ուսումնական ազգայինը, որ {քանի} մի ժամանակ սորանից յառաջ, հրատարակելով

ի տխուր յիշատակ թողնելով մեզ իւրեանց մի {քանի} համարը: Օրագրերի այսպիսի անհաստատութիւ

: Այս բաների մէջ ոչինչ են մեր աչքում մի {քանի} կռապաշտ Հայերի պատուասիրութիւնը եւ անձն

ը մարմնով միայն ապրում է առողջ: Մի {քանի} թեթեւամիտ օրագրերի եւ լրագրերի խելացնոր

յ, նոքա պատրաստ են եւ այդ ուրանալ: Մի {քանի} հոգեւորների կողմից նզովքի շանթեր եւս տե

ղ չենք ծառայում մեր ախտերին, ինչպէս մի {քանի} գիշերադէմ մարդիկ հայհոյեցին մեզ, այլ ս

աշուով, ինչ հաշուով ստացել էր: Մի {քանի} տարի ծառայում է այս երիտասարդը, խանութ

թիւրել: Այս գործողութենից յետոյ մի {քանի} մարդիկ տեսնում են Բէգզադէին, որ նա քաղ

ահանդէսը, ինքը՝ պարոնը, պատրաստ է մի {քանի} ամիս ժամանակով գնել Բէգզադէից մօտ իբր 1

նը հասանում է մինչեւ ի կատաղութիւն: Մի {քանի} օրից յետոյ գալիս է Բէգզադէն տղայի մօտ ե

եան ընդդէմ դէպի երկինք բողոքել: Մի {քանի} բարեսիրտ Հայեր, խղճալով այս անօգնական

անօգնական տղայի վերայ, ժողովում են մի {քանի} մանէթ եւ ճանապարհ են ձգում նորան դէպի ա

՝ Բէգզադէն Մ... հասանելուց յետոյ՝ մի {քանի} օրից յայտնւում է հաճոյակատար գործակատար

, որքան Մատթէոս սրբազանի սիրտը: Մի {քանի} օր սորանից յառաջ ստացած նամակը մի նոր ա

ը, եւ ազգ ասելով՝ չենք իմանում այն մի {քանի} մարդիկը, որ արծաթի սանդուղով վեր էին բ

ւնք ունի եղած Հայ բանասէրը մինչ սորանից {քանի} տարի յառաջ գրում էր հետեւեալ տողերը՝ ն

Թափել վերայից: Քո օրից այսօր {քանի} ՞ դար անցաւ, Սիրական լեզուդ ի՛նչ օր

Սիրական լեզուդ ի՛նչ օրեր տեսաւ, {Քանի} ՞ հալածանք, քանի՞ նեղութիւն. Եթէ օ

ի՛նչ օրեր տեսաւ, Քանի՞ հալածանք, {քանի} ՞ նեղութիւն. Եթէ օտարից, դեռ այնքա

ը գուցէ երեւում է նորանից, որ տարին մի {քանի} անգամ գնում են Հայոց եկեղեցի եւ մինչեւ

լսելի լինէր ձեզ իմ ձայնը, երանի՜ թէ մի {քանի} զոհ փրկէին իմ այս արտասուախառն խօսքերը

ւցակը, նա գիտէ, թէ ո՛ր գերդաստանի մէջ {քանի} զաւակ կայ, եւ եթէ ծնողք չկամենան իւր ժ

, թէ ինչ բարեխղճութեամբ աշխատում էին մի {քանի} երիտասարդք այս խնդրի վերայ, մէջ եմ բեր

եթեւ: Քո ասածը, թէ հարկաւոր է, որ մի {քանի} մարդիկ դուրս գային ու ճանապարհորդէին ամ

էին ոչ միայն բնակիչների թիւը, այլեւ մի {քանի} վիճակագրական եւ տեղագրական ծանօթութիւնք

ափարին, թէ թուի հետ հարկաւոր էին եւ մի {քանի} վիճակագրական եւ տեղագրական ծանօթութիւնք

պահանջելու: Այս վերջին օրերումս մի {քանի} մարդ, չգիտեմ ինչ նպատակով, աշխատում ե

տակի արժանաւոր Խորենացին տալիս է մեզ մի {քանի} յիշատակարանք. այդ խնկելի ծերունին լսեց

. այդ խնկելի ծերունին լսեցնում է մեզ մի {քանի} տող բան Գողթան երգիչներից, նա ցոյց է տ

ւմ են, թէ ի՛նչ պատճառով մինչեւ այժմ մի {քանի} բառ չխօսեցինք Պ. Խուդաբաշեւի " Обозрен

տոյ ( Հոկտեմբերի 17-ին) ծնած Սկայորդին {քանի} մի անգամ հրատարակեց Տէր-Մանդինեանցի " Մ

իւր գիտութիւնը հայկական լեզուի մէջ: Մի {քանի} բազմադէմ կամ, աւելի լաւ է ասել, անդէմ

ր արծաթ եւս վճարող չլինի... գո՛նէ, մի {քանի} տարի ժամանակով, դարձեալ կ՚ապահովէ իւր

ողը իւր նպատակին, կարողացա՞ւ բժշկել մի {քանի} սրտի խոցուածք: - Արհեստաւորը, կատ

դական լուսակամարի երեւոյթը, որի մէջ մի {քանի} մարդերի աչքում պատկերանում էր պարոնը:

եղել մի թեթեւամիտ պառաւի, որ երբեմն մի {քանի} կեղծաւոր մարդերի բերանով համեմատուել էր

: Հայոց ազգի ներկայ սերունդը ( բացի մի {քանի} ախտացած մարդերից) կատարեալ իրաւունք է

որ մեք ստացել էինք մեր թղթակիցներից մի {քանի} արդարացի նկատողութիւնք այդ գործի վերայ

ամակներ անհանգիստ արած չլինէին մեզ: Մի {քանի} տողից յետոյ կը դնենք այդ նկատողութեններ

ուանալի մեղադրութեան պատճառ են լինում, {քանի} որ Հայոց տառը պիտի կարդացուի: Անյա

ի Յոյն, քան թէ Հայ: Բացի սորանից, մի {քանի} բաներ, որ վերաբերւում էին մեր եկեղեցու

ոչ բոլորը միօրինակ նշանաւոր էին, եւ մի {քանի} մեղադրութեան պատճառներ Ներսէսը իւր նամա

ական գաւազան ընդունելը: Սորանից մի {քանի} շաբաթ յառաջ մասնաւոր նամակներ տեղեկութի

: Անգլիան ուրախ էր մինչ սորանից մի {քանի} ամիս յառաջ, հարուած հարուածի քամակից ը

մի գործարանի մէջ եւ ստանալով շաբաթը մի {քանի} շիլլինգ, ապրում էին որպէս եւ իցէ. այժ

քաւոր ընտանեաց մէջ, չէ կարող եւ այն մի {քանի} շիլլինգը ճարել ընտանիքը ապրեցնելու համա

աւոր կին յօժարակամ գնէ այդ ժապաւէնից մի {քանի} գազ, ամենեւին պիտակաբար, միմիայն թշու

նար լինէր իւրաքանչիւրին տալ ոչ միայն մի {քանի} շիլլինգ, այլ տասնաւոր լիբրէներ, այսու

գործաւորքը, իբրեւ շնորհք, ստանալով մի {քանի} շիլլինգ մի անգամ, մինչդեռ հացը եւ ապրո

՝ Լիոն քաղաքում, նոյնպէս փակուեցան մի {քանի} գործարանք, գործաւորներին հանդիպեցաւ գր

զգի շահի հետ բնաւ վերաբերութիւն չունի, {քանի} որ տէրութեանց կազմութիւնը այնպէս է, ին

ա քրտինքով եւ նորա արիւնով յառաջացած մի {քանի} մեծատունք: Բրիտանիոյ, Իռլանդիոյ եւ Սկ

վաճառականներից, չէ կարող անգործ մնալ, {քանի} որ մեծագոյն մասի արդիւնքը սպասում է նոր

ատ են իւրեանց բաժինը գործել եւ մշակել, {քանի} որ գտնւում են այն գեղում կամ այն քաղաքո

նք, հարո՞ւստ է անգլիական ազգը, եթէ մի {քանի} գործարան փակուելով, կամ մի ժապաւէն գոր

նսիական ժողովուրդը, եթէ մի քաղաքում մի {քանի} գործարանք փակուելով, մի ահագին բազմութ

գործը, որ եւ նա աշխատելով՝ ստանայ մի {քանի} շիլլինգ եւ հոգայ իւր ընտանիքը: Ւ՞

: Նա դարձել է մի քար, որի վերայ մարդը {քանի} ՛ եւ քանի՛ անգամ գայթակղեցաւ: Վերջ

ձել է մի քար, որի վերայ մարդը քանի՛ եւ {քանի} ՛ անգամ գայթակղեցաւ: Վերջին անգամ

նի վերայ խօսողը մահի պարտաւոր: Մի {քանի} օրից յետոյ, երբ արդէն ազատութիւնը, հա

- Ողջոյն: - Ողջոյն: - {Քանի} ժամանակ է, քեզ տեսած չէի, բայց ասես թ

կա՞ր գլուխներս, որ միմեանց պատահէինք, {քանի} որ երեսի վերայ մնացած ազգը փրկելու եւ գ

ականապէս ազատ կոչուելով, ազա՞տ եմ ես, {քանի} որ նիւթական կարօտութիւնը ստիպում է ինձ

ւնք առնէ մեր հաւասարութեան իրականապէս, {քանի} որ հաւասարութիւնը, իբրեւ լոկ խօսք, հն

եւ լոկ խօսք, հնչում է միայն օդի մէջ եւ {քանի} որ իրական անհաւասարութեան հետեւանքը շին

բայրութիւնը իւրեանց յիշատակը թողեցին մի {քանի} ոսկիների վերայ. պատերի վերայի կարմիր գ

տի, բոլոր բանը կը փոխուի, մոռցաւ, որ {քանի} իւր հասկացողութիւնը նոյնն է, ինչպէս էր

ետեւ պիտի բռնանայ իւր ընկերի վերայ: Եւ {քանի} որ տնտեսական խնդիրը՝ այն բազմակնճիռ Գո

նան, փոփոխեն կառավարութեան ձեւը, բայց {քանի} որ հասարակութեան մի մասը տիրապետել է հո

՛նչ մխիթարութիւն անուանափոխութեան մէջ, {քանի} որ գործը նոյնն է: Պիտի ասեն, որ այդ տ

ւոր է որոնել ոսկին եւ արծաթը: Նախ, մի {քանի} երեւելի մօնօպօլիստ սեղանաւորների մօտ,

եւ հասարակութեան մօտ եւ չէ կարող մնալ, {քանի} որ տէրութեանց ծախքերը, օրըստօրէ բարձրա

րըստօրէ բարձրանալով, լեռնանում են, եւ {քանի} որ ժողովուրդը հող չունի, եւ ուր որ ուն

իւր ողորմելի ստրուկներից աւելի ապրի մի {քանի} օր, եւ այն՝ սպանուածների հաշուով: Այ

գնացութենից ուրիշ ամեն բանի պիտանի, մի {քանի} հազար քաղցած ու մերկ զինուոր, որ տարին

աշխատութիւնը, որով պիտի շահի նա այն մի {քանի} յաւելեալ ղուրուշները, անտուն, վարատակ

ւթեամբ: Անցնում է սորա վերայով մի {քանի} տարի։ Յանկարծ այս նորեկը լուր է առնում

ղուլ դպրոցը եւ գնալ ծառայութեան, որ մի {քանի} ժամանակից յետոյ օգնութիւն կարողանայ հաս

ծաւորութիւն, այլեւ վատութիւն: Մի {քանի} տարի կայ, որ լսում ենք հանապազ մեր վաճ

դարում դարձեալ մարդկային կեանքի վերայ, {քանի} որ մարդը ապրում է եւ օդ է շնչում, մեք

ոգել, ոյժ եւ զօրութիւն դնել նորա մէջ, {քանի} որ ազգը, հասարակ ժողովուրդը, կարօտ է

արակ ժողովուրդը, կարօտ է օրական հացի, {քանի} որ նորա տնտեսական խնդիրը կարգի չէ դրւու

ձեռք բերելու համար: Ո՞չ ապաքէն ունի մի {քանի} փարայ, որի շրջանառութեամբ ապրում է նա

իջեցնում է նա ապրանքի գինը հարիւրին մի {քանի} տասանորդ: Միւս վաճառականը ի՛նչպէս կարո

: Կէս-մեռ, կէս-կենդան, անցնում են մի {քանի} օր: Բայց վճարի ժամանակը աւելի մօտեցաւ

ոչ անգամ երազելի է այն ապահովութիւնը, {քանի} որ Թիւրքիան յարաբերում է Եւրոպային՝ իբ

, որ պիտի խեղդուի ": Հայոց ազգը, {քանի} որ չունի իւր սեպհական երկրագործութիւնը

, հասնում է դարձեալ Ասիա, անցնելով մի {քանի} ձեռքերից, նոյնը՝ աւելի արժան եւ նոյն

ծնեցաւ, բայց շատ արագ ծերանում է: Մի {քանի} դարու մէջ նա անցաւ պատմութեան շատ կերպա

մէջ ի՛նչ կ'օգնէ ճանապարհի լայնութիւնը, {քանի} որ կօշիկը նեղ է: Այո՛, Եւրոպան կանգնա

նում է նիւթեր, դուրս է տալիս նիւթեր եւ {քանի} որ կարող է շարժիլ եւ այս գործողութիւնը

ւմ արտաքին աւերիչ ոյժերի ազդեցութեան եւ {քանի} որ կարողանում է նոցա դէմ դնել, պահպանո

ing!, - ասում է հեգնող Անգլիացին: {Քանի} որ իմ կեանքի խոստովանելը կապուած չէ նոր

իւր ունեցածը: Եւ ինչի՞ պիտի վախենայ, {քանի} որ կառավարութիւնը երաշխաւոր է: -

ողնում եմ իմ ընտանիքին նոյնը, այլեւ մի {քանի} տուն եւ այլն եւ այլն, ուրեմն, ինչպէս

ետեւ նորա վիճակակցութենից քո սերունդը, {քանի} որ ինքնիշխան տէր էիր քո բոլոր ստացուածք

եթէ ոչ ստոյգ հաշուից բղխելու հետեւանք: {Քանի} որ յոյսը չէ հիմնւում ստոյգ հաշուի վերայ

անկանում հանդէս գալ թատրոնաբեմի վերայ, {քանի} որ այնտեղ ոտք կոխողը գրեթէ հասարակաց ան

աղօթում ենք նոցայ վերայ, մոռանալով մի {քանի} թերութիւնք, որ գրեթէ անհրաժեշտ են ամէն

ինչպէ՞ս պիտի մխիթարուէինք մեք, եթէ մի {քանի} ժամանակից լսէինք, որ հայոց ազգը Պոլսի

երի գործակցութիւնը, ըստ որում, ինչպէս {քանի} անգամ ասած ենք, նեղ է նոցայ հանդէսը այ

անտումն եղեալ քրիստոնեայ բանտարկելոցն, {քանի} անձին պարտքն վճարելի, որ բաւական լինից

կուսին արտափայլին գոյն ի գոյն: " {Քանի} ՞ վսեմ, զի՞ վայելուչ, մե՛ծ ես, Տէր,

ր, աշխարհական անդամոցս ազգի, է գործ. {քանի} հոգեւորականութիւն, յԵւրոպ անգամ չկարաց

ք իմ, զայս մի եւ եթ աղաչեմ յիշել. եթէ {քանի} ՞ արդեօք ձանձրալի է մեզ այսպիսեօք պարապի

ւորութիւն իւր թերեւս իրազեկ եղեալ, եթէ {քանի} ՞ յանիրաւի ստանձնեալ է իւրեանց զայս պատի

2) Երես 69. Ճառելով, եթէ զիա՛րդ եւ ի {քանի} ՛ կերպս կարէ յայտնել մարդ զդաւանութիւն ի

Ջիլ չըմնաց՝որ չըջլուեց {Քանի} զօր կար մարմնում. Այս միջոցին լար

Մնաց զրկուած քո ձայնից. Յնշի՛ր, {քանի} ՛ դէպի Պառնաս Իռիս հասաւ նորանից։

նձ, Նորան չի լինիլ խընայել, {Քանի} փախչում է լուսից։ Լսեցէ՛ք ի

չունին, վազում փողոցում "։ {Քանի} որ իւր գործն մեր ուսանողը Սկսաւ,

կերն ամենայն օր նկարում է արեւը, {Քանի} չի հասել դեռ կէս օրը, ուրախ է եւ տխուր

տ ու անվերջ: Շնչում ես օդ, {քանի} աստղը հորիզոնում փայլում է, Մտաւ

ով: ԲԱՆԱՍՏԵՂԾ ( Նմանութիւն) {Քանի} բանաստեղծն չունի մուսայից Մի բան երգելո

րկնային կառավար, Ո՞վ է հաշուել, {քանի} ՞ արդեօք քո առաջից անցաւ դար, Մենք

րժանի, Ինքն էլ նորան օգնական է, {քանի} որ սա է կենդանի ": Ժողովրդո

րոյ հուր: Միտքը բերեց, ինքը {քանի} ՞ Նիկողայոսի ձեռքով Ազատուել էր վտ

Ուռցնում ես դու փորդ ջրով. Ունիմ {քանի} տեսակ կառքեր, Բայց դու ման ես գա

Ո՛հ, լուսին, լուսին, արդէն {քանի} ՜ դար Դու երկնքումը փայլում ես պայ

Դէպի մահու արքայութիւն Իմ հետ {քանի} թշնամի: - Ասաց. վազե

ափել վերայից: Քո օրից այսօր {քանի} ՜ դար անցաւ, Սիրական լեզուդ ի՜նչ

Սիրական լեզուդ ի՜նչ օրեր տեսաւ, {Քանի} ՜ հալածանք, քանի՜ նեղութիւն: Եթէ

՜նչ օրեր տեսաւ, Քանի՜ հալածանք, {քանի} ՜ նեղութիւն: Եթէ օտարից, դեռ այնք

Մի թուղթ, մի պստիկ նամակ... Մի {քանի} սու՜տ... ի՞նչ վնաս... Միւսներին

Ազատութեան իղձ շրթունքի վրայ Մի {քանի} մարդոց տեսնում ենք, այո՛, Ովքե՞

Անիրաւ, անգութ, անխիղճ դիւածին, {Քանի} կենդան եմ, ինձնից չես փրկուիլ,

օրից: 20-21 id[em] 21-22 եղինջը արդէն {քանի} օր է թոյլ է, բայց հազը եւ կուրծքիս ցաւ

ան դպրութեան ասպարէզը իջանելուց յետոյ, {քանի} մի անգամ հանդիպեցաւ մեզ, երես առ երես

Ոչ բնաւ պիտի ընդունինք այս դրութիւնը, {քանի} որ մեր եկեղեցականք ժողովրդի ընտրութեամբ

եւ հաւանութեամբ լինում են եկեղեցական, {քանի} որ մեր եկեղեցու կառավարութիւնը սահմանադ

եղեցու կառավարութիւնը սահմանադրական է, {քանի} որ մեր եկեղեցականներին դեռեւս շատ բան պ

ուժը կը տանի, սպասաւորել մարդկութեան, {քանի} որ միասին ապրում ենք երկրագունդի վերայ

միսը մի անգամ: - Հասկացայ, եւ օ՞րը {քանի} միանգամ: - Այո՛, որքա՛ն շատ, այնք

ն մետաֆիզիքական քննողութեանց, այլեւ մի {քանի} տնտեսական խնդիրների քննողութեանց մէջ,

սում էի, գրում եմ այստեղ, որ յետոյ մի {քանի} խօսք ասեմ դոցա մասին։ Առաջին յանցանք.

տեսակ սքանչելի հայկաբանութեան, որի մի {քանի} օրինակը ցոյց տուինք, որովհետեւ ճշմարիտ

ենք այն անյաջող կապկութիւնները, որ մի {քանի} անարուեստ խեղճեր " Հիւսիսափայլի " այս կ

ու համար գործ դրին։ Տակաւին երեւում են {քանի} պարբերականք, որ " Հիւսիսափայլում " երե

նկած՝ առանց անգամ եւ բացուելու, կամ՝ {քանի} մի հին լեզու իմացողների ձեռքում։ Ա

, իսկ արթնութեան մէջ՝ ո՛չ երբէք։ {Քանի} որ մեր մատենագրական գործունէութիւնը փակ

ղսիրտ եւ դարաւոր հնութեան սահմանի մէջ, {քանի} որ տասն եւ ինն դարու հեղինակքը, չորրոր

ր Փարպեցի եւ որ սոցա կարգումը են։ Բայց {քանի} ՞ մարդիկ կային, որ համ էին տեսանում սոր

որանցից, ի՞նչ ունինք ժողովրդի մէջ՝ մի {քանի} աննպատակ եւ անտեղի գրքեր՝ գերապատիւ Մխ

ր Ազգին Հայկական խօսքը վերակենցաղելու, {քանի} ՞ սիրտ ու ձեռք նոր հայախօսութեան ամբարտա

ն եմ համարում ծանօթութիւն տալ այստեղ մի {քանի} բաների մասին, որ վերաբերւում էին ներկա

արք, ինքեանք միշտ նստելով կանգնելով մի {քանի} անուսումն եւ ռամիկ Հայերի հետ եւ շօշափե

: Ակտերք, 2 հատ. եր[ես] 68: ՅԻՇԵԼԻՔ {Քանի} մի օրինակ Թափառական հրէայ առնուլ Արեւմ

հի մասին: " Ուսումնականք, եթե մի {քանի} այդպիսի առանձնական մարդիկ կային հայոց մ

րեցնել նրանց խոսել, հետեւաբար մտածել: {Քանի} որ, - նկատում է պ. Նազարյանցը, - խոսե

վարագուրած գաղտնիք, որ պահած լինեին մի {քանի} առանձին եգիպտոսյան քուրմերի համար: Գիտ

ուրմերի համար: Գիտությունը չէ այսօր մի {քանի} նեղսիրտ, ագահ եւ քանքարաթաքույց մարդեր

ոն Թիֆլիզումը շինել է մի գիրք, որ 1840 {քանի} թուականներին տպուել է Մոսկուայում։ Այս

րութեան եւ այն՝ շատ օգտակար ճիւղ։ {Քանի} ՜ քանի ճշմարտութիւնք հանդէս է բերում կրի

ն եւ այն՝ շատ օգտակար ճիւղ։ Քանի՜ {քանի} ճշմարտութիւնք հանդէս է բերում կրիտիկայն

քներով ճոխապէս զարդարած հոգեւոր սեղան, {քանի} ՛ քանի իմաստունների հանճարեղ, զօրաւոր,

ճոխապէս զարդարած հոգեւոր սեղան, քանի՛ {քանի} իմաստունների հանճարեղ, զօրաւոր, քաջաս

ամիտ, ազատօրէն եւ իմաստալից խօսուածք, {քանի} ՛ զուարճալի զրոյցներ, յիշատակի արժանի փ

ութիւնը քննել եւ ճանաչել ինքնակայապէս, {քանի} որ մարդու խուզարկունակութիւնքը հպատակու

ղիկէ փիլիսոփայ չկայ եւ չէ կարող լինել, {քանի} որ ազգութիւնքը կան, քանի որ բնութիւնը

կարող լինել, քանի որ ազգութիւնքը կան, {քանի} որ բնութիւնը այլ եւ այլ աշխարհներում ու

շինուածքը, որ մարդը ճամփայ չունի, եւ {քանի} խելքի է ընկնում, կամաց-կամաց կործանելո

ն վիճակում մնալ, ինչ վիճակի հասել էր, {քանի} որ ձգտողութեան զսպանակը գտնւում էր լաւա

, իր այն թերի համարուած, եւ իրաւամբ մի {քանի} պակասութիւնք ունեցող սահմանադրութեամբ,

ծ չէր Բրիտանական կղզիների վրայ: Մի {քանի} թերութիւնք, եւ վնասակար դրութիւնք, ին

խանական ժողովը կամ թագը: Յայտնի է, թէ {քանի} որ այդ օրէնքը բխում է ազգի հոգուց եւ հա

ապուած է վաճառանոցի ( bourse) հետ. եւ {քանի} որ Անգլիոյ կառավարութիւնը ներգործելով ա

արսել, ուստի եւ չէ հերիքանում միայն մի {քանի} թերութիւնք շօշափելով անգլիական կառավարո

ան տարաբախտի եւ լսում է նորա բերանից մի {քանի} ցաւալի խօսքեր, կարծես թէ մի փոքր թեթեւ

ձեր սիրտը շարժէլու համար կ՚ասեմ ձեզ մի {քանի} խօսքեր, եթէ դուք ուշադրութեամբ կը լսէք

բ էք վարուել, բոլորովին վստահանալով մի {քանի} մարդերի անտեղի խօսքերի վերայ: Գրեթէ ըս

լով: Հետ ուրեմն պապից նորան յանձնած մի {քանի} գործերում հաւատարիմ եւ մտերիմ երեւելով

ն եւ սէր, հարկաւոր եմ համարում ասել մի {քանի} խօսք եւ նորա ծառայապետի համար, որին կա

աբել մի շատ դիւրին բան է. մնում էին մի {քանի} հասկացող մարդիկ. նոքա եւս լաւ իմանալով

ացել աշխարհիցս, բայց նոցայ յաղթութիւնը {քանի} գնում է ընդարձակում է իւր ասպարէզը աշխա

փոխանակ վերակացու կարգուիլ, ինչս ես մի {քանի} տարի եւս սորանից յառաջ վարել էր այդ պաշ

ւ իւր գեղեցիկ համբաւը, որ ստացել էր մի {քանի} հին հայեացքով եւ հին դատողութեամբ մարդե

դինալին, որով չափաւորեց սա իւր անձը մի {քանի} ժամանակ: Գրեթէ միշտ այսպէս է, ուր չկա

հ Ինձ քաղցր է ասել, գոչեց նա, մի {քանի} խօսք այն եռանդուն եւ կրակոտ երիտասարդի

վ եւ աստիճանի պատուով հեշտ կարողացաւ մի {քանի} շահասէր մարդիկ բարեկամ ստանալ եւ նոցայ

այսօրինակ դրութեան մէջ նա արտաբերեց մի {քանի} կիսահնչիւն բառեր, որ, ինչպէս կարծում

ը գնալ։ Հասաւ Ամիթ քաղաքը եւ այնտեղ մի {քանի} ժամանակ մնաց։ Այս տեսնելով՝ չար նախան

նելի Յովհաննի, Սեւուկի պարտէզում, մի {քանի} մարդերի կողմից քեզ Տիրոջդ ասած խօսքերը

ար անձնամահ լինում. Մամիկոնեանց տան մի {քանի} աւագ ծառաները երդումով խօսք են տուած մե

անգամ մի մարդ իմ անունը Աւագի մօտ, մի {քանի} պարեգոտաւորների առջեւ, տրտում հառաչանք

օսում Ղազարը, իսկ այժմ՝ անգիտաբար "։ {Քանի} որ դոցա մէջ տակաւին լուռ էր նախանձը, ի

արակելով այս Թուղթը, արել է, նախ՝ մի {քանի} սրբագրութիւնք, երկրորդ՝ գրել է մի քան

անի սրբագրութիւնք, երկրորդ՝ գրել է մի {քանի} ծանօթութիւնք եւ երրորդ՝ մի յառաջաբանու

ւղթը, որ, մորմոքուելով ենք ասում, մի {քանի} տեղերում աղճատուած է այսօր, եւ, որ աւ

քամակում։ Յառաջաբանը տալիս է մեզ մի {քանի} տեղեկութիւնք, առանց որոնց աւելի պիտի մ

եղած ուխտապահ եւ քաջարանց նախարարքը մի {քանի} օր մնացին այնտեղ եւ իրենց ուխտերը եւ նո

ին։ Կը հաւատանք, եթէ ասեն մեզ, թէ մի {քանի} ուրիշ հեղինակներ նոյնպէս խօսում են այդ

անչաց տեսել էր եւ տղայութեան ժամանակ մի {քանի} բան նոցա դպրոցում ուսել էր ասելը։ Ո՛ւր

լով եւ Փարպեցուն 457 թուականից յետոյ մի {քանի} տարի էլ Աղանին աշակերտութիւն արած ընդու

, 80 եւ 91 երեսներում, Աղանի մասին մի {քանի} տեղեկութիւնք աւելի տալով մեզ, կրկնում

§ 55. Բնագրում անուն չկայ, այլ մի {քանի} կէտ, բայց Էմինը ծանօթաբանում է. " Աստ

աննէս է գրել։ Յովհաննէս Աւետարանիչը մի {քանի} անուն ունի. գուցէ նոցանից մինը գրած էր

տմութեան վրայ, տակաւին աշխատում ենք մի {քանի} խուրձ աւելցնել։ " Դի՛ր զմեղս 'ի վերայ

ենք կաթողիկոսներին, բայց այս սխա՛լ է, {քանի} որ վերը շատ անգամ յիշուած խօսքերը լոկ կ

Ծանօթ. Այստեղ պակասում են մի {քանի} բացատրութիւնք. գուցէ ծանր հիւանդութեան

ս այսքան պէտք է ծանօթացնել, որ նա իր մի {քանի} վերջաւորութեամբ եւ ձեւերով տարբերւում է

կացուցիչ. պիտոյ է վատամարդիկ դառնանք մի {քանի} նեղսիրտ, պղտոր տեսութեամբ պարոնների առա

ր դոքա եւս կորած անհետացած են, որպէս մի {քանի} ուրիշ աշխատութիւնքը, որոնց մասին յիշել

տնուէր, ընդունէինք Վարդանի խօսքը։ Բայց, {քանի} որ Հմայեկի կնոջ՝ Ձուիկի սնուցած հոյակապ

նորա պատանը ձեւելով։ Ցաւելի է, որ մի {քանի} չքերի պատճառով որպէս Մեհրուժան, նոյնպէս

եւ եկեղեցու համար արիւն թափել. ուստի մի {քանի} չքերի պատճառով այն մարդոց անունն էլ կոր

ը", որ հնոցը պոռնկանոց են հասկանում. եւ {քանի} արժէք ունի այդ տեսակ քաշկռտուք մեկնութի

, ախորժ կը լինի մեր բարեմիտ Հայերին մի {քանի} տեղեկութիւնք ստանալ դորա կեանքի հանգամա

աղած էին Հայերը առհասարակ։ Հանգուցեալը {քանի} մի տարի ուսանելով յիշեալ Աբովեանի մօտ հ

չափւում։ Անցան այն բանի վերայով մի {քանի} ամիսներ։ Աբովեանը չէր դադարում ամենայն

ր խաւարը։ Անցանում են սորա վերայ մի {քանի} ամիս, եւ կաթողիկոսը արդէն օծուած ու նս

լը, բարեմտաբեր խորհուրդ տուեց նորան մի {քանի} ժամանակ յետ դնել այդ դիտաւորութեան իրագ

, միայն սառն ջրով են բժշկում, մրսեցաւ {քանի} անգամ, զօրացուց իւր թոքախտութիւնը ( բա

ւմ. մայրը մտաւ նորա արեւը... Մահից {քանի} օր յառաջ, մինչ տկարութիւնը զայրանալով

ո քաղցր յիշատակը ապրելու է մեր սրտում, {քանի} սա զարկում էր մեր կուրծքի մէջ. չենք մո

ր ահագին սեւ թաթը կոխեց տակառի մէջ ` մի {քանի} պաքսիմատ տանելու համար. բայց դժոխքումը

այլն, եւ այլն, եւ այլն: Բայց մի {քանի} ժամանակից սկսած, սատանան նկատեց արդէն

ւ դեռ նոր է դուրս եկել տպարանից: - {Քանի} ՞-քանի անգամ ասացի ես քեզ, որ չեմ սիրու

նոր է դուրս եկել տպարանից: - Քանի՞-{քանի} անգամ ասացի ես քեզ, որ չեմ սիրում վերս

յառաջացաւ վերջին երկրաշարժութիւնից: Ես {քանի} մի անգամ առաջարկեցի Ձեր մռայլութեանը,

համալսարանի բովանդակ ուսման ընթացքը մի {քանի} ուսանողների պարապ գլխից, հետքը մինչեւ

իչը: Բացի սորանից այսօր տարեգլուխ է մի {քանի} նզովեալների, որոնց հաւատարիմ եւ գովանի

գահը: Ասա ինձ, համառօտ եւ բացայայտ, {քանի} ՞ նոր ապստամբութիւնք ես բարձրացրել:

ւն. ի՞նչ եղան այն ապստամբութիւնքը, որ {քանի} տարի սորանից յառաջ սկսուել էին մինչեւ ե

, սկսեցիր հիւսիսումը քո յիմար կատակը, {քանի} անգամ արքայազն Դմիտրիու փոխանակ քարոզել

, անպատճառ պիտոյ է յիշեցուցանել Ձեզ մի {քանի} անցք, որ թէեւ փոքր ինչ հին էին, բայց

յառաջ Ձեր մռայլութեանը յայտնի է, որ ես {քանի} ժամանակ յառաջ, Փարիզումը, հանեցի գեղե

ւխները, խառնափնդորեցի մտքերը, որ նոքա {քանի} ամիս շարունակ կտրատում էին միմեանց. կո

Mein lieber Augustin երաժշտութեամբ: Մի {քանի} ուսանողներ եւ օրէնքի վարդապետներ աղաղակ

անկարգ գործողութիւնը շարունակուեցաւ մի {քանի} րոպէ, երբ նոքա 2000 ասպարէզ տեղ վազեցի

լոր դժոխքից, անցավ երկրի օդի մէջ եւ մի {քանի} ժամ թռչում էր, ինչպէս լայնաբերան թնդան

րեւելու էր. նոքա իսկոյն հաշուեցին, թէ {քանի} ՞ ժամանակում կատարում է նա իւր ընթացքը ա

մբասողի եւ հրատարակողի այն օրագրին, որ {քանի} մի ամսամէջ մի անգամ, " Ստախօսից ստախօս

սը պիտոյ է նուիրուէին մեր անունին եւ մի {քանի} ուրիշների մէջ մեր անունը առաջին տողումը

ի դատարկաբանութիւնը, որի մէջ, բացի մի {քանի} մեռեալ բառերից եւ ժանգոտած ոճերից, այլ

րից եւ ժանգոտած ոճերից, այլ բան չկայ, {քանի} ՛- քանի անգամ ասացի ես քեզ, թէ ականջ չո

ժանգոտած ոճերից, այլ բան չկայ, քանի՛- {քանի} անգամ ասացի ես քեզ, թէ ականջ չունիմ լս

բերութեան: - Ինձ ի՞նչ օրինակ են մի {քանի} հայ դպրոցականք, որ քեզ նման խելքերը կո

լները Ձեր նախաճաշիկի համար բերել էին մի {քանի} նորատիպ պաքսիմատներ, որոնց մէջ Ձեր մռա

այաստանում եւս պակաս չէ, կարող էք գնել {քանի} մի այգու խաղող եւ ճմլել նորանց, ձեր ձե

որա արժանաւորութեամբը եւ որակութեամբը, {քանի} ՛ մարդիկ կային ճանաչող ինչպէս վայել էր.

ողը անտարակոյս պիտոյ է զարմանայ, որ մի {քանի} թերթ յառաջ նկարագրուած խիստ, անողորմ,

աջ, լաւ ու վատ կային դպրոցներ, ուր մի {քանի} բան սովորում էին, բայց այն օրից, երբ

կերտքը, հալածեց վարժապետքը եւ խաբեց մի {քանի} յիմարի, թէ այն պատճառով լինում են դոքա

ք հրամայել, որ կը կատարէք այսօր այն մի {քանի} անիծեալ հոգիների տարեգլուխը: - Շատ

որ արաղը եւ գինիքը խմուելուց յետոյ, մի {քանի} մարդ եւ ինքը մնան զգաստ, առանց արբենալ

չէ, ես պատահեցայ Կունցով ագարակում մի {քանի} հայ երիտասարդների, որ ման էին գայիս մի

փում են իւրեանց քաջութիւնը: Սորանից մի {քանի} տարի յառաջ, պատահեցայ մի հայ երիտասարդ

ետ համաձայնում է եւ օգնում է ազգին, մի {քանի} աղքատի երկու-երեք մանէթ ողորմութիւն տալ

որովհետեւ Շաքարեանցի հայրը թողել էր մի {քանի} անշարժ կալուածք, որոնց արդիւնքով կառավ

այրւում է... ո′հ... ո′հ, - եւ մի {քանի} այսպիսի կցկտուր խօսքեր դեռեւս արտաբերել

էր պ. Մարկոսի վերայ, յետոյ սկսեց, մի {քանի} արաբական խօսքեր արտաբերելով, պտոյտ գալ

եզ իմ գաղտնիքը․ լսի՛ր ուրեմն: - Մի {քանի} ժամանակ է, որ երազում մի գեղեցիկ աղջիկ

ռանց դորան եւս կարող եմ մի բան իմանալ: {Քանի} օր էր արդէն, որ վճռել էի կատարել մի մե

է, որ չկարողանար բարեկամների համար մի {քանի} ժամ հետ դնել իւր պարապմունքը: - Ճշ

է, եւ նա այնպիսի մարդ է, որ ոչ թէ մի {քանի} ժամ, այլեւ օրեր պատրաստ էր զոհ բերել ի

ուղթ, որի վերայ գրած է Մանթուխեանցը մի {քանի} ծանօթութիւնք Ալքիմիայի մասին: Նա տուեց

us majus գործը հաստատում է մեզ, թէ մի {քանի} Ալքիմիկոսք կարող են ոսկի շինել եւ գտել

լ են այն դեղը, որի օգնութեամբ կարելի է {քանի} հարիւր տարիներ ապրել: Ֆրանսիսկեան կարգ

այ, ըստ որում գետնի երեսին ընկած էր մի {քանի} ոտնաչափ ձիւն: Բայց Ալբերտոսը սեղան նստ

Meun), վարդի պատմութեան հեղինակը, մի {քանի} ոտանաւորների մէջ ցոյց էր տուել փիլիսոփա

նց անհնար էր․ բացի սորանից մէջ բերեց մի {քանի} այլ պատճառք: Ժողովը ժամանակ տուեց նորա

նցի սենեակը դարձել էր մի մաքրատուն: Մի {քանի} վայրկենից յետոյ, այս երեք մարդիկը, ամ

ոյ, առաւօտ եկեղեցի են գնում, տարին մի {քանի} անգամ պատարագ եւ մատաղ են առնում, եւ ե

երում ահա խելքից հանել էր Եւրոպայում մի {քանի} թեթեւահաւատ մարդիկ, եւ թէ նոր այժմ մի

ը եւս բան արժէր: Ձեզ քաջ յայտնի է, որ {քանի} -քանի անգամ չնչին արծաթներ խնդրած եմ քեզ

բան արժէր: Ձեզ քաջ յայտնի է, որ քանի-{քանի} անգամ չնչին արծաթներ խնդրած եմ քեզանից

ոյ վերայ սուրբ պատարագն մատչի եւ այլն: {Քանի} որ այդ վանքերք կան, քանի որ անմահ պատա

տչի եւ այլն: Քանի որ այդ վանքերք կան, {քանի} որ անմահ պատարագը կը մատուցանուի այդ տե

արաբերութիւնը ամենեւին այն չէր, ինչ որ {քանի} մի օր յառաջ: Մանթուխեանցը, ոսկին

՛ս, մի հարցրու: Տարին մի անգամ մի {քանի} քահանայք գալիս էին հաշիւ տեսանելու, բա

աւ թողուլ իւր արհեստը, եկեղեցին, բացի {քանի} մի փուդ մոմից, կոճատից եւ խունկից այլ

ծում էր, թէ արդարեւ Հայոց ազգը թէպէտեւ {քանի} հազար տարեկան, այնուամենայնիւ դեռեւս մ

ունական գաղափարից, թէեւ կան նոյնպէս մի {քանի} ձայներ, որ մինչեւ այժմ հարազատ են յուն

լ ձեր խօսակցութիւնը, - պատասխանեցին մի {քանի} ձայներ հիւրերի միջից: - Տեսանո՛ւմ

: - Անտարակոյս, - պատասխանեցին մի {քանի} մարդիկ Մահտեսի Թովմասի հետ միասին, որո

ր. ոչի՜նչ: Ասացի մի անգամ, երանի՜ թէ {քանի} չեմ մեռած, թափէի սրտիս եղածը մեր ազգի

րտիս եղածը մեր ազգի առաջեւ, պատառէի մի {քանի} կախարդական վարագոյրներ... բայց դժուա

մս դուրս եկան ազգային երգերի անունով մի {քանի} անալի ոտանաւորք, Սայաթ-Նովա, Ադամ աղբ

այն երգերը եւ պիտի համարուին ազգային, {քանի} որ կայ Հայերից ինչ ինչ մարդերի մէջ այն

իայն ճշմարիտ է այն, ինչ որ ասացի: Այս {քանի} օր է, դարձեալ, վեր ու վայր էր այդ պար

երբեք դուրս գալու չէ Հայոց ազգի սրտից, {քանի} նորա լուսաւորութիւնը գտանւում է այդպիսի

ժանք անհամար։ Ինձ այն ժամանակ {քանի} ու քանի Երեւեցաւ նա այն ծառերի տակ

ամար։ Ինձ այն ժամանակ քանի ու {քանի} Երեւեցաւ նա այն ծառերի տակ, Մի

ածուած: Անդունդի վերայ այսպէս {քանի} ժամ, Օրօրաց ճօճաց տարաբախդ նաւը.

, բաների կարգը եւս յաջողում էր... Մի {քանի} ժամանակից յետոյ սկսեց նա ձեռք զարկել մե

ստանալու: Այս պարոնը ունէր նոյնպէս մի {քանի} եղբարք, որոնցից փոքրը աւելի մօտ յարակց

ամուսին, անբաղդ, որպէս հայր: Եւ այս {քանի} տարու մէջ ի՛նչ բաներ անցկացան իմ գլխից

թոյլ տուեցէք ինձ, որպէս բժշկապետի, մի {քանի} նկատողութիւնք առնել ձեր ընտանեկան կեանք

ք է եւ մեր ազգին մեծ օգուտ... Մի {քանի} րոպէից յետոյ, երբ փոքր ինչ հանգստացել

քը, որից երկար ժամանակ հեռացել էի, մի {քանի} բարեկամք ասացին ինձ, թէ քաջափայլ պարոն

կարասիքներով, պատի վերայ կախած էին մի {քանի} շատ հասարակ պատկերներ, պատահմունքով գն

ր այս երեկոյ եւ բարեւ չտուած. պատճառ, {քանի} գնում էին, շատ մօտ ծանօթանում էին, եւ

ուելուց յետոյ, թողնում են իւրեանցից մի {քանի} մոխրային աղեր եւ այս է պատճառը, որ մոխ

ւշակը մի տարեկան ծծի երեխայ էր, երբ մի {քանի} հայ առաջին անգամ տեսել էին այս ընտանիքը

ուծոյ: Խօսքերը վերջացան եւ տիրեց մի {քանի} րոպէական լռութիւն, երեւում էր մի բան կ

րոպէիս ձեզ խօսք տալ: - Ուրեմն ես մի {քանի} օրից սպասեմ պատասխանու... - Անպատ

ւմեանց Գէորգի - իւր սիրականի վերայ, որ {քանի} անգամ գրել էր նորան անստորագիր նամակով

բ գնացել էր նորանց տուն, որ նա տանի եւ {քանի} կոպեկ շահուի, - պատասխանեց կինը: -

հանում էր նորանով, որ չէր լսում, այլ {քանի} մի անգամ բերանը բանալուց եւ փակելուց յե

մի անկիւնում եւ, գլխներին հաւաքելով մի {քանի} թերահաւատ մարդիկ, ծակ մարգարէութիւններ

. ես, թէ գնում եմ այնտեղ, գնում եմ մի {քանի} պատուելի ծերունիների հետ տեսութիւն առնե

տես: Ես ինքս, շատ ժամանակ, լսելով մի {քանի} մարդերի խօսակցութիւնները, որ իւրեանց շ

, որ մի տեսակ տենդի նման տարածուած է մի {քանի} վայր ի վերոյ մարդերի մէջ: Չասացի դարձե

ն մէջ, որ ժողովում էր ղահուէտնում, մի {քանի} անբարոյական մարդիկ, բայց մի՞թէ չկային

կան խօսք լսելու համար: Որովհետեւ մի {քանի} բան ունէի քեզ ասելու յառաջ, քան թէ ամո

նացողը էր միմիայն Մանուշակը, որի սիրտը {քանի} գնում էր սաստկացնում էր եւ շատացնում էր

յց յետոյ լաւ էր համարում, լսել նորա մի {քանի} ասած խօսքը, եւ եթէ տեղիք կը լինէր այդպ

ը Շահումեանցի հետ ծանօթանալուց յետոյ մի {քանի} լուսաւոր գաղափար ստացել էր, որոնց եզրա

արմունքից ազատուելու համար հերիք չեն մի {քանի} լուսաւոր գաղափարներ, այստեղ հարկաւոր է

ունիս երկիւղ կրելու: Ճշմարիտ է, ես մի {քանի} րոպէ ուշացայ, բայց ես չեմ մեղաւորը, փ

չէ հոգիդ, - խօսեց Շահումեանցը, - ես մի {քանի} բան ունէի քեզ ասելու, որ չեմ կարող այժ

մանաւանդ որ արդէն բաւական ժամանակ էր, {քանի} նա դուրս էր եկել տանից, ասաց նորան.

քի մէջ, այլ միմիայն կատարուելու էին մի {քանի} վհկական արարողութիւնք, որ օգուտ կամ վն

օտ է գալիս դայեկը եւ տեսանում է, որ մի {քանի} վայրկեան ժամանակ կայ մինչեւ երեխայի ծնա

եանց տեղերում, նայելով պտուկին: Մի {քանի} վայրկեան անցանելուց յետոյ, գլխաւոր պառ

էր նորա գլխի անդադար ցնցուելուց: Նա մի {քանի} վայրկեան նայելով պտուկին, ասաց դժոխայի

յց Խանլը-դերէի մէջ ոչինչ չկար: VIII {Քանի} օր անցաւ այն օրից, երբ Աղուանեանցը եկե

ը, իսկ պարոն հայրը նա՞զի նստեց, ես մի {քանի} օր յառաջ, եւ առանց այս բանին եւս, կամ

հարստութեան տէր է դարձած ճշմարիտ է, մի {քանի} մարդ կախել տալու պատճառ է եղել, որոնք

ալ մարդերի չէ կարելի հաճոյանալ առանց մի {քանի} զրպարտութիւն գործելու, առանց մահապարտ

ոգու վերին աստիճանի ամբոխմունքը: Նա մի {քանի} քայլ առաջ եկաւ եղբօր առաջեւ եւ ընդհատու

աներ չէ ստիպում իւր մարդին կատարել, եւ {քանի} ՛ արդեօք կը գտանուին այնպիսի մարդիկ, որ

այ է տալիս նորան մի մատանի եւ ասում է, {քանի} այդ մատանին խանի մատումն է, թշնամիք չե

րդ պիտի տարաժամ մեռանին անպատճառ, բայց {քանի} ՞ տարուց յետոյ, կամ ե՞րբ, այդ մասին ոչ

եւ պատճառը: Դերվիշը պատասխանում է, թէ {քանի} այն մատանին գտանւում է մեր ցեղապետի մօտ

մայրը, նորան եւս նոյնպէս գրկախառնեց եւ {քանի} անգամ փոխ առ փոխ կատարեց այս ամբոխուած

։ Մխիթարը իւր դիտաւորութիւնը յայտնեց մի {քանի} վարդապետների, որ իւր ժամանակումը հռչակ

ն վերստին գնաց Կոստանդնուպօլիս։ Այստեղ {քանի} անգամ քարոզ տուեց նա Ղալաթիայի Սուրբ Լո

որա մէջ եւ անցաւ շուտով դէպի Մօրէա։ Մի {քանի} ժամանակ մնաց նա Ցանթէ կղզումը, ուր կամ

ութիւնը Պապականութեան օգտին, որի մասին {քանի} անգամ բամբասուած էր որպէս անտես առնող։

ամբասուած էր որպէս անտես առնող։ Մի {քանի} Կոլլեգիացի պապական աբեղաների ձեռքով Մխի

է պահում այս միաբանութեան վերայ, եւ մի {քանի} բամբասողների խօսքը հերիք պատճառ է լինու

ի մէջ, թէեւ մեծ մասով կրկնութիւն էր մի {քանի} բաների, որ մինչեւ այժմ ասած էինք, այն

սքը այստեղ ընդհանուրի վերայ է եւ ո՛չ մի {քանի} մասնաւորի, որովհետեւ մարդկեղէն աշխարհի

ր էր դնել այստեղ պապական պատմութենից մի {քանի} իրողութիւնք, բայց, այդ բոլորը թողնելո

էր պապական աթոռը, որ պապ դառնալուց մի {քանի} շաբաթ յետոյ առանձին ժողովով վճռել էր,

եւ ութ-տասն եւ ինն դարերի մէջ ապրող մի {քանի} մասնաւոր մարդերի համար։ Թող ինքը՝ Մխի

նմեղանչականութեանը։ Գիտենք, որ մի {քանի} նախապաշարուած մարդիկ գոռալու էին. " Մխ

։ Ասածներիս ապացոյցը երեւում է նոցա մի {քանի} ձախ ու ծուռ պատմաբանական գրքերից, որ բ

ան պղտոր հայեցուածքով։ Մխիթարը մի {քանի} գրեանք տպելով կամ թարգմանելով աշխատում

ակի խորհրդից եւ գուցէ վշտացնէինք եւս մի {քանի} սխօլաստիկների անձնասիրութիւն, որոնք, կա

ենք՝ ի՞նչ մի ազգօգուտ գործ են կատարել, {քանի} ՞ ուսումնարանք ունին, ո՞րքան վարժապետք ո

նեն ի ձեռս մեր Աստուածաշունչ մատեանն եւ {քանի} մի պատմաբանական [մատեանք], իբր ի բազու

գրութիւն ամենեւին խորթ ի հայկական ոգւոյ {քանի} ՛ վնաս լուսաւորութեան մերայնոցն: Այդպիս

ւթենէ, սակայն բարձեալ տանի ի գիրկս իւր {քանի} մի անձինս, որք շատ կամ սակաւ ծանեան զլ

տուածաբանական գիտութեանց. սա թողու մեզ {քանի} մի Աստուածաբանական ճառս ընդդէմ Յովհաննո

բ եւ փիւրասիրութեամբ. նոքին հայացուցին {քանի} մի հատակոտոր գրեանս զեւրոպէական լիւնն (

որոշ իրք տեսանին, մեծ ինչ երեւին դոցա {քանի} մի աղքատին բեկորք Հայ հնախօսութեան, մի

եան միայն, քանզի չունի նա տպագրութեամբ {քանի} մի հին ազգային տաղերգութեանց եւ դամբանա

, այն է ի սկզբան ճառիս, ունի տպագրեալ {քանի} մի գրեանս վերաբերեալս ի կրօնականն հանդէ

չգիտ էին, եւ յաղքատ մատենադարանի դոցա {քանի} ՞ գրեանք գտանին ի Սինէացւոց լեզու, եթէ

մնացին աշխարհների դուռերը։ Բայց եթէ մի {քանի} տեղերում, ինչպէս Ռուսսիա եւ Պրուսսիա,

իսուսեաններին առհասարակ, Յիսուսեանները {քանի} ՛ անգամ պիտոյ է փոխէին իւրեանց ներգործու

ւմ էր այս վճռին եւ առաջնորդ դառնալով մի {քանի} հարիւր կտրիճ զինուորների՝ վերջին յուսա

կնիք եղաւ պաշարեալներին. Ֆրանսիացիք մի {քանի} օրից յետոյ քաղաքը առին։ Իգնատիոսը գտան

գովեց այս դիտաւորութիւնը։ Իգնատիոսը, {քանի} օր, քանի գիշեր ծունկի վերայ մնալով Աստ

դիտաւորութիւնը։ Իգնատիոսը, քանի օր, {քանի} գիշեր ծունկի վերայ մնալով Աստուածածնի պ

անել, հեռացաւ դէպի մի այր, ուր անցուց {քանի} մի ժամանակ համարեա՛ թէ առանց կերակուր ո

լի դիտաւորութիւնը կատարելու։ Նաւը, մի {քանի} օր այնտեղ կանգնելով, վերջապէս վեր առեց

գիտէ գրել եւ ընթեռնուլ։ Ի՛նչ փոյթ. մի {քանի} ժամանակից յետոյ բոլորը կ'իմանայ։ Արդար

եցին նորան իւրեանց վանքը։ Վանահայրը մի {քանի} Աստուածաբանական հարցմունք առաջարկեց։ Ի

։ Այս միջոցներումը կարողացաւ նա մի {քանի} ընկեր ճարել։ Նա այնպիսի գեղեցկախօսութե

յետոյ՝ Մագիստրոսական աստիճան։ Մի {քանի} ժամանակ Իգնատիոսը լսեց Յակոբեանների մօտ

ւթենով տարածւում էին Ֆրանսիայի մէջ։ Մի {քանի} Համալսարանական ուսումնականք կամակից էին

նդիսանալ ընդհանուր պատմութեան մէջ։ {Քանի} մի խօսք ասենք այժմ " Հոգեւոր Վարժութիւն

այ ( Exercitia Spiritualia), որ արդէն {քանի} անգամ յիշել ենք։ Այս ի՞նչ հրաշալի գիրք

, Ժան Կօդիւր, Պասկիէ Բրուէտ եւ այլ մի {քանի} խելացի եւ քանքարաւոր մարդիկ։ Նոքա իւրե

Տէրութիւնը խնդրեց Իգնատիոսից, որ սա մի {քանի} մարդ ուղարկէ Հնդկաստան՝ Քրիստոսի Աւետա

ի կազմութեանը, հարկաւոր համարում եմ մի {քանի} խօսք ասել։ Եկեղեցական Վերանորոգութ

էին ուղարկում։ Կանոնի զօրութենով, մի {քանի} մահացու մեղքեր, որոնք, թէ լինէին մի մ

ուդովիկոս XIV, Կարդինալ Շօշֆուկօ եւ մի {քանի} այլ մարդիկ։ Ուխտապահերի տները բաղկացնո

( որ երբեմն պարունակում էին իւրեանց մէջ {քանի} մի Տէրութիւնք), իսկ Կառավարիչք եւ ուխ

խանութիւնը անսահման եւ մշտնջենական էր, {քանի} կենդանի էր սա։ Նա նշանակում էր կամ հրա

ենով բոլոր ուսումը սահմանափակւում էր մի {քանի} յայտնի խնդիրների շրջանի մէջ, որից չէր

րութենից եւ հազիւ թէ ուսել էր Եափոներէն {քանի} մի խօսք, սկսեց վիճել Բօնզերի) եւ Եափ

ս բաների վերայ՝ Կապուսինեանք ստացան մի {քանի} ունկնդիրք։ Նոցա քարոզութեան մեծ պակասո

տանում եմ համառօտ գրելով։ Նախ եւ յառաջ {քանի} մի խօսք ասենք Եափոնիայի Յիսուսական Առաք

, Րիկցի, ինքեան կողմնակից ունենալով մի {քանի} դիւրահաւան Մանդարիններ, կարողացաւ համո

նաստանից բոլորովին, ամենայն ժամանակ մի {քանի} Յիսուսեան քարոզիչք շարունակում էին իւրե

ս Սամմիէ անունով Յիսուսեան աբեղայն, որ {քանի} անգամ ուղարկուեցաւ զանազան Պապական թագա

ի ուրուականը՝ իւր յիշատակը թողնելով մի {քանի} դրամների վերայ, որ այն ժամանակ կտրուել

իւրեանց համար եւ երբէք ազատուելու չեն, {քանի} կենդանի էր Հենրիկոս IV-ը, որ ատելով ատ

ել իւր խորհրդակիցքը։ Վերջապէս բանդումը {քանի} անգամ հարցուփորձից յետոյ, բանալով գաղտ

անուիլ իւր Մարգարիտա Վալուա կնոջից, որ {քանի} տարով մեծ էր իւրեանից, եւ որի հետ պսակ

ել). այս պատճառով խոստացաւ Պապին մի {քանի} ժամանակից յետոյ կատարել նորա պահանջածը

ալու ժամանակ դուրս եկան նոցա առաջեւը մի {քանի} սայլեր՝ խոտով բեռնաւորած։ Թագաւորական

աւորի սպանողը։ Այն միջոցին երեւեցան մի {քանի} զրահաւորուած անծանօթ մարդիկ, որոնք ասա

ովանաւոր էր Յիսուսեաններին։ Արդարեւ մի {քանի} ժամանակից յետոյ Պապը դրեց նախարարի եղբօ

ռանձին մնալով Րիշիէի հետ, առաջարկեց մի {քանի} խնդիրներ, որ յարաբերում էին Պապական իշ

զ, եւ թէ ինքը չէ կարո՛ղ սխալուիլ)։ {Քանի} եպիսկոպոսունք յանցաւոր համարուեցան որպէ

էր լեղի եւ արհամարհութիւն։ Լետիլիէ {քանի} անգամ տուեց մեռանող թագաւորին ստորագրել

( Compagnie du saint coeur de Marie)։ {Քանի} մի գունդ խնդիր տուեցին, որ Տէրութիւնը

ը ընդունէ այս Հասարակութիւնը օրինաւոր։ {Քանի} մի նահանգներում զինուորների մէջ ծագեցան

արապիլ Տէրութենական գործերով, խմում էր {քանի} մի բաժակ Շամպայնեան գինի, որ արծարծէ ի

ցա թելադրութենովը, եւ ճշմարիտ կային մի {քանի} բաներ, որ արդարացնում էին այս կարծիքը

սուսեան աբեղայ մօտեցաւ Դամիէնին եւ, մի {քանի} խօսք ասելով, հեռացաւ նորանից։ Բայց այ

ամենայնի հակառակ էր Յիսուսեաններին։ Նա {քանի} անգամ առաջարկեց թագաւորին ջնջել այս Կար

եւ զուարթ Պապը հիւանդացաւ յանկարծ եւ մի {քանի} ժամից յետոյ մեռաւ՝ բոլորովին սեւացած։

րտուղի ընթացքներ, ամենեւին չնայելով մի {քանի} սեւերես ամբարիշտների եւ խաւարապաշտների

դնացած տխուր օրերի դառն ճաշակը, եւ մի {քանի} րոպէ եղբայրաբար հաշիւ ու համար կը տեսնե

ինչպէ՛ս զարմացայ վերահասու լինելով. մի {քանի} րոպէից յետոյ դուրս երեւեցաւ մի լայն վար

րմար բերանը բացեց ու երգել կամեցաւ. մի {քանի} վայր ի վեր, ղալբ, ղուլբ խօսեց, այդտե

ի վեր, ղալբ, ղուլբ խօսեց, այդտեղ մի {քանի} խոշորամիտ մարդերից ծիծաղ ծափահարութիւն

առը եղան ազգային-կրօնական վարչութեան մի {քանի} անձինք, որոնք անուն են հանել միայն շնո

այս վիճակը չէր կարող դուրեկան լինել մի {քանի} անձանց: Բայց նրանք չէին կորցնում գէթ ք

հայերի առ Դուռն ունեցած հպատակութիւնը, {քանի} որ այն վերաբերում էր միայն հայ ազգի ներ

ներից: Այն ժամանակ վերոյիշեալ մի {քանի} անձերը, նկատելով, որ զինաթափ են լինու

նքներով, ինչպէս եւ Էջմիածնի վանքը. եւ {քանի} որ Ռուսաստանում գտնւում է կէս միլիոն հա

տեղ է վերջաւորութիւն չունին, եւ եթէ մի {քանի} հոլովմունքի մէջ անունների բացառականքը ե

նորը, որքան մեզ կարելի է եղել, եւ մի {քանի} էլ գաւառական բարբառներ։ Այսպիսի բառերը

րբառներ։ Այսպիսի բառերը աւելի լաւ է մի {քանի} խօսքով բացայայտել, քան թէ տեղական մի ա

րող են ասել, թէ պ. Պռօշեանցը հազիւ մի {քանի} տող է գրած սեփական ձեւ ու ոճով, կ՚արժէ

գրած սեփական ձեւ ու ոճով, կ՚արժէ՞ այդ {քանի} մի տողերի համար ատեան կանչել նորան։ Իր

թութիւնը գրել է իւր ձեւով, բայց այդ մի {քանի} տողից էլ պարզ տեսնում ենք նորա ուղղութի

ալ բարեմտութեամբ, յուսալով, թէ մեր մի {քանի} նկատողութիւնքը կարող են նորան օգտակար լ

եանն է վերաբերւում, որ լեզուի մասին մի {քանի} բան նկատելուց յետոյ կը քննենք։ Նոյնպէս

մեզ այս տողերը գրելու։ Դարձեալ, մի {քանի} տեղ լոկ մի հատ բառը կամ մի հատ ձեւը, ո

տեղ ու պահելը աւելորդ շռայլութիւն է եւ {քանի} որ այդ ուն վեվ պիտի հնչվի, ու պահելու

ներելի սխալ է, որի մասին աւելորդ չէ մի {քանի} բառ խօսել։ Բայը մէկ մասն բանի է, որ ց

ւ բայական վերջաւորութիւնը նախադաս։ Կան {քանի} մի պատճառներ, որ պահանջում են շատ անգա

թէ այդպէս խօսող էլ լինի, ինչպէս կան մի {քանի} նուասէր մարդիկ, դարձեալ բառի կազմութեա

ոլովման տակ, եթէ միայն դուրս հանենք մի {քանի} բառ, որ երբեմն գործ են դրվում հին ձեւո

րտով եւ սուրբ խղճմտանքով ասում եմ ձեզ, {քանի} որ դուք այդ վսեմ ոճերի քամակից գնաք, մ

ի, բայց եւ այնպէս չհամբերեցինք, որ մի {քանի} խօսք չասենք։ Այս խնդիրը խիստ մօտ է իմ

դկութեան, թէեւ նոցայ մշակողքը միայն մի {քանի} առաջադէմ ազգեր եղած լինէին: Ազգերի սեփ

" Սոս եւ Վարդիթերի " քննութիւնը: Մենք {քանի} ու քանի անգամ կարդացինք այս գործը եւ ու

ւ Վարդիթերի " քննութիւնը: Մենք քանի ու {քանի} անգամ կարդացինք այս գործը եւ ուշադրութե

ժանաւորութիւնն էլ այն է, որ նա բացի մի {քանի} անհրաժեշտ պատմական ծանօթութիւններից եւ

" չխօսքան " են: Կ՚ուզէինք, որ մի {քանի} թերութիւնք եղած չլինէին, որոնց կարգն ե

ւն է խնդրում երեւակայութիւնից: Սորա մի {քանի} օրինակը ցոյց տուինք, բայց համեմատաբար

ը: Միջին դարերից յետոյ մինչեւ այսօր մի {քանի} նոր դարեր էլ անցան, եթէ դարերը զուր չե

ւելի փոքր բաժինը կարող է հասնիլ նորան, {քանի} որ նա ուրիշների պէս իմաստական դոնկիխոտո

ը ( եւ ուրա՛խ ենք, եւ փա՛ռք աստուծու) {քանի} որ կան մարդիկ, մեր արդարացի մեղադրութե

այդ միտքս չէ, միայն լաւ գիտեմ, որ մի {քանի} տող էլ կար: Նախիջեւանի մէջ բնաւ աւանդո

ոյթ: Վերը յիշուած կայծակի զարկելուց մի {քանի} ակնթարթ առաջ, նոքա տեսան, որ բոլոր նո

ջ ցոյց ես տալիս ինձ մի շիշ, ուր կայ մի {քանի} կաթիլ արիւն եւ պատմելով, թէ այդ արիւնը

բաւական մշակել է այդ գիրքը, բայց էլ մի {քանի} տեղ կան, որ պէտք ունէին աւելի պարզաբան

, այլեւ աւելուածի մէջ հանդէս է հանել մի {քանի} հարցասիրութեան արժանի թղթակցութիւնք: Ց

գերմանացին զանց է արել մէջ բերել եւ մի {քանի} բանի էլ զուր հանդէս տուել: Ահա այ

աւելի օգտակար համարելով, գրում ենք մի {քանի} տող, ներողութիւն խնդրելով ընթերցողից,

հնդկական Մադրասի նաւահանգստում եւ, մի {քանի} օր մնալով Սեյլան կղզու Գալլ քաղաքում (

Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ կարելի էր է՛լ մի {քանի} այսպիսի ցնդի աւանդութիւնք գտնել, բայց

եռքը եւ ազգի դժբախտութիւնից լցնում է մի {քանի} վայր ի վերոյ թերթեր յօդուածի եւ օրագրի

Մենք ասում ենք այս խօսքը, որովհետեւ մի {քանի} այդպիսի ինքնահաւան եւ անգործ մարդերից լ

յ եւ ո՛րը ցոյց տայ: Մենք կ՚աշխատենք մի {քանի} բան հանդէս հանել, խորհուրդ տալով ամեն

նար է նորա բովանդակ արժանաւորութիւնը մի {քանի} երեսի մէջ տեղակել: Արժանաւորութեա

ւմ ես այդ մանուշակները ": Բայց մի {քանի} վայրկենից յետոյ, իր սիրտը կատարելապէս

ականութիւնը: Յայտնի է, թէ այս մի {քանի} բանը մէջ բերելով, մենք ոչ միայն ինչ որ

եգիրքը. այս տողերը գրելու միջոցին, մի {քանի} այդպիսի գրքեր ընկած են պատուհանիս վրայ

ուզենան կը խլեն կը տան ուրիշի ( !!!). {քանի} ՞, քանի՞ օրինակներ կան, որ ընչանք քեզն

կը խլեն կը տան ուրիշի ( !!!). քանի՞, {քանի} ՞ օրինակներ կան, որ ընչանք քեզնից մի օգ

այնպէս էլ մենք, որպէս ճանապարհորդ, մի {քանի} շաբաթ մնալով էջմիածին եւ ընդունած լինել

մնալով էջմիածին եւ ընդունած լինելով մի {քանի} տպաւորութիւնք, չենք կարող չասել այն,

րը, մի գրաստի վրայ այր եւ կին իրենց մի {քանի} երեխաներով միասին նստելը, իրենց կեցութ

նորա ձեռքին օրինաւոր գործիք լինի եւ մի {քանի} անգամ այդ բանը օրինաւոր կերպով ցոյց տու

ալը, որչա՞փ կը կենդանանայ օդը, եթէ մի {քանի} կարգ ծառ տնկուի այդ շուրթի վրայ: Բայց

նակի: Բայց մեզ մնում է տակաւին մի {քանի} խօսք " Սոս եւ Վարդիթեր " գործի վերաբերո

նի ժողովրդի իրաւունքը ոտքի տակ կոխելը, {քանի} հազար տարի առաջ մեռած հայերի իրաւունքի

ակը բարձրացնելը շարժառիթ եղաւ մեր վերայ {քանի} մի կամակոր մարդերից բամբասանք հաւաքելու

նելու համար խռկել են իւրեանց ուղեղի մէջ {քանի} մի հին լեզուի մեռեալ բառեր, եւ այս դար

ուի ուղը եւ ծուծը, ոչինչ չգտանք, բացի {քանի} մի պատմական տեղեկութեններից։ Երանի՜ թէ

ի մարդ ունենալով երկու տեսակ, մինն հին {քանի} մի շաբաթուան արդէն չորացած, իսկ միւսն

ճիւղ եւ բազմօրինակ լուսաւորութեան հետ։ {Քանի} մի աբեղայական մտքեր կամ ոտանաւորներ անօ

րան հայոց հինգ դարու լեզուախօսութեան եւ {քանի} մի անցքերի։ Ուրեմն եթէ եւ շատ քաջ սովո

հանդէս հանելու. ոտանաւո՞ր գրելն, եթէ {քանի} մի հատուկոտոր տղայական ճառեր, եւ որո՞ն

րանալ եւ ճշմարտութիւնը չխոստովանել։ {Քանի} մի խօսք եւս պատշաճ համարում եմ ասել այն

ւմ է դիտակը միեւնոյն բանի հետ երբեմն եւ {քանի} մի անգամ, այսինքն մեզ տգեղ երեւեցնելու

ւունք կ՚ունենային ձանձրանալու։ Բայց մի {քանի} օրինակ հարկ եղաւ դնելու, որովհետեւ չկա

լ, որ նա դատապարտէ այդ գոյները, ուստի {քանի} որ նա ներկայ եղած ճշմարտութիւնն է խոստո

ջապատող արտաքին աշխարհի ազդեցութիւնից, {քանի} որ կորուցել էր այդ ուժերին դէմ դնող անձ

լի կարծուած բարբառներին։ Բարբառների մի {քանի} արտաքին ձեւերը չեն եւ չեն այնպէս անխորտ

ւի վրայ. այդ բանը թէեւ չէ նշմարւում մի {քանի} տարում, կամ չէ կարելի, առանձին առանձի

ոռում է նա իւր աղախնին, - " Ժամը {քանի՞սն} է, մօ՞տ է կեսօրին "։ - Հրամել էք

Հռոմ, ասաց նա, ընդհատելով իմ խօսքը. {քանի՞ցս} անգամ այսպէս քո բախտաւորութիւնը զոհեցին

ամոլութեանը այդպիսի վատթարամիտ մարդիկ, {քանի՞ցս} անգամ այդպիսի թշնամիք մարդկութեան թունա

կինս եւ Մանուշակս տուն կը դառնան, այժմ {քանիերո՞րդ} ժամն է: - Դեռեւս վեցերորդ, - պատասխ

ը իմանալով ուրախ եղա: Կգրես, թե աս {քանիում} գիրս է պատասխան չունիմ տեյի. ես քեզիմե

28-ին, անկից ետեւ մեմ ալ աս էր առածս, {քանիում} գիրս է տեյին խոռոզլամիշ եղածդ ի՛նչ է,

որ ՚ի Սանկտպետերբուրգ: Յետ զաւուրս {քանիս} մնալոյ ի Թիֆլիս, է, որ յաղագս ստանալո

ըստ այսմ, զառաջինն զկայ առեալ զաւուրս {քանիս} ի Նէապօլիս, ուր թափելոց էր շոգենաւուն

նէն եւ որք թերեւս ունիցին զիս զժամանակս {քանիս} արտաքոյ Ռուսսիոյ եւ որովհետեւ բռնակալակ

՚ի Ռուսիա, հիւանդութեան աղագաւ զամիսս {քանիս} բացակայ լինելով յօտար պետութիւնս, եւ ի

ավանդություններ եւ առածներ, որոնցից մի {քանիսը} Խորենացի պատվական ծերունու միջնորդութեն

" Հեծաւ արի արքայն Արտաշէս " եւ այլ մի {քանիսը}, որոնց շատիցը բախտի անգթանալովը այժմու

նդես են եկել այդ անհատները: Դրանցից մի {քանիսը} գործում են միմիայն իրենց հողի վրա, իրե

որոնց վրա նա այժմ ծիծաղում է, բայց մի {քանիսը} դեռ պատվի են արժանանում: Չնայած դրանք

, հնազանդվելով լեզվի ոգուն, դրանցից մի {քանիսը} մենք անգիտակցաբար գործ էինք ածում, բայ

ւմ այստեղ յառաջ բերել նորա գործերից մէկ {քանիսը}: Երբ պապը յանձնում է սորան մի ցուցանել

վերը դրուած գրքերը, ո՛վ ինչ ունէր։ Մի {քանիսը} այդ գրքերից, ինչպէս ամենին յայտնի է,

ն մեծ փոփոխութեան է ենթարկվել, որոնց մի {քանիսը} ՝ մեր աչքի առջեւ կատարված։ Սորանից 20-30

Օսմանեան պատմութեան վերջին թերթերից մի {քանիսը}, որ առանց հեղինակի գիտութեանը յաւելացո

այն իրաւունքը, որով այդ տետրակներից մի {քանիսը} պիտոյ է նուիրուէին մեր անունին եւ մի քա

որի մէջ գտանւում էին։ Այս գործերից մի {քանիսը} մանաւանդ արժանի են հարցասիրութեան իւրեա

սուրը պատեանից։ Ես գիտեմ, ձեզանից մի {քանիսը} ժամանակ կը խնդրեն մտածելու, բայց նոցա

ան: Այո՛, կան մարդիկ, եւ մենք իսկ մի {քանիսը} նորանցից տեսել ենք, որ ուրիշի արժանաւո

անցել է սովորական չափից, չենք կարող մի {քանիսը} ցոյց չտալ: Այո՞, պարտակա՞ն ենք ցոյց տ

րծ են ածւում ազգի մէջ, թէեւ նոցանից մի {քանիսը} ոմանք թուրքից առնուած համարելու միշտ հա

, հասարակաց ազգութեան անունով։ Կրօ՞ն, {քանիսը} հաշւում եմ, լուսաւորչական, հռովմէական

ապացույց ունինք շատ լեզուներ, որոնց մի {քանիսի} միայն անունը գիտենք եւ մի քանիսիցը քանի

, որ այդ գործողությունը, այսինքն՝ մի {քանիսի} հեռացնելը եւ ուրիշների պատվաստումը պետք

բանտն էին տանում, նոքա պատահում են մի {քանիսին} հռոմայեցուոց աւագ մարդերից եւ հառաչանքո

գտակարութիւն եւ պատիւ եւ փա՛ռք, իսկ մի {քանիսին} էլ մահից դէպի կեանք եւ կորստից դէպի գտն

ր է: Միայն գիտե՞ս, ես այդ մարդերից մի {քանիսին} չեմ ճանաչում, իսկ այսպիսի հրաւէրի ժամա

ապանձմանը։ Շատերը կորան բանդի մէջ, մի {քանիսին} վիճակեցաւ այն Բօնզի մահը, որ զոհ էր եղ

սաց նախագահին. " Աստուած պարգեւել է մի {քանիսին} խօսելու շնորհք, ուրիշներին գուշակութիւ

ոնց մի քանիսի միայն անունը գիտենք եւ մի {քանիսիցը} քանի մի բառեր: Այս բաները ուսումնա

գիտակցաբար գործ էինք ածում, բայց եւ մի {քանիսն} էլ, ի վնաս մեր նոր խոսքի, մնում էին ա

Ա ՉՈԼԱԽԵԱՆՑ, Ողորմած տէր, Ես թէպէտ {քանիցս} անգամ գրել էի տէր Գեորգին, որ ձեզի միա

սու-բազար ի գլուխ հ. Մինասայ Բժշկեան, {քանիցս} դիպեալ էր ինձ զգուշացուցանել զնա ի թշնա

դիկ այդ աչքով նայում են դորա վերայ: Մի {քանիքը} իմ բարեկամներից, լսելով ինձանից, թէ կ

ր են տպւում զանազան տեղերում, որոնց մի {քանիքը} եղանակներն են գուշակում, միւսը արիւն թ

գրելու միտք չունինք այստեղ, այլ այս մի {քանիքը} այն պատճառով յիշեցինք, որ մեր ընթերցող

վարդապետը։ Այստեղ իւր աշակերտներից մի {քանիքը} ձեռնադրել տուեց քահանայ, որոնց եւ ուղա

վմ գանչուեցան շատ եպիսկոպոսք, որոնց մի {քանիքը} զրկուեցան կարգից, իսկ միւսները հաստատո

արձակեց իւր աւետարանական հպատակներից մի {քանիքը} չքացնելու աղագաւ, եւ որի յիշատակի համա

նում մենք, օրինակի համար, հետեւեալ մի {քանիքը}: Այն միջոցին, երբ Վարդիթերը վարո

միաբանին ազատէր այն անմաքուր ջրից Սառը-{Քանքանի}, որի մէջ օձ ասես, գորտ ասես կամ ուրիշ

Պ. Յ. Ոսկան, ունի բանաստեղծական ճոխ {քանքար}: Շահբէգ: Այս նամակով կնք

. Ղեւոնդ Ալիշանեանցը ունի բանաստեղծական {քանքար}, եւ այդ քանքարը կարող էր աւելի պարզ եւ

երից դուրս է նայում մի ճոխ կատակերգական {քանքար}: Այդ գրքի հեղինակը որպէս շատերին, նոյ

բովանդակ խումբին, որի մէջ տեսանում ենք {քանքար} խոստացող բոյսեր: Յոյս ունինք թատր

ն նորան, ոմանք վերագրում են մի առանձին {քանքար} ։ Ճշմարիտը խօսելով եթէ ասենք, նա, ո՛չ

ունը չէ այսօր մի քանի նեղսիրտ, ագահ եւ {քանքարաթաքույց} մարդերի մոնոպոլեոն, որին մոտենալու համ

ղ նա դատել եւ ճանաչել զարժանաւորութիւնս {քանքարաց} հսկայից իւրոց, որք առ մեզ համարին պարո

ձգել է մեզ բաղդը: Փարիզում գտանւում է {քանքարաւոր} Պ. Ս. Ոսկանեան ուսումնական ազգայինը,

անդութեամբ բոլորովին հեռի է Անգլիայից, {քանքարաւոր} մարդերով աւելի ճո՛խ է, քան թէ ինքը՝ Ա

բերին ( Le feve), որ շատ աշխատաւոր եւ {քանքարաւոր} ուսանող էր։ Իգնատիոսը շատ աշխատութիւն

Պասկիէ Բրուէտ եւ այլ մի քանի խելացի եւ {քանքարաւոր} մարդիկ։ Նոքա իւրեանց վարդապետի հրամանի

Նա երկիւղ էր կրում, թէ մի գուցէ Կարգի {քանքարաւոր} եւ օգտակար անդամքը, հոգեւորական բարձր

լինում խիստ ուշադրութիւն, եւ Գեներալը {քանքարաւոր} մարդիկ ընդունում էր Կարգի անդամ՝ հաշիւ

աններին։ Նոքա տեսան նորանում մի նոր եւ {քանքարաւոր} հակառակորդ։ Կամենալով ջնջել այն տպաւոր

եւ մութը կը խօսէր, այնչափ արժանաւոր եւ {քանքարաւոր} էր հեղինակը։ Սոքա բնութեան կանոնին չհա

անցը ունի բանաստեղծական քանքար, եւ այդ {քանքարը} կարող էր աւելի պարզ եւ վառ երեւել, եթէ

... Միայն թէ հեռի պահէ իւր հեղինակական {քանքարը} Հայոց ազգից: Ազգը կարօտ չէ նորան ե

նմարդացած փողոցի պատերին իւր երաժշտական {քանքարը}: Այստեղ հարկաւոր է չթողուլ առանց յ

ինի արժանաւոր, եթէ նա Աստուծուց ստացած {քանքարը} աճեցնէ, եթէ նա այն բանական հոգին, որ

հոգին եւ աճեցուցել էր Աստուծուց ստացած {քանքարը}, առանց լուսաւորութեան սէր չկայ, եւ այ

մայ, ֆրանսիական բանաստեղծների գրիչը եւ {քանքարը}: Այսպիսի տեղերը յայտնի են Նախիջեւան

ենք մեծ ուրախութեամբ, թէ պ. Պռոշեանցի {քանքարը} աւելի զօրութիւն եւ աւելի ուժ ունի ընդհա

մանաւանդ, ուրախ ենք նորա կատակերգական {քանքարի} վերայ, բայց չենք կարող չասել, թէ այն

նաւ երբեք չպիտի նսեմացնէ նորա արժէքի եւ {քանքարի} փայլը, այս պատճառով մենք հաստատ որոշու

է այդ օգնութեան, եթէ հաւատարիմ մնայ իր {քանքարի} բնաւորութեան, նորա ստորագրութեանքը այն

յսու ամենայնիւ զրկեալ էին բանաստեղծական {քանքարոյ} ՝ գոնէ չերեւին նշխարք, թէեւ մնացորդք ե

ա երդում կերան, որ երեւելի ապստամբական {քանքարով} գերազանց կը լինին, քան իւրեանց նախնի հ

նորա կրօնը, այնքան ճշդած էին չափով եւ {քանօնով} կրօնի վերաբերեալները։ Ընդհակառակն, մե

ուխը հավաքեր ու մի բան սովորեր, քան թե {քաշ} գար ինչ-որ Անանյանի նախասենյակում կամ ի

, մե՛ր տղայ, Տե՛ս, հետն էլ ո՞ւմ {քաշ} տալիս ". - Աստուա՜ծ, ճի՛շտ Սանչո

իմ ժամանակս բաւական չէ թշնամու իմ վրայ {քաշած} նետերից ստացած անթիւ վէրքերս համարելու

րած նոր եւրոպական ձեւով, իրանը գեղեցիկ {քաշած}, այնպէս, որ մէջքի տրամագիծը հազիւ թէ

յ այսր ամենայնի Իգնատիոսը ուրախանում էր {քաշած} չարչարանքների համար. նա համարում էր,

յ, իր պաշտօնը աւարտում է այգում, արաղ {քաշած} երեկոյին: Մենք մանաւանդ ցաւում ենք սոր

գալոց օրերը, յիշեցէ՛ք ձեր հին մայրերի {քաշածները} եւ աշխատեցէք Հայեր տալ մեզ, ինչպէս ձեր

ւմ, որ ունայնանան մեր հօրերի եւ մօրերի {քաշածները}, եւ մեք բոլորեքեան անյայտանանք որպէս մ

լ որ չպատռէր: Նա էլ չէր յիշում Անգլիոյ {քաշածները} Կարլոս I ձեռքից, չէր յիշում երկայն-պառ

խտութիւնը Արեւմտեան Եւրոպայի մէջ, նորա {քաշածները} եւ այդ պատճառով Շիրակի գաւառի ամայանալը

ռավել մեռած քան թե կենդանի. ճանապարհին {քաշածներս} անտանելի էին իմ վիճակում, բայց դարձյալ

ինի բերել են, մի մարդ 8000 մանեթը երես {քաշել} է. ես ձմեռվանե գիտեի այնպես լինելուն:

նոր պատմութիւնը ( 16 դարուց) պատնէշ է {քաշել} հին եւ նոր մարդկութեան մէջ: Մի՞թէ հեղի

ի մեծ լաց, Մոռցաւ այն օր եւ շունչ {քաշել}, թող թէ ուտել ճաշ կամ հաց:

ն պատմութիւնը եւ կարողանաս զուգահեռագիծ {քաշել} անցածի եւ ներկայի մէջ, տեսնել եւ քննել

վմունք), բայց նոցանից առաջինը իր տակ {քաշել} է բառերի ամենամեծ մասը, այնպէս, որ մն

մանակ չպիտի կարողանայ եւրոպացու պէս թել {քաշել} շերամի բօժօժից. նոյնիսկ հիւսիսային Եւր

թիւնն էր, որ հարկադրում էր սոցա պարիսպ {քաշել} ճշմարտութեան ջրի ընթացքի հանդէպը, ապա

է խօսում։ Մոռցնել նորան այդ բոլորը եւ {քաշել} տանել հին լեզուի տրամաբանութեան տակ, հ

մ է սարից, կարգելուի՞, եթէ մտածես պատ {քաշել} նորա առջեւ եւ քո տունը այդ ճամփով փրկել

, սրբազանը նարա գալու եւ երթալու խարճն {քաշելեն} ետեւ, իրեն ալ լավ կշահե, ատ կողմանե ա

ան, ուր ամէնի թելերն էլ քաշուէին: Թել {քաշելը} թէեւ մեծ աջողակութիւն եւ մեծ զգուշութիւ

իչներին տխրութեամբ նայեց, Գլխարկը {քաշելով} գլխին յաւիտեան լռեց: ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ (

ը Կիրակոսի որդին սպանէ, Կիրակոսը ատեան {քաշելով} Մարկոսին մահի մատնէ, Եթէ արիւն ընդ արե

ծ։ Եւ այս բոլորը մեր համար իր անձով {քաշելով} ՝ Փրկիչը շուտ շուտ զգուշացնում էր այս մ

ոցա դառն խորհուրդներ որոճալուն, իր մէջ {քաշելով} արգելում է շնորհը. անընդդիմանալի են,

իսուս Քրիստոս, - պատասխանեց կոմսը, ախ {քաշելով} սրտի խորքից: Ինքը ինչ բաների վերայ էր

այնութիւնը, կամ եւ թէ կարճ է, աքցանով {քաշելով} ՝ երկարացնել, որ միաչափ լինի մօր քթի հ

չեմ, - պատասխանում է Բէգզադէն՝ թաբակը {քաշելուց} յետոյ տուփի կողքին զարկելով: - Ապրանքը

՚եփենք կազ կը շինենք, լաւն էլ խիաթի կը {քաշենք}, է՜հ, մի բանի պէտք կը գայ էլի ", - աս

Քրիստոնէութիւնը մի անյայտութեան պարիսպ {քաշեց} մեր Քրիստոնէական եւ անցած հեթանոսական կ

ւ սիրտը բազմութեան, Խոր հառաչանք {քաշեց} սրտից, յոյսը եղաւ ողջ ունայն. Տե

նորդ, Սակայն բռնեց ձեռքը տիկնոջ, {քաշեց} նորան իրեն մօտ։ Երբ առանձին

րակից վնասուելու պատճառով շատ նեղութիւն {քաշեց} Ղազարը չնչին եւ անպիտան մարդերից. ուստ

ի արիւնը խմելով, հինգ տարի անդադար թուր {քաշեց} ազգի եւ եկեղեցու ընդդէմ, մինչեւ վերջին

նորա ոսկերքը գաւազանով։ Բայց շատ չ'{քաշեց} Յիսուսեանների հանգստութիւնը։ 1615 թուա

: " Տօ՛, այդ կնդուկ պոչատին {Քաշեցէք} կպրէ կարաս, Մի բաբաթի մկրտուին

բնագէտների հոյակապ ֆիզիկաները իրենց կը {քաշէին} մեր ուշադրութիւնը: Բայց մեր խօսքը հասա

, թէ էրկու մարդ իմ բարեկամներից իմ դիհը {քաշի}, տասը մարդ գեղիցը քու դիհը կը պահեն,

ուի գեղեցկութեան պատճառով նոր լեզուն էլ {քաշկռտել} եւ ժողովրդի իրաւունքը բռնաբարելով, կեն

տութիւնը, մէջէմէջ վերացական միգապատ եւ {քաշկռտուք} վարդապետութիւնը ընդունելը եթէ քեզ համար

հասկանում. եւ քանի արժէք ունի այդ տեսակ {քաշկռտուք} մեկնութիւնը։ Մենք վէճ չունինք, գուցէ

ակութիւն եւ մեծ զգուշութիւն է պահանջում {քաշողի} կողմից, մանաւանդ անդադար ուշադրութիւն

սեւաներկ վարագոյրը տարին տասներկու ամիս {քաշուած}, մտիկ ընելով գլուխնիս դդում դարձաւ...

ժօժից. նոյնիսկ հիւսիսային Եւրոպայի մէջ {քաշուած} թելը պակաս արժէք ունի, քան թէ հարաւայի

ն Ֆրանսիայի կամ Իտալիոյ ( Պիեմոնտ) մէջ {քաշուած} թելը, բայց այդպիսի դիպուածում կարելի է

ունի. Ինչպէս՝ երկաթի ծեծուածքը, երկաթի {քաշուածքը} ՝ ковкость желѣза, тягучесть желѣза։ Չգի

ւմ, այլ ինչ որ պէտք է, առանց ամենեւին {քաշուելու}, իսկական ճշմարտութեամբ եւ փորձից դուրս

ք արժանաւոր ապստամբութիւններից յետոյ ես {քաշուեցայ} դէպի Փարիզ - իմ գլխաւոր բնակութիւնը, ե

րտակը։ Այս անցքից յետոյ Յիսուսեանք {քաշուեցին} դէպի Հռովմ, բայց եւ այնտեղ նոցա համար

թելքաշի գործարան, ուր ամէնի թելերն էլ {քաշուէին}: Թել քաշելը թէեւ մեծ աջողակութիւն եւ մ

ւթյան մեջ, չմոռանալ, որ ես այս բոլորը {քաշում} եմ ազգի համար մեր դժոխքի սպասավոր ճիզվի

ատրություն, բայց ես ինձ համար չեմ հոգս {քաշում}, այլ ուրիշների: Դու հասկանում ես, թե

ր միշտ իրենց եւ հիշյալ չքավորների միջեւ {քաշում} էին ինչ որ եգիպտական սահմանագիծ. բայց

Բոռքի ժամանակ անգլիացիք ազատ շունչ էին {քաշում}, ազգի ազատութիւնը վաղուց ահա գրած էր Ա

ք զիջողութեանց քամակից որպէս մի աքցանով {քաշում} հանում էր թագի իրաւասութիւնից, երբ ի վ

ակը վառելու համար կարճ եւ ստեպ էր շունչ {քաշում}, - բայց ի՛նչ առնես, այդ եւս մի յիմարու

ած լսում է Վարդիթերի մահը, խոր հոգոց է {քաշում} մէջքի վրայ, յետ գնում, գլուխը Գարեգին

փակուելու ազատօրէն վազում է դէպի ուր որ {քաշում} է նորան բնութեան օրէնքը, հովութիւն, զ

ծ լսում է Վարդիթերի մահը, խո՛ր հոգոց է {քաշում}, մէջքի վրայ հետ գնում, գլուխը Գարեգնի

ն չունինք այդ բաների հետ. մեզ մանաւանդ {քաշում} է այն սքանչելի կանթեղը Արագածի եւ նորա

ութիւն, երբ Սօսենք, գիշերով, արաղ են {քաշում} իրենց այգում: Դառը բողոք լսւում է

տէր է: " Ա՛յ տղայ, ի՞նչ ես խալխի ոտքը {քաշում}, Վայկո՛ւն, - ասում է Սօսը, - էդ ո՞ր գե

տ տեղովս քեզանից շատ եմ խարջ տալի, կոռ {քաշում}, ձի տալի, թէ ես ու դուն էլ մի կռիւ ան

, որ մի հավատարիմ հաշվատնի ձեռքով պիտի {քաշվեր} Լոնդոնի մի երեւելի սեղանավորի վերա:

ւնը միայն հարկադրել էր Պ. Չամուռճեանին {քաշքաշելով} մեր ասածը, ինկվիզիցիօն հանդէս հանել:

ծի չափ, Մաշտոցի կամ Սուրբ գրքի խօսքերը {քաշքաշելու}: Միւս կողմից, Կրօնական ժողովը, եթ

դդէմ բնութեան աստուածադիր սահմաններին, {քաշքշելով} այն օրէնքները, որ մարդու կամքին բնաւ չ

կռիկեանի հետ է կռվում. " կը քննեն, կը {քաշքշեն}, կը կրկտեն ըստ զանազան խելաց եւ իդէայի

այդ գումարը: Երկրորդ, յոթ տարի տեւող {քաշքշուկից} հետո, պարտապանն ունի՞ արդյոք պահանջը բ

ն ամեն մի ձեռնարկություն կթաղվի իսկական {քաոսի} ճահճում եւ ոչ մի արդյունքի չենք հասնի:

կական բոլոր գործերը ձգելու նախնական այն {քաոսի} մէջ, երբ իր հարուստների ձեռքով թալանու

եմ, Ֆեոդր Միխայիլիչը երես եղավ եւ առավ {Քաչադքով} ասած մարդից, որ Նաժավոյ լինիումը ունի

ցնել որդին, որ գուցե հոր նման կամ ավել {քաջ} կլիներ, պատվելով առավել նորա հոր երեսը

ուրեմն ավելի հնար ունեք ներգործել: Ձեզ {քաջ} հայտնի է, թե որքան օգտակար է " Հյուսիս

չինչ, բայց մեր նյութական կարողությունը {քաջ} հայտնի է Ձեզ: Գրյանք տպեցինք, մինչեւ

ում եմ, որ այսուհետեւ անկարելի է։ Քեզ {քաջ} հայտնի է, որ ես բարոյապես թուլացած չեմ

, Գանգես գետի վերայով Կալկաթա: Մեզ {քաջ} հայտնի է, որ վերոգրյալ ճանապարհորդությ

ընկնելու էր մեր վերա: Եթե ձեր մեջ կան {քաջ} մարդիկ, որ առաջարկված պայմաններով ( 30

լու դատի ծախքի վերա եւս: § 3. Ձեզ {քաջ} հայտնի պիտի լինի, որ Մասեհ Բաբաջանի թո

ւրեանց առ քաղաքական խորհրդարանն, զորմէ {քաջ} գիտէք, յայն միտս, զի նորին սրբազնակատ

ննդեան եւ մկրտութեան փրկչին մերոյ, վաղ {քաջ} ընդ այգն, մտի ի Փարիզ, ուր զտեղի կալե

որդիքը, ճշմարտութեան եւ ազգասիրութեան {քաջ} նահատակները, այն ժամանակ կը գոյանայ եւ

ուած է անգլիական զօրքի հետ միասին որպէս {քաջ} երկրաչափ: Գերմանիայի հանքային ջրերի բժ

խօսքերը տեղիք են տալիս մենամարտութեան. {քաջ} եւ յաջողաշարժ Մանրիկօն բարձրացնում է սո

առաջ տանեմ խօսակցութեանս թելը: Եթէ {քաջ} վարժ լինէին ներգործող պարոնները, գուցէ

ւթիւնը կարող են ստուգել ասածս: Քեզ {քաջ} յայտնի լինելով, թէ մինչեւ ո՛րտեղ տարած

ախօս լինել կարող է միայն այն մարդը, որ {քաջ} տեղեակ էր ընդհանուր պատմութեան, ընդհան

ղ մարդը, բացի այս գիտութեններից, պիտի {քաջ} ուսած լինի բոլոր բնական գիտութիւնքը, բ

վ ցաւում ենք եւ Խորէն վարդապետի վերայ՝ {քաջ} գիտելով նոցա դրութիւնը եւ հայեացքի, շա

եւ Նախիջեւան քաղաքների մէջ: Ինչպէս մեզ {քաջ} յայտնի է, Պ. Թիւյսիւզեան ազգայինը պատ

առաջեւ: Մեր ազգի խոցերը եւ ցաւերը {քաջ} յայտնի են մեզ, բայց ինքը՝ ազգը, չկամ

րիտասարդը չէ կամենում դատաստան մտանել՝ {քաջ} իմացած լինելով Բէգզադէի սովորութիւնը,

- Ո՞րտեղից պիտի իմանամ: - Քեզ {քաջ} յայտնի է իմ գործակատարի նիւթական կարողո

տր կամ թոռներ էք այն մեծահոգի եւ խնկելի {քաջ} արմենուհիների, որոնց մասին մի փոքր վեր

եր Շնորհալու, որի հոգին եւ ուղղութիւնը {քաջ} յայտնի են մեզ բոլորովին այլ կողմից, նո

լորդ էինք համարել մերժել. պատճառ, մեզ {քաջ} յայտնի էր նորա հրատարակած համբաւների ստ

եւ այն ինչպէ՛ս զինուորք: Զինուորք, որ {քաջ} տեղեակ են երկրագործութեան, գիւղական տն

պի մեր քարոզութիւնը: Երկիրը եւ բերքերը {քաջ} ծանօթ են նոցա, եւ անծանօթների համար պա

է - Ո՛չ գիտեմ զքեզ: " Ո՛չ զսիրոյ {քաջ} զերգի՞չ վսեմ ": - Չիմանամ իսկ, ա

Եւ խոյզ քո ոչ առաւիր, Զկենսատուն {քաջ} ընդգրկեալ Շրթամբք ցնցուղ թէ յագչի

տումդ կա՞յ: Աստուծոյ սիրած {քաջ} զինուորն էր Այնպէս պայծառ ճակատով

ը խոպան, անշեն, Բայց թողնում եմ {քաջ} մշակեալ նորան անդրէն. Ինչ որ կարո

րեմ, Մուսայ նազիկ, Տուր վրձինիս {քաջ} ներկեր, Որ կարենամ նկարագրել

վ Այսքան տարի կապկապած, Իւր {քաջ} որդոց սուրբ արիւնով Պիտի լինի ազա

թոյր: - Քուրի՛կ, - գանչեց {քաջ} պատանին, - Մնա՛ս բարեաւ, սիրական

այն Թէ այնտեղ ամփոփուած է Մեր {քաջ} Վահան Ամատունեան։ Որ ազգին

եւ այժմուս մէջ: Այս րոպէիս այդ մարդիկը {քաջ} գիտելով, որ արժանաւորութեամբ չեն կարող

կերպարանք: Հարկաւոր է ուրեմն աւելի {քաջ} բացատրել մեր այն խօսքը, թէ " անդրանկակ

Էմմանուէլ, Անծանօթ սիրելի Ես {քաջ} իմանալով, որ դուք հաճութեամբ կ՚ընթեռնո

ած եւ շատ բաներ լսած ես քո կեանքի մէջ: {Քաջ} իմացիր, որ տարաբախտ մարդը, երբ հանդիպ

մար, պէտք է, որ ամէն մարդ իւր պաշտօնը {քաջ} ճանաչէր եւ մինը միւսի գործին չխառնուէր

արժանաւոր գործերից մինը եւս այս էր, որ {քաջ} իմանալով, թէ մինչեւ գործարանումը մի բա

ի փոքր քրքրեմ այստեղ: Կարդինալին {քաջ} յայտնի էր, որ Հռոմի ժողովուրդը նորա դէ

դիր չէին նորա սուտ եւ անտեղի խօսքերին, {քաջ} գիտելով, թէ ի՞նչ բան դրդում էր նորան ա

օրէնութիւններից: Քահանայապետն եւս, որ {քաջ} ճանաչելով մարդկութիւնը, գիտէր այսպիսին

. եւ թէ ինչ պատճառով, ահա՛: Կարդինալը {քաջ} գիտէր, որ այս մարդը շատ հնարիմաց եւ չա

ել տեղեակ լինելով կարդինալի հոգուն, եւ {քաջ} իմանալով նորա ծածուկ եւ յայտնի գործերը

ր թշնամին - Քրիստոսը. բայց Դուք առաւել {քաջ} հանդիսացաք այս վսեմակա՜ն ասպարիզի մէջ,

ցածցնել։ Լսելով այս բոլորը՝ Ղազարը {քաջ} պատերազմողի պէս զինեց իրեն, որ զօրաւոր

ութեամբ, ըզհնացեալ գործ նախնեացն իւրոց {քաջ} զօրավարն Հայոց Մամիկոնեան Վահան " ( Փար

զիմ 'ի տղայութեանն զայն Տէր իսկ ինքնին {քաջ} գիտէ " ( եր. 40). եւ մի փոքր սորանից

իմ 'ի տղայութեանն՝ զայն Տէր իսկ ինքնին {քաջ} գիտէ " ( Թուղթ, եր. 40)։ Մենք այսքա

նական գիտութենից մի բան հարցրեցի, թէեւ {քաջ} գիտէի, որ չգիտէր նա այդ բանը եւ գիտել

յ րոպէս, այդ փոքրը եւս բան արժէր: Ձեզ {քաջ} յայտնի է, որ քանի-քանի անգամ չնչին արծ

բաները կոմս էմմանուէլի վերայ. նա, որ {քաջ} գիտէր այս բոլորը, վերստին լսում է մի ժ

ում է վերահաս ախտաւոր յայտնութեններով: {Քաջ} գիտէք դուք, որ նա եղած չէ իմ բժշկական

ոխրից չէ շինած, - ասաց Շահումեանցը, որ {քաջ} տեղեակ էր քիմիայի, - այլ նորա մէջ կան զ

ինը փեսայանալուց յառաջ, ինչպէս առողջ, {քաջ} եւ ուժեղ տղայ էր, մի ոչխարը նորան հազի

իթողի արած էր մայրենի լեզուն՝ մեր Արամ {քաջ} նահապետի նուիրականը։ Այս գլխի մէջ պիտո

գիտութեան հանդիսում։ Դոցա մէջ երեւեցան {քաջ} Յունագէտք, Անգլիագէտք, Ֆրանսիագէտք,

պարգեւ է պապականութեան կողմից։ Այստեղ {քաջ} յայտնի երեւեցաւ, որ Մխիթարեանք կտրուած

, զմարդոյն մարդոյ, տացուք առնն զոր ինչ {քաջ} իրաւամբք վայել է նմա. suum cuique]: Չ

բան տիւ առ գիշեր. եւ ոչինչ մխիթարեմք՝ {քաջ} գիտելով թէ դպրութիւն ազգի միշտ ծառայացե

կին զԱբել եւ երթեալ առ Դանիէլ՝ հմտանայ {քաջ} նշանագրացն եւ դարձ ի ժողովն արարեալ, մ

ի պատմութեանց եւ արձանագրութեանց, որոց {քաջ} հմուտ զնա գոլ՝ ուսաք ի նորին իսկ գրուա

ժամանակաւ եւ գրուածոցն պատուականութեամբ {քաջ} ի բաց հեռի է ի Մովսիսէ Խորենացւոյ:

ասաներորդ դարու եկաց Յովհան Կոզեռն վարժ {քաջ} ի մաթեմատիքական ուսմունս: Սա ըստ խնդրո

մոլորիլ յայդպիսի օդակառոյց կարծիս. զի {քաջ} գիտեմք եւ չիք յայսմ տարակոյս, եթէ զկեն

ութեանց, որովք լցեալ է Եւրոպա: Գիտեմք {քաջ} թէ ի դէմս ածիցեն մեզ զքաղաքական կենդանո

անդի եւ Իզաբելլայի փառաւոր մանկլաւիկը, {քաջ} կապիտանը յանկարծ լինում է անապատական եւ

եանը եւ դոյն այդ ճշմարտութեան սպասաւորը {քաջ} գիտենալով իւր սուրբ պարտականութիւնը դէպ

ը միակ պայման է նոցայ առաջադիմութեան: {Քաջ} Լամբրոնացին մի ուրիշ դիպուածով աղաղակու

կատարելութեամբ առաջ տանի սկսածը: Մենք {քաջ} որ Սօս եւ Վարդիթերը չէ հատցրել նորա պաշ

տ անգամ թերի է լինում, թէեւ թարգմանիչը {քաջ} գիտէր լեզուն: Գիտութիւնը երբեք չէ կանգ

ւ ձեւը անում է իր էրկայ վրան: Հեղինակը {քաջ} հասկացել է այդ տեսակ պառաւների եւ ընդհա

տութիւնը չխոստովանել։ Սորա պատճառը մեզ {քաջ} յայտնի է, եւ այդ պարոնները իրանք եւս գ

, թէ իւրեանց կամակորութեան աղբիւրը մեզ {քաջ} յայտնի է։ Այդ պարոնները, անուսումն

եւ քանի մի անցքերի։ Ուրեմն եթէ եւ շատ {քաջ} սովորէր հայոց մանուկը այդ լեզուն, այնո

հասկացած լինելով, թէ սո՛ւտ է մասնաւորի {քաջաբախտութիւնը}, առանց ընդհանուրի երջանկութեան: Նո

անակ մեզ մօտ լինէր ու խնդար, Մեր {քաջաբաղդ} գործերը՝ գովելով ուրախանար. Թէ ն

Զքեզ արկցէ ի տապաստ Եւ նաւուղիղ {քաջաբաստիկ} Ձեռն ի սամիս կայ պատրաստ, ՚

ւածել Իր եղջիւրով շեշտակի. Ապա, ոտքի՛ {քաջաբար} Կպչում է լաւ ճմլուած Դրախտաբնակին գետնա

նդ ակնն Նկրտի կոփել եղջերբ: {Քաջաբար} վերելակեալ Յընթադրեալն դրախտաճուն

տոյ է հրամայել գնալ ի Նախիջեւան, քանզի {քաջագէտ} է գործոյս այսորիկ, այսմ եզրակացութեան

ել սպառնալից թշնամիքը: Յիրաւի, սա իւր {քաջագործութեամբ} մի նոր Աքիլլես հանդիսացաւ այս տրոյիացին

է ասել Պ. Չէրքեզեանցի յիշեալ հսկայական {քաջագործութեան} վերայ: " Մեղուի " 13-երորդ թերթը հ

լով, դէպի ամպը բարձրացան: Ահա այս {քաջագործութեան} համար ընդունուեցաւ նա պալատական ճարտարա

ները կը դադարեն մի օր իւրեանց ասպետական {քաջագործութեններից}, ինչպէս Սերուանտէսի հերոսը դադարեցաւ,

կեղեցւոջ, որպէս թէ մեծ առաքինութիւն եւ {քաջագործութիւն} էր. ուրացեալ զօգուտն հասարակաց վատնել

ութիւնից: Յայտնի է թէ մի պատերազմ, մի {քաջագործութիւն}, մի յաղթութիւն չի վերագրուել մի սուրբի

տառներով: Սա իւր յափշտակած արծաթի {քաջագործութիւնը} հանդէս հանելով, պսակուեցաւ սպարապետից

կը լինի, եթէ ինքը կորչի այս հսկայական {քաջագործութիւնը} կատարելու ժամանակ։ Շատէլ, բորբոքուած

անուանուած վանքը։ Լետելիէի առաջին {քաջագործութիւնը} եղաւ Արքայական դուռնը քանդելը, որի քար

շխարհում, թողեցին պանդխտական Մխիթարեան {քաջագօտի} աբեղաների խնամատարութեանը այդ հանդէսը,

հարուածով գետնին զարկել տասներկուամեայ {քաջազունքը}: Թէպէտ եւ չէր անզէն, բայց չէր գործ դն

յիշեմք զՆերսէս Լամբրոնացի՝ այր խրոխտ, {քաջալեզու} եւ գիտուն յոյն եւ լատին դպրութեան ի 23-

գեւորք, որք առ ընկճեալ ազգս խրախոյս եւ {քաջալեր} կարդացին հօտին իւրեանց, հոգեւորք, որք

յր, Աստուած քեզ յոյս, Ազգի սէրը {քաջալեր}, Գնա՛, թէեւ չեմ կարող գալ,

ւ կը ցանկանք նոյնպէս, որ հասարակութեան {քաջալերական} ընդունելութիւնքը չգլօրէն նորանց հպարտու

ցաւ նա պապական լուծի տակ։ Նորա ամեն մի {քաջալերական} խօսքերից, որ տալիս է իւր աշակերտներին

նպատրաստք էին այլ օգնութեամբ Բարձրելոյն {քաջալերեալք} հարկանէին 'ի դիմի աներկիւղապէս " եւ այլ

թեթեւացնել մեր ծանրությունը եւ մի փոքր {քաջալերել} մեզ: Մի՞թե մեք մեղավոր ենք, որ ազգասե

օր։ Ազգային եղբարք պարտական են նոյնպէս {քաջալերել} իւրեանց համար աշխատողքը, սրբել նոցա ճա

ռութեամբ կամ չտեսանելու դնելով լռելեայն {քաջալերել} յանցաւորը: Բնական օրէնքը, վսեմակ

յնտեղ վարում էինք մի պարզ կեանք միմեանց {քաջալերելով} ընդդէմ ահի եւ երկիւղի եւ սպառնալից թշու

սութեան ոչ այլ ինչ պտղաբերեցին, եթէ ոչ {քաջալերելով} զժողովուրդն արձան զանմահ երախտագիտութեա

եմ ստանում, խրախուսեցի ընկերներս, եւ {քաջալերեցի} ահաբեկուած նաւապետը, թնդանօթ արձակել,

իւր յօդուածի ներածութեան մէջ խրախոյս եւ {քաջալերութիւն} է տալիս " Մեղուի " հրատարակողին, որ նա

կան կեանքը ապահովելու, այլեւ բարոյական {քաջալերութիւն} տալու համար: Այն մարդը, որ մի բա

ատութեան մէջ, ամենայն քայլափոխումս նոր {քաջալերութիւն} եմ զգացել, որովհետեւ պիտոյ է բարձրացնէ

պէս սրբում է աշխատողի ճակատի քրտինքը եւ {քաջալերութիւն} է տալիս նորան յառաջ խաղալ այդ ազնիւ ասպ

ինչ թեթեւանար իւր գործերից։ Աբովեանը, {քաջալերութիւն} ստանալով այն կրկին անգամ խոստմունքից,

ուսաւորութեանը եւ պատշաճաւոր խրախոյս եւ {քաջալերութիւն} տային այն մարդերին, որոնք անդադար աշխա

ծ օրհասին։ Բայց զուր է այս խրախոյսը եւ {քաջալերութիւնը}. պատճառ, արդէն ամենայն մարդ, որ հազի

ան տալով աշխատասէր հեղինակաց զֆիզիքական {քաջալերութիւնս} ի շինութիւն զաւակաց իւրեանց, ուրեմն եւ

ստիարակությանը, բայց եւ այնպես ինձ եւս {քաջալերություն} կլինի եւ կբարվոքե իմ աղավաղյալ վիճակը:

եթե Ձեր ազգասեր հոգու որպիսությունը ինձ {քաջալերություն} չտար, ես համարձակվելու չէի: Հավատա

ի մեջ մի հոյակապ դպրոց տեսանելու հույսը {քաջալերում} է ինձ եւ զորացնում է իմ ֆիզիկական թուլո

է թողնել ու փախչել, բայց մեր ցեղապետը {քաջալերում} է նորան եւ ասում է, թէ մտանելուց յետոյ

ել էի. եւ շատ եւ անչափ շնորհակալ եմ եւ {քաջալերվում} եմ, որ իմ ազգի համար աշխատությունս կոր

թէ միայն հասանէին ի թիկունս ազգասիրական {քաջալերք} առողջամիտ հայրենասիրաց: Ի հարկէ ոչ հրա

իւն կը լինի, Ֆրանսիայից բերել տուեց մի {քաջահմուտ} մարդ, որ կրթուած էր Եւրոպիոյ հռչակաւոր

Որքան սորա նախորդը մի բարեբարոյ, {քաջահմուտ}, եւ ազգի օգտին հետամուտ մարդ էր, նոյն

ութեան մէջ: Սորա խանգարած բանը Անգլիու {քաջահմուտ} ճարտարապետն եւս չէր կարող ուղղել: Կարդ

Հոտոտեցան իմ ռնգունք անդր ՚ի սեղան {քաջամոյն} ։ Զանօսրութիւն պարզ օդոց ես գունեցի երփ

ութեամբ կամ կենդանութեամբ նոյն լեզուի: {Քաջայայտ} է ապաքէն, թէ հին լեզուն մեռեալ է եւ դն

որդեալ յիւրում ժամանակի եւ զհետեւանսն, {քաջայոյս} եմք, եթէ ազգ հայոց ՚ի դէպ ժամու լուիցէ

ի: Անհոգութիւն առանց պատասխանի տալոյ: {Քաջայոյս} եմք, թէ գերապատիւ Ստեփանոս վարդապետ Նա

զայլ ինչ նոր տպելի նոր հայախօսութեամբ: {Քաջայոյս} եմք թէ պատուելի հասարակութիւնն մեր զկնի

ր լեզուներ. դորա հակառակ պարտական է նա {քաջանալ} իւր լեզուի մէջ: Հայերը դեռ խօսել չգիտե

ալ խաւարծիս՝ Բուն քեզ բուսցի միշտ {քաջապէս}, Յաւիտեան օրհնեա՜լ լիցիս:

քանի իմաստունների հանճարեղ, զօրաւոր, {քաջասիրտ} ասացուածք եւ խօսք, համեմաւոր զուարճութ

իպեց ուրիշ ճանապարհներ եւս բռնել, բայց {քաջասիրտ} պաշտօնաւոր երիտասարդներից մինը, օրինաւ

անաւանդ անհանգստութիւն էր տալիս նորան։ {Քաջասիրտ} Իգնատիոսը հրամայեց սղոցել այս մասնը եւ

րսումը կանգնած զարմանում էր պ. Մարկոսի {քաջասրտութեան} վերայ, որով նա համարձակուել էր ներս մտ

մեմատ, ինքը եւ իր հետ եղած ուխտապահ եւ {քաջարանց} նախարարքը մի քանի օր մնացին այնտեղ եւ ի

լ այն փառաւորութեանց, որով փառաւորուած {քաջարանց} նախարարքը իրենց գլխաւորի եւ Սուրբ Յովհա

որ կարծես երկնքից հրամայում էր սովորել {Քաջարանցն} Արամ: Թողնենք քերթողականի վսեմ ճարտարո

, զոր երկնից արդեօք հրաման տայր ուսանել {Քաջարանցն} Արամ: Թո՛ղ զքերթողականին վսեմ ճարտարու

րը: Բայց դու մենա՜կ, մարդ {քաջարի}, Միշտ անդղորդ, անսասան, Կ

ագչի ոչ թերաքամեալ Եւ ընձուին դէմք {քաջարւոյն}: Մեղկութի՞ւն ինչ իցէ այս, Կ

զնա ", մինչեւ այն ժամանակ, " սահմանք {քաջաց}, զէնք իւրեանց ", - ասում է մեր իմաստո

ւթիւն ազգի եւ կրօնի մերոյ: Սերունդ եմք {քաջաց}, որոց ո՛չ ձանձրանան պարանոցք, ՚ի բթաց

քոյդ գլուխ դաբնիդեայ, Պսակեսցեն զանուն {քաջաց} հայկածընին զաւակաց, Թէ ո՛չ Լեւոն զսըգո

ալի միջնորդութենէ սրբազան հօրն մերոյ առ {քաջափայլ} աղայ Լազարեան վերազինս զարդիս ժամ է ինձ

ւնս եւ անձինս կատարել զհրամանաց պատուէր {քաջափայլ} նախարարին, յաւելեալ ի հրովարտակս թեմակ

ապետարանն էր, որ Ռուսիոյ ներքին գործոց {քաջափայլ} մինիստրի ձեռքով դատապարտուեցաւ: Պ. Այ

ասուցանելու համար, ըստ որում այսպէս էր {քաջափայլ} մինիստրի հրամանը: Այս Վարդապետարանն

րձեալ, որ, առանց նորա դատապարտութիւնը {քաջափայլ} մինիստրի կողմից յիշելու, պ. Այվազովսք

գլխաւոր գործակատար, պետական Քարտուղար {քաջափայլ} Պարոն Վլադիմիր Պետրովիչ Բուտկովը, տեսա

լ էի, մի քանի բարեկամք ասացին ինձ, թէ {քաջափայլ} պարոնի մինը ստացել է մի անստորագիր նամա

ջ ընկայ... Ստոյգ է, որ ես, ասել եմ {քաջափայլ} պարոնին, թէ կոմսն էր այն անստորագիր նա

նը եւ դատողութիւնը չի փոխեն. ինչպէս որ {քաջափորձ} եմ, Տաճկաստանի մեր հոգեւորականներն էլ

իլիպպոս: Բանը ի՞նչ երկարացնեմ, սա իւր {քաջաքաջ} խորհրդակցութեամբք, որ ունէր միշտ նոր պ

նհամար շատ ունենայինք այսպիսի երգեր մեր {քաջերի} վերա, որոնք կացած էին նահապետական ժամա

քում, որի հիւանդութիւնն էր սիլլաների, {քաջերի}, դեւերի եւ կախարդութեան հաւատալ:

քոյրերը եւ դստերքը պակաս չերեւեցան այն {քաջերից}, որ ազգի պահպանութեան համար քաջութեամբ

մընայ։ Անբաղդ Հայկածին {Քաջերն} յանձնեցին Ասել խօսքերս Ասկճի

գործ, ահա՛ դրօշ, Շուտ ձի հեծի՛ր {քաջի} պէս, Գնա՛ փրկել մեր հայրենիք,

ն քեզ ընկեր։ Գնա՛ մեռիր դու {քաջի} պէս, Թող չտեսնէ թշնամին Քո

սենք։ Հիմի է՞լ խօսենք, երբ {քաջն} Վարդան Վաթսուն հազարից հազարով մնա

մշտնջենաւորեսջիք զաւուրս կենաց ձերոց ի {քաջողջութեան}: Եւ այլովք յանձնարարեալ զիս յօժանդակու

ութեան համար։ Ազգին հասած հարուածներին {քաջութեամբ} մասնակից եղան նոքա, իւրեանց ամուսիններ

յն քաջերից, որ ազգի պահպանութեան համար {քաջութեամբ} ընկան պատերազմի դաշտումը: Նոքա մոռացան

դների անունները, որոնք առաջինն են, որ {քաջութեամբ} ոտք կոխեցին թատրոնաբեմի վերայ: Քաջութե

ութեամբ ոտք կոխեցին թատրոնաբեմի վերայ: {Քաջութեամբ} պատերազմեցան հասարակաց նախապաշարմունքի

ասաւոր մարդիկ չեն, այլ թէ խելքով եւ թէ {քաջութեամբ} լցուած եւ կատարեալ։ Նոցա հետ միասին եւ

աւատի եւ անպտուղ ծիսակատարութեան, եւ, {քաջութեամբ} պատերազմելով խաւարի եւ մոլորութեան հակա

րգի կամքը, ընտիր զինուորների նման, որ {քաջութեամբ} մեռանում են՝ հնազանդուելով իւրեանց իշխ

որ համարուեցան որպէս Յանսէնականք, բայց {քաջութեամբ} ընդդէմ կանգնեցան։ Եւ երբ, հարկադրուել

րեաց, որ զինքն կամելով ցուցանել սկիզբն {քաջութեան} եւ լաւութեան՝ հրամայէ զբազում մատեանս

ըստ տեղեաց տեղեաց եւ ոյր ուրուք գործոց {քաջութեան} ՝ այրել, իսկ որ առ իւրովք ժամանակօք՝

ւ հնի ամլութիւնը, բայց, սրտի եւ հոգու {քաջութեան} պակասութենից, վախենում են միանգամ այն

ածական է։ Ժողովուրդը, շատ անգամ " ըստ {քաջութեան} " կամ " ըստ քաղցրութեան " ասելու տեղ,

արգութեան պիտի հանդիպի: Եւ միթէ պակա՞ս {քաջութիւն} հարկաւոր է, հասարակաց մի սխալ կարծիքը

ինքն ստանայ Այս կռւումը նորա կողմից շատ {քաջութիւն} ցոյց տուեց հաշուապահը, որ տակաւին գտան

էք կարեն առաջնորդել յանվեհերութիւն եւ ի {քաջութիւն}, այլ ի միակ եւ եթ կորուստ, այն է ի կն

ւ վերին Նախախնամութիւնը այս դարում, քո {քաջութիւնդ} զօրացնելով, պայծառացուց ամեններից առաւ

ը, կա՛մ վախէն եւ կա՛մ տկարութենէն առջի {քաջութիւնը} մոռնալով, ինքզինքը Մխիթարեանց զօրաւոր

, մտիկ ընելով գլուխնիս դդում դարձաւ... {Քաջութիւնը} Մխիթարեան համախոհացը չէ, բայց յանցանքը

րդներից շատերը խմելով չափում են իւրեանց {քաջութիւնը}: Սորանից մի քանի տարի յառաջ, պատահեցա

ութեան " ասելու տեղ, ասում է կամ լոկ " {քաջութիւնով} ", " քաղցրութիւնով " կամ " իր քաղցրութ

իւնով " կամ " իր քաղցրութիւնով ", " իր {քաջութիւնով} " եւ այլն, իսկ թէ գործիականի մտքով չէ

, որ կարո՛ղ էր լինել յուր խելացի կերպով {քաջությամբ} գործ կատարելուց, պիտի չափե նույնպես վն

գամ։ Իւրաքանչիւր համարը բաղկանում է մի {քառածալ} թերթից, տարեկան գինը Փարիզում է հինգ մ

որ ինձ ականջ անես, դու ջլիս ( իսպառ) {քառականջ} ( խուլ) դառար: Հիմի նա մեր վրայ ինչքա

իմ գլխավոր նպատակն է՝ շաքար ցանել մեկ {քառակուսի} սաժենի վրա, որպեսզի հնարավոր լինի ստան

ա՞ն հող ունիս դու: - Հարիւր հազար {քառակուսի} գազ... - Ե՞ս որչափ ունիմ: -

դ գիրքը բավական հին է. նա վերաբերում է {քառասնական} թվականներին եւ, այդ պատճառով հեղինակին

նանքների հաջողությունները Թուրքիայում՝ {քառասնական} թվականներին: Այժմ նրանք ոչ մի հաջողութ

ի, բայց դրանք կարճ են: Առաջին. - {Քառասնական} թվականներին, հայ-կաթոլիկների տմարդի հա

ն ասել Անգլիայի վերաբերյալ. այդ արել է {քառասնական} թվականներին Թուրքիայում դեսպան եղած Կապ

կարդալիքդ այս է. " Եւ ի կատարել ամացն {քառասնից} " վերջն " Ի լեառն Սինայ ", Սուրբ Ստեփա

ած եկեղեցիների պատկերները արծաթապատել, {քառասնիցը} անպակաս առնել, ննջեցեալների գերեզմանը

քաղաքագեօղն որ կոչի Առեստ. 'ի ժամանակի {քառասնորդացն} պահոց 'ի մեծի շաբաթու զատկին, յանկարծա

միայն յաւելեալ է յարդիւնսն, համարեա՛ ի {քառասուն} ամաց հետէ. մինչ ամենայն ինչ կրկնապատիկ

պատիկ արժէ այժմ, քան զոր արժէր ոչ զամս {քառասուն}, այլ իբրեւ զտասն յառաջ քան զայս:

ետնի մէջ, այնուհետեւ անձրեւը կը կտրուի {քառասուն} օր ": Ինչպէս եւ էր այդ բանը, ստոյգը ա

իւր բառի մէջ հազիւ մնացել է երեսուն կամ {քառասուն} հայկական բառ: Ողբալի եւ արտասուելի բան

ը իսկոյն հասկանայ, որ նա, թէպէտ արդէն {քառասուն} տարու չափ բաժանուած Մխիթարեան միաբանութ

ան տներ Փարիզում եւ Կոստանտնուպօլսում: {Քառասուն} տարուց աւելի տեւում է Գռէյլի վաճառական

քագրութիւնը ( біографія)՝ նորա գործած {քառասուն} հրաշքների պատմութեամբ հանդերձ, որոնց ի

անեկան յարաբերութեանց մէջ ազատ չէ. թող {քառասուն} անգամ, եթէ կամենան, փոփոխեն կառավարու

ն կեանքին, եթէ ոչ աւելի, գէթ հարիւրին {քառասուն} առաւել է եւ ծախքը: Եթէ մարդը, հինգ ստ

ս եւ բռաշէն կառուցմամբ՝ ծախսելով ի սմա {քառասուն} եւ հինգ հազար ռուփի սքայ. եւ այս տանս

ինչ հարկաւորս ունել վասն տարեկան խարջին {քառասուն} հազար ռուփոյ մուդաթ, վասնորոյ եւ ես իմ

ուդաթ, վասնորոյ եւ ես իմ տանս եկամուտն {քառասուն} հազար ռուփոյ եկամուտ խսելով, այսպէս տո

լորն բովանդվեց յիսուն հազար երեք հարիւր {քառասուն} եւ երկու կէս փարդաւ քաղաթ դրամ, որ փոխ

, որ փոխարկի ութսուն հազար հինգ հարիւր {քառասուն} եւ ութ ( 80548) քաղաթ դրամ ի այլոց տալ

ուրբ եկեղեցեացն։ Այսինքն՝ սուրբ {Քառասուն} մանկանց եւ սուրբ Աստուածածնայ։ Տա

զուտ մնացեալ վաթսուն հազար հինգ հարիւր {քառասուն} ութն ( 60548) ռուպլին ի վերայ տասն եւ

նիցի. մին բաժինն յանձնվի Հալաբայ սուրբ {քառասուն} մանկանց եկեղեցւոյն, որ նոյն դրամիցն յա

նս տաջիկս տասն եւ չորս հազար ութ հարիւր {քառասուն} եւ մին 14841 փարդաւ քաղաթ դրամ, եւ որո

մբ, բազում անգամ։ 'Ի Հրէից, հնգիցս, {քառասուն} միով պակաս արբի. երիցս ձաղկեցայ. միան

ակ, ասում եմ, տանում է իւր մէջ մինչեւ {քառասուն} վեդրօ գինի. ես տեսանելով այս, կարո՞ղ

երին դորա ով լինելը: Դա մի երիտասարդ է {քառասուն} տարեկան, երեխայ ժամանակից աշակերտուելո

ասարակութեան աչքում, ասէ թէ այսօր ամսի {քառասուն} եւ հինգն է, նա պիտոյ է համաձայնի․ ո՛վ

պիտոյ է համաձայնի․ ո՛վ չգիտէ, որ ամսի {քառասուն} եւ հինգը չէ կարող լինել, բայց մէջտեղու

ի տան մէջ հաւաքուած են լինում երեսուն, {քառասուն} եւ երբեմն յիսուն կամ վաթսուն հոգի: Այդ

թսունը եւս չէ խօսում: Վաթսունի մէջ կան {քառասուն} եւ հինգ կամ յիսուն միջակ մարդիկ, որոնց

որ ձեր պէսների անխել կարծիքները երեսուն {քառասուն} տարի պաշտուեցան քաղաքի կամ ազգի վնասի հ

մայել էիք, տուեցի գործաւորներին հարիւր {քառասուն} փուդ արճիճ... - Սաստիկ պատուիրեց

չէ իմանալու: Այնքան կլայեկի մէջ հարիւր {քառասուն} փուդ արճիճը մի մեծ բան չէ... ընդունո

բարձութեան խորհուրդը այն էր, որ հարիւր {քառասուն} փուդ արճիճ խառնուի կլայեկի մէջ: Սորա հ

վ, թուխ եւ երկայն երեսով, արծուի քթով {քառասուն} եւ հինգ տարեկան կին էր, եւ, ինչպէս կը

մի երկու տարի, փոյթ չէ. իմ հայրը եւս {քառասուն} եօթն տարեկան ամուսնացած է, ուրեմն ես ե

ամար, ապա թէ ո՛չ, ամբողջ ազգի համար։ {Քառասուն} Մխիթար եւ նոյնքան միաբանութիւնք չէին կա

ան, այժմ այդ եօթանասունից երեսունը կամ {քառասունը} փոխանակում են Ռուսի բառերով այնպէս, որ

ն ամրոցնէր էր շինում, տիրացուն, որ եւ {քառասունի} չափ աշակերտ ունէր, ի՛նչ բան էր հարցանո

ը, խելքիդ աղ առնեմ. ո՛վ մարդ, տարիքդ {քառասունից} անցել են, քո խելքդ ե՞րբ է գալու։ Դիցո

վ, որ այս հասարակութեան անդամների թիւը {քառասունից} առաւել չ'լինի։ Սորանից յետոյ հասար

իսությունը, այս գիրիս հետ միասին գրեցի {Քառբո} Մակարիչ Հայրապետյանցին, հույս ունիմ,

եռեալ դիակ, բովանդակւում էին երրեակ եւ {քառեակ} ասացեալ արուեստների մէջ, որք էին քերակ

ուրս եկա պարտեզ զբոսնելու ու մնացի երեք {քառորդ} ժամ. երեկ նույնպես զբոսնել եմ, բայց ա

ձկնորսութեան համար տեղացի բնակիչներին, {քառորդ} մասը Դօն գետի, այն բաժնից, ինչքան որ

"։ - Հրամել էք, կ՚ուզի ուղիղ մի {քառորդ} ։ - Ո՜ւֆ, ժամանակ է վեր կենալ՝ ո

, ստացայ: Այդ նամակը առաջեւս է այժմ, {քառորդ} ժամից յետոյ կը լինի քամակումս, որի մաս

անշուշտ պսակուելու էին, բայց երբ որ մի {քառորդ} ժամու ճանապարհ էր մնում մինչեւ ոսկեծին

ութեանը, ինձ նստելու էր մի մանէթ եւ մի {քառորդ}, եւ այս կերպով ամէն մի կօշիկից իմ ստան

երպով ամէն մի կօշիկից իմ ստանալին էր մի {քառորդ}, այսինքն է քսան եւ հինգ կոպեկ արծաթ.

ատրաստելու համար: Հազիւ թէ անցել էր {քառորդ} րոպէ, պարոն Շահումեանցը ներս մտաւ: Թի

կազմի ներածության կեսը եւ քերականության {քառորդը}: Ծանոթագրություններ դեռ բնավ չեմ գրել

բաժին պիտի հասնի քո ունեցածի կէսը, կամ {քառորդը}, կամ աւելի մի փոքր մասը, եթէ շատ են ք

անչիւրը պիտի ստանայ իմ կայքի կէսը, կամ {քառորդը}, կամ, ի վերջոյ, մի մաս: Թո՛ղ նոքա ա

փոխառնուած է Անգլիուց, որովհետեւ երեք {քառորդը} այնտեղ մնացին տարիներով եւ մօտից սորվեց

առաջին հոլովման տակ գնացող բառերի եւ մի {քառորդը} չունին. բայց սորանից այս հինգ հոլովմու

հին լեզուն կարծես դեռ նոցա ստուերի մին {քառորդն} եւս չունի իւր մէջ։ Ուրեմն ամենայն հայ

ռեւս առաջին ազգում ( պորտ) կիսուեցաւ, {քառորդուեցաւ}, կամ աւելի փոքր մասերի բաժնուեցաւ։ Բա

րձրաբերձ քո ժայռերից Արծաթալիք մեր {Քասախը} Թնդալով անցանում է Մինչեւ Վար

մնացորդը կը հանդիպի քեզ դէ՛մ յանդիման՝ {Քասաղի} առուի վրայ։ Թէ ո՞րքան երկայնւում էր տա

րելս ո՛չ թե մի սիրտ ցավելու բան ունեի, {քավ} լիցի, այլ գնալեդ հետո բավական ժամանակ

իւն էր գործում: Զրկանք յանձն առնո՞ւս. {քավ} լիցի, դու երկու կոպեկով. ոչ միայն ազգ

ը կը դառնայ նորա համար մի գայթակղութեան {քար}: Ամենայն բանական մարդ, թէեւ պարտա

ծախքով սարի յետնակողմը փորելով եւ նորա {քար} ու հողը շինութենների առաջեւներումը լցնե

ող շինականների սայլերից պահանջել մի սալ {քար} ներս բերել քաղաքը, ինչպէս սովորութիւն

ան եւ պատմական հնախօսութեան մէջ, որ մի {քար} գտանելով, ոչ եթէ ողբում է՝ յիշելով շի

նից ճանապարհ ընկնողը սարից սար եւ քարից {քար}, թէ ինչ է պիտի օգնէ այս խնդրի լուծմանը

պրութեան ասպարէզ, եւ ես կամիմ մի երկու {քար} դնել այնտեղ, որի վերայ գուցէ թէ բարձրա

լ այդ խնդրի ճակատագիրը: Նա դարձել է մի {քար}, որի վերայ մարդը քանի՛ եւ քանի՛ անգամ

րա եկեղեցիքը, դպրոցները եւ հրամայում է {քար} կամ փայտ դառնալ: - Քաղաքակթութիւն

Ինձ մերձաւորքս եւս կատղած ` {Քար} ձգեցին անարգութեան: Մոխիր ց

րի ծայր... անգիր անշուք. Այդ ինչ {քար} է այդպէս անտէր։ Լսելով պատմ

է, որովհետեւ նորանից առաջ ուղեղի համար {քար} էլ է ասող չէ եղած, պատրաստ գիտութիւնքը

համեմատ շատ եւ շատ արծաթով յեսան ( սրող {քար} ) գնելով՝ թուրի պէս սրեցին իրենց լեզու

, ապա, թէ մարդ ես, վեր ա՛ռ գետնիցը մի {քար} եւ տես թէ քեզանից ոչ շատ հեռի նստած ճնճ

ժամանակի հետ: Ամէն մի նոր գերեզման նոր {քար} է, որ ստանում է բնութիւնը եւ դնում է ե

ակ ջատագովութիւն նոցա զազգէն Հայոց եղեւ {քար} գայթակղութեան նոյն կրօնի։ Եւ հոգի Վենե

արբենալ 'ի պանդոկի անդ, մին յՕսմանեանց {քար} արձակեաց յանուն թագուհւոյն։ Բողոք կալա

սուրբն Մեսրոպ Մխիթարայ Սեբաստացւոյ, որ {քար} հանդիսացաւ գայթակղութեան, ձգեալ զկնի զ

, ամենեքեան փախչում էին, իսկ երեխայքը {քար} էին ձգում նորա վերայ։ Այսուամենայնիւ Մ

կ, ռուս Սարգիս Բուխարացու գեօռի պէս մի {քար} է ձգել, բնականաբար անհնարին է, որ մի

, ռուս, Սարգիս Բուխարացու գեօռի պէս մի {քար} է ձգել, բնականաբար անհնար է, որ մի ակ

. Էն սարը բարձր սար ա, - տակը զընջըլած {քար} ա. Ես քեզ թաքուն սիրեցի, բա՛ս ո՞վ արա

յակապ արձանի վերայ, որ կանգնեցուցած էր {քարաժայռի} տակ՝ մի բոլորակաձեւ հրապարակում: Նայե

եալ ոստիկանս, գրեցին 'ի Հռովմ եւ զգիրն {քարալաշիւ} 600 ղուռուշ ծախելով առաքեցին 'ի Պուքրէշ

վերցնելով, փոխանակը շինել է այն հոյակապ {քարակառոյց} գմբէթը։  Այն պարոնները, որոնք ա

ն աչօք բացօք տեսանէր զվտանգաւոր արտեւան {քարակտուր} լերին, յորոյ ի վերջին շուրթն մղեալ ի հ

րկ սարերով, նոյնպէս եւ Արագածի վիթխարի {քարակտուր} մարմինը: Թողում եմ բոլոր դաշտի մէջ ցիր

ձը ստութեան եւ խաւարի սպասաւորութեանը, {քարաձիգ} եւ նետաձիգ էին լինում դէպի միւս բաժինը

, որք անպատկառ եւ աներկիւղ յԱստուծոյ, {քարաձիգ} եղեն ի ծնողական եկեղեցին՝ արկեալ զանձա

զնա գեղեցկայարմար եւ չքնաղատես կոփածոյ {քարամբք} " ( Յովհ. կաթ., Պատմ., եր. 43)։

Սիւնիս կեցի անդ ամս երկուս, զձմեռն 'ի {քարայրի} առ առն միում հռչակելոյ 'ի բնակչաց գաւառ

խարհը եւ երկու տարի կեցայ, ձմեռները մի {քարանձաւում}, գաւառի բոլոր բնակիչներից, բոլոր կրօն

ը կարող է զգալ մնացածը, իսկ չորաբեկ եւ {քարացած} սրտերի համար բանականութեան ձայնը, հողմ

րտասուքի կաթիլները հազիւ կարողացան նորա {քարացած} սիրտը ի գութ շարժէլ, որ խնայէր բովանդա

ը ինքեան գրականութեան դեւը, միանգամայն {քարացած}, - պարզ եւ կենդանի բարբառով... բայց

ակը կրօնաբար ուզում է ազդել այդպիսիների {քարացած} խղճմտանքի վրայ, կամ գոնէ բարոյապէս, ե

աւել սննդարար էր եւ ձեռքը պարզէր դէպ 'ի {քարացած} հացը, որ յառաջ քան ստամոքսը գնալը բոլո

առնար նորա մէջ, քան թէ այն չորացածը եւ {քարացածը}, որ չունի իւր մէջ այն կենդանական մասնե

սի թագաւոր-օձ ( Շահ-մար) բռնելը, Սօսի {քարափի} գլխին աղօթելը եւ այլն: Յայտնի է, թէ գ

վերեւը, երկու խօսքով մեղադրեցինք Սօսի {քարափի} գլխին աղօթելը եւ այն հերիք ենք համարում

ում է նա, - նրա ազիզ խաթէր համար թէկուզ {քարափիցն} էլ վեր կ՚ընկնիմ, ջուրն էլ կ՚ընկնիմ, հ

այրապետեանցին, ամենայն հանգամանօք 36 {Քարաքաշին} 37 Ղազարոս եղբօրս 38 Ուստիմովիչին

ակով: Վանքից մինչեւ ջրի ափը շինած է մի {քարեայ} սանդուղք, որի վերայ Վարդավառի տօնին եր

նաւթը պատկանում է ածխային մարմինների: {Քարեայ} ածուխը, որ բաւական խոր էր ընկած գետնի

իզից: Ես տուն ունիմ եւ այն {քարեայ} Երկու յարկով շէնք փառաւոր. Ծ

րջիւն դէպի իւր բոյնը: Նա ստացել էր {քարեայ}, երկու յարկով բաւական ընդարձակ տուն,

այլ վասն վաճառական գործողութեանց: {Քարեղեն} են շինուածքն եւ պարտ է տալ զարժանի իրաւ

ւմդ էլ կը լսուի կացնի հնչում. Քո {քարեղէն} կուրծքերումը բրիչը ձեռին Ոսկի, ու

ասարակաց վատնել զդրամս ի բարեզարդութիւն {քարեղէն} եւ փայտեղէն կերտուածոց յորս, որպէս ասա

ւ երակներում արիւն ունեցող էակներ։ Այն {քարեղէն}, մեռած անշարժ, սառը արձանները, որ մե

խաւարատեսիլ զինուորքը իւրեանց նետերը եւ {քարերը}: Մի անպատմելի ուրախութիւն է գալիս

ժամանակի առաջեւ: ժամանակը տանում է այդ {քարերը} յատակից... Երբ կոմս էմմանուէլը մ

, թէ ճնշում են իւրեանց Արքայական դուռնի {քարերը} ։ Բայց այս դեռեւս հերիք չէր Յիսուսե

ակներից մնացած եւ թէ սարերից եկած անհամ {քարերը}: Թէեւ, այո՛, ոչ փոքր բան են սոքա, ո

այսպիսի քարերով: Այս սարերը, դաշտը եւ {քարերը} արեւի ճառագայթներից սաստիկ տաքանալով,

ցնում ես եւ նորա զաւակը։ Աւերակների {քարերը} կարող են պիտոյանալ նոր շինուածքի, ինչպ

ամենաս, չես կարող, որ վերաստեղծես այդ {քարերը} դէպի իրենց սկզբնական ձեւը, քո բոլոր աշ

ծ եւ անհիւթ արմատի վրայ։ Եւ աւերակի {քարերը}, եթէ քո դիտաւորութիւնը այն է, որ շինո

ը չենք՝ կտրելով մեր ճանապարհը հայկական {քարերի} եւ փուշերի մէջ: Նախատինք համարելո

ոյց են տալիս հեղինակի հասուն գիտութիւնը {քարերի}, մետալների եւ աղերի որպիսութեններին:

քը ծառայում են բնութեան ձեռքում Շախմատի {քարերի} տեղ: Բնութիւնը խաղում է այս խաղը ժաման

Խորինը, Սաղմոսը, Սօսի ծնրադրութիւնից {քարերի} փոս ընկնիլը, Գարեգնի սրտի զեղմունքը,

ղզին. Մեք տեսանում ենք... բռնեց {քարերից} Եւ շուտ վեր ելաւ իբր աննիւթ մարմին

ակի ճարտարապետութեան ճաշակը։ Եւ թէ այդ {քարերից} ոմանք փշրուել են, ոմանք մի անկիւնն են

րգիչը, եօթներորդ դարու սկզբում սրբատաշ {քարերով} շինեց որպէս Հռիփսիմեանց հոյակապ վկայարա

։ Երանելի Կոմիտաս կաթողիկոսի սրբատաշ {քարերով} շինած փառաւոր գմբէթը, մեր այսօրուայ Ս

հրացան առանց հրացայտի, ծոցերը լիք մանր {քարերով} եւ խորտակուած շիշի կոտորակներով: Ամենա

որովհետեւ բովանդակ դաշտը լիքն է այսպիսի {քարերով}: Այս սարերը, դաշտը եւ քարերը արեւի ճա

թեան կանոններին համաձայն։ Իսկ եթէ նոյն {քարերով} աշխատես դարձեալ երդիկով, առանց պատուհա

էր առ հասարակ ծառերի վերայ եւ այնտեղից {քարզում} էր իւր Քրիստոնէութիւնը հաւաքուած ժողովր

ենեւին արդիւնք տալու: Նա նմանում է այն {քարէ} ձուին, որ իբրեւ բունկալ մնում է հաւի ձ

եցութեամբ նստի իր ձու ածած տեղում ( այն {քարէ} ձուն էլ չլինի կը նստի) խելքդ ի՛նչ է կտ

լու կ՚ուզեն, որ մենք Մեսրովբ դառնանք, {քարէքար} ընկնենք՝ ազգը լուսաւորելու, վերջապէս

ւով կքալեր, Մուխալն սերդուկով, գլուխը {քարը} տվել է շուն շան որդին, երեսն պատովն,

կշռի ո՛ր թաթի վերայ դնէ իւր ծանրութեան {քարը}: Այդ պարոնը ազգի յետ մնալու պատճառ լու

որ մտան գետի մէջ, եւ այս լցուած հող ու {քարը}, ջրի երեսից երկաթակապ հաստ գերաններով

՝ մտածելով, եթէ կը վնասէ ինձ, գլուխը {քարը}, թո՛ղ վնասէ. ո՞չ ապաքէն միանգամ պիտի

ւնը, որի կազմութեանը պատկանում էր գտած {քարը}, այլ, քննելով նորա վերայի եւ աննշմարե

են ` Իմ պէս կարծեցի. Է՛հ, {քարը} ձեր գլխին Որդիք կորստեան:

նել, Կամ անթափանձ խաւարում, {Քարը} մոմո՛վ տեսանել։ Ոհ, Մեսրո՛

ը ասում էր թէ նա գտանելով փիլիսոփայական {քարը}, տէր էր դարձել անհամար հարստութեան, ո

էս սովոր է, թող ինչ կամի առնէ, գլուխը {քարը}... Կորչի գնայ... մեզ հարկաւոր

սէր. սէր, որ աստուածային հոգի է, որ {քարը} եւս կը հալեցնէ, որի ընդդէմ սուրերը բթա

ով մատանին ոչ. շատ գեղեցիկ շինուած է, {քարը} թանկագին... - Գիտեմ, - ընդհատեց խ

ւնը եղաւ Արքայական դուռնը քանդելը, որի {քարը} չ'թողուեցաւ քարի վերայ, մինչեւ անգամ մ

ակ ոճերի բառարան շինէ։ Ասենք թէ գլուխը {քարը} տուեց, շինեց, յետոյ պիտի այդ բառարանը

ք ասելիք ունենալու չէինք, եթէ, գլուխը {քարը}, լոկ մի խօսք կամ մի նշան գրէր նա ձուի

ոճերի բառարան շինէ: Ասենք, թէ գլո՛ւխը {քարը} տուեց ու շինեց, յետոյ այդ բառարանը պիտ

մատենագրութիւն. սա էր առաջին եւ վերջին {քարը}, որ կարող էր տնկել իւրաքանչիւր մարդի մ

ց ցած լինէր մի հասարակաց լեզու, գլուխս {քարը} կը տայի, էլ չէի խօսիլ։ " Է՛հ, հոգիդ

ւ քո ծառան, եթէ գտնէ այդ փիլիսոփայական {քարը}, ես ոչ միայն " աշակերտիմ եւ հետեւիմ "

միմեանցից բաժանող պատի այս աղիւսը, այն {քարը}, միւս սիւնը քակելով։ Պիտի կարողանային

ղայ է: Գայթակղեցաւ նա աս գայթակղութեան {քարի} վերայ եւ դէպի ձախ, շրջան յառաջ, ծռեց

ափելով Գտանում է այն ծակի մէջ {Քարի} ծայր... անգիր անշուք. Այդ ինչ քա

ւորների մէջ ցոյց էր տուել փիլիսոփայական {քարի} գաղտնիքը, առանց յայտնելու շահաստացութե

- ես դեռ շատ յառաջ գիտէի փիլիսոփայական {քարի} գաղտնիքը, որ ուսել էի Կոստանդնուպօլսու

ն դուռնը քանդելը, որի քարը չ'թողուեցաւ {քարի} վերայ, մինչեւ անգամ մեռած Յանսէնեաններ

նար չունեի շարունակել. ի՞նչ անեի, ո՛ր {քարին} տայի գլուխս, մտածիր ինքդ ու հետո դատապ

քաղդէական սերմից յառաջացած ծնունդներ, {քարին} ենք զարկում: Շատ լաւ գիտենք, որ մ

րան: Ծո՜ւնր եմ դնում ես այդ {քարին}, Ութսուն եօթը տարուց յետ `

իր խնամի Յարութիւնին. " ասածս սարին, {քարին} դիպչի, քամին տանի... քո գլուխը որ կ

( վայելի) գլխի թագը: Կաքաւը կաննել ա {քարին}, - կտուցը լիքը արին, Մի աղլուխ վարդ եմ

քաղաքի կենտրոնում, համարեա՛ թէ բոլորը {քարից} ու աղիւսից շինած: Եկեղեցիքը, որ վեց հ

է մեզանից ճանապարհ ընկնողը սարից սար եւ {քարից} քար, թէ ինչ է պիտի օգնէ այս խնդրի լուծ

ն սանդուղքի համար ունեցել էինք մի ամուր {քարից} պատուանդան, որի վերայ աներկիւղ կարելի

րք ստանալով ձախումը՝ պարսպից արձակուած {քարից}, իսկ աջումը հրազէնքի գնտակից, վայր ըն

ինի կը նստի) խելքդ ի՛նչ է կտրում, այն {քարից} ձագ դուրս կը գա՞յ: Չէ՞ որ զուր տեղը կը

տակները մինչեւ այսօր եւս կան: Ես տեսայ {Քարկեդոնի} բազմաղէտ կործանումը. երեք օր Հռոմայեցի

րամանկութիւն, որով վճռում էր նա անբախտ {Քարկեդոնի} թշուառ վիճակը. եւ Հաննիբալից աւելի փառ

լ, որպեսզի առաքյալի նման ասի. " Երիցս {քարկոծ} եղէց ": Իսկ եթե նրան այդ գործը հաջո

Եւ իմ բոլոր մերձաւորքը Կամէին ինձ {քարկոծ} առնել ": Եւ, արդարեւ, ճշմարտութի

վ պակաս արբի. երիցս ձաղկեցայ. միանգամ {քարկոծ} եղէ. երիցս նաւակո՛ծ եղէ. զտի՛ւ եւ զգի

ւ երեսները թթուեցնում, բայց մի՛ շտապէք {քարկոծել} մի մարդ, որ խօսում է այն ազգի մասին,

ւմ, իրաւունք չունիք եւ չէք կարող նորան {քարկոծել} ՝ առանց ստութեան եւ խաւարի պաշտօնեայ դա

գիտութեան շուները. Քեզ շատ անգամ {քարկոծեցին} Կեղծաւորաց խումբերը:

ոռնիկ մարդ կամ մի բոզ յայտնուէր, իսկոյն {քարկոծում} էին նորան առանց խնայելու։ Էլ ի՞նչպէս ու

ութերի տարբերությունը, ինչպես օրինակ՝ {քարյուղի} եւ սաթի " եւ այլն: Ափսոս, որ մանրադիտ

ի որպէս ի ձեան վերջք գծին կուտեալ ունէր {քարն}: Եւ ո՛չ միայն երեւութացաւ, այլ եւ հան

ը լաւ հասկնալով, որոշեցին լուռ մնալ եւ {քարշ} ածել այս գործը, որչափ որ կարելի է դիմա

երջ, պար ու խրախճան: Ես ոսկորներս եմ {քարշ} տալիս ուժատ, Իմ կապանքները կտրած հազի

Ուր պա՜ր յաւէրժ եւ խրախճան, Ընդ {քարշ} տանիմ զոսկերս իմ՝ Մազապուր խզեալ

ներս մտաւ նորա մէջ: Ախոռի յատակի վերայ {քարշած} էր կաւիճով մի շրջանագիծ․ նորա մէջտեղում

ձայնով մոլորեցրել են մօտից անցանողքը եւ {քարշած} իւրեանց մէջ, ծռել են որի աչքը, որի ծն

օգնել եւ իմ խավար դրութենից դեպի լույս {քարշել}, շատ եւ անչափ շնորհակալ եմ, եթե այդ բ

օրութենով կարելի է ազգերը դէպի այս կողմ {քարշել} երկրպագութեան համար։ Այս օրից ահա նորա

հիմնել, վասնորոյ աշխատում էր իւր կողմը {քարշել} խելօք եւ ուսումնական մարդիկ։ Բաղդը յաջ

ապետութեան ուժովը կարողանան իւրեանց հետ {քարշել} Հնդկաստանի անթիւ բնակիչքը եւ հարկադրել

ան նորան ճաշերով եւ ընթրիքներով իւր մօտ {քարշելով}, կազմում է մի ընկերութիւն իւր հետ, որ

ասելով լցնում է քիթը թաբակով եւ, գլխին {քարշելով} գլխարկը, հեռանում է խօսողներից, որ մի

խեանցը, դառնալով դէպի պ. Մարկոսը, եւ {քարշելով} մի աթոռ, նստաւ սեղանի մօտ: - ճշմա

նստան իւրեանց տեղերը եւ կոմսը աթոռը մօտ {քարշելով}, Մահտեսի Թովմասին ասաց. - Օրհնած, եթ

շատ անգամ երկու արտասուքի կաթիլներ գիծ {քարշելով} նորա թաւիշեայ երեսի վրայից, գլորւում է

ին բանականութիւնը կերպարանւում էր, վեր {քարշելով} բանականութեան երեսից տխուր եւ մռայլոտ վ

մի ժամակոչի բերանից... Արեւը յետ {քարշեց} իւր վերջին ճառագայթքը, եւ ժամակոչը երկ

սին: Այս ասելով օրիորդ Մարիամը մօտ {քարշեց} աթոռը ֆորտօպիանօին, զարկեց մատները կլա

արանք ցոյց տալ բժշկապետին, յօնքերը մօտ {քարշեց} աչքերին: Դուռը բացուեցաւ, եւ բժշկ

ները լսելով հեղինակից, մի անտանելի ա՛խ {քարշեցի} սրտիս խորքից, ասելով. ցաւալի հայոց ազ

ական կերպարանքը, քո տխուր հայեացքը մօտ {քարշեցին} ինձ քեզ, իսկ թէ ինչ է քո մէջ այն, որ

ու ծաղկեցուցին Հայոց հին լեզուն եւ վեր {քարշեցին} նորան այն ողորմելի վիճակի միջից, ինչ վ

րամը կենդրոնացած է, եւ ժողովուրդը պիտի {քարշէ} նորան այդ կենդրոնից։ Ինչո՞վ, միմիայն

ութեան ապահովութիւնը այդ միաւորուածների {քարշողական} յատկութեան մէջ տեսանելով: Այսպիսի սխալ

ւմ է գանգի հետ: Շրթունքը բարակ, չոր, {քարշուած} ինչպէս թմբուկի կաշի եւ բոլորովին կապոյտ

ը " Մեղուի " կուրծքի վերայ, որ, դուրս {քարշուելով} ապականեալ հիւթերը, ճանապարհ տային ազատ

ին կարեկցութիւն՝ առանց զզուելու եւ յետ {քարշուելու}: Անցեալները գրում է ինձ մի այսպիսի նամ

այժմ նորան իւր գրուածից: Վարագոյրը յետ {քարշուեցաւ}, եւ հերոսը գտանւում է թատրոնաբեմի վերա

մի դրացի կին կար. նա շատ անգամ վայր էր {քարշում} կայծակը ": Վաճ. - " Ինչպէ՞ս ":

ւց պիտոյ է իմանալ, որ այդ կինը վայր էր {քարշում} կայծակը՝ մի մարդու զարկել տալու համար

սանելով, երբ որ սա փոքր առ փոքր հետ էր {քարշում} իւր կենսական զօրութիւնքը եւ պատրաստւում

ով իւրեանց ընդդիմութեան ունայնութիւնը՝ {քարշում} են պոչերը: Ը. Նոր տարի 1859

ուած թանձր եւ մառախլապատ ամպերը, յետ է {քարշում} իւր ոգեւորիչ ճառագայթքը այդ աշխարհի վեր

մեզ մեր ուխտեալ ճանապարհից. մեր աստղը {քարշում} է մեզ դէպի այդ խորհրդական ճանապարհի ելք

, որ այդպէս հրապուրում են եւ իւրեանց են {քարշում} հետզհետէ գրեթէ բոլոր Հայոց ազգը, որի հ

նացինք գերեզմանատնում, որպէս թէ մի բան {քարշում} էր եւ պահում էր մեզ այնտեղ, յետոյ Հայկ

ց մինը ձգում է խելքերը յառաջ, միւսները {քարշում} են հետ, մինը քարշում է աջ, միւսը ` ձա

յառաջ, միւսները քարշում են հետ, մինը {քարշում} է աջ, միւսը ` ձախ, եւ միջականի հետեւո

միւս ձեռքում կաւիճ, մի բոլորշի գիծ էր {քարշում} գետնի վերայ: Նորա ծառայքը, շատ անգամ

րապում է խեղ եւ խելառ բաներով, գիծեր է {քարշում} ախոռի մէջ, սեւ հաւեր է մորթում: Սեւ կ

ն։ Յիսուսեանք մի հրաշալի ճարտարութեամբ {քարշում} էին նորանց իւրեանց կողմը, բաժանում էին

նայիր իմ ասածները... - Շատ վեր ես {քարշւում}, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - որ կարծում

գմանությունների, որ Որոգինեսը 3 դարում {քարշքարշելով} այս ու այն տեղից բան է շինել, եւ մերայ

Ունի զտաճարին Զմուտ խորանին {Քարո՜զ} պարծանաց Կուսից ամոթլեաց:

րդ է, ապա նորա քարոզը, այնպէս հրաշալի {քարոզ} ասաց ուսումնարանի եւ ազգասիրութեան վերա

ատուիրանաւ Աստուծոյ, վասն աւանդութեանց {քարոզ} էին " եթէ ոք ասիցէ ցհայր կամ ցմայր կ՚որ

աւելորդ համարելով այս մասին երկար բարակ {քարոզ} կարդալ, պարտականութիւն եմ համարում միա

ց. Անջնջելի սերտ յիշատակք կացցեն {քարոզ} քո կենաց, Յաւերժ առնել չարագործին

ժողովրդի վրան, երբ իմա՛ց է տրւում, եւ {քարոզ} ասողը նշանակուած տեղն է անց կենում, ամ

յց դուք այժմ մի՛ կարծէք, թէ ես ժամերով {քարոզ} ունէի այդ մասին ասելու... ո՛ւր էր այ

նաց Կոստանդնուպօլիս։ Այստեղ քանի անգամ {քարոզ} տուեց նա Ղալաթիայի Սուրբ Լուսաւորիչ եկե

աց էին այդ արգասիք, քանզի գործն ինքնին {քարոզ} է զհեղինակին անժխտելի արժանաւորութիւն,

եալ էր զիւր ընթացս, որ զնորախօսութիւնն {քարոզ} էր, սխալէր չարաչար, վասն զի աւերած բն

չ այլ ինչ են, եթէ ոչ յայտնի ապացոյց եւ {քարոզ}, թէ այդ Յիսուսեան աբեղայքը ջարդ ու փշո

ասիրում էի ձեր քաղցրաճաշակ եւ ճշմարտս. {քարոզ} յիշատակարանները, որ անմիջապէս ընծայում

քն էլ ջրհեղեղից առաջ մնացած գաղափարների {քարոզ}: Ո՛չ գիրք, ո՛չ կարդացող. դպրոց էլ հա

վիրաբուժական հնարների: Այնպէս է, մեր {քարոզած} ճշմարտութիւնը գուցէ թէ կտրատում է ազգի

տութիւնը՝ առանց մտածելու, թէ ես եւ իմ {քարոզած} ճշմարտութիւնը ջոկ ջոկ բաներ են, թէ ճշմ

Իսահակեանցին, չգիտեմ։ Միայն եթէ նորա {քարոզած} բուն հայագէտքը ( մեր կարծիքով՝ խաւարի

ինում անբարոյականութեան, թէեւ յատկապէս {քարոզած} չլինէիք անբարոյականութիւն, դուք պիտի հ

նք զէնք առնուլ մեր ձեռքը եւ մինչեւ այժմ {քարոզած} ազատութիւնը նուիրել եւ սրբել մեր արիւնո

թարեանց շնորհքով)։ Այդ Վիեննացու {քարոզած} մատենագրութիւնը դանակով կտրած բաժանած է

նուս: Փիլիսոփայութիւնը նաեւ ազատութիւն {քարոզած} ժամանակ, եթէ դրականապէս դնում է իր վար

շատ անգամ, պաշտօնական շրջաբերականներով {քարոզած} էր աշխարհին, թէ առանց մեր իշխանութիւնը

թեան աներեւակայեւի է անգամ: Մեր այստեղ {քարոզած} դրութիւնքը պաշտպանելու համար հաւաքած են

նա ոչ միայն չկամեցաւ լսել, այլ Մովսէսի {քարոզած} պարզ Եհովայի կրօնի վրայ պատուաստեց նաեւ

գաղթականութեան եւ գաղթականութիւն չէ մեր {քարոզածը}. իսկ այն մասը, որ դուրս է իւր աշխարհի

մէջ Պապականութիւնը։ Այս մարդի անճոռնի {քարոզգիրքը} տպուեցաւ Հայերէն, որի մէջ իւր բոլոր մե

ան եւ փառասիրութեան իւրեանց համարեալ եւ {քարոզեալ} են զանձինս գերադաս քան զամենայն եպիսկոպ

րդ ո՛չ հաստատի. այլ թէ Պետրոս զառաջինն {քարոզեաց} յԱնտիոք, զայդմանէ ունիմք զհաւաստի վկայ

րձանց զՅարութիւն փրկողին խնկաբերից {քարոզեաց} ։ Ես անդ ներկայ յորժամ լոյս Հայաստանեայ

ես չնչին եւ զզվելի էր պահում, որ սկսեց {քարոզել} 18-ամյա մի պատանու ( հայ): Խեղճ պատան

Բայց լեզուն ուսմունք չէ, այն չի կարելի {քարոզել}, եթե հավաքես ամբողջ ժողովուրդը եւ աշակ

։ Նա մի տեղ ասում է. " Սկսեցի սէր {քարոզել}, Սուրբ ուսումը ճշմարտութեան,

է աճում ու զօրանում էին։ Նորան անդադար {քարոզել} էին, թէ ի՞նչ աստիճանի զզուելի եւ գարշե

սկ այլ ոք չունի համարձակութիւն պարտական {քարոզել} մեր ազատ անձը: Եւ այս է մանաւանդ բանը

կոսի տանը, հրամայեց իւր հոգեւոր դասուն {քարոզել} Հայոց եկեղեցու մէջ Քաղկեդոնեան ժողովը ե

Լամբրոնացին հարկադրուեցաւ չափաւորութիւն {քարոզել}, որովհետեւ եկեղեցու անկախութիւնը պաշտպ

ռաքելութեան ընթացքը: Չոր չոր ազգութիւն {քարոզել}, առանց մեկնելու քո քարոզութեան պատճառն

ո՛չ բռնակալ: Ի՞նչ է մնում մեզ: " {Քարոզել} տնտեսական խնդիրը, քարոզել մարդը, քարո

մեզ: " Քարոզել տնտեսական խնդիրը, {քարոզել} մարդը, քարոզել ազգութիւնը, միստիկների

ոզել տնտեսական խնդիրը, քարոզել մարդը, {քարոզել} ազգութիւնը, միստիկներին գայթակղութիւն

Զայդ եւ զայլ սոցին նմանս անարգել կարէր {քարոզել} Այվազովսքին, մինչդեռ ՚ի վերայ տանեաց ա

ւմ կարդում էի: Ես սկսայ սէր {քարոզել}, Սուրբ ուսումը ճշմարտութեան.

համարի, եթէ կարողանայ երկրայինը միայն {քարոզել}, աստղերից վեր չկայ Հիւսփսափայլ: Ուր թ

տեաց ֆանատիկոսութեան խաւարը եւ դորա տեղ {քարոզել} սէր, խղճի ազատութիւն, մարդկային բանակ

բարձրացնել մեր ձայնը եւ արձակ համարձակ {քարոզել} մեր շատ սիրելի եղբայրակիցներին, թէ ահա

ւթիւն ենք համարում մեր վերայ հրապարակով {քարոզել}, թէ նոր ահա բացւում է կենդանի ժողովրդի

րդը լինելու է Հայոց ազգին Պապականութիւն {քարոզել}, Հռովմէական եկեղեցուց դուրս գտանուած Հ

ն ոչ, եթէ կամեցեալ էր դոցա յորդորել եւ {քարոզել} զժողովուրդն, տալ նմա զայնպիսի ուղղութի

յ պատերազմիլ անհաւատների հետ, որոնց եւ {քարոզել} քրիստոնէութիւն։ Այս միջոցին վերկացաւ մ

եւ սկսեց փողոցներում եւ հրապարակներում {քարոզել} ժողովրդին։ Ինչպէս ասում են նորա պա

անում դասեր լսելու համար, ուր եւ սկսեց {քարոզել} փողոցներում եւ հրապարակներում։ Նա ո՛չի

լ ապաշխարութիւն եւ խիստ բարոյականութիւն {քարոզել} ժողովրդին։ Նորա քարոզութեան ձեւը շատ զ

կին նպատակին հասնելու համար, այսինքն՝ {քարոզել} Աւետարանը անհաւատներին։ Բայց Գերմանիայ

։ Այստեղ նա իւր սովորական կերպով սկսեց {քարոզել} ժողովրդին եւ աշակերտներ ճարել։ Հոգեւոր

ցան բոլոր Իտալիայի քաղաքները եւ սկսեցին {քարոզել} ապաշխարութիւն, վարքի սրբութիւն եւ հնազ

ց իւր սովորական պարապմունքը, այսինքն՝ {քարոզել} ժողովրդին բարքի եւ վարքի սրբութիւն եւ ո

, Պապական աշխարհի բոլոր քաղաքների մէջ, {քարոզել} ժողովրդին հրապարակներում եւ փողոցներում

ւ սկսեց երեխայք հաւաքել եւ ուսուցանել, {քարոզել} ապաշխարութիւն, վարքի ու բարքի մաքրութի

ից՝ միտքը դրեց գնալ Չինաստան եւ այնտեղ {քարոզել} ՝ յուսալով, որ թէ յաջողի իւրեան ջնջել

ն ջոկ ճանապարհով ընթացան. նոքա սկսեցին {քարոզել} Աւետարանը այնպէս, որ արդէն յարմար էր տ

ու չ'թողեցին եւ այս բանը. նոքա սկսեցին {քարոզել}, թէ իւրեանց աղօթքի զօրութենովը կատարու

վերջապէս ինքը իւրեան Սուրբ Լիգայի գլուխ {քարոզել} ՝ յուսալով, թէ կարո՛ղ է այս ճանապարհով

ինելու: Չէ կարելի իրաւադատութիւն {քարոզել} եւ անիրաւութիւնը պաշտպանել: Չէ կա

տպանել: Չէ կարելի յառաջադիմութիւն {քարոզել} եւ անդամալուծի պէս բեւեռցած մնալ մի կէտ

յ: Չէ կարելի լուսաւորութիւն {քարոզել} եւ ամենայն ջերմեռանդութեամբ խաւարի մէջ

ջ թարթափել: Չէ կարելի մաքրութիւն {քարոզել} եւ ապականութեան ծովի մէջ լողալ:

կանք առնուլ: Չէ կարելի ազատութիւն {քարոզել} եւ խղճմտանք բռնաբարել: Այսպիսի "

երական յայտարարեց աւանդութիւնը եւ սկսեց {քարոզել}, թէ ապագայ պատրիարքը պէտք է ընտրուի բա

ժամանակ եռ է գալիս, ուզում ես դորանով {քարոզել} ինձ այլեւ աստուածը, որի գրած օրէնքները

թիւնը ամէն տեղ մէկ է: Խաչակիր արշաւանք {քարոզել} այդ բաղդասութեան ընդդէմ, հին լեզուի բա

են աճէ, ո՞ր ուշաբարձութեամբ կարող էինք {քարոզել}, որ այդ լեզուն թուրքի կամ սատանայի ձեւ

յս արտասուելի ճշմարտութիւնը։ Կարելի էր {քարոզել} նորան այն ժամանակ, եթէ նա, սեւը սեւ ե

եւ հեռացնելու համար: Ես, ճշմարտութիւն {քարոզելով}, ասում ես դու, թէ յայտնում էի ազգի պա

, այն պատճառով, որ նոքա, ճշմարտութիւն {քարոզելով}, բամբասանքի տակ էին ձգում իւրեանց անձը

րկու հակառակող բաժինները՝ ճշմարտութիւն {քարոզելով} նոցա, որ նուիրելով իւրեանց անձը ստութե

ից՝ դեռեւս չորս միլլիոն ազգի երեսփոխան {քարոզելով} իւրեանց։ Մեք բողոքում ենք: Ամբրո

ւնը այս աշխարհից չէ՛ " Ասողին երեսփոխան {քարոզելով} իւր անձը, հակառակ իւր Վարդապետի հրաման

քն ուրոյն անօթս պահապանս ազգի, այն է՝ {քարոզելով} հանապազօր զանյողդողդ հաստատութիւն ի դաւ

անների դասը աշխարհականներին անմերձենալի {քարոզելով}, բարձրացնում է մինչեւ քուրմերի եւ եզու

լ իւր աշակերտքը գերմանական լեզուի մէջ՝ {քարոզելով} նոցա, թէ այդ լեզուն մանաւանդ լինելու է

, քանի անգամ արքայազն Դմիտրիու փոխանակ {քարոզելով} քեզ: - Ճշմարիտ է, մռայլագոյն սատա

ը եկեղեցու բեմերը դըրդում են՝ երկրորդը {քարոզելով} ։ Երկու էր այս բաների խորհուրդը. մին,

գլխաւորը, Աստուծոյ ամենակալի երեսփոխան {քարոզելով} իւր անձը, նոյն պատիւը պահանջում էր ժող

ոսի անսխալելի եւ անմեղանչական երեսփոխան {քարոզելով}, մի բարակ կերպով ներս էին բերել պապակա

ց, ազատեց նորան եգիպտական գերութենից եւ {քարոզելով} ճշմարիտ Աստուածը՝ տնկեց այդ ժողովրդի մէ

մ Պապական Քրիստոնէութիւն։ Յիսուսեանք, {քարոզելով} Քրիստոնէութիւնը զանազան աշխարհների մէջ

պատան, Մելանիուր եւ Մալակկա կղզիները՝ {քարոզելով} Աւետարանը եւ Պօրտուգալացոց օգնութենով կ

նէութիւնը։ Յիսուսեանները, Քրիստոս {քարոզելով}, թագուցանում էին նորա չարչարանքը, նոր

նում էին նորանց իւրեանց հին կրօնի մէջ՝ {քարոզելով} այնպիսի Աւետարան, որ շինած էր Չինաստան

եալ Քրիստոնէութեան մասին, եւ թէ նոքա, {քարոզելով} Քրիստոսի Աւետարանը, չէին մտածում Քրիստ

մ՝ Թուրքիայի մահմեդականներին ավետարանը {քարոզելու} պատրվակով: Պարոնայք միսիոներներն իրենց

ւրս չի հանիլ, մանաւանդ, եթէ այդ մարդը {քարոզելու} ելնէ խոնարհութեամբ եւ ոչ հպարտական գիտո

ուղարկէ Հնդկաստան՝ Քրիստոսի Աւետարանը {քարոզելու} ։ Բայց Իգնատիոսը, այսպիսի հարկաւոր ժամ

ր նա ուղարկել Կարգի անդամները Աւետարանը {քարոզելու} համար։ Այս բանը այն միջոցին ո՛չ ոք չ'հ

ետերի ընթացքին անծանօթ ազգերին Աւետարան {քարոզելու} ։ Բայց Կարգի հոգին անտեսանելի կերպով հե

ամաբանութեան տակ, համազօր է հին լեզուն {քարոզելու}, որ իր կամքով համազօր է մարդկային կենդ

տող անմեղ գործոց իւր իսկ Այվազի, եւ թէ {քարոզեմ} զկրօնընդդէմ եւ զանբարոյական գաղափարս յօ

ճակատագրի: Որ ամբաստաներն զինէն, եթէ {քարոզեմ} զկրօնընդդէմ եւ զանբարոյական գաղափարս,

եւ հաւատում եմ ամենայն բանի, ինչ որ կը {քարոզեն} ինձ բնութեան անունով, - գոռաց Թիւթիւնճի

մաշտոցին են ջան տալի, էլ չեն ասում թէ {քարոզեն} բալքի էս սովորոյթքը վերցուի ": Բ

, ես դուրս կը ձգե՞մ նորան, երբ գաս ու {քարոզես} ինձ մէկ կողմից նորա տգեղութիւնը, միւս

ելցէ ի կատար թէ զոր խօսեցիք յունկանէ, {քարոզեսցի} ի վերայ տանեաց ", վասն այն եւ բազմախար

աղափարը, տեսաւ այս եւ խաչակիր արշաւանք {քարոզեց} այն իմաստուն ուսուցիչների ընդդէմ: Բանա

փոխական շարժողութեան, խաչակիր արշաւանք {քարոզեց} ֆրանսիական ազգի ընդդէմ: Նա հիւանդ էր ա

առաւել քան Աստուծոյ պատուիրանքը, ) {քարոզեց} ճշմարիտ Աստուածը հոգի եւ անկարօտ անպտու

խորհուրդ նանրահաւատութեանը, հրապարակով {քարոզեց} Աստուածը գթած, ներող, անյիշաչար, նախ

ածկելու իւր պապականութիւնը, հրապարակով {քարոզեց}, թէ ինչ որ Հայոց ազգը ստացել է կամ ստա

ներկում, իսկ երկրորդովը մատները: Ո՞վ {քարոզեց} ժողովրդին թողուլ այդ վնասակար բաները,

ց փիլիսոփաներ, որ քամի կուլ տալով իդէա {քարոզեցին}, առանց այդ սքանչելի իդէան երբեւիցէ, ի

զգացողութիւնքը, որովհետեւ քո անձը տէր {քարոզեցիր} նորա կեանքին: Հազար կեանք փրկէ դո

ց, որ ըստ օրէ թաղի ընդ պարտուք, որպէս {քարոզէ} յառաջնորդն, եւ Ղազար անուն սպասաւոր նո

փրկչեան հռչակի պարտապան, առաջնորդ նորա {քարոզէ} զանձն անինչ եւ անարծաթ, իսկ սպասաւոր ա

՛ղ ոչ թէ միայն գիշեր ցերեկ առաքինութիւն {քարոզէ} իւր զաւակներին, այդ շատ փոքր էր, այլե

եւ ազգութիւնը ապրում է: Դու հազար տարի {քարոզէ} ինձ քո վերացական ազգութիւնը, ես միշտ չ

թիւնների մասին: Թող պ. Չամուռճեանը {քարոզէ}, թէ հոգեւորներից դուրս փրկութիւն չկայ

կամ գնայ համալսարանների պատշգամբներում {քարոզէ}, գուցէ այնտեղ քո արհեստակիցքը հիանան ք

վհետեւ Կարգի գլխաւոր նպատակը այն է, որ {քարոզէ} անհաւատներին Քրիստոսի Աւետարանը, վասն

ները, այն ժամանակ թագաւոր Հենրիկոսը կը {քարոզէ} նորան նեռն, սուտ Քրիստոս եւ կ'ունենայ

ուրդը այն չէ, որ ամէն անցած խաւար լոյս {քարոզէ}, ամէն դարերի ծանրութեան տակ ճնշուածին

ի, որ իմ խորհրդով տնկել էիր: - Քո {քարոզը} մեծ պասից երկայն էր։ Ես արծաթ եմ վաստա

աց անում, ինչ ուսեալ մարդ է, ապա նորա {քարոզը}, այնպէս հրաշալի քարոզ ասաց ուսումնարան

այս վերջի ժամանակները իսպառ վատ էր նորա {քարոզը} "։ Եւ այսքանը չկարողացան հասկանալ, թէ

մ էր գրականութեան դեւի դատարկ գլխին այս {քարոզը}, դեւը պինդ սեղմած ճանկերի մէջ գրիչը,

պակաս առնէ: Այսպէս էր Մանթուխեանցի {քարոզը}, որ կարդաց Շաքարեանցի գլխին: Շաքարեան

րստութեան պատճառով, կարդում ես ինձ այդ {քարոզը}: Ես ինքս գիտեմ, որ ամուսնութիւնը քաղց

րի մէջ: Յայտնի է թէ հնարողը, կամ նորա {քարոզը} հռչակւում է խոր փիլիոսփայ. պատճառ, նա

րեւում են բոլորովին այլ զգեստով՝ որպէս {քարոզիչ} եւ տարածող ուղղափառութիւն ասացեալ պապակ

նուեցաւ " Առաքեալ Հնդկաստանի ", առաջին {քարոզիչը} եղաւ Յիսուսեանների միջից։ Նա Պօրտուգալ

ինչքան կարելի է քաղցր ոճով "։ Կնճռադէմ {քարոզիչը} թելադրեց գրողին փոխանակ քաղցր խօսքերի ա

քագէտներ, շատ լեզուագէտներ եւ խորամանկ {քարոզիչներ} կային, բայց մեծ մարդ իւր մտքովը եւ բան

ալը ամենայն ժամանակ կարող էր յետ կանչել {քարոզիչները}, եթէ կամենար, առանց խնդրելու Պապի յատ

որ ճար չ'կայ, դարձեալ նզովեց Յիսուսեան {քարոզիչները} եւ 1702 թուականին կարդինալ Տուրնոնին (

րծաթ պահանջել: Ասացին. " Ճշմարտութեան {քարոզիչների} լեզուն, որով խօսում են կամ գրում են,

նոնի տակ դնէին՝ հետեւելով ճշմարտութեան {քարոզիչների} ոճին: Խաւարասէրքը, թէեւ ոչինչ չեն

աւատարիմ առհաւատչեայ լինել ճշմարտութեան {քարոզիչների} ՝ ապագայում եւս անդուլ գործունէութեան մ

փրկութեան ճանապարհը... Մի կողմից, {քարոզիչների} խորամանկ եւ ազատ ներգործութիւնը ճանապար

ենտիոս XII Պապերը, տեսանելով Յիսուսեան {քարոզիչների} կամակորութիւնը, նզովքով դատապարտեցին ն

տոնէութեան նշանակը կամ հետքը. բարեպաշտ {քարոզիչների} ձեռքով սերմանածը այրում էր Կարգի սարսափ

ամելով վնասել ճշմարտութեան հրապարակական {քարոզիչներին}, գայթակղութեան որոգայթներ լարեցին ազգի

դակի քամակից դուրս էին գալիս ընդդէմ այս {քարոզիչներին}, որ աղճատում էին Քրիստոնէական հաւատի հ

մ նոյնպէս եւ նախկին դարերի Քրիստոնէական {քարոզիչներին}, այլ, նայելով նորա անհամբերութեանը եւ

ւսեանք չ'հետեւեցին այս սուրբ եւ ճշմարիտ {քարոզիչներին}. նոքա գործ էին կատարում՝ յարմարուելով

վերայ իշխանութիւնը, ընդդէմ դուրս եկան {քարոզիչներին} ։ Յիսուսեանք զօրք դուրս բերեցին, որոնց

րով եւ բանիւ, " հեռի մնալ ճշմարտութեան {քարոզիչներից}, որպէս ազգի անարգողներից եւ չընդունել

էր ստրուկները, բայց ո՛չ մինը այս սուրբ {քարոզիչներից}, տեսանելով Հռովմի այսպիսի շռայլութիւնը

էս կատարելու ժամանակ։ Ո՛չ ոք այն սուրբ {քարոզիչներից} չ'հերքեց ստրուկները, որ միշտ հալածուած

հասարակ քրիստոնեաներին չ'սիրելով, խլեց {քարոզիչներից} շատ արտօնութիւններ, որ ունէին յառաջուց

ւմ։ Ճշմարտութեան եւ լուսաւորութեան շատ {քարոզիչք} փչել են իւրեանց վերջին շունչը պապական բ

վին, ամենայն ժամանակ մի քանի Յիսուսեան {քարոզիչք} շարունակում էին իւրեանց շարադրած Աւետար

վասն որոյ Սարպի եւ այլ Հասարակապետական {քարոզիչք}, որ հասկանում էին ժամանակակից գործերի

հոգեւորականք, երեւելի աստուածաբանք եւ {քարոզիչք}, որոնցով այն միջոցին լցուած էր Ֆրանսիա

րի թիւը, այնուամենայնիւ, ճշմարտութեան {քարոզիչքը} հերիքացան եւ իւրեանց գիրը կամ բանը չուղ

յց շօշափելով հասկացան, որ ճշմարտութեան {քարոզիչքը} չեն մոռացել Կեսարի խօսքը՝ age quod agi

եմ, ահա, հրապարակով, որ ճշմարտութեան {քարոզիչքը} գործելու են անդադար, եւ, չնայելով սու

ի եւ հոգու մէջ իրագործելու համար։ Սոցա {քարոզիչքը}, ծով եւ ցամաք ոտի տակ առած, հողմի թեւ

րս տուած կոնդակներովը դարձնել Յիսուսեան {քարոզիչքը} դէպի Քրիստոսի ճշմարիտ Աւետարանը։ Զարմա

իսուսեանք, եկել էին այստեղ Կապուսինեան {քարոզիչքը}, բայց նոքա շատ փոքր յառաջադիմութիւն ու

ջուիլը։ Քրիստոնէական հաւատի նախկին {քարոզիչքը} չէին ներգործում այսպէս. նոքա ցոյց էին

էին ազնուատոհմերից։ Սորա հակառակ սուրբ {քարոզիչքը} այս հասարակութեան մէջ քարոզում էին չարչ

մէջ գտանւում էին Քրիստոնէութեան առաջին {քարոզիչքը} Հռովմում դէպի նորա հաստատ եւ հզօր քաղաք

ց շարադրած Աւետարանի քարոզութիւնը։ Այս {քարոզիչքը}, ինչպէս վկայում է Կանտօնի Եպիսկոպոսը ի

թէ ի՞նչ կերպով ներգործում էին Յիսուսեան {քարոզիչքը} Չինաստանում, Եափոնիայում եւ Հնդկաստանո

իանի եւ Հիւսիսային Ամերիկայի անապատների {քարոզիչքը}, ինչպէս Ֆրանսիսկոս Կսաւիէ, որ աննշան

ւանութենովը, որ ունէին դէպ ի Յիսուսեան {քարոզիչքը}, արգելք էին Քրիստոնէութեան տարածուելու

որ Օրէնք տուողները եւ Հասարակապետութեան {քարոզիչքը} զարմանային։ Փաղաքշանքով եւ խրատական պա

երի մարդիկը անչափ յարգում էին Յիսուսեան {քարոզիչքը} ։ Պարագուայի բնակիչքը ծունկ չոքած լսում

էմ դուրս եկան Յիսուսեան Հասարակապետական {քարոզիչքը}, մանաւանդ՝ Բելլարմին, Մարիաննա, Ալֆ

դարու հեղինակները եւ հասարակապետութեան {քարոզիչքը} ՝ Րուսսօն եւ Մօնտեսկիէն, beneplacita m

ս Մեզերիէ ասում է, Յիսուսեանք էին նորա {քարոզիչքը} եւ փողարքը։ Նոցա միջից մանաւանդ երեւել

Պապը դուրս է ձգում եկեղեցուց Յիսուսեան {քարոզիչքը} ։  Norbert. Mèmores historiques

ք ստնանել զանպարտելի ճշմարտութիւնն՝ որ {քարոզիւր} բերանով իմաստնոյն Դանթեայ. հալածանք առ

Խե՛ղճ մարդ, ի՛նչ բաներ է խօսում, ի՛նչ {քարոզներ} է տալիս, չգիտէ, որ մեր ականջը ընդունա

զում էր շատ խիստ բարոյականութիւն։ Նորա {քարոզները} փոքր մնաց, որ գլխին փորձանք դառնային.

ան բան գիտէր, որքան Բարսելոնում։ Նորա {քարոզները}, որ Սալամանկայում ասում էր, գործից ձգ

ժխտուած իրաւունքը, մինչ նա իւր հրաշալի {քարոզների} մէջ բոլոր մարդեղէն գիտութիւնը բաժանում

կու երեւելի տիկիններ, համոզուելով նորա {քարոզներից}, ծպտեալ կերպարանքով ման էին գալիս նորա

մարդի հետ։ Նա, համոզուելով Իգնատիոսի {քարոզներից}, մնաց այս տան մէջ։ Այս բանը արդէն հեր

: Քրիստոնէական, կատարեալ հաւասարութիւն {քարոզող} վարդապետութիւնը, որ մեծ լինել ցանկացող

տրտմի, երբ յաղթահարուած էր ստրկութիւն {քարոզողը}, մարդը իբրեւ անասուն գործածողը ":

ի՛ւն ծնում "։ Աղօ՛թք էլ չեն անում իսկի {քարոզողի} համար։ Բացի սորանից, եթէ յանկարծ մարդ

րութիւնը, չկամի ընդունել եւ իմ բերանով {քարոզուած} ճշմարտութիւնը՝ առանց մտածելու, թէ ես

կամենաս ընդունել, մեծ մարգարէի ձեռքով {քարոզուած} ճշմարիտ հաւատը, եթէ յօժարիս մեր պէս թլ

էջ։ Բայց Յիսուսեան Առաքեալների բերանով {քարոզուած} Քրիստոնէութիւնը Աւետարանական քրիստոնէու

շնամիների ձեռքով, որովհետեւ իմ բերանով {քարոզուել} էր նա: Ահա այն մեծախորհուրդ եւ որքան մ

ազգութիւնը, որ մինչեւ այժմ փոքր ի շատէ {քարոզուել} է Հայոց ազգի մէջ, չէ կարող պատասխանել

ազգը, դպրոցներո՞վ, մատենագրութեա՞մբ, {քարոզութեամբ}, ընկերութիւններո՞վ, ո՞ւր են ապա այդ բ

ուքը եւ այն գլուխները, որոնց անմիջական {քարոզութեամբ} խլրտուել էր մի ճշմարտութեան լոյս պապակա

թէ ոչ, երեխայն իսկոյն կը նկատէ իւր հօր {քարոզութեան} եւ նորա գործերի մէջ գտանուած հակառակութ

ն տեսանելով ամենայն բան, կը ճանաչես իմ {քարոզութեան} ճշմարտութիւնը: - Ես արդէն ասացի ձե

ր ազգութիւն քարոզել, առանց մեկնելու քո {քարոզութեան} պատճառները, ոչ այլ ինչ է, եթէ ոչ ֆանա

յութեամբ վկայելու մեր ասածին: Մեր {քարոզութեան} նպատակը եւ մեր աշխատութեան խորհուրդը այ

ռակ էր, սովորական ձեւ խօսից Քրիստոսի ի {քարոզութեան}, կամելով օրինակաւ ցուցանել, եթէ մեծատ

ներկայումս տարածուած տգէտ փիլիսոփաների {քարոզութեան} մէջ, Դուք միայն, որպէս " ձայն բարբառո

նէ նոցա, որով եւ լուսափայլէ վաստակը իր {քարոզութեան}, որ առաջ արել էր նոցա մէջ, որպէսզի չա

ն նախանձայուզութեամբ հետամուտ էր երբեմն {քարոզութեան} հոգով, եւ երբեմն թագաւորական հրամանով

որտեղից կիւրակէ օրերը գնում էր Ղալաթիա {քարոզութեան} համար։ Այս միջոցին տպագրել տուեց նա Թո

ադրել տուեց քահանայ, որոնց եւ ուղարկեց {քարոզութեան} համար։ Մխիթարը, որ ինչպէս երեւում

չէր դեռեւս Քրիստոսի կենարար եւ փրկաւէտ {քարոզութեան} ձայնը՝ Աւետարանի միջնորդութեամբ, որոն

եմն երբեմն իւր մէջ երեւեցած մարգարէների {քարոզութեան}, հաւատացած էր, թէ Աստուծոյ աղեղը միշտ

արոյականութիւն քարոզել ժողովրդին։ Նորա {քարոզութեան} ձեւը շատ զարմանալի էր։ Ահա՛ նորա մի օր

ւր եւ ուղարկելու լինէր նորանց Աւետարանի {քարոզութեան} համար։ Բայց այս երդումը մի մեծ զօրութի

սինեանք ստացան մի քանի ունկնդիրք։ Նոցա {քարոզութեան} մեծ պակասութիւնը այն էր, որ նոքա Քրիստ

գործերը եւս յարմար ընթացուցանէ միշտ իւր {քարոզութեանը}, ապա թէ ոչ, երեխայն իսկոյն կը նկատէ ի

, եւ նուիրեն իւրեանց անձը Աստուծոյ բանի {քարոզութեանը} անհաւատների մէջ։ Այս խորհրդով խոստացան

օնի վերայ, չ'նայելով Կսաւիէի ջերմեռանդ {քարոզութեանը} եւ Պօրտուգալացոց զինուորների բարբարոսու

Եւ եկեալ 'ի Կոստանդնուպօլիս յետ բազում {քարոզութեանց} յեկեղեցւոջ Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին,

հաստատիւր յայնժամ ո՛չ ի վերայ բանից եւ {քարոզութեանց} այլոց, այլ՝ ի վերայ ճիշտ ծանօթութեան

միայն կարելի էր մօտենալ Աստուծոյ։ Այս {քարոզութենների} միայնակ խորհուրդը էր փարիսեցիների, դպի

։ Բայց եւ այստեղ չ'հրաժարուեցաւ նա իւր {քարոզութեններից} ։ Նորան հետեւողներից շատերը կիրակէ

նի նախանձաւորութիւնը չէր յագենում միայն {քարոզութենով} եւ մկրտելով. նոքա շատ անգամ կործանում

դունում էին, ինչպէս մի առողջ վարդապետի {քարոզութիւն}, եւ հօր պէս էլ պատւում էին, եւ մանաւա

ղ դաւանութեան, եւ թէ զիարդ շըրջեցաւ 'ի {քարոզութիւն} 'ի մէջ Հայոց, 'ի վանս եւ յեկեղեցիս նոց

ան, որ եւ 'ի բազում ժամանակս շրջեալ 'ի {քարոզութիւն} 'ի հեռաւոր երկիրս գնաց մինչեւ 'ի Պաղտատ

հասարակ յեւրոպէականացն փորձութենէ: {Քարոզութիւն} լոկ Հայկական լեզուի, հարկադրել զմանկու

բան եւս ասում է Պ. Իսահակեանցը, թէ իմ {քարոզութիւնը} եւ նպատակը ամենեւին համաձայն չէ իմ խօսք

ւին համաձայն չէ իմ խօսքերին, ուրեմն իմ {քարոզութիւնը} եւ նպատակը այլ բան են եւ խօսքերս՝ այլ

ի։ Ինչ տեղից իմացաւ Պ. Իսահակեանցը իմ {քարոզութիւնը} եւ նպատակը, եթէ ոչ իմ խօսքերից, եւ ո՞

ապաքէն այդ իմ խօսքերից բաղկանում էր իմ {քարոզութիւնը} եւ նպատակը։ Այլապէս չէր կարելի. պատճա

րը: Հաշտուելով մեք՝ պիտի վերջանար այդ {քարոզութիւնը}, պիտի խաւարը դարձեալ տարածէր իւր մառախ

, եթէ ոչ ֆանատիկոսութիւն, եւ այդ տեսակ {քարոզութիւնը} երբէք չի կարող արմատ արձակել մի ժողովու

րկիր, որ պիտի բղխէր կաթն եւ մեղր, մեր {քարոզութիւնը} աւելի պարկեշտ է: Մեք ցոյց ենք տալիս մի

ք պահանջում եւ այն կոյր հաւատը դէպի մեր {քարոզութիւնը}: Երկիրը եւ բերքերը քաջ ծանօթ են նոցա,

մնալով իւրեանց երկճղի սկզբունքին, մեր {քարոզութիւնը} անուանէն նիւթականութիւն, կամ ո՛վ գիտէ

ամբ, մինչ ազգի բարեմիտ անդամքը ողջամիտ {քարոզութիւնը} եւ անաչառ հրապարակախօսութիւնը ընդունում

եռել է խաչի վերայ աւազակների մէջ: Նորա {քարոզութիւնը}, աւանդած կրօնը հիմնուած է սիրու վերայ

իւրեանց ճշմարտութիւնը եւ լուսաւորութեան {քարոզութիւնը} եղած է մահու դատակնիք։ Պապական կրակն ո

րօնական թոյլտւութենից սկսեցին Աւետարանի {քարոզութիւնը} ՝ կէսը Եափոներէն, կէսը Լատիներէն. այն

ունակում էին իւրեանց շարադրած Աւետարանի {քարոզութիւնը} ։ Այս քարոզիչքը, ինչպէս վկայում է Կանտ

որա հետ։ Այլեւ հեթանոսաց վարդապետի {քարոզութիւնն} էլ սոցա վրայ աւելցնելով՝ թող լսե՛ն ու

հմանեալ տեղ. զոր օրինակ, եթէ Քրիստոսի {քարոզութիւնների} վերայ, պիտոյ է նախ եւ յառաջ երեւակայել

նելով սոցա վերայ եւ այլ մարդկային սնոտի {քարոզութիւնք}, որոնց հետեւանքը էր ժողովրդի ստրկութիւ

ութեան Վարդապետը, գուշակել էր, որ իւր {քարոզութիւնքը}, իւր ճշմարտութիւնը պիտոյ է բաժինք յառա

ովուրդը սիրով ընդունեց Յովհաննէս Մկրտչի {քարոզութիւնքը} եւ մկրտւում էր նորա ձեռքով։ Քահանայապետ

տութիւնս առանձնապէս հոգալով. սակայն իմ {քարոզութիւնքս} շատ ախորժելով եւ պատուականութեամբ ընդու

ի ապերախտութիւն, որ պիտոյ է դարուց դար {քարոզուի} ազգերի մէջ: Ապերախտ կարդինալը փոխանակ

շխարհների, բոլոր արարածների վերայ, որ {քարոզում} էին նորա ամենակարողութիւնը եւ փառքը:

մի մարդ, որ ազգի համար ճշմարտութիւն էր {քարոզում} եւ այնուհետեւ դառնալու էր ինձ թշնամի,

ուք, որ պիտի օրինակ լինէիք ձեր ազգին, {քարոզում} էք բարոյականութեան ընդդէմը... - Ո՛

դդէմը... - Ո՛վ է ասել ձեզ, թէ մեք {քարոզում} ենք ընդդէմ բարոյականութեան։ Այդ մի ցած

եւ նորա ընդդէմ դարձեալ պաշտպանում է եւ {քարոզում} է տպագրութեան անպայման ազատութիւնը: Հա

րհի երեսին, եթէ մեք մի կտոր հողի վերայ {քարոզում} ենք հաւասար իրաւունք, ուրեմն, ազգութե

իրտ մարդը: Երկու տող յառաջ ազգութիւն է {քարոզում}, յետոյ ազգութեան մէջ նշմարում է եսական

ցած են իւրեանց մէջ, իւրեանց գոյութիւնը {քարոզում} են ուրիշներին, իբրեւ հաւատալիք, իսկ ա

, որ մի բարի գործի չէ օգնում, լռելեայն {քարոզում} է իւր անձի համար, թէ այո՛, անարժան էր

տեսանելով եւ հասկանալով ճշմարտութիւնը, {քարոզում} են նորան մարդասիրական անձնազոհութեամբ,

եւ գերմանիկ տրամաբանութեան ստրկացած էին {քարոզում}, թէեւ այդ տեսակ պարոններից 99ը հարիւրի

նութիւն չէ՞: Քրիստոնէութիւնը սէր է {քարոզում}, այո՛, ըստ երեւոյթին հաւասարութեան ոգ

էան, ո՞ր այլաղանդը։ Եւ Ղազա՞րն էր այդ {քարոզում}. ո՞ւմ կամ ո՞ւր եւ կամ ե՞րբ։ Ղազա՞րը,

է, առաջ շատ համեղ եւ զօրաւոր կերպով էր {քարոզում}, իսկ այս վերջի ժամանակները իսպառ վատ է

եր եւ օրէնքի վարդապետներ աղաղակում են, {քարոզում} են, բայց այդ ոչինչ ներգործութիւն չէ յա

յին կատակով ասաց. - Ա՛, ա՛, դու {քարոզում} ես ինձ մարդերի խելօքանալը՛, ես քեզ ցո՛

ն բժշկապետ: - Ես խոստովանում եմ եւ {քարոզում} եմ մարդկային արժանաւորութիւնը մարդկութե

ը, կինը, որդին եւ այլն, այդ չէ միայն {քարոզում} Քրիստոս, եւ այդ դեռ կատարեալ սէր չէ.

չկայ. " Ծառը իւր պտղից է ճանաչւում, - {քարոզում} է Քրիստոսը, -թզենին թուզ կը բերէ, իսկ

րեանց օգտի համար, շատ վաղ ժամանակներից {քարոզում} էին իւրեանց անձը անմիջական երեսփոխան Աս

անչական երեսփոխան։ Շատ ժամանակ էր, որ {քարոզում} էին պապերը եւ նոցա արբանեակքը, թէ երկն

ւ մի հովիւ շինել բոլոր մարդկային ազգը, {քարոզում} էին ազգերին, թէ ( առ ժամս) կրօնական մ

սեւ հաց էր ուտում եւ նաւի սպասաւորներին {քարոզում} էր շատ խիստ բարոյականութիւն։ Նորա քարո

քով, բնակւում էին Վենետիկ քաղաքի մէջ, {քարոզում} էին ժողովրդին բարքի սրբութիւն եւ ապաշխա

ատուկ նոցա համար պատրաստուած տան մէջ եւ {քարոզում} էր ապաշխարութիւն։ Մի անգամ այս կանանց

ռոտանու վերայ մեկնում էր խորհուրդներ եւ {քարոզում} էր երկնքի Աստուածային նախասահմանութիւնը

րքի ու բարքի մաքրութիւն։ Նա այս բաները {քարոզում} էր Գօայի բնակիչներին, որոնց մեծ մասը ք

ամբ դարձնեն Հնդկացիքը իւրեանց հաւատից, {քարոզում} էին նորանց սուտ Աւետարան՝ ըստ ամենայնի

տ ու խաբեբայ կարծիքներ Աստուծոյ մասին, {քարոզում} էին սուտ եկեղեցի։ Իննովկենդիոս X, Կլե

ր, որ նոքա Քրիստոնէական ճշմարտութիւնքը {քարոզում} էին շատ վերացական կերպով՝ առանց ամենեւ

կ սուրբ քարոզիչքը այս հասարակութեան մէջ {քարոզում} էին չարչարուած Աստուածը, հալածուած Քրի

դառնում էին դաբիրայ այն Աստուծուն, որ {քարոզում} էին։ Կոյր եւ անսահման հնազանդութիւն ու

օրէնք, չկայ իրաւադատութիւն ` համարձակ {քարոզում} ենք այդ ազգի կեանքը բարբարոսական:

անձին իւրոյ եւ ամենայն ժողովրդէանս ", {քարոզում} է խարտաւիլակը երեք անգամ, եւ ժողովուրդ

ր նոր լեզուի ինքնուրոյն ազատութիւնն ենք {քարոզում} եւ հին լեզուի ձեւերից անկախութիւնը, որ

րկութեան համար, խրատի խօսք կամենայ տալ {քարոզչին}, նայելով նոցա դառն խորհուրդներ որոճալո

բարոյ նաւաստիքը, ձանձրանալով թափառական {քարոզչից}, կամենում էին ցամաք հանել նորան առաջին

Աստուծոյ պատուէրները, որ Աւետարանի մէջ {քարոզւում} են Քրիստոսի բերանով, եւ չկամիք մտածել

ահարել են աննիւթը եւ անապականը, ուր չէ {քարոզւում} ուսումնարանի ամբիոնից սէր, ընկերասիրու

, ժանգոտ երկաթի դուռները։ Ամենայն տեղ {քարոզւում} էր կոյր հնազանդութիւն դէպի պապը, ամենա

որ Տիրոջից վիճակուեցան Հայերին, որպէս {քարոզք} եւ աւետարանիչք, որոնց եւ նշխարուած ոսկ

հասարակ ազգի մերոյ ականատես վկայք են եւ {քարոզք} ինքեանք պատուելի հնասէրք ցայն վայր, զի

անկտւոյն, որ լինէր ապաքէն հրաժարելով ի {քարուտն} ճանապարհ է եւ ուղեւորելով ընդ արքունին

թշուառ վիճակ տանելի է եղել մեր խեղճ եւ {քարուքանդ} ազգին. նա, երկար ժամանակ սովորելով այ

ծ էին, թէ Մխիթարեանց վանքն ու եկեղեցին {քարուքանդ} են եղած Տաճիկների ձեռքով ( 1717-ին),

ամենայն տեղից հալածուած, անարգուած եւ {քարուքանդ} եղած հասարակութիւնը արտաբերում է իւր վե

բացված ու տրորված սխալ ուղին: Իհարկե, {քարտեզի} անճշտության համար էլ չի կարելի նրան մեղ

րատարակած հայտարարությանս աշխարհագրական {քարտեզի} տպագրության մասին, ուղարկում եմ Ձեզ մի

րած էին իմ բոլոր թղթերը, աշխարհագրական {քարտեզները} եւ մի քանի լուսանկար պորտրեներ: Գործս

ց: Բովանդակեսցուք արդ զդաշտս Ափրիկոյ ի {քարտէզ} նամակի եւ զլճակն Ասիոյ ի նիւթ սեւակի,

կելու) աշխատավոր հրատարակեցի Հայաստանի {քարտի} տպագրության, որին ձեռք զարկի, հուսալո

նայնէ, որք ունին զցոյց կոշտութեան։ {Քարտուղար} ՝ Միքայէյ դպիր Նալբանդեանց 1

ու համար, տարեւոր ժամանակ հարկաւոր է: {Քարտուղար} Իմացած լինիս, որ այս պաշտօնը առաջ

։ Կօմիտետի գլխաւոր գործակատար, պետական {Քարտուղար} քաջափայլ Պարոն Վլադիմիր Պետրովիչ Բուտկո

երտ Սահակայ Պարթեւի եւ Մեծին Մեսրոպայ, {քարտուղար} Վարդանայ Մամիկոնէի սպարապետի Հայոց, ըն

, Կիրակոս Գանձակեցի, Վահրամ Եդեսացի՝ {քարտուղար} Լեւոնի Արքայի Հայոց: Յովհան Երզնկացի Պ

ճութենից։ Գտանւում էին նոյնպէս Գեներալ-{Քարտուղար} եւ գլխաւոր խորհրդական ( monitor)։ Սոք

Վարւում էին միշտ համարձակ, ինչպէս իւր {քարտուղարը} Բռնուեցաւ այս յանցանքում ու դատու

նքում ու դատուեցաւ ժողովով։ {Քարտուղարը} խելօք մարդ էր, նա գիտէր որ Պիոսը,

համբոյրներ նորա ձեռին տալիս էր, {Քարտուղարը} ծառի յետքից՝ պարզ ամենը տեսնում էր.

։ Պապը տեսաւ, որ իւր գործը {քարտուղարը} իմացաւ, Այն կոնդակը որ տուել էր,

որ տուել էր, բոլորովին չքացրաւ. {Քարտուղարը} այն մասին գրեց, որ պապը վեցերորդ էր,

զիր, - բացագանչեց սատանան, - հրամայիր {քարտուղարին} գրել մի շրջաբերական հրովարտակ իմ անունո

արդէն յանձնել էի նորա գործերի մատեանքը {քարտուղարին}, որ ծանօթութիւնք հաւաքէ այնտեղից նորա

ին հիւանդ, զանազան պատճառներով: Նորան {քարտուղարութիւն} տալով, կարծեց անշուշտ, թէ խաբեց նորան

արձեալ ծովում լողալով Դիմում է դէպի {քարքարուտ} կղզին. Մեք տեսանում ենք... բռնե

դը երբոր ճամբայ է գնում Դժուարանցանելի {քարքարուտներով}, Խոչ ու խութերը մի՞թէ չի հարթում Եւ

պ նիւթը խմորել է գինին եւ այնպիսի թունդ {քացախ} է դարձել, որ բերան է այրում... ճշմա

ղեր, պաղլեղ, արջասպ, ապակի, բուռա, {քացախ} եւ կրակ: Ջեբերի ժամանակից սկսած մի

ան է այրում... ճշմարի՛տ, կարծեմ դեռ {քացախի} թթուուտ է դարձել... Այժմ հոկտեմբերը

ն չունիմ մի մարդ կամ մի ազգ անարգելու. {քաւ} լիցի, բայց ինչ որ խօսում եմ, խօսում ե

ժպտում, Ուխտ չեմ անում ես խարդախ ": " {Քաւ} լիցի, տէ՛ր իմ Ադամ ", Կրկնում էր հեզ

կաբանս կամ առ քերթօղս զանձինս գրիցեմք. {քաւ} լիցի մեզ: Դուզնաքեայ ոք, այր մի տառապ

քով նայում ենք նոցա գրքին կամ օրագրին, {քաւ}. Մովսիսի հետ ենք ասում, ո՛ տայր ինձ զ

է տալիս թերութիւնները մի աշխատութեան, {քաւ} լիցի նորան, պախարակելու համար միայն հա

ին, մի՞թէ այդ կորուստը միշտ զգալի էր. {քաւ} լիցի, շատ կորուստներ, որ այժմ մեր հաս

Մի՞թէ այդպիսի դատարկաբանութիւնը սէր է, {քաւ} լիցի. սէրը այդպէս յիմար բան չէ, նա Աս

այէին յօգուտ ազգին, տեսեալ ստուգապէս, {քաւ} լիցի մեզ մոլորիլ յայդպիսի օդակառոյց կար

երաբերութեամբ առ լուսաւորութիւն ազգին, {քաւ} լիցի. գիտէի՞ն եւ հասկանալ կամ էին արդե

ըզհոգիսն ": Եթէ Այվազովսքին, փոխանակ {քաւարանի} ՚ի մէջ բերեալ զգոգն Աբրահամ ու, ակնարկ

ալ պատասխանեաւ, ակնարկէ Այվազովսքին ՚ի {քաւարանն} պապական, զոր, ո՛չ ընդունի Արեւելեան ե

եան, երկրորդն՝ ընդդէմ դենին Պարսից եւ {քաւդէից} նոցին, երրորդն՝ ընդդէմ իմաստնոց յունա

տութիւն... Թերահաւատութիւն... Աստուած {քաւեա} ՛ զիս զմեղաւորս... Աստուած քաւեա՛...

ստուած քաւեա՛ զիս զմեղաւորս... Աստուած {քաւեա} ՛... Այսպիսի աղօթքներով հեռացաւ ինձ

ւդ պաշտել, այլ այժմս աղաչեմ զքեզ Տէր, {քաւեա} զմեղս յանցանաց իմոց եւ պատեա հոգի եւ մա

լուաց զձեռս առաջի ժողովրդեանն եւ ասէ. {քաւեալ} եմ ես յարենէ արդարոյդ այդորիկ. դուք գի

ակ զի քինախնդիր եղեւ Աստուծոյ իւրում եւ {քաւեաց} վասն որդւոցն Իսրայէլի։ Եւ անուն առն Իս

եւ 10-15)։ " Ապա եկաց 'ի մէջ Փենէէս, {քաւեաց} եւ արգելաւ մահ. համարեցաւ նմա յարդարու

, զնոցա զանհոգութեան զյանցանս պարտ եմք {քաւել} անօրինակ կորստեամբ: Սարգիս Ծատուրն

գամ յարմար չէ մեղադրել: Եթէ կարողանանք {քաւել} մեզ այդպիսի բաներից, մեզ թւում է, թէ

թերեւս ի ճահ: Եթե փութացաք ուրեմն {քաւիլ} յայդպիսեաց՝ թուի մեզ, թէ եւ ո՛չ իւիք

տալ. ես պիտի տամ Զայրմայրի էջմիածնեցի {քաւորին} ": Համաձայն ենք, որ կոպիտ, կամ, նախ

ապետը ժպտեցաւ, գլուխ տուեց եւ վեր առաւ {քաւութեան} մագաղաթը առաստաղի ծակը փակելու համար:

նն, առ ի մնալ անդ ի նոսա ինձ յիշատակ ի {քաւութիւն} մեղացս եւ ի մխիթարութիւն ազգին մեր։ Եւ

ը, ոչ պահք է իմանում, ոչ մատաղը, ո՛չ {քաւութիւն}, ո՛չ թողութիւն: Եթէ մի փոքր մեղադրես

ցնելով իմ պատիւը, պարտական էք զղջալ եւ {քաւութիւն} որոնել, այլապէս ուրիշ տեսակ հաշիւ կ'ու

կի եւ գրողների մեղքը յանձն ես առնում եւ {քաւում} ես դու։ Ի՞նչ պիտոյ է առնել. երեւի այդ

ր. նա համարում էր, թէ այն նեղութիւնքը {քաւում} են նորա մեղքերը, վասնորոյ առաւել զօրան

մեղքերին, որ մինչեւ այն օրը Պապը միայն {քաւում} էր։ Պապին մնացել էր սեպհական թողութիւն

այլասեռ են, ուստի բնական օրէնքով նոքա {քաւում} են, որ միանան իրար հետ: Եթէ ամպի էլեկ

անիլ տուր, Ինձնից էլ քեզ ճար չի կայ - {քաքուլդ} վեր անիլ տուր: Ես աղջիկ եմ ալ կ՚ուզեմ

ջոկ եար բռնես, - դու սրտապատառ ըլնիս, {Քաքուլիդ} կալին մեռնիմ, - երեսիդ խալին մեռնիմ, Լ

չեւ 74 կամ ավելի, մանավանդ Պետերբուրգի {քաֆե} -րեստորանումը: Մնաս բարյավ եւ ողջ ե

հեալ են պաշտօնք ի պահպանութիւն ազգիանօթ {քդ} այդոքիկ - կրօնն եւ լեզու: Ազգն մ

սութիւն չի լինիլ, որովհետեւ ինչպէս ձեռ-{քե} -րը, այնպէս էլ ձեռ-քեր-րն երեք վանկից ե

ւ, եւ անաչառ դատաւոր ամենայն գործերի, {քե՛զ} եմ յանձնում իմ խօսքերը, որ յաւէրժացնես

րեղբայրը։ Այդ պատճառով, Հայերի մէջ, {քե՛զ}, Տիրո՛ջդ արժանի էի։ Բացի սորանից,

՛ր պէս սնուցին։ Այս բոլո՛ր պատճառներով {քե՛զ} ՝ Տիրո՛ջդ արժանի էի։ Իսկ, իմ ունեց

այն՝ տուողը լաւ գիտցաւ, ապա արդա՛րեւ {քե՛զ} միայն արժանի էի։ Որովհետեւ վերին Նա

, այս պատճառով էլ, ճի՛շդ եւ առաւե՛լ, {քե՛զ} միայն արժանի էի։ Եւ ես եմ ա՛յն Ղազա

ամքիդ հաճելու արժանի պտուղներ բերենք եւ {քե՛զ} մատուցանենք։ Արդեօք ո՞ր տգէտի, թո՛

Ոռնան ինչպէս քաղցած գայլեր. {Քե՞զ} ինչ. չե՞ն " արք սեւադէմ ":

Փարիզ Նոյեմբեր 2/14 Թիւյսիւզ[եանցին] {Քեաթիպ[եանցին]} Ոսկանեանցին, եւ բողոքը ՄԱՏԵԱՆ ԳՆԱՑ

ելի եղբայրակիցք՝ Պ. Թիւյսիւզեան, Պ. {Քեաթիպեան} եւ այլք, հոգաբարձու լինելով բոլոր տպագ

զարեանցին Սրբազանին Բրիւսէլից 28/9 {Քեաթիպեանին}, [2 նամակ] տպելու Ոսկանեանին, 2 նամ

ոյին, Լոնդ[ոն] [Ֆրանկֆուրտից 31/12 {Քեաթիպեանին]} Էմսից Ֆրանկ[ֆուրտի] վերայով [Յունիս

22 Սուաճեանին 23 Էլիգիւզէլին /11 24 {Քեաթիպեանցին} 25 մեր տունը 8/20 26 Հայրապետեանցին

72 Բուդաղեանցին 73 Խաֆաֆեանցին 74 {Քեաթիպեանցին} 75 Արամին [Քահիրէից] 2/14 76 Սուա

ողիկոսին, Յունուար 20-ի թուականով 9 20 {Քեաթիպեանցին} 21 Ալփիարին 10 22 Հայրապետեանցին 2

ն 19 30 Պապային 31 " Մեղուին " 21 32 {Քեաթիպեանցին} 26 33 Պօղոս Մելիտոսին 34 Պալին 35

3 38 Պապային 39 նորան դարձեալ 8 40 {Քեաթիպեանցին} 11 41 Քեաթիպեանցին 12 42 Բուդաղեանցին

նորան դարձեալ 8 40 Քեաթիպեանցին 11 41 {Քեաթիպեանցին} 12 42 Բուդաղեանցին 43 Խաֆաֆեանցին

համա որտե՞ղ, քոմմայ իրանք են ուտում, {քեասիբ} քիւսուբի տունը քանդում, իրանցը շինում

երի) արածն ա քոմմայ... Խաչն իմն ա, {քեարամաթը} ( զօրութիւնը) եւս գիտեմ ": Սորանից մի

ւ Քեօռօղլուի " Այվազըն գիւմիշ բչաղը ": {Քեարամի} եւ Աշըգ-Կարիբի խաղերը: Ո՞րն է լաւ, ո՞

ՍԱՐԳԻՍ, ՇՆՈՐՀՈՒՆԱԿ ԲԱՐԵԿԱՄ, Զի՞ է {քեզ}, եղբայր, ի մոռացօնս արկանել զյիշատակ

կայն չգտանի անդ եպիսկոպոս, վասնորոյ առ {քեզ} գրեմ, եւ զժամանակ օծութեան կաթողիկոսին

ովուրդ եւ խաշն արօտի քո, որ աղաղակէ առ {քեզ} հոգւով. " Ովսաննայ բարձրելոյդ ": Ընկա

ազարոսը հայի սեր չունի, ես նոցա խոսքով {քեզ} այդպիսի նամակ չէի գրեի, պատճառ, որ ին

եղբայրդ լինելով, չպիտի կարողացած լինիմ {քեզ} ճանաչել եւ օտարի աչքովը պիտի ճանաչեմ.

է այդ: Եղբայր, եթե բանը սերի կգա, ես {քեզ} պարզ ասում եմ ահա, երանի եւ հազար երան

անամ ու պատասխան չգրեմ: Ես ուղարկել էի {քեզ} 2 ռեցեպտ, այժմ գիրիդ զորութենովն կիման

ոտ գնալ-գալ չունիմ: Ողջ եղեք եւ աստված {քեզ} կատարյալ առողջություն պարգեւե, ամառն ա

. ] Խրկած դեղերս արդյոք ի՞նչ օգուտ տվին {քեզ} կամ թե գործ ածեցի՞ր, թե ոչ, խնդրեմ հա

ւ հույս ունիմ, որ կարո՛ղ է, միայն դու {քեզ} պահպանի՛ր, առաջինը չմրսես, երկրորդը՝

ին փոշտով գրիս, սպասում եմ: Աստված {քեզ} կատարյալ առողջություն տա եւ միմյանց տես

ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ. Շնորհավորում եմ {քեզ} Քրիստոսի Սուրբ Հարությունը, տա աստված

բան չունիմ գրելու առ ժամս: Մնում եմ {քեզ} միշտ բարյացակամ Մ. Նալբանդյանց 1

որ այդպես ստեպ գրագրություն կանես: Ես {քեզ} ապրիլի 8-ին մի ստրախավոյ նամակ գրել եմ

անա եւ կկարգադրվի, ես իսկույն կհայտնեմ {քեզ}: Միխայիլ Մանուիլիչից կստանաս պռասլե

ահանայք ողջ եւ առողջ են եւ ողջունում են {քեզ}: Պետք է տեսնես թե " Ժիտը " ի՛նչ փառ

ժմ հայտարարությունքը: Ահա ուղարկում եմ {քեզ} մի օրինակ, որ կարդաս, հոգիդ փառավորվի

մ, որով կարողանայի կատարելապես հայտնել {քեզ} իմ սրտի շնորհակալությունը, պատճառ, եթ

ո է լինի անպատճառ: Մի երկու բան կպատմե {քեզ} Բերբերովը: Ուրիշ նոր բան չունիմ.

ին կամ կեսերին հույս ունիմ Նախիջեւանում {քեզ} տեսանել: Խնդրեմ ողջունես իմ կողմից

կ քուն չունիմ այդ բոլոր գործերի մասին, {քեզ} ասում եմ, որ մոխիր եմ դարձել. հիվանդո

ղիր. սպասում եմ պատվական նամակիդ։ {Քեզ} միշտ հոգով ու սրտով բարեկամ խ. ծ.

անիս համար, ես կամեի դորանով ցույց տալ {քեզ} իմ երախտագիտական շնորհակալությունը, բա

ւրիշ բան չունիմ գրելու, ողջ եղիր: {Քեզ} միշտ բարեացակամ եղբայր, Մ. Նալբանդ

առնիլ եւ ինձ չես մոռանալ, ես եւս կմնամ {քեզ} հավիտյան երախտապարտ: Խ. ծ. Մ. Նա

ին, ըստ որում դեռ անցյալ տարի բացել էի {քեզ} իմ սիրտը: Չկամիմ երկար գրել, որովհետե

եսանում եմ, որ այսուհետեւ անկարելի է։ {Քեզ} քաջ հայտնի է, որ ես բարոյապես թուլացած

պատերազմով պիտի լինի, բայց երեւակայիր {քեզ}, եթե այս վիճակում Պետերբուրգ գնալու,

նավորապես հայտնեցի. այլ ոչ բոլորովին: {Քեզ} գրածս եւս բոլորը չէ, ավելի խայտառակ բա

ած չեմ, իմ դրությունը որ ոչ ոք չգիտե, {քեզ} միշտ հայտնի է եղել եւ անչափ գոհ եմ, որ

տե: Այս բոլոր բաները դեռ անցյալ տարուց {քեզ} հայտնի էր: Մտածեցի, մտածեցի, ուր

ւ եթե կանխատես չէիր, ապա նոքա կծառայեն {քեզ} հուսահատության եւ անտանելի նեղության առ

] ՍՈՒԼԹԱՆ[ՇԱՀ] Մինչեւ այժմ չկարողացա {քեզ} վերստին նամակ գրել, որպեսզի պայմանիս հ

իտեմ, որ դու ինձ մոռացած չես ինչպես ես {քեզ}: Երբ ավելի մոտենամ Ռուսիային, այսինքն

պյան ցամաքահողի վրա, այն ժամանակ կգրեմ {քեզ} դարձյալ եւ պատասխան եւս կպահանջեմ, բայ

, կվիրավորվին. հույս ունիմ որ իմ դեպի {քեզ} այս բարեկամությունը առիթ չշինես ուրիշնե

մար են այդ արցունքները. ի՞նչ է, նրանք {քեզ} բավականություն են պատճառում, թե՞ կարող

, ինչ կլինի մեր ծնողների ու նամանավանդ {քեզ} հետ, եթե, տերը մի՛ արասցե, քո աչքերի

ւնը միշտ առատ է դրանով: Եթե առա՜նց ինձ {քեզ} համար ձանձրալի է եւ տխուր, քեզ համար,

՜նց ինձ քեզ համար ձանձրալի է եւ տխուր, {քեզ} համար, որ ինչպես էլ լինի՝ ազատություն

: Ինձ հաճելի է նախօրոք անսահման հավատալ {քեզ} այս խնդրում, ինչպես բոլոր այլ խնդիրներ

լ եմ, բայց ես, ինչպես բազմիցս ասել եմ {քեզ}, մի անգամ էլ կրկնում եմ - ինձ ոչինչ հա

այնուամենայնիվ, նորից շնորհավորում եմ {քեզ} գալիք նոր տարին եւ Քրիստոսի մոտալուտ տո

եր երեւակայության զավակներն ենք ": Ա՜յ {քեզ} մտահայաց զառանցանք: Իրենք են անցել կոո

որին գերազանցության պ. պարետին, որ նա {քեզ} հաղորդի այդ մասին: Վեպերը ձանձրացրել ե

ձանձրույթից շատ խոսեցի: Համբուրում եմ {քեզ}: Քո եղբայր Միքայել Նալբանդյան 76

կասեմ իմ կարծիքը: 14-ին նամակ էի գրել {քեզ}, հավանաբար, այժմ հասել է քո ձեռքը, ո

այդ գրքերն ընդսմին վերադարձնում եմ: Ես {քեզ} խնդրել էի Շլոսսերը կամ Մակոլեյը, եթե ք

զ խնդրել էի Շլոսսերը կամ Մակոլեյը, եթե {քեզ} հաջողվի ճարել, ապա, խնդրում եմ, մի ք

որպեսզի ես կարողանամ ինձ մոտ եղած փողից {քեզ} ուղարկել. նրանք այնպես էլ, արդեն յոթ

յի կամ Շլոսսերի համար: Երեկ ես գրել եմ {քեզ} երկար նամակ եւ վերադարձրել գրքերը: Շատ

արձրել գրքերը: Շատ ուրախ կլինեմ տեսնել {քեզ}. ես վաղուց արդեն անհամբեր սպասում եմ թ

U. Պետերբուրգ Անգին եղբայր, {Քեզ} ընդարձակ նամակ գրելու իմ բուռն ցանկությ

սպասելով, իմ նախորդ նամակներում չասացի {քեզ}, որ դու չես պատասխանել իմ հարցին, թե

են, բայց պատրաստելու պետք չկա, ինչպես {քեզ} հայտնի է, առաջինը տանը մնաց, իսկ երկր

ճելի տեսությունը ձեզ հետ: Գրկում եմ {քեզ}: Քո Միշել Հ. Գ. Ի՞նչ նորությո

ը, այլեւ Շլոսսերը ես արդեն ուղարկել եմ {քեզ} հանձնելու համար, բայց նրանք, երեւի,

գիտե, թե ինչպիսին կգնեն, դրա համար էլ {քեզ} նեղություն եմ տալիս, իմ սիրելի եղբայր

յանը ստացա՞վ, արդյոք, այն թղթերը, որ {քեզ} էի տվել. այս հարցը առաջնակարգ կարեւորո

որ մերոնք բոլորը ողջ-առողջ են, որը եւ {քեզ} եմ ցանկանում: Փառք աստծո, ես նույն

նչ չունեմ գրելու: Սպասում եմ զատկին եւ {քեզ} հետ տեսակցելուն, բայց հազիվ թե, եթե ն

ջին օրը. գուցե երկուշաբթի: Բացի այդ, {քեզ} որոշակի ոչինչ չեմ կարող ասել, մանավանդ

սակցությունը չհաջողվեց, այնուամենայնիվ {քեզ} շուտով տեսնելու հույսս չեմ կորցնում, ո

յնուհետեւ՝ ցտեսություն, համբուրում եմ {քեզ}, Հովհաննեսին եւ Սաշային: Հավետ քո

ստացա հենց 11-ի թվակիր նամակդ: Միայն՝ {քեզ} պիտի ասեմ, որ դու բոլորովին այն չես ու

ւնով: Այս հանգամանքն էլ հենց, երեւի, {քեզ} մոլորեցրել է, որովհետեւ ես խնդրել էի Ս

ես այժմ չեմ գրում, որովհետեւ, թերեւս {քեզ} հաջողվի երաշխավորությամբ դուրս բերել ին

րին դիպա եւ շատախոսեցի, մոռանալով, որ {քեզ} նամակ եմ գրում, այլ ոչ դիսերտացիա:

կխոսենք երեքշաբթի: Խնդրում եմ աշխատես {քեզ} հետ բերել " Սոս եւ Վարդիթերն " ու " Վեր

եսակցության վերաբերյալ ահա թե ինչ կասեմ {քեզ}. ասված է չորեքշաբթի, ուրեմն չորեքշաբթ

Թանկագին իմ եղբայր. 29-ին գրեցի {քեզ} մի նամակ, ընդորում դեռ մի նամակ էլ՝ ծ

կարողացավ գալ: Միայն ահա թե ինչ պետք է {քեզ} ասեմ. եկե՛ք կանուխ, մոտ ժամը 11-ին:

պարապմունքների վերաբերյալ ահա ինչ կասեմ {քեզ}. ամբողջ մայիսը համարյա զուր անցավ գարշ

Սիրելի եղբայր, դու ինձ գրում ես, որ {քեզ} մոտ է եղել ավագերեց հայր Մատթեոսի հետ Զ

Ղուկաս Բալտազարյանի, հիրավի հենց նա է {քեզ} այցելողը: Խնդրում եմ այլեւս չթողնես քե

եզ այցելողը: Խնդրում եմ այլեւս չթողնես {քեզ} մոտ այդ սրիկային: Նա մի վարձկան է, որ

րու այն գրքերը, որոնց մասին ես գրել եմ {քեզ} 15-ին: Առանց գրքերի չափազանց ձանձրալի

անց գրքերի չափազանց ձանձրալի է, իսկ ես {քեզ} արդեն գրել եմ, որ հիվանդության հետեւան

ւրախ եմ եւ ավելի կուրախանամ, երբ գրկեմ {քեզ}: Ինձ շատ հետաքրքրում է Անդրեաս սրբա

տեւյալ փոստով: Ցտեսություն, գրկում եմ {քեզ}: Միշել 91. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ

ելի եղբայր Գրիգոր, Վաղուց ուզում էի {քեզ} գրել, բայց չէր հաջողվում: Շնորհակալու

աջողվում: Շնորհակալություն եմ հայտնում {քեզ}, որ դու այդքան անհանգստանում ես իմ մաս

դժբախտությունը նույնպես վերջ ունի: Ես {քեզ} խնդրում եմ հանգստացնել մեր ծնողներին:

կած է սենատում, ու չգիտեմ եւ չեմ կարող {քեզ} ասել, թե երբ այդ ամենը կվերջանա: Ա

յն: Երեւի բժիշկ Սուլթան-Շահը գրել է {քեզ} հարկավոր բաների մասին, որովհետեւ ես նր

, որտեղ որ սիրտդ ուզենա: Իսկ թույլ տալ {քեզ} այդ պատրվակով անհանգստացնել մորս, չեմ

տացնել մորս, չեմ կարող, եւ խնդրում եմ {քեզ} ՝ թողնել նրան հանգիստ, եթե չես ուզում

ս այն կբերեմ, երբ գամ, իսկ առայժմ ո՛չ {քեզ}, ո՛չ ինձ այն հարկավոր չէ: Սերովբե

մորս պաշտպանեմ վիրավորանքներից... {Քեզ} համար առիթ չի կարող հանդիսանալ մեր հորը

գա հորս մասին: Ես դեռ շատ բան ունեի {քեզ} գրելու, բայց վերոհիշյալ պատճառով չեմ կ

որ եթե քո խոհեմությունը մի րոպե թողել է {քեզ}, այնուամենայնիվ ձեռք կբերես այն եւ կլս

մեռնի եւ աստծու օգնությամբ հույս ունեմ {քեզ} հետ շուտով տեսնվելու: Թեեւ ամեն բան

հետաքրքրած հարցերի մասին... Միշտ {քեզ} սիրող Քո՝ Միքայել՝ 97. Ն. Վ.

մ իմ հաշվիս վրա։ Իհարկե գրածիս օրինակը {քեզ} կուտան, եւ դու կտեսնես, որ բնավ կողմն

ուստի եւ վերջացնում եմ գիրս, ցանկալով {քեզ} ու քո ընտանիքին առ ի սրտե ամեն բարի, ա

ենք, չկա, շատ սուտ չի լինիլ: Մնամ {քեզ} միշտ եւ առ ի սրտե բարյաց փափագող եղբայր

ւնակեց. - Պարո՛ն, ներիր ինձ ասել {քեզ}, որ դու ոչինչ հասկացողութիւն չունիս ու

ականութենից: - Բոլորովին ներում եմ {քեզ}, - պատասխանեցի ես, - կարող ես ինչ կամ

նալի են, միայն պիտոյ է ինձ այսքան ասել {քեզ}, որ ո՛չ դու եւ ո՛չ քո գիշերասէր դարանա

մ քրիստոնէութեան կանոնների վերայ. ամօթ {քեզ}, որ այդպիսի գործերով ես պարապում. ո՛վ

են առհասարակ վաճառականք, անմօտենալի են {քեզ} եւ քո նման մարդերի. դուք ձեր բարոյական

մայր, դու նորանց Սիրու՞մ էիր, ինչպէս {քեզ} Պաշտում էին սիրողքդ, Որ պատմում ես այժ

ք ": - Մեծ մայր, զարհուրելի չէ՞ր {Քեզ}, ամուսնուդ հանդիպել: - " Նորա խելքը

դու հանգիստ նստել ես տանդ: - Է՛հ, {քեզ} ո՞վ է ասել, որ այսպիսի անախորժ եղանակո

նիս մէջ: Եթէ դու աւելորդ արծաթ ունիս, {քեզ} մի բարի խորհուրդ տամ։ Մեր գեղի մէջ չկա

ւ ցոյց չտալու համար, մի՞թէ պարծանք չէր {քեզ} եւ քո բոլոր գերդաստանին այդ ուսումնարան

ել էր իւր պարտքը, եթէ Աստուած օրհնել է {քեզ} հարստութեամբ, ինչու դու մասնակից չառնե

.. Ինձ Բէգզադէ են ասում... - Ասացի {քեզ} միանգամ, թէ կամիս Շահզադէ ասեն, ինձ ի

իմ գալուն... - Ասա՛, ես լսում եմ {քեզ}: - Լսելով բան չէ դառնում, դու մի

նում քեզանից, ես դեռ երազս պիտի պատմեմ {քեզ}... Ինձ Բէգզադէ են ասում... Լաւ նայիր

ենաս փորիդ մէջ: - Ես չեմ հասկանում {քեզ}, կարծեմ, դու խելքդ թռցրել ես: Եւ, յ

, ի՞նչ է ասում: - Ես արդէն ասացի {քեզ}, թէ Էֆիմերդէ չունիմ, այդ պատճառով եւս

անկութիւնը: Միայն այսքան կարող եմ ասել {քեզ}, որ երազ ասացեալը հաւատալու բան չէ։ Դ

ալ այստեղ: Այդ միջոցին շատ բաներ ունիմ {քեզ} գրելու, անտարակոյս կը ցնծացնեմ քո Յիշա

առաջին նկատողութեանը, որ, ուղարկելով {քեզ}, խնդրում եմ հասուցանել " Հիւսիսափայլի

վ, Տրովատօրի ուվերտիւրը զմայլեցնում էր {քեզ}, այս տարի Յունուարին, ամուսնանալով մի

ու միւս անգամ չերեւի, այն ժամանակ վա՜յ {քեզ} Շահբէգ. շատ ցաւերիդ վերայ մի մեծ ցաւ ե

նում եմ. - Պարո՛ն, ի՞նչ է պատահել {քեզ}, միգուցէ հիւանդ էիր, որ ենթարկուել ես

լինէր, ի՞նչ է շինում երկնքումը: - {Քեզ} ո՞վ է ասել, որ նա երկնքումն է, նա մեզ

վերայ եւ ձգելով Յիշատակարանիս մէջ, ահա {քեզ} եւս պատճառ եմ տալիս մտածելու, որ առաւե

մ տալիս մտածելու, որ առաւել օգտակա՛ր է {քեզ}, քան թէ իմ երեքկոպէկեան այցելատոմսակը

էկեան այցելատոմսակը, որ, անտարակոյս, {քեզ}, տանը չգտանելով, թողնելու էի քո նախաս

կարանից. մնաս բարով յաւիտեան. Աստուած {քեզ} դատաւոր: Բէգզադէ "։ Ոչինչ բան

ել են: Վերջին նամակովս խոստացել էի {քեզ} ցնծացնել քո Յիշատակարանը Յունուարի մէջ

ի լուրեր եւ ծանօթութիւններ հասուցանելով {քեզ} ։ Բայց արի տե՛ս, որ այլապէս է եղած Նախ

, փոխանակ զուարճալի բաների, ստորագրել {քեզ} այն տխուր անցքը, որ անցաւ իմ գլխից: Ա

ր այժմ առանց Շամիլի հրամանին չենք կարող {քեզ} արձակել, թէեւ մի մարդ քո կշռով ոսկի տա

ութիւնը: Մի կարճ բան իմ կեանքից պատմեմ {քեզ} օրինակի համար: Ես ծնած էի Սուննաթ, բա

եմ այդ առարկայի վերայ, բայց երբ... ( {քեզ} հարկաւոր չէ իմանալ այդ բանի մանրամասն հ

ղ բնութիւնը եւ վեր բարձրանալ մտքով դէպի {քեզ}: Այս խօսքերը ասաց՝ առանց ուշադրու

, որ շտապեցի քո մօտ. դեռ նոր էի տեսել {քեզ} հեռուից, եւ ահա սիրտս սաստիկ սկսեց բաբ

քը, քո տխուր հայեացքը մօտ քարշեցին ինձ {քեզ}, իսկ թէ ինչ է քո մէջ այն, որ այդպէս ն

հրդի վերայ ես, թո՛ղ ամենակալ Տէրը լինի {քեզ} օգնական: - Ամենակալ Տէրը՝ Նա, որ

չեցի ես, եւ արիւնը գլխիս զարկեց, - ես {քեզ} ընկեր մինչեւ ի մահ, ե՛կ խնդրենք այդ բո

այդ քո բարեմտութեան փոխարէն կը վարձատրէ {քեզ} Նա, որ խոստացաւ իւր անունով մի բաժակ ջ

ւ կարող էիր աւելի պիտանի մարդ լինել ե՛ւ {քեզ}, ե՛ւ քո ազգին, եթէ ծառայէիր իմ մօտ:

ալ իմ ազգի օգտի հետ: - Հը՛մ... Ես {քեզ} հնարներ կը տայի, որ ինձանից ուսած գաղա

եւացնել ինձ, որ հնար ստացայ այս նամակը {քեզ} գրելու: Ուրիշ ոչինչ նորութիւն չուն

ելու: Ուրիշ ոչինչ նորութիւն չունիմ {քեզ} յայտնելու. լսւում է միայն, որ մեր նոր

եւ չարագործների մահու չափ ատելի, դէպի {քեզ} եմ դառնում եւ խնդրում եմ քո մեծահոգի նե

հի վերայ, որին ուղարկում եմ այս նամակը {քեզ} հասուցանելու համար, աշխարհի մոռացուած

լուր չունէի քեզանից, վաղուց կամէի գրել {քեզ}, բայց ուր եւ ինչպէս, այս բանը փակում

ծ ես, ուստի աւելո՛րդ է տեղեկութիւն տալ {քեզ} նորա մասին, թէեւ նորա սրբագրութեան պատ

ագրութիւնը կարող են ստուգել ասածս: {Քեզ} քաջ յայտնի լինելով, թէ մինչեւ ո՛րտեղ տ

ւիլ այս օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, {Քեզ} շատ փորձանք կը սպասէ. Ազատութիւն սիրող

լ որքան վաճառել եմ, նոցա բոլորի արծաթը {քեզ} հասացանելով եւ այն քսան հազարին հինգ հի

գզադէն: - Ես այսքան տարի ծառայեմ, {քեզ} այնքան շահ ցոյց տամ, հերիք չէր այս, ո

ը: - Ո՞րտեղից պիտի իմանամ: - {Քեզ} քաջ յայտնի է իմ գործակատարի նիւթական կա

սխանում է. " Մինչեւ 76 մանէթը չբերես, {քեզ} անցաթուղթ չկայ ": Ինչ երկար գլխացա

ւած Արամ նահապետի սուրբ յիշատակին. {Քեզ} քո սիրական հայրենի բարբառ Ձգում է ա

լ եմ, այսուհետեւ չեմ կարող իմ հողը տալ {քեզ}. ինձ հարկաւոր է։ Մի ուրիշ տեղ ճարիր ք

գամ, - ասում է նա, - եւ զէն ի ձեռին, {քեզ} հետ քո թշնամու ընդդէմ կպատերազմիմ...

այսինքն՝ թէ՛ գեղում եւ թէ՛ քաղաքում, {քեզ} տրուած հողը, որի վերայ շինութիւն թէ ար

- Ողջոյն: - Քանի ժամանակ է, {քեզ} տեսած չէի, բայց ասես թէ խելք կա՞ր գլու

ղբայր, ասա՛, ինչու չէ. ես պատրաստ եմ {քեզ} լսելու: - Ուրեմն, Ազատութիւն, Հ

յրենիքի որդիք ենք, եղբայր ենք: Ինչպէս {քեզ} հարկաւոր է ապրուստ, նոյնպէս եւ ինձ, ի

ր նոյնն է, թէ աւազակութիւն, վաճառել է {քեզ} հասարակաց ազգի սեպհականութիւնը: Ո՛չ նա

այն սխալ եւ վնասակար աւանդութենից, որ {քեզ} այդ օրը ձգեց: Պանդխտակիցքը գալիս

չ ես արել, որ ես համակրութիւն ցոյց տամ {քեզ}, որ ես խոստովանիմ քեզ կենդանի ":

րութիւն ցոյց տամ քեզ, որ ես խոստովանիմ {քեզ} կենդանի ": Այս կոպիտ հեգնութիւն է

սում է ազգը: - Եւ ի՛նչ հարկաւոր է {քեզ} կերակուր, երբ դու ապրում ես այդ փառքով

Բայց կշռի արդարութեան քննի՞չը: - {Քեզ} ի՞նչ փոյթ: Եւ այն օրից, երբ կառա

անունով, բայց ինձ, որ բնաւին օտար եմ {քեզ} եւ ամենեւին վերաբերութիւն չունիմ քո հետ

, որ է քո ազգութեան դրօշը եւ այդ բոլորը {քեզ} իրաւունք կը տան մի կտոր հող ձեռք բերելո

կնալի շինելու համար առարկան, բացատրենք {քեզ} մեծը եւ ընդհանուրը՝ փոքրի եւ մասնաւորի

իրանան այն կարողութեան, որին յաջողել է {քեզ} հասնել: Դարձուր աչքդ դէպի այն օրերը,

եկութեան մնացորդք, որ այսօր երեւում են {քեզ}: Մինչդեռ ընդհանուրը ապահովուած չէ, մա

նդուի՛ր ինձ: Դու մեքենայ ես, եւ ես եմ {քեզ} շարժող զօրութիւնը ": Մեր բառարանի մէջ

ը կախւում է այժմ ինձանից, այսինքն՝ իմ {քեզ} հաց տալուց կամ չտալուց, բայց ես զոհում

տալուց կամ չտալուց, բայց ես զոհում եմ {քեզ} այս կտոր հացը, քո կեանքը յարատեւել տալ

թող պաշտօնական բարոյականք կնտրուկ ծխեն {քեզ}, մեր աչքում դու ամբարիշտ ես: Եւ

այս բարի եւ արարեր զիս որդի ծնանիլ վասն {քեզ} միայնուդ պաշտել, այլ այժմս աղաչեմ զքեզ

նում Տաճարներում հասարակ, Երկինքը գահ {քեզ} համար Ու երկիրը ոտքիդ տակ, Հաճեցար դո

լու: Սեղան շինուեց սրբութեան, Տէ՛ր, {քեզ} համար, ուր արթուն ` Հաց ու գինի են ձօ

զուարթ երգակից Օրհներգութեան - ձօնուած {քեզ}: Տէ՛ր, նայիր քո ծառային, Անուղղելոյ

սին ` կանգնած նրա դէմ, - Միթէ ցաւն այդ {քեզ} մինչեւ այդ անծանօթ Դրաւ քո մէջ նենգ աս

մեան քո վրանին Միշտ ` Մամբրէի կաղնուց ` {քեզ} Ցից ընծայէ ամէն տարին. Յար օրհնուա՜ծ

չւում հնում, Պաշտըւում բագնում: Իսկ {քեզ}, ով դու կոյս, Շուշա՜ն դեռաբոյս, Լո

` Աշխարհում ամբողջ ` Ոսկիամօր հետ: {Քեզ} կը խնկարկեմ, Քո սէրը կ՚երգեմ, Զարնե

ագոյն մի վերարկու կար հագին: " Ողջոյն {քեզ}, քո՜յր, հազար ողջոյն տիրաւանդ ": Իս

տիրաւանդ ": Իսկ նա ` " Ո՞վ ես, բնաւ {քեզ} չեմ ճանաչում ": " Ես նա եմ, քոյր, ո

ում "... Նա դարձեալ, թէ ` " Ո՞վ ես, {քեզ} չեմ ճանաչում ": " 0՜, չըգիտե՞ս սիրոյ

թ անկիւնում թէ հեշտագին Մի զոյգ ձեռներ {քեզ} գգուեն, Վայրի այծիդ երկուորեակին Սու

Եթէ սիրոյ քամին սաստիկ, Կո՜յս, գլորէ {քեզ} գետին, Եւ նաւավարն բարեբաստիկ Պատրաս

րի՛, երկու Ունեմ ես ձու, Բաւակա՞ն է {քեզ} Երկուորեակն իմ էս: " Օ՜, այո՛, այո՛

կոչում ես շարժիչ հով. Այն զլացաւ Տէրը {քեզ}, Զի թէ սրտիդ մէջ փչէր Շունչն այն բոցեղ

լքն այն կրել կրծքիդ տակ. Եւ ո՞վ պէտք է {քեզ} հոգար, Ո՞ւր էակն այն ընդունակ, Որ ժող

մ անհանճար Քո խօսքերին, սերովբէ՛, Ըստ {քեզ}, դէպի վսեմը Սիրտն անզգա՞յ է միթէ: Կար

ո՞ւ կամ ինչպէ՞ս, - Չի՞ սովրեցրել Գիրքը {քեզ}, Թէ չես լսել մինչ հիմա, Ապա վեր առ եւ

Որդւոյդ առ յիշատակի Հաց եւ գինի {Քեզ} մատչի: Ո՞չ գաս ի հարաւոյ

էից Օրհներգուաց երգակից Գտաւ {Քեզ} յերեքսրբեանն: Հայեա՛ց, Տէ

կս յօրինէին քաջհամեղu. " Եւ զի՞ է {քեզ}, ասեմ ցկոյսն, համակիլ Ցանգ ի թախ

, համակիլ Ցանգ ի թախիծ, եւ ուստի՞ {քեզ} վարակիլ Յախտ անծանօթ, յորմէ կայի

արդ անփորձ, Մի՛ թշնամի՞ Աստուած ի {քեզ} զայդ ելոյց ": Զայս առ կոյսն, եւ զնորա

Յամբոյր տիգեալ խաւարծիս՝ Բուն {քեզ} բուսցի միշտ քաջապէս, Յաւիտեան օր

Ի կենսաբաշխ խառնելիս՝ Չա՜փ {քեզ} ի գոգ տացի շարժուն, Յաւիտեան օրհ

ւ, տխուր յոյժ ի տես: " Ողջո՜ւյն {քեզ}, քո՛յր, տիրաւա՛նդ ողջույն "...

րկուս Ունիմ ես զձուս, Իցե՞ն {քեզ} հերիք Իմ այս երկուորիք: "O

սիւք ասես շարժական. Զի Տէր զայն {քեզ} զլացաւ, Զի թէ ի սիրտ քո փչէր

Անհանճար բանս, սերովբէ. Ըստ {քեզ} միթէ սիրտ մարդոյ Առ վսեմն դօ՞ս ից

րկնէր անդրէն սերովբէն. " Մի՛ լիցի {քեզ} յաւիտեան Շնչել զայն օդ բոցեղէն,

Շնչել զայն օդ բոցեղէն, Մի՛ լիցի {քեզ} տուայտիլ՝ Կամաւ եղեալ անձնամատն

որպէ՞ս կամ զիա՞րդ, Ո՞չ ուսուցանէ {քեզ} Գիր. Թէ չիցէ քո լուեալ ցարդ՝

զուգաչափ կիսեցից զայս դար սերկեան։ Բաւ {քեզ} լիցին զանձնէս վէպ զաստանդական նժդեհէս.

ծնունդք։ Նոր տեսարան՝ նոր ոլիմպոս ՚ի {քեզ} Մասիս երեւի, Մի՛ այլ Պարնաս իւր մուզայ

Ոսկեծըղի լուսափետուր հայկեան զաւակք ՚ի {քեզ} յօդս Թեւապարեն ճախրեն ՚ի վեր լուսաւորաց

անէ հողագնտոյս ի յոլորտ. Մի թէ եւ {քեզ} զկուրութեան մերկել խավար չէ ի ճահ,

Զինուո՛ր, գետի մէջ խեղդուելու {Քեզ} էլ սպառնում է վտանգ. Ինչպէս խեղդվ

ԿԵԱՆՔ. Կեանք երջանիկ, {քեզ} ամեն մարդ Չի ճանաչիլ պարզ աչքով,

Բայց ես, երկինք թող վկայ գայ, Ես {քեզ} միայն սիրում եմ. Հոգիս ազատ, ճիչ

կեանք, իմ ազնիւ կեանք, Չեմ կարող {քեզ} ուրանալ, Ինչպէս շատերն ուրացել ե

յս տեղ իւր տեղը չէ) Բայց ես կասեմ {քեզ} կարճ բան. Կեանք ուրացողների

անը այս տեսարան։ Ահա այսպէս {քեզ} պաշտում եմ, Իմ կեանք, իմ փոր, ի

Չեմ մոռացել եւ Հոմերը, Որ {քեզ} առած իւր ձեռին Երգեց Յունաց հերոսն

Արարատի Որդւոյ ձեռի քընարը, {Քեզ} կ՚օրհնէ միշտ անմոռաց Արարատի ծընու

Հայաստանի եթէ նախնի Ծնունդները {քեզ} մեղան, Ի՞նչ է մեղքը այժմեանների,

ու մարմնի, Լուա՛ իմ սիրտս, թո՛ղ {քեզ} պէս փայլի։ Թող մաքուր լինիմ

սուրբ ես, Թող ողջ աշխարհին երեւիմ {քեզ} պէս։ ՈւՍԱՆՈՂ ԵՒ ՄԵԾԱՏՈՒՆ

է վախճան ես դու որոնում, ինչպէս շատերը {քեզ} պէս, Կեանք գտանել, որ միշտ մնաս

քո երեսը պերճ փայլեց: Թէ երկինքը {քեզ} ամլացաւ ` մրրիկը քեզ եկաւ հիւր,

: Թէ երկինքը քեզ ամլացաւ ` մրրիկը {քեզ} եկաւ հիւր, Փոխվեցաւ շուտ սիրուն

խվեցաւ շուտ սիրուն դէմքդ, չկայ հանգիստ {քեզ} եւ դիւր, Ուղեւորը ղեկը ձեռին՝ ե

դանանու իստակ ջրի մօտ Արեւու ելքը {քեզ} փաղաքշեց, Լիւան լերանց գիշերուայ

ացի՛ր, ջերմեռանդ իւր ձեռքովը Ո՞վ {քեզ} այստեղ բերել է, Տխրեցաւ՞ նա շատ

այստեղ բերել է, Տխրեցաւ՞ նա շատ {քեզ} վերայ, Արտասուաց հետք սրտումդ կա՞

հողածին, չես կամենում մտածել, Որ {քեզ} նոյնպէս, ինչպէս այլոց, կ՚ուգայ երկրից

դիակին, Երբ պատանած սուրբ կտաւօք {քեզ} թաղել կը պատրաստին: Այո՛, թաղել

կը խփէ շող դամբանիդ, Նա կը հասնի {քեզ} այգորել, քան մերձաւոր սիրելիդ. Ն

գործիդ եղիր արի, Տե՛ս, չըմատնես {քեզ} սէրի. Երեկոյացեալ մեր օրը Թո

ց եղիր արժան ընտիր ժառանգ Իմ հոգին {քեզ} կ՚առաջնորդէ ամեն բանում. Նիկողոս

դէմքդ փայլեցուր, Որ Արցախից եկաւ {քեզ} մօտ Գասպարեանցը ընտիր հիւր. Քո թա

րէ, Ես աստղերուն կը հրամայեմ, որ {քեզ} խաւար չպատէ. Ամպին կ՚ասեմ ` իսկի բ

դէմքդ փայլեցուր, Որ Արցախից եկաւ {քեզ} մօտ Գասպարեանցը ընտիր հիւր: ՆՈՒԷՐ

, Որ աշխարհքումս դու ճարեցիր {Քեզ} այսպիսի սիրական: ՎԵՑԵՐՈՐԴԸ - ՄԻ՛

Եւ նորա հողը: ԳԱՐՆԱՆ ՄՈՒՏ {Քեզ} բարով, զուարթուն Առուգահասակ գարո

ուարթուն Առուգահասակ գարուն, {Քեզ} ողջոյն բիւր՝ անբուն, Տալիս է Հայ

ռը բացեց, Իւր թաւուտ կուրծքը {Քեզ} կանաչ դիպայ Փռեց հովիտը, Սիր

, օրհնէ այն Աստուածը, Որ փրկել է {քեզ} մահի Երկիւղիցը, որ հարուստին

արուստին Զարհուրելի կը թըւի, {Քեզ} համար միշտ նոյն է եղել, Նոյն կը լ

ա զատան չի սիրիլ, Ահա ասում եմ ես {քեզ}: Hy, хopoшo, չես ուզում,

, հերի՛ք է. Այս աշխարհը ինձ առանց {քեզ} Մութ ու խաւար մի բանտ է ":

՛րտեղ քո կենտրոնդ, Ունի՞ս մի բան {քեզ} սեպհական. Ցոյց տուր ինձ դու քո պ

ով քո որդու խօսքը. Փառք ու պատիւ {քեզ} կը բերեն Քո մարմնապաշտ մեծատունքը

խ դէմքի տեղ մի տխուր երես: {Քեզ} խոր տխրութեամբ չէ սպասում նա, Որ

ծխուած արիւնում... Թէ հնար լինէր {քեզ} այդ րոպէին, Խաւարուիլ իսկոյն գիշ

ղ ձգել: Չենք կամենում լսել {քեզ}, Թո՛ղ մեր ճաշն ուտենք հանգիստ,

ա սուրս... ինձ պատուէր Sուել են {քեզ} սպանանել. ի՛նչ առնես....

Արի մորթի՛ր, դու քո ձեռքով ինքդ {քեզ}. Ի՛նչ դանակ է, - ածելու պէս սու

ւատում ո՛չ պապին, ո՛չ Աստուծուն, {Քեզ} մահի մէջ չկայ զանազանութիւն:

զանազանութիւն: Եթէ ուրիշը {քեզ} սպանէ, կամ դու քեզ, Կամ պատահի,

Եթէ ուրիշը քեզ սպանէ, կամ դու {քեզ}, Կամ պատահի, որ քո մահով մեռանիս

մեռանիս, Քո ճանապարհը պիտի տանի {քեզ} դժոխք. Ուրեմն, վճռի՛ր... ":

, դու նորանց Սիրո՞ւմ էիր, ինչպէս {քեզ}, Պաշտում էին սիրողքդ, Որ պ

- Մեծ մայր, զարհուրելի չէ՞ր {Քեզ}, ամուսնուդ հանդիպել: -

նձ պէտք չէ, Տո՛ւր ուրիշի, ում կամիս. {Քեզ} մի անգամ ասել եմ, Յիշի՛ր եթէ միտք ունի

իլ Ինձ մնում է մշտայար: Բայց դու, որ {քեզ} մարդ տկար Աստուած կանչեց ու խնկեց, Մի՛

՛ կարծեր թէ միջաբեկ, Պիտ՚ պաղատիմ դէպի {քեզ}: Ես կ՚ընդունիմ կամակար, Թէ բախտ անգո

ի ազատուած: Ահա՛, եղբայր, {քեզ} մի դրօշ, Որ իմ ձեռքով գործեցի,

ւի: Գնա՛, եղբայր, Աստուած {քեզ} յոյս, Ազգի սէրը քաջալեր, Գ

էեւ չեմ կարող գալ, Բայց իմ հոգին {քեզ} ընկեր։ Գնա՛ մեռիր դու քաջի

ւիլ այս օրից: Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ, {Քեզ} շատ փորձանք կը սպասէ. Ազատութիւն սիրող

<ԱՐԱՄ ՆԱՀԱՊԵՏԻ ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ> {Քեզ} քո սիրական հայրենի բարբառ Ձգում է

Ննջում է այն մեծ Հայրը Օշական {քեզ} փառք պարծանք։ Բայց ազգին որ

պէս անտէր։ Լսելով պատմում է {քեզ} Գիւղական խեղճ քահանայն Թէ այն

, Մեչուխեչա, Ծովերից ու ցամաքից {քեզ} արգելք չկայ. Մեռուցիր ժամանակը,

աժամ դու եղար միայն օգնող: {Քեզ} սիրեց Հայաստան, Քեզ օրհնում է բիւր բեր

գնող: Քեզ սիրեց Հայաստան, {Քեզ} օրհնում է բիւր բերան, Քեզ դաբնի պ

աստան, Քեզ օրհնում է բիւր բերան, {Քեզ} դաբնի պսակներ հիւսում է ապագան.

Ժ. Ժ. ՌՈՒՍՍՈՅԻ ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ {Քեզ} ո՛չ երբեք, Ժան-Ժակ Ռուսսօ, Պիտի

աչեցին Տգիտութեան շուները. {Քեզ} շատ անգամ քարկոծեցին Կեղծաւորաց խո

, Ութսուն եօթը տարուց յետ ` {Քեզ} պատւում է Հայի որդին. Եւ նա՜, մ

բեք պրծնիլ. Զանազան կերպով հարկ է {քեզ} տանջուիլ, Անիրաւ, անգութ, անխիղ

ած, ստիպւում եմ ասել հանապազ. " Փա՛ռք {քեզ}, Տէ՛ր Աստուած, որ, խնայելով մարդկութ

թէ քո թոքախտութիւնքը զայրանալով զրկել է {քեզ} հնարից շարունակելու մեզ սիրելի Յիշատակա

որ ապրում ես հարիւր տարի Քանթից յետոյ, {քեզ} ի՛նչ կարող են օգնել Քանթը կամ Հեգելը,

քաշկռտուք վարդապետութիւնը ընդունելը եթէ {քեզ} համար փիլիսոփայութիւն է, բարով երթաս:

է եւ ինչ պիտի լինի այդ նորը: Եթէ մենք {քեզ} հետ ապրենք մինչեւ այն ժամանակ, եթէ ուս

նը գումարը, այն ժամանակ միայն կարող եմ {քեզ} ասել, թէ ինչպէս բան է այդ նորը, բայց

միայն հեռանում եմ, հոգով միշտ մօտ եմ {քեզ}: Գնա՛, ասացի ես նորան, տարաբախտ

րաւութիւնը եւ չարութիւնը անասելի է: Ես {քեզ} ո՞րը պատմեմ: Այս բոլորը դու կարող ես լ

դ գործարանի մէջ եղած անցքերը ահա պատմեմ {քեզ} երեք շրջանով: Գործարանի առաջին շրջանը

նը շատ երկար կը լինի, եթէ մի ըստ միոջէ {քեզ} պատմեմ, մանաւանդ շատ ձանձրալի, որովհե

յանգեցնում է նորա կեանքի լապտերը: Ահա {քեզ} մի զարհուրելի ապերախտութիւն, որ պիտոյ

ւսաբեր յերկնից յերկիր միշտ ծագի: {Քեզ} յապագայ ազգէ մարդկան արձան կանգնի փառաւ

անճոռնի ստութեամբ, բայց բանի էութիւնը {քեզ} լաւ հասկացնելու համար, այդ խնդիրը թող

ւմ էր այսպէս. " քոյ գործերում պիտոյ էր {քեզ} օգնական առնուլ հոգատարքը ": Թէպէտ այն

եւ ասաց այսպէս. թէպէտ առաջին անգամը ես {քեզ} ասացի, որ գործարանի հոգատարքը պարտ են

ասացի, որ գործարանի հոգատարքը պարտ են {քեզ} օգնական լինել, բայց սուտ էր այդ խօսքը

բայց սուտ էր այդ խօսքը. պապի ասութեամբ {քեզ} պարտ է նոցայ իշխանութեան տակ ստորադրուի

ութեան տակ ստորադրուիլ, եւ նոքա ինչ որ {քեզ} առաջարկեն, այն եւս կը լցուցանես դու:

իմ: Եթէ պապը նորան ասում էր, ուստի՛ է {քեզ} այդ արծաթը, այն ժամանակ ասում էր նա իմ

, թէ ովքե՞ր են քո բարեկամները, ապա ես {քեզ} կ՚ասեմ, թէ դու ինչպիսի՛ մարդ ես ", պա

ես ", պատասխանել էր նորան փիլիսոփան: {Քեզ} փոքրիշատէ տեղեկութիւն տալու համար գործա

կշիռ ունէր իւր հայրենակիցների կողմից: {Քեզ} ի՞նչ ձանձրութիւն տամ, սա եւս զոհուեցաւ

պականութեան դարումը Թեբայի անապատը գտար {քեզ} ապաստանարան, այժմ ու՞ր պէտք է ապաւինիս

յետոյ օրինակով կը տեսանես: Մոռանում էի {քեզ} ասելու, որ սա մէկ մարդ եւս վարձել էր,

նոցանից գերազանց է երեք բանով, որպէս {քեզ} կը պատմեմ կարգով: Առաջին. իւր անմիտ փ

նոցայ այն վարձկան մարդիկը, որոնց մասին {քեզ} վերեւում ասացի, եւ սկսում են որոնել ապ

տեարց եւ ծառայողների միաբան խօսքին, որ {քեզ} զգուշացնում էր, այդպիսի անիրաւ գործ չգ

թէ ի՛նչ փառքի ասպարէզներ բացուելու էին {քեզ}. այն ժամանակ, քո անունը պատմութեան թե

կորցրեցիր քո առաջին փառքը, եւ շիջուցիր {քեզ} լուսատու ճրագը։ Կորցրեցիր քո օրէնքի պա

ւկի պարտէզում, մի քանի մարդերի կողմից {քեզ} Տիրոջդ ասած խօսքերը, որ այն մարդիկը,

Տիրոջդ ասած խօսքերը, որ այն մարդիկը, {քեզ} արծաթ խոստանալով, խնդրում էին այդ տեղը

Եւ տէր Յովհաննին էլ նեղացար, թէ " բնաւ {քեզ} պէս մի մարդու արժան չէր լսել, թո՛ղ թէ

չեմ համարձակւում երկիւղից նաեւ տեսնե՛լ {քեզ}, բայց դու դեռ ասում ես, թէ գամ բժշկեմ

։ Բացի սորանից, ուրիշ չար խօսքերով {քեզ}, Տէ՛ր, իմ վրայ նեղացնել էին աշխատում

պահանջած լինէր, որ ամեն բան մանրամասն {քեզ} յայտնուէր, այն ժամանակ կ'իմացուէր, գո

դը շատ լաւ տեղեակ է ասած բաներիս եւ ինձ {քեզ} հետ կը թաղէ, որ քա՛ջ հովուի աներկիւղու

, չե՛մ ուզում, համարձակութիւն չունի՛մ {քեզ} տեսնել "։ Արդեօք, մէկ կամ երկու անգամ

ժամանակ հին պարսպի մնացորդը կը հանդիպի {քեզ} դէ՛մ յանդիման՝ Քասաղի առուի վրայ։ Թէ

տաճար անուանն Աստուծոյ, 'ի տեղւոջն որ {քեզ} ցուցաւ, որ սիւնն հրեղէն ունէր ոսկի խար

եւս առաւել պիտի ասէր՝ " ըստ այդմ մասին {քեզ} տեառնդ անկ էի "։ Հինգերորդ, թէ Փար

ք, եթէ Սամարացի ես դու, եւ դեւ գոյ 'ի {քեզ} " ( Յովհ., գլ. Ը., համ. 48)։ Տե

հաննու Գիւտայ կաթողիկոսի եղբօրորդւոյն, {քեզ} Տեառն 'ի Սեւկոյ դրախտին յարանց ոմանց,

յ դրախտին յարանց ոմանց, որք խոստանալով {քեզ} Տեառն կարասի խնդրէին զտեղիդ "։ Մի՞թ

ուսուցչապետը, եթէ այսպէս հասկանանք. " {Քեզ} -Տեառն յարանց ոմանց դրախտին Սեւկոյ ". մ

ը. " Օրհնա՛ծ, ինչ անհանգիստ մարդ ես. {քեզ} մի բան ասացին, այլեւս ձեռք չես վեր առն

ում 70 յուղարկաւորի համար։ Պարծա՛նք {քեզ}, Հայաստան, որ, թէեւ փոքր, այնուամեն

է այս է յաւիտենական կեանքը, որ ճանաչեն {քեզ} ճշմարիտ Աստուած եւ Քո ուղարկած Յիսուս Ք

ում էր մեր կուրծքի մէջ. չենք մոռանալու {քեզ} եւ ոչ քո ազնիւ եւ առաքինի ունակութիւնքը

տանուած միմեանց վշտին եւ ուրախութեանը։ {Քեզ} ողջո՛յն, սիրական, գնա՛ խաղաղութեամբ դ

բ դէպի խաղաղութիւնը։ Աստուծոյ հրեշտակը {քեզ} առաջնորդ. նա թո՛ղ հասուցանէ քեզ այն օթ

եշտակը քեզ առաջնորդ. նա թո՛ղ հասուցանէ {քեզ} այն օթեւանը, ուր եւ մեք կարճ միջոցում

րածութիւն, այլապէս շատ դժուար կը լինէր {քեզ}, սիրելի ընթերցող, հասկանալ: Ինչպէս ա

րանից: - Քանի՞-քանի անգամ ասացի ես {քեզ}, որ չեմ սիրում վերստին տաքացրած բաներ

կատակ չեմ սիրում. կը հրամայեմ շաղախել {քեզ} հողի հետ եւ աղիւս շինել Գեհենի հնոցները

գամ արքայազն Դմիտրիու փոխանակ քարոզելով {քեզ}: - Ճշմարիտ է, մռայլագոյն սատանայ

ոգով, - ո՞վ այդպէս անխղճաբար վիրաւորեց {քեզ}: - Դորա պատմութիւնը բաւական երկար

րը բժշկելու... - Արձակուրդ չկա՛յ {քեզ}, - աղաղակեց դեւերի զարհուրելի թագաւորը

արոզում ես ինձ մարդերի խելօքանալը՛, ես {քեզ} ցո՛յց կը տամ, անպիտան... նայի՛ր, շ

ութիւն կամ խռովութիւն, ապա թէ ո՛չ, ես {քեզ}... Quos ego.... ինչպէս ասում է

- Նստի՛ր, իմ պատուական Բուբանդուս, որ {քեզ} աւելի հեշտ ու յարմար լինի կարդալ:

.. - Շատ ժամանակ է, որ տեսած չէի {քեզ}: - Աւա՜ղ... տառապեցայ, եւ տառա

լ բան չկայ, քանի՛- քանի անգամ ասացի ես {քեզ}, թէ ականջ չունիմ լսելու այդ տեսակ խօսա

չ օրինակ են մի քանի հայ դպրոցականք, որ {քեզ} նման խելքերը կորուսած ընկել էին ձեւի քա

լքից հանել.... Ո՛չ, այդպէս չէ: Ես {քեզ} հրամայում եմ իմ ասածի նման գրել, պարզ

ղ կամ կարդացող. ես շատ լաւ ճանաչում եմ {քեզ}, քո սիրտը կը ճայթէ մի երես բան կարդալո

որանց լուցկիքի տեղ: Ես վաղուց կը փոխէի {քեզ}, բայց համադիւական ապաբաղդութեամբ արժան

հարց արեց դժոխքի թագաւորը, ինչպէ՞ս են {քեզ} յանձնած գործերը: - Շատ լաւ են, Ձ

քո արժանաւորութիւնը եւ արժանի վարձ տալ {քեզ}, - ասաց սատանան պայծառ երեսով: - Ասմո

արութիւնք): Իսկ դու, իմ զաւակ, {քեզ} եմ դառնում այժմ, իմ հարազատ զաւակ, որ

Գնա՛ դժոխք յաւիտեան, Ցնծա՛, {քեզ} փառք յաւիտեան, Կաց հաստատուն անխռ

Ցնծա՛, դժոխք, յաւիտեան, Ցնծա՛, {քեզ} փառք յաւիտեան, Կաց հաստատուն անխռ

Ցնծա՛, դժոխք, յաւիտեան, Ցնծա՛, {քեզ} փառք յաւիտեան, Կաց հաստատուն անխռ

Այս հաշուիցս տեսանում ես ահա, որ ես {քեզ} նման ականջի վերայ քնած չեմ. ինչեւիցէ թ

մասին, խորհուրդ կատարելու համար: {Քեզ} միշտ բարի կամեցող Յ. Շաքարեան "։

րկել... չէ, եղբայր, այդպէս չէ, ես {քեզ} մի նոր ցուցակ դարձեալ կը տամ... վա՜յ

դիկ պատուհասելու համար: Ասածիս ապացոյց {քեզ} ջրհեղեղը, ինչով ջնջեց Աստուած մարդկութ

, ինչո՞ւ փորասէր, արծաթասէր չես կոչում {քեզ}. ինչ է, ականջիդ լա՞ւ է եկել ազգասիրի

եթէ չէի կարդացել... ի՛նչ օր էին ձգել {քեզ} քո բարեկամքը. հաւատա՛, Շաքարեանց, դո

լ էիր ախոռից ներս վազելով, այնպէս, որ {քեզ} հանգստացնելուց յետոյ, ստիպուեցայ գնալ

ո՛ն Մարկոս, հոգի՛ս, դու գիտես, որ ես {քեզ} հոգուս պէս սիրում եմ եւ քեզանից երբեք մ

իմ, ուստի եւ անկասկած կարող եմ հաւատալ {քեզ} իմ գաղտնիքը, որովհետեւ ճակատագիրը այսպ

ւ այդ էր պատճառը, որ յօժարեցայ հաւատալ {քեզ} իմ գաղտնիքը․ լսի՛ր ուրեմն: - Մի քա

ենից... - Այսօր առաւօտ ուղարկեցի {քեզ} այն տոմսակը, որ ստացար. իսկ ինքս գնաց

որանից, նորա ո՛վ եւ ինչ լինելը: - {Քեզ} արդէն յայտնի է, որ ես շատ անգամ կատարե

, - իսկոյն պատրաստիր ինչ որ կը հրամայէ {քեզ}: - Երկու շիշ Եամայկայի լաւ Ռօմ, ե

ձայն եմ, եւ այդ պատճառով եւս խնդրել եմ {քեզ} իմ մօտ. արի՛ նստենք եւ կատարենք մեր գո

ա բուն գործը մի երեւելի բան չէ, ինչպէս {քեզ} եւս յայտնի է, եւ նա այնպիսի մարդ է, ո

յն գաղտնիքը, եթէ երդում տալով հաւատայի {քեզ}: - Երեք հարիւր տասն եւ ութն հայրապ

խնդրում ես ինձ, ուրեմն ես ցոյց կը տամ {քեզ} մի թուղթ, որի վերայ գրած է Մանթուխեանց

շատ շնորհակալ, եւ դորա փոխանակ կը տամ {քեզ} մի գրչագիր աղօթագիրք, որի զօրութեանը չ

, պ. Մանթուխեանց. այս ո՞ր քամին փչեց {քեզ} մեր մօտ, այս րոպէիս խօսում էինք քո մաս

ետեւ անտարակոյս պիտի նեղութիւն պատճառէի {քեզ}. խնդրեմ, հրամայեցէք նստեցէք, շատ ուր

ի մնալով: - Ինչպէս չէ, կպատասխանէ {քեզ}. եղբայր, նա քո ասած մարդերից չէ եւ ոչ

, տա՛ր ոսկերիչների մօտ, նոքա կը վկայէն {քեզ}, որ ստուգապէս ոսկի էր: - Ոսկի եղա

աքարեանց, եւ բացայայտ կերպով հասկացնել {քեզ} իմ տեսութիւնս, թէ ի՛նչ էր մի Հայի պարտ

ողը, այլ, դորա փոխանակ, Աստուած, ես {քեզ} ողորմիմ ասողը չէ՞ր, որ ծովի վերայ ոտքո

ցամաքի վերայ ման էր գալիս նա, ասաց թէ {քեզ} ոչինչ աւելի հարկաւոր չէ, երանի՜ թէ ես

արդիկ, որոնց մեռանելը այնքան ախորժ չէր {քեզ}, չնայելով, որ պիտի արդիւնաւորուէիր:

հաշիւների մէջ. միթէ՛ մեք չենք հաւատում {քեզ}: Մեր գալը մի օրէնք է, որ կատարում ենք

ր առ այդ բաներից, մեք լաւ ճանաչում ենք {քեզ}, Աստուած տայ, որ բոլոր երեսփոխանք այն

ող մեր որդիքը ինչ կամին առնեն: Ահա {քեզ}, պարոն, մի անշուք, բայց ճիշտ պատկեր

ք վերլուծում " Լոյս զուարթը ": Ահա {քեզ} մի ուսումնական խնդիր, որ արժէ tartarus

- Իմ ամսական ծառայութեան վարձը: - {Քեզ} ո՛վ է կարգել հինգ մանէթ թոշակ. քո պէս

դո՛ւրս, դո՛ւրս, անզգամ: Սպասի՛ր, ես {քեզ} այն օրը ձգեմ, որ օրական հացի կարօտ դառ

հացի կարօտ դառնաս, նզովեալ․ Հայ չե՞ս, {քեզ} մարդ ասողին ի՛նչ ասեմ: Սորան նայիր, ծ

ԿՈՄՍ ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ " - Առ {քեզ} խայտառակութիւն, - բացականչեց պարոնը, ձ

իւն էր դրել իմ վերայ հրապարակաւ յայտնել {քեզ} իմ շնորհակալութիւնը: Բայց մի մատենա

լսում եմ, կը հասկանամ եւ կը պատասխանեմ {քեզ}, եւ լաւ է, որ մեր խօսակցութիւնը ստանո

օսակցութեան թելը, կարճ ծանօթութիւն տամ {քեզ} Թիւթիւնճի-օղլուի, նորա տան եւ Շահումեա

՞ կարելի է ասել, թէ նա չքացաւ, ես տամ {քեզ} ի՞նչ բան կամիս եւ դու չքացուր, եթէ կտր

յց դու ինձ հարկադրեցիր, որ ապացուցանեմ {քեզ}, թէ, մահ չկայ աշխարհի երեսին: - Ի

է, անվախճան է եւ անմահ: Այդ, ինչ որ {քեզ} թւում է, թէ մի կղմինդր քայքայւում է,

ամար: - Այն նիւթը, ինչ որ տուել էր {քեզ} բնութիւնը մինչեւ քո զգայուն կեանքի վերջ

ւմ. կը պահանջէ այնքան, որքան տուել էր {քեզ}, եւ կը ստանայ այնքան, որքան պահանջելի

նքը: - Այդ զգացմունքը, որ դրդում է {քեզ} երկբայել բնութեան օրէնքի վերայ, միմիայ

համարձակուիլ անցնել այդ փոսը, որ միշտ {քեզ} հետ լինէի, եւ այսչափիցը եւս շնորհակալ

շնորհակալ եմ, որ դու արժան ես համարում {քեզ} մտանել իմ խաղաղ եւ հեզ բնակարանը: -

կարծած փոսը նա մի րոպէում կը լցնէ, եւ {քեզ} դժուար չէ լինելու այսուհետեւ ազատ ընթաց

յից, նորա կուրծքի սէգմենտը ցոյց կը տայ {քեզ} այն շատ անգամ թուխ գունով թաշկինակը, ո

.. Յոյս ունիմ քո վերայ, համբուրում եմ {քեզ}. մնաս բարեա՜ւ. Քո սիրական Մանո

րկնեց պառաւը, - Աստուած բարի դուռ բանայ {քեզ}: Մանուշակը նշանացի արեց աղքատին,

ն խօսքեր ասելով, մտաւ բակը: - Ահա՛ {քեզ} ողորմութիւն, - ասաց Մանուշակը, - եւ եթէ

այսինքն, խաբեբայութիւն չես առնում, ես {քեզ} աւելի կը տայի, եւ ոչ միայն ես, այլեւ

ի, եւ ոչ միայն ես, այլեւ ցոյց կը տայի {քեզ} մի տուն, ուր միշտ կարող էիր մտանել ողո

- ասաց Մանուշակը, - ա՛ռ այս տասն կոպեկը {քեզ} վարձ, տեսանո՞ւմ ես այս նամակը, - շարու

օրս... - Չէ՛, - ասաց պառաւը, - եւ {քեզ} եւս չեմ ճանաչում, միայն գիտեմ, որ բար

զրկուիս ժամուցիցդ որ առատութեամբ կը տայ {քեզ} պարոն Շահումեանցը: - Ոչ ոքի չեմ ցոյ

ւր խօսքը մայրը, - որ շուտով հարս առնենք {քեզ}, զաւա՛կս, ի հարկէ Աստուած բարի պսակի

եւ որ... - Այդ տեսակ խօսակցութիւն {քեզ} չի վայելում, Մանուշակ. վայ գլխիս, ո՞

ռնում մօր հետ: Այդ լաւ չէ՛, զաւա՛կս, {քեզ} ի՞նչ փոյթ մտածել, մեք ամենայն բան կը հ

մտի՛ր այս տունը եւ հարցրու ծառաներից, {քեզ} ցոյց կը տան նամակի տէրը: - Գիտէի, -

Ի՞նչ կողմից կամենում ես, որ պատասխանեմ {քեզ}, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - այսինքն..

րդը, նորա ինչ լինելը, նորա կազմուածքը {քեզ} պէտք չէ եւ հանդէս չունի մեր խօսակցութեա

, թէ ի՞նչ է մարդը ընդհանրապէս, ես եւս {քեզ} նոյնպէս պատասխանեցի: - Ես սկզբումը

է՞, - ասաց Շահումեանցը, - ես պատւում եմ {քեզ}. ո՛չ թէ իբրեւ տան տէր, այլ իբրեւ ինձա

վրդովուած էր քո հոգու խաղաղութիւնը: Ես {քեզ} խօսք տուել եմ եւ հաստատ եմ իմ խօսքիս.

ին, ես կը գամ ձեր պարտէզը եւ կը սպասեմ {քեզ}, մի վճռական խօսք լսելու համար: Որո

համար: Որովհետեւ մի քանի բան ունէի {քեզ} ասելու յառաջ, քան թէ ամուսնացած էինք,

տ այս մասին, եւ պսակել մեր փափագը: {Քեզ} միշտ սիրող ու սրտով պաշտող Գ. Շահո

ր խելագարութեան մէջ: - Ի՞նչ պատահեց {քեզ}, սիրական, - հարց արեց Շահումեանցը:

մ էր նորանց իւր ջերմ ձեռների մէջ: - {Քեզ} անպատճառ մի բան պատահել է, - շարունակեց

ցար, Շահումեանց, ես այստեղ սպասում էի {քեզ} ուղիղ 11 ժամին, յանկարծ մի սպիտակ բան

եւ փախչում էր, թէեւ նոյն ինքը թուել էր {քեզ} ահարկու կէս գիշերուայ լռութեան եւ խաւար

է, որ ես ուշանայի եւ սպասել հարկադրէի {քեզ}: Ներիր ի՛նձ. այդ, ինչպէս ասում եմ,

սեց Շահումեանցը, - ես մի քանի բան ունէի {քեզ} ասելու, որ չեմ կարող այժմ, պատճառ, ա

գալով: - Մի՞թէ քո խիղճը չէ տանջում {քեզ}, - պատասխանեց Մանուշակը, - այդպիսի սիր

իտե՛ս, որ իմ սիրտը դուրս է թռչում դէպի {քեզ}. գիտե՛ս, որ իմ հոգին ապրում է քո հոգո

բարոսական սովորութեանը: Ես նուիրում եմ {քեզ} իմ սիրտը, բայց դորայ փոխանակ պահանջում

սիրտը, ես ուխտ եմ դնում հաւատարիմ մնալ {քեզ} մինչեւ իմ մահը, եւ նոյն ուխտը պահանջու

ութիւնը, միայն ես չեմ կարող արդարացնել {քեզ} իմ աչքումը այն բանի մէջ, որ դու կասկած

: Ինչպէս դու, նոյնպէս եւ ես, տալիս եմ {քեզ} իմ սիրտը, այսուհետեւ նա իմը չէ, այլ ք

եւ այս օրից, դու կարող ես ազատ համարել {քեզ} Աղուանեանցի հետ ամուսնանալուց. ես շուտ

ղ թթու դնէ նորան, մեզ հարկաւոր չէ. ես {քեզ} ուրիշ աղջիկ կը գտտնեմ, Նախիջեւանը մեծ

առանց այս բանին եւս, կամենում էի ասել {քեզ}, որ ինքդ հրաժարուէիր այդ ամուսնութենից

սից մեռաւ. եթէ նա կենդանի լինէր, ինքը {քեզ} կը վկայէր, որ աչքի փոքր ինչ շիլ լինելը

եթէ խելքի արժանաւորութեանը նայելով պիտի {քեզ} հարս ընտրես, ուրեմն առանց կին կը մնաս

Աղուանեանցը, - ես բոլորովին համաձայն եմ {քեզ} ուրեմն խնամախօսութիւն բաց դրացու հետ,

չ ուրախութիւն պիտի առնեմ, առաջին գործս {քեզ} մի թաւշեայ վերայնոց... - Ո՞հ, եղ

չ թէ իմ հրամանովը պիտոյ է վարուէր, այլ {քեզ}, եւ գլխաւորը ինձ եւս պիտոյ է աշխատէր ի

իւն, այդ մատանու պատմութիւնը յայտնի չէ {քեզ}, բայց ես գիտեմ. հայրս ասել էր ինձ, բ

. պատճառ, երկու հատ էին նոքա. ինչպէս {քեզ} եւս յայտնի է, ամենեւին միմեանցից անզան

դէպի իւր աղջիկը... Ասա՜, ստիպում եմ {քեզ}, ասա՛ մանրամասն այդ մատանու պատմութիւն

կութիւնը, որքան կարող եմ, կը հաղորդեմ {քեզ} այդ խորհրդական մատանու պատմութիւնը, որ

ամայեմ թշնամիների գլխից աշտարակ շինել, {քեզ} այն շնորհը կ՚առնեմ, որ քո գլուխը կը դն

, որի հետ այսօր նշանուեցար. նա տալիս է {քեզ} այս գրաւական, որ դու նորանն էիր, իսկ

Սուդաղ - Մէք հարսանիքը եւ առանց {քեզ} կ՚առնենք, - ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - եւ

ո՞ր կրօնի խոստովանող ես դու, ես կ'ասեմ {քեզ}, թէ ո՛ր աստիճանի կամ ի՛նչ դրութեան մէջ

ո՛ր կրօնի խոստովանող ես դու, ես կ'ասեմ {քեզ}, թէ ո՛ր աստիճանի կամ ի՛նչ վիճակի մէջ է

ւասարել զկշիռ ճշմարտութեան։ Ափսո՛ս {քեզ}, Հայր Միքայէլ, զի 'ի ծերութեանդ հասակ

'ի կամիլ զդատ մեր մեծ, զոր ունէաք ընդ {քեզ}, եկիր յԱրեւելս եւ վճարեցեր զամենայն,

՞րդ լինիցի այս։ Ետու պատասխանի, " այդ {քեզ} անհասկանելի է " ( դեմիրտէն պիր լեպլեպի

եալ "։ ( Նեմանի). Ասեմ ցնա-ո՞չ ասացի {քեզ}, թէ զոր ոչն ախորժես, ծանր լսել եւ ոչ

ւ ուսեալ յումեմնէ Խաչատուրոյ ժպրհեցին՝ {քեզ} համապատիւ զնշդեհեալն յԱտրիդեան ալիս՝ դ

ոյն եւ եթէ եկեղեցւոյն ոչ լուիցէ, եղիցի {քեզ} իբրեւ զհեթանոս ": Երբեմնական կրօն

է որոնելու քո նախնի նուիրական աւանդը, {քեզ} տուած քո նախահարքից, սրբութեամբ սահման

ւղերով պիտի դաստիարակուին ": Ահա՛ {քեզ} զատիկ, ուրեմն նախախնամութիւնը արժանացո

տուր եւ առութեան ժամանակիդ պիտանի լինի {քեզ}: - Կրկին աջահամ... Անէ՜. որ մարդ դա

րիչ, արդարադատ յիշատակարան, այժմ դէպի {քեզ} եմ դառնում, եթէ ասելու էիր ինձ համար,

, "... Համա, խե՛ղճ տղայ, զուր ես {քեզ} տրորում, ինչ կարծես կարծի, էդ մի կարծ

րծես կարծի, էդ մի կարծի. աստուած դրան {քեզ} համար չի ստեղծել... ինչ գրուել ա էն

ւթեան հետ: " Բայց զի՞նչ արդէօք տարփանք {քեզ}, եւ Բիւրասպի Աժդահակայ փցուն եւ անճոռն

սն ամբաստանութէան առնես աշխատ... Զի՞նչ {քեզ} առ այսոքիկ կարօտութիւն, առասպելք սուտ

երակներում: Մեծ ճարտարապետը, որ {քեզ} ստեղծել է առանց քո օգնութեան կամ խորհրդ

" Հեթո՛ւմ ափեր, - ասում է ողորմելին, - {քեզ} արքայութիւն ըլնի, կտրե՞ս ոչ. ինչ ունի

որհակալ եմ, աղա՛... էն մի ոչխարն էլ {քեզ} բաշխեցի. թող ասեն ոչ, Սօսը իր օրումը

լակը ( արագիլ) կը մարսի... ": {Քեզ} որ տեսնում եմ, դու ոչ միայն օձի փուշ,

դուս ա գալի, ասում ես, թէ ա՜յ որդի, {քեզ} շոր կարեցի, որ ինձ ականջ անես, դու ջլ

ն էլ են շահւում: - Ես արմանում եմ {քեզ} վրայ, - խօսքի մէջ է մտնում Սօսի մեծ եղբ

շահմունք չունենայ, ընչի՞ կանի, նա էլ {քեզ} պէս մի մարդ: Բայց Վայկունը էլ առա

է կ՚երթամ մովրովին կը գանգատեմ, երբ որ {քեզ} կ՚ուզի նա, հետդ գեղիցը մի թուղթ կը բեր

նքն ա մեղաւոր ( !!), էն վախտը մովրովը {քեզ} բաց կը թողայ ինձ կը ծեծի ( !!!), յետո

նձ, օգո՛ւտ քաղէ ինձանից. կամ թէ չէ ես {քեզ} կը ստրկացնեմ եւ ոչինչ օգուտ չտալուց յետ

լուց յետոյ դեռ զրկանքներ էլ կը պատճառեմ {քեզ} ": Դպրոց պէ՞տք է, բնական գիտութիւնքը

ով նախընտիր են համարում երգել. " ափսոս {քեզ} հայոց խեղճիկ ժողովուրդ ", կամ " կռունկ

ր, - մատնաչափ դիր անիլ տուր, Ինձնից էլ {քեզ} ճար չի կայ - քաքուլդ վեր անիլ տուր: Ես

բարձր սար ա, - տակը զընջըլած քար ա. Ես {քեզ} թաքուն սիրեցի, բա՛ս ո՞վ արաւ աշկարայ,

տուած հոյակապ արձաններին։ Չէ՞ որ կասեն {քեզ}. " Պարո՛ն, մեզ կնիկ է հարկաւոր ներկայ

ում ենք, գտնել գո՛նէ մէկ մարդ, որ լսէ {քեզ} եւ, վերացական գեղեցկութեան սիրահարուել

ետալիօնները։ Բազար որ տանիս, շինականը {քեզ} ալիւր ու եղ կը տա՞յ, որ բերես քո զաւակ

են, ու Չելլինու հրաշալի գործերի համար {քեզ} հաց չեն տալիս, ո՛րը կարող է քո պէտքերի

առաժ էլ դէմ անէիր կայծակին, կարո՞ղ էիր {քեզ} ապահովել նորա հարուածից։ Բայց տե՛ս, բ

անութեան գործունէութիւնը եւ ապահովում է {քեզ} ու քո տունը։ Ի՛նչ է պատճառը, որ Մասիս

մ որպիսությունը: Ես անչափ շնորհակալ եմ {քեզանից} եւ մինչեւ ի մահ մոռանալու չեմ քո սերը ի

անալ տալ: Բացի սորանից, ես, մանավանդ {քեզանից} բան թաքցրած չեմ, իմ դրությունը որ ոչ ո

նամակ գրել, որպեսզի պայմանիս համաձայն {քեզանից} նամակ ստանալու իրավունք ունենայի: Ինչ

ինձ մոտ, կարելի է երեկոյան ժամը 10-ին {քեզանից} կստանամ ամսիս 27-ի նամակիս պատասխանն էլ

ունեմ նրա մասին խաբրիկ ստանալ, իհարկե {քեզանից}, մինչեւ երեքշաբթի, եթե ինքդ մոտ օրերս

րի) ինչո՞ւ դրանք գինու վերածվեցին: Ես {քեզանից} գինի չեմ ` խնդրել եւ զարմանում եմ, որ

դեն, հավանաբար, ստացել ես: Նույն օրը {քեզանից} մի նամակ էլ ստացա մոլորված Անանիայի նամ

կարելի է ոչնչացնել, իսկ եթե ոչ, բացի {քեզանից} անկասկած ոչ ոք պատասխանատու չի լինի: Դ

արող հանդիսանալ մեր հորը խնամելդ: Նրան {քեզանից} պակաս չեն խնամում, եւ ես, համենայն դե

ղա՛յ, եւ եթէ բարկացար, ո՛վ է վախենում {քեզանից}, ես դեռ երազս պիտի պատմեմ քեզ... Ինձ

այ: - Ի՞նչ ծիծաղելու բան կայ. ես {քեզանից} հարցանում եմ քո այդպիսի փոփոխութեան պատ

յն բանը հակառակ է։ Ես տեսանում եմ, որ {քեզանից} մարդ դարձողը չկայ, տեսանում եմ, որ քե

ից մարդ դարձողը չկայ, տեսանում եմ, որ {քեզանից} օգուտ չկայ ո՛չ Մօհամմեդին, ո՛չ Ալիուն

Կոմս Էմմանուէլը երբեւիցէ կարող էր սառիլ {քեզանից}, շատ սխալւում ես: - Ի՞նչ պատճառով

պէս է Բեդուտ-Կալէն: Վաղուց լուր չունէի {քեզանից}, վաղուց կամէի գրել քեզ, բայց ուր եւ ի

անքը յետ առնուս նոյն գնով, ինչ գնով ես {քեզանից} ստացել էի: Եթէ մի մանէթի բանը պիտոյ է

ոչ ոք մեղաւոր չէ, բացի քո հօրից, բացի {քեզանից}, բացի այն սխալ եւ վնասակար աւանդութենի

Ի՞նչ է մեղքը այժմեանների, Որ {քեզանից} զուրկ մընան։ Հնչի՛ր, Մուսա

յլ քո ծագելուց մինչեւ մտանելդ Աչքը {քեզանից} չէ հեռացնում նա, Որի կորուստքը ան

Ինձ այս քնար հոգեմաշ, Այո՛, գոհ չե՛մ {քեզանից}. Տրտնջում է եւ աշխարհ: Իբրեւ պատիժ ի

, որ ես մինչեւ մահս անմեկնելի կը մնայի {քեզանից}, բայց դժնդակ բախտը հալածում է ինձ ամեն

նդակ բախտը հալածում է ինձ ամեն տեղ: Ես {քեզանից} մարմնով միայն հեռանում եմ, հոգով միշտ

սերունդին, թէ ինչպէ՞ս չարագործ մարդիկը {քեզանից} միշտ նախատուել են եւ առաքինիքը պսակուել

Հռոմի ժողովուրդը բարերարութիւն գտանելով {քեզանից}, քո երախտիքը իւր հոգու մէջ կ՚անմահացնէ

սաւորներից մի աղքատ մարդ, եւ ո՛չ որպէս {քեզանից} օտար, կամ մի ուրիշի ծառայ. որովհետեւ

եաւ լինի քո գալը, ողջամբ եկիր. գոհ եմ {քեզանից}, որ մեր ցեղի թշնամիներից, որ սպանել է

սպէս է, որ այս մասին մի բարի յոյս չկայ {քեզանից}, ես ինքնին սկսեցի լինել այդ խնջոյքի հո

տես, որ ես քեզ հոգուս պէս սիրում եմ եւ {քեզանից} երբեք մի բան ծածկած չեմ, ուրեմն լսիր ե

դ ես, վեր ա՛ռ գետնիցը մի քար եւ տես թէ {քեզանից} ոչ շատ հեռի նստած ճնճղուկը, ագռաւը, կ

, որ ժամանակը շատ թանգ արժէ նորան: Ես {քեզանից} գաղտնիք չունիմ, - յաւելացրեց պ. Շաքար

նչ բան է նորա համար: - Ինչու համար {քեզանից} խնդրում էր կէս մանէթ ածուխ գնելու համար

նդ իրագործել, նա մի ջիլ մարդ է, գուցէ {քեզանից} շատ խմէ, - ասաց Մանթուխեանցր: - Ե

անի-քանի անգամ չնչին արծաթներ խնդրած եմ {քեզանից} ածուխ գնելու համար: Այժմ, որ Աստուած

ծ եմ իմ փափագին: Մնում է ինձ խնդրել {քեզանից} միմիայն ընդունել այս անկեղծ հոգու զգացմ

ռք Աստուծոյ, մի ուղիղ մտածութիւն լսեցի {քեզանից}, - ասաց Շահումեանցը, - ուրեմն այս հիման

իթէ՞ քո որդու մինը եթէ պահանջելու լինէր {քեզանից}, որ դու աւելի սիրէիր նորան, քան թէ մի

ուն կեանքի վերջը, նա պիտոյ է ետ ստանայ {քեզանից}, նա արդար է, եւ առանց տոկոսիքի է ստան

իսի մեծ փոս է փորել, որ ես շատ հեռի եմ {քեզանից} եւ չեմ կարող համարձակուիլ անցնել այդ փո

եկել էր, - շարունակեց կինը, - որ խնդրէ {քեզանից}, որ դու այս եօթն շաբաթի մէջ ամուսնացնե

այն... Անպատճառ կատու կը լինէր, որ {քեզանից} իսկ երկիւղ էր կրել եւ փախչում էր, թէեւ

չեն իմ ասելիքը: Ես կամէի վճռաբար լսել {քեզանից} քո յօժարութիւնը ինձ հետ ամուսնանալու,

իմ մահը, եւ նոյն ուխտը պահանջում եմ եւ {քեզանից}: Մի՛ վիրաւորուիր դու իմ այս խօսքերից,

ականապէս: - Այս րոպէիս պահանջում եմ {քեզանից} այդ խորհրդական մատանու պատմութիւնը, եթ

տմութիւնը. ահա այս պատճառով խնդրում եմ {քեզանից}, որ չընծայես այն իմ հարսին խունկ ծխելո

ն ջրի մէջ, որ իմ չարչարանքովը հեռացնեմ {քեզանից} Աստուծոյ բարկութիւնը "։ Իգնատիոսը

վ չի վեր գալի, համա ես իմ աղքատ տեղովս {քեզանից} շատ եմ խարջ տալի, կոռ քաշում, ձի տալի

րի. Երեկոյացեալ մեր օրը Թո՛ղ {քեզանով} սփոփուի "։ Ա՜խ, կատաղի դու

ւտ կը փոխեմ Պարնաս լեառը սրբազան, {Քեզանում} յաւէրժ բնակին մուսաները սիրական..

կարելի չէ խոսք հասկացունել: Ես կխնդրիմ {քեզի}, որ դուն տեղն եկած վախտն ասիս իրենց,

ծ է]. Սիրելի Խազարոս եղբայր, ով որ {քեզի} ասիլ է, թե Ներսեսն վերարկուով կքալեր,

է շուն շան որդին, երեսն պատովն, իշտե {քեզի} կարճ ժամկոցի պատասխանն: [Նամակի վե

ինքդ, ինձի՝ ձեզի մոռացող համարելով, {քեզի} միշտ սիրով ցույց կուտաս եւ կասես, որ ե

մեջ խոստացած չլինեի, թե դիմացի փոշտով {քեզի} ալ կգրիմ տեյի, հեչ գրելու ուժ չկար վրա

շեմ ասի, որ Մագիստրատ տված թուղթիս մեջ {քեզի} ալ եւ Մամայիս ալ գրիլ եմ, ասիլ եմ, որ

դուն ալ ան հորը զավակն իս, ինչ օրենք է {քեզի} զրկել: Պարոն Գրիգորը ինձի գրել էր մ

ն հինգ տողերը կարդա...: Ան թող ըլլայ {քեզի} պատասխան, եթէ ոչ այսուհետեւ քո արժէքդ

ի, Արշալուսոյ եթէ քաղցրիկ ` ցօղը {քեզի} փաղաքշեց, Միւս օրն ահա արեւի տակ

Լիւան լերանց գիշերուայ հողմը {Քեզի} այդպէս բողբոջեց: Սալեմի դժբ

ակ, յոյս մի՛ կապիլ ոչ ոքի. Ոչ ոք {քեզի} այս չի գալ, որ ոսկերքըդ սփոփուին...

ացայ Իմ նախորդից, նոյն թողնում եմ {քեզի} ահա՛. Բայց իմացի՛ր, դու անդրանի

ռիս ընտիր ժառանգ. Սուրբ թող լինի {քեզի} համար իմ այս կտակ. Իմ արեւը մայր

" Ոչինչ չունեմ, բայց միայն սէր {Քեզի} տալիս եմ հաւատով ": Այնտեղ շատ մա

անիում գիրս է պատասխան չունիմ տեյի. ես {քեզիմեն} մեկ հատ գիր առիլ էի, պատասխանը հատուկ

րավունքով. կգա ժամանակ եւ ոչ ոք չի խլի {քեզնից} քո իրավունքները: Ինչի՞ն վերագրել այ

ն քո նման գերդաստան: Իւր կարգով, նոցա {քեզնից} ստացած բաժինքը պիտի բաժնուին նոցա զաւակ

աս նրան... Ու թէ շոյուի գլուխը կոր... {Քեզնից} նոր կեանք ստանայ, Աբրահամեան քո վրանի

ք ենք միմեանց ` առաջին, Երկրորդ ` {քեզնից} ես շատ անգամ շահուեցայ: Մի

դուր որ գիտեն, թէ դու ինձանից լաւ ես. {քեզնից} խէր կը հանեն, համա ինձնից, ութ տարի չ

քանի՞, քանի՞ օրինակներ կան, որ ընչանք {քեզնից} մի օգուտ չեն ունեցել, բանըդ չեն շինել

եր գեղի ամէն բանն էլ լա՛ւ ա, ափսո՛ս որ {քեթխուդէքն} ու տանուտէրը մի քիչ շահասէր են. էս ի՞ն

ով հանդերձ, եւ սմ ենակալ տերը թող լինի {քեղ} պահապան: Անձնանվեր եղբորդ հարազատ բ

րոպական մասում՝ այսինքն՝ Բեբեկ, Օրթա-{Քեյ}, Բերա, Ղալաթիա, Խասքեյ, Էյուբ, Պալ

ր թագաւորը ընդունէր այս կոնդակը, եւ թէ {Քենելը} հետեւող էր Յանսէնի աղանդին։ Ֆրանսիացոց

ի թէ եւ չէ լինելու այսուհետեւ եւս։ {Քենելը} բանդ դրուեցաւ, նորա բոլոր կայքը գրուեց

ածելու համար, մի նոր հնար. դուրս եկաւ {Քենելի} գիրը ( Quesnel), որ գրուած էր Ֆրանսիա

լաւ մարդիկը, ինքը Բօսիւէ, բարեկամ էին {Քենելի} հետ։ Անկարելի էր համարձակաբար զինո

քողական փաստերից, չ'կամեցան դատապարտել {Քենելի} գրքի իւրաքանչիւր կանոնները առանձին-առան

, խօսքեր), որոնցով դատապարտւում էին {Քենելի} գրքի հարիւր մի կանոնքը՝ respective et

երը պահանջեցին, որ Պապը բացայայտէ, թէ {Քենելի} գրքի կանոններից որը հերետիկոսական է, ո

եղաւ միմիայն այն պատճառով, որ բռնել էր {Քենելի} կողմը։ Լուդովիկոսը մեռանելու ժամանակ մ

ոմանք մօրահաւ ասացին, դրել է թաղիքից ( {քեչայից} ) շինած վահանի նման բան, այլեւ, շրջապ

աշակերտեցաւ Ղազար առ ոտս Աղանայ, որ եւ {քեռի} գոլով Վահանայ Մամիկոնենի ընկալաւ զպատան

է եւ պատմում է մեզ, որ Աղանը, Վահանին {քեռի} լինելով, ընդունել է սիրով նորա խաղակից

տութեան եղեւ մեզ առիթ տէր Աղան քո տեառն {քեռի} էր " ( եր. 41)։ Երրորդ, որ ասում

. Բնագրում ասած է. " Տէր Աղան քո Տեառն {քեռի} էր " ( եր. 41)։ Եթէ քեռի խօսքը պարզա

ան քո Տեառն քեռի էր " ( եր. 41)։ Եթէ {քեռի} խօսքը պարզապէս մօրեղբայր հասկանանք, եւ

բանը դրականապէս։ Ուստի, եթէ հիմնուինք {քեռի} խօսքի վրայ, եւ պէտք է հիմնուել, ուրեմ

ուրիշ անուն, ապա, հիմնուելով Փարպեցու {քեռի} խօսքի վրայ, առանց երկարաբանութեան կ'ան

ում է իւր գործակատարը, այսինքն՝ տղայի {քեռին}, եւ ասում է, որ չհամարձակուի ուղարկել

ի երկու օր յետոյ գալիս է տղայի մօտ սորա {քեռին} ( այսինքն՝ Բէգզադէի գործակատարը) եւ,

ն, որպէս կտակակատար եղբայր հանգուցելոյ {քեռն}, այր բարեպաշտ եւ երկեղած, ըստ վկայութ

յորդեգրաց Մեծին Սահակայ եւ Մեսրոպայ եւ {քեռորդի} Մովսիսի Խորենացւոյ, ստացեալ զուuումն ե

տ տարիներով ծառայում էր՝ բերել տալ իւր {քեռորդին} Բէգզադէի խանութի մէջ ծառայելու համար:

զադէին հաճոյանալու համար ցոյց տուեց իւր {քեռորդուն} ՝ խլելով նորա ձեռքից Բէգզադէի տուած 5 մ

ն: 4-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս հանդերձ {քեռորդուոց} նամակներով, նոյն օրը պատասխանեցի եղբօր

երեկոյեան 10 ժամին նամակ ստացայ Աւետիք {քեռորդուցս}: 13-ին նամակ գրեցի եղբօրս ` 10-ից գրա

նում է խեղճ պատանին, թէ խաբուել էր իւր {քեռուց}: Լաց է լինում, ողբում է, բայց ի՛նչ ճ

վհետեւ ինչպէս ձեռ-քե-րը, այնպէս էլ ձեռ-{քեր} -րն երեք վանկից են բաղկանում, իսկ թէ բա

ուով է հնչում ձեռքերի նուն, ինչպէս ձեռ-{քեր} -ն են-ներ-կում, որով ձեռքերը խօսքը առան

հնչիւնը հաստատել չերեւնայ " ( Տես նորա {քերական}. 179 եր. )։ Ծուռ հնչում ասում է ա

արցմունքների պատասխանը իմ ուղղության եւ {քերականական} կանոնների վերաբերյալ: Դրական քերակա

թէ ինչ կամի ասել, որովհետեւ, նայելով {քերականական} կանոններին, ուրիշ խօսքերով միեւնոյն մի

սխալ եւ, վերջապէս, ուղղախօսութեան եւ {քերականական} սխալ: Լեզուն բաւական մօտ է միջին դարեր

նախդրի կրկնութիւնը, եւ միթէ ընդդէ՞մ է {քերականական} ուղիղ կանոններին հասկանալ, եթէ արք Սեւ

կարդալու 9 տարեկան հասակումս, հազիւ թէ {քերականը} աւարտել էի, հէգ սաղմոսը սկսել, վեր առ

կան։ Աւետիքեան Հ. Գաբրիէլեան ականաւոր {Քերականը} սորանից յիսուն տարի առաջ խոստովանել է ի

Հայը խօսել հին լեզուով, հին ոճով, հին {քերականութեամբ}, նոյն իրաւունքը, իր կարգով ունի եւ այ

այը խօսել նոր լեզուով, նոր ոճով եւ նոր {քերականութեամբ} ։ Մերժել այս իրաւունքը համազօր է պատմու

եւ զտիրացուս, գալ եւ ուսանել զարհեստ {քերականութեան}: Գրէ առաքեալն. " Ամենայն ոք, որ ընդ

ոփեստական քննութիւնը ռուսաց լեզուով Հայ {Քերականութեան} վերայ, որ Պ. Չերքեզեանցը հրատարակել է

թղթով եւ պատասխանեցի 4-ին: Ժողովրդական {քերականութեան} վերայ սկսեցի աշխատել ապրիլի 1-ից: 7-ի

ւնքներով, ե՛ւ բացառութիւններով աւանդելը {քերականութեան} գործն է եւ մեր ներկայ քննութեան մէջ տեղ

ջ բերէ Յովհան Երզնկացի ի մեկնութեան հին {քերականութեան}: Գրականութիւն լեզուիս, որչափ լոյս տան

ակից Մխիթար Անեցի, Արիստակէս՝ հեղինակ {քերականութեան} եւ համառօտ բառարանի հայկական լեզուի: Յ

հանդիսի հայկական դպրութեան մեկնութեամբ {քերականութեան}, եւ աստղաբաշխական գիտութեամբ, զորմէ գ

. երբ վարժապետը մեկնում էր նորան լատինի {քերականութեան} կանոնները, նորա երեւակայութիւնը պատկեր

ի հետ։ Փիլիսոփայական, համեմատական {քերականութեան} կանոնը եւս արդարացնում է մեր կարծիքը։

իացած։ Օրինակներով այդ ամենը ցոյց տալը {քերականութեան} գործն է, բայց մենք կամեցանք, որ այս ե

յիսուն տարի առաջ խոստովանել է իր ընտիր {քերականութեան} մէջ, նոր լեզուի սեփական ուղղագրութեան

Ասոնցմով կիմանաս պատճառը՝ որ ինչո՞ւ աս {քերականութեան} աշխարհաբարին) վեվով դրինք, անվան, պ

ԱՌԱՋԱԲԱՆ " Փորձ արդի աշխարհաբառ լեզուի {քերականութեան} " աշխատութեան ԱՌԱՋԻՆ ՀԱՏՈՒԱԾ ԱՍՒՈՒՄ Է Լ

րութիւն էր ի Սալլանթեան եւ ի Գաբրիէլեան {քերականութեանց}, աւելորդ ինչ էր խօսել եւ խուզարկել, զ

առեակ ասացեալ արուեստների մէջ, որք էին {քերականութիւն}, ճարտասանութիւն, տրամաբանութիւն, երա

լեզուի համար մի փոքր ի շատէ մարդավայել {քերականութիւն} ՝ քրքրելով Հայոց բոլոր դպրութիւնը եւ քն

խտաւորը ուսանում է երեխաների հետ միասին {քերականութիւն}, լարում է իւր զօրութիւնքը, որ ուսանի

էին նորան, վասնորոյ նոր ի նորոյ նստաւ {քերականութիւն} ուսանելու։ Մի անգամ նորա ընկերներից մի

այլ քսան երեսուն տարիներով, ոչ բարով, {քերականութիւն} են դաս տուել։ Պէտք չէ՞, որ մտածեն, թ

րներից եւ այնպիսիքը, որ իւրեանց լեզուի {քերականութիւնը} անգամ չգիտէին, որ ծնած էին միմիայն խաբ

նութեան մէջ չէր, այլ՝ սկզբունքի մէջ։ {Քերականութիւնը} միայն նշանակութեամբ չէ որոշում մասունք

րամասն քննութիւնը պէտք է պահանջել գալոց {քերականութիւնից} նոր լեզուի։ § 70. Բնագրում, Սեւու

ացառայական կանոնների աւանդութիւնքը պիտի {քերականութիւնից} եւ բառարանից պահանջել։  Մենք

դասութիւնը, որոնց մանրամասն քննութիւնը {քերականութիւնից} պիտի պահանջել, բայց մենք աւելի աչքի եր

համառօտ հրահանգներ, դատարկ ճառեր, չոր {քերականութիւններ}, զանազան ուսումնական եւ փիլիսոփայական

կերպարանափոխութենով։ Ինչի՞ եմ մոռանում {քերականութիւնները}, որ զանազանւում են մինը միւսից շատ անգ

ւնեն: Դրանից հետո գրել ( հենց այստեղ) {քերականության} փորձ, որպես ձեռնարկ ի պետս պատանիների

երաբերում է ինձ, ես առայժմ աշխատում եմ {քերականության} վրա, մի վերին աստիճանի ծանր գործ, բայ

, բայց հազիվ կազմի ներածության կեսը եւ {քերականության} քառորդը: Ծանոթագրություններ դեռ բնավ չ

ր է եւ տաղտկալի: Այն էլ պիտի ասել, որ {քերականության} վերլուծական մասը սկսած էլ չի եւ այն չի

տրության շարադրել նոր լեզվի համեմատական {քերականությունը} ՝ ըստ ինձ հայտնի տվյալների, զանազան վա

մ չկա քաղաքացիական լեզվի թեկուզ մոտավոր {քերականությունը}, ճշգրիտի մասին մտածելն անգամ դեռեւս ան

անգամ դեռեւս անկարելի է, քանի դեռ այդ {քերականությունը} ուսուցիչների եւ աշակերտների ձեռին չի լի

անական կանոնների վերաբերյալ: Դրական {քերականությունը} ես մեկուսացնում եմ այն պատճառով, որ ին

է խառնաշփոթություններից, այնքան լավ է {քերականությունը} եւ այնքան հեշտ է ուսումնասիրել այն: Դա

լուծական մասը, ներածությունը եւ դրական {քերականությունը}: Դե՛հ, բավական է այս մասին: Հավանորե

- 15 թերթ, որովհետեւ ես կամենում եմ, {քերականությունն} ազատել զանազան ավելորդաբանություններից

արկեցայ մտանել յայլ շոգենալ, որ զեզերբ {քերեալ} Միջերկրական ծովուն երթալոց էր ՚ի Մարսէյ

էր այր իւրաքանչիւր զխորհուրդ բանիս: {Քերեալ} զպատմութեամբ գրականութեան մերոյ հարեւան

ը լուսաւորուի, եւ ինքը այնուհետեւ սկսի {քերել} իւր վերայից այն թերութիւնքը որպէս դատապ

ոյն ձեր մարմնի, որ ոչինչ բան չէր կարող {քերել} հանել ձեր վերայից: Ամենայն ուսումն

ք է աշխատէր այն կեղտ անունը իւր վերայից {քերել}, եւ ոչ թէ մէկմէկու վերայ բարդել: Այս

ցեալսն ցայս վայը, ո՛չ աւելորդ համարիմք {քերել} հարեւանցի զպատմութեամբ գրականութեանս մե

ոց աւելի լուսաւոր ժամանակը պիտի աշխատէր {քերել} այդ բոլորը: Թէ մինչեւ ո՞ր ժամանակ պարա

) բնիկ է դարձել, հնար կա՞յ այդ բոլորը {քերել} հանել հինգ միլիոն ժողովրդի վրայից եւ նո

իրենց պաշտօնը կատարելուց յետոյ անհնար է {քերել} հանել ազգի վրայից։ Ուրիշ խօսքերով ասել

, չէր կարող բնական օրէնքի ազդեցութիւնքը {քերել} իր վրայից, չէր կարող չընդունել այն տիպ

վրայ, կարելի՞ է այս բոլորը ուրանալ եւ {քերել} հանել։ Ոչ ոք ուրախ չէ, ոչ մէկին սիրտը

լ զի գոհար մեծագնոյ Ոչ շողայ թարց {քերելոյ}, Է Ածէ՛ք առ քերօղն Անուանեա

ն վերին աստիճանի բարկացած գանչեց գլուխը {քերելով}. - Փող չկայ այժմ, դժուար ժամանա

ընչաք լիս, ցերեկն ընչաք իրիկուն մի մին {քերեղաններ} ձեռներին մատաղ են կիտում, իրանց աղքատ

րանին, հայկաբա՞ն իցէ, կամ որ չափաւն՝ {քերթո՞ղ}. " Եւ Սաւո՞ւղ ի մարգարէս ", որպէս ասե

ւի այն տաշողին թող, Որ կոչւում է հմուտ {քերթող}.............................

ւ բաբախում է սիրտը սիրավառ Գոհարը տաշող {քերթող} -վարպետի. Գովում է նա - քնարերգակ ` Վա

գոչէ, իմ հանգիստ ": Ժ. ՔԵՐՈՂՆ - {ՔԵՐԹՈՂ} Ցորեան՝ ատոք ի հասկին Մեզ

Է Ածէ՛ք առ քերօղն Անուանեալ {քերթող}:......................

ել եւս, Պետրոս եպիսկոպոսի նախորդը, որ {քերթող} է կոչւում։ Փարպեցին պարզապէս անուանում

ուխարացւոյ: Մովսէս Սիւնի եպիսկոպոս {քերթող} առ մեզ անուանեալ յաղագս յօրինելոյ զքերա

ում էր սովորել Քաջարանցն Արամ: Թողնենք {քերթողականի} վսեմ ճարտարութիւնը, որով շատ քչերն են

ն վերծանութեան յՕրթա-գիւղ։ Խորենացի {քերթողահայր}, Պատմ. Հայոց, Ամստերդամ, 1695-ին,

եւ Յովհան եւ Ղեւոնդ եւ Սահակ եւ Մովսէս {քերթողահայր} եւ եւ Մամբրէ վերծանող նորուն եղբայր, Ե

յլ եւ հին ժամանակներում։ Թող խօսէ ինքը՝ {Քերթողահայրը}. "Այլ ինձ թուի, որպէս այժմ եւ առ հինսն

... " այսպէս էր գրում մեր անզուգական {Քերթողահայրը}, Սահակ Բագրատունուն: Աւանդութեա

ն, զորոց զյատկութիւնս մանրամասն աւանդէ {Քերթողահայրն} Մովսէս: Յետ աստանօր այսպէս կարգելոյ

ահաւորեալ, ըստ որոյ՝ եթէ այլոցն միայն {քերթողաց} հսկայից խելամուտ կարասցուք լինել սիրալի

նգստութիւնն իմ անուշ ": Ժ. ՔԵՐՈՂԸ - {ՔԵՐԹՈՂԸ} Ցորենի ոսկի հասկը լիատոք Մեզ է ընծայո

ջահաւորուած, այլ միայն եթէ միւս հսկայ {քերթողների} սքանչելի գործերին կարողանանք խելահաս լի

ոչինչ չուսուցին, մանաւանդ մեծ եւ մանր {քերթուածներ}, նկարագրական, պատմական, բարոյական,

ամարեսցի եթէ եւ մեք առ հայկաբանս կամ առ {քերթօղս} զանձինս գրիցեմք. քաւ լիցի մեզ: Դուզնա

կօս, Զդրանդեօք յաւէրժհարսին {Քերի} հրեշտակին փաղղոս...: Կալեալ զառ

.......................... {Քերի} ակնն եւ թռչին Բեկորք մանունք ի գե

ս[ութիւնը] նշան[ակուած է] 16-ին: 11-ին {Քերոբի} գրքերը ուղարկեցի. 11-ին նամակ ստացայ ե

ուժ, Հանգստութիւնն իմ անուշ ": Ժ. {ՔԵՐՈՂԸ} - ՔԵՐԹՈՂԸ Ցորենի ոսկի հասկը լիատոք Մե

Այս է, գոչէ, իմ հանգիստ ": Ժ. {ՔԵՐՈՂՆ} - ՔԵՐԹՈՂ Ցորեան՝ ատոք ի հասկին

ձ պսակք Լուսանորոգք եթերին, {Քերովբէից} ի՞նչ բանակք, Յի՞նչ զորութիւնք եր

ունկ է բերում ստինքներից, Հոտոտո՜ւմ է {քերովբէն} մեր. Ծարաւըն իսկ կրծքի շաղի Մէկ ումպ

է բարձրանում. Մինչ գահոյքը աստղահուռ, {Քերովբէքով} շուրջպատուած, Կանգնում գահի հանդէպ, ո

 ԱՂՑՄԻՔ ԳՐՈԻԱԾՔ [ազգանունը {քերուած]} Գործ հանգուցեալ Միքայէլ Նալբանդեանցի

ն ստեանց պտկունք, Յայն հոտոտի մեր {քերուբ}. Ի շաղ կրծոց նորա պասուք՝ Ո

ր, Մինչ յԱթոռոցն ի սահման Ի {քերուբից} պարառեալ՝ Արարչին կալ յանդիման,

եալ բաներով, կա՛մ շատ եւ շատ հարեւանցի {քերուելով} ազգային խնդիրների մօտից: Այս չորս

նը, այս յանցանքների մօտից թեթեւութեամբ {քերուելով}, ինկվիզիցիօնական է համարում Պօղոսը դատ

նոցա գրականութեան պատմութեան մէջ։ Բայց {քերուելով} անցանել այս խնդրի մօտից անհրաժեշտ էր մե

լուսնի խոր ակօսով Յաւերժահարսի շեմքն է {քերում} Մեր հրեշտակն իր ֆալլոսով... Կրկնաղբ

չ շողայ թարց քերելոյ, Է Ածէ՛ք առ {քերօղն} Անուանեալ քերթող:......

միայն զճշմարտութիւնս, եւ ի բաց յանձնէ {քեցելոյ} զախտ անխորհուրդ հնասիրութեան, որով ի մ

յ հովանասցի ամենակալ բազուկդ Հօր: {Քեւ} բղխեցաւ յանապատին ջուրն ի վիմաց արաuտոյ

անապատին ջուրն ի վիմաց արաuտոյ, {Քեւ} պահեցաւ ի խորս ջուրց նոյն չարաբաստ ծառա

40 կրէյց --------------- 40 մինչեւ {Քեօլն} 36 грош վագ[անընթ. ] 1-10 թէյ եւ այլն,

: Նա մտաւ Դոմինիկեան կրօնաւորների կարգը {Քեօլն} քաղաքում եւ վերջապէս դարձաւ Րեգենսբուրգ

ր խեղդել նորան Դանուբի մէջ։ Իսկ Ֆաբերը {Քեօլն} քաղաքում ստացաւ մի նոր անդամ Պետրոս Կան

մենակ չուտէ, այլ իրեն եւ տանուտէրին ( {քեօխուայ} ) էլ հրաւիրէ: Ազնիւ երիտասարդը հասկանո

ն, - ասաց նա, - Առաքել․․․ պատմագիրը, {Քեօռ} -օղլուն եւ նորա աւազակ ընկերները անուանո

աբիայից Կոստանդնուպօլիս գալով միացել էր {Քեօռ} -Օղլուի հետ, երբ սա գնացել էր այնտեղ Տե

ւրդ ", կամ " կռունկ ուստի կուգասը " եւ {Քեօռօղլուի} " Այվազըն գիւմիշ բչաղը ": Քեարամի եւ Ա

յդպիսի մի մատենագրութիւն, որի մէջ այբը {քէ} է երեւում, իսկ քէն՝ այբ, շինովի եւ խ

", որպէս եւ դուք տեսեալ էք. խնդրեմ ի {քէն} յայտնել ինձ, կարելի՞ է զայն գիրք առաքե

ւթիւն, որի մէջ այբը քէ է երեւում, իսկ {քէն} ՝ այբ, շինովի եւ խարդախ մի մատենագրութ

որացեալ գլուխ գգուի... Ձգեալ ի {քէն} զնոր կեանս, Տաղաւարիդ Աբրահամեան

Որում թշուառ քով վիճակաւ զանխուլ ի {քէն} դու կարօտ։ Բաբէ՜, խաւար մտ

ը արդ գանչում է, Հանել իւր վրէժ, {քէն} ու ոխ: Մեր հայրենիք շղթանե

ց Սիրտ իմ ցաւօք գելանի, սակայն ի {քէն} անմոռաց: Յիս հաստատէայ սիրտ անվկ

'ի մանկտւոյն, եւ ոչ իբրեւ օտար զոք 'ի {քէն} եւ կամ ծառայ ուրուք "։ Երկրորդ, վերը

ցու այս խօսքը " եւ ոչ իբրեւ օտար զոք 'ի {քէն} ", յայտնի է, թէ ազգակից չէ կարող նշան

ք Մեր Նուրինի փայը տուէք, Ուտենք խմենք {քէֆ} անենք ": " Կնանիքը, - շարու

րինձ, կամ եղ, կամ ձու տալի, որ տանեն {քէֆ} անեն ": Վերեւը ասացինք, որ այս բ

աւ նորանից։ Խնդրեց Մուսայիդ {քընարը}, Խնդրեց Մուսայց պարը, Հիւր

րժի՛ր Մուսա՛, Արարատի Որդւոյ ձեռի {քընարը}, Քեզ կ՚օրհնէ միշտ անմոռաց Ար

Միայն ձեր մէջ դուք հնչեցէք Իմ {քընարը} եօթնաղեայ։ ՎԱԶՈՂ ՋՐԻՆ Ի

ձեռին Աշխատում է անհանգիս Իմ {քընարի} թելը կտրել. Ես փախչում եմ նոցանից

Որ բնակիմ Արարատ. Նորա որդիք իմ {քընարիս} Թշնամի են միշտ անհաշտ։

սրտին, Որ անտրտում, անվրդով {Քընի} խաղաղ հողի տակին Մահու յաւերժ խոր

իւր մահճում հանգիստ Երբ արշալուսոյ {քընով} նընջում է, Ուսանողն զգաստ թափելով

Առհասարակ մեր հոգին։ Ինչքան {քընքոյշ} էլ որ նայես, Բընութիւնը կ՚կատարէ

Հայր Աստուածը երբ բարկացած Նորան {քըշեց} շանթահար, Դու Պառնասի աստուածները

բարբառ, սուտ է ամենայն ջանք եւ զուր են {քըրտունք} իմաստնոց Հայոց առ ի լուսաւորութիւն ազգի

անի մէջ ոչ մի ատամ չկար: Երկայն եւ չոր {քթերը}, համարեայ թէ կցած էր կզակներին, ականջ

եղայ, մեղայ, - ձայն տուեցին նայիբները {քթերի} տակից: Ես կարծեցի, թէ ահա լարեցի

տիս - այո՛, տեսանեմ "... Յական {քթթել} նմա վակժոյժ լեալ՝ Բուռն հարկանեմ

նդարձակուիլը, այդ բաները լինում են մեր {քթի} տակ, բայց մեք կրօնական վէճերը քրքրելու

ել առողջ, պարզ, խելացի... - կրկնեց {քթի} տակին գրականութեան դեւը. - մռայլութիւն

արկոսը, մնալով միւս սենեկում, կամաց, {քթի} տակից, երգում էր մի մեղեդի: Պ. Շ

ից, որպէս հայ, տեղիք չունի գանգատելու {քթի} փոքրութեան վերայ), որի ծայրը բուի կտո

: - Հը՛մ, բաւական օգուտ, - կրկնեց {քթի} տակից պարոնը, - բայց ի՛նչ արժէ ինձ այդ

ակը եւ կանչեց աղքատին բակի մէջ, աղքատը {քթի} տակից օրհնութեան խօսքեր ասելով, մտաւ բ

անեց Շահումեանցը: Մանուշակը ժպտեցաւ {քթի} տակից, չգիտեմ հօր քաղաքավարութեան վերա

որ եւ փոքր ինչ յառաջ վազել էր թշերի եւ {քթի} մէջտեղում, պատճառ, խարոյկի լուսովը եր

շելով՝ երկարացնել, որ միաչափ լինի մօր {քթի} հետ, նոյնպէս եւ միւս բոլոր անդամները կ

թ փոխել. պատճառ, արտասուքը աչքերից եւ {քթից} թափուելով նամակի վերայ, ապականեցին նոր

նակը, - արջի նման, կանանց եւ աղջիկների {քթից} ահագին օղ անցնելը, - աղեկտուր լինելով տ

չքերով, թուխ եւ երկայն երեսով, արծուի {քթով} քառասուն եւ հինգ տարեկան կին էր, եւ,

ազերից, բարձրացրեց օդի մէջ, փչեց նորա {քթումը} եւ ասաց: - Գնա՛, անպիտան, դէպի գ

նքը չի հրամայիլ, անպես է նը, թող ասին {քի} տերտերին հրամայե, քահանա թող օրհնե տես

ի տեղեա՛կ մարդու հետ է խօսքս։ Այլ այն {քի՛չ} խօսքերից, որ Կորնթացոց առաջին թղթումն

ս վարդապետի ձեռքով, որ անուն էր ստացել {Քիթաբէութան} ( գիրք կուլ տուող): Մօտ իբր վաթսուն տ

դ է, բայց, համենայն դեպս, կոկորդդ ու {քիթդ} մրի նման չի ծածկում: Առայժմ ուրիշ

արցրեց կնոջից: - Ի՞նչ կայ. ի՞նչի է {քիթդ} կախած: - Ամբողջ օրը տուն չես եկել,

պիտոյ կարողանան մարդիկ մօտենալ՝ առանց {քիթերը} բռնելու գարշահոտութեան պատճառով. որի վ

է ինչ էր մեր ասելիքը, տեսնում ենք, որ {քիթերը} կախում են եւ երեսները թթուեցնում, բայց

տեղ էր եւ ձեր բարեկամ Պ. Բէգզադէն, որ {քիթը} բերանը թթուեցուցած, նստել էր ուրիշ շատ

իմ տունն են քանդել, - ասելով լցնում է {քիթը} թաբակով եւ, գլխին քարշելով գլխարկը, հ

նալիքը, սկսում է ջարդել ողորմելի տղայի {քիթը} բերանը՝ դժոխային խօսքեր դուրս ժայթքելո

ուխը քորելով եւ երբեմն մի պտղունց թաբակ {քիթը} լցնելով, ասում է, թէ գործակատարը ոչ թ

ստ վարդապետութիւնը սորվել եւ այնուհետեւ {քիթը} մինչեւ ի Կոկիսոն հայոց բարձրացնել, թէ

ցուեցան յանկարծ եւ շեմքի վերայ երեւեցաւ {քիթը} բերանը մրոտ մի մարդ: Նորա հին սերտուկը

, ժիպակեղէն բաղադրութենների շոգիներից, {քիթը} մեծ ( թէեւ իւրաքանչիւր ոք մեզանից, որպ

լով, որ նորածին, բայց կենդանի մանուկի {քիթը} աւելի երկայն է, քան թէ նորա մեռած մօր

աւելի երկայն է, քան թէ նորա մեռած մօր {քիթը}, մտածող լինի կտրել դանակով աւելորդ երկ

զի էլ չի զրկին. աս բանը պարոն Գրիգորին {քիթն} 'ի վեր չերթալուն գիտեմ, բայց նարա ասել

նը հինգ ոտնաչափ եւ երկու մետր, աքաղաղի {քիթով}, շան ճակատով, մեծ ականջով, կոտոշներո

վիճակագրութիւն, մաթեմատիկա, ֆիզիկա, {քիմիա}, ընդհանուր բնական պատմութիւն, գիւղակա

ր տեսիլքները հարինքի մէջ։ Նա Ֆիզիկա եւ {Քիմիա} ուսուցանելու ձեւերը դնում է այն բանի վե

տ, որ է աղբիւր կենդանութեան: Երրորդ՝ {քիմիաբար} լուծանելով օդը՝ հասկանալու համար, թէ

ւմ էր, թէ լինում է շատ արտաշնչութիւն՝ {քիմիաբար} լուծանելով այդ արտաշնչութիւնքը եւ քննել

կների քուրայի մէջ եւ այնտեղ հալվելով եւ {քիմիաբար} ( ֆիզիկաբար ո՛չ) միանալով պիտի դուրս գ

արտար հեղինակների քուրայի մէջ եւ այնտեղ {քիմիաբար} միանալով պիտի դուրս գան " ոչ որպէս թլպա

զէ ու խալկինի մը մէջ դնէ եւ ամենավարպէտ {քիմիագէտի} մը ձեռնտուութեամբ զտէ, թէ որ երիտասարդ

կան ենթադրությունն է), կապված է որեւէ {քիմիական} փոփոխության հետ հենց ապագա օրգանիզմի կա

ն անծանոթ մի մարդու, որը հենց մի գլուխ {քիմիական} ֆորմուլներով էր խոսում: Անանիան երեւի

դասավորություններից է կախված միեւնույն {քիմիական} բաղադրությունն ունեցող նյութերի տարբերո

ունք։ Այս շնչաւորների մեռած մարմինների {քիմիական} վերլուծութիւնը, այլեւ ճախինը ինքնըստին

ւանւում է De Alchymia այստեղ կարդում է {քիմիական} նիւթերի մանրամասնութիւնքը, որ յայտնի է

զերի, երեւի թէ, պատճառուած էր զանազան {քիմիական} շոգիների ազդեցութենից, որպիսի էին խլոռ

նական մօտաւորութիւն, այդտեղ չէ երեւում {քիմիական} միաւորութիւն, որ միաւորուածքը կորուսան

այտը ենթարկուելով այրողութեան, այսինքն {քիմիական} վերլուծութեան, բաժանւում է իւր բաղկացո

լաւ իմանալով ներկելի բանի եւ իւր ներկի {քիմիական} որակութիւնքը եւ նոցա փոխադարձ հակադրութ

տանման կերպով առաջ են բերուած, բաւական {քիմիական} մանրամասնութեամբ, մինչդեռ նոցայ ընդդէմ

րով ուղարկեց 1 ֆունտ թաբակ եւ օրգանական {քիմիայ} Մենդելեեւի. գրում է, թէ 10-ի նամակը չ

անորեն լույս կտեսնի Իլենկովի տեխնիկական {քիմիայի} երկրորդ հատորը, որի համար դու տոմս ուն

: Տեսաբանութեան մէջ մի ապակի է մտնում, {քիմիայի} մէջ մի տարր է աւելանում եւ ահա բովանդակ

, - ասաց Շահումեանցը, որ քաջ տեղեակ էր {քիմիայի}, - այլ նորա մէջ կան զանազան բաներ, զօր

, հետո Պետերբուրգ գնացի. 2 շաբաթ հետո {քիմիայից} քննություն ունեի, այժմ թեեւ ազատ չեմ,

, երկրաբանությամբ, հանքաբանությամբ եւ {քիմիայով}: Հիշյալ այս բոլոր գիտություններն անհրա

ն գիտությունների համար: Ափսո՛ս, որ {քիմիան} շատ բաներում դեռ կաղում է, թեեւ նա դրա

ավոր չափով դեռ չի կատարելագործված: Եթե {քիմիան} ու մանրադիտակը մի քանի քայլ եւս առաջ գն

էր մեռնել: Ափսոսալ միայն կարելի է, որ {քիմիան} եւ մանրադիտակը կանգ են առել արդեն այն ս

նչ Իսակովը խոստանում է ավարտել Իլենկովի {քիմիան}. ի՞նչ է, մի՞թե մինչեւ հիմա էլ լույս չ

է ծանօթ լինէին նորան Հանքաբանութիւնը եւ {Քիմիան}, այն ժամանակ, գուցէ առանց փորձի, անա

աշխարհի երեսին կատարուած ճիշտ բարոյական-{քիմիկական} փորձերին, հաւասարւում է ճախնային կամ գ

ռնայր մտօք յԵգիպտոս, եւ քաղցրանային ՚ի {քիմս} նորա սոխն եւ խստորն առաւել քան զմանանայ

լ, գերի գերել եւ այլն, թող պարարեսցին {քիմք} դոցա եւ նմանապիսեաց այդունակ կերակրովք

ս բժիշկներից մինը եւ խնդրել, որ տա ինձ {քինա} եւ այլն, եւ այլն. ընդունեցի, եւ այս

թիւնս լաւ է, քան թէ երէկ: 30-ին այսօր {քինա} սկսեցի ընդունել, եւ առողջութիւնս անհամ

քահանայութեան յաւիտենական. փոխանակ զի {քինախնդիր} եղեւ Աստուծոյ իւրում եւ քաւեաց վասն որդ

այլեւս ունեցածս Սուֆիայ անմաւոր աղախինն {քինչ} դատաստանաւ ամենայն տվել եւ թողլով վասն

լ Նալբանդեանց յ2 դեկտեմ. 1851 ամի. {Քիշինեւ} 11. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ

լբանդեանց յ9 դեկտեմ. 1851 ամի ի {Քիշինեւ} 1852 12. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱ

եմբերի 1852 ամի եւ յազգականին ՌՅԲ ի {Քիշինեւ} 1853 16. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՍԻՆՈԴԻՆ

աքէն Նախիջեւանայ եւ տարեալ յՕդեսսա եւ ի {Քիշինեւ}, սատարութեամբ երեւելի բժշկաց վտարեաց յ

բոյ Էջմիածնի, ի 24 մայիսի 1853 ամի, ի {Քիշինեւ}: ՝ Բնակութիւն ունիմ ի Քիշինեւ քաղա

, ի Քիշինեւ: ՝ Բնակութիւն ունիմ ի {Քիշինեւ} քաղաքի յերկրորդ բաժնի քաղաքին յանդիման

ւթիւն իմ, որ ո՛չ ներէ ինձ չուել աստի ի {Քիշինեւայ} յԷջմիածին, որոյ հեռաւորութիւն գտանի մե

նհոդոսդ առանց առաքման ի կոնսիստորիայն ի {Քիշնեւ} յաղագս դատաքննութեան, թէպէտ հարկ էր առ

թե հոսեն ելած ըլլանք, զերե միտք ունինք {Քիշնեւ} երթալու, հոն կուգա, արդխ դուք գիտեք:

աղեկն կառնում ես ու հոսեն կհանիմ կտանիմ {Քիշնեւ}, հոնեն փոշտով կխրկիմ, զերե հոս չյունք

ր: Ես հոսեն շատ լավն կառնում եւ կտանիմ {Քիշնեւ}, հոնեն կխրկիմ: Դուն խնդրեմ, գիրդ մի՛

արի 1849 ամի յՕդեսսայ Երբ որ սահի {Քիշնեւ} երթալու ըլլանք նե, ես ձեզի կիմացունում

յել Նալբանդեանց 9 յունուարի 1852 {Քիշնեւ} Շնորհաւոր եղիցի մուտ նորոգ տարւոյս ե

նդյան Ի 20 ապրիլի, 1852 ամի, ի {Քիշնեւ} 13ա. ԵՓՐԵՄԱՅ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԱԼԹՆԵԱՆՑԻՆ ՆՈ

աբիոյ հմր. 74, ի 4 մարտի 1852 ամի, ի {Քիշնեւ} Դիւանատունս ընկալեալ ի 2 ներկայ

լ Նալբանդեանց: ի 14 մայիսի 1852 {Քիշնեւ} Պերնէն արուն քա նէ պալխ նէ քսի, խաֆ

եմատում եմ Դոն Քիշոտի հետ, այն է՝ Դոն-{Քիշոտը} իր բոլոր թափառումների ժամանակ ( երկրորդ

baton-ի համար, որով հյուրասիրել է Դոն-{Քիշոտը} խեղճ եւ հավատարիմ Սանչոյին՝ հանուն Դու

այմանորեն: Հետեւյալ անգամ Ֆոշեն եւ Դոն {Քիշոտը} ետ կուղարկեմ: Հրեաների եւ Եգիպտոսի մաս

թարգմանությունը ( այդ բոլորի մասին Դոն-{Քիշոտը} լռում է): Եթե Անանիան Ուստիմովիչին

ռարանը որոշ տեսակետից համեմատում եմ Դոն {Քիշոտի} հետ, այն է՝ Դոն-Քիշոտը իր բոլոր թափառ

ն ": Յոյս ունինք, թէ եւ դպրութեան Դոն {Քիշօդները} կը դադարեն մի օր իւրեանց ասպետական քաջա

հարցանել՝ տաք է, մեկ երկու շաբաթ առաջ {քիչ} մը ցրտեց եւ բուք եկավ, այժմ տաք է, փա

րինավոր առողջության երես տեսած չեմ, որ {քիչ} մը կռատուսի ուժով բան տեսանեի: Քո գնալ

ուշադրությամբ, որպեսզի նրանք կարողանան {քիչ} թե շատ զբաղեցնել ինձ ու միաժամանակ համա

Անգլիայում հիշյալ սիստեմը զարգացել է մի {քիչ} վաղ, քան մայր ցամաքում - դա դեռ ոչինչ

ի էր ու հետեւելով առածին, թե՝ " լավից {քիչ} -քիչ ", վերադարձա բնակավայրս, որպեսզի

ու հետեւելով առածին, թե՝ " լավից քիչ-{քիչ} ", վերադարձա բնակավայրս, որպեսզի ավար

է ասեմ, որ նրանց մեջ ծանրակշիռ գրքերը {քիչ} են եւ գներն էլ չտեսնված թանկ են: Որեւէ

սկու " Весталки "-ն, ես դրանց մասին մի {քիչ} գիտեմ հռոմեական պատմությունից. թերեւս

. երեկ նույնպես զբոսնել եմ, բայց ավելի {քիչ}: Առողջությունս իմ - ոչինչ, բայց երեկվ

ունել իբրեւ արդեն կատարված փաստ: Ով որ {քիչ} թե շատ ուսումնասիրել է ներկա Անգլիան,

ու մտադրությանդ մասին՝ վերնագրից սիրտս {քիչ} էր մնում նվաղեր այն բանից հետո, երբ ես

ողի եւ նրա աջ ճյուղի անհաճելի խտտոցով, {քիչ} է կրկնվում, իսկ խորխելիս շնչառության օ

ի կապը դեռ պինդ է: Ժամանակն է արդեն մի {քիչ} հրաժարվել մետաֆիզիկայից՝ հօգուտ դրական

վտանգավոր են, որովհետեւ նրանց եկեղեցին {քիչ} բանով է տարբերվում հունական եկեղեցուց:

է ճշմարիտն ասել, որ խմբագրությունները {քիչ} չեն մեղավոր՝ իրենց նկատմամբ ժողովրդի ա

0-ամյա փորձիս շնորհիվ. բայց այդ բոլորը {քիչ} են: Ընդհանրապես մեզանում դեռ շատ սա

արոյական գործիքի աստիճանին, որպեսզի նա {քիչ} թե շատ բանիմաց գավառացուն մատչելի լինի

նսագործման, եւ դրա հետեւանքով, նրանով {քիչ} էին զբաղվում, իսկ անտիկ աշխարհում նա ս

նարավոր չէր մարդու պես նստել եւ աշխատել {քիչ} թե շատ կռացած. ստիպված էի շիփշիտակ նստ

չի գտիմ, միայն կանուխվանեն պեթեր չիմ, {քիչ} մը աղեկ ալ իմ, ասիմ նե, սուտ չէ, թեե

ս, կկանչեր, բայց այժմ սըքլիլ է, բանը {քիչ} մը աղեկ է, կասե: Աղեկը ի՛նչ է. ջե

դարապէս, եթէ ունէին, թէեւ սոքա էլ շատ {քիչ} են, կամ թէ երբէք չկան: Բայց լռութիւն

հ ընկերին անել եւ պտուտաւոր ճամբուն եթէ {քիչ} մը մօտենանք դատելու համար, մենք ալ պիտ

՞յ, որ Պօլիսի Մխիթարեան համախոհաց վրայ {քիչ} մը խօսինք ու ազգայնոց կամացը դէմ եւ մեր

Բայց, չնայելով այս բոլորի վերայ, {քիչ} մնաց, որ Անգլիան պատերազմ յայտնէ Հիւսի

որ Մեկէնտոշից ջոկ ուրիշ հեղինակները շատ {քիչ} ուշադրութիւն են դարձնում պատմութեան հոգ

ջ ամէն փոփոխութիւն, որ կարող էր շատ թէ {քիչ} սասանեցնել կամ աւելի փոքր, կանգնեցնել

նը թուլանում է։ Քանաքեռի եւ Երեւանի մէջ {քիչ} տարբերութիւն կայ, որպէս նաեւ՝ Երեւանի ե

) Վխտալ՝ кишѣть։  "Լալիս եմ" {քիչ} ենք լսել, սովորաբար լինիմ բայով է վարվո

աւանդ Աղուանեանց Մկրտչի նման մարդը, որ {քիչ} շատ վաճառական անունը վերան էր եւ Ղրիմ գ

, ուրախ էր այս խօսքերի բայց Շահումեանցը {քիչ} մնաց, որ պիտի բարկացնէր նորան մի բանով

կողմից տեսանելով այս անորոշ նայուածքը, {քիչ} մնաց որ համարէ, թէ Մանուշակը ընկած էր

նք տուած Մկրտչին տալ մեր Մանուշակը: {Քիչ} մնաց որ Մանուշակը դուրս վազէ ննջարանից

արմացաւ մատանու բռիլլիանտի վերայ, որ, {քիչ} -քիչ արժում էր երեք հարիւր մանէթ, բայց

ցաւ մատանու բռիլլիանտի վերայ, որ, քիչ-{քիչ} արժում էր երեք հարիւր մանէթ, բայց չգիտ

մի մատուռ՝ աղօթք կատարելու պատճառով։ {Քիչ} ժամանակից յետոյ զուարթ եւ ուրախ երեսով

ուր ժողովն էր ընտրում քաղաքական եւ միւս {քիչ} թէ շատ նշանաւոր ժողովների անդամներին:

ով գրված է գործի բնագիրը, ուր կամ խիստ {քիչ} խառնել է հեղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ

բառերը գնում են այդ հոլովումի տակ խիստ {քիչ} բացառութեամբ։ Պ. Պռօշեանցը գիտէ այ

իրար քամակից են գալիս։ Իսկ միավանկ կամ {քիչ} վանկով բառերում իսպառ պէտք է հեռանալ հի

լ տարբերվում են իրարից՝ թէ՛ շատ եւ թէ՛ {քիչ} ։ Լեզուի հարստութիւնը բառերով է, նոքա

է պատմութեան յայտնի ժամանակներում, երբ {քիչ} շատ ձեռք ու ոտք ունէր Հայաստանը, մենք

եւ Վարդիթերը " " Վէրք Հայաստանուցն " էլ {քիչ} ունի, թէեւ ունին բնականութիւն: " Ագապ

ապա ուրեմն այս նոր դարերը բնականաբար, {քիչ} շատ թուլացուցին միջին դարերի մեր ժողովո

ր Մասիսի կենարար շունչը ինձ հասնի ու մի {քիչ} զովացնէ: Անշուշտ, մի վտանգ, մի մոլոր

վ գրուած է գործի բնագիրը, ուր կամ խիստ {քիչ} խառնել է հեղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ

յը կատարել այս պարտականութիւնը, եւ այն {քիչ} թերթերի մէջ, հեշտ չէ, որովհետեւ բովան

, ափսո՛ս որ քեթխուդէքն ու տանուտէրը մի {քիչ} շահասէր են. էս ի՞նչ ա, հիմի խարջ են կ

նչպէս առաջ էլ ասացինք, ափսո՛ս, որ շատ {քիչ} հանդէս ունի " [Սօս եւ] Վարդիթերի " մէջ

ճեմելիքի վրայ ման եկողների համար աւելի {քիչ} կը լինին քան թէ այժմ: Տարապայման

այդ մասին թող որչափ կամին լինին շատ կամ {քիչ} հաւանական կարծիքներ, բայց մենք այս երե

ը տարի մնալով մի օտար ընկերութեան մէջ, {քիչ} շատ ընկնում է այդ օտար լեզուի, օտար ոգ

ղում ենք պատմութեան անյայտ խառնուրդները {քիչ} կամ շատ: Այսօր, այս տողերի գրողը, կա

ի ճապաղ է, քան թէ գրութիւնը, որ աւելի {քիչ} խօսքով իմացնում է նոյն գաղափարը։ Յայտն

գիտության մեջ չպետք է արհամարհել եւ շատ {քիչը}, մանավանդ, որ ես ուրիշ զբաղմունք չուն

ռապում է մահիճի մէջ, Թափում մահու {քիրտ} առատ։ Նորա աչքը խոժոռւում է

էն Թառանչք հեշտինք, եւ հոսէր {Քիրտն} ընդ կուրծս գետօրէն "... - Իսկ Ա

րտե՞ղ, քոմմայ իրանք են ուտում, քեասիբ {քիւսուբի} տունը քանդում, իրանցը շինում, ես գրող

արոնիոս Գրիգոր Աբրահամեան Փէշտմալճեան, {Քիւրքչի} խան Եղիազար Յովհաննիսեան, Հուջիխան Բե

ն. Ո՞վ է դորա հեղինակը - {{Բո՜քլ}, անմահ անգլիացին: Հանգչի՛ր

եշտ է աղաղային որեւէ բաղադրությամբ խառն {քլորակրի} հագեցած լուծույթի մի քանի վաննա ընդունե

, թե ինչպես վիեննացի մի հայ ( կալիումի {քլորը} եւս մոռացված չէ, KCI) Փարիզում եղած ժ

Մի մեծ սեւ կատու, անդադար մռմռալով, {քծնում} էր պառաւների ոտքերին եւ աչքը չէր հեռացն

", իսկոյն այս խօսքի վերայ կատուն, որ {քծնում} էր նոցա ոտքերին, երկրորդ անգամ մլաւեց

դիկ երջանիկ էին համբուրելով մի սեւագլխի {քղանց} կամ շատ անգամ զօշաքաղութեամբ եւ պոռնկու

արում համբուրել այս Սուրբ Հարց հանդերձի {քղանցը} ։ Հասարակաց կեանքը, քաղաքական կառա

ա իմ այդ քմահաճույքը չի մերժի, եթե այդ {քմահաճույք} է եւ ոչ թե ընկերների եւ ազգականների կար

կտայի՝ լիովին հավատացած, որ նա իմ այդ {քմահաճույքը} չի մերժի, եթե այդ քմահաճույք է եւ ոչ թ

ւրաքանչյուր գավառի ժողովրդի բերանում իր {քմահաճույքներն} ունի ( բայց ոչ իրավունքը): Բայց լեզվի

րջաւորելոյ զմեծագումար դրամոց գործն ըստ {քմաց} ի հաճոյս Խալիբեանի եւ առաքուր կոխելով զ

ն, որպէս պատմեն նամականիք, ինքնին ըստ {քմաց} յօրինեալ եւ ՚ի ստորագրութիւն ժողովրդոց

գահակալ Պետրոսի, պատուելի Չամչեանն ըստ {քմաց} նկարագրէ որպէս ինքն կամի, այլ ո՛չ որպէ

ք, թէ ծառայք անպիտանք եմք, զոր {{պարտեա՛քն} առնել արարաք " ( Ղուկ. գլ. ԺԷ, համ.

րում, որի թագաւորը չէ մի որպիսի եւ իցէ {քնաբեր} նանիկ, այլ այն արգասաւոր սկեպտիցիզմը,

սի ներս մտաւ սորա սենեակը: Պ. Մարկոսը {քնաթաթախ} բացեց աչքերը եւ երեսը շփելով հարց արեց

Փողոցից լսւում էր պահապանի ձայնը, որ {քնաթաթախ} կանչում էր երբեմն, մինը միւսին զարկելո

ախուղի մէջ եւ պահապանների երբեմն-երբեմն {քնաթաթախ} ձայնարկութիւնը ընդհատում էր փողոցի լռու

չ երկայնամիտ եղեք, մի՛ կարծեք, թե մեք {քնած} էինք. գիշեր ցերեկ աշխատում ենք ամեն բա

ը դէպի յառաջ պարզելով օդի մէջ, - այսօր {քնած} էի ճաշից յետոյ, բայց, երկիւղ կրելով,

անութիւնները, օրօրոցի երգի տեղ երգելով {քնած} ազգի ականջին, թանձրացնել նորա սարսափել

ն ամբոխմունքից յետոյ թուլացած լինելով, {քնած} է այդ միջոցին. Մանրիկօն տանում են գլխա

ւմ է նորից. Ադամն ոչինչ չգիտէ, Նա դեռ {քնած} է հանդարտ, Զի այդ ամենն հազիւ թէ Տեւու

ռը մեղմօրօր Հով էր անում հեշտօրէն Խաղաղ {քնած} նախահօր, Երբ որ հասաւ սերովբէն. Նա մօ

րծն մեր ուսանողը Սկսաւ, աւարտեց, {քնած} էր մեծատունն, Այդ պատճառով էլ ուս

, բողոքեց, երբ խլեցին հաց որբից: {Քնած} էր Ամիրան, աչք փակած եւ դիտող,

նք մինչեւ այն ժամանակ խաղաղ ափերի վերայ {քնած} էին, հողմի սարսափելի ձայներիցն արթնացա

ւմ ես ահա, որ ես քեզ նման ականջի վերայ {քնած} չեմ. ինչեւիցէ թէ մեղադրանք է, թէ խրատ

կերքը արբեցած ընկած դաշտերի վերայ, որը {քնած} եւ որը... իսկ ինքը տղամարդի պէս գինո

նը, ներս մտաւ Շաքարեանցի սենեակը, ուր {քնած} թողել էր իւր բարեկամը: Սա զարթեցաւ պ.

ալւում էր իւր անկողնի մէջ խռխռալով: Նա {քնած} ժամանակ եւս մտածում էր շահաստացութեան վ

տեսանել: Թիւթիւնճի-օղլուն ինը ժամին {քնած} էր արդէն, նորա տիկինը, նոյնպէս, զարթ

ց եւ անցանելով խոհարանից, ուր խոր քնով {քնած} էր աղախինը, կամաց բացեց դուռը եւ դուրս

ողի հետ, սպանել Խանը գիշերով, մինչ նա {քնած} էր անկողնի մէջ: Գիշերը կոխում է, ա

կամ, լաւ ասել, որպէս մի խթանով ծակեց {քնած} ազգերի կողքը. զարթեցան եւ նայեցան իւրե

պէիս ձեռքս հասաւ Մոսկուայում տպած " Նոր {քնար} Հայաստանի " անունով տետրակի չորրորդ համ

ծել էր իմ վերայ Պ. Յովհաննիսեանի " Նոր {Քնար} Հայաստանի " անունով չորրորդ տետրակը ( տ

ոնցից մինի գլխի վերայ աստղ եւ ձեռքում՝ {քնար}, ցոյց է տալիս բանաստեղծութեան ոգին, ի

զճակատ եւ հնչէ Եղբօրորդւոյն {Քնար}, ՚ւ աղաւնեակն զի՜ մնչէ... Եւ ի

Բեկորք փայլին ի յակինթ... Երգի ի {քնար} Ի վաղիւ գոհար: ԺԱ. ՅԻՇԵԱ՛ ԶԻՍ

ուսա, եռանդով հա՛ր Աստուածային քո {քնար}. Թո՛ղ մի խնդա մայրն Հայաստան,

օտի փոխանակ "... Հնչեց ահա {քնար} քաղցրախօս, Շարժեց երկինք ու գետին

այս օրերը: Լո՛ւռ կաց, դու {քնար}, այլ մի՛ հնչեր ինձ, Ապոլլոն, յե

Ներկայ օրերում այլ ի՛նչ սեւ {քնար}, Սուր է հարկաւոր կտրճի ձեռքին.

ԻՆ Դու Ապոլլոն, որ տուիր Ինձ այս {քնար} հոգեմաշ, Այո՛, գոհ չե՛մ քեզանից. Տրտ

Կեանքիս գարունն է անցել, Ինձ ուշացած է {քնար}. Օտար աշխարհ պանդխտիլ Ինձ մնում է մշտա

րը տաշող քերթող-վարպետի. Գովում է նա - {քնարերգակ} ` Վաղուան փայլուն գոհարը թանկ: ԺԱ.

. Ու գեղգեղո՜ւմ է, հնչում Եղբօրորդու {քնարը} ` Զերթ աղաւնեակն է մնչում... Եւ պարտէ

րիկ, շարժի՛ր անոյշ, Հա՜ր եօթնաղի {քնարը}, Հնչէ՛, ինչպէս հնչում էիր

ից Մի բան երգելու յատուկ հըրաման, Նորա {քնարը} միշտ մունջ է մնում, Ինքը անհոգի, անզօ

աջնորդել իմ մատերիս, Թող հնչէ իմ {քնարը}: Ինձի փչէ աստուածային

ւ սրտիս... Ապոլլոն տուեց ինձ իւր {քնարը}, Որպէս փարատիչ տրտում ցաւերիս:

րտում ցաւերիս: Աւա՜ղ. այդ {քնարը} իմ ձեռքում հնչեց, Նոյնպէս լալագին

իմ դատողութիւնը Պ. Յովհաննիսեանի՝ Նոր {Քնարի} եւ առ հասարակ ազգային երգ անունով աշուղ

ների վերայ, ընդհանրապէս, իսկ դոյն այդ {Քնարի} չորրորդ տետրակի եւ մանաւանդ նորա յառաջա

տի դուրս գամ դէպի հրապարակ, Առանց {քնարի}, անզարդ խօսքերով. Ես պիտի գոչեմ

ndu" Որում Խորէն հանապազ Լարակտուր եւ {քնարին} Վարդենեաց ոչինչ նիազ Գողտրիկ անդրաձայնո

du" Որում Խորեն հանապազ Լարակտուր եւ {քնարին} Վարդենեաց ոչինչ նիազ Գողտրիկ անդրաձայ

իշտ վայ տան։ - Անարժան է իմ {քնարին}, Դեռ Հայաստանն, լսի՛ր ինձ,

սա՛յ, յանգիր դու իմ վերայ, Լարէ {քնարիս} թելերը, Առաջնորդել իմ մատերիս,

, Կըտամ բաժին ամենքին. Միայն {քնարս} հնչեն նոքա Իւրեանց հոգուն առանձին

, Մուսայ ́, ինչպէս երգեմ, Հնչեմ {քնարս} որպէ՞ս. Ինձ ո՞վ կը տայ նոր զօրու

աղով շինած դէքոքտիս չափը յառաջ, քան թէ {քնել} էի, եւ ահա քունս տարաւ: Տեսանում եմ ե

իշտ այնպիսիքը՝ ցամաք հողի երեսին {Քնել} հանգիստ գլուխը դրած սիրուն կուuի ծունկե

, - Ապրել արեւու երեսին Կամ {քնել} խաղաղ քուն մահուան։ Hy, XOPОШO!

- Ձեր մռայլութիւն, շո՞ւտ կբարեհաճիք {քնել} այսպիսի նախաճաշիկ ուտելուց յետոյ:

յետոյ խեղդում է նորան, անզգուշութեամբ {քնելով} նորա վերայ մահճի մէջ: Ողբ, լաց, աղաղ

յ, վեր էր կենում եւ գնում իւր ննջարանը {քնելու}: - Մարդը մի այնպիսի էակ է, - սկսեց

ին Թիւթիւնճի-օղլուն վաղուց ահա գնացել է {քնելու}: Այս խօսակցութիւնից յետոյ խմեցին թէ

այս եմ մտածում, թէ հազարաւոր տարիներով {քնելուց} յետոյ ո՞րքան աշխատութիւն պիտի մեր Ազգին

նքով. Սարերի մէջ ահա յոգնած {Քնեց} զինուորը գիշերով, Թեկն տուեց նա պ

ն էր: Վէճը օրէօր ձգուելով երկարեցաւ եւ {քնեց} երկու տարի: Այս խառնակութեան ժամանակնե

գործական էր նորա աչքում: Պ․ Շաքարեանցը {քնեց}... Դեռեւս ամբոխուած էր նորա շնչառութ

Աստուծոյ, - ասաց պ. Մարկոսը, - գոնէ՛ {քնեց}: Արի մի գնամ դորա ախոռը․ ի՞նչ կայ այդտ

ետ: Խոր գիշերի մէջ, մինչ ամենայն մարդ {քնեց} ու չորս կողմը հանդարտեց, առայ թղթերիս

Մի երեկոյ երկար մտածութեններից յետոյ {քնեցայ}... Ի՜նչ տեսակ երազներ, ի՜նչ պատկերներ

ր եւ տեսակ տեսակ մտածողութեններից յետոյ {քնեցայ}: Ինձ թուեցաւ, թէ գտանւում եմ մի գ

ը բաւական տանելի էր, առաւօտեան 4 ժամին {քնեցայ} մինչեւ 11 ժամը: 17-ին այսօր ցերեկը մի-

18 գիշերը լաւ անցուցի, առաւօտեան 2-ին {քնեցայ} մինչեւ 9, բոլորովին հանգիստ. 10-11 մի

լոյս 19 գիշերը իսպառ հանգիստ էի, 12-ին {քնեցայ} մինչեւ 9, բայց գիշերը վրաս բացուել էր

Մանուշակը կէս երկիւղի եւ կէս յոյսի մէջ {քնեցաւ}, ամենակալ տիրոջը յանձնելով իւր անձը:

ի. 5 ժամը ( առաւօտեան) զարկել էր, որ {քնեցի}, այն էլ 7-ին զարթեցայ քորից եւ ցաւից:

ն եկայ, որով մի փոքր հանգիստ էի, 4-ին {քնեցի} հանգիստ մինչեւ 6: Տկարութիւնս թեթեւ էր

աժամեալ ", նոր լեզուի մէջ " գիշերս շատ {քնեցի} ", չեն նշանակում ես տեղ, ես օր, ես գ

աստղիկդ չէ փայլում, Դու յաւիտեան {քնեցիր}. Ա՛ռ ինձ քո մօտ, քո ծոց, քո գի

սիացոց մէջ) սովո՛ր են տալ երեխաներին՝ {քնեցնելու} համար, բայց՝ քաղցրութիւն խառնելով այդ

կ՚ուտէր. նորա պէս թէ կուշտ Ես էլ {քնէի} ՜ կ՚ուտէի անշուշտ։ Մեծատան հ

, որ միմիայն հագուիք, ուտէք, խմէք եւ {քնէք}, այլ պարտական էք մայրութիւն առնել եւ ձ

ան զօրութիւնքը եւ պատրաստւում էր մտանել {քնի} մէջ, տխրում է՝ մահու պատկերը կամ թէ մ

Հայոց լեզուն սկսանում էր ընկնել այն մեծ {քնի} մէջ, որ պիտի ընդհատուէր Սեբաստացի Մխիթ

ովբէն Կշռադատում եւ խօսում, Մինչ Ադամը {քնի} մէջ ` Ո՛չ զգում էր, ո՛չ լսում: Բ.

եւ ազգը համօրնէն ընկնում է մի մահանման {քնի} մէջ։ Հայոց ազգը, առանց աչք բանալու,

, մինչեւ ե՞րբ պիտոյ է մնաս այդ մահաբեր {քնի} մէջ, մինչեւ ե՞րբ պիտոյ է քո նախկին կեն

ր նիզակին պսպղուն. Զինուո՛ր, մի՛ {քնիլ} դու մութ ժամին, Մօտըդ չեչէն կայ

ութիւնը, չզարթեցնել նորան այդ մահանման {քնից}, որով քնում է նա հազար տարիներով։ Դոր

ղակեցի, որ իմ նոյն իսկ ձայնից զարթելով {քնից}, չէի կարող հաւատալ, թէ գտանւում եմ բա

ետոյ, որ կրել էր հեղինակը, զարթնում է {քնից} իւր մօր ձեռքով, ըստ որում՝ այդ բոլոր

: Նա նոր է զարթել Դարաւոր {քնից}, Հին փոշին նոր է Թափել վերայից

ի տակ ցից դրի... Ու զարթնելով իր խոր {քնից} ` Հրեշտակն զգում է սին պատրանք Sակը հ

Նա նոր է զարթել Դարաւոր {քնից}, Հին փոշին նոր է Թափել վեր

ուցէ, մինչեւ հայը կշտանայ իւր մահանման {քնից}, լուսինը անդնդասոյզ գնայ հորիզոնից ներ

դեռեւս նոր զարթնում էին մարդիկ իւրեանց {քնից}, որ մանաւանդ շատանում է եւ զօրանում է

բացեց աչքերը եւ երեսը շփելով հարց արեց {քնից} վեր կացած աղախնու ներս մտանելու պատճառը

. այն գաւազանի երկիւղը չէ՞ր, որ գիշերը {քնից} վեր կը թռչէի. " Խաչ, օգնես ինձ " ասել

լացից, եւ ահա նոյն րոպէին արթնացայ խոր {քնիցս}. մոմս յանգել էր, սառն քրտինքը ճակատից

մ, այլ ուսումնասիրում՝ վերլուծական եւ {քննադատական} տեսակետից: Դրանք ( այդ գրքերը) շատ բա

ւ կմեծանա, երբ նրա հասկացողությունը եւ {քննադատական} հայացքը կզարգանա - թո՛ղ այն ժամանակ նա

ր հայերեն լեզվով հրատարակված նոր գրքերի {քննադատական} վերլուծությունները, վերլուծությունները

փահաս որբերի աստիճանը: Միւս կողմից {քննադատելով} անգլիական սահմանադրութիւնքը, ինչպէս կա

յարգից " Հիւսիսափայլը " կրիտիքելուկ)՝ {քննադատելու} էին դուրս գալիս եւ աջ ու ձախ բրդում։ Մ

ների մեջ է ընկնում, որ նրա մոտ շատ բան {քննադատության} չի դիմանա: Ինչ էլ լինի, նրա խիղճը, հ

ր մի քանի կոպիտ սխալները, եթե բարեխիղճ {քննադատությունը} ցույց տա նրան այդ. նման դեպքում, իհար

լ՝ ոչ մի տեղ չեմ գրի, բացի, իհարկե, {քննադատությունից} եւ ինձ վրա եղած հարձակումների պատասխանն

այտնի է, որ գրուածքի հոգին, բոլորովին {քննականից} դուրս, պատկերացնում է մի կատաղի թշնամո

թղթի վրա կատարելու բան չէ. դա հարկ էր {քննարկել} մինչեւ ոսկորների ծուծը, որովհետեւ նյու

ն կից պատիվ ունեմ երկրորդ անգամ կոմիտեի {քննարկմանը} ներկայացնելու " Եժեն Սյուի ստեղծագործու

ե եւ գումարը պահելով յուր գանձարանում, {քննե} եւ վճռե ժառանգների իրավունքը եւ ըստ այն

ստորագրողը ՚ի նմա, ոչ եթէ տեսեալ են եւ {քննեալ} զհաշիւս Խալիբեանին կամ տեղեկացեալ իրաւա

ուց: Անդէն առ նմին բացան աչք մեր եւ {քննեալ} զօրինակս կտակաց տպագրելոց յԱզդասէր, յ

անդ, եւ ո՞վ ի լուսաւորեալ հայոց՝ որոյ {քննեալ} եւ մաղեալ իցէ զհինն դպրութիւն, ո՛չ տես

ս վայր իւրաքանչիւր ոք յընթերցողաց ճառիս {քննեալ} եւ ստուգեալ է, վասն որոյ աւելորդ էր ին

անայ ուղղել շեշտակի առ կառավարութիւնդ ի {քննել} առ ի զգրողն ածել ի յայտ եւ ո՛չ նորանոր

որ է մարդ ուղարկել այն պայմանով, որ նա {քննել}, հարցանե, տեղեկանա, իմանա, թե ի՛նչ

մի ոք յանդիմոց Սինօդին ի Նախիջեւան առ ի {քննել} զգործն ի նորոյ, գործակից ինքեան ունելո

Այս խնդիրը լուծանելու համար հարկաւոր է {քննել} այն պայմանքը, որոնց ազդեցութեան տակ պի

կամ այն տեղի օդը: Այդպէս կարելի չէ օդ {քննել} եւ այդպիսի անհիմն խօսքերը ոչինչ գին եւ

ի մէջ, որքան մինչեւ այժմ յաջողել է մեզ {քննել} նորա հոգեբանական կողմերը, շատ առատացած

որա հորիզոնից: Այս բանի պատճառները {քննել} եւ բերել Յիշատակարանիս մէջ՝ չունինք հա

ողանում զգաստանալ իւր ուշաթափ վիճակից, {քննել} իւր անձը, քննել իւր անցածը, իւր ներկա

իւր ուշաթափ վիճակից, քննել իւր անձը, {քննել} իւր անցածը, իւր ներկան եւ հոգալ ապագայ

ձնելով բանագէտ եւ ուսումնական մարդերի՝ {քննել} եւ համեմատել այդ ձեռագիրքը ուրիշ օրինակ

զարմանալի: Բայց, որ սովորել է խնդիրը {քննել}, քրքրելով նորա բոլոր ծնուցիչ պատճառքը

ր գործին եւ երբ ժամանակ չունի կամ չկամի {քննել} իւր գործը, իւր ընթացքի ուղղութիւնը, ա

ւէտ զպատուէր հեղինակին քրիստոնէութեան, {քննել} եւ ուսան էլ զգիրն, քան մեքենաբար եւ կո

տիչ, դու մեզ տուիր միտք ու բան, {Քննել}, տեսնել որչափ մեր խելքը կարող է մեզ տա

, թէ Կրօնական ժողովի գործը եւ պաշտօնը է {քննել} եւ դատել հոգեւորների այն գործերը միայն

թէ մեր Ազգի բոլոր որդիքը ձեռնհաս լինէին {քննել} իմաստասիրաբար, թէ ի՞նչ է Պապականութիւն

, թէ ի՞նչ է Պապականութիւնը առհասարակ, {քննել} նորա պատմութիւնը եւ նորանից կարողանալ դ

ր գիտենք, թէ ինչ աղբիւրից է... այլ եւ {քննել} եւ քննելուց յետոյ անաչառ հոգով դատել եւ

ը: Մնաց որ չէ կարելի ճշմարտութիւնը {քննել} եւ ճանաչել ինքնակայապէս, քանի որ մարդո

Դեկարտը մինչ գրում էր, թէ " ես սկսելով {քննել}, առաջին գործս այն արի, որ թափեցի վրայ

քաշել անցածի եւ ներկայի մէջ, տեսնել եւ {քննել} թէ ինչպէս մարդկային գիտութեան շրջանր աւ

աւելի ճիշտ եւ աւելի մանրամասն քրքրել եւ {քննել} է, եւ ընդունելով որպէս հիմնական սկզբու

: Ես նորան պատասխանեցի. թո՛ղ այդ բանը {քննել} մարդկութեան ապագայ սերունդը, եւ թո՛ղ դ

եմ Տիրոջիցդ, ամեն բանից առաջ այդ բանը {քննել}, եւ ճիշդ տեղեկանալով, կամ զարմացի՛ր ե

ը չհաւատայ, ուրեմն ինքներդ բարեհաճեցէք {քննել}: Աստարօտը, ասելով այս խօսքերը, դ

րջապէս սառեցաւ խառնուրդը եւ կարելի եղաւ {քննել} նորան... Ո՛վ, բաղդիս, գործողութիւն

անը, որ սաստիկ պատուիրում է ուշի ուշով {քննել} հաշիւները, որպէս թէ գողերի եւ աւազակնե

եանցը, - որ կարողութիւն ունի ճանաչել եւ {քննել} ինքը իւր անձը, ուրիշները եւ ամբողջ աշխ

խօսելով այստեղ Մխիթարի վերայ՝ անցանենք {քննել} նորա ընկերութիւնը, որ շատ յեղափոխութեն

նոյն այդ ընկերութիւնը. յանձն ենք առել {քննել} եւ նկարագրել այս ընկերութեան սկզբունքը

գրելու համար առաջին անհրաժեշտ պայմանն է {քննել} եւ ուսանել այն սկզբունքը կամ այն տարերք

նկերութիւնը։ Ուրեմն այստեղ մնում է մեզ {քննել} նախ եւ յառաջ " Մխիթարեանց սկզբունքը "։

որ մի բան չէին կարող այլապէս տեսանել եւ {քննել}, եթէ ո՛չ հայելի օրինակով, որ թէեւ հազ

այս։ Սորան պատասխանելու համար պիտոյ է {քննել} այդ կրօնի բուն սկզբունքը եւ ուղղութիւնը

, եւ տուեց ժողովրդի ձեռքը՝ պատուիրելով {քննել} նորան։ Այս երկնային եւ աստուածային

քով նայել լուսին եւ սորա միջնորդութեամբ {քննել} եւ գնահատել ամենայն բան, իւր անձը, իւ

ր ժողովուրդը իրաւունք չունի ընթեռնուլ, {քննել} եւ հասկանալ Սուրբ գիրքը եւ հարկադրուած

անուր պապականութեան։ Անցանենք այժմ {քննել} Մխիթարեանց բարոյականութեան երրորդ աղբիւ

ան գործունէութեան մասին։ Անցանենք այժմ {քննել} այս գործունէութեան շարժառիթքը։

նտեղեակ էր այլոց լեզուաց եւ չէր ձեռնհաս {քննել} եւ ճանաչել թէ ո՞րպիսի ահարկու կերպարանա

Ռուսաց, կարող եմ առանց իրիք նեղութեան {քննել} եւ քրքրել զպատմութիւն նորոգութեան լեզու

սկանայ ոք, զնոյն անկարանայ նա դատել եւ {քննել}, իսկ իմաստունքն Հայոց չհասկանան տակաւի

իւր մէջ մի ներգործականութիւն, չէ կարող {քննել}, ուստի եւ ո՛չ քրքրել, այլ միայն արժան

Մենք կարող ենք որեւիցէ գաւառական բարբառ {քննել}, սորվել, տեսնել նորա արժանաւորութիւնք

Մենք կարող ենք որեւիցէ գաւառական բարբառ {քննել}, սորուիլ, տեսնել նորա արժանաւորութիւն

բոլոր արժանաւորութեան հանդէսը կարելի էր {քննել} նորա կրօնից. պատճառ, որ որքան լուսաւո

կարելի էր։ Մեք որչափ կարողացել ենք {քննել} եւ ճանաչել, հասկացել ենք, որ մարդումս

ոպացիս միշտ երկրորդական իրք էին, մինչ [{քննելի} էր ճշմարտութիւն կարծեաց որոյ եւ իցէ առն

ա աթոռը, մարդն է նորա ե՛ւ քննողը, ե՛ւ {քննելին}: Բայց մարդը, յառաջ, քան թէ պիտի գոյա

մտացածին չհամարուէին: Ամէն բանից առաջ {քննելիքը} է ազգի կեանքը, որովհետեւ այդ կեանքն է

է [կորզել] յընկերութենէ ազգին զիրաւունս {քննելոյ} եւ ճանաչելոյ զքրտնաջան ճիգն հեղինակին ե

սումնականաբար կամ լավ եւս իմաստասիրաբար {քննելով} ՝ պարտավոր ենք տածել ու խնամել նոր բողբ

ի օրից: Տեսանում եք ահա՛, որ մոտից {քննելով}, խնդիրը ճյուղավորվում է: Ես վաղուց նա

լ խոսքերի պատճառով գրում եմ մի հոդված, {քննելով} մեր Աստվածաշունչի թերությունքը: Այս թե

ութիւնը թող օրհնէ Բարձրելու աջը: ՄԵՔ, {քննելով} ձեզանից ՄԵԶ ուղարկած ընդհանուր եւ յօժար

մութեանը պատկանում էր գտած քարը, այլ, {քննելով} նորա վերայի եւ աննշմարելի գծերը, մեկնո

եւ միջակ թիւը: Երկրորդ՝ ելեքտրաչափով {քննելով} օդի ելեքտրականութեան չափը կամ որպիսութի

կարճութիւն: Չորրորդ՝ քննւում է օդը՝ {քննելով} մի որոշած տեղի շրջակայքը եւ նոցա յատկու

իաբար լուծանելով այդ արտաշնչութիւնքը եւ {քննելով} նորա բաղկացական տարերքը: Մի մարդ,

այն վերոգրեալ բոլոր բաները եւս օրինաւոր {քննելով}, չէ կարող սահմանել օդի օգտակարութիւնը

ելով, որ, այժմեան եւրոպական լուսի տակ {քննելով}, ամենայն մարդ խոստովանում է զարմանալի

յտնել անարուեստ կոմպիլատորին, թէ մեք, {քննելով} եւ քրքրելով Հայոց պատմութեան թերթերը,

ր անձը ձգել է այժմ կրիտիկոսների կարգը՝ {քննելով} Գամառ-Քաթիպայի Եզովպոսի առակները: Այս

ւղի տեղ ընդունուիլ, բարեխիղճ կրիտիկոսը {քննելով} բացայայտ է կացուցանում եւ ցոյց է տալիս

րը։ Երանելի Մաշտոցը, անախտակիր ոգւով {քննելով} այս բաները, զղջացաւ իր գործի վերայ եւ ի

որը: Շաքարեանցը, սեղանաւորի աչքով {քննելով} մետալը, խոստովանեց նոյնպէս, թէ ոսկի է

ւնը, բայց դա մի արտաքին բան է, եւ խոր {քննելով} խնդիրը, կը տեսանենք, որ բանաստեղծութի

ւորութիւն։ Ասացինք, թէ ճիշդ լօգիկաբար {քննելով}, լուսաւորութիւնը հետեւանք է կրօնի։ Աս

հել ենք հետեւեալ գլխին, որ եւ յառաջուց {քննելով} եւ իմաստասիրելով այս գործունէութեան շար

ւն՝ քրքրելով Հայոց բոլոր դպրութիւնը եւ {քննելով}, թէ մեր մայրենի լեզուն, ինչ կերպարանք

գլխի մէջ գնահատել այդ գործունէութիւնը՝ {քննելով} յառաջուց նորա շարժառիթքը։ Մեք հանդ

երեսին որպէս մի անձնաւորութիւն։ Մեք, {քննելով} Մխիթարեանց մատենագրական գործունէութիւնը

խօսել ենք այս յօդուածի երկրորդ գլխում՝ {քննելով} Մխիթարեանց բարոյականութիւնը։ Այստե

ւ ամէն վայրկեան: Նա չէ հերետիկոսը, որ {քննելով} եւ ուսումնասիրելով բնութիւնը, ամէն վայ

ան կենդանութիւն հաղորդէր։ Մեք, այսքան {քննելով} այդ լեզուի ուղը եւ ծուծը, ոչինչ չգտանք

արում, կամ չէ կարելի, առանձին առանձին {քննելով}, գտնել մի մեծ տարբերութիւն, բայց գում

է Լինդմանին Տաճկաստանի Բրուսա քաղաքը՝ {քննելու} այնտեղի ջրերը, բայց ինչպէս պատմեց նա,

անձնասիրութենից: Առանց այս բաները {քննելու}, Նոր տարին նոյնպիսի օր է, ինչպէս Մեծ

ւ էր գրում փոխանակ կրիտիկայի եւ մի գործ {քննելու} տեղ, անդուռն բերանով հայհոյում էր այդ

է բռնութեան ծանրութիւնը եւ առանց արմատը {քննելու}, այսինքն, առանց իւր անձը քննելու, աս

մատը քննելու, այսինքն, առանց իւր անձը {քննելու}, ասպարէզ է դուրս գալիս այն չարչարող բռ

յս է յոյսը: Բայց մարդը այս բոլորը {քննելու} ժամանակ անշուշտ պիտի լեղի խառնէ իւր կեա

ւիլ մեր մէջ ներկայումս։ Մենք չենք ելած {քննելու} այն պատճառները, որից առաջանում են մեր

ցին, ինչպէս ագռաւը խրտուիլակից, առանց {քննելու} թէ այդ երեւոյթը ամենեւին անվնաս է, եթէ

, ոսկեգործութեան հնարները եւ եղանակները {քննելու} համար: Երբ հարկադրեցին Պրայսին փորձ կա

ւ երկար, ամբողջ տարու մանրամասն հաշիւը {քննելու} համար: Խելացի էր շատ մեր երեսփոխանը,

չունի, որ առանց նայելու, տեսանելու եւ {քննելու} պիտոյ է լինի, եւ այն այնպիսի ժամանակ,

, բարք ու վարքը, ուսումը եւ գիտութիւնը {քննելու} եւ հաստատապէս նկարագրելու համար առաջին

փոխանակ իրաւունք տալու օրինաւոր կերպով {քննելու} այս բոլորը, պահանջելով մի կոյր եւ ստրկ

ով կազմել՝ հաւատի վերաբերեալ խնդիրները {քննելու} եւ վճռելու համար։ Բացի դորանից, Ֆրանս

լինիլ: Բայց մենք այստեղ բառերի ծագումը {քննելու} համար չդադարեցանք. եթէ այդ մասին խօսել

ստան կատարել: Ինչո՞ւ փախչենք լուսի տակ {քննելուց} մեր ազգային գործերը, ինչո՞ւ սիրենք խաւ

մ է փաստերը եւ պատճառները գիտակցութեամբ {քննելուց}: Այո՛, մարդն է մեր կատարելութիւն

, թէ ինչ աղբիւրից է... այլ եւ քննել եւ {քննելուց} յետոյ անաչառ հոգով դատել եւ դատապարտել

ուսեանների կանոնադրութիւնքը տարի ու կէս {քննելուց} յետոյ վերջապէս առաջարկեց թագաւորին իւր

խօսեցանք: Իսկ երբ ամենայն սառնութեամբ {քննեն} իւրեանց բռնած ճանապարհը եւ այս քննութիւ

ապառաճին Կըկռիկեանի հետ է կռվում. " կը {քննեն}, կը քաշքշեն, կը կրկտեն ըստ զանազան խե

ւրին տասն պրոցենտ: Այժմ մի փոքր {քննենք} այս առաջարկությունքը, մտածենք, եւ դու

Արի՛ մի փոքր ֆիզիկապէս եւ բարոյապէս {քննենք} այս խնդիրը եւ տեսանենք, թէ կայի՞ն այնպ

հարկէ առանց կարդինալի գիտութեանը չէր: {Քննենք} ինչպէս սորա գործարան մտանելու պատճառը,

ութիւնք, բայց եթէ առողջ բանականութեամբ {քննենք}, այդ բոլորը հոգու փրկութեան պատճառ չէ

աչքի տակ առնունք մեր ազգի պատմութիւնը, {քննենք} նորա քաղաքական եւ հոգեբանական կողմերը:

իսկ կրօնների բնաւորութենների մէջ։ Բեր {քննենք} այստեղ համառօտաբար նոյն այդ յատկացուցիչ

եւ լուսաւորութեան։ Եթէ ճիշդ լօգիկաբար {քննենք}, եւ լուսաւորութիւնը հետեւանք է կրօնի,

ատակումը, թո՛ղ հասկանայ։ Բեր այժմ {քննենք} Մխիթարեանց բարոյականութեան երկրորդ աղբի

ՆԷՈՒԹԻՒՆԸ Այս գլխի մէջ պիտոյ է {քննենք} Մխիթարեանց լոկ մատենագրական գործունէութ

ակենք մեր հայեացքը Մխիթարեանց վերայ, կը {քննենք} նոցա գործունէութիւնը եւ սորա շարժառիթքը

ազգի յառաջադիմութեան, ապա ուրեմն պիտի {քննենք} եւ քրքրենք ազգի բարոյական տարրերը. նոր

ւի մասին մի քանի բան նկատելուց յետոյ կը {քննենք} ։ Նոյնպէս, հանդէս հանելով այստեղ այն թ

ատասխանը արդար էր եւ ճշմարիտ, բայց արի {քննենք} ։ թէ ի՞նչ է պատճառը, որ այդ պատուելի պ

նին իմ կտակակատարաց զգործսն առ իմ ստատն {քննեսցեն} եւ զամենայն իմ կտակիս ներհակ եւ իմ ստատ

սին վարի ի հասարակ կենցաղս, լուիցեն եւ {քննեսցեն} զայն, թէ որ Հայք եւ յորում տեղւոջ ի գո

տունքն Հայոց զԵւրոպիոյ լուսաւորութիւն, {քննեսցեն} զհոգի եւ զուղղութիւն հեղինակաց նոցա եւ

վախճանը: Վեհափառ կաթողիկոսը ընթերցաւ, {քննեց} եւ, գտանելով սխալական եւ հայոց եկեղեցո

րին. հանգի՜ստ յաւիտենական։ § 3. " {Քննեցէ՛ք} զգիրս. զի դուք համարի՛ք նոքօ՛ք ունել զ

, որ սորվելով Քրիստոսից, որ ասում է " {քննեցէք} գրքերը ", ) աստուածային բանի քննութեա

նիվ բարեկամք, թե հայ եւ թե ֆրանսիացի, {քննեցի} հիվանդանոցքը եւ ակադեմիան. մեր համալսա

կրի Արգանդի մէջ մուրճերով Եւ {քննեցին} մոլորակի Կեղեւը իւր տարերքով:

տէ տպագրեալ է, զայսքան ամս ընթերցան եւ {քննեցին} թշնամիք եւ ինչ ոչ գտին, ա՞յժմ գտանեն։

հրատարակուելուց յետոյ մեք բաւական միջոց {քննեցինք} այն տպաւորութիւնքը, որ այդ գրուածը արե

ազգը լուսաւորուի, նայի յետ եւ յառաջ, {քննէ} իւր անցածը, ներկայն եւ գուշակէ ապագայն

ց յետոյ պիտի ապրի, յառաջ, քան թէ պիտի {քննէ} եւ իմաստասիրէ իւր անձը, իւր կեանքը, ի

Ապագան ներկայի ժառանգն է, եւ եթէ մարդը {քննէ} ներկան, այն ժամանակ իսկոյն կը ճեղքուի

Թող պատմութիւնը, այն անաչառ դատաւորը, {քննէ} վատթարների գործերը եւ վրէժխնդիր լինի նո

եան Հնդկաստան եւ Չինաստան ուղարկեց, որ {քննէ} Յիսուսեանների յանցանքը եւ ջնջէ նոցա առա

ւղոսը այսպէս է ասում. " Զի եթէ զանձինս {քննէաք} ապա ոչ դատապարտէաք " ( Թուղթ Պաւղ. առ

ի լինել, որ դորան ուրիշները քրքրէին եւ {քննէին} ։ Այդ կարող է, վասն որոյ եւ մեր լեզուի

ննաբար, ֆիզիոլոգիկաբար եւ հոգեբանաբա՛ր {քննէինք} այստեղ իգական սեռի անհատների աճելութիւն

րից) եղած բոլոր կրակները կամ լոյսերը, {քննէինք} նորանց, համեմատէինք կանթեղի աւանդութեա

աuար, ի հարկէ եթէ առողջ բանականութեամբ {քննէր} այր իւրաքանչիւր զխորհուրդ բանիս: Քե

առաջացաւ: - Բայց կշռի արդարութեան {քննի՞չը}: - Քեզ ի՞նչ փոյթ: Եւ այն օր

մատեան ինչ առաջնորդող ՚ի կրօնի, պարտին {քննիլ} յատեն ի Սիւնհոդոսին Սրբոյ Էջմիածնի: Այ

լ զմտաւոր կենդանութիւն մանկտոյն. մեք ի {քննին} մտեալ ո՛չ մի անգամ, գտանեմք ի նոսա պատ

առ կաթողիկոսը: Ահաւասիկ մեր լինելոց {քննիչը}, ահաւասիկ պ. Այվազովսքին. ըստ մասին

ը ինչպէ՞ս էր ճանաչել ": - Ո՞վ է այդ {քննիչը}: ( Պ. Այվազովսքին պատասխանում է)-

ոլի եռանդը... Մեք բողոքում ենք այդպիսի {քննիչների} ընդդէմ, եւ խնդրում ենք, ուշադիր լինել

որ ամենայն ազգից կարգուած են ցենզօրք ( {քննիչք} ) եւ, ինչպէս պատմում են, մեր ազգից կա

րտութիւնք, որ համեմատաբար դրականք են, {քննիր} նոցայ որակութիւնքը եւ եթէ օգտակար եւ յա

կան անմտութենից: Տե՛ս ամբողջ աշխարհը, {քննիր} նոցա լեզուախօսութեան ձեւ ու ոճը եւ վերա

ն տակ։ Դարձուր, սիրելի՛ ընթերցող, քո {քննող} ու զննող աչքերը այդ ազգերի վերայ եւ պատ

մն հոգեւոր, ցվախճանական վերջաւորութիւն {քննողական} գործոյն իմոյ վարելոյ ի Սինօդին, առ այն

մ էին ամենայն տեղ, աճում էր առ հասարակ {քննողական} հոգին, եւ երեւում էին նոր նոր յայտնագո

, մարդն է նորա աթոռը, մարդն է նորա ե՛ւ {քննողը}, ե՛ւ քննելին: Բայց մարդը, յառաջ, քա

Եւ թէ ինչի՞ այս այսպէս էր լինում, թո՛ղ {քննողը} հասկանայ, եթէ կարող է. ապա թէ ո՛չ, թ

ին կարող են իրենց ներկայութիւնը յայտնել {քննողին} եւ այն Ժամանակ նոքա յայտնի են, իսկ երբ

վերոյ նայողների եւ միայն արտաքին կեղեւը {քննողների} համար. իսկ Անգլիոյ եւ Ֆրանսիոյ մէջ զար

ինքնակիզութեան, 1850 թ. յետոյ կատարած {քննողութեամբ}, այլեւ աւելուածի մէջ հանդէս է հանել մի

նը պիտի ձգէր մեզ ոչ միայն մետաֆիզիքական {քննողութեանց}, այլեւ մի քանի տնտեսական խնդիրների քնն

անց, այլեւ մի քանի տնտեսական խնդիրների {քննողութեանց} մէջ, որ մեր ներկայ խորհրդին բնաւ վերաբ

Այնտեղ յիշւում է Լիբիղի 1844-ի կատարած {քննողութիւնը} միայն անունով, մինչդեռ Լիբիղը իր նամակ

իսոփայական քննութիւններ, որոնցով ոչինչ {քննուած} ու ապացուցուած չէ. պատմութիւններ, որո

տասն եւ հինգերորդի օրերին, տարի ու կէս {քննուելով} Փարիզի պարլամենտի մէջ, դատապարտուեցան

՛ք եւ հետեւեալքը: " Երբ այս կերպով {քննուեցան} անհամաձայնութեան նշանաւոր խնդիրները, ե

իմ, եթէ գործդ այդ անկցի ընդ մանրակրկիտ {քննութեամբ} կամ Ձերոյին վեհագունութեան, կամ որում

ենայն գործ սկսանի ընդ ձեռն նոցա եւ նոցա {քննութեամբ} եւ դատողութեամբ մտանէ յատեանն ՚ի լուր ե

Այսոքիկ ամենայն պարզեսցին եւ մանրակրկիտ {քննութեամբ} մաղեսցին յատենի Կորտին, յետ տալոյ Ադմ

ած հնութիւնքը՝ օրինաւոր եւ ուսումնական {քննութեամբ}, կը հրատարակէր համօրէն ազգի գիտութեան

, եւ մտեալ ի վերծանութիւն՝ արկանել ընդ {քննութեամբ}: Ո՛չ յայն միտս զի վրէժխնդիր եղէց նմա,

փել), իրաւունք չունի, իւր անսխալական {քննութեամբ}, իւր հակառակորդը դատապարտել, մանաւանդ

ածը դրական ճշմարտութիւն է, նա ինքնակայ {քննութեամբ} դարձեալ կը գայ դէպի նաեւ անհնարին է որ

ազնուական աղայ Յարութիւն Խալիպովն սակս {քննութեան}, որպէս եւ նորին ազնուութիւնն պահանջեալ

այնի ընդ գրուանաւ, եւ ես ինքն ենթարկիմ {քննութեան} եւ դատողութեան առ այն իմով խնդրաւ ի 8 ն

ժամ իմոյ ուղղափառ եկեղեցւոյ ենթարկէ զիս {քննութեան} եւ դատաստանի եւ առաւել քան զայն ճանապար

որոյ արկանելոյ զայն ի ներքոյ մանրակրկիտ {քննութեան} եւ յարուցանելոյ զիրաւունս ազգի եւ եկեղե

դամք պնդեցին եթէ նախ քան զկարգելն նորոյ {քննութեան} ընդ ձեռն առանձին քննչաց արժան իցէ պահան

կ, քանզի տեսանել տեսանէին, թէ ի բանիլ {քննութեան} մերկանալոց են խարդաւանութիւնք պաշտպանել

ւարասցի իսկոյն վճռել եւ թողցէ զգործն ի {քննութեան}, մինչեւ պետութիւնն Անգլիոյ ստուգեսցէ ե

ինձանից, թէ կամենում էի երբեմն երբեմն {քննութեան} տակ ձգել դորա թերթերը, ասացին ինձ, թէ

ուշադրութիւն դարձուցանել, չկամիմ երբէք {քննութեան} տակ ձգել նորա թերթերը, որովհետեւ նա ցա

տ գործականութեան հանդէսը: Երկար ու ձիգ {քննութեան} արժանի խնդիր է այս, բայց, թողնելով այ

, որ արժանի լինէր եւ դիմանար եւրոպական {քննութեան} հրափորձութեանը: Զանց եմ առնում յիշել ա

բանը կ՚երեւի պարզ, եթէ օրինաւոր կերպով {քննութեան} տակ դրուի մեր Աստուածաշնչի թարգմանութիւ

աճութեամբ եւ հաւանութեամբ ընդունուած եւ {քննութեան} դիմացած, նոր գրուած պատմութիւնը Հայոց

ել, որ կիսաստուածների կարգը դասէին այդ {քննութեան} հեղինակը: Դոցա մէջ էր գտանուել եւ մեր

յ, բայց մեք ինչպէս կարողանանք կարգաւոր {քննութեան} տակ ձգել մի գործ, որ յառաջաբանից մինչե

ելով կէս մատնաչափ մի գրքից, մանաւանդ՝ {քննութեան} արժանի առաջին բանը համարելով հանդէս հան

ւմ է այսօր մի ազգային աւանդութիւն: Եթէ {քննութեան} տակ դնենք այն սովորութիւնը, անհնարին է

ռից եւ ոճոյ, այն ինչ մեծի եւ զգուշաւոր {քննութեան} եւ կրկտանաց պէտս ունին բանք զկրօնէ եւ զ

ն օրը պատասխանեցի: 20-ին տուի գրուածքս {քննութեան}: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 24-ին

վսքիի սպառնալիքը, Մասեաց Աղաւնու մէջ, {քննութեան} տակ ձգել Հիւսիսափայլը, սկզբից մինչեւ ն

նք կարգել են այժմ Պապական գործերի վերայ {քննութեան} Ատեան։ Այն մարդիկը, որ երբեմն ինկուիզ

ամ թէ ո՞րքան ազդեցութիւն ունէր նոյն իսկ {քննութեան} տակ ընկած առարկայի յառաջադիմութեան վերա

թիւնքը. յայտնի է, թէ կայ աղբիւր, կան {քննութեան} նիւթեր, որ պատուանդան եղան նորա համակա

մի գար: Օգոստ. 13: Գրանովսկին իր {քննութեան} մէջ Geschichte der Denk und Glaubensfre

ր բոլոր գործերին, որ արդէն վաղուց նորա {քննութեան} տակ մնացել էին հիւանդ, զանազան պատճառն

ոնի ընդդէմ: Նորա այսքան տարու խորամուխ {քննութեան} հետեւանքն է, որ այսօր ընթերցող աշխարհի

Ադամից են սկսում, այնուամենայնիւ առանց {քննութեան}, առանց դատաստանի փոխ են առնում իրենց ն

այ։ Թէեւ այո՛, մենք էլ երբեմն, առանց {քննութեան}, պ. Էմինին հետեւելով, այդ նզովքը վեր

ելը քերականութեան գործն է եւ մեր ներկայ {քննութեան} մէջ տեղ չունի. ապա թէ ոչ, մեր հատուածը

կարող էր հանդէս դուրս գալ այդ տաժանելի {քննութեան} պարտիքը հատուցանելու։ Այս խորհրդի վերա

. գործը յանձնուեցաւ վերջապէս բժիշկների {քննութեան} եւ վերահասութեան, որոնք վճռեցին, թէ հ

է կրօնը ընդհանրապէս, եւ առանց մանրմասն {քննութեան}, երեւում է նորանից, որ մարդը չէ կարող

նածին անասուններից իւր բանականութեամբ։ {Քննութեան} տակ ձգելով մարդը ֆիզիկական եւ հոգեբանակ

թեան հարիւրամեայ ժամանակաց եւ այն առանց {քննութեան} ։ Եկեղեցին Քրիստոսի բերս ոչ սաղարթի։ Բ

ից գանգատներ Յիսուսեանների վերայ։ Պապը {քննութեան} ժողովք նշանակեց մանաւանդ այնպիսի կարդին

վկայ ենք դնում այն բանին, թէ մտել ենք {քննութեան} մէջ առանց ծածուկ մտքերի, այլ պարզութեա

որ անբնական եւ շատ թոյլ նկարված անցքերը {քննութեան} դանակի տակ ձգել. այդ շատ երկար կը լինի

ով պիտի ասէր։ Եթէ ստոյգ ասենք, մեր {քննութեան} այն մասը, որ նուիրված էր թերութիւնների

" արուեստի կողմից կարող է դիմանալ խիստ {քննութեան}: Բնականութեան կողմից եւ հոգեբանական հա

ատուածը նոյնպէս շպար չունի, ինչպէս մեր {քննութեան} առարկան ` " Սոս եւ Վարդիթերը ":

նբնական եւ շատ թոյլ նկարագրուած անցքերը {քննութեան} դանակի տակ ձգել, այդ շատ երկար կը լինի

ում է հռչակաւոր Արագօն, իր ուսումնական {քննութեան} մէջ ` կայծակի մասին. ( Notice Scientif

մինչեւ այժմ չեն ձգել նորան ուսումնական {քննութեան} տակ. ստուգելու համար նախ, թէ Փարպի գն

նասիրաց ": Եթէ ստոյգը ասենք, մեր {քննութեան} այն մասը, որ նուիրուած էր թերութիւններ

նութեան, պրծաւ: Մենք չենք ուզում {քննութեան} տակ ձգել հեղինակի լեզուն եւ նորա շատ ձա

է, առանց թերեւս զանազան պատճառների խոր {քննութեան}, միմիայն իր վրայ եղուած տպաւորութեանը

քննեցէք գրքերը ", ) աստուածային բանի {քննութեանը} պարապեցան։ Մեծ շահ համարելով իրենց անձ

ութիւն, յաղագս ներկայանալոյ իմ՝ ի ժամ {քննութեանն}: Իմ տեառն աստուծոյ յաջողութեամբ հա

ւը եւ կեանք է տարածում: Ի՛նչ է այս {քննութեանց} արդիւնքը: Մովսիսի կրօնից աղբերանու

ոն Էմինայ քաղցր էր տեսանել զբանասիրական {քննութենէ} ( ոչ վասն ազգին առ հասարակ, այլ հայագի

եւ հերիք են եզրակացութիւնք արտադրեալք ի {քննութենէ} ի վկայութիւն ասացելոցս ի մէնջ: Այլ այս

աղճատաբանութիւնքը ստոր են ամենայն տեսակ {քննութենից} եւ Մեղուին եւ պ. Այվատեանին մեր շնորհա

ո սիրտը, շօշափելով քո հոգին, եւ, այս {քննութենից} յետոյ, յարմար գտանելով նորան իմ սրտին

ոյապէս գոյութեանը։ Բաց ի այս զգուշաւոր {քննութենից}, դեռեւս ամենայն շրջանկատութեամբ պիտոյ

ւնը հարկադրում են հրաժարուիլ այս եւ այն {քննութենից}, հնազանդուիլ եւ հպատակուիլ այն ձայնին

ը ստացւում են շատ մեծ՝ ե՛ւ ուսումնական {քննութեններով}, ե՛ւ համալսարանական եւ ակադեմիկական հա

խօսք բանալ եւ տխուր մտածութեններով կամ {քննութեններով} ձանձրացնել եւ այս պատուելիքը, որոնք առ

ալն տնօրինութիւն սակս բանալոյ զօրինաւոր {քննութիւն} ի վերայ Բարսեղ քահանային, թէ՝ այդոքիկ

ր կառավարութեան խնդրեցի բանալ զօրինաւոր {քննութիւն} ըստ այսր առարկայի վասն ի յայտ բերելոյ զ

պարտական էր իսկ եւ իսկ բանալ զկանոնաւոր {քննութիւն} ապա հատանել զվախճանական զվճիռ ի սրբագու

որ դու ինքդ տեսանես եւ գրես մի օրինաւոր {քննութիւն}: Աւելորդ է մի խօսք եւս ասել տպագր

ամբ խոստովանել, որ մի այսպիսի հիմնաւոր {քննութիւն} եւ հասկացողութիւն դժուար էր նորան առանց

տութիւնը ընդունել է նորան եւ, օրինաւոր {քննութիւն} առնելով, հատուցել է արժանի վարձը: Ո՞չ

սել դառնալու մերկ, բոկ: ՖԻԶԻԿԱՅԻ {ՔՆՆՈՒԹԻՒՆ} Նուեր Անանիա Սուլթանշահի Հաս

Հասաւ մեծ ուրախութիւն ` Ֆիզիկայի {քննութիւն}, Շուտով գնանք մենք ատեան,

աճանաչութիւն, գիտակցութիւն, հաշուատու {քննութիւն} մարդկային թէ՛ անցած եւ թէ՛ ներկայ կեանք

" Անգլիական վերանորոգութեան խնդրի վրայ {քննութիւն} " անունով, " Bill of reform ". [5] 14

միտքը գալիս է, կարելի է ասել. էլ ո՛չ {քննութիւն} եւ ո՛չ ապացոյց։ Մենք ոչ միայն չենք մեղ

լութիւն, կանայք չեն սիրում երկար բարակ {քննութիւն}: - Իմ ծառայողներից ոչ ոք քո չափ չէ

լինի մի խարդախութիւն. վատ չէր լինելու {քննութիւն} կարգել այդ մասին յետոյ: - Մռայլագ

մ էք դժոխքը, բայց անարժան էր, պիտոյ է {քննութիւն} բանալ: Այս միջոցին անիծեալների բազ

աշիւ տեսանելու, բայց ի՛նչ հաշիւ, ի՛նչ {քննութիւն}: Հանգուցեալը լաւ գիտէր իւր բանը: Հաշի

ին կը մնաս: Խելքի մասին հարկաւոր չէ {քննութիւն}, եւ ինչի՞դ է հարկաւոր կնոջ խելքը, մար

պահանջելու մեզանից մի անկողմնապահ սառն {քննութիւն} եւ արդարակշիռ հատուցումն։ Մխիթարը

եծվայելչութեամբ. նորա համար չկայ ոչինչ {քննութիւն}, ոչինչ դատաստան, նա հրամայում է միայն

չ անհարազատ գտանէր, դու զի ասես։ " Ոչ {քննութիւն} եւ ոչ հարցումն, այլ զինչ սրբազանն ասէ

ց նախապաշարեալ անձանց: Եկեսցուք այժմ ի {քննութիւն}, թէ միաբանութիւնն Վիեննայի, որ դուստր

սրի վերայ եւ տարածեց ժողովրդի մէջ։ Երբ {քննութիւն} բացուեցաւ այս բանի մասին, Րիկցի, ինքե

հիւսիսային Բեւեռից: Այս բանի մանրամասն {քննութիւնը}, յանձնուելով գիտնական բնագէտների, ստո

երքում է բոլորովին այս զրպարտութիւնը եւ {քննութիւնը} ստուգում է, որ այդ նամակը շինովի էր եւ

ին մեծապէս օգնել էր նաեւ այն սոփեստական {քննութիւնը} ռուսաց լեզուով Հայ Քերականութեան վերայ

մբ քննեն իւրեանց բռնած ճանապարհը եւ այս {քննութիւնը} յառաջ տանին մինչեւ գործի տարրական պարզո

թւում վաղուայ գալիքը, քան թէ այսօրուայ {քննութիւնը}, քանզի ապագան ծածկուած է վարագուրով,

նի վերայ էր գրել պ. էմինը իւր ռուսերէն {քննութիւնը}, որ պ. Այվազովսքին Մասեաց Աղաւնու մէջ

արանն էր, որի վերայ մեր գրած բազմիջեան {քննութիւնը} ընդհանուր հայոց վեհափառ կաթողիկոսը ընդո

կայ, թող պ. Այվազովսքին իւր սպառնացած {քննութիւնը} սկսանէ ( ո՛հ, ի՜նչ սարսափ մեր համար)

աջացած նորախօսութիւնն էլ եւ այս վերջինի {քննութիւնը} վաղուց ցոյց է տուել մեզ, թէ " Հիւսիսափ

էլ գովելի բան չէ։ Այս բաների մանրամասն {քննութիւնը} պէտք է պահանջել գալոց քերականութիւնից ն

ութեան սխալ լինի։  Այդ բարբառիս {քննութիւնը} տեղիս վերաբերութիւն չունի, բայց եւ այնպ

ւթիւնը ընդհատեց իմ տիրացուի բանասիրական {քննութիւնը} ․ լսւում էր. " Առաքեա՛ ի բարձանց

մէջ եւ շարունակեցին եկեղեցական գործերի {քննութիւնը}. այս կերպով ընդհանուր ժողովը գլուխ չ'ե

թոյլ կերպով կատարուեցաւ Րաւալեակի գործի {քննութիւնը} ։ Այսուամենայնիւ, հարցմունքի ժամանակ ց

ւթեանը նախադասութիւնը, որոնց մանրամասն {քննութիւնը} քերականութիւնից պիտի պահանջել, բայց մե

եթէ նոյնանշան են, բայց եւ այնպէս բարակ {քննութիւնը} բացում է նոցա տարբերութիւնը։ Այդ բառեր

ութեան խորհուրդը է " Սոս եւ Վարդիթերի " {քննութիւնը}: Մենք քանի ու քանի անգամ կարդացինք այս

ղմից երկիւղ չկայ, որովհետեւ մեր անաչառ {քննութիւնը} բնաւ երբեք չպիտի նսեմացնէ նորա արժէքի ե

եղծ ու արդարադատ, թէեւ խիստ եւ անկաշառ {քննութիւնը}, եթէ համբուրելի հեղինակին օգուտ չբերէ

նի էր մեզ, յիշեցինք թողնելով մանրամասն {քննութիւնը} ազգային պատմութեան, մեզանից առաւել հմո

էպէտ սորա վերայ շուտով բացուեցան մեծմեծ {քննութիւններ}, բայց սա լինելով մի ճարտարամիտ եւ բազմ

, զանազան ուսումնական եւ փիլիսոփայական {քննութիւններ}, որոնցով ոչինչ քննուած ու ապացուցուած

) Այս առարկայի առաւել մանրամասն {քննութիւնների} հանդէսը է աստուածաբանական գիտութենների

պիսի մանուկի հետ: Այսպիսի փորձական {քննութիւնք} հաւաստում են մեզ, թէ մարդու առաքինի կա

, Միխայէլիսի եւ Լիհտենբերգի ուսումնական {քննութիւնքը} զարմանալի պարզութեամբ բացում է տապանակի

ասին ստացա այսօր, ճաշից հետո: Նամակիդ {քննության} մեջ չմտնելով, առաջինը հարկ եմ համարում

վարպետ [կառեթագործ] եւ կառքը մանրամասն {քննության} ենթարկի, եւ ապա, որպեսզի նա հարկ եղած

Պատիվ ունեմ սրան կից հիշյալ կոմիտեի {քննությանը} ներկայացնելու իմ աշխատությունը հայերեն

ետերբուրգ գնացի. 2 շաբաթ հետո քիմիայից {քննություն} ունեի, այժմ թեեւ ազատ չեմ, բայց խղճմտ

եմ, որ գնում եմ Պետերբուրգ, կանդիդատի {քննություն} տալու, որպեսզի մի արժանավոր տեղ ծառայո

նում եմ Պետերբուրգ մնալ մի քանի ամիս ու {քննություն} տալ. իմ ամեն բանը այսպես պատերազմով պի

ուրիշ ճար չգտա, ասացի երթամ կանդիդատի {քննություն} տամ, գոնե մեկ տեղ կգտանեն, եւ կկարողա

Փարիզ մնալ եւ այնտեղ ուղղակի վարդապետի {քննություն} տալ. եթե այսքան դժվարությամբ եւ նեղութ

դեն հասած կլիներ: Շատ ուրախ եմ, որ նա {քննություն} է տալիս դոկտորի աստիճան ստանալու համար

մբ հետագայում իրոք կկարոդանար կանդիդատի {քննություն} բռնել: Ո՞րն է այժմ նրա ապագա հեռանկարը

որպեսզի ստիպի նրան աշխատել եւ կանդիդատի {քննություն} տալ ֆիզիկո-մաթեմատիկական ֆակուլտետի համ

տատ համոզված եմ, որ այդ գործի արդարացի {քննությունը} հսկայական օգուտ կբերի ո՛չ միայն նյութակ

անկանում եմ նրան հաջողություն ո՛չ միայն {քննությունների}, այլեւ գիտության ասպարեզում: Ի դեպ՝

րեն, այժմ զբաղված է համալսարան մտնելու {քննություններով}, հաջողություն եմ նրան ցանկանում եւ առո

ենականութիւն. նա կամի, որ ամենայն բան {քննուի}, ուսանուի եւ հոգու գիտակցութեամբ հիմնա

դէպի ճառիս երրորդ գլուխը, ուր պիտոյ է {քննուի} նոցա գործունէութիւնը Հայկական լեզուի մէ

ique! Բացառութիւնը չէ կարող իբրեւ օրէնք {քննուիլ}, ուրեմն եւ չէ կարող օրինակ դառնալ ընդհ

ջում, որ մի Տիեզերական ժողով լինի, եւ {քննուին} այնտեղ եկեղեցական գործերը։ Վերջապէս կո

սին ընդհանրապէս, որ մանրամասնաբար պիտի {քննուին} այն բոլոր խնդիրները, որ վերաբերութիւն

նթերցողք, մի հօրեղբայր ունիմ, որ միշտ {քննում} է իմ բոլոր առանձնական գրուածքս անգամ:

օգնական: - Ամենակալ Տէրը՝ Նա, որ {քննում} է մեր բոլորի գաղտնիքը, որի աչքը համարո

եանքի մէջ, նորան սիրելի չէ այս, նա չէ {քննում}, նա թողնում է եւ առօրեայ տեսածով ապրու

յսչափ, նա քրքրում է ընտանեկան կեանքը, {քննում} է նորա եւ ամենանուրբ կողմերը, եւ մերկա

ու ինձանից. Ուր եմ ծնած, ա՞յդ ես {քննում}. Այստեղ եկած եմ Թիֆլիզից:

թշնամի, որ եւ մի անաչառ դատաւորի նման {քննում} է մի գործի արժանաւորութիւն եւ պակասութի

այն բանի վերայ, թէ ի՞նչ է մարդը, եթէ {քննում} ենք նորա մարմնի կազմուածքը, փոքր ի շատ

կան հարուստ մարդիկ, այնտեղ խօսում են, {քննում} են եւ շատ անգամ աւելի առողջարար մտածում

ւթեան քաղաքական հանդիսում: Պատմութիւնը {քննում} է այդ անցքերի բնական եւ լոգիկական պատճա

յսպէս ահա՛ արդէն նուիրեալ Յիսուսեանները {քննում} էին եւ ճանաչում նոցա բնաւորութիւնը եւ ա

ենայն տարի հաւաքւում էին խորհրդականք եւ {քննում} էին տարեկան բոլոր գործերը. նոր օրէնքնե

րգործական էակ, մարդը, որ կամք ունի եւ {քննում} է կամ քրքրում է մի բան, իսկ մի կրաւորա

արգելն նորոյ քննութեան ընդ ձեռն առանձին {քննչաց} արժան իցէ պահանջել բացատրութիւնս յԱյվազ

առ ՚ի Ձէնջ: Յիմոյս կողմանէ, որ ինչ {քննչացն} թուեսցի կարօտ բացայայտութեան, պատրաստ

Երբ հեղինակը, լրացեալ իրաւունքներով, {քննչի} պաշտօնով գտանւում էր Աստրախան, Սերոբէն

: Օդի օգտակարութիւնը եւ վնասակարութիւնը {քննւում} է եւ սահմանւում է նախ եւ յառաջ, տարու

ւթեան ստիպանք եւ կարճութիւն: Չորրորդ՝ {քննւում} է օդը՝ քննելով մի որոշած տեղի շրջակայք

նք ասել, որ օրէնքի եւ իրաւունքի առաջեւ {քննւում} է եւ դատւում է նախ գործը եւ ապա գործողը

ների աստիճան առ աստիճան գործակցութենովը {քննւում} է պատկերի բոլոր մանրամասնութիւնքը, եւ վ

ն վարեալ ծամելիս... Զարթուցեալ ի {քնոյ} Հրեշտակն զգայ զպատրանս Ի տակա

[զարթուցեալ ի] բազմաժամանակեայ [իւրոյն {քնոյ]}, զհետ լինէր լուսաւորութեան եւ. [հոգի

եկի ջերմութենից թուլացած անկողին մտան՝ {քնով} զօրացնելու համար իւրեանց ոյժը, ես մտայ

պիտոյ է վերանորոգել։ Նա թմրել է մի խոր {քնով}, նորան պիտոյ է զարթեցնել։ Բայց այս եր

Աշխատասէրը. Արեւծագին քաղցր {քնով} Քնում է ծոյլը: Կը գան վարդա

խաղաղ հողի տակին Մահու յաւերժ խոր {քնով} ։ Նորա ընտանին եւ իւր կեանքում

կ դրած կը լինինք հողի տակին յաւիտենական {քնով} հանգստացած։  Քաղցր պարտականութի

արանից եւ անցանելով խոհարանից, ուր խոր {քնով} քնած էր աղախինը, կամաց բացեց դուռը եւ

մի չինարի շուաքում գինու փրփուրը, {Քնուկ} վրացու նկարէն վարդիկի վերայ թափելը.

ով ցածր է, քան թէ նա, ով գիշերները չի {քնում}, որպեսզի ներկա գտնվի ժողովներին, եւ ն

էր անցել Տասն եւ հինգի միւս կողմը, Չէի {քնում} գիշերներ... Ես ապրել լաւ գիտէի.

արթեցնել նորան այդ մահանման քնից, որով {քնում} է նա հազար տարիներով։ Դորա հակառակ, ս

ասաց Կազբէգ սար, - Նենգժոտ ցեղ անդ {քնում} է խոր արդէն ինն դար. Տե՛ս մի չին

Այստեղ ինչ որ աչք կը տեսնէ, ողջն էլ {քնում} է, Զառամ Արեւելքի գործ չէ, որ ին

ասէրը. Արեւծագին քաղցր քնով {Քնում} է ծոյլը: Կը գան վարդապէտք Մ

Նորա ձեռքում խաղալիկ... Այժմ փողոցում {քնում} է նա Խոնաւ պատերի տակին. " Ողորմութիւն

Տասն եւ հինգի միւս կողմը, Չէի {քնում} գիշերներ... Ես ապրել լաւ

նորա մանուկներն եւս շատ անգամ քաղցած են {քնում} ). նորա երեսից ո՛չ մի մարդ կարող չէ հի

քան եւս տգէտ լինել, - թէ դեւերը ցերեկը {քնում} են, եւ զարթնում են արեւը մայր մտնելու

ը երեսը խաչ հանելով, մտանում է տուն եւ {քնում} է: Առաւօտուն հանդերձ հագնելու ժամանակ

մէջ։ Հայոց ազգը, առանց աչք բանալու, {քնում} է միալար չորս հարիւր տարի՝ մինչեւ տասն

վիրաւորուած մարդերի մօտ, ուր եւ գիշերը {քնում} էր, խմում էր այն ջուրը, որով հիւանդը

աճախ Օր անց կացնում առաւել, Ուրիշի հետ {քնքշութեամբ}: Ես ապրել լաւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ

կանացի սիրտ է, որ կարողացել է այդպիսի {քնքշութեամբ} խնամարկել իւր թշնամու որդին, - ասում ե

նգամ տեսանում եմ ես մի մարդ, որ այդպէս {քնքշութեամբ} խօսում էր իմ հետ: Մինչեւ այժմ, բացի բ

Օր անցկացնում առաւել, Ուրիշի հետ {քնքշութեամբ}: Ես ապրել լաւ գիտէի.

րեանցի վզին, փոքր մնաց, որ իւր ասիացի {քնքշութեամբ} խեղդէր սորան: Մի օտարոտի տեսարան է

նեկութեան հասակում. նա սովորած լինելով {քնքշութեան}, արուեստական կերպով դարձել է մի ջլային

եամբ յանձն էր առնում Մանթուխեանցի կոպիտ {քնքշութիւնքը}: Դորա փոխանակ, Մանթուխեանցը հասած լին

որ, սիրուն ոտք ": - Մեծ մայր, դու, {քնքո՞ւշ} սիրո՛վ Սիրում էիր այն մարդուն: - " Քն

Զծառ, զբոյս եւ զտունկ, Ծաղիկ {քնքոյշ} գեղանի, Զվարդ յեռեալ ճոխ ի թուփ,

ամօրէն խրախանան Բնութիւնք խոշոր եւ {քնքոյշ}: Տո՛ւր նախ զսէր, զսրտի Լցո՛

քուն խաղաղ, Երբ իմ սիրտը այսպէս {քնքոյշ} զգացմունքներով լցուած Թփթփում էր

նի պատշգամբին. Չէր կշտանում նայել նորա {Քնքոյշ} չքնաղ երեսին. Այժմ նորան չեն ճանաչում

ուզայք չեն բնակւում Արարատի վերայ, այդ {քնքուշ} արարածքը իւրեանց անզգուշութեամբ վտանգի

ւշ սիրո՛վ Սիրում էիր այն մարդուն: - " {Քնքուշ} սիրով նորա հետ Վարւում էի. բայց յաճախ

յետ դառնային իւրեանց տեղը. այս մի շատ {քնքուշ} խնդիր է ` անտես մնացած մեր ազգից մինչեւ

բանը, թէ " Հայաստանը ունի իւր ծոցումը {քնքուշ} Մուզայք, որոց անմահ յիշատակները անդադա

ւնների գործակցութեանը, առանց կարօտելու {քնքուշ} Մուզաների գործակցութեանը, ողբում ենք ա

մեղայ, Պ. Իսահակեանցը խօսում է Մասեաց {քնքուշ} Մուզաների հետ, որոնց համար պատմում են

դու համար, որովհետեւ ասում են, թէ այդ {քնքուշ} մարմինքը, ձգուելով որեւիցէ ջրի մէջ, ս

իմ սրտի վերայ՝ տեսանելով, որ այդպիսի {քնքուշ} սրտի տէր էր այդ մարդը: Յետոյ, խօսելով

դպրոցք պարտական են կատարել այս պաշտօնը {քնքուշ} խնամով: Մեր ազգին հարկաւոր է ընդհա

մէջ այս բարոյական ոյժը, որ յետոյ նոյնը {քնքուշ} սեռից յուսալու իրաւունք ստանայինք:

ն ընտանիքի վերայ: Վերջին աստիճանի {քնքուշ} է թատրերգութեանց ընտրութիւնը. վերջին ա

ի մէջ փակուես, Եւ մրմնջան քո ականջին {Քնքուշ} խօսքեր մեղրալից, Ալ այտերիդ վարդաքաղի

րդ, Ծառ, տո՛ւնկ դալար եւ աճող, Ծաղիկ {քնքուշ}, գեղանի, Վարդեր թփի վրայ ճոխ, Եւ շու

վ ամենքն են հրճւում - Բնութիւնք բիրտ եւ {քնքուշ}: Նախ տու՛ր ինձ սէր, իմ սրտի Ամայութիւ

Համասպրամից՝ թոյր ի թոյր, {Քնքուշ} մատանց Կազմեալ պսակ բազմաբոյր,

առ ողջունեցին իմ գալը. Ծաղիկները {քնքուշ} գլուխքը խոնարհած ` Ողջոյն տուին,

ուն ոտք ": - Մեծ մայր, դու {քնքուշ} սիրով Սիրո՞ւմ էիր այն մարդուն: -

իրո՞ւմ էիր այն մարդուն: - " {Քնքուշ} սիրով նորա հետ Վարւում էի. բայց

այրն առաւ եւ ողջունեց Իւր սիրական {քնքուշ} քոյր, Առաւ զէնքը, սուր, հրացան

մօտ մնաց մինը միայն, որ ամէնից առաւել {քնքուշ} սիրտ ունէր եւ էր նա բարեբարոյ եւ ընկերա

յ, որ սուրբ են եւ միշտ պիտի սուրբ մնան {քնքուշ} եւ հասկացող սրտի համար: Բայց վա՜յ այն

Արդարեւ մի վայրկենից յետոյ լսուեցաւ մի {քնքուշ} եւ թարմ կանացի ձայն, որ երգում էր.

ծովից լայնարձակ. Հազար պչրանքով, {քնքուշ} շարժմունքով, Ձկնորս էր որսում, սր

գիտէր. պատճառ, դորայ համար հարկաւոր է {քնքուշ} սիրտ. նա պսակւում էր Մանուշակի հետ, տ

ուշակը շուտով առեց մկրատը եւ շինելով մի {քնքուշ} ծրար, կընքեց նորան եւ հրեց հասցէն այսպ

յն մի օրուայ մէջ. կին մարդու սիրտը շատ {քնքուշ} է եւ դիւրաշարժ, ճշմարի՛տ է, կանայք եր

պատուհանը չբացուեց ամենեւին, Մանուշակի {քնքուշ} ձեռքերը ցաւեցին զարկելով: Նա իսկոյն վա

կապած էր այնպիսի ճարտարութենով, այնպէս {քնքուշ}, որ պատճառ ունէին օրինակ առնուլ Փարիզի

յ վարք ու բարքը եւ այլ այնպիսի բարակ եւ {քնքուշ} բաներ, որի համար պատմութիւնը տկար է եւ

արդը հասկանում է բանի զօրութիւնը եւ շատ {քնքուշ} կերպով խայտառակում է Բագրատ աղայի խաբեբ

անէ այս չնաշխարհիկ եւ իմաստուն հեղինակի {քնքուշ} սիրտը։ Թող եւ մեր սիրելի բարեկամ պարոն

ն։ Իսկ ինքս ինձ յանդգնութեամբ առաջ {քշել} դէպի վարդապետութիւն, ինչպէս անպիտաններ

կէս մի ողորմելի դրութեան մէջ հալածական {քշելով} իւրեանց բնակութեններից. Ինկվիզիցիօն պա

հարկաւոր, իւր որեւիցէ խորհուրդը յառաջ {քշելու} համար, ներքին պարտք է հրատարակում նա,

խաւարէր էն օրը, որ դու լիս ընկար, էն {քշերը} հէրդ ջաղացն էր գնացել ի՞նչ կլներ ( ?!)

են կշտանում մողնեցիք, իրանց երեխեքն էլ {քշերն} ընչաք լիս, ցերեկն ընչաք իրիկուն մի մին

յաղթական Տիտաններին երկնքիցը {Քշեց} անդունդ անսահման։ Չեմ մոռաց

չ ժամանակ պատերազմ ունէր Սպանիայի հետ, {քշեց} Փարեզից բոլոր Սպանացիները, որոնց կարգո

կան սիստեմի ( de facto) վերջին հետքերը {քշեցին} հեռու դեպի բաց ծովը, ապա միաժամանակ,

ը թափեց: Ղազար Փարպեցուն ոտքը բոբիկ {քշեցին} վանքից, որ, Մամիկոնեանց Տիրոջ Վահանի

թափեցին։ Չեմ ասում, որ ոտաբոբիկ վանքից {քշեցին} Ղազար Փարպեցու պէս մարդուն, եւ իւրեանց

կը շինէի, ձիս որ դհովն ուզէի, դէնը կը {քշէի}, հիմի մովրովը գալուս, թէզով իշխանն ա

էր, որ լոյսը եւ ճշմարտութիւնը ոտաբոկիկ {քշէին} Հայաստանի ծխեալ աւերակներից խաւարի եւ ս

ան եւ անընդունակութեան պատճառով, դուրս {քշուեցան} դպրոցից, ուր դրել էր նորանց նոցա հայրը

ու հրացան, ի՞նչ եղան նոքա, Թէ՞ {քշում} էիր դու ուրջուները... " - Ե

ուցիչ էլ չունենայ։ Պ. Պռօշեանցը շատ է {քշում} այս ըստ-ը. " ըստ ժամանակին ներգործութե

պարոնները, որ հին լեզուի պոչը բռնած՝ {քշում} են իւրեանց էշերը յառաջ, չեն կարողացել

: " Օրհնեա՛, Հայր սրբազան, զժողովուրդ {քո} զայս, օրհնեա՛ զժառանգութիւնք քո զայս,

ովուրդ քո զայս, օրհնեա՛ զժառանգութիւնք {քո} զայս, հովուեա՛ եւ բարձրացո՛ զսա յայսմհ

մհետէ, զի սա է ժողովուրդ եւ խաշն արօտի {քո}, որ աղաղակէ առ քեզ հոգւով. " Ովսաննայ

9, շնորհավոր բակլա խորան տեյի, ստացա {քո} մեղադրության նամակը եւ այսօր, որ ամսու

սույս 10 է, ահա առաջին պոչտով գրում եմ {քո} ամեն մի խոսքիդ պատասխանը: Առաջինը ի

գրածներս լավ միտք առնելով կարդա ու հետո {քո} խղճմտանքովդ քո սրտին եւ հոգուն պատասխան

տք առնելով կարդա ու հետո քո խղճմտանքովդ {քո} սրտին եւ հոգուն պատասխան տուր, թե իրավ

վ կտեսանենք եւ այս բաները կմոռնանք։ {Քո} եղբայր Միքայել Նալբանդյանց 10 փե

տվածը թող ձեզ հետ լինի միշտ: Եղբայր {քո} Մ. Նալբանդյանց 1855 հուլիսի 11

ստուծուց, որ ողջ եք եւ առողջ, թեպետեւ {քո} հիվանդությունդ ինձ չարչարում է. աստված

տեսնելու եւ ուրախանալու արժանի անե: {Քո} եղբայր Մ. Նալբանդյանց 23 հունվա

կկարդաս դու եւս նոր բան ինչպես ինձ դուք {քո} կողմից գրել էիր, այժմ չեմ ասում, որով

մ գիրդ անպակաս արա՛ եւ մի մոռանար ինձ՝ {քո} հարազատ բարեկամդ: Ստրախավոյ գիրիս մ

8-ին: Սրբազանն ողջ է եւ առողջ, եւ {քո} ասած բաներդ բոլորը ասիլ իմ, եւ նա համա

, որ այդպես մեծահոգությամբ հայտնում ես {քո} ազգասիրությունը: Աղաչում եմ ինձ ներել

նձ ներել, որ մինչեւ այժմ չէի կարողացել {քո} մի քանի հանձնարարությունքը կատարել, պա

անգամ սրբագրել: Եղբայր, ես գիտեի {քո} մեծահոգությունը, վասն որոյ եւ այնպես ա

տք է արձան հավիտենական հիշատակի կանգնեմ {քո} համար մեր ազգի մեջ: Հույս ունիմ, որ ք

ո համար մեր ազգի մեջ: Հույս ունիմ, որ {քո} ազգասիրական հոգաբարձությունքը չի թողու

ւս փոշտին կգրեմ դարձյալ, ողջ եղիր: {Քո} անփոփոխ բարեկամը Մ. Նալբանդյանց

կարդաս, հոգիդ փառավորվի ու ցնծաց. ես {քո} այս բանի վերա ուրախանալուդ անցյալ եկածի

կուղարկեմ մի քանի օրինակ եւս, որ ցրվես {քո} ծանոթներին եւ քո բնական ազգասիրութենովը

օրինակ եւս, որ ցրվես քո ծանոթներին եւ {քո} բնական ազգասիրութենովը հորդոր լինիս, ո

չկա այժմ Մոսկվայի մեջ: Խնդրում եմ {քո} մեծահոգի ներողամտությունը, որ քո հանձն

ւմ եմ քո մեծահոգի ներողամտությունը, որ {քո} հանձնարարությունքը փոքր ինչ ուշ եմ կատա

յա թե ամեն րոպես հաշված է: Ես գիտեմ {քո} իմ վերա ունեցած սերդ եւ բարեկամությունդ

որ քիչ մը կռատուսի ուժով բան տեսանեի: {Քո} գնալեդ հետո կռատուսը մինչեւը 0-ն իջել է

ԱՐԱՊԵՏԵԱՆ, ՀՈԳԵՀԱՐԱԶԱՏ ԲԱՐԵԿԱՄ, {Քո} գրած նամակներդ, երկուքը պ. Նազարյանցի

երախտագիտական շնորհակալությունը, բայց {քո} առաքինությունը գերազանցեց քան թե իմ երա

ար, ես կարծում եմ որ ուշ չէ, բայց դու {քո} խորհուրդը հայտնել մեզ: Եվ մի փոքր կամ

ինչ որ գրել էիր՝ կարդացի տեղեկացա: {Քո} գնալուց հետո, մինչդեռ Մոսկվա էին դեռեւ

եւ հասուցի, որոնց արժանն էր, սպասելով {քո} վեհանձն օգնականությանը, բայց ինչպես տե

ան, պատճառ, շուտով գնալու է, միգուցե {քո} ուղարկելու փողը դեռեւս ուշանա, ահա, ե

մ քեզանից եւ մինչեւ ի մահ մոռանալու չեմ {քո} սերը իմ վերա: Խնդրում եմ, որ ինձ հասո

երին եւ նախախնամությանը: Լազարյանք {քո} նամակը եւ մյուս բանը իսկույն ուղարկել ե

ցը այնպես գիտե, որ մի օրինակ մնենի մեք {քո} հետ տվել ենք Սիվերսին, ես արդարեւ հասո

վերսին այդ բանի օրինակը, բայց ասացի թե {քո} հետ միասին Մոսկվայից ուղարկեցինք տաքլատ

րքս կատարած, ըստ որում մեծ է իմ հույսս {քո} բարեկամության եւ մարդասիրության վերա:

իվը մերն է, ուրեմն խոստովանություն մնա {քո} մոտ, կարող ես միայն պ. Հայրապետյանցին

ղարկեմ պ. Նազարյանցին 9-50 կոպեկ: {Քո} անխարդախ բարեկամ, անմխիթար՝ Մ. Նա

քան: Մնաս բարեւ մինչեւ տեսություն: {Քո} հարազատ եղբայրը՝ Մ. Նալբանդյանց

ԼՈՒՍԵՂԵՆ ՂԱԶԱՐՅԱՆ, Այս րոպեիս ստացա {քո} մարտի 13-ի գրած գիրդ եւ կարդալով իմացա

մենայն հաջողությամբ: Հարազատ եղբայր {քո} Մ. Նալբանդյանց 46. ՄԱՏԹԷՈՍ ՉՈՒԽ

ի մեջ ( Սուպրիմ կորտ) երեք դատ ունիմ: {Քո} մարգարեությունը միշտ կատարվում է, թե ե

այն չնչին թերությունքը, որ պիտի լինին {քո} գրվածքում: Ես հաջողությամբ կդառնամ

նաս բարյավ, քաղցր տեսություն: Միշտ {քո} Մ. Նալբանդյանց 64. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵ

որա չէ վաւերական, ուստի բողոքեմ առաջի {քո} եւ հրատարակեմ զթուղթն զայն պարգեւագիր լ

ԵՎ ՇԱՏ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ՂԱԶԱՐ ՂԱԶԱՐՅԱՆ {Քո} դեկտեմբերի 29-ին գրած նամակն այսօր առավ

ցնում, այդ պատճառով ես կարծում էի, թե {քո} աչքերը առավել բորբոքվել են, որի համար

ում, թե՞ կարող են սփոփել ինձ: Մինչդեռ {քո} աչքերն այնքա՜ն թույլ են: Ինքդ մտածիր,

ավանդ քեզ հետ, եթե, տերը մի՛ արասցե, {քո} աչքերիդ նույն դժբախտությունը պատահի, ի

եղբայր, առողջ եւ ուրախ եղիր: Հավետ {քո} Միքայել Նալբանդյան Հ. Գ. Չգիտե

որ տարին եւ Քրիստոսի մոտալուտ տոնը: {Քո} եղբայր 1863 74. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏ

. Երեկ երեկոյան մեծ հաճությամբ ստացա {քո} փետրվարի 12-ին գրած նամակդ հռչակավոր հա

թից շատ խոսեցի: Համբուրում եմ քեզ: {Քո} եղբայր Միքայել Նալբանդյան 76. ՂԱԶԱՐ

էի գրել քեզ, հավանաբար, այժմ հասել է {քո} ձեռքը, որի մեջ ես արդեն արտահայտել եմ

ամար, այդ ինձ չափազանց հետաքրքրում է: {Քո} նամակում, բացի նրանից, որ բոլորդ առող

Ի դեպ, ես շարունակ ծախսեր եմ փաթաթում {քո} վզին, բայց արդյոք փող ունե՞ս. առանց ա

են արդյոք նրանից: Խնդրում եմ, որպեսզի {քո} նամակում իմ բոլոր հարցերի պատասխանը լին

. Պ[ետեր]Բ. Սիրելի եղբայր, {Քո} այսօրվա թվով գրած տոմսակդ հանրագիտական

Սիրելի եղբայր, Երեկվա թվակիր {քո} սիրելի նամակը Շլոսսերի երկրորդ հատորի,

տակով են այդ պատճեններն ինձ ուղարկված: {Քո} նամակում դու համառորեն լռում ես այդ մաս

վքեր ողջունում են ինձ: Նրանց թվարկումը {քո} նամակում շարժեց իմ ժպիտը. դու գրում ես

կում շարժեց իմ ժպիտը. դու գրում ես՝ " {քո} բարեկամները՝ ե՛ւ կանայք եւ աղջիկները ե

անգամանալից նամակի, {քո} հավատարիմ եղբայր՝

նորեն, կստանաս վաղը: Ինձ հաղորդած {քո} բոլոր տեղեկությունների համար շատ եւ շատ

" Հոգով շնորհակալ եմ սիրելի Անանիայից {քո} այս նամակում մանրամասնորեն շարադրածի հա

ահկանացուներին, եւ նրա վարմունքի մասին {քո} պատմածն ինձ չզարմացրեց: Անանյանների մո

ցոց հաճախ ես գրում եւ հետեւաբար, իմ եւ {քո} առողջության մասին մերոնք գիտեն, դա անհ

ության համար: Խնդրիր Անանիային, որ {քո} նամակում որոշ նորություններ գրի ( քանի

ւթյունը ձեզ հետ: Գրկում եմ քեզ: {Քո} Միշել Հ. Գ. Ի՞նչ նորություններ կա

, եւ սպասելով մեծադիր թղթի, մնամ հավետ {քո} եղբայր Միշել Նորին գերազանցու

ք աստծո, ես նույնպես առողջ եմ եւ միայն {քո} տեսության եմ փափագում։ Երեկ չէ մյուս օ

կարծես ինձ մոտիկ է, եւ, ինչպես ինքն է {քո} նամակում ասում, կարելի է " արձագանքել

ծ դեպքում, կավելացնեմ անհրաժեշտը՝ ըստ {քո} նամակի բովանդակության, եթե ոչ, ապա վա

զ բոլորիդ " քրիստոս հարյավ ": Հավետ {քո} Միշել Մարտի 30-ին, առավոտյան ժա

անը կգրեմ երկուշաբթի: Ցտեսություն: {Քո} եղբայր 82. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ

քեզ, Հովհաննեսին եւ Սաշային: Հավետ {քո} Միշել Հավելում. Մի կտոր թուղթ եւս

լ էի Սայաթ-Նովան, որ բոլորովին այլ է: {Քո} ուղարկած ոտանավորները գրված են ո՛չ թե ո

տեսակցությանը՝ երեքշաբթի: Ընդմիշտ {քո} Միշել Հ. Գ. Երիտասարդ Նազարյան

մայն անհարմար է: Մինչեւ հինգշաբթի: {Քո} Միշել Հ. Գ. Անանիան հաջողությամբ

ր Անանիային եւ ասա՛, որ հաճախ գրի: {Քո} Միշել Հ. Գ. Կա՞ արդյոք ռուսեր

բուրգ Սիրելի եղբայր, Երեկ ստացա {քո} նամակը Անանիայի նամակի հետ, ծխախոտ, ե

է, որ մոտ ապագայում բոլորովին կկորչի: {Քո} հանձնարարած օծանելիքը ես չբանեցրի, թեե

եմ նրան ցանկանում եւ առողջություն: {Քո} Միշել 88. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 1

ակից հետո, ժամը 1-ին կեսօրից անց ստացա {քո} ամuիս 10-ին գրած նամակը: Ես այն ժամանա

քերը եւ ծխափողը։ Այժմ. անցնում եմ {քո} նամակի բովանդակությանը. 1) Առեւտրա

կամներիս, իմ առողջությունը - idem. {Քո} եղբայր Միքայել Հ. Գ. Նամակն ո

իաժամանակ ետ կվերցնես այդ գրքերը, բայց {քո} նամակն ինձ համոզեց, որ դու չես եղել պ

համար շատ շնորհակալ եմ: Հուսով եմ, որ {քո} հաջորդ նամակում կկարդամ Կարպ Մակարովիչի

ւն Սիմյոն Գրիգորեւիչ Սուլթան-Շահին: {Քո} Միշել 1864 90. ԱՆԱՆԻԱ ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀ

ա, Ղազարոս եղբայրս տեղեկացրել է ինձ {քո} դեկտեմբերի 17-ին գրած նամակի բովանդակու

նորոգելու ծրագիրը: Տակավին անտեղյակ {քո} Նախիջեւան հասնելուդ, դեկտեմբերի 7-ին ե

Բարեւիր երկու սեռի բարեկամներիս: {Քո} Միշել [Հ. Գ. ] Ի դեպ, շնորհավո

մ ամենասիրելի քրոջ Ֆլորա Պետրովնային եւ {քո} զավակներին: Ի սեր աստծո, մի անգամ

յին: Այժմ արդեն կարելի է մարդու տալ եւ {քո} աղջկանը, իմ սիրելի Տիրուհուն. բայց ես

եւ ծանոթներիս: Ցուրախ տեսություն: {Քո} եղբայր Միքայել 92. ԲԱՆՏԻ ՊԱՐԵՏԻՆ

т, но горло все-таки болит. Եղբայր {քո} Միքայել Նալբանդյան 1864, հունիս

Իմ սիրելի եղբայր, Այս րոպեին ստացա {քո} նամակը ծխախոտի հետ միասին. շնորհակալ ե

Առայժմ այլեւս բան չունեմ գրելու: {Քո} եղբայր Միքայել Հ. Գ. Այս նամակը թե

եւ այնպես կոկորդս ցավում է: Եղբայր {քո} Միքայել Նալբանդյան: 94. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱ

ծ ոչ ոք պատասխանատու չի լինի: Դու էլ, {քո} հերթին, կարող ես պայմանագրով բնակարան

ով. կգա ժամանակ եւ ոչ ոք չի խլի քեզնից {քո} իրավունքները: Ինչի՞ն վերագրել այն,

ել եմ այդ մասին, նա ինձ փոխարինում է. {քո} կողմից ամենափոքրիկ քայլը կհարկադրե ինձ

ր գործողությունների համար, հետեւապես, {քո} առաջ կանգնած է քո հարազատ եղբայրը, եւ

ի համար, հետեւապես, քո առաջ կանգնած է {քո} հարազատ եղբայրը, եւ ոչ այլ ոք: Ես

այլ ոք: Ես դեռ հույս ունեմ, որ եթե {քո} խոհեմությունը մի րոպե թողել է քեզ, այն

ի վիրավորանքից, դատարան կգնաս որոնելու {քո} իրավունքը: Սա իմ վերջին խոսքն է, որ ե

ի, բայց չեմ կարող լռել Խալիբյանին արած {քո} դիմումի մասին: Ասա՛, խնդրեմ, ո՞ւր է

դիմումի մասին: Ասա՛, խնդրեմ, ո՞ւր է {քո} գլուխը: Դու ինձ հարկադրեցիր բողոք գրել

ւէ հարաբերության մեջ մտնել նրա հետ: {Քո} եղբայր Միքայել 1865 95. ՀԱՅՐ ԱԹԱ

մակներ գրեմ մանրամասն տեղեկություններով {քո} հարցրած եւ մեզ հետաքրքրած հարցերի մասին

արցերի մասին... Միշտ քեզ սիրող {Քո} ՝ Միքայել՝ 97. Ն. Վ. ՄԵԶԵՆՑՈՎԻՆ

եւ ժամանակն ալ խիստ կարճ էր: Եղբայր {քո} Միքայել Նալբանդյանց 100. Ք.

ւնիմ հրամանը անպատճառ ստանալու: Ուրեմն {քո} գալը զուր կլինի գարնան, ես կվերադառնամ

եւ վերջացնում եմ գիրս, ցանկալով քեզ ու {քո} ընտանիքին առ ի սրտե ամեն բարի, ամեն հա

, աղջիկը աչքը ճամփան թող չի նայի տեյի: {Քո} գրած գիրդ որդուդ Գաբրիելին գիրին մեջը,

մեկ հատ գիր առիլ էի, պատասխանը հատուկ {քո} անունովդ գրիլ եմ հունվարի 28-ին, անկից

եւ մայրս մնաց. նույնպես խնդրիլ եմ, որ {քո} եւ մորս իրավունքները տեղը բերին եւ ինչ

գրել էր մեկ անգամ Պետերբուրգ, թե դուն {քո} բաժինդ հարսնությանդ ժամանակ ավելոքով առ

չ ասիմ. աստուծո ասածը ըլլա: Եղբայր {քո} անբաժանելի Մ. Նալբանդյանց Ցուրտե

րան իւր մօտ: Ես չգիտեմ, թէ ինչ մտածեմ {քո} մասին. յառաջ կարծում էի, որ դու փոքրի

կտրատում էր ազգի սիրտը: - Պարո՛ն, {քո} խելքի բան չէ՝ դատել եւ հասկանալ ճշմարտ

ի մահը յանձն առաւ. իհարկէ, այդ բաները {քո} համար անհասկանալի են, միայն պիտոյ է ին

ինձ այսքան ասել քեզ, որ ո՛չ դու եւ ո՛չ {քո} գիշերասէր դարանամուտ ընկերքը չեն կարող

ւնը հաստատապէս օգտակար է: - Ի՛նչ է {քո} այդքան օգտակար տեսութիւնը վաճառականութե

: - Սիրելի՛, - պատասխանեցի ես, - {քո} կանոնների առաջինը խաբէութիւն է եւ մաքսա

, որքա՛ն խեղճ Հայ պատանիք անբաղդացած են {քո} բարբարոսութենով, եւ դու, այդպիսի կեղտ

այդպիսի կեղտոտ ճանապարհով ձեռք բերելով {քո} հարստութիւնը, համարձակւում ես կուլ տալ

ս, ես փիլիսոփայութեան վերայ չեմ խօսում {քո} հետ, այստեղ բանը վաճառականութեան վերայ

սարակ վաճառականք, անմօտենալի են քեզ եւ {քո} նման մարդերի. դուք ձեր բարոյականութեամ

իմ օտարոտի այցելութիւնը եւս նիւթ դառնայ {քո} Յիշատակարանիդ։ Ես գիտե՞ս ինչպէս մարդ ե

... Երեք հազար մանէթ ջուրը կը դնեմ, որ {քո} Յիշատակարանդ արեւ չտեսանէ... Ինձ Բէգզա

հզադէ լինէիր դու, այնուամենայնիւ, այդ {քո} մականունը ոչինչ բան չունի իմ Յիշատակարա

ւկ ուշադրութեան լաւ կամ վատ կողմից, եւ {քո} պէս մարդը պէտք է ուրախանայ եւ շնորհակալ

էջ չկայ աղջիկների ուսումնարան։ Դու այդ {քո} աւելորդ արծաթը գործ դիր գոնէ առ ժամս,

գործ է, եւ ես այն ժամանակ կը փառաւորեմ {քո} անունը Յիշատակարանիս մէջ, հաւատա՛ ինձ

եթէ դու աւելորդ կարողութիւն ունիս, որ {քո} ապրուստի համար հարկաւոր չէր, եւ եթէ մի

չտալու համար, մի՞թէ պարծանք չէր քեզ եւ {քո} բոլոր գերդաստանին այդ ուսումնարանը, որ

ւմնարանը, որ միշտ եւ հանապազ կրելու էր {քո} անունը, եւ ապագայումը շատ մայրեր աղօթք

եւ ապագայումը շատ մայրեր աղօթք կ'առնէին {քո} հոգու համար, շատ երեխայք, առաջին անգա

սկսանելով, սիրով կը սովորէին արտաբերել {քո} անունը: Դու ասում ես, թէ " դուստր չու

ած նորան, նա պիտոյ է ապագայումը օրհնէր {քո} յիշատակը եւ աղօթէր քո գերեզմանի վերայ,

ապագայումը օրհնէր քո յիշատակը եւ աղօթէր {քո} գերեզմանի վերայ, իսկ եթէ դու խնամ տանէ

ւ դաստիարակուած օրիորդքը հայհոյելու էին {քո} անունը, ո՞չ ապաքէն ամեն մինը նոցանից ե

երախտագիտական արտասուքով պատուելու էին {քո} գերեզմանի հանգիստը: Դու ասում ես, թէ

միւս կարող եղբայրակիցներին, ջերմացո՛ւր {քո} կրակով եւ նոցա սիրտը մեր անտէր ազգի վեր

ծառի, որ իմ խորհրդով տնկել էիր: - {Քո} քարոզը մեծ պասից երկայն էր։ Ես արծաթ ե

զար մանէթ երեք կոպէկի նման կը չքացնեմ՝ {քո} Յիշատակարանդ չքացնելու համար. ինձ Բէգզ

մ ականջդ խցում ես իժ օձի նման, եթէ այդ {քո} հարստութիւնը պահում ես ձեռքումդ, որ չա

ես թէ եթովպացի ես դառնում: Ո՞վ է թքում {քո} հարստութեան վերայ եւ ապացուցանելու համա

, թէ դու ոչինչ վնաս չէիր կարող տալ ինձ {քո} արծաթովը, անպատճառ կ'ընկնես Յիշատակարա

լ... - Ես Էֆիմերդէ չունիմ։ Ա՞յդ է {քո} շատ հարկաւոր գործը, խելքիդ աղ առնեմ.

ո՛վ մարդ, տարիքդ քառասունից անցել են, {քո} խելքդ ե՞րբ է գալու։ Դիցուք թէ փորդ պատ

, Աստուած ազատէ: - Մեզ օրինակ չեն {քո} յիշած մարդիկը, որ Էֆիմերդէն բան ու գոր

մեզ խելք ու բանականութիւն է տուել, մեք {քո} հետ ո՛չ երեխայ ենք եւ ո՛չ խելացնոր պառա

ելքիդ տակը, հասկացայ եւ ժամանակ չունիմ {քո} հետ գլուխ դնելու, գլուխս ցաւում է: Դո

: Դու խնդրում ես, որ ես Էֆիմերդէ բանամ {քո} համար եւ այդ պատճառով եւս եկած ես իմ մօ

դէ չունիմ, ուրեմն եւ չեմ կարող կատարել {քո} փափագը, երկու խօսք պակաս խօսելու համար

. Լաւ նայիր, հա՛... - Գլխիդ դիպչի {քո} Բէգզադէութիւնը։ Ի սէր Աստուծոյ, ձեռք

մ կարող լսել... - Եթէ միայն լսելով {քո} ականջն է ցաւում, ի՞նչ առնէ ապա այն մար

շանթե՛րը, - որոտում է Արամազդը: - {Քո} շանթերը հասած են իւրեանց նպատակին, - ա

Բրամինների, որ անարգում էր հրապարակով {քո} դուստրը, որ մահու չափ հալածում էր ինձ

Ես գործ դրեցի այն բոլոր շնորհքը, որ, {քո} ուղեղից ծնանելով, ստացել էի, բայց երբ

ընդդիմախօսութիւնքը՝ արձակեցի, Հա՛յր, {քո} շանթերը, որ այժմ նորա փորի մէջ պատճառո

սպիսի անյարմարութեանը, ահա գտանւում եմ {քո} մօտ: Աստուծոյ սիրուն, նայի՛ր մի Էֆիմե

, այդ պատճառով եւս չեմ կարող լցուցանել {քո} ցանկութիւնը: Միայն այսքան կարող եմ ասե

Ողորմած պարոն ԿՈՄՍ ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ, {Քո} երկարաժամանակեայ լռութիւնը կարող էր ինձ

ր " Հիւսիսափայլի " մէջ չտեսանէի անդադար {քո} օրագրութեան թերթերի հատուածները: Ինչպէ

նիմ քեզ գրելու, անտարակոյս կը ցնծացնեմ {քո} Յիշատակարանը, բայց այժմ ամենեւին ժաման

անը: Նա պատմեց ինձ, որ Մարիենբադի {քո} տանուտիրոջ Սոֆիա դուստրը, որ, ֆօրտօպի

կդ չպակասեցնես ինձանից։ Ողջ եղիր: {Քո} եղբայր Ս. Խ. ՇԱՀԲԷԳ: ______

ղելու բան կայ. ես քեզանից հարցանում եմ {քո} այդպիսի փոփոխութեան պատճառը... -

եմ մոռացել, բայց ի՞նչ յարակցութիւն կայ {քո} տկարանանալու եւ այդ ցնորքի հետ: -

, այնպէս չէ՞: - Այնքան վատ, որքան {քո} տանից դուրս գնալով երեւիլը փողոցի մէջ:

գնալով երեւիլը փողոցի մէջ: - Արի {քո} հետ խօսիր, ի՞նչ մարդ ես, ինձ եւ այդ ա

Անցաւ տարին... Անցաւ, եւ մեք {քո} հետ, պատուելի՛ ընթերցող, մի տարով եւս

, առաւել լաւ եմ համարում մի փոքր մտածել {քո} հետ, պատուելի՛ ընթերցող, մտածել Նոր տ

ործեր: Ուրեմն, սիրելի՛ ընթերցող, մեք {քո} հետ ասենք միմեանց եղբայրաբար, թէ ինչպէ

արութեանը: Պատուելի՛ ընթերցող, ես {քո} մօտ չեկայ Նոր տարին շնորհաւորելու։ Դոր

յս, քեզ, տանը չգտանելով, թողնելու էի {քո} նախասենեակում: Այս կարճ յառաջաբանութեա

Պարոն Կոմս Էմմանուէլ, Շնորհաւորեմ {քո} անբաղդութիւնը, որի վերայ ուրախացել եմ

պատճառին: Փա՛ռք Աստուծոյ, ազատուեցայ {քո} ձեռքից, ազատուեցայ քո Յիշատակարանից.

ծոյ, ազատուեցայ քո ձեռքից, ազատուեցայ {քո} Յիշատակարանից. մնաս բարով յաւիտեան. Ա

կը կապէ նորա բերանը: Հրամերես, միայն {քո} ցանկութիւնն էր պակաս այդ բանի համար:

համար: Սպասի՛ր, Պ. Բէգզադէ, ես {քո} դրանը կը չոքեմ մի օր եւ ինչպէս նախ եւ յ

ս Ազուչենան. " Իմացի՛ր, կո՛մս, որ դա {քո} եղբայրն էր... Իմ մօր վրէժը դուրս է եկա

ւլի-Շամամային. - Ի՛նչ լաւ պատահեց {քո} ՝ իմ մօտ գալը: Բէգզադէի ինձ նամակ գրել

երջին նամակովս խոստացել էի քեզ ցնծացնել {քո} Յիշատակարանը Յունուարի մէջ՝ զանազան ու

, եւ խոնարհաբար խնդրում եմ, որ դու եւ {քո} Յիշատակարանիդ սիրողքը առանձին ուշադրութ

ն չենք կարող քեզ արձակել, թէեւ մի մարդ {քո} կշռով ոսկի տալու լինէր մեզ: - Ուրե

ութեանս: - Վատաբաղդութեա՞ն, մի՞թէ {քո} ներկայանալը ինձ՝ մեծ մարգարէի փոխանորդ

ողութեան մէջ, որքան ժամանակ հաստատ էիր {քո} քրիստոնէական կրօնի վերայ, իսկ եթէ կամե

իտ հաւատը, եթէ յօժարիս մեր պէս թլփատել {քո} մարմնի անթլփատութիւնը, այն ժամանակ իսկ

լ: Ես, Խալիլ նայիբի պատճառով ընկնելով {քո} մարդերի ձեռքը, երբէք յոյս չունէի ձեզ տ

Շամիլը պատասխանեց ինձ. - Սուտ չէ՛ {քո} կարծիքը իմ հայեացքի մասին կրօնի վերայ,

ուրախ կը լինէիր, որ ես իմ ձեռքով առնէի {քո} դատաստանը, բայց ի՛նչ հարկաւորութիւն ու

նդուգն խօսքերով անարգեցիր ինձ, բայց ես {քո} դատաստանը կը յանձնեմ այն աշխարհի կառավա

պի Պետերբուրգ, այնուհետեւ աւարտուած էր {քո} ասպարէզը: - Խնդրեմ, որ դուք եւս չ

ցի ես, - եթէ անպարկեշտութեամբ վրդովեցի {քո} առանձնական ժամերի խորհրդականութիւնը, բ

իւնը, բայց ես չեմ մեղաւոր, որ շտապեցի {քո} մօտ. դեռ նոր էի տեսել քեզ հեռուից, եւ

րտս սաստիկ սկսեց բաբախել կուրծքիս մէջ: {Քո} բանաստեղծական կերպարանքը, քո տխուր հայ

քիս մէջ: Քո բանաստեղծական կերպարանքը, {քո} տխուր հայեացքը մօտ քարշեցին ինձ քեզ, ի

ցքը մօտ քարշեցին ինձ քեզ, իսկ թէ ինչ է {քո} մէջ այն, որ այդպէս ներգործեց իմ վերայ

յութիւնը այդպիսի տպաւորութիւն էր գործել {քո} վերայ: Առաջին անգամ տեսանում եմ ես մի

ոչինչ: Եթէ իմ մարդկութիւնը բաւական չէ {քո} համար, որ կարեկից լինիս ինձ, թո՛ղ գոն

նիս ինձ, թո՛ղ գոնէ իմ Հայութիւնը շարժէ {քո} սիրտը եւ հոգին: Ես որդի եմ մի անբաղդ ա

աչի՛ր գթած Աստուածը նորա համար, եւ այդ {քո} բարեմտութեան փոխարէն կը վարձատրէ քեզ Նա

տեսայ, որ մոլորուած ես դու, ցաւում եմ {քո} վերայ. դու կարող էիր աւելի պիտանի մարդ

ր աւելի պիտանի մարդ լինել ե՛ւ քեզ, ե՛ւ {քո} ազգին, եթէ ծառայէիր իմ մօտ: - Իմ

: Մնաս բարով մինչեւ ցմիւս նամակս: {Քո} անխարդախ բարեացակամ Ս. Խ. Շահբէգ

ելի, դէպի քեզ եմ դառնում եւ խնդրում եմ {քո} մեծահոգի ներողամտութիւնը, որ ինձ եւս ձ

ահոգի ներողամտութիւնը, որ ինձ եւս ձգես {քո} մէջ, եւ, առանց վերահասու լինելու իմ դ

, ծուլութեան դրոշմ չդնես իմ վերայ: Ես {քո} համար երբէք ծուլացած չեմ. միթէ մոռացա՞

երբէք ծուլացած չեմ. միթէ մոռացա՞ր, որ {քո} մի հատուածը ( տպած " Հիւսիսափ. ", Յու

, շինականի աթոռի վերայ նստած լցնում էի {քո} էջերը: Շատ հեռի հարկաւոր չէ գնալ, քո

քո էջերը: Շատ հեռի հարկաւոր չէ գնալ, {քո} վերջին հատուածը չգրեցի՞, մինչեւ գնում

: - Նորա համար, որ բովանդակում ես {քո} մէջ ամէն մի Հայ մարդու սրտի եւ հոգու մօ

դու յառաջ գնա: Կը գայ օրը, կը ծագէ եւ {քո} համար այն արշալոյսը, երբ քո ընթերցողքը

կը ծագէ եւ քո համար այն արշալոյսը, երբ {քո} ընթերցողքը կարող կը լինին նայել եգիպտակ

նը շնորհաւորելուց յետոյ պատմում էիր ինձ {քո} ճանապարհորդութեան տխուր պատճառը, ստացա

ս, այս բանը փակում էր ճանապարհս։ Այժմ {քո} նամակը յայտնեց ինձ հաղորդակցութեան հնար

յն բանի հետ, որ վաղուց սրբացած է իմ եւ {քո} համար: Սկսանում եմ նորանից, որ այ

աների մասին եւ յոյս ունեմ երբեմն կարդալ {քո} Յիշատակարանի մէջ այս բոլորի մանրամասն ն

, սպասում եմ նամակիդ: Ո՛ղջ եղիր: {Քո} Ս. Շահբէգ ": Այո՛, ես պատահ

ըլլայ քեզի պատասխան, եթէ ոչ այսուհետեւ {քո} արժէքդ կատակ է: Մխիթարեան համախոհք

. " Պարո՛ն, թէ նոր է, թէ հին է, ահա {քո} ՝ ինձ տուած ապրանքը, ես չեմ կերել, չե

ոպէկը որտեղի՞ց պիտի դուրս գայ ": - {Քո} վարձից, - շուտով պատասխանում է Բէգզադէ

ն արծաթ հաւատացիր, մինչդեռ խանութը եւս {քո} անունով չէր: Ծիծաղում է Բէգզադէն եւ աս

օտարքը ի՛նչպէս ապա պիտի ստանան իւրեանցը {քո} մարդ շինած գործակատարից: - Բանդը ո

եակներ... - Բայց այդ անխղճութիւն է {քո} կողմից. այդքան տարի ծառայելու վարձը..

Բէգզադէն եւ ասում է, թէ կա՛մ հետդ տար {քո} ծառան, կա՛մ իւր տեղը ուղարկիր նորան:

Արամ նահապետի սուրբ յիշատակին. Քեզ {քո} սիրական հայրենի բարբառ Ձգում է անոյ

նոյշ այս խնկի բուրվառ: Յաւիտենական {քո} օթեւանից, Այս խնկի բուրումը ընկալ

ոշին նոր է Թափել վերայից: {Քո} օրից այսօր քանի՞ դար անցաւ, Սիրակա

մեր եղբարք թշնամի էին Այն նուիրական {քո} սուրբ աւանդին: Բայց արդ բարձր

ի՛ր, նահապետ, օրհնի՛ր, սիրական, {Քո} սուրբ այս լեզու, ազգասէր Արամ:

Սիրելի եղբայրս Կոմս Էմմանուէլ. {Քո} վերջին նամակը՝ Փետր. 1/13-ից, ինձ աւ

Ես չգիտեմ՝ ինչ բան կար սորանից թեթեւ: {Քո} ասածը, թէ հարկաւոր է, որ մի քանի մարդ

ւթիւնը: Կատարեալ իրաւունք եմ տալիս {քո} գաղափարին, թէ թուի հետ հարկաւոր էին եւ

Մնաս բարով մինչեւ ցմիւս նամակս, {Քո} Սերովբէ Շահբէկ: Բերելով այս ն

ել իւրեանց վարդապետութիւնը, նոյնպէս եւ {քո} ցոյց տուածները. եւ սկզբում ինձ ցոյց կը

զ. ինձ հարկաւոր է։ Մի ուրիշ տեղ ճարիր {քո} համար ": Եւ ֆերմերը եւ նորա հազարաւոր

ա՛զգ, դրամ տո՛ւր, ա՛զգ, կեանքդ տո՛ւր {քո} հայրենիքը պահպանելու եւ նորա պատիւը տեղ

ասում է նա, - եւ զէն ի ձեռին, քեզ հետ {քո} թշնամու ընդդէմ կպատերազմիմ... - Ե

ուրեմն միւս գեղացիների չափով կը ստանաս {քո} բնակութեան, առտնին պարտիզի, անասնոց գ

փ հողի քանակութիւն, որի վերայ կը շինես {քո} բնակութիւնը, վերասաց պարագաներով: Իսկ

մ այլ գործերով, չկամիս կամ ձեռնհաս չես {քո} բաժին ընկած հողը մշակելու, կամ մարդիկ

ես վարձու տալ եւ այդ կերպով օգուտ քաղել {քո} հողից: Եթէ հող վաճառելու սկզբունքը թոյ

- Ինչու՞ այդպէս շփոթում է եւ խռովում է {քո} խաղաղութիւնը իմ պարզ հարցմունքս, եւ կա

. դու ունիս այսչափ հող, իսկ ես ոչինչ, {քո} բաժին միայնակ վայելում ես հայրենիքի բար

ակ վայելում ես հայրենիքի բարին, իսկ ես {քո} հաւասար կրում եմ միայն ծանրութիւնը: Բա

եմ միայն ծանրութիւնը: Բաժի՛ն տուր ինձ {քո} հողից, մեք մի հայրենիքի որդիք ենք, եղ

, նոյնպէս կրում եմ ես: Բաժի՛ն տուր ինձ {քո} հողից, այն ժամանակ ես չեմ աշխատելու բռ

իր: - Բայց, եթէ ես իմ հողը կիսեմ {քո} հետ, ես կը քանդուիմ, ես մինչ ցարդ ապր

նը փոքրացրել էի: - Դու մտածում ես {քո} ապրուստի համար, աչքիդ առջեւ ունիս քո ժ

ս քո ապրուստի համար, աչքիդ առջեւ ունիս {քո} ժառանգների եւ քո սերունդի ապագան, իսկ

ար, աչքիդ առջեւ ունիս քո ժառանգների եւ {քո} սերունդի ապագան, իսկ ես, որ ոչինչ ուն

չե՞ն: Բայց դու կը քանդուիս, այսինքն՝ {քո} աւելորդը կը չափաւորուի, որի հաշուով իմ

ասորդը կը լցուի, սակայն մի մոռնար, որ {քո} ցեղը մինչ ցարդ վայելել է այդ հողը, իսկ

երկուքի սերունդը կը հաւասարուին. այսօր {քո} կարողութիւնը կը չափաւորուի, բայց, դոր

ապրանքը չէ՞... - Հերիք է, լսիր: {Քո} բոլոր ասածներից մի բան միայն ուղիղ է,

ց չլինել, բայց ոչ ոք մեղաւոր չէ, բացի {քո} հօրից, բացի քեզանից, բացի այն սխալ եւ

կենդանի եմ: Նա ասում է ինձ, որովհետեւ {քո} ազգութիւնը մեռած է, ուստի եւ դու կենդա

յր, ի՞նչպէս կենդանի չեմ, ես խօսում եմ {քո} հետ. մեռելները վաղուց արդէն թողել են խ

ա ստրկացած ազգերի մէջ: Դու կամենում ես {քո} հաւասարակշիռը պահել եւ այն՝ իրաւունքի

եմ քեզ եւ ամենեւին վերաբերութիւն չունիմ {քո} հետ, ի՛նչ պատճառով, հակառակ իմ կամքին

մքին, առնում ես եւ բռնութեամբ դնում ես {քո} կշռի թաթի մէջ: Ուրիշ տէրութեանց հետ խօ

նը ապրում է: Դու հազար տարի քարոզէ ինձ {քո} վերացական ազգութիւնը, ես միշտ չպիտի հա

չոր ազգութիւն քարոզել, առանց մեկնելու {քո} քարոզութեան պատճառները, ոչ այլ ինչ է,

երի հետ: Իսկ երբ դու ասես ինձ՝ պահի՛ր {քո} ազգութիւնը, հաստա՛տ կացիր քո սիրու մէջ

՝ պահի՛ր քո ազգութիւնը, հաստա՛տ կացիր {քո} սիրու մէջ դէպի քո աշխարհը, սիրի՛ր քո ե

թիւնը, հաստա՛տ կացիր քո սիրու մէջ դէպի {քո} աշխարհը, սիրի՛ր քո եղբարքը, պահի՛ր քո

ր քո սիրու մէջ դէպի քո աշխարհը, սիրի՛ր {քո} եղբարքը, պահի՛ր քո լեզուն, որ է քո ազ

քո աշխարհը, սիրի՛ր քո եղբարքը, պահի՛ր {քո} լեզուն, որ է քո ազգութեան դրօշը եւ այդ

՛ր քո եղբարքը, պահի՛ր քո լեզուն, որ է {քո} ազգութեան դրօշը եւ այդ բոլորը քեզ իրաւո

ղքատութենից, այն ժամանակ ես կը հասկնամ {քո} խօսքը եւ, ընդհանուրի շահի մէջ եւ իմ սե

զօրութեամբ: Այն ժամանակ ես կը հետեւիմ {քո} ձայնին, որովհետեւ նա աւետարանում է ինձ

ւներ եւ այլն, եւ նորանով կարծում ես թէ {քո} ժառանգները ապահով են, իսկ մեք ասում են

հարցնում է նա մեզ: - Այսօր դու ես {քո} բոլոր ստացուածքի տէրը, որպէս նաեւ քո բ

ս քո բոլոր ստացուածքի տէրը, որպէս նաեւ {քո} բոլոր ընտանիքի տէրը, եւ այս պատճառով ք

ո բոլոր ընտանիքի տէրը, եւ այս պատճառով {քո} ունեցած կարողութիւնը հերի՛ք է այսօր մի

հերի՛ք է այսօր մի ընտանիքի, բայց վաղը {քո} ստացուածքը պիտի բաժնուին քո զաւակների մ

, բայց վաղը քո ստացուածքը պիտի բաժնուին {քո} զաւակների մէջ, որոնց իւրաքանչիւրին բաժ

, որոնց իւրաքանչիւրին բաժին պիտի հասնի {քո} ունեցածի կէսը, կամ քառորդը, կամ աւելի

ը, կամ աւելի մի փոքր մասը, եթէ շատ են {քո} զաւակները: Եւ ահա կարողութիւնը, ոյժը

սերի տէրերը առանձին առանձին պիտի կազմեն {քո} նման գերդաստան: Իւր կարգով, նոցա քեզն

ւին նոցա զաւակների մէջ, որ ասել է, թէ {քո} թոռներին, քո ունեցածից հազիւ պիտի հասն

ների մէջ, որ ասել է, թէ քո թոռներին, {քո} ունեցածից հազիւ պիտի հասնի հարիւրին 5-6

արծեցիր այնուհետեւ նորա վիճակակցութենից {քո} սերունդը, քանի որ ինքնիշխան տէր էիր քո

քո սերունդը, քանի որ ինքնիշխան տէր էիր {քո} բոլոր ստացուածքին: Այն մարդը, որ իւր

երի հետ, այն ժամանակ գուցէ ուղիղ լինէր {քո} ասածը, գուցէ քո որդիքը կամ նոցա սերուն

անակ գուցէ ուղիղ լինէր քո ասածը, գուցէ {քո} որդիքը կամ նոցա սերունդը ապահով լինէին

ւստ, վաղը ես կը լինիմ, եւ այն ժամանակ {քո} հարստութիւնը անպատճառ պիտի նուազի:

պարոն, համաձայնիր, որ առանց հաշուի է {քո} յոյսը, թէ քո որդիքը նոյնպէս պիտի տիրան

այնիր, որ առանց հաշուի է քո յոյսը, թէ {քո} որդիքը նոյնպէս պիտի տիրանան այն կարողու

րերը, երբ դու մանուկ էիր, կենդանացուր {քո} յիշողութեան առջեւ այն շրջապատը, որի մէ

յսօրուայ մանուկը, երբ իւր կարգով հասնի {քո} հասակին եւ քո պէս աչքը հետ դարձնէ դէպի

կը, երբ իւր կարգով հասնի քո հասակին եւ {քո} պէս աչքը հետ դարձնէ դէպի իւր անցած ճանա

եան սերմը: " Ուրացի՛ր, - ասում է նա-, {քո} դատողութիւնը, քո բանականութիւնը, քո խ

ցի՛ր, - ասում է նա-, քո դատողութիւնը, {քո} բանականութիւնը, քո խելքը, եւ հնազանդո

, քո դատողութիւնը, քո բանականութիւնը, {քո} խելքը, եւ հնազանդուի՛ր ինձ: Դու մեքեն

կոյր չէ, որ հրամանի պէս չէ բռնաբարում {քո} հասկացողութիւնը, այլ աղբերանում է փաստ

ասէր նորան. " Տե՜ս, ահա մեռնում ես, {քո} կեանքը կախւում է այժմ ինձանից, այսինքն

, բայց ես զոհում եմ քեզ այս կտոր հացը, {քո} կեանքը յարատեւել տալու համար: Դորա փոխ

: Դորա փոխանակ դու պիտի զգաս, որ ես եմ {քո} ազատիչը... Թշուա՜ռ... յառաջ քան

արդ լինելուց, որովհետեւ ինչ որ ուղղակի {քո} մարդկային պարտքն էր, այն զոհի անունով

այն զոհի անունով գործեցիր, վշտացուցիր {քո} ընկերի ամենասուրբ եւ նուիրական զգացողու

եւ նուիրական զգացողութիւնքը, որովհետեւ {քո} անձը տէր քարոզեցիր նորա կեանքին:

րը ոտքիդ տակ, Հաճեցար դու մատուռն այս {Քո} անունով կոչելու, Տունն այս, որտեղ ապ

կոչելու, Տունն այս, որտեղ ապրում են {Քո} որդիները հլու: Սեղան շինուեց սրբութեա

թուն ` Հաց ու գինի են ձօնում Ի յիշատակ {քո} որդուն: Դու չե՞ս գալիս հարաւէն, Փառ

ե՞ս, Աստուած, - Այս ասում է մարգարէն {Քո} սուրբ հոգով ներշնչուած: Պապանձուեցին

ցինք: Եւ մեղեդին քաղցրաձայն Սերովբէից {քո} անտես ` Եղաւ զուարթ երգակից Օրհներգութ

երգութեան - ձօնուած քեզ: Տէ՛ր, նայիր {քո} ծառային, Անուղղելոյս մի՛ յիշիր. Աջըդ

այ, Իսկ ինձ չարից դու փրկի՜ր, Որդուն {քո} հեզ աղախնու, Ում սիրտ տուիր սիրով լի

է ցաւն այդ քեզ մինչեւ այդ անծանօթ Դրաւ {քո} մէջ նենգ աստուա՞ծը նախանձոտ ": - Ասո

րտդ օտար լինի Զուր, անտեղի նազանքին. {Քո} դուռը բաց, ով որ զարնի, Եւ մի՛ մերժի

. Քեզնից նոր կեանք ստանայ, Աբրահամեան {քո} վրանին Միշտ ` Մամբրէի կաղնուց ` քեզ Ցի

Դու - որպէս մայր գթութեան - Վարդի հետ {քո}, անչա՜փ բարի ` Զոյգ նռներըդ տաս նրան

ինու Խառնարանը դու տանես Եւ տաս գինին {քո} խմելու ` Յար օրհնուա՜ծ դու լինես: Զ.

ջ ` Ոսկիամօր հետ: Քեզ կը խնկարկեմ, {Քո} սէրը կ՚երգեմ, Զարնելով հեշտին Բամբռի

սութիւնըդ անարատ, Սանիրայիդ կենսաձիր {Քո} հեղեղը յորդառատ Այն ինձ համար թալիսման

վ Անոյշ գրկի մէջ փակուես, Եւ մրմնջան {քո} ականջին Քնքուշ խօսքեր մեղրալից, Ալ ա

ն Սուր եղջիւրները ցցուեն. Եթէ փափուկ {քո} բռան մէջ Գտնես սրած դու մի ցից - Լաւ դ

էակն այն ընդունակ, Որ ժողովել կարենար {Քո} շանթն, ամպրոպ ու փայլակ ": " Ի՞նչ ես

չէ՞ ինձ բաւական: Զարմանում եմ անհանճար {Քո} խօսքերին, սերովբէ՛, Ըստ քեզ, դէպի վս

՞ց ուսար դու: Զարմացնում են ինձ սաստիկ {Քո} խօսքերը, յիրաւի, Եւ քանզի չեմ սերովբէ

՛րբ, սուրբ ես, Տէր որ Էն, Լի՜ երկինք {քո} փառքով, - Օրհներգում է սերովբէն Եւ վեր

յ ընդ աթուր, Հաճեցար զանուն {Քո} Կոչել ի վերայ մատրան, Ի վերա

րայ մեր այս տան՝ Յոր բնակին որդիք {Քո}: Սրբութեան կանգնեցաւ

Եւ մի՛ յիշեր զանուղղայս, Աջ {Քո} լիցի ի նոսա, Այլ ի չարէն զիս փրկ

ի չարէն զիս փրկեա՛, Զորդի {Քո} աղախնոյ, Ում սիրտ ետուր սիրալիր

Ե. ՕՐՀՆԵԱ՜Լ ԼԻՑԻՍ, ՔՈ՛ՅՐ Սիրտ {քո} օտա՛ր լիցի, ո՛վ կոյս, Ընդ վայրա

մերժեսցի ոք ի բաց։ Եւ ընդ յարկաւ {քո} խորանին Ասպնջական թէ գտցիս Սի

Յողջոյն աշխարհիս. Խնկեմ զանուն {քո}, Երգեմ զսէր քո Բամբռան ի լա

Խնկեմ զանուն քո, Երգեմ զսէր {քո} Բամբռան ի լար Կնտնտոցահար.

Յանոյշ ի գիրկ աղխիցիս, Հնչեսցին {քո} հէգ պանդխտին Մրմունջք ի կոյս լսելի

ւ ուլուց եղջիւրք ցցուեն Ի կուսական {քո} գիրգ ագուռ, Թէ փոխարէն ունիցիս

իս, երթաս զոտս ամբարձեալ Եւ խոյզ {քո} ոչ առաւիր, Զկենսատուն քաջ ընդգրկ

էր զայն քեզ զլացաւ, Զի թէ ի սիրտ {քո} փչէր Զայն շունչ, այո՛, բոց հրոյ

րոյ, Ապա կորուսեալ իսկ էր՝ {Քո} զանդորրութիւն հոգւոյ: Եւ յո՞ նոր

հերիք նա: Զարմանք ունին զիս ընդ {քո} Անհանճար բանս, սերովբէ. Ըս

Հուր, բոց տիեզերասաստ, Ապրեսցի՞ {քո} մակուկիկ "։ Զայս սերովբէն ննջելո

Ո՞չ ուսուցանէ քեզ Գիր. Թէ չիցէ {քո} լուեալ ցարդ՝ Հապա, կա՛լ եւ ընթե

Եւ զի՞ բնաւ ոչ մեկնիս. Բան {քո} ըստ չափ ելանէ, Ոչինչ զզամ, համար

ԱՆ ՎԵՐԱՅ ՈՒՆԵՑԱԾ ԿԱՐԾԻՔԸ Ի՞նչ {քո} անձնդ մանուկ մատաղ՝ կը չարչարես նաֆիլէ

՜, խաւար մտայց հոգւոյդ, սին սաղարթիւք {քո} անձին, Որ ոսկէկիր ըղձաս լինել քան

ակունս յաւէժաբար հաստատուն։ {Քո} կրպակաց պատուարք, որմունք եւ խստապինդ

աւերակօք կարկառեսցին յաւիտեան, Եւ {քո} կրիւք մտաց վարկօք զգածեալ որդիքդ եւ թոռ

նայ յատեան մտացդ քան զլոյս. Զի՞նչ {քո} ոսկի հոգիդ զօրէ պտղաբերել բեղմնաւոր,

ամբք, քան զկուրացեալն մտօք, Ո՞ւր {քո} ապա ոսկւոյ անուն, ո՞ւր արծաթին, ո՜ դո

Շոգ օրերին լողալիս, Էն կողմումը {քո} թշնամի Տե՛ս, չեչէնն է ման գալիս։

ա՛ւ է, որքան Արարատը Մնաց զրկուած {քո} ձայնից. Յնշի՛ր, քանի՛ դէպի Պառնա

, Մուսա, եռանդով հա՛ր Աստուածային {քո} քնար. Թո՛ղ մի խնդա մայրն Հայաստան

դա մայրն Հայաստան, Թո՛ղ մի լսէ նա {քո} ձայն։ Թո՛ղ սրբէ նա արտասուք

ր վազուկ, արդեօք ի՞նչ կլինէր, Որ {քո} ալիքներ տանէր իմ ցաւեր, Կամ ի՞նչ

ւմ է շուտով, մընում է ցաւը. Թո՛ղ {քո} ալիքներ ցնդեն իմ վշտեր, Լուանան ս

նդեն իմ վշտեր, Լուանան սիրտս թո՛ղ {քո} մասնիկներ։ Սիրտս խոցուած է

սըրբեցիր ինձ՝ երբ որ ես ծնայ, Ես {քո} մէջ իստակ ձեռքով թաղուեցայ. Դու լ

" Դու ըսպասիր նորա գլխին ` նա ուշ դնէ {քո} ոտքին ", Սովրեցնում է մեզ Մովսէս

րժանաւոր ` լուսնի շողից պայծառ է, {Քո} դամբանը նա յաւիտեան եւ դարերու մութի մէ

փաղաքշեց, Միւս օրն ահա արեւի տակ {քո} երեսը պերճ փայլեց: Թէ երկինքը քե

Սալեմի դժբաղդ որդիքը ` Երբ {քո} տերեւքը հիւսում էին, Յուշիկ աղօթք

ային խաղաղութիւն: Լի են միշտ, լի {քո} կողքումը: ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ ( III)

ն Արեգակի ճառագայթքը, զուարճացաւ {քո} հոգին. Էգուց կարող է նոյն շողը հ

Էգուց կարող է նոյն շողը հանդիպել {քո} դիակին, Երբ պատանած սուրբ կտաւօք

Այո՛, թաղել: Դեռ կը ծագի նա {քո} վերա, կը խփէ շող դամբանիդ, Նա կ

ասաց ինձի բընութեանը բերանով, Թէ {քո} կեանքն էլ պիտի անցնի լուսաւորաց կանոնով

որ ոսկերքըդ սփոփուին... Ծածկած է {քո} օթեւան... Դու ընկեր ես վշտերին...

արոն մարդին Այն րոպէին ցոյց չտուիր {քո} ստեղծուածք սուրբ ձեռին, Սահման դ

նում, հազարաւոր անցնի դար: Մարդը {քո} գործը հասկանալու ամենեւին չունի հնար.

ար, Ո՞վ է հաշուել, քանի՞ արդեօք {քո} առաջից անցաւ դար, Մենք ` հող, մո

երումդ էլ կը լսուի կացնի հնչում. {Քո} քարեղէն կուրծքերումը բրիչը ձեռին Ո

գահն ու սուրը ա՛ռ դու, որդեակ, {Քո} նախահարց եղիր արժան ընտիր ժառանգ Ի

ւ քեզ մօտ Գասպարեանցը ընտիր հիւր. {Քո} թաղերում էլ չի լինիլ մի տխրութիւն էլ տե

տխրութիւն էլ տեսնել, Զի Գասպարեանը {քո} մէջ այժմիկ իւր տեղ ընտրեց բնակել:

սել, թէեւ չէիր շատ հինուց, Թէ դու {քո} մէջ ծաղկեցնում ես մի ազգասէր ուսանող,

ւ կայծակներով, որոտով Հիւր չլինել {քո} մօտումը, չզզուեցնել իւր ձայնով:

մբիշն իւր սէրը, Նորան ասաց. " ես {քո} ՛ եմ ": Ամիրեանն էր այն պատանին,

մի օր, մի վայրկեան, Դու մոռնալով {քո} ցաւեր Կասես. ո՞ւր են, ե՞րբ անցա

Ասաց հոգուն. իմ ընկե՛ր, Ո՞ւր է {քո} մեծ խոստմունքը, Ո՞ւր նկարած քո պա

է քո մեծ խոստմունքը, Ո՞ւր նկարած {քո} պատկեր: " Յուսա՛յ, յուսայ " - լս

Աշխատողներին: Օրհնեալ լինի {քո} սահմանողը, Թող սուրբ լինի Մ

ծառ Իւրեանց ճռվըղով Կ՚օրհնեն {քո} գալը, Ո՛վ երկնից դեսպան, Դո

նը։ Շատ երկար Հայաստան {Քո} գալուն սպասեց, Ծաղկեցաւ նա ալեօք

թափած Արցունքըն աչքի։ {Քո} գալն իմացաւ Մասիսի վուլկան,

Ահեղ թնդանօթ։ Թէ այսքան {քո} գալն Բերեց ծեր Մասաց Ցնծութիւ

ղօթքը Լինի դիւրալուր, Տեսնէ {քո} արեւ, Շնչէ քո զեփիւռ։

րալուր, Տեսնէ քո արեւ, Շնչէ {քո} զեփիւռ։ Մարտի 2, 1855

դ, իմացիր դու աշխարհը, Ունայն են {քո} հոգսերը. Մի՛ տառապիլ զուր բեռի տա

ռապիլ զուր բեռի տակ, Մի՛ չարչարիլ {քո} անձը։ Մի լաւ նայիր դու կազմութեան

Կտեսնես այնտեղ անտարակոյս Եւ {քո} պատկերն առանձին։ Անցաւոր է

ու դէմքը տեսաւ։ Զո՛ւր է, չի լսիլ {քո} ձայնը, Հետեւիր դու կոչողին։

Դու յաւիտեան քնեցիր. Ա՛ռ ինձ {քո} մօտ, քո ծոց, քո գիրկ, Ինչու՛ ա

աւիտեան քնեցիր. Ա՛ռ ինձ քո մօտ, {քո} ծոց, քո գիրկ, Ինչու՛ անտէր թողե

նեցիր. Ա՛ռ ինձ քո մօտ, քո ծոց, {քո} գիրկ, Ինչու՛ անտէր թողեցիր:

ղճո՛ւկ, Եկ դու մեր մօտ, մեք կ՚ամոքենք {Քո} վիճակի դառնութիւն, Կը թուլացնենք ճակատ

Հայ ազգ, ասա՛, արդեօք Ո՛րտեղ է {քո} հայրենիքդ. Կամ ունի՞ս դու ուրեւի

, ու՞ր է տունդ, Հայ մարդ, ո՛րտեղ {քո} կենտրոնդ, Ունի՞ս մի բան քեզ սեպհ

քեզ սեպհական. Ցոյց տուր ինձ դու {քո} պարծանքդ: " Ի՞նչ հայրենիք,

թէ ո՞րքան, կամ ի՞նչ չափով, Այդ {քո} գործ չէ, ներողութիւն: Ամե

ես, Այդպէս յիմար մտածելով: {Քո} ուսումը չէ կշտացնում Իմ, կամ իմպ

Ուրախացի՛ր, դու Հայաստան, Լսելով {քո} որդու խօսքը. Փառք ու պատիւ քեզ կ

Փառք ու պատիւ քեզ կը բերեն {Քո} մարմնապաշտ մեծատունքը: ԼՈՒՍԻՆ

թք է առնում վերեւ առ Աստուած. Այլ {քո} ծագելուց մինչեւ մտանելդ Աչքը քեզան

լոկ արտասուքի. Դու ո՛րքան յաճախ {քո} խաւար գահից Տեսող ես լինում լուռ զ

եսող ես լինում լուռ զարհուրանքի: {Քո} ճառագայթով ո՛րքան փայլել է Պողպատ

Ե՛ւ սպանուածին, ե՛ւ մարդասպանին {Քո} լուսից կը տաս հաւասար բաժին: ԱՌՕ

Դրական է այս մեր դար: {Քո} բարձր ճշմարտութեան Ճառագայթները փա

տունը քանդես, Արի մորթի՛ր, դու {քո} ձեռքով ինքդ քեզ. Ի՛նչ դանակ է,

նէ, կամ դու քեզ, Կամ պատահի, որ {քո} մահով մեռանիս, Քո ճանապարհը պիտի

ամ պատահի, որ քո մահով մեռանիս, {Քո} ճանապարհը պիտի տանի քեզ դժոխք. Ո

" խայտալով, Իմ կտաւը ճերմակցրո՛ւ {քո} ջրերով ": - Ո՛վ իմ չքնաղ,

ստ կաց, Մահու պատանք լուանում եմ {քո} համար ". Եւ այս խօսքը ասած չասած

ցմունքին այսպէս տուեց պատասխան. " {Քո} օրհասը մօտեցել է, տախտակներ Պատր

ել է, տախտակներ Պատրաստում եմ ես {քո} դագաղի համար ": Ասաց, դարձեալ ա

ւնքին պատասխանում է այսպէս. " Ես {քո} համար պատրաստում եմ գերեզման ": Ճ

Տ Օ՜հ, սենեակ, Որքան {քո} մէջ ծխեցի Խոնաւ պատերիդ Ես մ

Գուցէ միւս անգամ Ոտքս չկոխեմ {Քո} շեմքի վերեւ, Մնացի՛ր բարեաւ:

րէ օգնել իւր եղբօրը, Զանց չարեցի {քո} սիրուն: Ահա՛ իմ գործ, ահա՛

աջի պէս, Թող չտեսնէ թշնամին {Քո} թիկունքը, թող նա չասէ Թէ վատ է Իտ

ԱՐԱՄ ՆԱՀԱՊԵՏԻ ՅԻՇԱՏԱԿԻՆ> Քեզ {քո} սիրական հայրենի բարբառ Ձգում է ան

յշ այս խնկի բուրվառ: Յաւիտենական {քո} օթեւանից, Այս խնկի բուրումը ընկալ

նոր է Թափել վերայից: {Քո} օրից այսօր քանի՜ դար անցաւ, Սիրա

եր եղբարք թշնամի էին Այն նուիրական {քո} սուրբ աւանդին: Բայց արդ բար

՛ր, նահապետ, օրհնի՛ր, սիրական, {Քո} սուրբ այս լեզու, ազգասէր Արամ:

՛բ, ների՛ր դու ինձ՝ Իբրեւ որդւոյ {քո} ազգի, Ապերախտ եմ առաջիդ Որպէ

Օշական Վեհ Հայերի գերեզման {Քո} ժայռից ես ցած իջայ Ուստի հերոսն մե

այս տմարդութեան։ Բարձրաբերձ {քո} ժայռերից Արծաթալիք մեր Քասախը

՝ Յանձն արա ալիքներին Հասցնել {քո} գանգատը Էջմիածնայ Վեհապետին։

ոսից Այրարատ, Բոսփորից Աղթամար, {Քո} տեսած, Քո պատմած թշուառութիւնք անհամար

տ, Բոսփորից Աղթամար, Քո տեսած, {Քո} պատմած թշուառութիւնք անհամար. Ո՛

ծը, Պակասը թո՛ղ լցնէ, սիրած իմ, {Քո} ազգը: Փառախոտ Ցոլակեանց

Թէեւ հազար սահի դար: {Քո} երկնաշունչ մեծ գործերը Յաւիտեան պ

Յաւիտեան պիտի ծաղկեն. Անթառամ է {քո} պսակը, Թո՛ղ ազգեր գան, թո՛ղ կոր

սօր պիղծ բերաններ Ոմանք, դարձեալ {քո} ընդդէմ ` Ոռնան ինչպէս քաղցած գայլ

այր իմ հարազատ, Գիրկդ բաց որդուդ {քո} չուառական.. Համբուրում եմ քո փոշ

ուդ քո չուառական.. Համբուրում եմ {քո} փոշին անարատ... " Յետո՞յ, մի ամ

գին։ " Այստեղից ահա ես եկայ {քո} մօտ, Պատմել մի անցք, որ այս առաւ

հուրդս անկատար, Ելիր ու գնա կրկին {քո} տեղին, Ուստի քո տիրոջ հրամանովն ե

Ելիր ու գնա կրկին քո տեղին, Ուստի {քո} տիրոջ հրամանովն եկար։ Շատ մ

բոլորի վատաբանութիւնք Անպտուղ եղան {քո} պատճառներով... "։ Դեռ խօսք

Իսկ այն աշխարհում ծերունու... եւ {քո}, Դատաստանն կայ ձեռին Աստուծոյ.

Սո՛ւրբ արա զնոսա ճշմարտութեամբ քով, զի {քո} բանդ ճշմարտութիւն է ")։ Այո՛,

եր: պ. Կ[ոմս] Էմ[մանուէլ], Կարդալով {քո} Յիշատակարանը Հիւսիս[ափայլի] № 1 մէջ, ո

վերաս: Չար լեզուներ ասել էին ինձ, թէ {քո} թոքախտութիւնքը զայրանալով զրկել է քեզ հ

նութիւն լինի, ամբողջ տարի պիտի վայելեմ {քո} Յիշատակարանը:

չ կարող են օգնել Քանթը կամ Հեգելը, եթէ {քո} խուզարկութեանը խորհուրդը քո ազգի վրայ գ

եգելը, եթէ քո խուզարկութեանը խորհուրդը {քո} ազգի վրայ գործ դնել է նոցայ համակարգութ

այնպէս է եւ նորա փիլիսոփայութիւնը. եւ {քո} սքանչելի փիլիսոփայութիւնքը եթէ կամենաս

հիմք դնել: Ուզո՞ւմ ես փիլիսոփայ դառնալ {քո} ազգի համար ( որովհետեւ կաթողիկէ փիլիսոփ

եր եւ ազդեցութիւնք), ապա ուրեմն ուսիր {քո} ազգի կեանքը, նորա հասկացողութեանը աղբի

րակութիւնքը եւ եթէ օգտակար եւ յարմար են {քո} ազգի կեանքին եւ պէտքերին, ապա ուրեմն ա

ւմարի մէջ: Աշխատիր իրականապէս բարւոքել {քո} ազգի կեանքը եւ թող քո բոլոր իմաստութիւն

ականապէս բարւոքել քո ազգի կեանքը եւ թող {քո} բոլոր իմաստութիւնը ուղղուի դէպի նորա կե

ի հեղեղի մէջ դու որի՞ տունն ես հարցնում {քո} ծանր ու բարակ սահմաններով, սեռերով եւ

րի պատշգամբներում քարոզէ, գուցէ այնտեղ {քո} արհեստակիցքը հիանան քու խոր գիտութեան վ

հեցաւ ի խորս ջուրց նոյն չարաբաստ ծառայն {քո}: Յիշխանականն ի յաթոռ դու զոյ կամ

Ա՜խ, ասացի ես նորան, ազնիւ բարեկամ, {քո} հարցմունքը դարձեալ կենդանացնում են իմ մ

կարելի է, պատմի՛ր, աղաչեմ, որովհետեւ {քո} ծանր կերպարանքից եւ քո ազդու խօսքերից հ

աչեմ, որովհետեւ քո ծանր կերպարանքից եւ {քո} ազդու խօսքերից հեշտ կարելի է իմաստասիրե

ու շատ բաներ տեսած եւ շատ բաներ լսած ես {քո} կեանքի մէջ: Քաջ իմացիր, որ տարաբախտ մ

եմ յանձնում իմ խօսքերը, որ յաւէրժացնես {քո} յիշատակարանների մէջ ( նոցայ հետ միասին

գէ մարդկան արձան կանգնի փառաւոր, {Քո} գործք, վաստակք գտցեն գովեստ ի բերանոյ

Ապերախտին անգութ ձեռամբ խզեցաւ թել {քո} կենաց. Անջնջելի սերտ յիշատակք կա

Անջնջելի սերտ յիշատակք կացցեն քարոզ {քո} կենաց, Յաւերժ առնել չարագործին ըզ

մ: " Յառաջ ասա՛ դու ինձ, թէ ովքե՞ր են {քո} բարեկամները, ապա ես քեզ կ՚ասեմ, թէ դո

որ կարող էին համոզել ինձ հաւատ ընծայել {քո} ասածներին, եւ դատել այն հետեւանքը, որ

մարդերի ձեռքում, բոլորովին խոտորուելով {քո} նախկին սուրբ խորհրդից: Թէպէտ բաւա

ապաստանարան, այժմ ու՞ր պէտք է ապաւինիս {քո} անիրաւ եւ անհամար հալածիչների երեսից:

էզներ բացուելու էին քեզ. այն ժամանակ, {քո} անունը պատմութեան թերթերի մէջ կը դրոշմո

վուրդը բարերարութիւն գտանելով քեզանից, {քո} երախտիքը իւր հոգու մէջ կ՚անմահացնէր: Ա

Արդարամի՞տ մարդ, դու ինչպէ՞ս կարող էիր {քո} արդարամտութեամբ դոցայ հետ վարուել, որո

հատելով իմ խօսքը. քանի՞ցս անգամ այսպէս {քո} բախտաւորութիւնը զոհեցին իւրեանց փառամոլ

յդպիսի թշնամիք մարդկութեան թունաւորեցին {քո} փրկութեան բաժակը: Դու կորցրեցիր քո առա

ցին քո փրկութեան բաժակը: Դու կորցրեցիր {քո} առաջին փառքը, եւ շիջուցիր քեզ լուսատու

շիջուցիր քեզ լուսատու ճրագը։ Կորցրեցիր {քո} օրէնքի պաշտպանը եւ քո բարեբախտութեան վե

ճրագը։ Կորցրեցիր քո օրէնքի պաշտպանը եւ {քո} բարեբախտութեան վերայ մտածողներին: Դու

պէտք է մինչեւ այն օրը հառաչես, մինչեւ {քո} անօրէնութեանէ վրեժը հատուցանես:

ւատքին առաւե՛լ մօտ ծանօթ), ինչպէս եւ {քո} ամեն նախնիքը։ Իսկ ե՛ս՝ անպիտա՛նս, թէ

նձ եւ գտնելով Սիւնեաց աշխարհում, տարիր {քո} տունը ո՛չ որպէս մի տան պատկանաւորներից

, Տիրո՛ջդ արժանի էի։ Բացի սորանից, {քո} երանելի մայրը, երբ բդեշխի մօտ բերեց

ետեւ վերին Նախախնամութիւնը այս դարում, {քո} քաջութիւնդ զօրացնելով, պայծառացուց ամե

ի էի։ Եւ ես եմ ա՛յն Ղազարը, որին, {քո} եւ շա՛տ ուրիշների ասածին պէս, փոխանակը

շակերտները եւ փարիսեցիները պահում են եւ {քո} աշակերտքը չեն պահում եւ խառն ուտում են

ասում, թէ Սամարացի՛ ես դու եւ դեւ կայ {քո} մէջ "։ Յետոյ, սուտ վկանե՛ր ժողովելով

էին այդ տեղը։ Եւ դու, Տէ՛ր, կանչելով {քո} եղբօր՝ տէր Վարդին, Հայդիկին եւ իմ ան

ց ինձ. վէրքերիցս մահի դուռն եմ հասած, {քո} պարտքն է այսուհետեւ դեղ դնել եւ բժշկել

կը մատնէ։ Եւ ինձ բարեկամ էին անուանում {քո} եղբարքը, Տիրոջդ, սուրբ գրուանի գին,

, եւ ուղղափառ հաւատի ուսումը ստացած են {քո} օրհնեալ մօրից եւ նո՛յն իսկ Տիրոջիցդ։ Ե

րոջը ( ինձ բարեկամ էին անուանում), որ {քո} ՝ Տիրոջդ, սիրուն եւ ամենին ընդունող բա

։ Որովհետեւ այն օրից, երբ դու, Տէ՛ր, {քո} անարգ մարդ մեծարող խնամքովդ ինձ քո ընտա

՛ր, քո անարգ մարդ մեծարող խնամքովդ ինձ {քո} ընտանիքին յանձնեցիր, դոքա եղան իմ վրայ

ընտանիքին յանձնեցիր, դոքա եղան իմ վրայ {քո} խօսքի հրամանը կատարողքը, առանձին առանձ

անց խնայելու կտրատեցին, երբ տեսան, թէ {քո} աչքից ընկայ։ Եւ այժմ, իմ ունեցածներով

ւն ունիս եւ բան չես մոռանում, մանաւանդ {քո} հոգասիրութեամբ. որովհետեւ շատ էր կառավ

ի ուրիշ նո՛ր բան էլ ասեմ Տիրոջդ, որ թէ {քո} արդարութիւն փնտռող մտքիդ ընդունելի երեւ

ր սուրբ Պաւղոսի ձեռքով։ Նորա՛ն իմացուր {քո} հաշտ լինելը քո ծառաների հետ։ Մեր մեղքի

ձեռքով։ Նորա՛ն իմացուր քո հաշտ լինելը {քո} ծառաների հետ։ Մեր մեղքի պատճառով ամուլ

ր հոգիների անդաստանքը, որով ծաղկելով՝ {քո} կամքիդ հաճելու արժանի պտուղներ բերենք ե

ներէ՛ ինձ որպէս մի տկարամիտ մարդու։ Եւ {քո} իսկ ամենասքանչ անձինդ, որից ամեն մեծ կ

ս եւ ա՛զատութեան եղեւ մեզ առիթ տէր Աղան {քո} տեառն քեռի էր " ( եր. 41)։ Երրորդ

Երրորդ, որ ասում է Փարպեցին, թէ ինձ {քո} տունը տարիր ոչ որպէս մի աղքատ մարդ եւ ա

§ 24. Բնագրում ասած է. " Տէր Աղան {քո} Տեառն քեռի էր " ( եր. 41)։ Եթէ քեռի

նդէ՞ր մեք եւ փարիսեցիքն պահեմք յաճախ եւ {քո} աշակերտքդ ոչ պահեն " ( Մատթ., գլ. Թ

կերտքն Յովհաննու եւ փարիսեցիքն պահեն եւ {քո} աշակերտքդ ոչ պահեն " ( Մարկ., գլ. Բ

օթութեամբ սրտիւ գալ առ մեզ յողջոյն, եւ {քո} զմտաւ ածեալ, որպէս պարտ է առնել մեզ,

իւրեանց ազգասիրութեամբը փառաւորում էին {քո} մոռացուած ու փոշոտուած անունը, որի յիշ

ծ անունը, որի յիշատակը անգամ ջնջուած է {քո} շատ զաւակների սրտերից։ Մի մեծատուն մար

նքը, որ ճանաչեն քեզ ճշմարիտ Աստուած եւ {Քո} ուղարկած Յիսուս Քրիստոսը, վկայում է մե

ւիտենական գրաւական մեր բարեկամութեանը։ {Քո} քաղցր յիշատակը ապրելու է մեր սրտում, ք

կուրծքի մէջ. չենք մոռանալու քեզ եւ ոչ {քո} ազնիւ եւ առաքինի ունակութիւնքը, ո՛չ այ

մի այլ տեղում շինել մի առանձին դժոխիկ, {քո} սիրեկանի անունով, եւ բնակել այնտեղ իբր

՛ր, լակոտ, դադարի՛ր ինձ խաբելուց. ես {քո} հիւսիսային հաշուապահանջ իշխանների ընկեր

ատանան, - թէ ի՛նչ են արժում այդ բոլորը {քո} կարծիքով։ - Չնչին բան, Ձեր մռայլո

- Վերջացան, Ձեր մռայլութիւն: - {Քո} յիմարութենից, ծուլութենից եւ անհոգութե

արգի աբեղաների հետ, սկսեցիր հիւսիսումը {քո} յիմար կատակը, քանի անգամ արքայազն Դմիտ

ոքր ինչ հին են, բայց անդադար աշխատելով {քո} փառքի համար, ես դարձեալ վիրաւորուեցայ

: - Անհնարին է: - Երդւում եմ {քո} անիծեալ պոչովը, Ձեր մռայլութիւն:

եր մռայլութեանը: - Ընծայիր նորանց {քո} բարեկամին, - ասաց սատանան թթու դէմքով

ատանան թթու դէմքով. - ինձ հարկաւոր չեն {քո} շարադրութիւնքը, այլ ցանկալի է իմանալ,

նգարուած են: Բայց դառնանք դարձեալ դէպի {քո} յայտարարութիւնը: Դու պատմեցիր ինձ միայ

Դու ամենայն բանի մի պատճառ գտանում ես. {քո} ծուլութենից հետեւում է, որ այժմ դեւերը

- Սիրական Բուբանդուս, սկսիր շուտով {քո} յայտարարութիւնը. միայն կատարիր նորան հ

- Այսուհետեւ, բոլոր գործերի մասին, ես {քո} հետ ուրիշ կերպ չեմ խօսելու, եթէ ոչ վիպ

կրկնի՛ր եւ այն, ինչ որ այժմ կարդացիր. {քո} ոճը շատ հաւանելի է ինձ: Բուբանդու

մռայլութիւն "... չկամիմ այլեւս լսել {քո} վիպասանական ոճր. Կարդա՛ ճարտասանական ո

սաստիկ բարկացած. - կը վերջացնե՞ս մի օր {քո} այդ զզուելի դատարկաբանութիւնը, որի մէջ

թիւն: Բայց զգուշանալով, որ մի գուցէ, {քո} վերստին բանդագուշելովը, ինձ պատահի սրտ

ւ պաշտօն ունէիր գրականութեան դեւապետի, {քո} տգիտութեամբը, ծուլութեամբը եւ եսական ա

արեկան շրջանառութիւնը. ինձ հարկաւոր չէ {քո} բարբառի նեղսիրտ ձեւը, այլ այն միայն,

եւը, այլ այն միայն, որ հասկանալի լինի {քո} խօսածը, ուրեմն պիտոյ էր խօսել պարզ եւ

ունէիր կենդանի էակների հետ խօսել, եթէ {քո} խօսակցութիւնը ունէր մի իրական խորհուրդ

: Եթէ մի մարդու պատահէիր, որ խօսում էր {քո} հետ, փոխանակ նորա խօսքին պատասխանելու

ամանակ այնպէս գեղեցիկ բացայայտելու չէիր {քո} միտքը, որքան գրելով միեւնոյն բանը:

դու այժմ կամիս նոյն բանը ինձ ասել, թէ {քո} լեզուն թէեւ ծանր էր, այլ գրիչդ ոչ, եւ

- Հերի՛ք է, - գոռաց սատանան, - դու {քո} օրումդ քո խելքից մի բան գրած չես, ինչ

ք է, - գոռաց սատանան, - դու քո օրումդ {քո} խելքից մի բան գրած չես, ինչ որ ցոյց ես

մի բան գրած չես, ինչ որ ցոյց ես տուել {քո} անունով, այդ բոլորը օտարի վաստակ է եղե

կարդացող. ես շատ լաւ ճանաչում եմ քեզ, {քո} սիրտը կը ճայթէ մի երես բան կարդալու ժամ

կը ճայթէ մի երես բան կարդալու ժամանակ. {քո} գրիչները այնքան չորացել էին, որովհետեւ

ելով. - Տեսանում ես ինչպէս կատարում եմ {քո} առաջարկութիւնքը, եթէ հիմնած էին առողջ

ալիս գործի շատութենից: - Ես գիտեմ {քո} հարազատութիւնը եւ գործունէութիւնը, - ա

իւնը, - ասաց սատանան, - ցոյց տուր ինձ {քո} ցուցակը: Ֆիֆիքոքոն տուեց նորան ամո

եմ, որ իմ կառավարութեան բոլոր մասներից {քո} դէպարտամենտը սռաւել բարեկարգ է: -

: - Ես ճշմարիտ եմ ասում, որովհետեւ {քո} գործերի ընթացքը շատ արագ է: - Ձեր

քննութիւն: - Իմ ծառայողներից ոչ ոք {քո} չափ չէ տալիս ինձ այդքան նզովեալ հոգի.

ս եւ իցէ, բայց ես պարտական եմ գնահատել {քո} արժանաւորութիւնը եւ արժանի վարձ տալ քեզ

եմ դառնում այժմ, իմ հարազատ զաւակ, որ {քո} շատ տարեկան կեանքումդ երբեք ամօթ չբերեց

իմ եւ իմ ազգատոհմի վերայ, բարեաւ լինի {քո} գալը, ողջամբ եկիր. գոհ եմ քեզանից, ո

անաս բաց խօսածիցս, ինչպէս նկատում եմ, {քո} խոստանալը շատ է, քան թէ կատարելդ. խօս

ւմ են, մեր կեանքը թռչում է, իսկ մեք, {քո} շնորհքիցը, բանտարկուած մեր բնակարաններ

ի անբան արարած: - Ես չեմ հասկանում {քո} ասածը: - Մա՞րդն է գերազանց, թէ փա

տախօս եւ անպատիւ դու, մեք ճանաչում ենք {քո} խաբեբայութիւնը, քո արհեստը ընթացք չուն

, մեք ճանաչում ենք քո խաբեբայութիւնը, {քո} արհեստը ընթացք չունի մեր մէջ: Ազգասէ՞ր

գասէր պատուանունը, այլեւ բոլոր ազգը եւ {քո} հօր ոսկերքը կը հանես գերեզմանից եւ կը վ

ս այնպէս իմանան: Աստուած լուսաւորեսցնէ {քո} հոգին, Սիմոն վարժապետ, եթէ դու չլինէի

Սիմոն վարժապետ, եթէ դու չլինէիր, եթէ {քո} գրեանքը ինձ ժառանգութիւն չմնային, ո՛վ

ւրախանալ: - Սեւ ուրախութիւն կը գար {քո} գլխին, եթէ չէի կարդացել... ի՛նչ օր

չէի կարդացել... ի՛նչ օր էին ձգել քեզ {քո} բարեկամքը. հաւատա՛, Շաքարեանց, դու մ

ց յետոյ, ստիպուեցայ գնալ եւ հարցասիրել {քո} խելագարութեան պատճառը: Ախոռը ներս մտայ

իմ գլուխը: Փոյթ չէ, դրացի, ես մի օր {քո} դրան առաջեւ եւս կը չոքեմ... - Աս

բոլորը․ ես ոչինչ բան չեմ հասկանում․ եւ {քո} ընթացքը, ախոռի հանդերձանքը, այժմեան խ

ջինը դու պիտոյ է լինիս, որ իմանաս: Ես {քո} բարեկամութեան վերայ երկբայութիւն չունիմ

կալ եմ, - ասաց Շաքարեանցը, - ես գիտեմ {քո} բարեկամութիւնը, եւ այդ էր պատճառը, որ

, ասաց. " Ես, մտանելով ախոռը, զննեցի {քո} արարողութեան համար պատրաստած բաների մնա

անկանալով մոռանալ անցած գնացածը: - {Քո} պատրաստութեան մէջ ես տեսանում եմ թերութ

այն ծանօթութենից, որ տուեցիր ինձ այսօր {քո} կարճառօտ տոմսակով: Դու մոռացել ես հոգա

եւս ընդդէմ չես այս իմ կարծիքին: - {Քո} ասածը զուտ ճշմարտութիւն է, ինչպէ՛ս կար

ա ի՛նչ էիր կարծում, սիրելիս: Ալքիմիան {քո} կարդացած բաների նման չէ. ի՛նչ քո կարդա

իմիան քո կարդացած բաների նման չէ. ի՛նչ {քո} կարդացած, եւ իմ թալիսմաններին եւս նման

րի մէջ: - Դու զուր տեղը մի՛ որոնիր {քո} գրքերի մէջ, ոչինչ գտանելու չե՛ս. իսկ

- այս ի՛նչ բաներ են... եւ զխորհուրդս {քո} ո՛ գիտաց... որպէս զի մեծ են գործք քո

քո ո՛ գիտաց... որպէս զի մեծ են գործք {քո}, տէր... - Ապա, պ. Մարկոս, այ

րախ եմ, հարստացի՛ր, եղբայր, եւ դու, {քո} նման մարդը, խելացի, հասուն դատողութեա

- Ի՞նչ մին, ի՞նչ տասը... խելօք, ես {քո} համար շամպայնից վաննա ( բաղանիս) կը շի

ուիլ, եւ անշունչ մետալը հնազանդւում էր {քո} իշխանական հրամանին, այն ժամանակ ի՛նչ յ

եց քեզ մեր մօտ, այս րոպէիս խօսում էինք {քո} մասին: Պ. Մարկոսը խնդրում էր ինձանից

ում էր ինձանից, որ իւր հետ միասին գայի {քո} մօտ, բայց ես իմանալով քո ժամանակի սակա

տ միասին գայի քո մօտ, բայց ես իմանալով {քո} ժամանակի սակաւութիւնը, հրաժարուեցայ,

էր եւ դու զգաստ մնալու, որ կարողանայիր {քո} դիտաւորութիւնդ իրագործել, նա մի ջիլ մա

ացայ, որ ես մազի չափ պատիւ չեմ ունեցել {քո} մօտ: Միթէ՞ խաղ է, կամ, կատա՞կ է իմ հ

նչպէս չէ, կպատասխանէ քեզ. եղբայր, նա {քո} ասած մարդերից չէ եւ ոչ միայն քո ասած,

յր, նա քո ասած մարդերից չէ եւ ոչ միայն {քո} ասած, այլ նա մարդ չէ ընդհանրապէս: Դու

րապէս: Դու կարծում ես, թէ նա կը խոսէ՞ {քո} հետ, երեսը շուրջ կը տայ եւ կը հեռանայ

եւ դարձեալ կը տեսանես: Բացի դորանից, {քո} համար մի զարմանալի բան չէ, ո՞ր ապաքէն

եւս հեռի չմնաս այդ բաներից, անտարակոյս {քո} յօժարութիւնը եւս հարկաւոր է, այստեղ ես

իտոյ է առնենք ազգի համար: - Ուրեմն {քո} առաջարկած մտածելի բաները ազգի՞ն են վերա

հասարակ կերպով հասկացրու ինձ եւ յայտնիր {քո} դիտաւորութիւնը: Իմ կարծիքը այս է, որ

նչ աւելի հարկաւոր չէ, երանի՜ թէ ես եւս {քո} պէս անգէտ լինէի, բայց քո աղօթքի պէս իմ

նի՜ թէ ես եւս քո պէս անգէտ լինէի, բայց {քո} աղօթքի պէս իմ աղօթքը եւս արժանընդունակ

ել: Անտարակոյս այս բոլորը կ'առնենք մեք {քո} հետ. բացի սորանից հարկաւոր է, որ դարպ

ները գլուխ կոտրեն ուսում ստանալու, մեք {քո} հետ հոգիներիս պատրաստութիւնը տեսանենք։

էս: - Բայց դու, տեսա՞ր, երբեւիցէ {քո} կեանքում, երկու Հայ, մաքուր խղճմտանքո

յ ես, ի՛նչ մարդ ես որ մէջտեղ ես եկել, {քո} խելքի բան է այսպիսի բաների վերայ խօսել

վ որ Բաղդասար Խալֆայի բոլոր տաղերը Զիս {քո} սիրոյն, Արիք որ երթամք, Գարունն է բաց

- Քեզ ո՛վ է կարգել հինգ մանէթ թոշակ. {քո} պէս ծառան դեռ կերած հացի համար եւս պիտո

ՆՈՒԷՐ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ {Քո} եռանդուն ազգասիրութիւնը, քո միշտ պատրա

ՅՐ Քո եռանդուն ազգասիրութիւնը, {քո} միշտ պատրաստականութիւնը յառաջամատոյց գո

տնջենաւոր յարատեւութեանը երաշխաւոր է {Քո} սրտակից բարեկամ Հեղինակը I - Ի՞ն

թեանը, մեռանում է իսկոյն: - Ուրեմն {քո} կարծիքով մահը մի էակ է, որ գալիս է, կ

ամք ունէր, որ գործիք ունէր, եւ այսպէս {քո} ասելով մահը մի մարդու նման, կամ ով գիտ

ր տարաժամ խլէր նորա կեանքը: - Միթէ՞ {քո} աչքումը մարդը եւ ճրագը հաւասար բան են,

եց Շահումեանցը, - ես այլ տեսակ կը խօսիմ {քո} հետ, միայն կը ցանկանայի, որ հասկանայի

ր կարծում ես թէ մարդ չկար, որ հասկանար {քո} ասելիքը, ասա՛, ես լսում եմ, կը հասկա

ելով ձեւ ու կերպարանք ես հասկանում, եւ {քո} համար ձեւի փոփոխութիւնը համարւում է չքո

Մի՞թէ մոխիրը, որ կը ստանայիր փայտից, {քո} աչքումը ոչինչ էր. ոչինչ չէ՛ տեսանւում

սաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - ես ընդունում եմ {քո} ասածը, բայց մի բան կայ, որ փոքր ինչ ո

՞ նոցանից իւրաքանչիւրը իրաւունք չունէին {քո} հայրական սէրը եւ խնամարկութիւնը հաւասար

արկութիւնը հաւասարաչափ ստանալու. մի՞թէ {քո} աչքումը նոցանից մինը սիրելի կը լինէր առ

նոքա իւրեանց զաւակների վերայ. եւ միթէ՞ {քո} որդու մինը եթէ պահանջելու լինէր քեզանից

սիրէիր նորան, քան թէ միւսերը, դու եւ {քո} միւս որդիքը ասելու չէիք նորան, որ նա ա

, ինչ որ տուել էր քեզ բնութիւնը մինչեւ {քո} զգայուն կեանքի վերջը, նա պիտոյ է ետ ստ

այն գումարը, ինչ որ գործ էիր դրել դու {քո} վերայ, եւ այս պատճառով շատ ճիշտ է տուա

էիր նոյնպէս բնութեան օրէնքներով: - {Քո} մարմինը հողանալով բուսուցանում է եւ զար

ացնում է շատ սերմեր, որ քամին բերել էր {քո} հողի մէջ, իսկ սերմերը կարող էին կերակր

ռքիցս գար ես կ՚աշխատէի ամենայն օր խօսել {քո} հետ այսպիսի գեղեցիկ բաների վերայ, բայց

ութեան հրաշքներին, կը տեսանես, որ այդ {քո} շատ մեծ կարծած փոսը նա մի րոպէում կը լց

ուած... Աստուա՛ծ իմ, դու կը կատարես {քո} խոստմունքը... Այնպէս չէ՞: Ի՛նչ եւ ի

ած, վեր առնուն ու տան... Յոյս ունիմ {քո} վերայ, համբուրում եմ քեզ. մնաս բարեա՜

մբուրում եմ քեզ. մնաս բարեա՜ւ. {Քո} սիրական Մանուշակը: Մանուշակը շո

ձեռքիցդ եւ ինքեանք կը տանեն, իսկ դու, {քո} անզգուշութենովը կը զրկուիս ժամուցիցդ որ

տուն չես եկել, այժմ եկած չեկած, այդ է {քո} քաղաքավարական խօսքը, - պատասխանեց կինը

աւելացրեց նա: - Ես ասացի, որ առանց {քո} հետ խօսելու չեմ կարող կտրական բան ասել

ունում եմ, իսկ ընդհանրապէս ո՛չ: Մի՞թէ {քո} կարծիքներով ամենայն մարդ որ հոգի ունի,

րի նման չես վարւում իմ տանս, այլ իբրեւ {քո} տանը: - Եթէ թոյլ կը տաք, - ասաց Շահ

եւ շատ ցաւեցայ, որ այդպէս վրդովուած էր {քո} հոգու խաղաղութիւնը: Ես քեզ խօսք տուել

ատ եմ իմ խօսքիս. եթէ դու եւս հաստատ ես {քո} վերայ, ուրեմն էգուց երեկոյ, տասն եւ մ

յետոյ պիտոյ էր ինձ առարկայ բանալ իսկոյն {քո} հօր հետ այս մասին, եւ պսակել մեր փափագ

կ, եւ ինչպէ՞ս մի փոքր պատճառ դղրդում է {քո} ջլերը: Ի՞նչ պիտոյ է եղած լինէր այն..

ւարի մէջ: Հանդարտի՛ր, հոգիս, այժմ ես {քո} մօտումն եմ. ուրեմն պատճառ չունիս երկիւ

ասաց Շահումեանցը, - որ իմ սէրը անչափ է {քո} վերայ. գիտե՛ս, որ եթէ իմ հոգին աշխարհ

որ չեմ կարող այժմ, պատճառ, աղմկուած է {քո} սիրտը եւ երկիւղ եմ կրում, թէ միգուցէ ա

միգուցէ այդ խօսքերը առաւել եւս վրդովէին {քո} հոգին: Այդ խօսքերի վերայ Մանուշակը

որտակիչ հարուած, հանդարտ հոգով կը լռեմ {քո} խօսքը ` թէեւ լինէր այն իմ մահու դատակնի

ասելիքը: Ես կամէի վճռաբար լսել քեզանից {քո} յօժարութիւնը ինձ հետ ամուսնանալու, կամ

թիւնը ինձ հետ ամուսնանալու, կամէի լսել {քո} խոստմունքը, քո կուսական երդումը: Այո՞

ուսնանալու, կամէի լսել քո խոստմունքը, {քո} կուսական երդումը: Այո՞, կամէի ստոյգ ի

ոքրն էիր ընտրում ինձ գալով: - Մի՞թէ {քո} խիղճը չէ տանջում քեզ, - պատասխանեց Մանո

էպի քեզ. գիտե՛ս, որ իմ հոգին ապրում է {քո} հոգու կեանքովը, եւ այս բոլորը ապացուցո

աչքիցս, եւ այն կիսաքուն թմրութեան մէջ {քո} ուրուականն է եղել ինձ մխիթարողը: -

կողմից. սիրով ցանկանում եմ ամուսնանալ {քո} հետ, եւ եթէ դու եւս զգում ես քո մէջ այ

սնանալ քո հետ, եւ եթէ դու եւս զգում ես {քո} մէջ այդ մաքուր եւ վերին ձգտողութիւնը,

այդ մաքուր եւ վերին ձգտողութիւնը, եթէ {քո} իմ հետ ամուսնանալու ցանկութիւնը շարժուա

բայց դորայ փոխանակ պահանջում եմ նոյնպէս {քո} սիրտը, ես ուխտ եմ դնում հաւատարիմ մնալ

եւ համարելով, թէ ամուսնանալ խնդրում էի {քո} հետ, քո անունի եւ հարստութեան պատճառով

լով, թէ ամուսնանալ խնդրում էի քո հետ, {քո} անունի եւ հարստութեան պատճառով, կարդու

մանը միայն կարող էր վերացնել: Տեսնելով {քո} սիրտը, շօշափելով քո հոգին, եւ, այս ք

երացնել: Տեսնելով քո սիրտը, շօշափելով {քո} հոգին, եւ, այս քննութենից յետոյ, յար

մը չէ, այլ քոնը, ա՛ռ նորան եւ միացուր {քո} ազնիւ սրտի հետ, թո՛ղ այս գիշերուայ խոր

զարկել սոցայ վերայ: - Ընդունում եմ {քո} երդումը, սիրական, - ասաց Շահումեանցը

հետ ամուսնանալուց. ես շուտով կը խօսեմ {քո} հօր հետ եւ կ՚աւարտեմ գործը: Մանուշա

դրացու աղջկանը մեր շեմքի վերայ, իբրեւ {քո} հարսի ապայ այն օրից պիտի փոխեմ նորա վա

խուած ես այն աղջկանից այնպիսի կին շինեմ {քո} համար, որ տեսանողը զարմանայ, քաղաքավա

- Իմ խելքս բան չէ հասանում, արդեօք {քո} խելքը վերադ է, թէ՞ ջերմախտ ունիս, մի՞

կ՚ընծայէր իմ փեսային: - Ճշմարի՛տ է {քո} ասածը, բայց մեր հանգուցեալ հայրը չգիտէ

ծք եւ նորանց պտուղ ապաբախտութիւն: - {Քո} ամուսնու մահը չիմանաս այլ պատճառից, եթ

իմանաս այլ պատճառից, եթէ ոչ մատանուց, {քո} ամուսինը փեսայանալուց յառաջ, ինչպէս առ

մտանքից, որ իւր ձեռքովը պատճառ էր եղած {քո} ամուսնու մահին, ինքը եւս հիւանդացաւ եւ

- Հանգի՜ստ կացիր, քուրիկ, կը լցնեմ {քո} ցանկութիւնը, որքան կարող եմ, կը հաղոր

որ հայրս անգիտութենով նուիրել էր նորան {քո} փեսային, չկարողանալով որոշել, թէ երկո

րակ շինել, քեզ այն շնորհը կ՚առնեմ, որ {քո} գլուխը կը դնեմ աշտարակի ծայրումը, այնպ

կը դնեմ աշտարակի ծայրումը, այնպէս, որ {քո} գլուխը կը կազմէ նորա սրածայրը: Մեր

հայրի՛կ, ես... - Գիտեմ զաւա՛կս, {քո} հնազանդութիւնը: Աստծոյ օրհնութիւնը լին

նազանդութիւնը: Աստծոյ օրհնութիւնը լինի {քո} վերայ: Այս խօսքի ժամանակ արտասուքը

նուշակի մատը եւ ասաց. - Այս մատանին {քո} նշանածինն է, որի հետ այսօր նշանուեցար

ս գրաւական, որ դու նորանն էիր, իսկ ես {քո} կողմից երաշխաւոր եմ կացած իմ ազնիւ խօսք

է ո՛ր աստիճանի կամ ի՛նչ դրութեան մէջ էր {քո} բանականութիւնը։ Փիլիսոփայաբար նայ

թեան տակ։ Դարձուր, սիրելի՛ ընթերցող, {քո} քննող ու զննող աչքերը այդ ազգերի վերայ

ցառութեան։ Գիտենք, սարսափանք էր գալու {քո} վերայ՝ տեսանելով այդպիսի ազգերի յետին

թափելու չէի՞ր արտասուքի հեղեղներ, եթէ {քո} մէջ կար մի ազնիւ հոգի եւ մի փափուկ մարդ

թէ ո՛ր աստիճանի կամ ի՛նչ վիճակի մէջ էր {քո} բանականութիւնը "։ Արդարեւ, պապականութ

ատեան, յոր եսն եմ ապաւինեալ։ Զի՛ կայր {քո} եւ սոյնպիսեացդ, հա՛յր Միքայէլ. բազում

ւրացար ո՛վ դու, բարձրացո՛ եւ դու զտուն {քո}, զի թոյլ տուեալ է յարքայէ. յոչ կարել

արտականդ՝ պարտաւոր նմին կացուցեալ: Են {քո} որդիք, որք զանուն քո ի վեր քան զարեւ ո

ին կացուցեալ: Են քո որդիք, որք զանուն {քո} ի վեր քան զարեւ ունին, եւ քոյովդ նշանա

նում, չե՞ս տեսանում Աստուծոյ պատուհասը {քո} գլխի վերայ։ Գնա՛ լցուցանել քո պիղծ ցան

ատուհասը քո գլխի վերայ։ Գնա՛ լցուցանել {քո} պիղծ ցանկութիւնը, իսկ ես կը մնամ այստե

խղճերը: Քրիստոս հրամայում է, եթէ {քո} եղբայրը մեղանչէ քո ընդդէմ ` խրակիր նորա

ոս հրամայում է, եթէ քո եղբայրը մեղանչէ {քո} ընդդէմ ` խրակիր նորան առանձին. եթէ չլս

դ մահաբեր քնի մէջ, մինչեւ ե՞րբ պիտոյ է {քո} նախկին կենդանութեան շունչը աննորոգելի մ

կենդանութեան շունչը աննորոգելի մնայ այս {քո} թոյլ զաւակների մէջ: Կար մի այնպիսի բար

ում: Ուրեմն ` արդէն ժամանակ է սթափելու {քո} մահահրաւէր թմրութենից: Արդէն ժամանակ է

ր թմրութենից: Արդէն ժամանակ է որոնելու {քո} նախնի նուիրական աւանդը, քեզ տուած քո ն

ւ քո նախնի նուիրական աւանդը, քեզ տուած {քո} նախահարքից, սրբութեամբ սահմանելու եւ ճ

ութեամբ սահմանելու եւ ճոխացրած կտակելու {քո} ապագայ սերունդին: Ահա՛, իմ ազնո

ած ու մոլորուած մարդկան մէջից: Աստուած {քո} դատաստանը քաղցրացնէ, Ստեփաննոս վարժապե

խտաւոր կը գտնուէի, եթէ ինձ եւս չզոհէիր {քո} մէջ Բէգզադաների շարումը: Բայց չկարծեմ

ատասխանում է Յիշատակարանը: Ուրեմն {քո} գործարանի կարասները չունին նիւթերի պակա

ոստումը մոռանալով: - Չէ՛, սխալ է {քո} ասածդ, նորա համար, որ պ. Շահբէգը իւր

արի՛ շուտ եւ պատմիր այս հանդիսաւորներին {քո} որսածները ". իսկոյն դուրս եկաւ մի հաստ

ի աղօթարանից, " որպէ՜ս զի մեծ են գործք {քո} Տէր ". այլ նա, որ ոչ միայն ինքը չէ ու

եմ, որ ովկիանի մեծափառ հրաշքը թողած, {քո} երկու կաթիլ չորցած արիւնին նայիմ. եւ ա

եծ ճարտարապետը, որ քեզ ստեղծել է առանց {քո} օգնութեան կամ խորհրդին կարօտելու, մի՞թ

որհրդին կարօտելու, մի՞թէ կարօտ է այսօր {քո} սուտին: " Զի՜նչ հաղորդութիւն լուս

տը Անոյշի առջեւ. " Քա՛, ինձ տուր, ես {քո} աղպոր ղարաւաշն եմ ( աղախին), - ասում է

": Տեղն է, որ մէկը ասէ նորան, " {քո} հօրն ողորմի, թէ դա Գարեգնի հրամանը կատ

մ է: Հեթումը պատասխանում է. " որդի՛, {քո} արեւը, ես խաբար չեմ, կ՚ըլնի որ ջուրն

սարին, քարին դիպչի, քամին տանի... {քո} գլուխը որ կայ, սար ա, անձրեւ, ձին,

ւթիւն է մեռածին եւ ոչ սէր, որովհեհետեւ {քո} լաց ու սգով նորան չկենդանացնելուց յետոյ

այդ քարերը դէպի իրենց սկզբնական ձեւը, {քո} բոլոր աշխատութիւնը պիտի լինի մնացածը տա

երկու դիպուածումն էլ զուր տեղը կտրեցիր {քո} ապրող ծառը, որովհետեւ ոչ չոր ծառի ճիւղ

րմատի վրայ։ Եւ աւերակի քարերը, եթէ {քո} դիտաւորութիւնը այն է, որ շինուածքը ծառ

աւորութիւնը այն է, որ շինուածքը ծառայէ {քո} իրական պէտքերին, ապա ուրեմն պիտի յարմա

այն պատճառով, որ նա նմանութիւն չունէր {քո} ցոյց տուած հոյակապ արձաններին։ Չէ՞ որ

րին այժմ դու չես հաւանում։ Եթէ մենք էլ {քո} խելքին ընկնինք, ասել է թէ առանց կնիկ պ

կանը քեզ ալիւր ու եղ կը տա՞յ, որ բերես {քո} զաւակները կերակրես։ Թէ որ մի ընկերութե

համար քեզ հաց չեն տալիս, ո՛րը կարող է {քո} պէտքերին ծառայել, Բենվենուտտօ Չելլինու

գիպտոսի սոխի եւ սխտորի տեղը։ Կարո՛ղ ես {քո} կամքով կամ սենեակիդ մէջ թուր շողացնելով

ի համար, որ նա ոսկեղէն հորթը չձուլէր, {քո} հրամանը կամ պատգամը կարծում ե՞ս, թէ տե

ի՞, եթէ մտածես պատ քաշել նորա առջեւ եւ {քո} տունը այդ ճամփով փրկել. չէ՞ որ աւելի խ

այց տե՛ս, բնութիւնը դարձեալ զէնք տուեց {քո} ձեռքը։ Մի երկաթէ ձող է, բայց բորբոքու

ն գործունէութիւնը եւ ապահովում է քեզ ու {քո} տունը։ Ի՛նչ է պատճառը, որ Մասիսի նման

երկաթը, որ դէմ ես անում նորան, այնտեղ {քո} խորհուրդը բռնանալ չէ բնութեան վրայ, այ

ու որ գուցէ մի պարոն ոք մին ես, այլ եւ {քո} ծառան, եթէ գտնէ այդ փիլիսոփայական քարը

րբ բնութեան։ Ե. ՕՐՀՆԵԱ՜Լ ԼԻՑԻՍ, {ՔՈ՛ՅՐ} Սիրտ քո օտա՛ր լիցի, ո՛վ կոյս,

ուր յոյժ ի տես: " Ողջո՜ւյն քեզ, {քո՛յր}, տիրաւա՛նդ ողջույն "... Այլ նա

տասը չի... չարեն կտրեց խեղճ երիցի, {քո՛ռ} փոշիման եկաւ տեղը կաննեց, ու թու՛, թո

մի վերարկու կար հագին: " Ողջոյն քեզ, {քո՜յր}, հազար ողջոյն տիրաւանդ ": Իսկ նա ` "

, կոմս էմմանուել... - Որ սիրուն {քո՞յր} ունի, - ասաց պ. Մարկոսը: Շաքարեան

ասում է թե, Սալթիքովը վերջին անգամ լավ {քոթակ} տրվեց պրոֆերանս[ով]. այն օրից, ասում

[ճանապարհին] է: Ցնծա՛: 10-ին ստացայ {Քոլբի} վիճակագրութիւնը եւ Լուիսի գիրքը, նամակ

բարությունը, երկար ժամանակի ընթացքում {քողարկել} են իրենց կեղծավորությունը սուտ ճգնավորի

, - էս մեր փչացածի ( Վարդիթերի) արածն ա {քոմմայ}... Խաչն իմն ա, քեարամաթը ( զօրութիւ

փչացել ա, պտի լրացնենք, համա որտե՞ղ, {քոմմայ} իրանք են ուտում, քեասիբ քիւսուբի տունը

ու ղուշ, ինչքան աշխարքումս ժժմունք կան {քոմմայ} էլ ուտում են, կէսը անփոխ հէնց ճամփորդն

. Եւ ժպրհեսցի՞ ստգիւտ դնել ի գործ {քոյ} Որդնն չնչին. բանիւ անդուռն բերան

սկ վերակացուին առաջարկում էր այսպէս. " {քոյ} գործերում պիտոյ էր քեզ օգնական առնուլ հ

կից պարոն Վարդանիդ, որպէս իսկ գիտես եւ {քոյդ} ասացածովն նոյն քաթում եղած 1425 հատ եափ

՚ի կայան, Թագ կապեսցեն նոքին փառաց ՚ի {քոյդ} գլուխ դաբնիդեայ, Պսակեսցեն զանուն քաջա

անես ձօն, Զաշխոյժ հոգի պարմանեկին {քոյդ} թակարդես ի ծուղակ. Դմա թոյլ արա գ

ծ զկուրութեան զմթութիւն անփարատ Ի {քոյդ} հոգւոյ շեղջցէ ակունս յաւէժաբար հաստատու

, որմունք եւ խստապինդ մեծ գրունք Ի {քոյդ} գլուխ աւերակօք կարկառեսցին յաւիտեան,

րք զանուն քո ի վեր քան զարեւ ունին, եւ {քոյովդ} նշանագրօք՝ զքո յիշատակ, ի սիրտս իւրեա

ս եւ Գէորգին նաեւ մայր Սիրուն Գուլին եւ {քոյր} Մարիամին այսու բաժանմամբ, զի կտակակատա

ունիցին ի նմանէ եղբայր Գէորգն, եւ կամ {քոյր} Մարիամն: Եօթներորդ, կտակումն եղե

եւ մնացեալ քաթէն բալանս 41531/2 փարդաւ {քոյր} ջուքամում ինձ հետ տարայ որ Աստուծով անվ

հինգ ծառայ որոց անուանքն Բասդայ եւ իւր {քոյր} Լէնչի, հանդերձ կնքով պիաթօյ Օրէսթոս եւ

սուրբ բնութեան: Ե. ՕՐՀՆՈՒԱ՜Ծ ԼԻՆԵՍ, {ՔՈՅՐ}... Ով կոյս, թող սիրտդ օտար լինի Զուր

բնաւ քեզ չեմ ճանաչում ": " Ես նա եմ, {քոյր}, ում պարտիզում որ զուարթ Սոխակի միշտ

ալ ամոլից: Գամ մի յերկրի՝ հարսն {քոյր} Եւ սրսկապան խորանին ՚Ի պատառո

": - Իսկ զի՞նչ հարսն, իսկ զի՞նչ {քոյր}. " Ո՜հ, ցնցէին մկանունք,

լի խղճալով: - " Մեք երկուքս {քոյր} ենք միմեանց անբաժան ", Օրիորդը պ

Ասաց, ժպտաց. կատաղաբար երկու {քոյր} Գլորեցին ինձ փոսի մէջ. ես ընկայ

աւ եւ ողջունեց Իւր սիրական քնքուշ {քոյր}, Առաւ զէնքը, սուր, հրացան,

ութիւն ունէր իւր եղբօր վերայ իբրեւ երէց {քոյր}: Այն միջոցին երբ Աղուանեանցը բարկացած

դրութեան հաղորդ լինելու: Ազգակցական եւ {քոյր} -եղբայրական բնական կապերը այնքան ամուր,

անել իւր մօրը կամ իւր քոյրերին: - {Քոյրե՞ր} եւս ունի: - Այո՛, երկու կամ երեք

ւիկը, եւ Աշուշայի կինը՝ Անոյշ-Վռամը, {քոյրեր} են Աղան եւ Մերհուժան) Արծրունիներին.

ական վիշապին, նոցա մայրերը, կանայքը, {քոյրերը} եւ դստերքը պակաս չերեւեցան այն քաջերից

փեսային: Այսպէս էին մեր հին մայրերը եւ {քոյրերը}, այսպէս էին մեր կանայքը, բայց ի՞նչ մն

կարող են հաւասարուիլ այն երկու եգիպտացի {քոյրերը} Ոողայ եւ Ոողիբայ անունով, որ պահում էք

ն կարողանայ հասուցանել իւր մօրը կամ իւր {քոյրերին}: - Քոյրե՞ր եւս ունի: - Այո՛

, եթէ այն բռնաբարուած աղջիկը լինէր մեր {քոյրը}, եթէ այն ծեծուած կինը լինէր մեր ամուսի

ի չարագործութեան ենթակայ եղած լինէր իւր {քոյրը} կամ կինը: Ինչի՞ համար է այս խտրութի

քուէր անուն լսածի պէս: - Այն նորա {քոյրը} չէ, - շարունակեց Մանթուխեանցը. - եթէ ա

ատկանում էր նորա քրոջը: Աղուանեանցի {քոյրը} շիլ աչքերով, թուխ եւ երկայն երեսով, ա

եմում էր, երբեմն-երբեմն բացականչելով, {քոյրը} բացեց իւր սենեակի դուռը եւ ներս մտաւ եղ

անար իմ անբախտութեանը: Վարդ-խաթուն {քոյրը} նայում էր եղբօր վերայ մի անորոշ զգացմու

շուառ Մկրտիչը գերի էր իւր քրոջ ձեռքին, {քոյրը} գիտէր նորա բոլոր առեւտրական հաշիւները ա

նը: Երբ որ աւարտեց եղբայրը իւր խօսքը, {քոյրը} մի գազանական լացով ողբաց իւր ամուսնու մ

ը, սրտանց երդնում էր, որ նորան տայ իր {քոյրը}, յանկարծ փոխւում է եւ դառնում է Սօսին

թշնամի: Թէ ստուգապէս Արշաւրի միտքը իր {քոյրը} Սօսին տալ էր եւ ոչ խաբել, այդ պարզ երե

կ լինել այդպիսի դաժանութեան, բայց Սօսի {քոյրը}, որ ոչինչ թշնամութիւն չունի իր եղբօր հ

ար եղբօր գլխին: Աւելի հաւանական է, որ {քոյրը} իմանալով էրկայ դաւաճան խորհուրդը իր եղբ

, գնաս բարո՜վ ": - Իսկ հարսն ինչպէ՞ս, {քոյրն} ինչպէ՞ս: " Ցնցւո՜ւմ էին մկանունք, Եւ

թողութեան մեղաց ննջեցելոյն. մին բաժին {քոյրս} ստանայցէ եւ մնացեալ երկու բաժինն երկու

ածս առնեն, նոյնպէս եւ փարիսեցւոցն, եւ {քոյքդ} ուտեն եւ ըմպեն " ( Ղուկ., գլ. Ե, հա

եմ, միեւնոյն ընտանիքի մէջ որոշել իմ եւ {քոն}: Դու լսի՛ր ինձ, Պ. Բէգզադէ, եթէ ուն

միտ շփերթ նամակիս համար: Ամբողջովին {քոնը} Միշել Հ. Գ. Ուղարկիր ինձ Ա. Բ

ա՛ր զքեզ. Ցոյց տուր ինձ դու յառաջ {քոնը}. Ճաշ եմ ուտում, ազնիւ ընթրիք,

, թէ ոչ: - Իմ խելքս գլխիս է, բայց {քոնը} եկա՞ւ թէ չէ. մի ժամ յառաջ խելագարուել

է, - ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - ուրեմն եւ {քոնը} քաղցր չէ: Մանուշակը երկուքի մէջ եւս հա

զ իմ սիրտը, այսուհետեւ նա իմը չէ, այլ {քոնը}, ա՛ռ նորան եւ միացուր քո ազնիւ սրտի հե

նա փարատէ անպայման, Որում թշուառ {քով} վիճակաւ զանխուլ ի քէն դու կարօտ։

մ էր. " Սո՛ւրբ արա զնոսա ճշմարտութեամբ {քով}, զի քո բանդ ճշմարտութիւն է ")։

ռ չէ ստացել. երեւի այս էլ 10-ի նամակիս {քովն} է գնացել: Այլեւ յայտնում է, թէ տունից

Տէր, որ Էն, Լի՛ են երկինք փառօք {քովք}, Նուագս յօրինէ սերովբէն,

8-ին: 13-ին բոլոր մարմնիս վրայ սաստիկ {քոր} զգացի եւ խուլ փամբուշտներ յայտնուեցան.

ւ 9, բոլորովին հանգիստ. 10-11 մի փոքր {քոր} կար, բայց 11-11/2 իսպառ չկար, յետոյ շ

պոչով գրուած մատեանները, երբեմն գլուխը {քորելով} եւ երբեմն մի պտղունց թաբակ քիթը լցնելով

այ փայլեց մի ժպիտ եւ ետեւի ոտքով ականջը {քորելով} ասաց. - Հրամայիր դժոխքի առաստաղից կախա

օնի եւ կամ եկեղեցու դատաւորութեան, այլ {քորեպիսկոպոս} էլ չարաւ ինձ նոցանից մինը, որ Պարսիկնե

նա ինքն առաքեցաւ 'ի նոցանէ առ Մօնսինեօր {Քորեսսի} հարցանել զնա վասն այսորիկ։ Եւ յերկրորդ

11 ժամը բաւական սաստիկ նեղութիւն տուեց {քորը}, թէեւ ոչ առաջին օրերի նման: 19 լոյս 2

ել էր, որ քնեցի, այն էլ 7-ին զարթեցայ {քորից} եւ ցաւից: Քրտինք ունէի: 16-ին ամբողջ

Դաւթի, եթէ " ո՛չ ուտեմ զմիս զուարակաց {քոց}, եւ զարիւն նոխազաց քոց ըմպեմ ո՛չ ". ե

զմիս զուարակաց քոց, եւ զարիւն նոխազաց {քոց} ըմպեմ ո՛չ ". եւ բանիւս " զա՛յս արարէք

տճառ, որ ինձ մեծ ամոթ կհամարեի, որ ես {քու} եղբայրդ լինելով, չպիտի կարողացած լինիմ

ձնասէր մարդ ես, ինչ բան որ համաձայն չէ {քու} տեսութեանը, մի՞թէ յիմար էր: - Այն

Ծառ ու անտառ, լերին, գազանք {Քու} ձայնով թունդ թըմրեցան։ Դու

, Արբատ, փառք բնակչացդ. Գասպարեանցն է {քու} տէրը. Ես լուսինին հրաման կը տամ առ

Կաթողիկոս, Воронцов Ведь բա {քու} տղիս տղէն Մի վարդապետ опытной

որը գերմանական փիլիսոփայութիւնք են. եւ {քու} ազգի կեանքից բխած չլինելով քու ազգի մէջ

են. եւ քու ազգի կեանքից բխած չլինելով {քու} ազգի մէջ անգործադրելի, եթէ գործադրութի

ն, դու գիրքդ ամուր բռնէ ձեռքդ, տեսնեմ {քու} փիլիսոփայական կատեգորիներից ինչ կ՚առնու

է, գուցէ այնտեղ քո արհեստակիցքը հիանան {քու} խոր գիտութեան վրայ. բնական աշխարհի մէջ

, որովհետեւ առաջանում է աստուծուց. եթէ {քու} ազգաբանութեան մէջ կայ մի մութ աստիճան,

սքին հաստատ մնայ. " համայ, իմ աղլուխը {քու} գլուխը, ես տղայ դու աղջիկ, թէ որ ինձա

քը, գառը, գինի, արաղ չի՞ պէտքը, դու {քու} երեխին, որ մի կապայ ես կարում, թէ էքս

չի՞. սաղ աշխարհքի օրէնքն ըտենց ա. դու {քու} բարութիւնիցն ես տանում, աբարանցին էլ տ

այրը Պարէտը, - ա՜յ տղայ, բաս իշխանները {քու} հօր մշա՞կն են, որ ամէն մովրով, վարդապ

: Հիմի ասենք թէ դու ինձանից համբա ես, {քու} տանն էլ ոչով չի վեր գալի, համա ես իմ ա

ամներից իմ դիհը քաշի, տասը մարդ գեղիցը {քու} դիհը կը պահեն, ընդուր որ գիտեն, թէ դո

, թէ խօսում ես, խօսիր ինչպէս խօսել են {քու} նախնիքը, բուն հայկական տրամաբանութեամբ

րբեր[ական] 107 Եսայի վարդապետին 108 {Քուաքեռաց} 109 Գրիգ. վ[արդապետ] Տէր. Ստեփ[անոսե

33 Հայրապետեանցին 134 Նազարեանցին 135 {Քուաքեռաց} 136 " Մեղուին " [Նէապոլից] 30 137 Մ

զարումն կամ յափն գետոյն տուն, դուքան, {քուդամ}, գաթ եւ մին պատահեսցի ի վաճառս, զայնո

օրերումը մի խեղճ դրութեան մէջ էր, բայց {Քուեպեքի} նախկին կարդինալի մօտ երկար ծառայելով,

մ դստեր՝ ֆի ոմն մին բաժին: Բաժին {քուերս} թէ օրինաւոր ուստր եւ կամ դուստր զաւակ ո

նքն աղէկ մը բռնելուն ու իրենց կռիւներով {քուէ} ձգած Սահմանադրութիւնը չընդունելուն համա

ւորներն ընտրւում էին ազգի կողմից գաղտնի {քուէարկութեամբ} եւ պատգամաւորների ընդհանուր ժողովը ներկ

ոբոս սրբազան Արքեպիսկոպոսին, բայց ազգի {քուէարկութիւնը} չճշմարտեց մեր թղթակցի կարծիքը: Յունաց

միւսը. քանզի արդէն համոզուած է, քանզի {քուէն} ձգուած է: Հասարակութեան սիրտը եւ զգացմ

եւ խօսեց այսպէս, Հիւսիսային Ամերիկայի {Քուէպէք} քաղաքում, որ շինած էր սուրբ Լաւրենտիոս

ներ: Խորհրդական անդամը Նա իսկապէս {Քուէպէք} քաղաքից չէր, այլ եկաւոր էր. նա, որ ա

: Այսպէս ահա խաբել ու որսացել էր նա եւ {Քուէպէքի} այն առաջին մարդիկը, որոնցից կարելի էր

նքը եւ այն գեղեցիկ տուները, որ ունի նա {Քուէպէքի} մէջ, խաբուած քահանայապետի սիրոյ առ նա

Շաքարեանցը աչքերը չորս բացեց սիրուն {քուէր} անուն լսածի պէս: - Այն նորա քոյրը

ինք մեր: Եւ այսօր ի շնորհաբեր գալստեան {քում} բերանք մեր եւ սիրտք լցեալ խնդութեամբ,

Մխիթարեա՛ց, տէ՛ր Ադամ, Թէ սրտի {քում} ոչ տուաւ՝ Զոր սիւք ասես շարժական

զպակասութիւն չարչարանաց Տեառն 'ի մարմնի {քում} կրեցեր " ( Շարական)։ § 51. Բնագրո

տեան, Կաց հաստատուն անխռով Ի {քում} խաւար զօրութեան: Նոր բնակիչն դժոխ

տեան, Կաց հաստատուն անխռով Ի {քում} խաւար զօրութեան: Նա հարազատ նախահ

տեան, Կաց հաստատուն անխռով Ի {քում} խաւար զօրութեան: Այս երգեցողո

ւ առաքելականաւդ հեզութեամբ հաճեաց ներել {քումդ} ապիրատ զաւակաց, որոց բանդագուշեալ ի զա

Մարգարէն զայս ասէ, Շարժեալ ի {Քումմէ} Հոգւոյ: Կարկեցան եւ ժանտից

11 փետրվ. 1866, Կամիշին Սիրելի {քույր} իմ Գայանե, Թե որ անցյալ փոշտի եղբոր

իմ բարեւը մեր ծնողներին, եղբայրներին, {քույրերին}, փեսաներին, եղբորորդիներին եւ աղջիկնե

աս բարեւ գրել ծնողներիս, եղբայրներիս, {քույրերիս}, փեսաներիս, եղբոր եւ քրոջ որդիներին ե

մի՛ ուղարկիր: Խնդրում եմ՝ թող սիրելի {քույրիկս} զբաղվի իր առողջությամբ. նրա առողջությո

առնե, այտ կողմանե միամիտ թող ըլլա, ես {քուն} չիմ այս տեղն: Ասոր հնարը այսպիսով գտան

նի, միամիտ եղեք: ՝ Ես գիշեր ցերեկ {քուն} չունիմ այդ բոլոր գործերի մասին, քեզ աս

է, յո՜ւշ, նրա վրայ Թափեց խաղաղ ու խոր {քուն}: Զեփիւռի զո՜վ շոյանքի Տակ թմրում է ու

անայր ինչ զսիրոյ, Ուստի սերովբէն {քուն} խաղաղ Արկ զնովաւ ի վերջոյ:

Ոչինչ գիտէ մերս Ադամ, Զի ի {քուն} կայ տակաւին, Թող զի թօթափել ական

յժմիկ Ադամայ, Այլ նա տակաւ խոր ի {քուն} Եւ ո՛չ լսէ, ո՛չ զգայ: Բ

Մի՛ մոռանար իմ դամբանը, թէ ես ննջեմ {քուն} խաղաղ, Երբ իմ սիրտը այսպէս քնքոյ

Ապրել արեւու երեսին Կամ քնել խաղաղ {քուն} մահուան։ Hy, XOPОШO!

ճաշն ուտենք հանգիստ, Յետոյ խաղաղ {քուն} լինինք... Հեռի՛ գնա մեզանից:

ր իմ ձեռքով գործեցի, Գիշերները ես {քուն} չեղայ, Արտասուքով լուացի:

քն ցրտութիւն, բայց լուսադէմին քրտինք: {Քուն} չկայ իսպառ: [Այսօր ընդունեցի] առաջին բ

որա մարմնի մակերեւոյթի վերայ. վերջապէս {քուն} եղաւ... քուն եղաւ, բայց նորա աչքին

եւոյթի վերայ. վերջապէս քուն եղաւ... {քուն} եղաւ, բայց նորա աչքին, երազում, երեւ

ւողաց դպրութիւնն հայկական ննջեր զթանձր {քուն}, մինչեւ ցՄխիթար Սեբաստացի, որ նոր ուր

կ. " Եւ տեսանէ ( սուրբն Մեսրոպ) ո՛չ ի {քուն} երազ եւ ո՛չ յարթնութեան տեսիլ, այլ ի ս

ալիս, Էս անտէր բարձի վրայ, - առանց եար {քուն} չի գալիս: Ոչխարն արել եմ բակը, - դէմ տ

զգի ականջին, թանձրացնել նորա սարսափելի {քունը}: Փառասիրութիւնը: Այժմ հասարակ ժող

րոցում կապկապած Լալիս էի անդադար, Մօրս {քունը} խանգարած, Խնդրում էի նորանից Բազուկներ

նընջում է, Ուսանողն զգաստ թափելով {քունը} ՝ Գնում է շուտով համալսարանը։

սիրական հայրենիքիս մի վտանգ կայ. {Քունը} աչքիցս փախաւ հեռի շաբաթներով, Որ

ղութիւն վրդովել, Խլել մեր հանգիստ {քունը}, Սրտերիս մէջ դող ձգել:

րոցում կապկապած Լալիս էի անդադար, Մօրս {քունը} խանգարած, Խնդրում էի նորանից Բազուկներ

գիրքը ձեռքին, պարապելով իւր ուսմանը, {քունը} հատանելով "։ Այս օրինակ ահա պարապելով

ժոխային խռովասիրութեամբ. նա շաբաթներով {քունը} կոտրում էր եւ հաց չէր ուտում, եթէ իման

ոյացել էր սրտումս եւ ճարակում է սորան: {Քունը} իսպառ փախաւ աչքիցս, օրը ինձ տարի էր թւ

երով: Գիշերներով, ամբողջ գիշերներով, {քունը} փախել է աչքիցս, եւ այն կիսաքուն թմրութ

տերազմելով բազմադիմի նեղութենների հետ, {քունը} կտրել է Հայոց հին լեզուն մշակելու եւ ծա

Մենք եւ ոչ իսկ ուզում ենք վրդովել նոցայ {քունը}. " ննջեցէք եւ հանգերուք ", - ասում ենք

: Ա. ԱՌԱՒՕՏԵԱՆ Ամեն առտու, թօթափած {Քունն} աչքերից ` գեղատես Երազներով իր արբած

Լսարանում Ռուսաստանի Խոր-խոր {քունջերից} Հաւաքուած են պատանիներ Ամենա

իս չափը յառաջ, քան թէ քնել էի, եւ ահա {քունս} տարաւ: Տեսանում եմ երազիս մէջ, որ աշխ

ր. ինձ այդպէս հաւատացուցել էին Մահտեսի {Քուշարը} եւ նորա երախտապարտ սանը: Բայց արի տե՛ս

կողոսի տանն, իսկ հարաւ կողմանէ հասարակ {քուչա}, որ տանս Բիլսէթ եւս յայտնէ: Երր

սահմանն արեւելեան կողմն է նեղ եւ անելք {քուչայ}. հարաւային կողմն է լայն արձակ եւ հասար

հարաւային կողմն է լայն արձակ եւ հասարակ {քուչայ}, արեւմտեան կողմն է փողոց վաճառի, որ Չ

փանոսի տանն. իսկ հարաւ կողմանէ հասարակ {քուչայ}, որ եւ ներկայ ի սոյն տանս բնակիմ:

կճեպը մշակելուց կամ թղթի ստացման մասին {քուսպից}, որ մեզ չի վերաբերում. իմ գլխավոր նպա

մ, որ հորս մեռնելեն ետքը, 3 աղբար, 1 {քուր} եւ մայրս մնաց. նույնպես խնդրիլ եմ, որ

էճերը քրքրելուց աւելի բան չունինք: Այդ {քուրայի} մոխիրը եւ գազախը հերիք է որքան կուրացու

ցաւ երեսիս ջրին: Վառեցի կրակը, շարեցի {քուրայի} մէջ զանազան մետալներով լցրած հողեղէն ամ

ացայ, որ հալած էին մետալները կրակի տակ {քուրայի} մէջ, որ նախատեսութեամբ յառաջուց պատել

ու, պիտի ընկնեն ճարտարապէս հեղինակների {քուրայի} մէջ եւ այնտեղ հալվելով եւ քիմիաբար ( ֆի

ուելու, պիտի ընկնին ճարտար հեղինակների {քուրայի} մէջ եւ այնտեղ քիմիաբար միանալով պիտի դո

եւ Կալիֆորնիայի մէջ, մեք Մանթուխեանցի {քուրայից} կը ստանանք նորան, - պատասխանեց պ. Շաք

նոր ի նորոյ քրքրել հին կրօնական վէճերի {քուրան}, որին այնքան զոհ տուեց Հայաստանը մինչե

էր նոցա մէջ: Երկաթի գաւազանով խառնելով {քուրան}, հասկացայ, որ հալած էին մետալները կրա

արը եւ բանականութիւնը, այն աստուածային {քուրաները}, որոնցից առաջին անգամ դուրս թռան ազատո

ոսկի եւ արծաթի սպասքը հրէայ ոսկերիչների {քուրաների} մէջ չհալուին... Ռեֆօրմ պահանջում

զի նոյն մապլաղովն ի նոյն բանտումն եղեալ {Քուրդ} եւ Հեթանոս ազգ բանտարկեալս ազատեսցեն,

լ տանում ա նորա ձիանոնց տարեկան գարին, {քուրդը} ` նրա գառն ու ոչխարը, թուրքը նրա եղն ո

րանջան հիանալի քանդակած: Հրաւիրուած {քուրերը}, ամէն մինը հրեշտակի գեղեցկութեամբ, հա

, որ լցուած էր նոյն իսկ րոպէին անհամար {քուրերով}, որոնց հրաւիրում էին երեք պառաւները.

բարեւ անես, մանավանդ Վառվառ եւ Գայանե {քուրերուս}, սիրելի Ֆլորա յանկայիս եւ ուրիշ ազգակա

Հեծաւ իւր ձին սեւաթոյր: - {Քուրի՛կ}, - գանչեց քաջ պատանին, - Մնա՛ս բ

... Ասելը հեշտ է: -Լաւ ես ասում, {քուրիկ}, միայն Գասպարի աղջկայ աչքերը...

սայութեան ժամանակ: - Բոլորը լաւ է, {քուրիկ}, բայց այդ մատանին... Ա՜խ... Խնդր

բանականութիւնը: - Հանգի՜ստ կացիր, {քուրիկ}, կը լցնեմ քո ցանկութիւնը, որքան կարող

նէ մինչեւ մեր ցեղի ջնջուիլը: Ահա՛, {քուրիկ}, մատանու ողբալի պատմութիւնը. ահա այս

ւ ասաց քաղցր եւ ներդաշնակ ձայնով. - {Քուրիկնե՛ր}, մէք հրաւիրեցինք ձեզ խնջոյք, որ պատրա

ւն ձայնով երգելով. Հասիք, հասիք, {քուրիկներ}. Մեզ աշխարհի չորս կողմից. Անտառներից

խտին, Հաւատարիմ պաշտօնին. Հետեւեցէք, {քուրիկներ}, Եւ դուք մեր օրինակին: Հասիք, հասիք

Եւ դուք մեր օրինակին: Հասիք, հասիք, {քուրիկներ}, Մեզ աշխարհի չորս կողմից. Անտառներից

արձեալ ունենք մեզ պաշտող. Վստահ եղէք, {քուրիկներ}, Մեր գործը կ՚երթայ յաջող: Հասիք, հա

գործը կ՚երթայ յաջող: Հասիք, հասիք, {քուրիկներ}, Մեզ աշխարհի չորս կողմից, Անտառներից

յկածընին զաւակաց, Թէ ո՛չ Լեւոն զսըգոյդ {քուրձ} մերկեաց սրով երկսայրի, Սոքին յաւէժ ծիր

Սորա հօտը լուսակիզն է. Ի՞նչ էր {քուրմ} Հոթորինը: Գօտեպնդած Մե՜ծ Պ

ններին դեռեւս շատ բան պակաս է եգիպտական {քուրմ} կամ եզուիտ լինելու համար: Այս դրութ

չառութեան, կարող է խեղդամահ սպանել ե՛ւ {քուրմերը}, ե՛ւ ուխտաւորքը: Հեղինակը շատ տե

երով պսակել այնտեղ այդ նուիրական տաճարի {քուրմերը} եւ քրմուհիքը. այո՛, եւ պսակում է իսկ

ձենալի քարոզելով, բարձրացնում է մինչեւ {քուրմերի} եւ եզուիտների կացութիւնքը: Ոչ բնաւ

պահած լինեին մի քանի առանձին եգիպտոսյան {քուրմերի} համար: Գիտությունը չէ այսօր մի քանի նե

նց գիտութեան հետքը երեւում են եգիպտական {քուրմերի} սրբազան մատեանների մէջ, եւ թէ Եգիպտացո

կենտրոնացած կացութիւն, սկսած Եգիպտոսի {քուրմերից} մինչեւ Պիոս եօթերորդի ձեռքով վերականգնե

ժարւում է այսօր այդ գիտութեան կարծեցեալ {քուրմերից}, ինչպէս երբեմն Եհովան՝ Իսրայէլի կարծե

ապէս աւստրիական բռնակալութեան ջերմեռանդ {քուրմը} հրատարակեց, թէ " Իտալիան լոկ աշխարհագր

) երբ համարում էին մարդիկ, թէ միմիայն {քուրմի} հանդերձով կարելի է մօտենալ գիտութիւններ

ինքնակիզութեան " խնդրի մէջ: Մունքէի եւ {Քոփփի} սքանչելի կարծիքները ճշմարտանման կերպով

քսի, խաֆեիով խմէ: Հազի Խճտխանի {քոքն} մէկ անգամն ծեծէ, ջուրն հանէ, մէկ գիշե

ելանման թարգմանիչների գահից են բռնում: {Քչե՞րը} կան մեզ մօտ, թող թոյլ տրուի հարցնել,

ը տալիս ենք։ Մի՞թէ չկան շատերը ( եւ ոչ {քչերը} ), որոնք մեծ թեթեւութեամբ այնքան են յա

րթողականի վսեմ ճարտարութիւնը, որով շատ {քչերն} են օժտուած բնութիւնից ` կարծես աստուածա

նց վրայ խօսք ենք բանում. բանը շատի կամ {քչի} վրայ չէ, այլ կանոնի վրայ, ուստի հարկա

անգթանալովը այժմուս զրկված ենք, եւ այս {քչիցը}, որ մեր ձեռքը հասած է, եզրակացնում են

մ է, չնայած սահմանափակ միջոցներին: Նա {քչով} բավականանում է, բայց այնուամենայնիվ,

առս ի խնդրով հարց միանձաց: Թեոդորոս {Քռթենաւոր} ինքնացեալ վարժութեամբ հելլենական դպրութ

ակտելի բարեկամությանը: Ուղարկում եմ {Քռիլովի} առակը. խրիստոմատիան վերջին տիպը դեռ չէ

կրել կոմսի յարձակմունքից. բայց {{ընտանի՛քս} ինչ առնեմ... որ կարող է ծառայել կոմս

Եւ եղեն մեռեալքն 'ի հարուածոցն յայնցանէ {քսա՛ն} եւ չորք հազարք " ( Թիւք, գլ. ԻԵ, համ

կաց ազգի, չկարէր զնոյն տպագրեալ յաղքատ {քսակէ} իւրմ է ձօն հանել ազգին. երկրորդ, զի ե

վերայ, նա շատ նեղութեամբ կը բանայ իւր {քսակը} ։ Նորա ձեռքը սովորած չէ այդպիսի բաների

արեկամ. Ամենայն ժամ նորան բաց էր Շռայլ {քսակը} մեծատան. Այժմ զրկուած ամէն բանից, Չու

ապագայ երջանկութեան պայմանքը եւ իւրեանց {քսակը} միայն ցուցանելով, զոհում են պարզամիտ ժ

յն ասածդ հեղեղի պէս կը թափեմ, կը բանամ {քսակիս} բերանը, թո՛ղ մեր Սարգիսը դիմանայ միայն

անցաւոր փառք ճարելու համար թափում է իւր {քսակից} վերջին մանէթը, բայց ազգային գործի, մի

աստակելով, չունի կարողութիւն իւր աղքատ {քսակից} բաշխել ազգի մանուկներին պարգեւ։ Հեղինա

իկ, եւ... գնա՛, տխրադէմ ցնցել դատարկ {քսակները}, որոնց մէջ լցուած էին երբեմն ոսկին եւ

անը պապական աթոռից մի անգամ գնուեցաւ լի {քսակով}, երկրորդումը՝ գեղեցիկ հարսնացուի փաղա

ռավարութեանդ զի ես երբէք յ[ը]նթացս իմոց {քսան} ամեայ հասակի կենաց չեմ ունեցեալ ընդ Բար

՚ընդունին, եւ թե այսու եւս չընդունին, {քսան} անգամ եւս կգրենք դարձեալ, չենք թողուլ

է՝ ի 11 Յունիսի, ըստ նոր տոմարի, յետ {քսան} եւ չորից աւուրց նաւարկութեան, ի Սուէզա

յնոց, յամիսն հասանէ մինչ ցերկու հարիւր {քսան} եւ հինգ ռուփիս ( 225), ուրեմն 2, 700

րկերիւր եւ յիսուն հազար ռուփի, որ առնէ {քսան} եւ հինգ հազար լիբրէ ստերլ[ինգ] ( 25. 00

ամանակամիջոցում, ինչպիսին է, օրինակ, {քսան} տարին: Անանիան ցույց է տալիս ինձ հր

չի գնում, բայց եւ չի թուլանում: Այսօր {քսան} օր է, ինչ ընդունում եմ ծծմբային խինին

լինելուն. ինչ կոնդակ, որ Կաթողիկոսը, {քսան} անգամ գրելով ու ճեղքելով, վերջապէս գրո

ութն հարիւր երկու թուականին Դեկտեմբերի {քսան} եւ մի երրորդ օրում՝ ՄԵՐ Թագաւորութեան

, որովհետեւ այդ դիպուածում ստանալու էր {քսան} կամ քսանեւհինգ կոպէկ արծաթ: Վարսավիրայ

այն կիւրակէ, պատահում են այդտեղ տասն, {քսան} գերդաստան, որ գնում են ծառերի տակին կա

հինգ տարի է, որ կայ։ Դիցուք, առաջին {քսան} եւ հինգ տարումը դժուար էր, բայց գոնէ ա

ղբիւրներ, մի՞թէ իւր անշարժ կայքերից եւ {քսան} հազար դեսեատին հողի արդիւնքից չէ կարող

յ Րեդուտկալէ բոլորովին հիւանդ: Մօտ իբր {քսան} օր ընկած էի մահճի մէջ, եւ բանագէտ բժիշ

րգութիւն ի նմին եւ ոչինչ ", - գրում էր {քսան} տարի յառաջ մի ուսումնական ազգային, որ

մէջ: Ասում են, թէ դպրոցը ունի մօտ իբր {քսան} աշակերտ ընդամենը, որոնցից երկուքը՝ ֆր

ինք, զիրար ատելու միտք չունենալնիս դեռ {քսան} չորս ժամ չեղաւ, որ հրատարակեցինք եւ ըս

ցա բոլորի արծաթը քեզ հասացանելով եւ այն {քսան} հազարին հինգ հինգ հազար եւս շահ հանելով

եալ մարդերի ուսերի վերայ, աւելի քան թէ {քսան} տարու մէջ չէր դադարում հողմ արածելուց:

ական նշանակուած հողի քանակութիւնը անցնէ {քսան} մարդու ձեռք, ասել է, թէ բովանդակ գեղա

ւ գնեն: Իսկ եթէ 200 տարու միջոցում այդ {քսան} տէրը դառնայ երկու կամ մի, այդպիսի դիպո

ն տարրը: Կարծեց, որ եթէ մի մարդու տեղ {քսան} հոգի նստի, բոլոր բանը կը փոխուի, մոռց

խնդիր է. " to be, or, not to be! ": {Քսան} երեք միլիոն ստրուկ, որ մինչեւ ցարդ ն

առայելով արտասուելի օտարութեան մէջ տասն-{քսան} տարի, կամ մեռանում է այնտեղ՝ թողնելով

մար: Եւ ահա նորա տասն եւ ութն կամ {քսան} տարեկան որդին, որ աճել եւ զօրացել էր ի

ի եւ մասնաւորի կերպարանքով: Դնենք, թէ {քսան} հոգի, մեք ապրում ենք մի տեղում եւ վաճա

որ տեսել էիր: Այնպէս չէ՞, որ այն տասն {քսան} տունից, որ դու ճանաչում էիր, այսօր կա

րն յիշեցեալ 80548 ափու ստացուածէ իմմէ, {քսան} հազար 20000 ռուպլին երծաթ դրամ թողում վ

մեղաց եւ փրկութիւն հոգւոյ, ամեն։ {Քսան} հազար ռուպլի, վերոյ տասն եւ ինն հատորի

ասցեն եւ ստանալով ՚ի ստացուածքէս ֆի ոմն {քսան} 20 ռուպլի երծաթ դրամ. այլեւս ունեցածս

արձեալ հրահանգ, դարձեալ հրահանգ, տասը {քսան} անգամ միեւնոյն բանը՝ զանազան կերպարանա

բանի պատուհասի համար, Տիրոջ ժողովրդից {քսան} եւ չորս հազար հոգի մէ՛կ պատերազմում ընկ

պեցու հալածուելուց առաւել քան թէ հարիւր {քսան} տարի յետոյ՝ Կոմիտաս կաթողիկոսի օրով,

ւ Փարպեցու հետ, եթէ այդ թուականին նաեւ {քսան} տարեկան պատանի ճանաչենք Փարպեցուն, որ

թուականներում չկար նա անգամ եւ այդքան. {քսան} տարեկան տղայ չէր կարող եղած լինել նա,

. " Եւ վաճառեցին զՅովսէփ Իսմայելացւոցն {քսան} դահեկանի ". Ծնունդք, գլ. ԼԷ, համ.

կեցան 'ի նոցանէ եւ անկան 'ի միում աւուր {քսան} եւ չորք հազարք " ( Թուղթ. Պաւղ. առ Կո

աղճատանքի առաջը չառնվի, հարիւր բառի մէջ {քսան} հինգ բառ հայի չպիտի մնայ։ Ցաւալի երեւոյ

երով, 1851 թուականին Օգոստոս ամսումը, {քսան} տարեկան հասակում մտաւ հանգուցեալը Մոսկո

ի վեդրօ, իսկ հասարակ խմելի գինի հարիւր {քսան} շիշ, Շամպայն, շատ լաւերը, Կլիկ եւ Րե

կերպով եւ մտածողութեամբ համարել․ հարիւր {քսան}, տասն եւ ութն եւս, հարիւր երեսուն ութ

ասն եւ ութն եւս, հարիւր երեսուն ութն, {քսան} չորս դորա վերայ, հարիւր վաթսուն երկու

լսոսը պատրաստեց օփիւմից երեք հատադեղ եւ {քսան} եւ չորս ժամի մէջ առողջացրեց հիւանդ աբեղ

համարեա թէ ոչինչ արդիւնքի աղբիւր չեն. {քսան} կոպեկ, երբեմն երեսուն եւ երբեմն կէս մա

ից իմ ստանալին էր մի քառորդ, այսինքն է {քսան} եւ հինգ կոպեկ արծաթ. միթէ՞ յիմարութիւն

ն չեմ ստացած. ամիսը հինգ մանէթով արդէն {քսան} մանէթ պատկանում է ինձ. բայց ես չեմ համ

չակաւոր վանքերը, եկաւ եւ Էջմիածին։ Նա {քսան} տարեկան հասակում ձեռնադրուեցաւ քահանայ

ան վերջանալը, եւ տեսանում ենք ահա, որ {քսան} եւ չորս պապերից, որ այս միջոցին նստան

լանքը. չենք կարող թոյլ տալ, որ Չամչեանը {քսան} միլիոն հաշուած լինէր Հայոց ազգը, որ շատ

ռ պակասաւորութեանն զորոց թիւ Ասողիկ դնէ {քսան} եւ ինն, իսկ Վարդան քսան եւ երկու: Ինք

թիւ Ասողիկ դնէ քսան եւ ինն, իսկ Վարդան {քսան} եւ երկու: Ինքնին սուրբն Մեսրոպ աշակերտ

եզ զարդիս, զաստուածաբանական ճառս թուով {քսան} կամ աւելի եւ զայլ բարոյական խրատս: Իսկ

կանին Եափոնիայի մէջ համարւում էր մինչեւ {քսան} հազար Քրիստոնեայ։ Յիսուսեանք, որ կամե

ազմակերպեցաւ հռչակաւոր Սուրբ Լիգան, որ {քսան} տարի չարչարեց Ֆրանսիայի աշխարհը։ Ինչպէ

իւրաքանչիւր տարի բերում էր աւելի քան թէ {քսան} միլլիոն տալլեր եկամուտ. համարեա թէ սոր

սութեան վերայ, նոքա վերջումը զետեղեցին {քսան} չորս անարգական, ըստ մեծի մասին՝ նոյնա

նտի վճիռը, որ զօրութենով Յիսուսեանների {քսան} չորս Աստուածաբանական գրուածքը դահճի ձեռ

աքական ժողովը վաղուց ի վեր բաղկանում էր {քսան} անդամից, մի բան, որ ոչ միայն սահմանու

ած ու կարդացած էինք վաղուց ահա՛, գուցէ {քսան} տարի յառաջ, մի այդպիսի գիրք Պ. Բժշկեա

ամբ, որպէս միակ արժանաւորութեամբ, այլ {քսան} երեսուն տարիներով, ոչ բարով, քերականո

թէ տասը տարի առաջ։ Հարկ չկայ ասել, որ {քսան} տարի ետքը աւելի լաւ պիտի հասկանան իրար

ը վեր տալ) նորան գնում են օգնելու տասը-{քսան} երիտասարդք եւ մի օրում աւարտում են գործ

են, ինչպէս ապրում են շատ նկարիչք, որ {քսան} երեսուն տարիներով Հռովմ են նստում՝ սիր

, եղած է միշտ այնպիսի տասներորդական կամ {քսաներորդական} առարկայ, որի վերայ կարելի էր հազար տարի

տեւ այդ դիպուածում ստանալու էր քսան կամ {քսանեւհինգ} կոպէկ արծաթ: Վարսավիրայ ասած մարդը մի

նը եւ, եթէ ընկերութիւնը ամէն մի ֆունտը {քսանեւհինգ} կոպէկով եւս արձակէր, այնուամենայնիւ,

ստները յիսուն մանէթ, միջակ հարուստները {քսանեւհինգ} մանէթ, իսկ հասարակ ժողովուրդը տասներկո

ր տարիք անցուցել եմ ես, նոցանից մինչեւ {քսանը} նոյնպէս ուրախացուցել են ինձ, ինչպէս այ

նչպէս էր յառաջ, այն մինի ժամանակ, այն {քսանը} պիտի գնայ նոյն ճանապարհը, որով գնում է

մեզնից մինը կարո՞ղ է հարստանալ՝ առանց {քսանի} շահին դպչելու: Ո՞չ ապաքէն, եթէ մեզնից

ասարակաց: Եվ զի՞նչ փառք ի տասա՞նց եւ ի {քսանի՞ց} նմանապիսի ոգւով ախտացելոց, որոց դիւրին

է բովանդակ գեղացիք պիտի վարձ վճարեն այն {քսանին} հողը մշակելու եւ գործելու իրաւունքը ձեռ

մը չէ՞, երէկ վաճառում էի տասնի, այսօր {քսանից} պակաս չեմ տալիս, կարո՞ղ ես բռնի յափշտա

քում չկայ մի ոյժ, որ կարող լինէր մեր, {քսանից} դուրս եղած արծաթը ներս բերել մեր մէջ,

Շամպայն, շատ լաւերը, Կլիկ եւ Րեդերեր {քսանչորս} շիշ. Մադեռա, Խերէս, Ռէյն-վէյն, մի խ

խղճմտանքի մասին, որ չէ երկբայում մուր {քսել} այսպիսի անմերձենալի մարդու վերայ՝ կարծ

փախել էր իւրեանց տնից... Մուր էր {քսել} տան վերայ... Իւր ծնողքը լացուցել

առի արմատում, ետքը երկու փայտ իրար հետ {քսելով}, աւելի ետքը հրացանը գտաւ, ետքը ֆոսֆոր

ւին կրակը ստանում է երկու փայտ իրար հետ {քսելով}: Առաջին առած. Զարգացման վերին աստ

ա Կարմիր գօտիկ կապել ա Եղ բերէր պորտը {քսենք}, Զար բերէք գլխին ածենք Մեր Նուրինի փայ

52 Քիշնեւ Պերնէն արուն քա նէ պալխ նէ {քսի}, խաֆեիով խմէ: Հազի Խճտխանի քոք

երեք հազար մանէթը մածունի տուր, երեսդ {քսիր}, գո՛նէ այդ օգտակար եւս կը լինի, որովհ

բնաւորեալ անմիաբանութեամբ, նախանձու, {քսութեամբ}, եւ շատ այն է կամակոր տգիտութեամբ, չո

Բայց Գուլի-Շամաման չէր եկած իմ մօտ {քսութեան} համար, չէր եկած, որ պատմէ Պ. Բէգզադէ

Բիւզանդիոն: Այլ սոցա, հաւատս ընծայեալ {քսութեանց} ոմանց՝ որպէս թէ Մեծն Սահակ եւ Մեսրոպ զ

հետ: Մինչեւ այժմ, բացի բամբասանքից, {քսութենից}, ատելութենից եւ անիրաւ հալածանքից, ու

ի մէջ լցնում է միրգերը եւ դրօշակները եւ {քսում} է հիւանդի վերայ, գլխից բռնած մինչեւ ոտ

նութիւնք պաշտպանելոցն առ ի նոցանէ գործք {քստմնելի} սեղանակապտութեան: Թէ եւ վեհափառ կաթողի

ել է ուրեմն եւ զգում է երբ երես առ երես {քսւում} է իրական աշխարհի հետ, նա դատապարտել է

բաժին եւ մնացեալ երկու բաժինն՝ մայր եւ {քվերոյն} իմոյ, ֆի ոմն՝ մին բաժին. այսպէս բաժա

տք չեն կոխել այն կողմերում: Եւ {{փո՞քր} գործ կարելի է տեսնել մի հողի վերայ, ու

րաւոր պիտի լինէին հարուստների թիւը, {{փո՛քր} է այս, աղքատ ասած բանը բնաւ չպիտի լինէ

նում են նորա աչքի առաջեւ: {{Ամենափո՛քր} է նա, որ ուրիշին համարում է փոքր եւ ամ

ւմ: - Նա հարց արեց ինձանից, թէ {{փո՞քր} բաներ կան բնութեան օրէնքների վերայ յառա

թեան տակաւին ո՛չ դատապարտէր զիս եւ վասն {քրէական} յանցաւորութեանց, եթէ իրօք իցէր իմ գործ

ակուտի հինգերորդ բաժնի ձեռք, այսինքն՝ {քրէական} ատենի ձեռք, որովհետեւ ստորագրութեամբ գ

ուած է, որ եկեղեցականը, քաղաքական կամ {քրէական} յանցանքների համար դատուի կրօնական ատենի

տեսչութեան: Եկեղեցականը, քաղաքական եւ {քրէական} գործերի պատճառով պիտի դատուի քաղաքական

րծերի պատճառով պիտի դատուի քաղաքական եւ {քրէական} ատեանների առաջեւ, միայն Կրօնական ժողով

աւորուածի իրաւունքը, եթէ քաղաքական կամ {քրէական} ատեանները հակին դէպի անարդարութիւն:

ծածկում. իսկ միւսերի ամենափոքրը իբրեւ {քրէական} յանցանք դատապարտում: Վատթա՞ր կիրք: Եր

Յիսուսեանք առաջին անգամ պահանջում էին։ {Քրէական} յանցանքների համար Յիսուսեանները չունէին

անձը այն պատիժներին, որ սահմանւում են {քրէական} ոճրագործութիւնների փոխարէն: Այն մ

յիշեալ երեք հարիւր ռուփի սքէն յիմ տների {քրէիցն} տացեն եւ հանցեն զնա ի տանէն, տունն քրէ

տներն եւ նորա քրէհն եւս իմ միւս տներիս {քրէհի} խտուրն բաժանեսցեն իմ համեմատ իմ ներքոյ

րանջամովն ՚ի յիշեալ տանն բնակեսցի առանց {քրէհի} մինչեւ իւր մահն, եւ իմ մօրս աղախին Սու

ծախսի մապլաղն եւս վերն յիշեալ իմ տներիս {քրէհի} խտուրն բաժանեսցեն համեմատ իմ ի ներքոյ գ

իցէ եւ զնոյն գնեսցեն եւ յետոյ յիմ տների {քրէհիցն} հատուսցեն զպարտսն եւ զնոյն նոր ստացեալ

մանակի վաճառեսցեն, թալապներս եւ տներիս {քրէհն} ժողովեսցեն եւ ի ժողովեալ մալաղիցն ֆի հա

նակաց, որպէս վերն յիշեալ տներն եւ նորա {քրէհն} եւս իմ միւս տներիս քրէհի խտուրն բաժանես

զնա ի տանէն, տունն քրէհով տացեն, տան {քրէհն} եւ տան սարանջամի եւ կամ միւս այլ ինչ իր

իցն տացեն եւ հանցեն զնա ի տանէն, տունն {քրէհով} տացեն, տան քրէհն եւ տան սարանջամի եւ կ

մաբար հետեւող եղիցին տների մարամաթին եւ {քրէհով} տալոյն, որ մի գուցէ անմարամաթ եւ դատար

եցի էր գնում, ժողովուրդը յայտնի յայտնի {քրթմնջում} էր նորա մասին եւ շատ անգամ աղաղակով վիր

, եթէ դուք չհագնէք Հայութիւնը ոչ որպէս {քրինօլին}, այլ որպէս գոյն ձեր մարմնի, որ ոչինչ

ռաւոր զգեստներով զարդարէք եւ կօրսետի եւ {քրինօլինի} հարուստ պաշարներով օր յառաջ ամուսնացնէք

առք չեն ձեր փայլուն գոհարները կամ ուռած {քրինօլինները} ։ Ձեր պարծանքը եւ յիշատակը են ձեր զաւակ

տ։ Թողնում ենք, որ նոքա լողան իւրեանց {քրինօլինների} մէջ՝ մոլորութեան մի վէմից միւս ապառաժի

, որոնց մինը է Սոկրատէսի վարքը եւ միւսը {Քրիստափոր} Կոլոմբոս կամ յայտնագործութիւն Ամերիկայի

զի մխիթարիմք փառս տուր Աստուծոյ. զի որ {քրիստափոր} անուանիմ քրիստոնեայ եմ. այլ առանձինն գ

ւթենով Փարիզի Արքեպիսկոպոս նշանակուեցաւ {Քրիստափոր} դը Բոմոմ անունով անուսումն եւ անկիրթ,

ս լինելու պարտականութիւնը Վարդապետարան {Քրիստո[նէութեան]} Այվազի Օրացոյց 1860 ամի Այվազի Խուդաբ

ավարությունքը իսկույն կերպարանափոխ եղան {քրիստոնեական} կրոնի ազդեցութենից՝ դորա հակառակ, Հռո

ասով յուսահատութենից, մինչ մեք՝ իբրեւ {քրիստոնեայ}, դատապարտւում ենք, եթէ, կորուսանելով

բայց այն մարդը, որ անուանում էր իւրեան {քրիստոնեայ}, պարտական է հետեւել Քրիստոսի ճշմարտութ

յետոյ Տաճկաստանի լուծը ծանրացած էր նորա {քրիստոնեայ} հպատակների վերայ: Մի՞թէ Նախիջեւանցու ս

ութեան մասին: Բայց որպէս մարդ եւ որպէս {քրիստոնեայ} մեք ենք, որ համարում ենք մեզ պարտական

պում էին այսպիսի գործերով, ոչ թէ միայն {քրիստոնեայ} չեն, ոչ թէ միայն քահանայ կամ եպիսկոպոս

բոլոր անիրաւութենների վրէժը: - Ես {քրիստոնեայ} եմ, - կտրեց խօսքս իմ անծանօթ սիրելին.

սի որդի Մասէհս, որ եմ հաւատով ուղղափառ {Քրիստոնեայ}, ազգաւ Հայ, քաղաքաւ եւ ծննդեամբ Համադ

վեց սամն Կօրտ աֆռէկուշտի բանտումն եղեալ {քրիստոնեայ} բանտարկելոցն, քանի անձին պարտքն վճարել

աբաթու պահոյն, բայց եթէ ՚ի նոյն բանտին {քրիստոնեայ} անձինք չգտանիցին, էն միջոցումն եւ կամ

իրների համար, չարագործը եկեղեցական կամ {քրիստոնեայ} չճանաչելը յանցա՞նք է կամ անօրէնութի՞ւն

րութեան կործանման օրից, ստրկանար որեւէ {քրիստոնեայ} կառավարութեան, այն ժամանակ կը տեսանէին

նօրէնութեան հաւատալ պարտակա՛ն է ամենայն {քրիստոնեայ}. պատճառ ` քրիստոնէական եկեղեցու հիմքը

ի ժամանակ, այն է՝ 376 թ-ին, ուրացաւ եւ, {քրիստոնեայ} Հայերի արիւնը խմելով, հինգ տարի անդադար

ի կսկիծը նորա հետ միասին։ Բայց, որպէս {Քրիստոնեայ} հասկանալով մարդկային կեանքի խորհուրդը,

ց ինչպէս ուրիշները, ինչպէս մի բարի հայ {քրիստոնեայ}: Նորա շատ խմելու վերայ երեւակայելը եւ

լինի սատանայի: Միթէ՞ ամօթ չունիս, դու {քրիստոնեայ} մարդ ես. ինչպէ՛ս կարելի է սատանայական

սուր եւս գործ դրուեցաւ եւ մի փոքր յառաջ {քրիստոնեայ} կոտորող ու հալածող հեթանոս Հայերը կոտոր

թանոս Հայերը կոտորուեցան ու հալածուեցան {քրիստոնեայ} Հայերից: Մի կողմից հեթանոսականը բաց ձգ

ոյական մեծութիւնք, որին կարող է հասնել {քրիստոնեայ} մարդը՝ ընդունելով իւր հոգու եւ սրտի մէ

զգերը չարչարում էին եւ հարստահարում էին {Քրիստոնեայ} բնակիչքը, պապերը մի կերպով իւրեանց անձ

կատարութեան, որ կատարւում էին միեւնոյն {քրիստոնեայ} աշխարհում։ Արդեօք դժոխքի դուռերը պիտոյ

ութիւնը Սուրբ Պետրոսին, թէ իւրաքանչիւր {Քրիստոնեայ} պարտական է հնազանդ լինել սուրբ գահին,

աման տալ վերստին ամուսնանալու։ Ամենայն {Քրիստոնեայ} մարդ համաձայնելու է, թէ այս բանը ընդդէ

ուր Աստուծոյ. զի որ քրիստափոր անուանիմ {քրիստոնեայ} եմ. այլ առանձինն գոհանամ զԱստուծոյ, զ

ն աստիճանի կարօտութիւնը զգալի է ամեն մի {Քրիստոնեայ} մարդու համար, թէեւ գանգատում էր ապա հոգ

իստոնէական ժողովքի մէջ մեք տեսանում ենք {Քրիստոնեայ} եւ մարդ, Յիսուսեանների մէջ՝ միայն գաւ

կապած են մինը միւսի հետ, չ'կայ մարդ եւ {Քրիստոնեայ}, չ'կայ կեանք. ամենայն ինչ հիմնուած է

ցոց օգնութենով կամայ ակամայ հեթանոսները {Քրիստոնեայ} շինելով։ Շուտով օգնութիւն հասան նորան

իայի մէջ համարւում էր մինչեւ քսան հազար {Քրիստոնեայ} ։ Յիսուսեանք, որ կամենում էին իւրեանց

անգամանքներին նոքա դադարեցին Չինացիները {Քրիստոնեայ} շինելուց եւ հոգս էին առնում միմիայն կար

այս թագաւորութեան մէջ, այլ եւ բովանդակ {Քրիստոնեայ} աշխարհներում՝ նոցա խորամանկութենով, կ

նալ նորա հետ " ի հոգեւորս ", որպէս լոկ {քրիստոնեայ} եղբօր հետ: Ո՛ւր մնաց նորա քահանայութիւ

պէս չէ: Իբրեւ ազգ անտիկեան ենք. իբրեւ {քրիստոնեայ}, եթէ ոչ նոյնպէս անտիկեան, ըստ որում ա

ր մի այսպիսի վատաբաղդ դիպուածում, առաջ {քրիստոնեայք} կը կողոպտուին, կը մերկանան եւ կը մեռան

ախանձել շատ մարդիկ։ ԲԱՐԵՊԱՇՏ {ՔՐԻՍՏՈՆԵԱՅՔ} II. Ահա՛ մարդուս կեանքը աշխարհի երե

է այս, ո՛չ ապաքէն Մարկոսը եւ Կիրակոսը {քրիստոնեայք} են: Եւ ինչպէս քրիստոնեայք. ուրբաթի,

եւ Կիրակոսը քրիստոնեայք են: Եւ ինչպէս {քրիստոնեայք}. ուրբաթի, չորեքշաբաթի, եւ շաբաթական

յն ճանապարհ], զոր ընթացան ցարդ ամենայն {քրիստոնեայք}, թարգմանեալ զսուրբ մատեանն եւ զԱւետարա

մ էր Գօայի բնակիչներին, որոնց մեծ մասը {քրիստոնեայք} էին. մանաւանդ զինուորւում էր բազմակնու

ւմ էր բազմակնութեան ընդդէմ ( Հնդկաստանի {քրիստոնեայք} շատ հարճեր պահում էին) եւ փոքր ի շատէ

իստոսի, ինչպէս մարդկութեան փրկչի։ Այս {Քրիստոնեայքը} խաչ չէին ընդունում) եւ եթէ հանդիսաւոր

, որ այս ահագին Տէրութեան մէջ բնակուած {քրիստոնեայքը} չ'հեռանան իւրեանց քրիստոնէական հաւատի կ

կապած անտանելի ծանր շղթաներով։ Մինչդեռ {քրիստոնեան}, ազատութեան կնիքը ճակատին, արձակ համա

՝ շատ սակաւ։ Աչքերդ ձգեցէք, չասեմ այլ {քրիստոնեաների}, այլ անքրիստոնեայ ազգերի վերայ։ Մի մա

եւ բոլոր Հայադաւան հասարակութեանը Ղրիմի {Քրիստոնեաների} որեւիցէ կոչմամբ, ամենեցուն միասին եւ ա

։ Կայսրը մեծ հալածանք հանեց առ հասարակ {Քրիստոնեաների} վերայ. ամենայն օտարական մարդ, որ մտան

ին Կայսրին, թէ դեսպանը կամենում է խզել {քրիստոնեաների} խաղաղութիւնը եւ կպչում է մինչեւ անգամ Կ

ս Սիքստոսը յանցանք էր համարում Աթենասին {քրիստոնեաների} մարտիրոսութիւնքը։ Մնաց որ նոյն իսկ Սիք

ն, վրէժ հանել անշունչ արձանից, երբ նա {քրիստոնեաների} կոտորվելու ժամանակ էլ այնքան անմեղ էր ի

որ հեռացնում էր այդ տեսարաններից առաջին {քրիստոնեաներին}: Նա դառնում է դէպի թամաշաւորքը դառն խօ

եցաւ շուտով, նորա ժառանգը, առ հասարակ {քրիստոնեաներին} չ'սիրելով, խլեց քարոզիչներից շատ արտօն

այց ո՞վ արդեօք անհաւատներից, չասե՛նք՝ {քրիստոնեաներից}, իր մտքի մէջ կարող է այդպիսի բան խորհե

եւիցե դադարեին տառապել՝ ճնշված լինելով {քրիստոնեության} կողմից, որի հիմնադրի նպատակն է եղել զր

այսօր հաստատ կացավ յուր սկզբունքին, եւ {քրիստոնեությունը} ազդեցություն չգործեց նորա վերա: Բայ

ում եմ Ձեր ազնուամտութենից, որ ճշմարիտ {քրիստոնէաբար} ներողամիտ գտնուիք դէպի մեր անծանօթ բարե

եմ զանուն, որ կարէ վկայել ըստ ամենայն {քրիստոնէական} իւրոյ խղճի գ) անընդհատ եւ առանց խտրելո

թենէ պարսից եւ գոհութիւնք առ աստուած ՚ի {քրիստոնէական} եկեղեցւոյ ընթանան զմահմեդական թագաւորէ

լթիկեանց Խ ն դ ի ր Շարժեալ ի {քրիստոնէական} բարեպաշտութենէ, բերեալ էի ի Մոսկվայէ զ

ւթեան մէջ, որքան ժամանակ հաստատ էիր քո {քրիստոնէական} կրօնի վերայ, իսկ եթէ կամենաս ընդունել

, որի Յաճախապատում գիրքը սկիզբն դնում է {քրիստոնէական} Հայոց մատենագրութեան: Բայց Հայոց տ

ւթիւնը մի անյայտութեան պարիսպ քաշեց մեր {Քրիստոնէական} եւ անցած հեթանոսական կեանքերի մէջ:

ւ ոճը Քրիստոնէութենից յառաջ, որովհետեւ {Քրիստոնէական} ժամանակների հայկաբանութիւնը ստրկացած է

, որ պարզուի մարդու պղտոր տեսութիւնը: {Քրիստոնէական}, կատարեալ հաւասարութիւն քարոզող վարդապ

սպասաւորքն են տանս իմ եւ մանաւանդ մինչ {քրիստոնէական} հաւատս ընկալան ի տանն իմ, վասնորոյ առա

իլիսոփայք հեթանոսաց խոստովանեցան. եւ ի {քրիստոնէական} գիրս, ածականդ " մեռած " առաջինն է՝ զի

, հայոց եկեղեցու հակառակ Վարդապետարա՞ն {Քրիստոնէական} հաւատոյ: Այս Վարդապետարանի վերայ

պատասխանում է. )- Մի հերետիկոս։ - {Քրիստոնէական} հաւատոյ Վարդապետարանի մէջ, պ, Այվազով

ց շնորհքով լոյս հանած, յետոյ՝ հրահանգ {քրիստոնէական} վարդապետութեան, յետոյ՝ դարձեալ հրահան

իւնքը, որ օգնում են Հեգելին ներս մտնել {քրիստոնէական} կրօնի եւ նորա արարողութեանը խորունկ խոր

կշռի թաթը դէպի անհաւասարութիւն, ուրեմն {քրիստոնէական} կրօնը թշնամի է հաւասարութեան: Բոլոր այ

ւթիւն մատուցանենք պ. Չամուռճեանին, որ {քրիստոնէական} կրօնի հանգանակները, տասն եւ հինգ դար գ

րտակա՛ն է ամենայն քրիստոնեայ. պատճառ ` {քրիստոնէական} եկեղեցու հիմքը դրուած է այս հաւատալիքի

ահատակի բարեխօսութեամբ պարզացրել էր թէ՛ {քրիստոնէական} խաչի եւ՛ թէ Կարմիր Վարդանի դրօշի պարծան

որ թոյլ տար հիմնուած եկեղեցիների մէջ, {քրիստոնէական} ունենար մշտելութեան յարակից եղած աղօթքն

ստրկական կամ ծառայական եւ ազատական կամ {քրիստոնէական} ։ Այս տեսակ բաժանման հիմքը ամփոփւում է

եւ ճղճիմ գերազանցութիւն: Այլ մեք, ըստ {քրիստոնէական} արդար խղճմտանաց, տալով զԱստուծոյն Աստո

Մսեր մագիստրոս Զմիւռնացի զիւր " Հրահանգ {քրիստոնէական} վարդապետութեան " ( զոր աւելի արժան էր ա

դապետութեան " ( զոր աւելի արժան էր ասել {քրիստոնէական} դաւանաբանութիւն ( կատեխիզիս), քան թէ

անութիւն ( կատեխիզիս), քան թէ հրահանգ {քրիստոնէական} վարդապետութեան], սակայն, թէ եւ ցաւ է

լ քրիստոնէին չճանաչելոյ զաղբիւրս իւրոցն {քրիստոնէական} կրօնից, եւ ինքնին ուսանելոյ անտի, զոր

գրեաց զճառ վասն տումարի, եւ զգիրս վասն {քրիստոնէական} հաւատոյ: Գրիգոր Մագիստրոս Պահլաւունի

շխարհներ, աղճատում էին մինչեւ անգամ եւ {Քրիստոնէական} հաւատի ճշմարտութիւնքը, թագուցանում էին

դդէմ այս քարոզիչներին, որ աղճատում էին {Քրիստոնէական} հաւատի հոգին, բայց ո՞վ էր Պապական կոնդ

յ հոգու վերայ, եւ դորանով չէ՞ հեռանում {Քրիստոնէական} իսկութենից։ Արդեօք այս ծածուկ եւ ծպտեա

ելացի մարդերի ձեռքով հիմնուած։ Ամենայն {Քրիստոնէական} ժողովքի մէջ մեք տեսանում ենք Քրիստոնեայ

տ Յիսուսեանք մարտիրոսական մահով կնքեցին {քրիստոնէական} հաւատի յաղթանակը այս աշխարհների մէջ։ Բ

ն մարտիրոսքը չէին մարտիրոսանում իւրեանց {Քրիստոնէական} համոզման վերայ, ինչպէս էին առաջին դարե

, որ միմիայն իւր ջերմեռանդութենովը դէպի {Քրիստոնէական} հաւատը, առանց գործ դնելու խորամանկութի

, չէր նմանում նոյնպէս եւ նախկին դարերի {Քրիստոնէական} քարոզիչներին, այլ, նայելով նորա անհամ

ւթեան մեծ պակասութիւնը այն էր, որ նոքա {Քրիստոնէական} ճշմարտութիւնքը քարոզում էին շատ վերացակ

ռին եւ այլ Յիսուսեանք. նոքա թողում էին {Քրիստոնէական} եկեղեցու մէջ հեթանոսական արարողութիւննե

ր մինչեւ Կարգի բոլորովին ջնջուիլը։ {Քրիստոնէական} հաւատի նախկին քարոզիչքը չէին ներգործում

այսպիսի շռայլութիւնը, չ'մտածեց փոփոխել {Քրիստոնէական} հաւատի ուսումը, խաչը թագուցանել հեթանո

յաղթական հանդիսացուցին հեթանոսների մէջ {Քրիստոնէական} հաւատը։ Ի՞նչ կարօտութիւն ունէր Հռովմ ա

ոց օգնութիւնը, հարկադրում էին ընդունել {Քրիստոնէական} հաւատը։ 1587 թուականին Եափոնիայի մէջ հ

անթիւ պապական կանոնադրութիւնք Չինաստանի {Քրիստոնէական} եկեղեցու միջից հեթանոսական արարողութիւն

բնակուած քրիստոնեայքը չ'հեռանան իւրեանց {քրիստոնէական} հաւատի կանոններից "։ Ինչպէս երեւում է

ուսուելով այս բանից, առաջարկեցին նորան {Քրիստոնէական} Հասարակապետութեան գաղափարը, որից պիտոյ

անքների, անարժան եւ անյարմար Ֆրանսիայի {Քրիստոնէական} թագը ժառանգելու։ Հենրիկոս, ատելու

վ զամենայն հոգեւորական պաշտօնս ըստ ծիսի {քրիստոնէականաց} օրինաւոր եւ միջակ ծախիւք. սակս տեղւոյ

ը բաց ձգելով, միւս կողմից հարկաւորաբար {քրիստոնէականը} - Յունականը պիտոյ էր ներս բերել: Բացի

կ նոյնպէս չեն մոռանում Նախիջեւանը, այլ {քրիստոնէավայել} բարի նախանձով հետեւում են նոցա օրինակին

կրելով, որ մի՛ գուցէ նոքա, ժողովուրդը {Քրիստոնէացնելով}, ինքեանց սեպհականեն եւ նորանց վերայ իշ

ոպոս գերեզմանից փորել ու հանել է մի Հայ {քրիստոնէի} ննջեցեալ մարմին եւ ձգել է շուների առաջե

ի կամ սրտի վկայութեան մէջ: Ինձ՝ որպէս {քրիստոնէի}, պարտականութիւն էր ներողապէս նայել նոր

ւ եթ նշանօք. նա պահանջէ զգործս արժանիս {քրիստոնէի} եւ հեղինակի քրիստոնէութեան. իսկ Այվազո

ս նշանաւ խաչին, եւ վարել զճշմարիտ վարս {քրիստոնէի}, որ հայեցեալ ի նախընթաց եւ ՚ի յետագայ

աւելագոյն շնորհ, քան ճանապարհ յարդարել {քրիստոնէին} չճանաչելոյ զաղբիւրս իւրոցն քրիստոնէական

, եւ այս կրկին խորհրդով. մի՝ զի տօնն {քրիստոնէից} որոշեսցի ի Հրէից, երկրորդ՝ զի յիշեսցի

առականութիւն, որ հիմնուած է այդ ընդդէմ {քրիստոնէութեան} կանոնների վերայ. ամօթ քեզ, որ այդպիսի

կ եւ զվտիտ ինչ մատենիկ, " Վարդապետարան {Քրիստոնէութեան} " առձայնեալ, թարգմանեալ ՚ի ֆրանսիականէ

գործութեան աշխարհի. մինչ վարդապետարանն {քրիստոնէութեան} ինքնին դեդեւի, եւ առանց ամենայն հիման

մեք ընդունեմք յաւէտ զպատուէր հեղինակին {քրիստոնէութեան}, քննել եւ ուսան էլ զգիրն, քան մեքենաբ

ւթիւն, խաչակնքեալ զդէմս եւ այլն: Հիմն {քրիստոնէութեան} է սէրն, պատուիրան եւ միակ նշան՝ որով

ճանաչիլ ունէին հետեւողք նորա: Ուսումն {քրիստոնէութեան} եւ խորհուրդ նորա է բարոյականութիւն. - "

ջէ զգործս արժանիս քրիստոնէի եւ հեղինակի {քրիստոնէութեան}. իսկ Այվազովսքին շատ համարի կնքել զդէմ

թակղութիւն որոց չիցէ ամրապնդեալ ՚ի վէմն {քրիստոնէութեան} ։ Խորհուրդ յայտնութեան Քրիստոսի չէ՞ր զա

յին բանականութեան: Զարտաքին ինչ նշանաց {քրիստոնէութեան}, ոչինչ ուսանիմք ի սուրբ գրոց, եւ հաւա

ինքեան առադրեալ զանունդ " Վարդապետարան {քրիստոնէութեան} ", ըստ իրին հրատարակէ զմատեան ինչ, ո՛

ամենայն ինչ բաց ի ճշգրիտ վարդապետութենէ {քրիստոնէութեան}, ըստ հարազատ ձայնարկութեան աւետարանչաց

տելոյն ի Քրիստոս չի՛ք խտիր: Պատուիրանք {քրիստոնէութեան} ո՛չ թուլանան վասն որոց սպասահարկեն Աստո

ն ի զօրացուցանել զհաւատացեալս յասպարիզի {քրիստոնէութեան}, եւ ի զրահաւորել զմկրտեալս ՚ի պատերազմ

պատճառով աշխատում է համեմատութիւն գնել {քրիստոնէութեան} գլխաւոր հիմքերի եւ սիրու եւ կեանքի հասկ

վարող գործիքի մասին: Յայտնի է, թէ {քրիստոնէութեան} էական տարրը սէրն է. յայտնի է, թէ մեծ

տաման " վարդապետութիւնը, յայտնի է, թե {քրիստոնէութեան} նպատակն է ընկերական կեանքի բարւոքումը,

ազատութեան պատմութիւնը կայսերութեան եւ {քրիստոնէութեան} առաջին դարում. Ադ. Շմիդտ: Собрание с

որդիք ենք ": Այս խօսքերի մէջ հնչում է {քրիստոնէութեան} նախազգացութիւնը: Հռովմէական ցիրկի արիւ

օրով Վաղարշապատը, եղած լինելով կենտրոն {քրիստոնէութեան} ամենայն Հայոց, որպէս նաեւ առաջին օրօրո

ս նաեւ առաջին օրօրոց հայկական ընդհանուր {Քրիստոնէութեան}, փոխել են նորա անունը, որ կռապաշտութե

։ Եւ արք Պարսիկք, որ փախուցեալ էին վասն {Քրիստոնէութեան} եւ էին 'ի քաղաքին կայսեր, կալաւ եւ ետ '

ւթիւն, եւ այս բանը գործւում է, այո՛, {քրիստոնէութեան} եւ բարեպաշտութեան դիմակների տակ: Քրիստ

արիշտ մարդիկ իւրեանց յանցանքը ծածկել են {քրիստոնէութեան} վարագոյրի տակ: Պ. Շաքարեանցը, լս

ը, որով լցուած էր, կատարեալ էր ինքը՝ {Քրիստոնէութեան} հեղինակը, Յիսուս Քրիստոս։ Նորա վերջին

ը. մին, որ ցոյց տային, թէ պաշտպան են {քրիստոնէութեան}, եւ դորանով սովորեցնէին ազգերը նայել պ

ապահովութեան համար եւ դեռեւս՝ պաշտպան {քրիստոնէութեան} հրատարակելով իւր անձը։ Ճշմարտութեան դի

կարելի՞ է համաձայնիլ, թէ նորա կրօնը եւ {Քրիստոնէութեան} պաշտպան ձեւանալը չէր մի դիմակ՝ պահպանո

ճակատագրի կամեցողութիւնը Հռովմի մասին։ {Քրիստոնէութեան} արեւը ծագելուց յետոյ, մանաւանդ այն օրի

կերպով եւ հոգու գիտակցութեամբ հասկացան {Քրիստոնէութեան} փրկարար խորհուրդը, շատ քաղաքներ, որոն

էտ հարք նախնականք ի սկզբանէ անտի Հայոցս {քրիստոնէութեան} աւանդեցին ազգին, եթէ ո՛չ ըստ այսմ կանո

, ճառելով զանցս՝ որք անցին ի տարածանիլ {քրիստոնէութեան} ի Հայաստան աշխարհի՝ ի ձեռն սրբոյն Գրիգ

լութեանց, ո՛չ Պապի եւ ո՛չ մինչեւ անգամ {Քրիստոնէութեան} վերայ, այլ միմիայն աշխատում էին մեծացն

ւ պատերազմի մէջ մեռած։ Յիսուսեան Կարգը {Քրիստոնէութեան} առաջին նահատակ անուանեց նորան, եւ խնդր

ւնքը, որպիսի դրութեան մէջ գտանւում էին {Քրիստոնէութեան} առաջին քարոզիչքը Հռովմում դէպի նորա հաս

թեան մէջ։ 1648 թուականին Եափոնիայի մէջ {Քրիստոնէութեան} եւ հետքը անգամ չ'մնաց։ Չինաստանում

Յիսուսեանների ձեռքով տարածուած աղճատեալ {Քրիստոնէութեան} մասին, եւ թէ նոքա, քարոզելով Քրիստոսի

ղացաւ այս վայրենի անապատների մէջ գտանել {Քրիստոնէութեան} նշանակը կամ հետքը. բարեպաշտ քարոզիչներ

դէպ ի Յիսուսեան քարոզիչքը, արգելք էին {Քրիստոնէութեան} տարածուելուն Ամերիկայի մէջ։ Թագաւորը շ

նշմարած են, եւ ինչպէս առաջ, այնպէս եւ {քրիստոնէութեան} ժամանակ, նոյն այդ կրակը, ինչպէս ասացի

ստիճան էր հասուցած, որ մինչեւ անգամ եւ {քրիստոնէութեան} մէջ անկիւնաքար դարձաւ. " 'ի սկզբանէ էր

րոնք անօգուտ էին ե՛ւ մարդկութեանը, ե՛ւ {Քրիստոնէութեանը} եւ Պապական իշխանութեանը։ Նորա երկու ըն

, ո՛չ միայն յառաջնորդութենէ, այլ եւ ի {քրիստոնէութենէ} ։ Բայց ցասմանէ, ամօթ մեծ է եւ անլուանա

ինչպէս էր մեր հայկաբանութեան ձեւ ու ոճը {Քրիստոնէութենից} յառաջ, որովհետեւ Քրիստոնէական ժամանակն

ի եկեղեցւոյ դատաստանին հպատակելու է ": {Քրիստոնէութիւն} հիմնի ՚ի վերայ գիտակցութեան սրտի եւ Հոգ

նոցա. ասէր երբեմն վարդապետն տիեզերաց: {Քրիստոնէութիւն} ո՛չ շատանայ լոկով եւ եթ նշանօք. նա պահ

զմիլ անհաւատների հետ, որոնց եւ քարոզել {քրիստոնէութիւն} ։ Այս միջոցին վերկացաւ մի անսովոր աղաղա

թեններին պաշտպան լինի Պապականութեանը եւ {Քրիստոնէութիւն} տարածէ Ասիայի եւ նոր յայտնագործած Ամերի

քարոզուած Քրիստոնէութիւնը Աւետարանական {քրիստոնէութիւն} չէր, ո՛չ առաքեալների եւ եկեղեցու առաջի

եալների եւ եկեղեցու առաջին վարդապետների {քրիստոնէութիւն}, եւ ո՛չ մինչեւ անգամ Պապական Քրիստոնէո

ոնէութիւն, եւ ո՛չ մինչեւ անգամ Պապական {Քրիստոնէութիւն} ։ Յիսուսեանք, քարոզելով Քրիստոնէութիւն

ուորների բարբարոսութեանը, չ'ընդունեցին {Քրիստոնէութիւն} եւ մնացին իւրեանց կռապաշտութեան մէջ։ Կ

ենայն վտանգ արհամարհող ջերմեռանդութիւնը {Քրիստոնէութիւն} տարածելու համար շատ անգամ դուրս էր հանո

է նորա մէջ, այն ժամանակ Չինաստանի մէջ {Քրիստոնէութիւն} չէ լինելու "։ Մեցցաբարդայն հինգ անգամ

եղած ճարտարագիտութեան չափ ու կշիռը, եւ {Քրիստոնէութիւնը} մի անյայտութեան պարիսպ քաշեց մեր Քրիստո

խում է ամէն մի քայլափոխում: Ուրեմն {քրիստոնէութիւնը} հիմնուած լինելով սիրու վրայ, ուրեմն եւ

՞նչ է այս հաւասարութեան խորհուրդը: {Քրիստոնէութիւնը} կործանեց եւ փշրեց այս վարդապետութիւնը,

ակային եւ օրինական սպանութիւն չէ՞: {Քրիստոնէութիւնը} սէր է քարոզում, այո՛, ըստ երեւոյթին հ

, միմիայն Քրիստոսի արդիւնքին հաւատացող {քրիստոնէութիւնը}, հարկադրում է մեզ կարեկից լինել հիւանդ

ւթեան եւ բարեպաշտութեան դիմակների տակ: {Քրիստոնէութիւնը}, չարաչար գործ դրուած, միշտ պատճառ է ե

է եղել անքրիստոնեայ բարբարոսութենների․ {քրիստոնէութիւնը}, այդպիսի երկնային եւ սուրբ բանը, շատ

ական աղբիւրից: Լուսաւորիչը մեծ եռանդով {քրիստոնէութիւնը} վերստին հաստատելով Հայերի մէջ, Տրդատ թ

այն պատճառով, որ շատ տեղեր Հայաստանում {քրիստոնէութիւնը} ներս մտաւ թագաւորական հրամանի ուժով, շ

կերպով մեր կեանքին եւ գոյութեանը։ {Քրիստոնէութիւնը} խորտակում է ամենայն բռնակալական լուծ,

արձ միմեանց վերայ ունեցած հաւատով։ {Քրիստոնէութիւնը} չէ պահանջում ամուլ եւ անխորհուրդ մեքենա

ոսի վարդապետութիւնը։ Ա՞յս է առաքելական {Քրիստոնէութիւնը} ։ Լօյոլա Աւետարանի ուսման հակառակ տ

ին միմիայն այս ապացուցանելու համար, թէ {Քրիստոնէութիւնը} ո՛չ Հնդկաստանում, ո՛չ Ամերիկայում եւ ո

Յիսուսեան Առաքեալների բերանով քարոզուած {Քրիստոնէութիւնը} Աւետարանական քրիստոնէութիւն չէր, ո՛չ ա

Քրիստոնէութիւն։ Յիսուսեանք, քարոզելով {Քրիստոնէութիւնը} զանազան աշխարհների մէջ, յարմարում էին

ծառերի վերայ եւ այնտեղից քարզում էր իւր {Քրիստոնէութիւնը} հաւաքուած ժողովրդին։ Նա անխոնջ աշխատու

ից ո՛չ թէ միայն Պապականութիւնը, այլ եւ {Քրիստոնէութիւնը} ։ Յիսուսեանները, Քրիստոս քարոզելով

ին պարզութենով։ Եւ այս էր պատճառը, որ {Քրիստոնէութիւնը} տարածւում էր հրաշալի զօրութենով եւ շուտ

էին իմանում, թէ ի՞նչ է մկրտութիւնը կամ {Քրիստոնէութիւնը} ։ Յիսուսեանների Աւետարանի նախանձաւո

ել քան թէ յիսուն հազար տալլեռ)։ Բայց {Քրիստոնէութիւնը} երբէք չէր վերջանում Չինաստանից բոլորովի

տիկեան, ըստ որում առաջին երեք դարերում {քրիստոնէութիւնը} քաղաքացու իրաւունք չունէր Հայաստանում,

Մովսիսի կրօնից աղբերանում է մահ, իսկ {քրիստոնէութիւնից} կեանք: Առաջինից փոխադարձ վրէժխնդրո

ր կարելի է ենթադրել, թէ այդ եղել է մեր {քրիստոնէութիւնից} յետոյ եւ շատ կարելի է, թէ Ս. Գրիգոր Լ

րանքից է առաջացել, որովհետեւ այդ կրակը {քրիստոնէութիւնից} առաջ էլ նշմարած են, եւ ինչպէս առաջ, ա

րհուրդ խաբեութիւն դպրաց եւ փարիսեցւոց: {Քրիստոնէութիւնն} յաւուրց անդի նախկին աւետարանչաց ընկալաւ

քանի որ ահա՛ 2. 000 տարի է, ինչ ամբողջ {քրիստոնյա} աշխարհը նրա դեմ է, ու չի մնացել այլեւս

նրա որոշ ընդունակությունները: Հրեաները {քրիստոնյա} աշխարհի նկատմամբ եւ վերջինս հրեաների նկ

հանուն կրոնի, իսկ Դուռն իրավունք չունի {քրիստոնյաների} կրոնական գործերին միջամտելու: Այդ պատճ

իրենց պաշտպանության տակ են վերցնում այն {քրիստոնյաներին}, որոնք բողոքական կամ կաթոլիկ են դառնու

ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳԻՍ, ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԸՍՏ ՀՈԳՒՈՅ Ի {ՔՐԻՍՏՈՍ}, Ի բազմաց հետէ զրկեալ ի տեսութենէ Ձ

2. ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳՍԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ Ի {ՔՐԻՍՏՈՍ}, ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳԻՍ, ՇՆՈՐՀՈՒՆԱԿ ԲԱՐԵԿԱՄ,

ց: Ուստի ուրախացեալ հոգւով՝ ասեմք. " {Քրիստոս} ի մէջ մեր յայտնեցաւ ": Այո՛, դու ես Տ

վաղը երեկոյան: Կրկին ձեզ բոլորիդ " {քրիստոս} հարյավ ": Հավետ քո Միշել Մար

անի համար է ստեղծել մեզ Աստուած, մի՞թէ {Քրիստոս} մեռաւ, որ հարստութիւն եւ փառք պարգեւէ

թիւն, իսկ ճշմարտութիւնը էր ինքն Յիսուս {Քրիստոս}, մեր փրկութեան միայնակ եւ անփոխանակելի

նեաց աշխարհի, մկրտեալ եւ հաւատացեալ ՚ի {Քրիստոս}, իմ կաման եւ իմ յօժարութեամբն եւ ամենա

եւ հոգոյս չափ սիրելի զեղբայրակիցն իմ ՚ի {Քրիստոս} հանգուցեալ Գասպարի որդի զպարոն Վարդանն

՝ Հոգին առնու ա՛նտի, ուստի եւ Որդին: {Քրիստոս} ասէր՝ " յիմմ է անտի առնուցու ", այսին

ան զառակն մեծատան եւ Ղազարոսին, յորում {Քրիստոս} ասէր զՂազարու հանգչիլ ՚ի գոգ Աբրահամու

6) Երես 28. Հարց. - Մի՞ բնութիւն է ՚ի {Քրիստոս}, թէ երկու: Պատասխանի՝ " Մի կամ միաւո

Մի կամ միաւորեալ բնութիւն կը դաւանենք ի {Քրիստոս}, ընդդէմ չարաչար բաժանողաց զմի Քրիստոս

Քրիստոս, ընդդէմ չարաչար բաժանողաց զմի {Քրիստոս}, եւ երկու բնութիւն կը դալան ենք ընդդէմ

ծութիւնն ու մարդկութիւնը շփոթեալ ըսին ի {Քրիստոս} ": Բուն խոստովանութիւն Հայաստանեայց ու

չ խոստովանի մերս եկեղեցի զմի բնութիւն ի {Քրիստոս} ըստ շփոթմանն Եւտիքեայ, եւ ո՛չ զերկուս

նի առ սուրբ հարս մեր զկրկին բնութենէ ՚ի {Քրիստոս}, այն ո՛չ է ի մուծանել ի խոստուանութիւն

աբար ասել, թէ եկեղեցին մեր խոստովանի ի {Քրիստոս} զմիաւորեալ մի բնութիւն չիմանամք զպատճառ

դոքիկ եւ զիա՛րդ որոշեն աստիճանքդ, մինչ {Քրիստոս} ասէ. " ամենայն որ հայի ՚ի կին մարդ, ա

լ զօր շաբաթուց, կացուցաւ առ Մովսիսիւ: {Քրիստոս} բազում ուրեք ելոյծ զշաբաթսն, որպէս տէր

իստոսեան եկեղեցւոյ - քանզի մկրտելոյն ի {Քրիստոս} չի՛ք խտիր: Պատուիրանք քրիստոնէութեան ո

ընդունի՞ զայլ հիմն, քան զոր եդ Յիսուս {Քրիստոս}, արեամբ իւրով զդաշն ուխտին վաւերացուցե

ոյ եւ իջանելոյ Հոգւոյն սրբոյ: Ինքն իսկ {Քրիստոս} այսպէս վարդապետէր Նիկոդիմեայ, ըզմկրտու

րէք առ իմոյ յիշատակի ըսելով, ի՞նչ ըրաւ {Քրիստոս} ": Պատասխ[անի]. " Հրաման եւ իշխանութի

ամբ մարմնոյ իւրոյ եւ արեան, դադարեցոյց {Քրիստոս} զհեղումն անասնական արեան հնոյ ուխտին,

թիւն եւ ի շինութիւն հաւատացելոց: Արգել {Քրիստոս} նովին, յիշել զմահ իւր զինմամբ խոյոց եւ

": Զխորհուրդ պատարագին ո՛չ բնաւ կացոյց {Քրիստոս}, որպէս զգործարան ինչ, որով լոկ հացն ո

իկ մասն սրբագործեալ հացին մեջ ալ ամբողջ {Քրիստոս} է, եւ մէկ կաթիլ սուրբ արեան մեջ ալ ամբ

եւ մէկ կաթիլ սուրբ արեան մեջ ալ ամբողջ {Քրիստոս} է մարմնով, հոգւով եւ Աստուածութեամբ "

յլ՝ ուրոյն անձնավորութիւն եւ դէմ: Իսկ {Քրիստոս} չասաց մեզ, տուեալ զհացն կամ զգինին, թ

", այլ թէ " մարմին է իմ կամ արիւն ": {Քրիստոս} մեռաւ ՚ի խաչին. բանական հոգի նորա էջ ի

են կեանք, Որ հաւատա՛յ Աստուած, {Քրիստոս}, թէեւ շատք չեն բաւական ": ՄԱՐԳԱՐ

ւ բերել է այն պտուղը, որի մասին ինքը՝ {Քրիստոս}, աղաչում էր. " Սո՛ւրբ արա զնոսա ճշմար

ով դուրս է ձգում, մե՛ծ ամփութութեամբ։ {Քրիստոս} Փրկիչը բարձր ձայնով ամեն օր մեղաւորներ

լ իբրեւ յԱստուծոյ, առաջի Աստուծոյ, 'ի {Քրիստոս} խօսիմք " ( Թուղթ Պաւղ. առ Կորնթ. երկր

է. " քանզի պարեգօտաւորք ազատեալ են 'ի {Քրիստոս} "։ Մեզ թւում է, թէ ո՛չ անխորհրդաբար ա

39)։ Այս պատճառով Պաւղոսը ասում է. " {Քրիստոս} գնեաց զմեզ յանիծից օրինացն, եղեալ վասն

ղիշէն ասում է թէ "քանզի խաղաղասէր էր 'ի {Քրիստոս}, ոչ կամեցաւ ելանել ընդ առաջ պատերազմաւ.

քը՝ այդ տանուտիրոջ միածին որդին Յիսուս {Քրիստոս} ։ Նորա համար, որ ճանաչել էր ճշմարտո

ծ մարդկութիւնը, գինո՞վ, թէ ջրով... {Քրիստոս} ինքը Կանա-Գալիլիայումը, հարսանիքի մէջ

Հօր սուրբ փառքի, զուարթ լոյս - Յիսուս {Քրիստոս}, - պատասխանեց կոմսը, ախ քաշելով սրտի

, որդին եւ այլն, այդ չէ միայն քարոզում {Քրիստոս}, եւ այդ դեռ կատարեալ սէր չէ. մէք պարտ

ինքը՝ Քրիստոնէութեան հեղինակը, Յիսուս {Քրիստոս} ։ Նորա վերջին կտակն էր սէր, ընկերսիրու

հանջում էր արիւն, մահ, հուր եւ սուր։ {Քրիստոս} ինքը մեռաւ ազգերի փրկութեան համար, պապ

ց անշփոթ եւ անբաժանելի բնութեանց, ի մի {Քրիստոս} միաւորելոց. գ) Ճառ ընդդէմ արեւորդեաց

էջ, ասում են, որպէս թէ երեւել է նորան {Քրիստոս} եւ խոստացել է ապահով մուտք տալ Վենետիկ

ւ Քրիստոնէութիւնը։ Յիսուսեանները, {Քրիստոս} քարոզելով, թագուցանում էին նորա չարչար

ր Հենրիկոսը կը քարոզէ նորան նեռն, սուտ {Քրիստոս} եւ կ'ունենայ նորա հետ մշտնջենական եւ ան

նքներով դրոշմուած մի անձն պիտի յանդգնէր {Քրիստոս} պատարագել իւր եւ ներկայ ժողովրդի դատապա

թակղութիւնը եւ անդորրացնէ խղճերը: {Քրիստոս} հրամայում է, եթէ քո եղբայրը մեղանչէ քո

րէնս այս համազօր է վասն անձնիւր անդամոց {Քրիստոսեան} եկեղեցւոյ - քանզի մկրտելոյն ի Քրիստոս

։ Խարխարեալ տաճարի մէջ {Քրիստոսեան} սեղանի տակ Ննջում է այն մեծ Հայրը

Որի գլխին կորացած Երկաթեայ խաչ {Քրիստոսեան} ։ Դարաւոր փոշով ծածկուած

երկնից: Եթէ զամենայն առակս ասացեալս ՚ի {Քրիստոսէ} ունիմք ընդունել որպէս իրողութիւն արդէն

ատճառ անարիւն զոհիս: Պատուէր ունիմք ՚ի {Քրիստոսէ} յիշել զմահ նորա ընդ մեր, եւ յիշել զայս

ւխտիւք խնդրէի ես իսկ ի՛նքն նզով լինիլ ի {Քրիստոսէ}, վասն եղբարց եւ ազգականաց իմոք ըստ մար

թեան յարգը եւ արժանաւորութիւնը: Ինքը՝ {Քրիստոսը}, ճշմարտութիւն էր եւ ճշմարտութեան համար

մի ուրիշը, որ զուրկ էր նորանից։ Մի՞թէ {Քրիստոսը} պարտական էր մարդկութեանը իւր անմեղ արիւ

ւ ընդ նմա, ի սրտի իւրում ", - ասում է {Քրիստոսը} ։ Մեզ հասկանալի է այս: Սոցա հակառ

, ընդունայն է հաւատը դէպի մեր թշնամին - {Քրիստոսը}. բայց Դուք առաւել քաջ հանդիսացաք այս վ

ԹՈՒՂԹԸ Մեր Փրկիչը եւ Տէրը Յիսուս {Քրիստոսը}, սաստիկ զգուշացնելով առաքեալիներին, պ

կ, իմ ունեցած շատ շնորհին նայելով, որ {Քրիստոսը} տուեց ինձ, որպէս արժանաւորի, թէ անարժ

Սերովբէ Պաւղոսից՝ ա՛յն մարդուց, որով {Քրիստոսը} խօսում էր աշխարհի հետ, որ Փրկչի չարչա

զ ճշմարիտ Աստուած եւ Քո ուղարկած Յիսուս {Քրիստոսը}, վկայում է մեր խօսքին։ Օրհնեալ է Աստո

առը իւր պտղից է ճանաչւում, - քարոզում է {Քրիստոսը}, -թզենին թուզ կը բերէ, իսկ փուշը՝ փու

ից վայր իջուցանելու համար ինքը՝ Յիսուս {Քրիստոսը}, բարձրացել էր խաչի վերայ։ Շատերը ոչխա

ն այն թզենուն, որին հանդիպեցաւ միանգամ {Քրիստոսը} Երիքովից Երուսաղէմ գնալու ժամանակ։ Դա

ն եկեղեցուց դուրս չկա փրկութիւն, եւ թէ {Քրիստոսը} խոստացել էր մի հօտ եւ մի հովիւ շինել բո

, յետոյ փոքր առ փոքր թագաւորի տեղը դնել {Քրիստոսը}, ժողովրդի տեղ՝ իւր անձը. ահա այս կեր

ում էին չարչարուած Աստուածը, հալածուած {Քրիստոսը}, այն Աստուածային մանուկը մսուրի մէջ խա

ազմաց հետէ շարադրեալ եմ " զՄարդեղութիւն {Քրիստոսի} ", որպէս եւ դուք տեսեալ էք. խնդրեմ ի

ութեանս յայտնել: Այն " Մարդեղութիւն {Քրիստոսի} ", զոր շարադրէի ի վարժատան Պատկանով քա

յտնութեան տեառն մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի {Քրիստոսի}: 13. ՄԱՏԹԷՈՍ ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ԳԵ

ԳՈՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ. Շնորհավորում եմ քեզ {Քրիստոսի} Սուրբ Հարությունը, տա աստված, որ դա մ

րգո հայրենակից, Շնորհավորում եմ Ձեզ {Քրիստոսի} տեառն մերո սուրբ Հարությունը եւ խնդրում

են ինձ արցունքներով. վերջ տվեք, ի սեր {Քրիստոսի}, այդ բոլորին, վերջապես, անտանելի է ա

ւմ եմ նրանց բոլորի առաջիկա նոր տարին եւ {Քրիստոսի} ծննդյան եւ հայտնության գալիք տոները: Ի

շնորհավորում եմ քեզ գալիք նոր տարին եւ {Քրիստոսի} մոտալուտ տոնը: Քո եղբայր 1863

ելի է ավելի բան իմանալ: Եթե սա գրված է {Քրիստոսի} ծննդից մի քանի դար առաջ, ապա այս իսկակ

ստուգելու հրեական նազարեթյան տեքստը եւ {Քրիստոսի} ծննդից հետո 3-րդ դարում Օրիգենի հավաքած

եղեկությունների համար: Խնդրում եմ, {Քրիստոսի} տոնի առթիվ, իմ անխախտ հարգանքը եւ շնոր

ւէրները, որ Աւետարանի մէջ քարոզւում են {Քրիստոսի} բերանով, եւ չկամիք մտածել, թէ այդ բան

ծ է ՄԵՐ Սանկտպետերբուրգ Մայրաքաղաքում, {Քրիստոսի} Ծննդից 1779 տարումը Նոյեմբերի 14-ին, բ

իւրեան քրիստոնեայ, պարտական է հետեւել {Քրիստոսի} ճշմարտութեանը, եւ նա՛ է մարդը, որ, ա

մարտութեան կենդանարար աղբիւրը՝ Յիսուսի {Քրիստոսի} գոգը: Աշխարհի երեսին ճշմարտութեան

, որին մասնակից կարող ենք լինել Յիսուսի {Քրիստոսի} ձեռքով: Այս շատ տխուր բան է, Աստուծոյ

խնդրած չէին՝ ճիշդ պահելով մեր Տիրոջ՝ {Քրիստոսի} խրատը, թէ. " Մի՛ արկանէք զմարգարիտս ձ

երից, է այն ճշմարտութիւնը, որ Յիսուսի {Քրիստոսի} արիւնով կնքուեցաւ Գողգոթայի վերայ, այն

ն ապառաժի վերայ, որ ոռոգուած է Յիսուսի {Քրիստոսի} արիւնով: Ձեր կրօնի վարդապետութիւնը ազա

դ ուխտը ամրացած է մի սարսափելի կնիքով՝ {Քրիստոսի} անպարտ արիւնով, - շարունակեց նա:

լինից, Ապրիլի 12-ից գրած նամակդ, որով {Քրիստոսի} յարութիւնը շնորհաւորելուց յետոյ պատմում

օտ էին ուղղութեան, որպէս՝ ա. Յիսուսի {Քրիստոսի} բնութեան, կամքի եւ ներգործութեան վարդա

եւ ներգործութեան վարդապետութիւնը. բ. {Քրիստոսի} ծննդեան եւ մկրտութեան մի օր տօնելը. գ

ից գլխաւորը, որ բովանդակում էր իւր մէջ {Քրիստոսի} երկու բնութեան կամքերի եւ ներգործութենն

է. այլայլողն պարտական լիցի ահեղ ատենին {Քրիստոսի}: Գոհանամ զքէն Տէր, զոր ետուր ինձ

յն յՈրդւոյ կամ հասանել Հոգւոյն ընդ ձեռն {Քրիստոսի} ՝ համարեսցի բղխել կամ յառաջագայել յՈրդւ

խարհի մինչ ցարդ են ամք 7368. զի ծնունդ {Քրիստոսի} դիպաւ ի վեցերորդ դարում, այն է ՚ի 5508

հարց էին ի դժոխս, յոր էջ բանական հոգին {Քրիստոսի} անբաժանելի յԱստուածութենէն. " եւ ըզնիգ

պաքէն այդ առակ էր, սովորական ձեւ խօսից {Քրիստոսի} ի քարոզութեան, կամելով օրինակաւ ցուցան

ատարեալս եւ ո՛չ դեռ կատարելիս յետ մահու {Քրիստոսի} կամ ՚ի կատարածի աշխարհիս, զի ա՞յդ ապա

զտեղեաց հոգւոց, հիմնի ՚ի պարզիմաց բանս {Քրիստոսի}, որ սահմանէ " ուրախութեամբ տեառն եւ ար

ն զխոստովանութիւն իւր ՚ի մասին բնութեան {Քրիստոսի}, հարկադրի նախ առաջին հարցանել զհարցանո

քան զայլ առաքեալս, թերեւս կշտամբեալ ի {Քրիստոսի} առ փառասիրութեան, ՚ի հարցանելն, եթէ ո

զվարդապետութիւն ընդհանրական եկեղեցւոյն {Քրիստոսի}, եւ ո՛ր է այս եկեղեցի, բաժանեալ ի բու

իւն անկապտելի յատկութիւնք են եկեղեցւոյն {Քրիստոսի}: Այլ յոճոյ խօսից Այվազովսքւոյ յայտնի ն

ուրեմն, ո՞ր եկեղեցին է ճշմարիտ եկեղեցի {Քրիստոսի} ". թէ " որն որ այս չորս նշաններն ալ ու

մեր հոգին ո՞ւր կերթայ ": Պատասխանի - " {Քրիստոսի} Տեառն մերոյ առջեւը կելլէ, եւ ըստ գործո

ն քրիստոնէութեան։ Խորհուրդ յայտնութեան {Քրիստոսի} չէ՞ր զատանել իւր հետեւողս, կնքողս զդէմ

եւ ճշմարտութեամբ։ Խորհուրդ յայտնութեան {Քրիստոսի} էր երջանկացուցանել զմարդկութիւն եւ փրկե

րդուելի վէմն, ի վարդապետութիւն Յիսուսի {Քրիստոսի}: Պատուելի Այվազովսքին պատրուակ ինքեան

ի վկայից փրկագործ տնօրէնութեանց Յիսուսի {Քրիստոսի} ։ Uխալի Այվազովսքին մեծապէս, եթե զմտաւ

: Թողումք զի հակառակն ուսանիմք յառակայն {Քրիստոսի} ՚ի շատ խնդրելն, որում շատ տուաւ: Եթէ

զմանկտին ըսկզբանց ծառայականաց, խաչիւն {Քրիստոսի} ի Գողգոթայ դատապարտելոց. որպէս զի ժողո

ազատութիւն ազգաց, դնեալ արեամբ Յիսուսի {Քրիստոսի}, խլեալ ՚ի նոցանէ, պնդեցին ի զարհուրել

Հոգին գալ իջանել ի ջուրն: Ի մկրտութեան {Քրիստոսի} անդէն իսկ յերեւեցաւ Հոգին։ Բազում ուրե

ն, հետեւականք են, հիմնեալ յանսուտ բան {Քրիստոսի}. " ա՛յս է մարմին իմ, այս է արիւն իմ "

ինին փոթարկելոց էին ՚ի մարմին եւ յարիւն {Քրիստոսի}, որպէս ուսուցանէ Այվազովսքին, այլ ըստ

. Հարցմանս, " եթէ ընդ տեսակաւ հացին՝ {Քրիստոսի} մարմի՞նը միայն կայ, եւ ընդ տեսակաւ գին

նը միայն կայ, եւ ընդ տեսակաւ գինւոյն՝ {Քրիստոսի} արիւնը միայն կայ " - պատասխանէ Այվազովս

միայն կայ " - պատասխանէ Այվազովսքին. " {Քրիստոսի} մարմինը եւ արիւնը երկու տեսակին տակ ալ

ճանաչեմք, որ զրկէ զժողովուրդն յարենէն {Քրիստոսի}, պատճառս եդեալ, եթէ մարմինն ունի յինք

եւ գինւոյն ո՛չ լինի ի մարմին եւ յարիւն {Քրիստոսի}, այլ իւրաքանչիւր ի նիւթոցն փոխի ի կենդ

ն փոխի ի կենդանի անձնաւորութիւն Յիսուսի {Քրիստոսի} ե՛ւ հոգւով ե՛ւ մտօք, եւ Աստուածութեամբ

մբ: Ընդ տեսակաւ հացին՝ համաձայն բանից {Քրիստոսի}, թէ " ա՛յս է մարմին իմ! " եկեղեցին մեր

" եկեղեցին մեր ընդունի զճշմարիտ մարմին {Քրիստոսի}, եւ ընդ տեսակաւ գինւոյն՝ զճշմարիտ արե

եւ ընդ տեսակաւ գինւոյն՝ զճշմարիտ արեւն {Քրիստոսի} ։ Եւ մարմինն, մարմին է լոկ անարին, եւ

մեք ճաշակեմք զմարմին եւ զարիւն Յիսուսի {Քրիստոսի}, խոստովանեալ ՚ի նոսա զներկայութիւն Աստ

մնաս, ապրես արեւու երես, Լսի՛ր {Քրիստոսի} խօսքերին, թէ անվախճան այս են կեանք,

արիւնը. Թէպէտ նա միշտ անսխալ է ու {Քրիստոսի} փոխանորդ, Սակայն բռնեց ձեռքը տիկն

ագով էր ճշմարտութեան, որ պախարակում էր {Քրիստոսի} օրէնքին ընդդէմ գործերը եւ նկարագրում էր

նուրի մէջ։ Թէպէտ եւ մասնաւոր մարդերում {Քրիստոսի} կենարար Աւետարանը, ուսուցանելով անհակա

ին վերակացուի անմեղութիւնը, յիշում էին {Քրիստոսի} խօսքերը, թէ " որ ուրասցի զիս առաջի մար

ը շատ արժանաւորութեամբ. բայց որովհետեւ {Քրիստոսի} կտակից նա լաւ իմանում էր, մինչեւ չկապո

ԱՅՏԱՌԱԿՈՒԹԻՒՆ " Հաւատամք յարդիւնս {Քրիստոսի}, միջնորդութեամբ կախարդութեան: Հաւատամ

րցող աշխարհի առաջեւ բացայայտուեցաւ, թէ {Քրիստոսի} արդիւնքը չուրանալու համար, անշուշտ պիտ

ութեան լինելութիւնը մերժելը, համազօր է {Քրիստոսի} փրկագործ տնօրէնութիւնը մերժելու:

փրկագործ տնօրէնութիւնը մերժելու: {Քրիստոսի} փրկագործ տնօրէնութեան հաւատալ պարտակա՛ն

ւ հիմքը դրուած է այս հաւատալիքի վերայ. {Քրիստոսի} փրկագործ տնօրէնութիւնը հաւատի մասն է:

արդութեան կամ դեւերին, ուրացած կը լինի {Քրիստոսի} արդիւնքը եւ այս պատճառով հաւատը միմիայն

նքը եւ այս պատճառով հաւատը միմիայն դէպի {Քրիստոսի} փրկարար տնօրէնութիւնքը, առանց կախարդու

ութիւնը եւ դեւերը հաւատքի մասունք են եւ {Քրիստոսի} փրկագործ տնօրէնութենից գերադասելիք. որ

ծ տնօրէնութենից գերադասելիք. որովհետեւ {Քրիստոսի} տնօրէնութիւնքը չե՛ն կարող ընդունուիլ առ

ը ընդունելու, դրա հակառակ հիմք լինելով {Քրիստոսի} արդիւնքին հաւատացող դաւանութեան:

: Առանց դեւերի միջնորդութեան, միմիայն {Քրիստոսի} արդիւնքին հաւատացող քրիստոնէութիւնը, հ

րողանալով դիմանալ եղած գայթակղութեանը, {Քրիստոսի} կանոնին ընդդէմ վարուեցաւ, եւ ինքը իր լ

ումն, որ Մովսիսական օրէնքին օտա՜ր է եւ {Քրիստոսի} տուած շնորհին անտեղեա՜կ։ Արդեօ՛ք, այս

դէպի հոգեղէն կեանքը վերացաւ։ Իսկ եթէ {Քրիստոսի} պարգեւած Աւետարանից կամենան այսպիսի օրի

՛հ, որ է կռապաշտ, ժառանգութիւն չունի՛ {Քրիստոսի} թագաւորութեան մէջ "։ Թո՛ղ ասե՛ն այ

պատասխան տալով, ասաց պատգամաբերին. " {Քրիստոսի} շնորհելով ո՛ղջ եղիր, եւ այրն ոչինչ թեթ

, որովհետեւ ինձ բնա՛ւ հարկ չկայ ասել. {Քրիստոսի} ահագին եւ անաչառ օրը չի լռիլ, այլ անշէ

ւմ երեւելու պատճառ ունի եւ Տիրոջից. եւ {Քրիստոսի} շնորհից ամենքն էլ ողջ են եւ մէջտեղում,

եանց բեռը վերուցէ՛ք եւ այնպէս կատարեցէք {Քրիստոսի} օրէնքը "։ Իսկ դա նորա հակառակն է աղաղա

գաւորք կերպարանին 'ի կերպարանս առաքելոց {Քրիստոսի}, եւ չեն ինչ զարմանք. քանզի եւ ինքն սա

ակ Աբրահամո՞ւ իցեն, եւ ես. պաշտօնեայք {Քրիստոսի} ՞ իցեն, յանդգնագոյնս ասացից, թէ առաւել

ց։ Աստուած եւ հայր Տեառն մերոյ Յիսուսի {Քրիստոսի} գիտէ՛ որ է օրհնեալ յաւիտեանս, զի ո՛չ ս

ատ ոք զիս մի՛ արասցէ, զի ես զչարչարանս {Քրիստոսի} 'ի մարմնի իմում կրեմ " ( Թ. Պաւղ. առ

բազմերախտ Հօրն է երգում. " Խոստովանօղ {Քրիստոսի} ճշմարիտ վկայ, բազմաչարչար նահատակ Տէր

ինքը՝ Քրիստոսն էլ ասում է։ § 57. {Քրիստոսի} ասած յիմար եւ իմաստուն կոյսերի առակի վր

ն. եթէ այսպէս հաւատայինք, ապա զուր էր {Քրիստոսի} մահը մեր համար, անարդիւն նորա փրկարար

չառնեն մեր գիտութիւնը: Մեղապարտ ծառայ {Քրիստոսի} ՝ Մանթուխեանց ": - Մե՛ծ Աստուած,

աքրութիւնը, ականջներս բաց պահելով դէպի {Քրիստոսի} այն խօսքերը. " Վա՛յ, որ ասիցէ զխաւարն

դականք, որոնց ականջին հասած չէր դեռեւս {Քրիստոսի} կենարար եւ փրկաւէտ քարոզութեան ձայնը՝

էջ էր բոլոր մարդկութիւնը մինչեւ Յիսուսի {Քրիստոսի} յայտնուիլը)։ Այս աստուածային անձը,

րօնի երկաթի լծի տակից, սարսափելի գին՝ {Քրիստոսի} արիւնը։ Այժմ պիտոյ է տեսանենք, թէ ի՛ն

րտերը, որ ընդարձակուել էին, ցօղուելով {Քրիստոսի} անմեղ արիւնով, կաշկանդւում են եւ կարկա

, ուր կրօնի բոլոր ազատութիւնը՝ Յիսուսի {Քրիստոսի} արիւնով մարդկութեանը պարգեւած, կենտրոն

աղուց ահա պապերը, իւրեանց անձը Յիսուսի {Քրիստոսի} անսխալելի եւ անմեղանչական երեսփոխան քար

պատրաստ էր անտես առնել Աստուծոյ ձայնը, {Քրիստոսի} պատուէրը։ Շատ օրինակներ կան պատմութեան

նակաց եւ այն առանց քննութեան։ Եկեղեցին {Քրիստոսի} բերս ոչ սաղարթի։ Բայց արդ յի՞նչ իրաւու

։ Բայց սակայն ինձ մնայ բողոքել յատեանն {Քրիստոսի}, զի յետ վաստակելոյ իմ զամս բազումս 'ի

եկարգել, իբրեւ այն որ գլուխ եկեղեցւոյն {Քրիստոսի}. ապա թէ ոչ, կատարածն հայի 'ի յատակս դ

դէպի մարդկային ազատութիւնը։  {Քրիստոսի} ժամանակներում Հրէական կրօնի պաշտօնեայքը

լու էր մեր խաբեբայութիւնը։ Չէ. հետեւինք {Քրիստոսի} խրատին. նա չէ հրամայում պահել մեր վերայ

գնացեալ էին դարքն նախնականք եւ որք զկնի {Քրիստոսի} ցչորրորդն մալեալ եւ մաշեալ ի սղոց ժաման

րզ վարդապետութեան՝ Տեառն մերոյ Յիսուսի {Քրիստոսի}, այլ եւ լուսափայլ կերպարանափոխութեամբ

վ] ընդ մէջ անցելոց դարուց ցչորրոդն զկնի {Քրիստոսի} [խտրոց ի մէջ անկանի], վիհ մեծ անանցանե

ի սրբոյն Գրիգորի զպատմութիւն եկեղեցւոյն {Քրիստոսի} ի Տարօն, յորոյ ի հաստատիլ եւ ինքն գտաւ

ս, ի յարութիւնն Ղազարու, եւ ի գալուստ {Քրիստոսի} յԵրուսաղէմ աւանակաւ: Դաւիթ, կոչեցե

ի 388 թուական է մինչ ց484 թուականն զկնի {Քրիստոսի}, ուր նկարագրէ զգիւտ գրոց ի Մեսրոպայ,

նաց, որ յարաբերի մանաւանդ մարդեղութեան {Քրիստոսի} եւ երկուց անշփոթ եւ անբաժանելի բնութեան

ն Մարիամ, յառաքեալսն, ի կենագործ խաչն {Քրիստոսի}: Այսմ դարու պատկանին նոյնպէս Ստեփաննոս

ի վերայ Հոգւոյն Աստուծոյ եւ Համբարձման {Քրիստոսի} գտանին կամ ենայն Ճաշու գիրս Հայաստանեայ

ամուր, որ ճակատ յարդարեալ ընդդէմ Խաչին {Քրիստոսի} ՝ կործանեաց զեկեղեցիս, յաւարի առ զանօթ

այ ընդհանուր եպիսկոպոսաց իբրեւ փոխանորդ {Քրիստոսի} եւ գահակալ Պետրոսի, պատուելի Չամչեանն

ային Վարդապետութիւն Տեառն մերոյ Յիսուսի {Քրիստոսի} հող էին եւ մոխիր անարգ, բայց այդ յիւրո

նեց իւր դիտաւորութիւնը, թէ կամենում էր {Քրիստոսի} գերեզմանի մօտ կատարել իւր ապաշխարութիւն

մի հզօր Կարգի։ Լօյոլան, տեսնելով {Քրիստոսի} դատարկ գերեզմանը, իսկոյն հասկացաւ, որ

տարանների վերայ։ Մանրէզի անապատականը, {Քրիստոսի} գերեզմանի ոգեւորուած ուխտաւորը ուսանում

հա, թէ ինչպէս։ Եթէ բանը վերաբերւում է {Քրիստոսի} կեանքում պատահած մի անցքի, այն ժամանակ

յել մի սահմանեալ տեղ. զոր օրինակ, եթէ {Քրիստոսի} քարոզութիւնների վերայ, պիտոյ է նախ եւ

իւր անձը. ահա այս կերպով կը նկարագրուի {Քրիստոսի} թագաւորութիւնը։ Ահա՛ այս է մինչեւ խորհ

այնութիւնը, արգաւանդութիւնը... Ա՞յս է {Քրիստոսի} վարդապետութիւնը։ Ա՞յս է առաքելական Քրի

որ սա մի քանի մարդ ուղարկէ Հնդկաստան՝ {Քրիստոսի} Աւետարանը քարոզելու։ Բայց Իգնատիոսը,

նպատակը այն է, որ քարոզէ անհաւատներին {Քրիստոսի} Աւետարանը, վասն որոյ առաւել պատշաճ է Ս

ները Կսաւիէի յոյսը չունէին, որ միմիայն {Քրիստոսի} վարդապետութեան ուժովը կարողանան իւրեանց

ն՝ նորանց կամենալով հաճոյանալ, քան թէ {Քրիստոսի} վարդապետութեանը։ Եափոնիայից սկսած մինչ

ներովը դարձնել Յիսուսեան քարոզիչքը դէպի {Քրիստոսի} ճշմարիտ Աւետարանը։ Զարմանալի բան է աշխ

քով՝ այն ամենայն բանը, որ սեպհական էր {Քրիստոսի}, ինչպէս մարդկութեան փրկչի։ Այս Քրիստո

ղանում նկատել։ Նոքա տեսանում էին միայն {Քրիստոսի} պատկերը՝ ոսկիով արծաթով պատած, յաղթակ

ուռքերը, որոնց փոխանակ կանգնեցնում էին {Քրիստոսի} խաչելութիւնը եւ Տիրամօր պատկերը։ Զարմա

նէութեան մասին, եւ թէ նոքա, քարոզելով {Քրիստոսի} Աւետարանը, չէին մտածում Քրիստոսի կենար

զելով Քրիստոսի Աւետարանը, չէին մտածում {Քրիստոսի} կենարար վարդապետութեններովը շինել Չինաց

Դեսպանը պատասխանեց, թէ Պապը, իբրեւ {Քրիստոսի} փոխանորդ աշխարհի երեսին, հոգեւոր գործե

տ հոգիների, որոնց ազատութիւնը գնուած է {Քրիստոսի} արիւնով. եթէ գիտէ դատապարտել, թող ուր

որան քահանայ, ապա ուրեմն պիտի հակառակի {Քրիստոսի} հրամանին: Մեղուն խնդրում էր ազգի

են բնակութեան, քան թէ այն տունը, ուր {Քրիստոսի} 79 թուականին վերջին անգամ ճաշ կերաւ էրե

ինչպէս Պաւղոս մեծ առաքեալը, բայց դո՛ւ {Քրիստոսին} նմանելով, տանելով եւ ներելով իմ անզգամ

եւ ամեննե՛րի արարչին եւ Տիրոջը՝ Յիսուս {Քրիստոսին}, նախանձի պատճառով Հրէից ժողովուրդը եւ

ի հոգողութիւնը, ո՞ւր է արդար հայրապետի {Քրիստոսին} նմանելը։ Արարածների արարիչը մեղաւորներ

րիշտ ոչ ունի ժառանգութիւն յարքայութեանն {Քրիստոսին} եւ Աստուծոյ " ( նոյն. գլ., նոյն. հ

հում եմ կտորը այն ծառի, որին կապել էին {Քրիստոսին} Գէթսեմանի պարտիզում մատնութեան գիշերին

յ յիշատակի արժանի մարդը կեցած է 370-489 {Քրիստոսից} յետոյ: Եւ այսպէս, Պ. Իսահակեանց

այոց տէրութիւնը Հայկի ձեռքով հիմնուեցաւ {Քրիստոսից} 2107 տարի յառաջ, ուրեմն՝ 2428 տարի նա

րանից յետոյ Պարոյր նահապետի թագ կապելով {Քրիստոսից} 749, ուրեմն Լուսաւորչից 1070 տարի յառա

ռաջ անցաւ օրինաւոր թագաւորութեան կարգ: {Քրիստոսից} 149, ուրեմն Լուսաւորչից 470 տարի յառաջ

ղներին եւ մանաւանդ նորանց, որ սորվելով {Քրիստոսից}, որ ասում է " քննեցէք գրքերը ", ) աս

ի դատապարտում ա՛յն պատճառով որ ուսել էի {Քրիստոսից}, որ չէ հրամայում ամեններին, մինչեւ հն

տալոյ հարկս կայսեր, եւ ասէր զանձնէ թէ {Քրիստոսն} իցէ թագաւոր " ( նոյն, գլ. նոյն, հ.

են։ Եւ այս յայտնի է. որովհետեւ ինքը՝ {Քրիստոսն} էլ ասում է։ § 57. Քրիստոսի ասած յի

րովհետեւ պարեգօտ հագնողները ազատուած են {Քրիստոսով} ։ Իսկ ինձ աշխարհի ծառայութիւնից պարեգօտ

յդ բանը կարդինալից ծածուկ է: Կարդինալի {քրմական} պատգամից ո՛չ մի հատուցումն չստանալով,

մ բնական գիտութիւնը եւ ի՜նչ անհասկանալի {քրմական} գաղտնիքներ քակում է նա, ի՜նչ համարձակ

զկնի այսորիկ հնախօսութիւնս սեպհականեցաւ {քրմանց} եւ մեհենականաց, այլեւ եգիտ զտեղի ի Դիւ

որը գործ է դնում, վարդապետական պաշտօնը {քրմապետութիւն} փոխելով, Բաքոսի տաճարի մէջ զոհաբերութի

քել լիապէս զապիրատութեանց քահանայազգեuտ {քրմաց} մերոց, եւ բողոքեսցէ իսկ, եւ մեք զմերո

բունքդ ՚ի դատապարտելի սկզբանց եգիպտական {քրմաց}, որք առ անձնապահութեան եւ եթ կուրացուց

այնտեղ այդ նուիրական տաճարի քուրմերը եւ {քրմուհիքը}. այո՛, եւ պսակում է իսկ, այո՛, եւ չ

լոր այլ խնդիրներում: Մեր շատ սիրելի {քրոջ} ՝ Գայանեի նամակն անչափ վշտացրեց ինձ այն

ունների մեջ չէր՝ հավանորեն վերջինիս իր {քրոջ} հետ գժտված լինելու պատճառով, եւ լուր է

երիս, քույրերիս, փեսաներիս, եղբոր եւ {քրոջ} որդիներին եւ դուստրերին: Ավետիքի նա

րդիր իմ հարգանքը կնոջդ, իմ ամենասիրելի {քրոջ} Ֆլորա Պետրովնային եւ քո զավակներին:

Ամոնի անզգամութեան վրայ է ակնարկում իր {քրոջ} Թամարի հետ։ Բայց որ ասում է " վասն անհ

մօր մահից յետոյ, այրիացած Վարդ-խաթուն {քրոջ} հետ, այլ այսքան պիտոյ է ասել, թէ բաղկ

սական պատասխան տալու լինէր, պիտի ուտէր {քրոջ} ձեռքից այդ հարուածը, այն պատճառով Աղու

, այն պատճառով Աղուանեանցը շտապեց կտրել {քրոջ} խօսքը, եւ որքան կարելի է հանդարտեցնել

ղին գունով: Թշուառ Մկրտիչը գերի էր իւր {քրոջ} ձեռքին, քոյրը գիտէր նորա բոլոր առեւտրա

նք կատարելութիւն չգտնել Սօսի փեսայի կամ {քրոջ} դաւաճանութեանը նկարագրութեան մէջ: Ասեն

յտնի տեսաւ իր փեսայի եւ մինչեւ անգամ իր {քրոջ} դաւաճանութիւնը: Ինչպէ՞ս կարելի է թոյլ

չպես երիտասարդ ամուսիններին, այնպես էլ {քրոջը}, եւ փեսային: Այժմ արդեն կարելի է մարդ

, որի մինը առանձնապէս պատկանում էր նորա {քրոջը}: Աղուանեանցի քոյրը շիլ աչքերով, թո

... այսպէս ահա Մկրտիչը, հարկադրուած {քրոջից}, սկսեց մատանու պատմութիւնը: - Շատ

րս եւ սիրական մորս, եղբարցս բոլորին եւ {քրոջներուս} եւ բոլոր ազգականաց, եւ այս գիրս լավ մը

ատնացույց անել. Անանիայի եղբայրը եւ իմ {քրոջորդի} Վատուժյանը դեռ կարող են նրան օրինակ ծառ

վերջնականապես արդեն ծրարված էր, ստացա {քրոջորդուս} ՝ Ավետիքի նամակը եւ շատ ուրախացա, որ մ

ամակների պատասխանը, ինչպես նաեւ Ավետիք {քրոջորդուս}, կգրեմ հետեւյալ փոստով: Ցտեսություն,

խորհրդով արել եմ, բայց եթե այդ ձեզ կամ {քրոջս} ցավ է եղել, եղբայր, կերած-խմած բան չկ

եղեն եղբարցս կարոտիվ շատ բարեւ, Վառվառ {քրոջս} եւ զավակացը սիրով ողջույն. ասացեք, որ

է նորանից լսել ճշմարիտը: Սիրելի Գայանե {քրոջս} եւ Ռափայել Գավրիլիչին, բոլոր նոցա աղջի

մակ գրիր եւ Գրիգոր եղբորս, ե՛ւ Վառվառե {քրոջս}, ու շնորհակալություն հայտնիր նրանց բոլ

տաս ի գործ, Եւ վաստակոցն արդեօք {քրտանց} Բերես առնուլ զքաջ փորձ...,

ասից երկայն էր։ Ես արծաթ եմ վաստակել՝ {քրտինք} թափելով, եւ կը ծախեմ նորան իմ բաւականո

ի, այսինքն ցրտութիւն, բայց լուսադէմին {քրտինք}: Քուն չկայ իսպառ: [Այսօր ընդունեցի] ա

, այն էլ 7-ին զարթեցայ քորից եւ ցաւից: {Քրտինք} ունէի: 16-ին ամբողջ օրը առաւ[ոտեան] 9-

ն ընդունեցի 4[-րդ] բաղնիսը: 22 լոյս 23 {քրտինք} ունէի: 23-ին ձախ թուշս ուռած է եւ ցաւ

, քան թէ մի օտարին: Գիտե՞ս, թէ ինչքան {քրտինք} եմ թափել ես, մինչեւ հասել եմ դորան:

ված. ջերմը ամենայն օր հոգիս է հանում, {քրտինքը}, հազը եւ թուքը թիվ չունի, ավելցուր սո

անց համար աշխատողքը, սրբել նոցա ճակատի {քրտինքը} եւ բարի եւ Ազգաշէն գործերով օրինակ դառն

ծը, բարոյապէս սրբում է աշխատողի ճակատի {քրտինքը} եւ քաջալերութիւն է տալիս նորան յառաջ խա

նացայ խոր քնիցս. մոմս յանգել էր, սառն {քրտինքը} ճակատիցս կաթիլ-կաթիլ վազում էր եւ իմ գի

րթեցաւ պ. Մարկոսի ներս մտանելուց․ առատ {քրտինքը} թափւում էր նորա ճակատից, եւ ամենեւին չ

աջնորդ, - պատասխանեց ժամակոչը, ճակատի {քրտինքը} սրբելով: - Շատ բարի. բայց եկեղեցի

ց, որպէս թէ սրբում էր ճակատի փոշին կամ {քրտինքը}: Երբեմն, արտասուքներ, որ յառաջանում

սի համար: Գունաթափուած էր երեսը եւ {քրտինքը} դուրս էր զարկել ճաղատ ճակատի վերայ կաթ

ութեան գանձը հասարակ ժողովրդի արիւնի եւ {քրտինքի} հետ միասին լափլիզող: Այստեղ անհատուցան

յգիդ մշակելու Ջահէլներին այգեգործ, Եւ {քրտինքի} արդար շահից Դու ստանաս մի լաւ փորձ...

ջ։ Ի՞նչպէս։ Փրկիչը ծունկի վերայ արիւն {քրտինքի} մէջ աղօթում է մարդկութեան համար, դու,

քի Հառաչանքները... ինչպէս գետ ` Կրծքից {քրտինքն} էր հոսում... " Ադամն էլ չէր մնում ետ,

օտար լեզուով եւ ցաւում ենք, որ այդքան {քրտինքով} յառաջ եկած գործը մեռած է ազգի համար:

արակ ժողովուրդը եւ ոչ նորա միջից, նորա {քրտինքով} եւ նորա արիւնով յառաջացած մի քանի մեծատ

աջեւ, որ մեծամեծ աշխատութիւնք, այո՛, {քրտինքով} գլուխ բերած, Ազգին ամենեւին օգուտ չեն

հարիւր տարի ետքը նոցայ ժառանգները արիւն-{քրտինքով} պիտի աշխատեն վերստին որպէս մի կորած բան

ամութիւն է նոցա արածը. բայց ես այսպիսի {քրտինքով} առաջ բերած մեծ վաստակս եւ շատ աշխատութե

գալ գրպանից, եթէ ճարել ես ճակատիդ դառը {քրտինքով}, եթէ նորան հաւաքելու համար կոտրել ես մ

մօտ՝ լճի առաջեւ՝ մեծ արծաթ վատնելով: {Քրտինքս} թափուել էր գետի նման, մահիճ, վերմակ,

ջրի մեջ: Թթուն ներգործելով իբրեւ զորեղ {քրտնաբեր} միջոց, ոչնչացրեց կատարային ջերմը ( այս

որ ի Զմիւռնեայ, ոչ թողցէ զաշխատութիւն {քրտնավաստակ} հեղինակին անվարձ, որպէս եւ ազգն ողջոյն

ընդհանուր բարու համար աւելի հարկաւոր է {քրտնել} եւ աշխատել, քան թէ իւր սեպհականի, որո

ր արեւը մայրն է մտել՝ գրքի մօտ նստած, {քրտնելով}, ուսանելով, նկատելով, եւ առաւօտու լո

ծ միջոցներն իսկույն գործի դրի, որպեսզի {քրտնեմ}: Մյուս առավոտյան արդեն բժիշկը եկավ մոտ

, յղացան այս մեծ խորհուրդը, ճգնեցան, {քրտնեցան} եւ դեկտեմբերի 14-ի երեկոյին խուռն հայկա

ացին պողովատիկները: Նոքա ապրեցան եւ {քրտնեցան} ընդհանուրի օգտի համար, լաւ հասկացած լի

յց ազգին որ նա սիրեց Որի համար շատ {քրտնեցաւ} Այդ ազգին ես չեմ ներում Որ Մե

լ Մեսիայ: - Իսկ Ադա՞մ. - " Տակաւ {քրտնի} "։

եկել է Մեսիան: - Իսկ Ադա՞մը, - " Դեռ {քրտնո՜ւմ} է ":

սեպհականութիւնք ջնջուած էին. հասարակաց {քրտունքի} պտուղը պատկանում էին Յիսուսեաններին, ո

Հնդկաստան. հասանելով այնտեղ, կսկսենք {քրքրել} եւ վերահասություն գործել այդ բաներին եւ

կատարը ունէր 2000 մանէթ, այժմ սկսում է {քրքրել} իւր սատանայի պոչով գրուած մատեանները,

մ է ազգերը, կը վայելէ՞ մեզ նոր ի նորոյ {քրքրել} հին կրօնական վէճերի քուրան, որին այնքա

որ Հեգելը աւելի ճիշտ եւ աւելի մանրամասն {քրքրել} եւ քննել է, եւ ընդունելով որպէս հիմնակ

կարող եմ առանց իրիք նեղութեան քննել եւ {քրքրել} զպատմութիւն նորոգութեան լեզուին եւ զարձ

նութիւն, չէ կարող քննել, ուստի եւ ո՛չ {քրքրել}, այլ միայն արժանի լինել, որ դորան ուր

նքը որքան կարելի է, անշուշտ, արժա՛ն է {քրքրել} եւ դուրս բերել դարաւոր փոշիների տակից,

ռանց մի ծառայութիւն ցույց տալու ազգին՝ {քրքրելով} եւ մշակելով հեթանոսական հնութիւնը կամ ն

ւեստ կոմպիլատորին, թէ մեք, քննելով եւ {քրքրելով} Հայոց պատմութեան թերթերը, ոչ մի տեղում

լի: Բայց, որ սովորել է խնդիրը քննել, {քրքրելով} նորա բոլոր ծնուցիչ պատճառքը, նա տեսնու

ի մէջ տեսանում ենք ազգի փրկութիւնը: {Քրքրելով} մեր անբախտացած ազգի թշուառութիւնների տա

այդ փառաւոր հանդիuի մէջ. ինքը ժամանակը {քրքրելով} դորայ չարագործութեան գաղտնիքը, կը խայտ

փոքր ի շատէ մարդավայել քերականութիւն՝ {քրքրելով} Հայոց բոլոր դպրութիւնը եւ քննելով, թէ

չմնաց ներկայումս այդ բաները փորելու եւ {քրքրելու} ՝ չնայելով այն վերին աստիճանի կարօտութե

մեր քթի տակ, բայց մեք կրօնական վէճերը {քրքրելուց} աւելի բան չունինք: Այդ քուրայի մոխիրը

կացնելու համար, այդ խնդիրը թող մի փոքր {քրքրեմ} այստեղ: Կարդինալին քաջ յայտնի էր

ն աղբիւրներից եւ վերլուծական ոճով: Թող {քրքրեն} ընդհանուր դպրութեան, նոր եւ լուսաւոր ա

ջադիմութեան, ապա ուրեմն պիտի քննենք եւ {քրքրենք} ազգի բարոյական տարրերը. նորի շինութեան

միայն արժանի լինել, որ դորան ուրիշները {քրքրէին} եւ քննէին։ Այդ կարող է, վասն որոյ եւ

ց տպագրութեամբ: 4. Կը փորէր եւ կը {քրքրէր} այն տեղերը, ուր կարծիք կային, թէ պիտի

Երեք հատ եօթանասուն, ութսուն տարեկան, {քրքրուած} պառաւներ ձորի խորքի մի անկիւնում շարուա

արները ոչնչացել են - էլ ինչո՞ւ են նրանք {քրքրում} մեր հին վերքերը: Մի՞թե նրանք այն աստիճ

ից զգուշացնելով եւ ոչ միայն այսչափ, նա {քրքրում} է ընտանեկան կեանքը, քննում է նորա եւ ա

, մարդը, որ կամք ունի եւ քննում է կամ {քրքրում} է մի բան, իսկ մի կրաւորական-անշունչ իր

ուեց, էրեկուանից դեսը հարիր հետ կռիւ ա {քցել}, թէ կամ թուրը վեր կունիմ ինձ կը սպանեմ

խս առնում եմ կորչում, թէ հիմի գզիրը կը {քցի} ճիպոտի տակը ( !) թէ արի ձին բռնի՛, տա

՞ն ըստօնք. ինչ բերաններից դուրս ա գալի {քցում} են, փառք աստըծու, ոչ ով չի մեռել, եր

ալով հոգւով եւ մտօք ընդ ամենայն յարգելի {Քօլլեճեան} քահանայից, փափագելով յայտնել զայս իմ դ

ասքօլայութիւն Վենետիկեան Մխիթարեանց ընդ {Քօլլեճեանս}, եւ սակայն այս ո՛չ հայի առ խնդիր ինչ ե

հեռաւոր վայրս, գուցէ յակնածութենէ եւս {Քօլլեճեանց}, ժողովեաց 'ի նոցանէ արդիւնս, որով կար

կառակութիւն եւ վէճ 'ի մէջ Մխիթարեանց եւ {Քօլլեճեանց}, որ ոչ ունէին զայս փօլիթիքա. մինչեւ յ

ուրեմն առ 'ի ճողոպրել զանձինս 'ի ձեռաց {Քօլլեճեանց} 'ի յերեւան գալ Վահան հաւատոյ գրոյ Հ. Մ

ւթիւն 'ի մէջ Մխիթարեանց Վենետիկեցւոց եւ {Քօլլեճեանց} վասն սոցին իրաց, պատճառն էր նոյն իսկ հ

ութիւն 'ի մէջ Մխիթարեան Վենետիկեցւոց եւ {Քօլլեճեանց} յոյժ յոյժ, եւ յերկուս ճեղքեցան ուղղափա

ատոյ գրոց Հ. Միքայէլի Չամչեանց 'ի ձեռս {Քօլլեճեանց}. եւ սակայն միաբանութիւնն ջատագով գտաւ

ել այնմ եւ խնդրել զոմանս յԱստուածաբանից {Քօլլեճեանց} 'ի վիճաբանել եւ գտանել հնարս միաբանութե

դատի 'ի մէջ Մխիթարեանց Վենետիկեցւոց եւ {Քօլլեճեանց} 'ի Հռովմ եւ 'ի Կոստանդնուպօլիս վասն այս

Չամչեան, որպէս եւ այլք։ Բայց յերկիւղէ {Քօլլեճեանց} զգուշանային եւ բովանդակքն կեղծաւորէին ե

դիկ հարկադրւում են պատշաճից ուրախութեան {քօղ} ձգել իւրեանց դառն կամ թթու երեսի վերայ

անձը, Ոսկենըկար գլխարկներին սեւ {քօղ} իջաւ ծածկոյթը: Լսեց ազնիւ, թնդաց

որ բունեալ է ի նոսայ... պատատեալ եւ {քօղարկեալ} երեսօք նստին, որպէս առ հոտեալ դիական,

կազմուած չէ հոգեւորների անարժանութիւնքը {քօղարկելով} ժողովրդի գայթակղութիւնը զօրացնելու համա

էպի ազգը յայտնում են նորա պակասութիւնքը {քօղարկելով}, որով անուղղակի կերպով մեղանչում են ազ

: Վեցթեւեանն անդ երկոքումբք {Քօղեալ} զդէմսն պակուցեալ, Զոտսն՝ ներքին

առասպելեալ բնական երեւոյթը, իր մոգական {քօղերից} ազատել եւ բնութեան լուսով հասկանալ եւ հ

նաք ձեր վերայից անհոգութեան դատապարտելի {քօղը}, եթէ դուք չհագնէք Հայութիւնը ոչ որպէս

բանուրբ Գեղեցկութեան պանծալի Ապրշումէ {քօղը} սուրբ Շղարշում է լաւ ձգուած Մուտքը հե

ել եգիպտական աստուածուհու երեսը՝ առանց {քօղով} ծածկելու նորան: - Այդ ե՞րբ է լինել

նդամ տեսանել ճշմարտութիւնը: Իզիսը պիտի {քօղով} ծածկուի միշտ եգիպտացու աչքից։ Այս պատճ

եկան Ահա ինչպէս ես այսօր՝ ծածկված {քօղով} տխրութեան։ ԱՍՏՈՒԱԾ Ո՜վ

ը, ոտքից մինչեւ գլուխ ծածկուած լինելով {քօղով}, գիտէին միայն, թէ այն մարդուն է, որ

Ի վախճանի բանիս յայտնի իմն է ամենեցուն {քօնթրասքօլայութիւն} Վենետիկեան Մխիթարեանց ընդ Քօլլեճեանս,

մ իր կեանքի պահպանութեան հոգսը. " Խոտի {քօքերը} ձնի տակից հանելիս ու ծամելիս " տեսնում

... շնորհակալութիւն անելիս, ու խոտերի {քօքերը} ձնի տակից հանելիս ու ծամելիս "։ Բայց ա

մ իր կեանքի պահպանութեան հոգսը, " խոտի {քօքերը} ձնի տակից հանելիս ու ծամելիս " տեսնում