Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

անիք, եւ որպէս զմի յիշխանաց անկանիք " (Սաղմ., {ՁԱ}, համ. 6-7)։ " Եւ ասէ Տէր ցՄովսէս ահա ետու զքե

գրել. Ընդ հակառակն փողը ճիպումս՝ հազարաւոր {ձագ} է հանել։ Դու ե՞րբ տեսար խելօք գիտուն՝ որ հ

լ չլինի կը նստի) խելքդ ի՛նչ է կտրում, այն քարից {ձագ} դուրս կը գա՞յ: Չէ՞ որ զուր տեղը կը վատնէ ողորմել

ս ոչ այնպիսի սէր է, որ գազանք եւս ունէին իւրեանց {ձագերի} վերայ, այն բնական ազդեցութիւն է, այլ այս մի անս

ա հետ յիշել եւ տէր Աբրահամ եպիսկոպոսը, որում ըստ {ձաթի} խորհրդոյն եւ չհանգուցանէր 'ի ծերութիւնս. եւ կարո

լոգիական հարձակում եղավ. ահա մոտ մի ամիս է, ինչ {ձախ} թիակիս տակ ինձ տանջում է անիծված ռեւմատիզմը, թեե

կրօնաւորների բնակարանքը: Գլխաւոր շինութեան աջ ու {ձախ} կողմից շինած են նոյնպէս բնակութիւնք, որոնցից մին

այթակղեցաւ նա աս գայթակղութեան քարի վերայ եւ դէպի {ձախ}, շրջան յառաջ, ծռեց պատմութիւնը իւր ուղիղ ճանապա

որ հասաւ սերովբէն. Նա մօտ գալով Ադամին ` Նստում {ձախ} կողմը նրա Եւ կիզիչ կայծը ջերմին Դնում կրծքին...

4[-րդ] բաղնիսը: 22 լոյս 23 քրտինք ունէի: 23-ին {ձախ} թուշս ուռած է եւ ցաւում է: Թեթեւ տենդի նման մի բ

տիքելուկ)՝ քննադատելու էին դուրս գալիս եւ աջ ու {ձախ} բրդում։ Մեր ամենամեծ ցանկութիւնը այն է միայն, ո

ի օրագիր երեւելով մեր ազգի մէջ, պարտական է ոչ թէ {ձախ} ու ծուռ թարգմանութիւնք, դարերով յետ մնացած գաղափ

ւ աջ կողմդ Սրբազնագոյն Սիւնհոդոսի շինուածքը, իսկ {ձախ} կողմդ Ներսէսեան լիճը բռնած առաջ գնաս բաւական տեղ

ները քարշում են հետ, մինը քարշում է աջ, միւսը ` {ձախ}, եւ միջականի հետեւողքը անշարժ մնում են միջումը,

կարած էր չերքեզի ոսկեթել ժապաւէնով, եւ որի վերայ {ձախ} կողմումը տատանում էր գեղեցիկ ոսկեթել փունջը ամէն

մերկութիւնը... Աջ ուսերի վերայից դէպի մէջքի {ձախ} կողմը, ձգած է. ուրարաձեւ նոյնպիսի պաստառից շղար

ուսին։ Ասածներիս ապացոյցը երեւում է նոցա մի քանի {ձախ} ու ծուռ պատմաբանական գրքերից, որ բոլորովին յարմա

, առանց ուղղութեան հանդիպածը գրում են, էլ աջ ու {ձախ} նայել չկայ։ Լեզուի մասին ատեան ենք կանչում պ. Պ

ւմ քննութեան տակ ձգել հեղինակի լեզուն եւ նորա շատ {ձախ} յառաջաբանութիւնը, վերջինս եթէ չլինէր, առաւել գո

ի փոքր առաջ պ. Պռոշեանցի յառաջաբանի անունը տալով {ձախ} ածականով մկրտեցինք նորան, բայց այդ ութ երես յառա

հօտ ոչխարացն ժամանել. եւ այլք ընդ դասակս այծեաց {ձախակողմեան} հաղորդեալք գնային անդարձութեամբ 'ի խաւարն արտաքին

կ տոմսակների մնացորդ մասը, որ կազմում են տետրակի {ձախակողմյան} բաժինը, հանդերձ սույն հաշվի մեջ երեւեցած արծաթի

տաք ստորագրել պարոններին, որպես անդորրագիր, իսկ {ձախակողմյանը} կթողուք տետրակի մեջ, որով առանց շփոթության հայտն

ես ընդարձակորեն զարգացրի այս գաղափարը, որովհետեւ {ձախակողմյանները} կարեւորություն են տալիս անմիտ այդ վավերագրին, որ

վածով ջախջախեց տիրոջ գանգը: Հենց այդպես վարվեցին {ձախակողմյանները}: Նրանք, պաշտպանելով անիրավ դատը, այնքան ծախսեր

հասել են մեզ, իսկ ինքեանք կա՛մ ստուգիւ կորած են {ձախողակի}, կա՛մ թաղուած փոշիների եւ փլատակների տակ, պատշա

անադրութիւնքը, ինչպէս Վրացիք ընդունեցին, բայց, {ձախողակի}, Հայերը մնացին միեւնոյն սխալ դատողութեան մէջ " (

րէնութիւն գործել անպատիժ: Եւ եթէ այդպէս պատահի, {ձախողակի}, այնուհետեւ այդ եկեղեցականութիւնը պիտի դատաւո՞ր

ատ դիւրութիւն է տալիս բանի պարզ հասկացողութեանը, {ձախողակի}, շփոթուել է նոր լեզուի մէջ։ Առանց նորան էլ մեր

կարօտ էր ծանօթաբանութեան, քան թէ եաքըշի օլը, որ {ձախողակի} ամեն հայի յատնի է թէ՛ ուղիղ, թէ՛ սխալ հասկացողու

ած, մի շատ կենդանի եւ շատ սրտաշարժ գործ, բայց, {ձախողակի}, հայ գրով թէեւ, այլ եւ այնպէս, տաճկերէն գրած:

ն վիճակն ինձ զարմացնում է. ասենք մյուս ամսագրերը {ձախողվեցին} գերազանցապես գրպանի թոքախտի պատճառով, բայց չէ՞ ո

ութեան " առձայնեալ, թարգմանեալ ՚ի ֆրանսիականէ եւ {ձախոյ} ձեռամբ կարկատեալ ըստ զօրելոյ մտացն շլացելոյ յանակ

անում էր քաղաքը։ Բայց ոտքերի վերայ վէրք ստանալով {ձախումը} ՝ պարսպից արձակուած քարից, իսկ աջումը հրազէնքի գ

Հրէից, հնգիցս, քառասուն միով պակաս արբի. երիցս {ձաղկեցայ}. միանգամ քարկոծ եղէ. երիցս նաւակո՛ծ եղէ. զտի՛ւ

անին, որ գրել էի դեռեւս անցյալ տարումը, բայց մի {ձայն} եւս չլսելով Ձեր կողմից, վերջապես պատշաճ համարեցի

ուխը: Դեռեւս նոր կաթողիկոսի հաստատությունը չկա. {ձայն} կա, որ Լանսկոյն պիտի փոխվի եւ նորա տեղը, ասում

ւն հասկացնեք բանի զորությունը, որ ճշմարտությունը {ձայն} ստանա այդ կորած եւ մոլորած քաղաքի մեջ: 8-րդ համա

եւ դեռեւս օրեօր հավելանում են՝ լսվում է մի խուլ {ձայն}, որպես թե նոքա կամին կազմել այստեղ մի զինվորյալ

է զմեզ անպատրուակ խօսիլ Ձեզ զճշմարտութիւն. սա՛ է {ձայն}, թռուցեալ ի ճնշեալ սրտէ ազգի մերոյ, անզարդ եւ ա

ւն չեն դարձրել դրա վրա, ոչ միայն չեն համարձակվել {ձայն} ծպտուն հանել նրա ժամանակ, այլեւ բացի դրանից, իր

գերի տրտում ղողանջից, ահա յոթ ամիս է, ինչ ուրիշ {ձայն} չեմ լսում: Այժմ ինձ մնում է խոսել երկու բանի մաս

ը՝ " խոսի՛ր այսպես " մակագրությամբ, միշտ կմնա " {ձայն} բարբառոյ յանապատի"։ Զանազան գավառների մարդիկ,

ինչպե՞ս չընկնեի, երբ ամբողջ երեք շաբաթ է նրանից {ձայն} -ծպտուն չկար: Գրիր, որ այսուհետեւ այդպիսի բան չա

նրանք ոչ մի դեպքում ավելի կարեւորություն, ավելի {ձայն} չունեն, քան վերջին ջրկիրը եւ չքավորը, որ հրապար

ները բնավ անհրաժեշտ չեն մեր հասարակական գործերում {ձայն} ունենալու համար, շնորհված հրովարտակը չի վերաբերո

ել. դորա մեղաւորը Խորենացին չէ: Աշխարհիս երեսին {ձայն} ասացեալը լսողի համար է. ով ականջ ունի լսելու, թ

սկ Հայոց ազգի համար շատ բաներ անցանում են որպէս " {ձայն} բարբառոյ յանապատի"։ Դուք կամիք արդարացնել Խորեն

այրկեան ուշացաւ: Լսում եմ մի խօսակցութեան անորոշ {ձայն}, բայց բան չեմ հասկանում։ Վերջապէս ներս մտաւ ծառ

եր ականջը ընդունակ է լսելու միայն ոսկու եւ արծաթի {ձայն}, չէ իմանում, որ մեր համար նա է օրինաւոր ազգասէր

ն ձայնը թւում է նորան որպէս մի օտար աշխարհից եկած {ձայն}: Այդ ձայնը, հասանելով նորա ականջին, վշտացնում

, ճշմարտութիւնը հնչում է Հայոց ազգի ականջին որպէս {ձայն} բարբառոյ յանապատի, որպէս մի քամի, որի ուստի գալ

նում է սուրը, որ սպանէ իւր հակառակորդը, բայց մի {ձայն} վերեւից կանչում է նորան. " Խնայի՛ր, խնայի՛ր"։

թէ ամենայն բան վերջացած էր արդէն: Այնուհետեւ {ձայն} է տալիս Ազուչենան. " Իմացի՛ր, կո՛մս, որ դա քո

օրինապատշաճ ազատութեան: - Մեղայ, մեղայ, - {ձայն} տուեցին նայիբները քթերի տակից: Ես կարծեցի,

ասես թէ տեսանում էի խուռն բազմութիւն կատաղիների՝ {ձայն}, աղաղակ, խռովութիւն, էշաֆոտ, դահիճ եւ երկու կ

եւ չար լեզուների խօսածին, թէ " դատարկ տակառը մեծ {ձայն} է տալիս"։ Պարոնը մինչեւ այժմ երկու տող բան

զգի բարոյական դաստիարակութիւնը հնչում էին որպէս " {Ձայն} բարբառոյ յանապատի ", այս հին խելքերն ենք ասում,

ն ահա դէպ երկինքն ի վեր Ու բարձրաղաղակ սուլում, {ձայն} տալիս, Խռնըւում ճամբորդ հոծ բազմութիւններ: -

համեստ օթեւանում պարզ: " Կա՛ց ", դռնապանը ինձ {ձայն} է տալիս, Կանգնած դռան մօտ հսկայ հասակով. Եւ ե

ի լիցի ուղխ... Արբեալ ես ցնա: Եւ ի {ձայն} բարձր ազդոյ Հնչեմ զիմ կիկօռիկօ: ԱՐԿԱԾ

ռնազբօսել պաշտամունս՝ Հրեշտակն ասէ բարձր ի {ձայն} Զայնպիսին խելակորոյս: Այլ ո՜, մեզ բա

ղ մի խնդա մայրն Հայաստան, Թո՛ղ մի լսէ նա քո {ձայն} ։ Թո՛ղ սրբէ նա արտասուքը Բազմադար

Որ մարդով լիք է, Որոյ մէջը ամենայն օր {Ձայն}, աղաղակ է: Լսարանն է այն Ընտիր տեղը

Միշտ գովութեան, միշտ հլութեան Հպատակի {ձայն} լսեց։ Նա չի ուզում երբեք լսել,

т. Երեկոյին ես եկամ, Ведъ դուոռնիկին {ձայն} տուիմ Եւ նրա հետ խօսեցամ, И молодой ч

" Իմ պարոն, Լսի՛ր խօսքիս, բայց տե՛ս, դու {ձայն} չհանես. Ապա թէ ո՛չ, ահա սուրս... ինձ պատ

մ խոր պարտիզի մէջ. մարդ չկայ, Ոչ մի տեղից {ձայն}, աղաղակ չէ լսւում. Միայն հեռուից հասանում

ոխուեցան... վաuտակեցան աչքերս... Կացինի {ձայն} հեռուից յանկարծ լսում եմ. Խիտ ծառերի միջերի

Երբ գնացի ես փոսի մօտ նայելու, Սարսափելի մի {ձայն} եկաւ ականջիս. Յետ եմ նայում, տեսանում եմ

անալի բառ, մեր համար միեւնոյն էր լսել մի թմբուկի {ձայն} ։ Այսպիսի ձայները լսողութեան վերայ ներգործելուց ա

տճառ, կենդանի ճշմարտութիւն է, թէեւ դժբաղդաբար " {Ձայն} բարբառոյ յանապատի"։ Դպրոցական աշխատութենով

ներին։ Արդեօք մեր կողմից յանցանք չէ՞ր այսպէս {ձայն} տալ մեր հին մատենագրութեան վերայ։ Այս խնդիրը վճռ

րեսի եւ ամենանուրբ գծագրութիւնքը, ի՞նչ յանցանք է {ձայն} տալ մեր հեղինակներին, թէ պիտոյ էր, հրաժարուելով

լիսոփաների քարոզութեան մէջ, Դուք միայն, որպէս " {ձայն} բարբառոյ յանապատի " երեւեցաք մեր իշխանութեան զօրա

հետեւ նոքա ուրուականք են եւ նոցա ձայնը ուրուականի {ձայն}, այսպիսին ձայներ լսելու համար պիտոյ է լինել կամ

ամենայն լուսաւորութեան.... - Ին՜չ... - {ձայն} արձակեց սատանան, որ ամենայն տեղ ունի իւր լրտեսնե

, հա՛, հա՛, հա՛.. - Ողորմելի՛ Աստարօտ, - {ձայն} տուեց դժոխքի տէրը ուրախ հոգով, - ո՞վ այդպէս անխղ

, որ մի միջին անդամ... - Ա՛յ անպիտան, - {ձայն} արձակեց սատանան որոտալից ձայնով եւ հասուց Բուբանդ

էր սատանայի գահի ոտքումը: Ոչինչ տեղից չէր լսւում {ձայն} կամ աղաղակ, ամենեքին լռուել էին դժոխային լռութեա

ա՛ղ... աղջիկը մի զարհուրալից երկիւղ ցոյց տուող {ձայն} արձակելով, անյայտացաւ ծառերի քամակում: Շատ որոն

նոյնպէս, թէ այդ օրիորդը պիտոյ է գեղեցիկ եւ սուր {ձայն} ունենայ․ նա եզրափակում էր այսպէս նորա աղաղակից,

անցի սպասաւորն էր, որ իսկոյն երեւեցաւ իւր պարոնի {ձայն} տալու վերայ: - Տե՛ս, ի՛նչ է ասում պարոնը, -

մի ամբողջ հաւաքելով, լսեցնեն որպէս մի հասարակաց {ձայն}, այնպէս չէ՞: - Ամենեւին այդպէս: - Բայց

դպէս գլուխներդ կախած գնում էք, պարոն, - ասաց մի {ձայն}: Կոմս Էմմանուէլը վեր բարձրացրեց գլուխը եւ ձե

ին, կոմս էմմանուէլի ականջին հասաւ մի ֆորտոպիանօի {ձայն} ․.. Ուշադրութեամբ ականջ դնելով հասկացաւ, որ ածո

վայրկենից յետոյ լսուեցաւ մի քնքուշ եւ թարմ կանացի {ձայն}, որ երգում էր. " Աջովդ համատարած Զազգ մ

է եւ զօրանում է մինչեւ այն աստիճան, որ առանց մի {ձայն} լսելու, միմիայն նայելով խօսողի բերանի, դէմքի եւ

գրել. բայց ես շատ թշուառ եմ, ձուկի նման մունջ. {ձայն} չունիմ, որ ասեմ ծնողքիս, թէ ես չեմ կարող կին դա

Ողորմութիւ՜ն արէք, ողորմաթեօ՜լն արէք, - ասաց մի {ձայն} փողոցից, պատուհանի տակում: Մանուշակը դուրս

ութիւն, սեղանի պատրաստութիւն, երաժիշտներ, բայց {ձայն}, աղաղակ, ամենեւին: Տեսանում է մի գեղեցիկ կի

իմեն աղեկների մէջ, սայլումը դեռեւս նստած, առանց {ձայն} հանելու, կամաց թափում է գոգնոցից սխտորի փեճեկներ

նման թափւում էր երկնքից, ոչինչ տեղից չէր լսւում {ձայն}, աղաղակ, բացի անձրեւի պղպջակների պատառուելու ձա

ռացել էր ինքն իւրեան, որ չլսելով հօր երկու անգամ {ձայն} տալը, հարկադրեց իւր հօրը ներս մտանել Մանուշակի ն

եղ Գուտտենբերգը, իւր սրածայր գործիքին ենթարկելով {ձայն} նշանակող տառերը, հնարաւորում էր տպագրութեան գիւտ

, մեր խօսելիքը երեւելու էին մի օտար աշխարհից եկած {ձայն} ։ Նոքա զարմացած ապշելու էին, եթէ մեք, համարձակ

տնեց նորանց, թէ աղօթքի ժամանակ տեսիլք է տեսել եւ {ձայն} է լսել, որ ասել է նորան " Romae tibi propiturus

մանակ սոքա միայն ունէին ներգործական եւ կրաւորական {ձայն} ։ Սոցանից ընտրւում էին Կարգի Գեներալը եւ այլ բարձ

քա յատկացեալ պաշտօն չունէին Կարգի մէջ, այլ առանց {ձայն} հանելու պիտոյ է հնազանդուէին Կարգի կամքին եւ կատա

եթէ ու վերջաւորութիւնը հոլովվում է, իսկոյն վեվի {ձայն} է ստանում, ոչ ոք չէ լսում лезуи, lezoui, այլ л

ֆոնիներին, երկուքի համար էլ Մոցարտի Դօն Ժուանը " {ձայն} բարբառոյ յանապատի"։ Երկուքն էլ հազար փառքով նախ

ոնց բառերի շատը դեռ պահում է իւր մէջ բնական Լատին {ձայն} ։ Լեզուն մի այնպիսի բան չէ, որ ով կամենայ եւ երբ

ն է բղավել, որ մշակել է առանձնապես աննորմալ տոնի {ձայնալարեր}: Հաճախ կարեւորագույն ժողովներում, օրինակ, պառլ

նէն զվիմի հարցուք"։ Մենք, մի փոքր փոփոխութեամբ {ձայնակից} ենք լինում մեր երանաշնորհ վարդապետի բացականչութեա

թյան վերաբերյալ բոլոր գործերը վճռում են ընդհանուր {ձայնատվությամբ} - par suffrage universale: Ճիշտ է, ժողովների ժա

շգրիտ վարդապետութենէ քրիստոնէութեան, ըստ հարազատ {ձայնարկութեան} աւետարանչաց եւ առաքելոց, անժխտելի վկայից փրկագոր

ռախուղի մէջ եւ պահապանների երբեմն-երբեմն քնաթաթախ {ձայնարկութիւնը} ընդհատում էր փողոցի լռութիւնը: VI Միւս առաւօտ

ս էի, երբ սոքա դատում էին այն անմեղներին, նոցայ {ձայնարկութիւնքը} հոգիս մաշեցին, նոցայ կողկողանքը դէպի երկինք էր բ

համարի մայրենի, եւ մեք զառաջինն պապակիմք հետեալ {ձայնարձակութեան} մարց. ի հարկէ բարւոք յոյժ լինէր, եթե պատուելի հ

ւրեմն հայանայր հոգւով եւ մտօք: Զկնի այսքան մերոց {ձայնարձակութեանց} զխնդրոյ մատենագրութեանս, եւ զկնի կամակոր ընդդիմո

ա բանն է, անիծածը երէկ երեկոյեան երեւի լսել է իմ {ձայնաւոր} խորհրդածութիւնը իմ հետ, եւ այդ բանը բերել է իմ գ

լ իմ հետ, կատարելի վհկական արարողութեանս մասին: {Ձայնաւոր} մտածութիւնք էի առնում եւ նկարագրում էի այն օրիորդ

, որ կենդանի է, յար շարժողական ինչ մի խօսուն եւ {ձայնաւոր} ի շրթունս ազգի)], կրկին մեռուցանել անհնարին է,

ճառով, որ ինքը հիմնաւորապէս ապացուցանում է ւիւնի {ձայնաւոր} լինելը, ինչպէս այժմեան ֆրանսիական u կամ Յունական

է աւելցուցել, նու է փոխվում, եթէ հետեւեալ բառը {ձայնաւոր} տառով է սկսվում, եւ այդ նուն հնչվում է այդ հետեւ

չլսուելու համար ակռաները եւ պռոշները սխմած երկար {ձայնաւորները} դէպի կարճ փոխել, մէկ խօսքով՝ եթէ ազգը ստիպուել

ով է սկսվում, եւ այդ նուն հնչվում է այդ հետեւեալ {ձայնաւորով} սկսած բառի առաջին վանկի հաշուով, այնպէս, որ մէկ

խօսելի բանը դասաւորում է. պատճառ, որ խօսքը, որ {ձայնաւորուած} լսւում էր օդի մէջ մեր բերանից, մեր իսկ մտքի ծնու

, որ չարչարողը վրայ չհասնի եւ այս պատճառով բառերի {ձայնաւորքը} թողնել, կամ ձայնը չլսուելու համար ակռաները եւ պռ

ութիւն, մի՞թէ դուք նզովում էք ճշմարտու... - {Ձայնդ} կտրի՛ր, - ասելով՝ դուրս է գնում աբեղան եւ պաշտօ

Գանձ, գաւազան, Աթոռը, Թո՛ղ սփոփէ անոյշ {ձայնդ} Նորա վիշտն ու սեւ օրը։ Միթէ՞ անխ

եւ մարգարէին լեզու գրչի արագագիր դպրի... - {Ձայնդ} կտրի՛ր, լի՜րբ, անզգամ. դու այժմ կամիս նոյն բան

նայ մի գաւազան էլ այստեղ նորա գլխին հասցնելու՝ " {ձայնդ} կտրի՛ր, տաճիկ տրամաբանութեամբ ես խօսում, թէ խօս

յնպես այս կանոնը, ամենայն տեղից լսվում են երգերի {ձայներ}, տեսնվում են առակներ, բանաստեղծություններ հատվա

ձ հաղորդակցութեան հնարը, եւ դու կարող ես մի քանի {ձայներ} լսել մեր կողմից: Չկամիմ նամակս սկսանել նորան

տ ընդամենը, որոնցից երկուքը՝ ֆրանսիական ազգից: {Ձայներ} կան, թէ ազգը Կոստանդնուպօլսի մէջ կամի շուտով բար

ընկնում է եւ մեր ազգի մէջ, եւ մեզանում լսւում են {ձայներ}, եւ մեր մէջ սկսում է բաբախել մի կենդանի սիրտ:

, բացեց դուռը. Մեծատունը ըսկըսաւ Անզօր {ձայներ} բերնից թողնել, Երբ մահու դէմքը տեսաւ։

վրայ, գովելու համար ձեռները շարժելով եւ կցկտուր {ձայներ} հանելով, թռչկոտում են։ Բայց դոքա՛, գլուխները ծ

ականք են եւ նոցա ձայնը ուրուականի ձայն, այսպիսին {ձայներ} լսելու համար պիտոյ է լինել կամ սատանայ կամ մատնիչ

երը յունական գաղափարից, թէեւ կան նոյնպէս մի քանի {ձայներ}, որ մինչեւ այժմ հարազատ են յունականին, զօրօրինա

է լսել ձեր խօսակցութիւնը, - պատասխանեցին մի քանի {ձայներ} հիւրերի միջից: - Տեսանո՛ւմ էք, - ասաց Մահտե

արդեօք լսողների ուղեղին կը հասնէր իբրեւ նշանական {ձայներ}, թէ միայն ականջի թմբուկի արձագանքը կը լսէր այն հ

կան վարագոյրը, եւ այդ շղթաների տխուր եւ միօրինակ {ձայները} զգացուցին ինձ, թէ երազում էի տեսել այս վերեւում

համար միեւնոյն էր լսել մի թմբուկի ձայն։ Այսպիսի {ձայները} լսողութեան վերայ ներգործելուց առաւել, այլ ազդեցո

մօտենան, խորհուրդ կատարեն, եւ իւրեանց մասնաւոր {ձայները}, դէպի մի ամբողջ հաւաքելով, լսեցնեն որպէս մի հաս

նարին էր թոյլ տալ, որ ժողովուրդը լսէ վերստին այն {ձայները} աղօթքի, որ դատապարտուած էին, անհնարին էր թոյլ տ

անդակութեամբ միայն զանազանւում են, ըստ որում ութ {ձայները}, ինչպէս ունի Յունաց եկեղեցին, վաղուց ահա ներս է

, արդեօք նորա գրածը հասկանալի էր ժողովրդին, այն {ձայները}, ինչ որ նա հանում էր, արդեօք լսողների ուղեղին կ

կայն։ Բայց, լսում ենք, այստեղ բարձրանում են {ձայները}, թէ " նոր լեզուն առաջացել է տաճկական տրամաբանութ

մի խուլ տեղում մինչեւ ո՛ր աստիճան զգալի է գեղեցիկ {ձայների} կարօտութիւնը ականջի համար: Գարունը բաւական շուտ

անակ խաղաղ ափերի վերայ քնած էին, հողմի սարսափելի {ձայներիցն} արթնացած, մոլեգնաբար յարձակւում էին մեր վերայ եւ

իք ու, անոնց արտասուալից եւ սրտապատառ աղերսանացը {ձայներուն} ականջնիդ ու սրտերնիդ խփելով, տարիք ձեր փառասէր ա

ապարհով... " Այստեղո՛վ, պարո՛ն, այստեղո՛վ ", {ձայնեց}, (Ռիշըլեօ փողոց, համար յիսունվեց): - Հը,

ց օթեւան։ Tiens! կացեալ առ դուրս տան {Ձայնէ} առ իս նուիրակ, Եւ ես, յանգէտս ի մթան,

չեմ, որ ազգի բարեմիտ անդամք կբարձրացնեն յուրյանց {ձայնը} հարկ ժամանակում: Այսքան Ձեզ հայտնի լինի, որ գեր

կրկին կգրկեմ ձեզ եւ կլսեմ իմ սրտակիցների կենդանի {ձայնը}: Կարդալով " История цивилизации "-ն ինձ ուղարկել

եւ գոնե մի վայրկյան կլսեմ իմ սրտակիցների կենդանի {ձայնը}. իսկ նա դեռ մի օր էլ հետաձգում է՝ լոկ ի սեր վար

կած ունինք. միգուցէ Թիֆլիզի վարձաւոր լալականների {ձայնը} համարած լինիք ձեր վառ երեւակայութեամբ Մուզայի Մաս

ճշմարտութեան համար, փոյթ չէ, միայն թէ Աստուծոյ {ձայնը} չասէ մեր սրտի մէջ, թէ մեղանչել էինք ընդդէմ ճշմար

Ամենայն անգամ հասարակութեան իւր տեղումը ունի իւր {ձայնը} եւ իրաւունքը. արտօնութիւնքը եւ առանձնաշնորհութիւ

ն, այդ պատճառով այժմեան ժամանակումս ճշմարտութեան {ձայնը} թւում է նորան որպէս մի օտար աշխարհից եկած ձայն:

ւմ է նորան որպէս մի օտար աշխարհից եկած ձայն: Այդ {ձայնը}, հասանելով նորա ականջին, վշտացնում է նորան, նա

ին եւ ոչնչանան: Երանի՜ թէ լսելի լինէր ձեզ իմ {ձայնը}, երանի՜ թէ մի քանի զոհ փրկէին իմ այս արտասուախառ

ոշիների միջից եւս կ՚աշխատենք լսելի կացուցանել մեր {ձայնը} ընթերցող հասարակութեան, որքան եւ որչափ հնարաւոր

իսկ չորաբեկ եւ քարացած սրտերի համար բանականութեան {ձայնը}, հողմոց հնչիւնք: Ահա եւ այս տունը մարեցաւ, սա

րկիս միջից փախուստ տալ, Եւ բարձրացնում աղաղակող {ձայնը} - զո՜ւր, Սեղմել եմ ես նրա մարմինը ամուր: Նետւ

Երբ մահու դէմքը տեսաւ։ Զո՛ւր է, չի լսիլ քո {ձայնը}, Հետեւիր դու կոչողին։ Նա աւելի խլանու

. Միայն հեռուից հասանում է ականջիս Ջրի {ձայնը}, բայց ջուրը դեռ չեմ տեսնում: Իմ գնա

Երգ երգելով, նա կտաւ է լուանում, Նորա {ձայնը} կախարդում է թովչի պէս. " Խաղա՛ աղբիւր ",

րակաց ազգի անկողոպտելի իրաւասութենից եւ հասարակաց {ձայնը}, հասարակաց բողոքը, մի հոգեւորի անօրէն գործերից

այս պատճառը հարկադիր է լինում մեզ բարձրացնել մեր {ձայնը} եւ արձակ համարձակ քարոզել մեր շատ սիրելի եղբայրակ

ի վերջոյ վերստին հնչեցնում է առողջ բանականութեան {ձայնը}: " Բայց, - ասում է նա (Հայմը), - կենդանի պ

րա վաստակած ծունկերը նորան չեն հնազանդում եւ նորա {ձայնը} կտրւում է, եւ նա իզուր է աշխատում ազատուել նեղից

ւնահոսութիւն բացուեցաւ նոր թոքերից, որ խլեց նորա {ձայնը} եւ քամեց վերջին զօրութիւնքը։ Փետրուարի 16ին,

ղակեցին միաձայն, - ապրի՛ տէր սատանան. բայց նոցա {ձայնը} ոչ ոք ձեզանից չէր կարող լսել, որովհետեւ նոքա ուր

կարող լսել, որովհետեւ նոքա ուրուականք են եւ նոցա {ձայնը} ուրուականի ձայն, այսպիսին ձայներ լսելու համար պի

ն դժոխքի կամարների տակ լսւում էր կոչնակի անընդհատ {ձայնը}. դեւերը մեղուների նման ամենայն կողմից հաւաքւում

կողմը, որտեղից լսել էի աղաղակը կամ շարժողութեան {ձայնը}, այն սիրած աղջիկս, ուրուականի պէս երեւում էր աչ

մեռելատիպ կերպարանքը, վշտահար աչքերը, դողդոջուն {ձայնը} եւ հեկեկանքից ընդհատուած կարճ եւ արագ շնչառութիւն

որա բոլոր շարժողութիւնքը, դէմքը, աչքերի փայլը, {ձայնը}, եւ այլն, եւ այլն, ամենեքին իւրեանց համար ջոկ

... Շաքարեանցի ականջին շատ քաղցր եկաւ ոսկու {ձայնը}, վասն որոյ վերջին անգամ համբուրելով Մանթուխեանցի

կամ քաղաքի յառաջադիմաթեան ընթացքը: Խօսակցութեան {ձայնը} սկսանում է այնուհետեւ բարձրանալ, հասանում է մինչ

զՀայս " երգի եղանակը: Տիրացուն նկատեց, որ այս {ձայնը} տպաւորութիւն գործեց կոմսի վերայ, վասնորոյ եւ ասա

ն խափանելով ոչ թէ միայն երգողի այլեւ ֆօրտօպիանոյի {ձայնը}: Այս յառաջանում էր նորանից, որ իբրեւ ասիացիք ոչ

եւ այժմ հարազատ են յունականին, զօրօրինակ երկրորդ {ձայնը}: - Միթէ՞ հայերը չունէին յառաջուց կրօնական եր

նյատակ ծովը... Կայծակի թունդը, մրրկի {ձայնը}. Խուլ աղաղակը կատաղի ծովի Միախառնուեցան

խօսելով, - ընտանեկան բաների մէջ ներգործական է իմ {ձայնը} եւ վճիռը. երկրորդ, ձեր գործերը վերջ չունին. եր

այ: - Մնացէք բարեա՛ւ, - լսուեցաւ Շահումեանցի {ձայնը} վերջին անգամ։ - Երթաք բարեա՛ւ, - պատասխանեց ն

Մութ եւ մառախուղ: Փողոցից լսւում էր պահապանի {ձայնը}, որ քնաթաթախ կանչում էր երբեմն, մինը միւսին զար

անել Մանուշակի ննջարանը, երբ դուռը բացուեց, այս {ձայնը} տպաւորութիւն գործելով նորա ջլերի վերայ, ետ բերեց

էր դեռեւս Քրիստոսի կենարար եւ փրկաւէտ քարոզութեան {ձայնը} ՝ Աւետարանի միջնորդութեամբ, որոնց համար գիշեր էր

թեանը, սա իսկոյն պատրաստ էր անտես առնել Աստուծոյ {ձայնը}, Քրիստոսի պատուէրը։ Շատ օրինակներ կան պատմութեա

շրջապատել էին Պարլամենտը, զօրացնում էին միեւնոյն {ձայնը} ։ Հենրիկոս IVի այրին անուանուեցաւ թագուհի եւ Տէր

անուանուեցաւ թագուհի եւ Տէր Ֆրանսիայի։ Հասարակաց {ձայնը} եւ կարծիքը դատապարտում էր Դուքս դ'Էպերնոնը եւ մին

լագարութիւն եւս չ'նկատուեցաւ նորանում։ Հասարակաց {ձայնը} դատապարտում էր Յիսուսեանքը. ասում էին, թէ Դամիէ

ծ կապակցութեններովը իւրեանց կողմը շրջել դատաստանի {ձայնը}, բայց սխալեցան։ Շուազեօլը այս անգամ միացաւ

իւր խօսելու ժամանակ, որ որոշակի չէ լսւում հ տառի {ձայնը}, դորա պատճառը է տառի հագագային լինելը, որ բառեր

լը, որ բառերի վերջերումը գրեթէ կորուսանում է իւր {ձայնը}, եւ եթէ բռնութեամբ արտաբերուի, բաւական կոշտ կը

յլակ, եւ լսում ենք նոցայ միաւորութիւնից առաջացած {ձայնը} ` որոտ: Բայց այժմ այս վերջինը մեզ պէտք չէ. մեզ

երբ լսում ենք հայկական անբռնադատ խօսքը, երբ այդ {ձայնը} դուրս է գալիս ուղղակի ազգի սրտից, ազգի հասկացողո

րի անցաւ եւ այս երկու հազար տարուայ մէջ Աւետարանի {ձայնը} Իսրայէլի անկաջից չկտրուեցաւ, բայց նա ոչ միայն չկ

նի եւ այս պատճառով բառերի ձայնաւորքը թողնել, կամ {ձայնը} չլսուելու համար ակռաները եւ պռոշները սխմած երկար

ւ այս րոպէիս բացարձակում է իւր խարդախ ազգասէրների {ձայնի} արձագանքը: Նա սովորել է լսել ամենայն օր գովասանո

պիսի գործ կատարելու, այն ժամանակ կը լսեն իւրեանց {ձայնի} արձագանքը, ոչ եթէ Մասեաց դարեւանդից, այլ Րէդուտ

երկու ծերունու մէջտեղը նստած մարդու վերայ՝ առանց {ձայնի} հասկացնելով, թէ նա է ահա Շամիլը: Ես ողջունե

մտերմական, գողտրիկ եւ անմեղ հայեացքը, որ առանց {ձայնի}, առանց խօսելու, կարող են ամոքել ճակատագրի դառնո

ողութեան վերայ, որ գիտակցութիւնը, ըմբռնելով այս {ձայնի} խորհուրդը եւ տպաւորութիւնը, անմիջապէս հասուցանէ

հագին ձայնով, որից սասանեցան դժոխքի պատերը: Այս {ձայնի} վերայ վեր թռաւ նստած տեղից գրականութեան դեւը, եւ

Խուլ աղաղակը կատաղի ծովի Միախառնուեցան վերջին {ձայնի} հետ, Որ արձակեցին այնքան շատ հոգի:

ցը ծածուկ բարկացած մտածում էր, եւ որպէս թէ առանց {ձայնի} եւ խօսքերի պատասխանում էր մօրը, եթէ առաջուայ աղջ

պէս հնազանդ մնայ եւ ականջները սուր պահէ խղճմտանքի {ձայնի} առաջեւ, եւ ոչինչ այնպէս բան չգործէ, որ խղճմտանք

րեխայն ծնանում է արդարեւ արու: Երեխայի առաջին {ձայնի} հետ միասին սկսանւում են երաժշտութիւնքը, բացւում

նալին այս է, որ այսպիսի վճիռը հաստատուեցաւ երկու {ձայնի} առաւելութեամբ ընդդէմ միւս անդամներին, որոնց մի կ

հատեց լռութիւնը աւերակների ժառանգը: Ես հետեւեցայ {ձայնին} ՝ տեսանելու Աթենասի նուիրականը: Նա թռել էր մի հո

ընդդէմ, եւ յոյս ունիմ, որ իմ ոչխարքը կը լսեն իմ {ձայնին} եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն " (երես 232):

ամենայն զօրութեամբ: Այն ժամանակ ես կը հետեւիմ քո {ձայնին}, որովհետեւ նա աւետարանում է ինձ փրկութիւն՝ ազգո

ային ցած խազեր, այդ կարող է, վնասակար լինել ձեր {ձայնին}: Խնդրեմ այս ասածներս ընդունել, որպէս մի բարեկամ

եւ այն քննութենից, հնազանդուիլ եւ հպատակուիլ այն {ձայնին}, որ բարձր աղաղակում է՝ " անսխալ եմ ", ո՞ր խելա

օնական մտքով պիտոյ է հարկաւորաբար լսել այս հովուի {ձայնին} միայն եւ պաշտպանուիլ նորա հովանաւորութեան տակ։ Պ

րի ընթերցասիրութեանը, այն աւետաբեր եւ բարեգուշակ {ձայնին}, որ նորա ճակատին առաջին անգամ հնչեց դէպի մեզ, "

այ նորա վզին եւ այնպէս աղաղակեցի, որ իմ նոյն իսկ {ձայնից} զարթելով քնից, չէի կարող հաւատալ, թէ գտանւում ե

չ կապերը Արձակուեցան, բացուեցան, Մինչ ծնողքս իմ {ձայնից} Խնդացին ու բերկրեցան, Նախկին խօսքն որ ասացի, Չէ

ասանում են մեր ականջին, բայց դոքա կոտրած զանգակի {ձայնից} աւելի չունին ուրիշ արժանաւորութիւն: Մեք ծիծաղում

քաջայոյս եմք, եթէ ազգ հայոց ՚ի դէպ ժամու լուիցէ {ձայնից} ազգային նահատակաց, եւ խրախուսեսցի վանել զամենայն

Բա՛ւ է, որքան Արարատը Մնաց զրկուած քո {ձայնից}. Յնշի՛ր, քանի՛ դէպի Պառնաս Իռիս հասաւ

. Այլ իւր հոգին որպէս թէ Զգաստացած մի {ձայնից} ՝ Յորդորում էր ժիր լինել, Չըվախենալ

չ կապերը Արձակուեցան, բացուեցան, Մինչ ծնողքս իմ {ձայնից} Խնդացին ու բերկրեցան, Նախկին խօսքն, որ ասացի,

յն, աղաղակ, բացի անձրեւի պղպջակների պատառուելու {ձայնից}: Առանց որոտմունքի փայլակը երբեմն-երբեմն ներկում

այտաբղէտ զգեստներով, ասիական գնացքով եւ օտարախօս {ձայնով}: Բացի Վարդավառից, ամառները՝ ամենայն կիւրակէ,

՝ այն սոսկալի մահու տառապանքի միջոցին, ողորմելի {ձայնով} բողոքում է դէպի իւր դուստրը, յանձնում է նորան իւ

ն նայիբներից առաւել ծերունին ասաց իւր ընկերին ցած {ձայնով}, որ ես, թէպէտեւ մօտ էի կանգնած, բայց հազիւ լսե

թաշկինակով սրբելով արտասուքը, փոխուած եւ ողբալի {ձայնով} յառաջ տարաւ իւր պատմութիւնը. - Ինձ ասացին այ

: - Տեսանո՛ւմ ես, - ասաց իմ հետ խօսողը թոյլ {ձայնով}, - այդ հազար կարկատաններով կցկցած պառաւական ձեռա

առա՛տ լինի, - Ասում եմ արբած Եւ զիլ ու հպարտ ` {ձայնով} նուագուն ` Հնչեցնում եմ ես իմ կուկուրի կուն: Ա

րան։ Ծառ ու անտառ, լերին, գազանք Քու {ձայնով} թունդ թըմրեցան։ Դու հնչեցիր Պառնասում

ոտով Հիւր չլինել քո մօտումը, չզզուեցնել իւր {ձայնով}: Հեզիկ հողմին պատուէր կը տամ, որ առաւ

ուս տրամաբանութեամբ եւ ռուս բաղդասութեամբ լոկ հայ {ձայնով} էին խօսում, այդպիսի սքանչելի պարոններն էլ իրենց

վրդի սրտի վերայ ներգործելու համար պիտոյ է այնպիսի {ձայնով} ներգործել նորա լսողութեան վերայ, որ գիտակցութիւն

ձգում, մե՛ծ ամփութութեամբ։ Քրիստոս Փրկիչը բարձր {ձայնով} ամեն օր մեղաւորներ է կանչում. " Ինձ մօտ եկէ՛ք,

խանեց սատանան, եւ... փռը՜շ... փռնգաց բարձր {ձայնով}: Բոլոր դեւերը ցած ձայնով աղաղակեցին - ապրի՛ք. ի

ռը՜շ... փռնգաց բարձր ձայնով: Բոլոր դեւերը ցած {ձայնով} աղաղակեցին - ապրի՛ք. իսկ Բրուսսելի օրագիրները մի

- Լռի՛ր, յիմար, - գոռաց սատանան զարհուրելի {ձայնով}. - ինչպէ՞ս համարձակւում ես սուտ խօսել, իմ առաջե

- Ա՛յ անպիտան, - ձայն արձակեց սատանան որոտալից {ձայնով} եւ հասուց Բուբանդուսի երեսին մի ապտակ, մի այնպիս

- կրկնեց խաւարի սարսափելի թագաւորը այնպիսի ահագին {ձայնով}, որից սասանեցան դժոխքի պատերը: Այս ձայնի վերայ

: Որքան տեղ մնացել էր մաքուր, նոյնքանը դողդոջուն {ձայնով} սկսեց կարդալ: - Կացցէ մնասցէ այս արձան յիշատ

պատասխանեց պ. Մարկոսը: - Առ, կարդա՛, բայց {ձայնով}, ես եւս կամիմ լսել, որովհետեւ մոռացել եմ դորա բ

ախական արտասուք աչքերում եւ հեկեկանքից ընդհատուած {ձայնով} աղաղակեց. - ոսկին ծոցումս է... Շաքարեանցի

ի տիրացու: - Դո՞ւք էք, - ասաց կոմսը փոխուած {ձայնով}: Նորա կիրքը նստած չէր դեռեւս, եւ արիւնը ալեկոծւ

յդ էր, որպէս հիւր նստած կանանց միմեանց հետ բարձր {ձայնով} խօսելը եւ ծիծաղելը, մինչեւ երբեմն երբեմն խափանել

-Ո՛վ է այդտեղ, - գոռաց պ. Յովնաթանեանցը բիրտ {ձայնով}: Այս հարցմունքից յետոյ չէր կարելի այլեւս ծած

օղլուն Շահումեանցի հարցմունքին. եւ այնպէս հաստատ {ձայնով}, որպէս թէ ամենեւին խօսելու բան չկար այդ մասին:

րելը: Շատ անգամ նոքա իւրեանց նուագարանների անուշ {ձայնով} մոլորեցրել են մօտից անցանողքը եւ քարշած իւրեանց մ

ի չորս կողմով, կամաց, բայց զզուելի եւ դողդոջուն {ձայնով} երգելով. Հասիք, հասիք, քուրիկներ. Մեզ աշխ

ն նայելուց յետոյ, գլխաւոր պառաւը ասաց մի զզուելի {ձայնով}, - " առաջին գնդակը հալուեցաւ ", իսկոյն այս խօսք

մի քանի վայրկեան նայելով պտուկին, ասաց դժոխային {ձայնով}. - " վերջին գնդակը հալուեցաւ"։ Հազիւ թէ ասել էր

ց մեծը վեր կացաւ տեղից եւ ասաց քաղցր եւ ներդաշնակ {ձայնով}. - Քուրիկնե՛ր, մէք հրաւիրեցինք ձեզ խնջոյք,

Թիւթիւնճի-օղլուն բացեց նամակը եւ կարդաց բարձր {ձայնով}. Մանուշակի ասեղը դադարեց եւ նորա բոլոր զգայարանք

ենտ եւ, ձեռքը դնելով սուրի վերայ, ասաց որոտալիր {ձայնով}. " Պարոննե՛ր, այս սուրը դեռ մերկ չէ, դեռեւս նա

տ կարգով մօտենում էին հանգուցեալի մահճին եւ բարձր {ձայնով} աղօթելով համբուրում էին նորան։ Այսպիսի հանդէս չէ

ով կանգնեց հանդիսաւորների առաջը. ապա կանչեց բիրտ {ձայնով}. " Որսկան, դուրս արի՛ շուտ եւ պատմիր այս հանդիս

: Այս տողերը արտադրած ժամանակս, ասես թէ կենդանի {ձայնով} լսում էի այս խօսքերը հայ կնոջ բերնից. այնչափ բնա

կարը: Տան լռութիւնը ընդհատւում էր գէթ ճպուռի {ձայնովը}, որ մի անկիւնում կատարում էր իւր երգեցողութեան վ

ւնը միշտ առատ է դրանով: Եթե առա՜նց ինձ քեզ համար {ձանձրալի} է եւ տխուր, քեզ համար, որ ինչպես էլ լինի՝ ազատ

ասին ես գրել եմ քեզ 15-ին: Առանց գրքերի չափազանց {ձանձրալի} է, իսկ ես քեզ արդեն գրել եմ, որ հիվանդության հե

սին կարողանայի ծանօթութիւն տալ ձեզ. վարում եմ մի {ձանձրալի} եւ միօրինակ կեանք: Շատ անգամ սրտիս նեղութենից գն

չեւ 12. 000: Կեանքը այդ քաղաքի մէջ միօրինակ է եւ {ձանձրալի}. կանայք եւ աղջիկները վարում են մի վնասակար եւ նս

մանը հանգստանում է այժմ Տրապիզոնտում իւր երկար եւ {ձանձրալի} ճանապարհորդութենից ասիական Տաճկաստանի մէջ։ Նա մտ

մարդը կը դառնայ մի մեքենայ, եւ նորա կեանքը՝ մի {ձանձրալի} ժամանակամիջոց: Այն ժամանակ նա կը կորուսանէ այն բ

մ, զայս մի եւ եթ աղաչեմ յիշել. եթէ քանի՞ արդեօք {ձանձրալի} է մեզ այսպիսեօք պարապիլ, մինչդեռ պարանոցաթաղ լին

եցական, ի վերջոյ ամէն բան, եկեղեցական. վասն զի {ձանձրալի} է մի ըստ միոջէ թուել: Իրաւունք չունէ՞ր արդեօք

լինի, եթէ մի ըստ միոջէ քեզ պատմեմ, մանաւանդ շատ {ձանձրալի}, որովհետեւ նորա հիմնադրութենից մինչեւ ցայսօր, ն

խկին սուրբ խորհրդից: Թէպէտ բաւական երկար եւ {ձանձրալի} են պատմելիքս, բայց որ միջոց դեռ շատ ունինք մինչե

է զայրացմամբ դադարեցնել ընտանիքս նոցայ անօգուտ եւ {ձանձրալի} լացից, եւ ահա նոյն րոպէին արթնացայ խոր քնիցս. մ

ւում էին կանանց եւ աղջիկների կերպարանքներ, որ մի {ձանձրալի} միօրինակութեամբ անշարժ նստած նայում էին այս երկու

ապաքէն ժամանակ է, որ անցուցանում ենք, եթէ միայն {ձանձրալի} չէր ձեզ մեր ընկերակցութիւնը: - Բայց դուք այժ

արում ենք որքան խօսեցանք հասակի մասին, որովհետեւ {ձանձրալի} կարող էր լինել ընթերցողին, եթէ մենք անդամազննաբա

նոցանով խճողել ու հաստացնել մեր աշխատութեան փորը {ձանձրալի} է թւում մեզ եւ կարծում ենք, որ ընթերցողք եւս իրա

ել Տէրութեանդ: Վեհաստիճա՛ն Հայրապետ, եթէ ի {ձանձրալիս} թուեսցին Ձեզ բանք իմ, զայս մի եւ եթ աղաչեմ յիշել

ի մասին: Մի խուլ տան մէջ նորա ընտանիքը կարող էին {ձանձրանալ}, բայց մի այդպիսի տան մէջ, որի պատուհանքը նայում

ծանր ու դանդաղ բժշկութեան ժամանակ, անգործութենից {ձանձրանալով}, խնդրեց կարդալու համար Ասպետական վիպասանութիւննե

րձանք դառնային. կոշտ ու վատթարաբարոյ նաւաստիքը, {ձանձրանալով} թափառական քարոզչից, կամենում էին ցամաք հանել նոր

րծում ենք, որ ընթերցողք եւս իրաւունք կ՚ունենային {ձանձրանալու} ։ Բայց մի քանի օրինակ հարկ եղաւ դնելու, որովհետե

զգի եւ կրօնի մերոյ: Սերունդ եմք քաջաց, որոց ո՛չ {ձանձրանան} պարանոցք, ՚ի բթացուցանել զսուսեր թշնամեաց խաղաղո

ա մոտ գնալու, որպեսզի թափ տա): Ես առանց այն էլ {ձանձրանում} եմ եւ օրերն եմ հաշվում, թե երբ կենդանի մարդ կտես

ակները մինչեւ ձեր հնազանդուիլը։ Նորանից յետոյ, {ձանձրացած} լինելով այդ շփոթների նեղութիւնից, կամեցայ աղօթքի

ա այս բանը յայտնեց իւր աշակերտներին, բայց նոքա, {ձանձրացած} լինելով անորոշ եւ անհանգիստ կեանքից, բաժանուեցան

պիսի ցնդի աւանդութիւնք գտնել, բայց իրաւն ասենք, {ձանձրացանք} այս յիմար բաներից, վերջին անգամ ասում ենք, թէ ա

նասիրութեանդ, որ [վնասակար էր ազգին, ըստ որում] {ձանձրացեալ} ընթերցողին] անհասկանելեօքն [ի բաց] թողու զմատեանն

րութեանը: Զարմանալին այս է, որ Բէգզադէն եւս {ձանձրացել} է Յիշատակարանիս չերեւելուց: Երկար եւ անդադար

ք բանալ եւ տխուր մտածութեններով կամ քննութեններով {ձանձրացնել} եւ այս պատուելիքը, որոնք առանց տարակոյսի ախորժակ

ած լինէինք ընթերցող հասարակութեան համբերութիւնը՝ {ձանձրացնելով} նորա սիրտը մեր աւելի երկար դադարելովը մի անխորհու

ակարանս, ըստ որում, բաւական երկարացաւ. միգուցէ {ձանձրացնեմ} ընթերցողքս, որ մինչեւ այժմ սիրել են իմ Յիշատակար

Խնդրեմ ներեցեք, որ այսպիսի հանձնարարությամբ Ձեզ {ձանձրացնում} եմ եւ եթե Ձեր ազգասեր հոգու որպիսությունը ինձ քաջ

. պարետին, որ նա քեզ հաղորդի այդ մասին: Վեպերը {ձանձրացրել} են, իսկ բառարանները զզվանք են առաջացնում, ինչպե

ւթեան մէջ թագաւորում է մի անսովոր սրտնեղութիւն եւ {ձանձրոյթ}. արք եւ կանայք ամենայն օր համարեա թէ երեք անգամ

յում էին դէպի զանազան փողոցներ, երբէք չէր կարելի {ձանձրոյթ} զգալ, որովհետեւ մանկահասակ դստերքը երբեմն այս եւ

, որովհետեւ չկար գրելու համար հարկաւոր ոյժ: {Ձանձրոյթը} միւս կողմից խեղդում էր. չկար մի մարդ, որ մօտ լի

ք հանել սուտ տեղը, Թէ մի փոքր նեղացնում էր {ձանձրոյթը}, Մի րոպէում սպանում էիք ձեր անձը, Դ

կայ, որ ես միայնակ չեմ վայելում իմ կեանքը, բացի {ձանձրոյթից} եւ տխրութենից, որին չեմ ցանկանում հաղորդել իմ ըն

խօսէինք դորա վերայ։ Դիցուք թէ Պ. Խուդաբաշեւը, {ձանձրոյթից} ստիպուած, ձեռք է զարկում այդպիսի բաների, կամ աւ

շատ մեծամեծ անցքեր անցան, որ կպատմեմ, եթէ առանց {ձանձրութեան} կը լսէք: Այստեղ ես նորա խօսքը կտրեցի ասելով

, ուստի եւ աւելորդ ենք համարում վերստին խնդրելով {ձանձրութիւն} պատճառել: Չէ կարելի մի երկու խօսք չասել Փարի

ւ կշիռ ունէր իւր հայրենակիցների կողմից: Քեզ ի՞նչ {ձանձրութիւն} տամ, սա եւս զոհուեցաւ վերակացուի չարահոգութեանը

ին տխրելու: - Ոչի՛նչ, ոչի՛նչ. մեզ ամենեւին {ձանձրութիւն} չէ լսել ձեր խօսակցութիւնը, - պատասխանեցին մի քան

դրությունից, ուրեմն ինչ ուրիշներին եւս զզվանք եւ {ձանձրություն} պատճառեմ, դուք լավ գիտեք, որ միմիայն վերջին աստ

ում կռիլովյան արջին, որն իր սիրելի տիրոջը՝ նրան {ձանձրույթ} պատճառող ճանճերից ազատելու համար՝ միանգամից լուծ

արիք, առանց բարեաց"։ Սակայն, ցտեսություն, {ձանձրույթից} շատ խոսեցի: Համբուրում եմ քեզ: Քո եղբայր Միք

երից: Հա՛, էլ ի՞նչի մասին գրեմ: Ախր այս բոլորը {ձանձրույթից} է եւ մասամբ նրա համար, որ կատարեմ ձեր ցանկությու

եր կան Մոսկվայի թատերական աշխարհում: Հարցնում եմ {ձանձրույթից}, իսկ պատասխանը հաճույք կպատճառի ինձ: 80. ՂԱ

բայց մի՛ վախենա, ոչ թե ուժերս լարած, այլ ավելի {ձանձրույթից}, մանավանդ շտապելու տեղ չունեմ: Մի քանի օրից ես

հաճախ գրես ինձ, մանավանդ, եղբայր, տառապում եմ {ձանձրույթից}, գիրք չունեմ համարյա այն օրվանից, երբ դու հեռաց

եւ Խորենացու նման մուրացկանութեան պարկը յուսներիս {ձգած} Հայաստանէն պիտի փախչենք։ Այս խօսքերը չեմ ասեր՝

ն դրութենից, չարաչար գործ էր դնում իւր ոյժը ձեռք {ձգած} մարդու վերայ, որ կանգնած էր նորա առաջեւ: -

ութիւնքն աղէկ մը բռնելուն ու իրենց կռիւներով քուէ {ձգած} Սահմանադրութիւնը չընդունելուն համար, ան ալ իր նա

եան համախոհս թաւալգլոր բերած ու անել անդնդոց մէջը {ձգած} եւ ի թշնամեաց անդառնալի կերպիւ հեռացած կ՚ըլլային

ապրանք հաւատացի, բայց թէ նորան վաճառած, թէ ծովը {ձգած}, միեւնոյն է: Ո՞վ մի կոպէկ կը տայ այժմ նորա մուր

Լող է տալիս նա մակոյկով՝ Ուռկան {ձգած} գետի տակ. Զինուո՛ր, գետի մէջ խեղդուելու

ւած Թփթփում էր ` պատուհանից աչքս դէպի դուրս {ձգած}: Ահա՛ պայծառ երկնից դժխոյն իւր շառաւիղքն ամ

խիջեւան: 14-ին նամակ ստացայ 11-ից գրուած, փոստ {ձգած} էր 13-ին: 15-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Անանիային հ

ակ ստացայ եղբօրիցս 29-ից գրուած, բայց 31-ին փոստ {ձգած}, ուր գրել էր եւ Սուլթանը: Նոյեմբերի 2-ին տեսու

նամակ ստացայ եղբօրիցս 26-ից գրած թէեւ, բայց փոստ {ձգած} 28-ին: 28-29 լաւ անցուցի գիշերը: 29-30 idem 2

ամակ ստացայ եղբօրիցս 5-ից գրուած, բայց 6-ին փոստ {ձգած}: Այսօր գրեցի պ. Ուդովին, որ ինձ գինի Ելիսեեւից

7-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս գրած 16-ից, բայց փոստ {ձգած} այսօրից: 17-18 id[em] 18-ին նամակ գրեցի եղբօրս

. այսօր նամակ ստացայ եղբ[օրիցս] 19-ից, բայց փոստ {ձգած} այսօրից: 20-21 id[em] 21-22 եղինջը արդէն քանի օ

երբ որ բակի դուռը բացուեց ու փակուեց, նա աչքերը {ձգած} պատուհանին մի արհամարհական ձեւով նայում էր պարոն

ր չէ: Մանուշակը երկուքի մէջ եւս հաւասար շաքար էր {ձգած}, այնպէս չէ՞, Մանուշակ: - Հրամերէ՛ք, հայրի՛

ր իւր կարգը, նշանակում է թէ որքա՞ն շաքար պիտոյ է {ձգած} լինէր, մի՞թէ մօտի մարդիկը չէին նկատում այս բանը

ճի-օղլուն, դուռը փակելով: Մանուշակը ճանապարհ {ձգած} Շահումեանցին, ճրագը ձեռքին ետ դարձաւ. նամակի պա

... Աջ ուսերի վերայից դէպի մէջքի ձախ կողմը, {ձգած} է. ուրարաձեւ նոյնպիսի պաստառից շղարշ, բաց կապոյ

ակից եղած լինելը եւ այլ թագաւորութենների մէջ նոցա {ձգած} խռովութիւնքը հարկադրեցին թագաւորին, որ իւր մտադր

ը իւրեանց սովորութենով գնում էին կարմիր արկանելիք {ձգած} իւրեանց վերայ, այն խորհրդով, թէ թագաւորի մահը ա

որ, անհրաժարելի, նոյնքան եւ էլ աւելի երեսի վրայ {ձգած} ։ Ո՛վ է մեղաւորը։ Անտարակոյս, ես, որ ասում եմ

է անցանելու, որ ժողովուրդը աչքը այս եւ այն կողմը {ձգածի} պէս պիտոյ է տեսանէ նոր մատենագրութեան պատկանած մի

լի ճնշէր այդ անօթը, քան թէ նորա մէջ գտանուած օդի {ձգական} ոյժը, այն ժամանակ, անտարակոյս, շոգին կը լուծան

որովհետեւ օդը անօսրանալով ստանում է նոյնպէս աւելի {ձգականութիւն}, որ ինչպէս վեր է բարձրանում, այնպէս եւ ամէն կող

ափը ծոցը դնէ, որովհետեւ նորը, ընդունակութիւն եւ {ձգականութիւն} ստանալով, պիտի եւ նոր չափով չափուի. մեր հնասէրի

ում դաշտը, երբ նորա օդը կամաց-կամաց կորցնելով իր {ձգականութիւնը} սկսում էր սեղմուել, այն ժամանակ, Մասիսի օդը, է

յդ տեսակ պառաւների եւ ընդհանրապէս կանացի բնութեան {ձգականութիւնը}: Յայտնի է, թէ այս մի քանի բանը մէջ բերելով

ներկայ մեր պէտքերին անհրաժեշտ ընդունակութիւնը եւ {ձգականութիւնը} ունենայ, մենք գեղեցութեան ճարտարապետից կամ սիրող

րոնց մասին խօսեցանք. բայց մենք չենք ուզում աւելի {ձգացնել} բանը: Մեր դիտաւորութիւնը էր մի համառօտ տեղեկութի

տան կառավարիչը, ի՞նչպէս ես կարծում, ես դուրս կը {ձգե՞մ} նորան, երբ գաս ու քարոզես ինձ մէկ կողմից նորա տգ

ս... Թէ կորացեալ գլուխ գգուի... {Ձգեալ} ի քէն զնոր կեանս, Տաղաւարիդ Աբրահամեան

էր պսակ ոսկեփունջ։ Ես անդ մինչ նա յանցանաց յինքն {ձգեալ} բեռանց կոյտ, Գուշակէի ՚ի պատիժ, ՚ի մահ բեր

յ Սեբաստացւոյ, որ քար հանդիսացաւ գայթակղութեան, {ձգեալ} զկնի զբազմութիւն դիւրագայթ ոմանց Հայոց ի մոլորակա

, եթէ չզօրեմք մեզէն ճանաչել. զի՞նչ այլայլութիւն {ձգեաց} յինքն Կիկերոնեանն լեզու, մինչ ի նմանէ յառաջ եկին

կարողացավ Մուրադյան արծաթագլուխը կորզել եւ տանել {ձգել} Մխիթարյանց ձեռքը: Դուք կամ քաղաքը, առաջարկել

ցին, որ ասել չէ կարելի: Հաւատա՛ ինձ, այն օրն է {ձգել} նորանց, որ կարծեմ թէ այդ երկուքը եւս զղջացած լին

անից, թէ կամենում էի երբեմն երբեմն քննութեան տակ {ձգել} դորա թերթերը, ասացին ինձ, թէ անպատշաճ էր ուշադր

րածքը իւրեանց անզգուշութեամբ վտանգի մէջ կարող էին {ձգել} իւրեանց անձը՝ սաստիկ մրսելով եւ ջրային տենդ ստան

որա ձեռքը սովորած չէ այդպիսի բաների համար՝ արծաթ {ձգել} ազգի գանձանակը: Այո՛, Պարո՛ն, բան խօսելու ժամա

չէ պիտոյ այն լինի, որ աշխատի իւր մահից յետոյ յետ {ձգել} իւր ժառանգներին շատ արծաթ, մեծ հարստութիւն, փայ

, որ հարուստ մարդը հարիւր արծաթ եւս կը համաձայնի {ձգել}, եւ գիւղացիք անգամ կարող են մասնակից լինել դորան

ատին հողի արդիւնքից չէ կարող հինգ հազար մանէթ յետ {ձգել} տարին ուսումնարանի անունով, եթէ այդ կայքերի եւ հ

դրութիւն դարձուցանել, չկամիմ երբէք քննութեան տակ {ձգել} նորա թերթերը, որովհետեւ նա ցած է ամենայն կրիտիկա

է՞, կամ օրինաւոր չէ՞։ Ասես, թէ դանակով կտրել, {ձգել} է տնաքանդը: Իմ՝ Պ. Իսահակեանցի սիրելու մի պատճ

ել ու հանել է մի Հայ քրիստոնէի ննջեցեալ մարմին եւ {ձգել} է շուների առաջեւ՝ պատճառելով, թէ այն մարդը Աւետ

իր մարդիկ հարկադրւում են պատշաճից ուրախութեան քօղ {ձգել} իւրեանց դառն կամ թթու երեսի վերայ, այդ օրերում ո

լով, որ ես տկար մարդերի կողմից բամբասանքի տակ եմ {ձգել} իմ անձը, եզրակացուցել է, թէ հա՛, այս է, որ կա

ջ, գնում է եւ մօտենում խարուկին։ Կամենում է ահա {ձգել} կոմսի զաւակը կրակի մէջ, բայց, նայելով անմեղ երե

պիտի ընկնէին Յիշատակարանիս մէջ: Իսկ Յիշատակարան {ձգել} ամենայն բան, նոյնպէս չեմ կարող, ըստ որում, ինչ

, քան թէ այլ բազմահայ քաղաքներում, ուր շատ անգամ {ձգել} է մեզ բաղդը: Փարիզում գտանւում է քանքարաւոր Պ.

ին ապաբաղդութեան հետեւանքը: Անմխիթար տխրութիւն է {ձգել} միշտ իմ սրտի վերայ մտածութիւնը, թէ աշխարհի երեսի

վանքերի կամ այս ու այն մատենարանի անկիւններում, {ձգել} տպագրական մամուլի տակ եւ այս ճանապարհով դարձուցան

բայց մեք ինչպէս կարողանանք կարգաւոր քննութեան տակ {ձգել} մի գործ, որ յառաջաբանից մինչեւ վերջը պատկերացնու

կատարելու: Մեղայ, մեղայ. նա ինքը իւր անձը {ձգել} է այժմ կրիտիկոսների կարգը՝ քննելով Գամառ-Քաթիպայ

ցա, ասել է 23 միլիոն ժողովուրդ օրական հացի կարօտ {ձգել}, ասել է, այդ ազատութեան միւս օրը պատերազմ ունեն

րժէր, Գլխիդ հազար գիրք ժւղովել՝ բանդ գործդ {ձգել} անտէր։ Ի՞նչ հարկաւոր միշտ ամեն օր՝ նոր նոր

տիս մինչ զօրեսցէ հաստատուն, Զգայլ գիտութեան {ձգել} կաթին սերտ փութացի կամակար. Թո՛ղ եւ լուսով

Խլել մեր հանգիստ քունը, Սրտերիս մէջ դող {ձգել}: Չենք կամենում լսել քեզ, Թո՛ղ

ցել. այդ սուտ է, Եւ թէ բաղդը ինձ սրիդ տակ {ձգել} է, Փոյթ չէ. բայց ես ինձ չար առնել չեմ կար

ի սպառնալիքը, Մասեաց Աղաւնու մէջ, քննութեան տակ {ձգել} Հիւսիսափայլը, սկզբից մինչեւ նորա վերջը եւ յանդի

. տարուց տարի նորաձեւութիւնը հարկադրում է մեզ բաց {ձգել} այն զգեստը, որ մի, երկու տարի յառաջ հագած էինք

ուղիկէ եւ առաքելական Եկեղեցին նզովե՛լ եւ դո՛ւրս է {ձգել}, որոնք հեռացած Աստուծու ուղղափառ եկեղեցուց, մին

քից եկած էր մեր վանքը, այն օրից, երբ սորա հիմքը {ձգել} էին, եւ մինչեւ իմ վանքից գնալը նա այնտեղ էր, իս

ես, երբ Փարպեցու Թուղթը կարդացողին սար ու ձոր են {ձգել} ՝ " կամ զՎաղարշապատ եւ կամ զմերձակայն Նորք " ասել

էկը հարցնէ, թէ, ո՛վ վարդապետ, ո՛վ է վիզդ չաթու {ձգել}, որ առաջ Վռամշապուհին ականատես ասես, յետոյ՝ Մե

կառավարել ժողովուրդը ուրիշ տեսակ, փորձութեան մէջ {ձգել} եւ սուտ խոստմունքով որսալ, յանդգնութեամբ զարմացն

.... սխալմամբ թէ թշնամութեամբ այդ պաքսիմատները {ձգել} են այն գինու ծովակի մէջ, որ Ձեր ամբողջ տարեկան պ

ասաց մեզ հայերէն. - տեսանո՞ւմ էք, ի՛նչ օրն ենք {ձգել} սորան, այսինքն թէ ինչպէ՛ս արբեցած է: Խօսքս

գար քո գլխին, եթէ չէի կարդացել... ի՛նչ օր էին {ձգել} քեզ քո բարեկամքը. հաւատա՛, Շաքարեանց, դու մի օ

ւնի այդ հրէշի պատկերը իմ պտուկի մէջ, ո՞ր սատանան {ձգել} է նորան այդտեղ, եւ միթէ՞ ճշմարիտ է այդ, միթէ՞ ե

երբեմն այն պատուհանից կարող էին մի անմեղ հայեացք {ձգել} անցաւորի վերայ: Ո՛ւր թողունք այն մեծախորհուրդ հո

րժէքի բան է, որ կարող էր վատ եղած ժամանակը դուրս {ձգել} բոլորովին, իսկ ամուսնութիւնը մի՞թէ մի ասեղի, մի

նչ ո՛չ փոխել կարելի էր, ո՛չ վաճառել եւ ո՛չ դուրս {ձգել}: Մինչդեռ Մանուշակը այս մտածութիւնների վերայ է

նգամ պտուտում է հիւանդի գլխին կապոցը, եւ դնում է {ձգել} ճարը նշանակուած տեղում: Թեթեւ թափողի արդիւնքն է

ինք յիշել, որ նա խաբեբայութեամբ կամենում էր ձեռք {ձգել} Մխիթարը՝ բարեկամանալով Կապուցինեան աբեղաների Յակ

1605 թ. յաջորդելով Կլեմենտ ութերորդին, դուրս էր {ձգել} եկեղեցուց Ծերակոյտը եւ նախագահը եւ բանադրել էր բո

ւնը լոկ դիմակ էր, թէ ամենայն րոպէ կարելի էր վայր {ձգել} երեսի վերայից այդ խաւարատեսիլ դիմակը։ Ընդդէմ

րեանց սրտի եւ հոգու վկայութիւնը եւ այս կերպով բաց {ձգել} պապականութեան լուծը իւրեանց պարանոցի վերայից, բա

ր մեզ, նա դրականապէս պատուիրում է "կտրել եւ դուրս {ձգել} այդպիսի գայթակղեցուցիչ անդամը"։ Վասնորոյ թող ներո

լ զինքնակոչ ազգասէր վերապատուութիւնդ, անամօթեցան {ձգել} զբազմութիւն Հայոց յեկեղեցին Հռովմայ, ասասցեն ապա

քը ու աշխատանքը գործ էր դնում, որ կարողանայ ձեռք {ձգել} բոլորի կառավարութեան սանձը եւ հիմնել իւր Համաշխար

րա քարոզները, որ Սալամանկայում ասում էր, գործից {ձգել} էին նորան, վասնորոյ նոր ի նորոյ նստաւ քերականութ

ւնը Փարիզից շատ հեռի չէր։ Որպէս զի կարողանայ յետ {ձգել} նորան այս անմաքուր սիրուցը, մի օր ձմեռուայ սաստի

եւ շատ թոյլ նկարված անցքերը քննութեան դանակի տակ {ձգել}. այդ շատ երկար կը լինի։ Առանց նորան էլ երկարում

արսիկ, ռուս Սարգիս Բուխարացու գեօռի պէս մի քար է {ձգել}, բնականաբար անհնարին է, որ մի ակնթարթում շինվի

ած իրաւունքը, իր վրէժը հեղինակից հանելու համար, {ձգել} է նորան մի տրամաբանական հակասութեան մէջ: Սուրբ Խ

շատ թոյլ նկարագրուած անցքերը քննութեան դանակի տակ {ձգել}, այդ շատ երկար կը լինի, առանց նորան էլ երկարում

ը միջին դարերին. մեր վեհափառ Ազատ Մասիսը նոյնպէս {ձգել} [է] այդ խաւար դարերի գանձանակը իր լուման: Ո՛վ չգ

լով այս սքանչելի բժշկութեան մասին մինչեւ այժմ չեն {ձգել} նորան ուսումնական քննութեան տակ. ստուգելու համար

եան, պրծաւ: Մենք չենք ուզում քննութեան տակ {ձգել} հեղինակի լեզուն եւ նորա շատ ձախ յառաջաբանութիւնը

ացի, ռուս, Սարգիս Բուխարացու գեօռի պէս մի քար է {ձգել}, բնականաբար անհնար է, որ մի ակնթարթում շինուի,

ւն, սարերուն եւ գայլերուն բերանը բիւր հազարներով {ձգելէն} ետեւ, մնացածներն ալ իրենց մարցը գրկէն յափշտակեցի

ընտանեաց մէջ հուր, սուր, բաժանում եւ ատելութիւն {ձգելէն} ետեւ, ազգութիւննիս մահուան եւ գերեզմանաց դռները

սասիրութիւնը եւ ազգային կառավարութիւնը երեսի վրայ {ձգելը}, բայց թէ երբեմն երբեմն մէնամարտո՞ւմ էին նոքա զու

լու։ Դորա փոխանակ, մտածելով այս բաների վերայ եւ {ձգելով} Յիշատակարանիս մէջ, ահա քեզ եւս պատճառ եմ տալիս մ

. "։ Սուրբ Մեսրոպի գերեզմանի այցելուի նամակը {ձգելով} Յիշատակարանիս մէջ՝ կատարում եմ իմ պարտականութիւն

ւր պահանջւում է գործունէութիւն եւ շարժողութիւն եւ {ձգելով} մի գաղտնածածուկ վերացականութեան մէջ, ուր դադարած

րանից: Այս կարդինալի խորամանկութիւնն էր, որ հետ {ձգելով} նորա արտաքսումն, կամենում էր վարագուրել իւր չարո

եց եւ զայրացուց նորա առաջին վէրքը: Սատանան, {ձգելով} Աստարօտը դէպի երկրի երեսը, հետ դարձաւ փառահեղութ

խոստանում էր աւանդութիւնը: Դժոխքի թագաւորը ձեռքը {ձգելով}, այսպէս սկսեց խօսել. - Ընդունեցէ՛ք այդ ծայրագոյ

ահայեաց գիտութեան վերայ, յայտնի բան է հաշուի տակ {ձգելով} նորա դարու անկրթութիւնը եւ տգիտութիւնը, որի մէջ

ն քրիստոնեայ Հայերից: Մի կողմից հեթանոսականը բաց {ձգելով}, միւս կողմից հարկաւորաբար քրիստոնէականը - Յունակ

է մաղի միջից արճիճը, տանում է նորան խոհարան, եւ {ձգելով} իւր կասկարայի մէջ հալեցնում է կրակի վերայ: Բայց

ն անասուններից իւր բանականութեամբ։ Քննութեան տակ {ձգելով} մարդը ֆիզիկական եւ հոգեբանական կողմից՝ նկատում ե

էր ոտքի վերայ մի երկաթի մեքենայ, որ կամաց կամաց {ձգելով} ՝ երկարացնում էր նորա ոտքը, թէ եւ այսպիսի բժշկու

ի պարագայք ստանալ՝ անունի պարագայքը իրենց վրայից {ձգելով} ։ Սորանից երեւում է, որ այս բայանունները կամ նոյ

անք անէ փոքր առ փոքր մաքրել իւր խօսուածքը՝ դուրս {ձգելով} այն բառերը, որ օտար ազգերից մտած էին, նոյնպէս ե

անազան հրապուրիչ գոյներով, յետոյ, ասես թէ աչքից {ձգելով} կամ բարկանալով այդ բանի վերայ, այնպիսի գարշելի կ

ուի պակասութիւնքը, եթէ ոչ մշակութեամբ եւ գրի տակ {ձգելով} ։ Ինչո՞վ կը սահմանափակուին նորա ճապաղութիւնքը, ի

շատ թէ փոքր, յայտնի երեւում են առաջին անգամ աչք {ձգելու} ժամանակ: Սաստիկ խայտառակութեններից մինը այն

համախոհին օրինակաւը ժողովրդեան մէջ գայթակղութիւն {ձգելու} միտք չունինք, միայն թէ այս վերջիններուն համար Գե

ն, որ 2-ին եղբօրս տամ, տեսութեան ժամանակ, փոշտ {ձգելու} համար: [Սեպտեմբերի] 2-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Յո

- Մի անհաւատ: - Վ. Հ. Աարգիսը իւր պաշտօնից {ձգելու} համար, պ. Այվազովսքին գրում է Աբբային լրտեսական

մենեքեան իւրեանց վերջին ճիգն գործ դրեցին ճանապարհ {ձգելու} վերակացուն: Բանը հասաւ պապին. պէտք է իմանալ, ո

յո՛ շատերը նոցանից նորա անաղօտ փառքի վերայ ստուեր {ձգելու} համար, մեծ մեծ ամբաստանութիւններ եւ դատապարտութի

ել էին աչքիս, որովհետեւ աչքերս այս կամ այն կողմը {ձգելու} ժամանակ, անդադար տեսնում էի նորան: Թուլացայ, մ

ելու համար: Թեթեւ թափողը, որ տանում է թեթեւը {ձգելու}, ամենեւին ետ նայելու չէ թեթեւը ձգելուց յետոյ. ա

լինի մնալ Ղրիմի մէջ առանց իւրեանց անձը վտանգի տակ {ձգելու}, իսկոյն գրում են մի ճանապարհաթուղթ, եւ կնքելով

ն եկեղեցու միջից հեթանոսական արարողութիւնքը դուրս {ձգելու} համար։ Վերջապէս Կլեմենտ X եւ Իննովկենտիոս XII Պա

ացնելու Կանոնադրութիւնը եւ հայկական բոլոր գործերը {ձգելու} նախնական այն քաոսի մէջ, երբ իր հարուստների ձեռքո

հետեւ ամբողջ այդ երեսները պիտի արտադրէինք, դուրս {ձգելու} ոչ թէ բան, այլեւ բառ չկայ: Մենք հերիքանում ենք

դը տասներկու մանէթ ամենայն տարի ազգային գանձանակը {ձգելուց}: Տարակոյս չկայ, որ հարուստ մարդը հարիւր արծաթ ե

ուրիշ օրագիրները իրենց բացասական դատողութեան տակ {ձգելուց} յետոյ, երբ իրենք սկսեցին հրատարակել իրենց սեփակա

է բացւում այս տեղ, գործարանը իւր իշխանութեան տակ {ձգելուց} յետոյ, յղանում է նա իւր մտքում մի յանդուգն խորհո

մ է թեթեւը ձգելու, ամենեւին ետ նայելու չէ թեթեւը {ձգելուց} յետոյ. առաջին այն պատճառով, որ հիւանդը չէր բժշկ

ղին մեծ վնաս կը յառաջանար: Թեթեւ թափողը, թեթեւը {ձգելուց} յետոյ գալիս է հիւանդի տուն, նորան հարցանում են.

ետեւ բարյավ մնա հայոց ազգը: Գրիչս պիտի կոտրեմ եւ {ձգեմ}. մյուս անգամ հայոց ազգի անուն տված ժամանակները ե

նի օրից ես կհասնեմ այն կետին, ուր եւ խարիսխ պիտի {ձգեմ}, որովհետեւ այս դեպքում ինձ հարկավոր կլինեն համար

: - Ինչե՞ր ես խօսում. ի՞նչ բանի համար ջուրը {ձգեմ} այդքան արծաթ, ես դուստր չունիմ, իսկ օտարի զաւակ

րդւում եմ, որ երեք ամսից այնպիսի խառնակութիւն կը {ձգեմ} դժոխքի նզովեալների մէջ, որ Դուք կը հարկադրուիք յ

ձրի չեմ գտել իմ կեանքը, որ յիմարաբար վտանգի մէջ {ձգեմ}: Մինչդեռ պ. Մարկոսը խօսում էր ծառայի հետ,

է, կամ, կատա՞կ է իմ հետ խմել. ես նորան այն օրը {ձգեմ}, որ շունը ձեռքից հաց չառնու, - պատասխանեց պ. Մ

՛ւրս, դո՛ւրս, անզգամ: Սպասի՛ր, ես քեզ այն օրը {ձգեմ}, որ օրական հացի կարօտ դառնաս, նզովեալ․ Հայ չե՞ս

ի բնաւորութիւնը կերպարանագործուած չէր դեռեւս, եւ {ձգենք} այդ մանուկը աւազակների եւ գողերի ընկերութեան մէջ

ատ վնասակար է, եթէ առողջ բանականութեամբ աչքի տակ {ձգենք} մեր ազգի վիճակը: Մեզ հարկաւոր է կեանք եւ շարժողո

։ Թո՛ղ հաստատեն, որ գրիչնի՛ս կոտրատենք ու մեկդի {ձգենք}.... Երկայն բարակ մտածել պէտք չէ. համախո՛հք, գ

դնենք, սորա տունը քանդենք, միւսին գլխակոր վայր {ձգենք}... - Աստուած ազատէ այդպիսի դիւական ընկերութե

յսպիսի տխուր եւ խորհրդաւոր հանդիսում, եթէ աչքերս {ձգենք} միայն այն ժամանակամիջոցի վերայ, երբ հանգուցեալը

աթսուն երկու, մի բան չէ․ բայց եթէ մի վեդրօ արաղը {ձգենք} յառաջաբանի փոխանակ, իսկ Մարասկէնը վերջաբանի տեղ

անգնել էր Հռովմէական դատաւորի առաջեւ։ Աչքերս {ձգենք} մի հարիւր յիսուն տարու ժամանակամիջոցի վերայ՝ մին

դրում եմ քո մեծահոգի ներողամտութիւնը, որ ինձ եւս {ձգես} քո մէջ, եւ, առանց վերահասու լինելու իմ դրութեան

չես ասել, իմացած եղիր, որ կեանքդ վտանգի մէջ կը {ձգես}, ես այժմ հասկացայ, որ այդ մատանին ընծայել էր հա

կայ ձեր, ո՛վ դուք, եւ հասարակութեան մերոյ, յիս {ձգեսջիք} զնետս ձեր, կամ ես աւասիկ առաջի ձեր, մխեսցին նետ

եց նորան իւր տեղից եւ, բաւական միջոց պտուտելով, {ձգեց} վերջապէս Ֆրանսիայի մայրաքաղաքի մէջ: Արգոյ վա

յն սխալ եւ վնասակար աւանդութենից, որ քեզ այդ օրը {ձգեց}: Պանդխտակիցքը գալիս են նորան մխիթարելու:

գ, հաստատ յուսով շատ անգամ նա իւր կեանքում {Ձգեց} խարիսխ ու կանգնեցաւ հանդարտ նաւահանգստում:

Դու իմացա՛ր, թէ ի՞նչ դարանագործութեամբ ճանապար ` {ձգեց} կարդինալը այն հմուտ վերակացուին եւ թէ ինչպիսի՛ մա

անում, դո՛ւք առէք եւ ձեր օրէնքով դատեցէք"։ Եւ {ձգեց} նորան օրէնքի եւ ժողովրդի ձեռքը, որ երկո՛ւքն էլ մ

նա չէ գործածում ճակնդեղի կամ եղէգնաբոյսի շաքար, {ձգեց} աւազանի մէջ, մի կաթսայից լցրեց, դարձեալ աւազանի

-ի ինդուլգենցիաներից մինը, նայեցաւ նորա վերայ եւ {ձգեց} դէպի ճարտարապետի ճակատը, ասելով. - վեր առ այս ն

ստիկ բարկութեամբ պտուտելով նորան իւր գլխի վերայ, {ձգեց} սարսափելի զօրութեամբ: Ապստամբութեան խեղճ դեւ

քը, պատասխան չստանալով գրականութեան դեւից, աչքը {ձգեց} նորա վերայ եւ տեսաւ, որ գուճ եկած գրում է այնպէս

արծաթ: Սատանան աւարտելով այս հանդէսը, ձեռք {ձգեց} չորս կողմը եւ ահա դժոխքի բոլոր փառքը անյայտացաւ,

.. Այս խօսքերը ասելու ժամանակ մի այնպիսի հայեացք {ձգեց} պ. Շաքարեանցի վերայ, որ սա հասկացաւ, թէ պ. Մա

կաթողիկէի ոսկեզօծ խաչի վերայ: Այցելուն աչքը {ձգեց} լայնարձակ, գեղեցկանիստ բակի վերայ. ոչի՛նչ, եւ

ք գերբնական ու ֆանտաստիկական բաներ, մի բան միտքս {ձգեց}: Ես մի դրացի ունիմ, ահա, այս կապոյտ պատուհաննե

Այդ մի երազ էր․․․ կամ գէթ առաչօք, Որ կրակ {ձգեց} սրտիս մէջ անմար․ Թշնամի վհուկ, երեւի, կախեց

վը շնորհակալ լինելով Թիւթիւնճի-օղլուցը, աչքը մին {ձգեց} Մանուշակի վերայ, որ հանդիպելով նորա հայեացքին իմ

լ տիկինը թագաւորի հետ խօսելու ժամանակ յանկարծ ցած {ձգեց} ձեռքից թաշկինակը։ Հենրիկոսը խոնարհեցաւ, որ վեր

րանալ, բայց այն օրից, երբ Գալիլեյը իր գնդակները {ձգեց} Պիզայի թէք զանգատնից դէպի վայր, այն օրից, երբ ծ

է Էֆիմերդէ, բայց Սուրբ գիրք՝ շատ սակաւ։ Աչքերդ {ձգեցէք}, չասեմ այլ քրիստոնեաների, այլ անքրիստոնեայ ազգե

յլութիւն, ես իմ բոլոր ընկերներից առաւել շատ մարդ {ձգեցի} կորստական ճանապարհի վերայ, ես կրկնապատկեցի առհաս

լիոնաւոր մարդ հանեցի խաղաղ եւ օգտակար գործերից եւ {ձգեցի} նոցա այս բաբելոնեան խառնակութեան մէջ, ուր անտարա

որ ձեռքով եւ բաւական կոպիտ նկարած էր. հանեցի եւ {ձգեցի} նորան յատակի վերայ... - Ի՞նչ բան ունի այդ

" գեղեցկութիւնը։ Ասենք թէ խելագարուեցայ եւ դուրս {ձգեցի}, դորանով ի՞նչ կշահուիմ. այն փափկասուն տիկինները

եան. Ինձ մերձաւորքս եւս կատղած ` Քար {ձգեցին} անարգութեան: Մոխիր ցանած գլխիս վերայ

քայքայուելով բոլորովին ոչնչացան եւ ինձ ծախքի մէջ {ձգեցին}, բայց դու, երեւի, փոխանակ գոյութիւն ասելու, ս

նկալութեանց իբրեւ փոխարէն, դժոխաորդոց ձեռքը գրաւ {ձգեցիք}... Դո՛ւք էք, որ երեւելի եւ աներեւոյթ ծաղրալ

ամենուն ալ " սըկէց ելի հունա նստէ ", " այդ կուժը {ձգէ}, միւսն առ " եւ ասոր նման հազար ու մէկ խրատներ եւ

որ խոնարհութենով կարողացաւ նորան համոզել, որ յետ {ձգէ} այս պատիժը։ Նա խոստացաւ ջերմեռանդութենով լսել դա

արդը գործ դրեց իւր բոլոր խորամանկութիւնը, որ յետ {ձգէ} եւ միանգամայն ոչնչացնէ ժողով կազմելու դիտաւորութի

ւ սաստիկ ուրախացել է եւ չէ իմանում թէ ինչպէս ձեռք {ձգէ} մանուշակները, այնուամենայնիւ կանացի խորամանկութե

դատապարտւում ենք, եթէ, կորուսանելով մեր յոյսը, {ձգէինք} մեր անձը յուսահատութեան ծովը: Ասում էք, թէ Խորե

թռչոտում է սնդիկը, եթէ լցած մի դատարկ կաղինի մէջ {ձգէիր} եռացող ջրի մէջ: - Ի՞նչ բանի վերայ ես, - հար

մբ թափւում էր ջուրը, նոյնպէս թօթափեց եւ գուցէ կը {ձգէր} եւս աթոռի վերայ, եթէ ծառաս յառաջամատոյց չխնդրէր

երի տարածութեան սահմանափակութիւնը։ Այդ բանը պիտի {ձգէր} մեզ ոչ միայն մետաֆիզիքական քննողութեանց, այլեւ մ

տ, պէտք է ազգի հարկաւորութիւնքը ուշադրութեան տակ {ձգէր}, եւ ամենայն ջանքով աշխատէր գործարանի դէպի վատը տ

խօսքի վերայ փոքր մնաց, որ Մանուշակը ձէռքիցը ցած {ձգէր} հօր վերարկուն: - Ես այսօր, - շարունակեց Թիւթի

դուք հարկադրելով զիս մտանել ընդ ձեզ ՚ի դատաստան, {ձգէք} զազգն ի ծախս: Այլ ոչ իւիք կարողացայ համոզել

ց օրիորդ Մարիամը, - որ դուք մի փոքր վաղ ճանապարհ {ձգէք} ձեր հիւրը, իսկ ես մի փոքր երկար պահեմ Եումը մեր

ւտս հաւասար չափոյ տանս երկայնութեան ուղղագիծ որմն {ձգի}, յայնկոյս որմոյն ի հիւսիս եկեղեցւոյն գաւիթն է,

ներկայութեան ժողովականաց, մինչ ՚ի գիշերին յորում {ձգիւր} լարն, ոչ ումեք յայտնի եղեւ ինչ եւ ոչ զկնի ցայսօր

ժարամիտ էին ոգւով ազգասիրութեան եւ իւրեանց բնական {ձգմամբն} 'ի շինութիւն վանաց եւ ազգային տեղւոյ որպէս եւ յայ

ն Ադամից աշխարհի երեսին՝ Կայէ՛ն եւ Աբէլ, նախանձ {ձգող} դեւը տիեզերքի անչափելի տարածութեան վրայ որպէս մի

րութիւնը հազի՛ւ կարանում են գիտել, բայց, նախանձ {ձգող} դեւի գրգռելով, միմենաց մօտ նստած, ուրիշներին լս

ր նա իմ հետ, որպէս թէ ես էի այն մարդու փորը կրակ {ձգողը}: - Լսի՛ր, - աղաղակեց Պ. Բէգզադէն՝ աջ ձեռք

բարելու եւ հնի ազդեցութեան ստրկացնելու անխորհուրդ {ձգողութեան} հետ, այո՛, մեր փաստերը երկու խնդրի ընդդէմ եւս կ

թիւնը եւ ազատելով նիւթական կապանքներից, իւր ազատ {ձգողութեանը} հետեւելով, թռչում է, վերանում է դէպի բոլորի գոյ

աւ, որ անցեալը չէ կարելի շարունակել, լարերը շատ {ձգուած} են, ուստի մի փոքր թուլացրեց ժողովրդեան սանձը: Մ

ժել միւսը. քանզի արդէն համոզուած է, քանզի քուէն {ձգուած} է: Հասարակութեան սիրտը եւ զգացմունքը, ախտակից լ

թեան պանծալի Ապրշումէ քօղը սուրբ Շղարշում է լաւ {ձգուած} Մուտքը հեշտին խորանի, Որ կոյսերի ամօթխած ` Մո

, որ անհանգիստ առնէին իմ աչքերը: Այս սաստիկ {ձգուած} կոնդակը մտաւ անցաւ ճարտարապետի դատարկ գլխից ամենե

ր, որովհետեւ ասում են, թէ այդ քնքուշ մարմինքը, {ձգուելով} որեւիցէ ջրի մէջ, սաստիկ սառուցանում են նորան, ե

արդինալն եւս հոգատարների կողմումն էր: Վէճը օրէօր {ձգուելով} երկարեցաւ եւ քնեց երկու տարի: Այս խառնակութեան ժ

. իսկ միւս բաները բոլորը փաթաթւում են կապոցի մէջ {ձգուելու} համար: Թեթեւ թափողը, որ տանում է թեթեւը ձգել

եթէ մեղադրանքի էի արժանի։ Բայց ես միայն իմ դուրս {ձգուելուցս} յետոյ ընկայ այս ու այն տեղ՝ իմ պէտքս եւ կարօտութ

Յանսէնեանների մարմինքը հանուեցան գերեզմաններից եւ {ձգուեցան} խորխորատների մէջ։ Այս խիստ ու կոշտ վարմունքը շար

վերայ խօսել, ըստ որում, առանց նոցա եւս բաւական {ձգուեցաւ} բանի ընթացքը: Բայց եւ այնպէս, կարելի չէր զանց ա

խեղճ Րօճեր Բեքոնը իւր դաւաճան կարգակիցների ձեռքով {ձգուեցաւ} բանդի մէջ: Այդ միջոցին Ալքիմիայի ասպարիզում

են նորա մրգերը եւ առհասարակ այն բաները, որ պիտի {ձգուէին}: Թեթեւ թափողը բոլորովին աւարտելով իւր գործը, եր

յտնի բան է, շատ չնչին ներողութեան, եթէ աչքի տակ {ձգուին} բոլոր մեզ շրջապատող պայմանքը: Իսկ ի՛նչ ասենք

ում են, եւ ընդհակառակը՝ ձեւով միատեսակներն իրար {ձգում} են, այսինքն՝ համադրվում են, բայց եղանակով միատ

ական հանդարտութեամբ յառաջ է տարել, իսկոյն վայր է {ձգում} երեսի դիմակը եւ ասպարէզ է մտանում։ Այս ի՞նչ դատա

ոքա, ճշմարտութիւն քարոզելով, բամբասանքի տակ էին {ձգում} իւրեանց անձը հիւանդոտ եւ կարճատես մարդերի կողմից

սին, որ միշտ զոհ էր բերում Աստղկին եւ բուրվառ էր {ձգում} նորա որդուն... Չդիմացայ այս անարգութեանը եւ խլել

եւ եթէ մի նշանաւոր բան տեսանեմ կամ լսեմ, իսկոյն {ձգում} եմ Յիշատակարանիս մէջ, որ ուրիշները եւս կարդան եւ

ութեան գործի մէջ: Պ. Իսահակեանցը իմ միտքն է {ձգում} հինգերորդ դարը եւ ասում է, թէ " Խորենացիների նմա

սահակեանցը Խորենացու 4. 000 տարեկան շինելու մեղքը {ձգում} է իւր վզից գրաշարի վիզը։ Խեղճ ողորմելի գրաշար,

աւազակի վերայ, որ, նստելով մի անցքում, ձեռք է {ձգում} մարդիկ եւ վարւում է նոցա հետ, ինչպէս հրամայում է

այ, բայց ես այդպիսի բարեկամների լինելութիւնը եւս {ձգում} եմ երկբայութեան տակ: Ձեր որդին գտել է իւր հետ խօ

ծակի նման թափուելով դիմացը կանգնած մարդու վերայ, {ձգում} են նորան մի կաշկանդուած վիճակի մէջ: Աւազակի հոգի

վերայ, ժողովում են մի քանի մանէթ եւ ճանապարհ են {ձգում} նորան դէպի այն քաղաքը, ուր էր Բէգզադէն: Եօթ

յիշատակին. Քեզ քո սիրական հայրենի բարբառ {Ձգում} է անոյշ այս խնկի բուրվառ: Յաւիտենական քո օթե

րի գործակցութենից: Շատ անգամ սաստիկ ցանկութիւնքը {ձգում} են մարդս մի ջլային թուլութեան մէջ, շատ անգամ զառ

Ն> Քեզ քո սիրական հայրենի բարբառ {Ձգում} է անոյշ այս խնկի բուրվառ: Յաւիտենական քո օ

ստացել է Գաբրիէլից: Այս բոլորը ինձ կասկածի տակ է {ձգում}: Տեսնենք վաղը ինչ կ՚ասէ: 21-ին տեսութիւն եղբօր

ւ թշուառակա՛ն մարդիկը, թէ ինչի՞ նախանձի պատճառով {ձգում} են իրենց անձը չապաշխարուելու մեղքի տակ, որոնց մա

ութեա՛ն ցաւով հիւանդացած, պարտաւորութեան տա՛կ են {ձգում} արդարի՛ն էլ, ա՛նարդարին էլ, եւ արծա՛թը միայն,

ղովում, իսկ հիւանդներին պանդոկից հանելով դուրս է {ձգում}, մե՛ծ ամփութութեամբ։ Քրիստոս Փրկիչը բարձր ձայնո

եւ մանաւանդ անհիմն, ենթադրութիւնքը սար ու ձոր են {ձգում} կարդացողի միտքը։ Մեզ ցաւելի է, որ պ. Էմինի այս

ն ", իսկ հինգերորդը ` " միջական"։ Նոցանից մինը {ձգում} է խելքերը յառաջ, միւսները քարշում են հետ, մինը

ղութիւնը կատարած, մեծ եւ անզովանալի փափագով աչքս {ձգում} եմ պտուկի վերայ, երեւում է ինձ մի կերպարանք, որ

դիպմամբ: Սա մի անախորժ զգացողութիւն է, որ մարդը {ձգում} է համարեա թէ մի տեսակ կատաղութեան մէջ. եւ ամենաս

րժութիւն խանգարելով հոգու եւ սրտի անդորրութիւնը, {ձգում} է ամբողջ կազմուածքը մի ալեկոծուած վիճակի մէջ: Այ

այսչափ բաղադրական մասունք չունի, վասն որոյ եւ չէ {ձգում} իւր վերայ այդպիսի զգալի փոփոխութեան պատկեր: Առհա

հիւսած, ինչպէս մօր գէսը, մի նկարչական ստուեր էր {ձգում} նորա թարմ վարգա-շուշանագոյն երեսի վերայ, նորա խա

ուն, միւսը Մանուշակը ձեռքերը առած, ճանապարհ էին {ձգում} Շահումեանցը. բայց վերջինս, ամենեւին չհամաձայնեց

յ: Բայց որպէսզի շուտով հալուի արճիճը, ճրագու ես {ձգում} է կասկարայի մէջ, որ բորբոքուելով շուտով հալեցնու

հիւանդի գլուխը եւ մկրատովը կտրում են մազերից, որ {ձգում} են մաղի մէջ: Սորանից յետոյ հիւանդի հանդերձի կոտո

նորան մի արծաթի ոսկեզօծ աման, ջրով լիքը: Դայեկը {ձգում} է նորա մէջ արօտը եւ նայելով նորան աւետիք է տալիս

համեմատ։ Խորհուրդը կամ շարժառիթը է մի հոգի, որ {ձգում} է գործը որպէս մարմին եւ երեւում է աշխարհի երեսին

իս, ամենեքեան փախչում էին, իսկ երեխայքը քար էին {ձգում} նորա վերայ։ Այսուամենայնիւ Մանրէզի մէջ շուտով տա

մանակի զարմանալի փոփոխութենների միջնորդութենովը, {ձգում} էր նորան զանազան կարգից դուրս գործերի մէջ, որոնք

եանները յետ կանչելով, ես իմ կեանքս վտանգի մէջ եմ {ձգում}, բայց եթէ չ'թողում նոցա Ֆրանսիա մտանել, այսուամ

նուանւում է այն նզովքի կոնդակը, որով Պապը դուրս է {ձգում} եկեղեցուց Յիսուսեան քարոզիչքը։ Norbert.

նմանը։ Կա՞յ այս շարժողութիւնը։ Ես գդակս վեր եմ {ձգում} եւ այն ժամանակ կը համարձակուիմ այն աղօտ եւ գունաթ

ի 22, Ս. Պետերբուրգից Գիտեմ, նամակս շատ {ձգվեցավ}, եւ Ձեզ էլ երկար տաղտկություն, բայց կենդանի է Տ

Եւ ընդվզեալ ամբառնայ զձայն, Եւ ի դարպաս {ձգտեալ} պարտիզիս՝ Բայց տուժեցա՛ւ... զի իմ առժամայ

նէ, այլ զի՞նչ հոգեւորրականք մեր, առ ի՞նչ արդեօք {ձգտեն} միտք դոցա, եթէ ոչ համոզել զժողովուրդն արծաթով պա

եր պարտականութիւնը, որ ինչքան մեր ոյժը կը տանի, {ձգտենք} այս խնդիրը լուծելու։ Ուզելով շինել հազարամեայ

ի հոգի եւ ի մի կամս բոլորեալ լուսաւոր մտածողացն՝ {ձգտեսցին} այնուհետեւ բերել յանձինս իւրեանց զկենդանագիր ժիր

մեր պարտականութիւնը, որ ինչքան մեր ուժը կը տանի {ձգտինք} այս խնդիրը լուծելու: Հարկ չկայ ասել, որ այս բան

երին չնմանվելու, այլ ինքնուրույն զարգացման նրանց {ձգտման} մասին Հեղինակի բոլոր ասածները զարմանալիորեն արդար

ին կարող որեւէ միջոցի դիմել հակառակելով ընդհանուր {ձգտման}: Մինչդեռ ազգը, որ բացառապէս վատթար վարչութիւնից

: Այդ մեքենային մի շարժողութիւն եւ դէպի մի նպատակ {ձգտող} ընթացք տալու համար, այս պատուական անձը վեր կալաւ

ւմ է լրութենից, իսկ լրութիւնը մահ է զօրութեան եւ {ձգտողութեան} համար: Դորա հակառակ, մեր գործունէութիւնը, ձգտո

ւկ արտասուելով սխալական վարդապետութեան եւ ախտաւոր {ձգտողութեան} այսքան դառն պտուղները " (երես 114, բառական թարգ

թէ փրկութիւնը դրած է դէպի կատարելութիւնը անդադար {ձգտողութեան} մէջ, որովհետեւ այդ երեւոյթի մէջ երեւում է առողջ

դրուի մինչեւ այն կէտը, բայց եւ կէտը կը վազէ առաջ {ձգտողութեան} ուժգնութեան չափով: Սորանից յետեւում է, որ մարդը

այն վիճակում մնալ, ինչ վիճակի հասել էր, քանի որ {ձգտողութեան} զսպանակը գտնւում էր լաւած վիճակի մէջ: Նա պիտի հե

որ նա գեղեցիկ է, բայց առանց ամենեւին մի հոգեկան {ձգտողութեան}, իսկ Մանուշակը ոչ թէ միայն չէր սիրում, այլեւ ար

ութիւն, փորձ փորձէր կապել այս ինքնագոյ, հոգեկան {ձգտողութեան} եւ անձնզգայութեան բնական իրաւունքը։ Եւ ճշմար

ութեան ընդդէմ ճակատ ճակատի պատերազմել։ Այս տեսակ {ձգտողութեան} տէր մարդիկը, եթէ ուրիշ բան չգիտեն, գո՛նէ պիտի ե

պարհի ելքը, եւ մեք հետեւում ենք այդ ճակատագրական {ձգտողութեանը}: Երանի էր մեզ, եթէ ունենայինք խելացի հակառա

ին։ Այնուհետեւ բնական ազդեցութեամբ հետեւելով այս {ձգտողութեանը} ՝ մարդկային զանազան ընկերութիւններ՝ զանազան ձեւե

մ դուրս գար XVI դարու մտքերի անհանգիստ եւ անդադար {ձգտողութեանը}, կասկած 'չկար, որ դարը չէր լսելու նորան։ Յիսու

գտողութիւնքը բնաւ իսկ պակաս չեն արտաքին բռնութեան {ձգտողութեններից}: Սորա շօշափելի օրինակը տեսանելի է Անգլիոյ մէջ:

եւ Պաւլինէի " մէջ պիտի տեսանէ մի կոյր նմանողական {ձգտողութիւն}. ոչ թէ միայն գաղափարքը միեւնոյն, այլեւ շատ անգա

ազգի կամ նորա հոգեւորականութեան մէջ միաւորութեան {ձգտողութիւն}, իսկ դորան հակառակ՝ միտումն ամենայն քայլափոխում

ընդունած ապրանքի կամ դրամի մէջ զուգակշիռը պահելու {ձգտողութիւն}, երբ հասարակաց ծանրաչափը ակներեւ գուշակում է նոր

ւմ է հոգեկան-բարոյական շարժողութիւն եւ դէպի լոյսը {ձգտողութիւն}, մինչ հանդիսի մէջ երեւում են մարդիկ, որ պարզ աչ

լի էր յուսալ այն բանից, ուր ամենայն հոգեկան ազատ {ձգտողութիւն}, ամենայն կամք, հասկացողութիւն, ստուգագործութիւ

ութեամբք ի բնաւս՝ էր միայն անխորհուրդ մեքենապաշտ {ձգտողութիւն} գիտելոյ զլեզուն, առանց մշակելոյ զանշէն մնացեալ բ

Սոքա բոլորը տղայական չնչին եւ խելացնոր բաներ են, {ձգտողութիւն}, բնութեան եւ անցած գնացած ժամանակի վրայ բռնանալո

, մեզ շատ վնասակար կարող էր լինել, որովհետեւ մեր {ձգտողութիւնը} թուլանում է ուրախութեան ժամանակ. պատճառ, ուրախո

թեան համար: Դորա հակառակ, մեր գործունէութիւնը, {ձգտողութիւնը}, ոյժը եւ զօրութիւնը այնքան շատանում է, այնքան ս

անութեան թերութենների վերայ՝ յարգելով նորա ազնիւ {ձգտողութիւնը} իւր ձեռքից եկածի չափ հարստացնելու մեր ժողովրդական

եզ տալ Ասիայում, եթէ միայն լինի մեր մէջ ստանալու {ձգտողութիւնը}: Եւրոպական հողը, անդադար ներգործելով, կարօտ է

ւեցած օրից կը դադարի դերասանի մէջ յառաջադիմութեան {ձգտողութիւնը} այն կէտի վերայ, ուր հասած էր. մինչդեռ դերասանը

ի անուրջների (мечта) հետ: Հեգելը չէ պախարակում {ձգտողութիւնը} եւ վերանորոգութեան խնդրի (bill) բովանդակութիւնը

ւթիւնը, եթէ կամք չունի, եթէ դադարում է նորա մէջ {ձգտողութիւնը}: Մեր պարտականութիւնն է պատերազմել հանգամանքների

ւ եթէ դու եւս զգում ես քո մէջ այդ մաքուր եւ վերին {ձգտողութիւնը}, եթէ քո իմ հետ ամուսնանալու ցանկութիւնը շարժուած

է, եւ հարկաւոր է ամուսինների կողմից այն փոխադարձ {ձգտողութիւնը}, միայն ես չեմ կարող արդարացնել քեզ իմ աչքումը այ

նութեան մէջ, կեղծաւորեալ պապականութեան փոխանակ, {ձգտողութիւնը} անօթ ընտրութեան լինել պապականութեան համար. այստե

վանկերը եւ տառերը հաւասարաչափ միմեանցից բաժանելու {ձգտողութիւնը} ։ Եւ առողջ աչքերով նայողը կը տեսնէ, որ նոր լեզու

ետեւում է, որ մարդը դադարելով կատարելագործուելու {ձգտողութիւնից}, չէ կարող այն վիճակում մնալ, ինչ վիճակի հասել է

դկաստան եւ այլն եւ այլն: Մի՞թե չիցէ զարմանալի {ձգտողութիւնք} հոգեւորացս առ ՚ի ձեռս բերել զսեպհականութիւն ազգի

նը սկսում է բռնանալ իւր վերայ եւ նորա բռնակալական {ձգտողութիւնքը} բնաւ իսկ պակաս չեն արտաքին բռնութեան ձգտողութեննե

կացողութեանց եւ բարոյական կատարելութեանց հասնելու {ձգտողութիւնքը}: Նա, բոլորովին մեքենայացած, մանում է իւր

ու իսկութեան մասին, որպէս մարդու բոլոր բարոյական {ձգտողութիւնքը} կառավարող գործիքի մասին: Յայտնի է, թէ քրիստ

նը, դիմադրութեանը, - աւելցուր սրա վերա անհատական {ձգտողութիւնքը} (յայտնի է թէ միջին թիւը), - հանդիպելով կէս մի կ

ների (Լուդ[ովիկոս] XIV եւ XV) հետամտութիւնքը եւ {ձգտողութիւնքը} Օրանժեանի ընդդէմ, եւ պաշտպանութիւնքը նախ ապարքայ

կարող էր իրագործել իր հասարակաց հասկանալի լինելու {ձգտողութիւնքը} միմիայն աշխատութեան մասնատութեամբ (разделение тр

նորան այդ խորհրդից։ Բայց նորա վառ հոգին եւ ազնիւ {ձգտողութիւնքը} չկամէին ներել, որ իւր մարմնի նիւթական զօրութեան

նչ արդիւնք չունին յառաջացուցած ազգի մէջ. այդպիսի {ձգտողութիւնքը} ոչ այլ ինչ էին, բայց եթէ մոլեռանդ թռիչք երեւակայ

փառասիրութիւնն եւ հեղինակի անուն ժառանգելու յիմար {ձգտողութիւնքը} եւս անծանօթ չի մնայ ազգին, գոնէ այսուհետեւ, եթէ

մ է իր նմանների (ո՛չ մունջերի) կարողութիւնքը եւ {ձգտողութիւնքը} ։ Նա չգիտէ թէ ի՞նչ տեղից եկաւ եւ ո՛ւր է գնում։ (

եղ Կոյսին զարկում է գետին Հուժկու ուժով նժոյգի Եւ {ձգտում} է հարուածել Իր եղջիւրով շեշտակի. Ապա, ոտքի՛ քաջ

Մեղկութի՞ւն է որեւէ Կամ թէ ստոր կի՞րք է այն, Երբ {ձգտում} է վայելել Սանձակոծ սէրն իր ընծան: Կարո՞ղ է ոք բն

ն եւ կարծիքների մէջ եղած առանձին յատկութեանց: Նա {ձգտում} էր հպատակեցնել միտքը նոյն խիստ կարգին եւ նոյն հնա

օսքը առանց իր նշանակութիւնը փոխելու կամ կորցնելու {ձգտում} է մէկ վանկ եւ թեթեւանում է։ Նոր լեզուի բովանդակ

րուած վիճակում, այն ժամանակ (նոյնպէս ասել ենք) {ձգտում} են չէզոքանալ - եթէ կարելի է այսպէս ասել - այսինքն

ասին. ոչ թե այն պատճառով, որ պ. Ալաջալյանի այդ {ձգտումը} կարող էր գցել իմ վարկը հասարակության աչքում, - ա

դվածը այն պատճառով, որ այնտեղ երեւում է հրեաների {ձգտումը} զարգացմամբ ավելի բարձր լինել արեւելյան մյուս ժողո

տի, այն էլ նախիջեւանցի արիստոկրատի, դեր խաղալու {ձգտումը}: Այդ լոնդոնցի պլեբեյից ավելի լավ չէ: Հարյուր ան

ն պետությունների որոշ պետական անձերի մարդասիրական {ձգտումներին}: Իհարկե, կարելի է մատնանշել Անգլիայի հրեաներին

րյանցը ժամանակակից հայերի խոսակցությանը մոտենալու {ձգտումով} հանդերձ, ենթադրում է գործել ինքնուրույն, շրջահա

, " Աբեղայական " Աստուածաբանութեան ուսման ընթացքը {ձգւում} էր մինչեւ չորս տարի։ Յիսուսեանք անուանում էին նո

ը եւ Անոյշ-Վռամը, իրենց հոգեսիրութեամբ, մե՛զ էլ {ձե՛զ} հետ, ձե՛ր պէս սնուցին։ Այս բոլո՛ր պատճառներով ք

գուշացնում էր այս մասին եւ իր աշակերտներին, թէ՝ {ձե՛զ} էլ պիտի պատահի այս ամենը, եւ չլինի՛ թէ, անպատրա

այս ամենը, եւ չլինի՛ թէ, անպատրա՛ստ գտնուելով, {ձե՛զ} հասած վշտերից վախենաք։ Եթէ ի՛նձ սիրեցին, ապա եւ

հասած վշտերից վախենաք։ Եթէ ի՛նձ սիրեցին, ապա եւ {ձե՛զ} կը սիրեն, եթէ ինձ հալածեցին, ձե՛զ էլ կը հալածեն

եցին, ապա եւ ձե՛զ կը սիրեն, եթէ ինձ հալածեցին, {ձե՛զ} էլ կը հալածեն, եթէ ինձ ատեցի՛ն, ձե՛զ էլ կ'ատեն

ալածեցին, ձե՛զ էլ կը հալածեն, եթէ ինձ ատեցի՛ն, {ձե՛զ} էլ կ'ատեն. եւ եթէ ի՛նձ, որ տանը տէ՛րն էի, Բէե

ն էի, Բէեղզեբո՛ւղ անուանեցին, ո՞րչափ եւս առաւել {ձե՛զ} եւ իմ մօտ մարդոցը պիտի ասեն։ Ա՛յսպէս էլ, նա

Վռամը, իրենց հոգեսիրութեամբ, մե՛զ էլ ձե՛զ հետ, {ձե՛ր} պէս սնուցին։ Այս բոլո՛ր պատճառներով քե՛զ՝ Տիրո՛

ակ, որ յաւիտեանս յաւիտենից պահէր իւր ձեւը: - {Ձե՞ւը}, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - Այո, ձեւը, -

նց Իտալիոյ, մշտաձմեռ ծածկելոց ընդ ահարկու բեռամբ {ձեան}: Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ, ոչինչ ընդհատս քան

լպեան լերանց մշտաձմեռ ծածկելոց ընդ ահարկու բեռամբ {ձեան}: Ընդ լերինս ընդ այսոսիկ, ոչ ինչ ընդհատս, քան զ

Ուռուցելոց ըստ նռանց Ստեանց, ի փայլ ի գոյն {ձեան}, Կրծովք իւրով լուսազգեաց: Եւ բաբէ՜ ե

վերայ վիմի Ա, Ե, Է, Ը, Ի, Ո, Է, զի որպէս ի {ձեան} վերջք գծին կուտեալ ունէր քարն: Եւ ո՛չ միայն երեւ

ղայ Լազարեան վերազինս զարդիս ժամ է ինձ աւետարանել {ձեզ} զուրախութիւն, որով համարիմ հասեալ զձեզ ի գագաթնա

զ, ահա եւ ես ըստ նորին պաշտելի հրամանի, ծանուցի {ձեզ} յուրախութիւն սրտից ձերոց եւ ձերայնոց: Մեք շնո

րում չէ մեզ պիտոյ, դուք պահեցէք զայն գիր միշտ առ {Ձեզ} իբրեւ զամրագիր կամ դոկումենտ: Դրութիւն մեր եւ

ւթեան՝ դիւանատունս պատիւ ունի ընդ այսմ առաքել առ {ձեզ} զայն ծրար, ծանուցանելով զվերտողեալ տեղեկութեանցն

ջութեամբ յարդարեալ ի սմին՝ համարձակիմ մատուցանել {Ձեզ}, ի կատարումն հրամանի բարձր սրբազան տեառն իմոյ եւ

իտացեալ է Ձեր գերազանցութիւն: Յոյս իմ հաստատ է ի {Ձեզ}, թե Դուք, ողորմած տէր, ըստ բարձր խոհականութեան

ծագունից քան զիս անձանց պարտաւորեալ են միշտ զնոսա {Ձեզ}, ո՜րչափ զիս զնեղեալս յիմում անմեղութեան: Ի Ձէնջ

փոփանս ազգի, զի ամենեցուն, որ յազգին են աչք՝ ի {Ձեզ} հային, իբրեւ ի պաշտպան տառապեալ որդւոց Հայկայ,

դ բանը համարում ես դրուստ: Ես ոչ ոքի, իհարկե եւ {ձեզ}, չեմ կարող հարկադրել, թե ինձ այսպես ճանաչեցեք կ

ինքներդ ալ այս բաները կհասկանաք: Եթե ամեն փոշտի {ձեզ} նամակ չեմ գրել, այդ եւս զուր տեղը չէ. առաջինը,

ե ձեռքերդ չի հասել, ես մեղավոր չեմ, ժամանակները {ձեզ} հայտնի է, որ շատ անգամ 25 օրից գիր կառնում Նախիջ

ես բարի սրտով եւ խորհրդով արել եմ, բայց եթե այդ {ձեզ} կամ քրոջս ցավ է եղել, եղբայր, կերած-խմած բան չկ

, եթե կկամենաք եւ եթե նորա այստեղ ուսումն առնելը {ձեզ} հաճո չէ, ինձի սիմ սիմ մի ասեք, գրեցեք պարզ, վե

զի այս բանով վիրավորեցի, ներեցեք ձեր եղբորը, որ {ձեզ} միշտ սիրում է եւ այնքան սիրում է, որ դուք երբեք

ԲԱՐԵԿԱՄ. ՏԵՐ ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՔԱՀԱՆԱ ԳԵՈՔՉԵՅԱՆ, {Ձեզ} հայտնի է պատմություններից, որ ամենայն ազգի գրակա

ձեռումս ունիմ այս տետրակիս մեջ գրած, ավանդում եմ {ձեզ}, հուսալով, որ ձեզ մոտ չէ կարող Սատուրնոսը մերձե

տրակիս մեջ գրած, ավանդում եմ ձեզ, հուսալով, որ {ձեզ} մոտ չէ կարող Սատուրնոսը մերձենալ եւ իմ գրածներովը

ւ հանձնեցի աստծուն, որ ողջությամբ պահե եւ մեզ եւ {ձեզ}, որ գալոց ամառ արժանի լինիք միմյանց տեսության:

չունիմ գրելու. ողջ եղիք եւ ամենակալ աստվածը թող {ձեզ} հետ լինի միշտ: Եղբայր քո Մ. Նալբանդյանց

, ԱՐԳՈ ԲԱՐԵԿԱՄ Առաջին նամակը, որ գրում եմ {Ձեզ}, մանավանդ առաջին անգամ ծանոթանալուց հետո, պարու

վ այս անհարմարության վերա, ես բաց սրտով գրում եմ {Ձեզ} այս նամակը, առանց սուտ քաղաքավարությունների, որ

ասն որո ովի՞ն կարող էի դիմել այս խնդրովս, եթե ոչ {Ձեզ} իբրեւ հայրենակցի եւ ազգի օգտին ցավակցողի: Թեպետե

որ ճանաչում ես, ողջ են եւ առողջ եւ ողջունում են {ձեզ}:, Այս անգամ այսչափ գրով բավականացիր, հետեւ

տ հարկավոր է: Այս մասնավոր ծանոթությունքը գրելով {Ձեզ} եւ հաստատապես հավատացած լինելով Ձեր ազգասիրության

եւ կբարվոքե իմ աղավաղյալ վիճակը: Ես գրում եմ {Ձեզ} որպես բարեկամի, առանց թագուցանելու, որպեսզի Դու

վիք եւ ազգասիրությամբ եւ կարեկցությամբ դեպի ինձ: {Ձեզ} հայտնել էի մասնավորապես, որ շարադրել էի մի գիրք

։ Խնդրեմ ներեցեք, որ այսպիսի հանձնարարությամբ {Ձեզ} ձանձրացնում եմ եւ եթե Ձեր ազգասեր հոգու որպիսությ

սկսանել: Եթե արժանի գիտության բան պատահի, կգրեմ {Ձեզ} անշուշտ: Ձեզ միշտ բարյացակամ հոգով եւ սրտով

նի գիտության բան պատահի, կգրեմ Ձեզ անշուշտ: {Ձեզ} միշտ բարյացակամ հոգով եւ սրտով խ. ծ. Միքայել

ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Արգո հայրենակից, Շնորհավորում եմ {Ձեզ} Քրիստոսի տեառն մերո սուրբ Հարությունը եւ խնդրում

տրակը ստացաք, այժմ երկրորդը ճանապարհ կընկնի դեպի {Ձեզ} այս շաբաթ, եւ ապրիլի մեջ կտպենք մարտը եւ ապրիլը

ամբը եւ հառաջ գնալովը իմ քաղաքացոց եւ գլխավորապես {Ձեզ}: Այդ բաների վերա հետեւյալ համարներից մինի մեջ պի

ր եւ վառել ազգասիրության կրակը սառած սրտերի մեջ: {Ձեզ} հայտնի կլինի, թե ինչ անձնազոհությամբ գիշեր ցերեկ

: Այս սրտով եւ հոգվով դարձյալ դիմում եմ դեպ ի {Ձեզ}, արգո Հայրենակից եւ խնդրում եմ ազգի անունով անտե

մ սպասում եմ Ձեր ավետավոր նամակին: Ողջ եղեք: {Ձեզ} միշտ հարգող ու պատվող խ. ծառս Միքայել Նալբանդ

1, Մոսկվա [Հ. Գ. ] Բերբերովը ողջունում է {ձեզ}: 35. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏՅԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԵՎ ԱԶԳԱ

ելուն եւս գիտեք եւ հասկանում եք: Ցանկանում եմ {Ձեզ} հոգվով եւ սրտով առողջություն, երկար կյանք եւ ամ

ամ են տեսակ հաջողություն։ Աստված մեր հետ է։ {Ձեզ} միշտ հարգող եւ ոգվով մեծարող անխարդախ բարեկամ

Մինչեւ այս նամակիս Ձեր ստանալը, կարծեմ որ հասանի {Ձեզ} եւ " Հյուսիսափայլի " 11 №. այնտեղ կտեսնեք իմ մին

արձրացնեն յուրյանց ձայնը հարկ ժամանակում: Այսքան {Ձեզ} հայտնի լինի, որ գեր[ապատիվ] Այվազովսկին հայտնի թ

գլխի պաշտոն, ուրեմն ավելի հնար ունեք ներգործել: {Ձեզ} քաջ հայտնի է, թե որքան օգտակար է " Հյուսիսափայլը

չ, բայց մեր նյութական կարողությունը քաջ հայտնի է {Ձեզ}: Գրյանք տպեցինք, մինչեւ այժմ տպագրության փողը չ

րը Դուք ինքներդ եւս լավ գիտեք, բայց հիշեցնում եմ {Ձեզ} եւ հայտնում եմ անկեղծորեն մեր դրությունը: Երե

համար պատրաստ կանգնած կամ մինչ ի մահ: Ցանկանալով {Ձեզ} ամեն ողջություն, մնամ գերապատիվ բարեկամիդ եւ ազգ

ՏԻՎ ԲԱՐԵԿԱՄ, ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ, Ահա գրում եմ {Ձեզ} երրորդ նամակս, որ խոստացել էի առաջին նամակիս մեջ

ղեցական մեծագումար պարտքի մասին: Թող հայտնի լինի {Ձեզ}, որ վերադարձյալ Գաբրիել վարդապետ Այվազովսկին գան

ռ այդ բանը չէ երեւիլ " Մասյաց աղավնու " մեջ: {Ձեզ} միշտ անկեղծ բարեացակամ խ. ծ. Միքայել Նալբանդ

ՈԳԵԿԻՑ ԲԱՐԵԿԱՄ ՍԱԴԱ ԴԱՒԹԵԱՆ, Ահա ուղարկում եմ {Ձեզ} տեր Մովսեսի ինձ գրած նամակը, որով խոստանում է լս

ք. նա այսօր կհայտնե ինձ, եւ ես վաղը կծանուցանեմ {Ձեզ}: Ձեր խոնարհ ծառա Մ. Նալբանդյանց 8 փետ

ожно, пусть посоветуются с местными врачами. {Ձեզ} հարկավոր Էմսկի ջուրերու հոգաբարձությունը ես կհանձ

յունից ազատությունը: Աղաչում եմ աստվածը օգնել {ձեզ}, օգնել ինձ, պանդխտականիս... Մնաք բարյավ, աս

ի թիկունս: Զղեակ ազգի մերոյ Հոգին հաւատաց ի {Ձեզ}, եւ միլիոնից աչք յառեցան ի նոր յաջորդդ առաքելոց

ալ ազգային նաւուն: Սիրտք Հայոց լինելոց են ընդ {Ձեզ}, եւ զօրհանապազ աղօթք մեր ընդ Ձեր առաջի սեղանոյ Տ

րժանավոր եւ հարմարավոր մարդ գտանել, ուղարկում եմ {ձեզ} այն պատկերները եւ շատ խնդրում եմ, որ աշխատությու

լ մինով կամ 75 կոպեկով, լավ է, իսկ եթե թանկ թվի {ձեզ} կամ այլ բարեկամի, այն ժամանակ կարող եք մինչեւ ան

իք, ահավասիկ, առաջին սուրհանդակով, հայտնում եմ {Ձեզ} իմ կարծիքը եւ մտքերը այդ գործին վերաբերությամբ:

եծակշիռ գործի մեջ թեթեւաբար ընթանալ աններելի է եւ {Ձեզ}, որ առաջարկում եք, եւ մեզ, որ պիտի ընդունենք ա

մտածել եւ վարելու դատի ծախքի վերա եւս: § 3. {Ձեզ} քաջ հայտնի պիտի լինի, որ Մասեհ Բաբաջանի թողած կա

եւ վերան զրելով անունս, իսկ այն թուղթը, որ կտա {ձեզ} երկաթուղու գրագրանոցը, կդնեք մի ծրարի մեջ եւ կու

в квартире под № 46, Mиx. Налбандянцу. {Ձեզ} միշտ հարգելով Մ. Նալբանդյանց 50. ՄԱՏԹԷՈՍ

աթոռս, մեծի երջանկութեան իմում առգրեմ մատուցանել {Ձեզ}, ո՛ աստուածընտիր Հայրապետ, նախ, զորդիական գրո

նոցանէ, ի ձեռն ոմանց խռովասիրաց ոչ անյայտ եղելոց {ձեզ} եւ այլոց բազմաց, այլ եւ զայս թէ յետ աւուրց իբր ե

Խնդրելով աներկբայ լինիլ յանկեղծութեան իմոյ առ {Ձեզ} յարգանաց Մնամ արգոյ հայրենակցիդ խ. ծ. երե

ամի, որ համաձայն կոնդակի նորին վեհափառութեան առ {Ձեզ} ի 6-էն Յուլիսի համարաւ 370, քաղցի պարտականութիւն

ւթեամբ, զորոյ զպատճէն վաղ ուրեմն հասուցեալ եմ առ {Ձեզ}, եւ ի ժողովի անդ իբրեւ տեսի եթէ ոչ ուղիղ գնան յի

վ զՁեզ աներկբայ լինել ՚ի մշտական յարգութեան իմ առ {Ձեզ} ցանկամ մնալ նովին ազգասէր պարոնացդ միշտ պատ

յլութեան, պարտականութիւն ինձ համար իմ յայտ առնել {Ձեզ}, թէ նորին պայծառափայլութիւնն հրամայեաց տալ ինձ զ

ց է ի Տրապիզոն: Ոչ զանց արարից հասուցանել առ {Ձեզ} զվաւերական պատճէն գրութեան տեառն փոխարքային, առ

Ընկալարուք, աղաչեմ, զանկեղծ հաւաստիս իմոյ առ {Ձեզ} կատարեալ յարգութեան եւ մտերմութեան, որովք ցանկամ

այլ փոխարքայն Կովկասու, արդէն գրեալ ծանուցեալ եմ {Ձեզ} ի Թիֆլիսէ, պաշտօնական գրութեամբ: Նորին պայծ

սկսանելոյ գործոյն, ամենայն մանրամասնութեամբ տայ {Ձեզ} զտեղեկութիւն ի ժամու: Այժմիկ զայս մի ինչ կար

այլ փոխարքայն Կովկասու, արդէն գրեալ ծանուցեալ եմ {Ձեզ} ի Թիֆլիսէ պաշտօնական գրութեամբ: Նորին պայծառա

ց այսր տեսութեան եւ զորպէսն սկսանելոյ զգործն տայց {Ձեզ} զտեղեկութիւնս ամենայն մանրամասնութեամբ, ի ժամուն

գործել իմ ի Լոնդոն, յայտնեալ եմ արդէն վաղ ուրեմն {Ձեզ}: Վերջին պաշտօնական թուղթն առ յինէն առաքեցաւ ՚ի Լ

ց եւ հողմոց: Զմեկնելոյ իմոյ ՚ի Լոնդոնէ յայտնեցից {Ձեզ} յիւրում ժամու: Երեսփոխան Միքայել Նալբանդե

Ի սոյն կէտ տեղեկացեալ, կարեւոր դատիմ յայտնել {Ձեզ} ի պարտուպատշաճ գիտութիւն բովանդակ ազգին, որոյ իմ

ր եւ բովանդակ ազգին Հայոց ի Նախիջեւան եւ հրաւիրել {Ձեզ} ի գործ դնել զպատշաճեալ հնարս առ ի կարճել զներգործ

էն, փոյթ ունին զսեպհականութեանց նորա, յայնժամ, {Ձեզ} եւ ազգին մնայ պատասխանատու կալ բարոյապէս առաջի ապ

թիւն: Խնդրելով աներկմիտ լինել ի յարգանս իմ առ {Ձեզ} եւ առ ազգն, մնամ մեծապատիւ հայրենակցիդ մեծարո

տացելոյ Ձերում տեսչութեան: Իսկ թէ անյայտ իցեն {Ձեզ} այսոքիկ ամենայն կտակակատարութիւնք կամ վիճակ հրիտա

տուութիւնդ յանկեղծութիւն յարգանացս, զոր ունիմ առ {Ձեզ}: Մնամ նովին մեծարանօք խոնարհ ծառայ Կանդի

ոյ ստորագրեալս, ցանկալով այց ելանել եւ խօսիլ ընդ {ձեզ}, ի մասին հրիտակին թողելոյ ՚ի հանգուցեալ բարեպաշտ

ում, այլ եւ խնդրելով ընդունիլ զյարգութիւն իւր առ {Ձեզ}, Մեծարու Տիկին, Մնայ նովին յարգանօք լիակատար

, գիտեմ ինչ. զամենայն զոր միանգամ լուայ յայտնեցի {ձեզ} մեկին, ոչ հայեցեալ յերկարութիւն նամակիս, ուրեմն

դրելով հաւատալ անկեղծութեան հարգանացս զոր ունի առ {Ձեզ}, մնամ նովին միշտ, որպէս յերեկն եւ յեռանդն՝

ոյ ստորագրեալս ցանկանալով այց ելանել եւ խօսիլ ընդ {Ձեզ}, ըստ պաշտօնի իւրոյ, ի մասին հրիտակին, թողելոյ

րում, այլեւ խնդրելով ընդունել զյարգութիւն իւր առ {Ձեզ}, Մեծապատիւ հայկազնուհի, մնայ նովին յարգանօք

այէ ՚ի 12/24 Յունիսի այսր ամի համարաւ 88 յայտնեցի {ձեզ} զամենայն, որ ինչ յայնժամ գիտէի, այժմիկ առանց կր

մասին գրելիքս յառաջ խաղամ ի պատմութեանս: Առ {ձեզ} է գրութիւն իմ՝ նախկին ՚ի Կալկաթայէ, կալարուք զա

արդեանց տանն, զոր մեքս պահանջեմք: Յայտ իսկ է {ձեզ} ՚ի կտակէ հանգուցեալ Մասեհի Բաբաջանեան եւ ի գրութե

ն չէ վաւերական: Առ այս ասեմ ցնա- եւ ո՛վ ասաց {ձեզ}, թէ կտակ իցէ երկրորդն, այդ լոկ պարգեւագիր է, ի

նն, " չկարեմ կրկին վճարել զմի եւ զնոյն գումար եւ {ձեզ}, եւ Այվազովսքւոյ, որ երեսփոխան կարգեալ ինքեան զ

ռ կաթողիկոսն: Եւ դուք հարկադրելով զիս մտանել ընդ {ձեզ} ՚ի դատաստան, ձգէք զազգն ի ծախս: Այլ ոչ իւիք

անս ապագայից: Առ այժմ զայսչափ եւ եթ հասուցեալ {ձեզ} զտեղեկութիւնս, ի կատարած գործոյն յայտնեցից զո՛րպ

ութեան: Ուստի շնորհ ունիմ դիմել գրութեամբս առ {Ձեզ}, որպէս առ եկեղեցպան տեղւոյս եւ հաւաստի առնել զՁե

ն: Ձերով կամակար հաճութեամբ համարձակեցայ տալ {Ձեզ} զվաւերագիր թուղթ լիակատար երեսփոխանութեան յերրորդ

թեամբ գրեալ կան հանգամանք, թերեւս ոչինչ անծանօթք {Ձեզ}, սակայն ըստ բերանացի պատուիրանի Ձերում գրեմ ՚ի ս

նագովք, թերեւս եւ նոյն իսկ ՚ի Կալկաթայէ հասցէ առ {Ձեզ} ստորագրութեամբ քանի մի անձանց. թուղթ նմանօրինակ

ւթիւն վեհափառութեանդ կարէ բացերես տեսանել: Առ {Ձեզ} է բողոք իմ զանարժան հոգեւորաց ընդհանրապէս, ուղղե

ալ ՚ի Պետերբուրգէ ՚ի 11-էն փետրվարի 1850 ամի, առ {Ձեզ} են բազմապատիկ բողոքանք զանազան հասարակութեանց ազգ

զգային մարմնոյ, որ է լրութիւն հօտին յանձն եղելոյ {Ձեզ} յաստուծոյ եւ յազգէն, փութացարուք ՚ի բժշկել, վայ

տականութիւն, եւ զի՞նչ արդեօք, զառաջինն դիմել առ {Ձեզ}, որպէս առ ընդհանրական Հայրապետ ազգի, առանց ձեռն

մարի լցեալ, այն ինչ ամենայն լրջութեամբ դիմեմք առ {Ձեզ}, հաւատալով, եթէ վեհափառութիւն Ձեր կարեկից ելով

ազգին, չունիցի անտեսել զբողոք նորա, երբ մինչ առ {Ձեզ} բարձրանայ ի մղձկեալ սրտէ: Սրբազնակատար տէ՛ր,

ւն, այս ո՛ւխտ է, որ ստիպէ զմեզ անպատրուակ խօսիլ {Ձեզ} զճշմարտութիւն. սա՛ է ձայն, թռուցեալ ի ճնշեալ սր

Աբգարեանց, ստանալ զայս գումար եւ հասուցանել ա՛ռ {Ձեզ}, յիշեալ անձն գերարժան պատրաստ է կատարել զհրաման

որ մնասցէ, եթէ ոչ պահանջիցէք, կարէ սատար լինել {Ձեզ}, թերեւս ի շինութիւն դպրոցին, զոր հիմնէիք տակաւի

Ս. Հ. Աբգար, եւ խնդրել եմ որ ինքյանք կարդան եւ {ձեզ} եւս ցույց տան: Այնտեղ կտեսանեք, որ ես հաստատ

ռնալիքներից, հավատացեք, որ ոչինչ չէ կարող առնել {ձեզ}: Երկյուղ ունիք կաթողիկոսից, թե մի գուցե եպիսկոպ

ը ինձ հայտնի է, որի մասին կարծեմ թե մասնավորապես {ձեզ} եւս ասած եմ: Թիֆլիսի եւ Էջմիածնի բարեկամքը,

վառացյալ Ջուղան ազատվի բարբարոսության ձեռքից: Ես {Ձեզ} կգրեմ յուր ժամանակին եւ անլուր չեմ թողուլ. հաստա

ատ կարճ էր: Միամի՛տ լինիք, որ կաթողիկոսի կողմից {ձեզ} ոչինչ չար պատահելու չէ, եւ եպիսկոպոսը ոչինչ չէ պ

րգելի անունը հայտարարությանս մեջ (որ շնորհ ունիմ {Ձեզ} ուղարկելու) աշխատավոր հրատարակեցի Հայաստանի քարտ

նաեւ կրկին նպատակին, այդ մասին տեղեկություն կտա {Ձեզ} հայտարարությունս: Ուղարկում եմ Ձեզ մի տպյալ 3

ւթյուն կտա Ձեզ հայտարարությունս: Ուղարկում եմ {Ձեզ} մի տպյալ 30 տոմսակի տետրակ, սկսած 931 համարից մի

ռաջիկա սեպտեմբ. 15-[ը] ցրված ավարտած լինիք բոլոր {Ձեզ} հանձնված տոմսակները, այն ժամանակ տոմսակների մնաց

ռս բերել: Խնդրելով ընդունել զհաւաստիս իմոց առ {Ձեզ} անկեղծ յարգանաց, մնամ միշտ մեծարու հայրենակցիդ

կությունն ընտրել է ինձ երեսփոխան: Այս թղթերից {Ձեզ} համար ամենակարեւորը, " Աբգար ընկերության " անուն

նունով կատարած հավատարմագիրը՝ եղբայրս ուղարկել է {Ձեզ} սույն հունվարի 12-ին հավատարմագրի նախագծի հետ միա

շուտ, քան այս նամակը: Այդ թղթերը, ինչպես եւ {Ձեզ} պահ տված դրամը, պետք է մնան Ձեզ մոտ մինչեւ իմ գո

թերը, ինչպես եւ Ձեզ պահ տված դրամը, պետք է մնան {Ձեզ} մոտ մինչեւ իմ գործիս վերջանալը, որովհետեւ թղթերն

ւ մյուսներին բանկային տոմսերը, որ ես պահ էի տվել {Ձեզ}, մինչեւ իմ գործի վերջանալը: Թեեւ ես ուժեղ ցա

արարմունքը, չեմ կարող այնուամենայնիվ չխոստովանել {Ձեզ}, որ ինձ համար ցավալի էր լսել այդ մասին. ոչ թե ա

ուշ եք ուշքի եկել: Ընդունեցե՛ք ողորմած տեր, առ {Ձեզ} անկեղծ հարգանացս հավաստիքը, որով պատիվ ունեմ մնա

: Ասենք, թերեւս, մինչ այդ մենք տեսնվենք: Երանի {ձեզ} բոլորիդ, որ հնարավորություն ունիք վայելելու հրաշ

սխանեն անհրաժեշտ հարցասիրության պահանջներին: Ահա {ձեզ} ծրագիր: Գալուստովի արկածը, որ դու այդքան պաթ

, վերջապես, միանգամայն համոզվեցի, որ ե՛ս պետք է {ձեզ} մխիթարեմ եւ ոչ թե հակառակը, այդ պատճառով ձեզ լիա

ք է ձեզ մխիթարեմ եւ ոչ թե հակառակը, այդ պատճառով {ձեզ} լիակատար ազատություն եմ տալիս լաց լինելու եւ սգալ

բ կկարդամ, եւ եթե ինձ հաջողվի, երբեւէ նրա մասին {ձեզ} հետ մանրամասն կխոսեմ: Այժմ կրկին վերադառնում

Ոչ ոքի չեմ տեսնում, ոչ մի նորություն չգիտեմ, որ {ձեզ} հաղորղակից դարձնեմ. ինձ համար այսօրը երեկվա կրկն

ումի ավերակների տակից գտնելով մի ժանգոտած մկրատ, {ձեզ} կպատմեն այդ մկրատը գործածող կնոջ ամբողջ արդուզարդ

թացքն ինձ հույս ներշնչեց, որ շուտով կրկին կգրկեմ {ձեզ} եւ կլսեմ իմ սրտակիցների կենդանի ձայնը: Կարդալով

եւ՝ ցտեսություն. մինչեւ ամենահաճելի տեսությունը {ձեզ} հետ: Գրկում եմ քեզ: Քո Միշել Հ. Գ.

եցեք մի կապուկ փոստի թուղթ 25 ծրարի հետ, որպեսզի {ձեզ} նամակ գրելու դեպքում գործածեմ՝ առանց ոչ ոքի նեղո

եթե որեւէ կերպ թույլ տան տեսնվելու, ապա վաղօրոք {ձեզ} զգուշացնում եմ, որ ես ոչ մի դեպքում տեսակցության

դու բոլորը կստանաս հենց վաղը երեկոյան: Կրկին {ձեզ} բոլորիդ " քրիստոս հարյավ"։ Հավետ քո Միշել

արհվել: Ինչո՞ւ չեք գրել Մոսկվա, որ հեռագրով {ձեզ} իմաց տան՝ հենց որ նրանք ժամանեն այնտեղ: Դու ինձ

տերբուրգից Գիտեմ, նամակս շատ ձգվեցավ, եւ {Ձեզ} էլ երկար տաղտկություն, բայց կենդանի է Տերը եւ կե

ռքում կա գեթ ուրիշի մոտ, բայց վերջապես ոչ անհայտ {Ձեզ}, որովհետեւ քաղաքի անունը այնտեղից է հիշում ծանոթ

հագրական քարտեզի տպագրության մասին, ուղարկում եմ {Ձեզ} մի համառոտ բան, աղաչելով, որ մի փոքր տեղ տաք նո

ելու աշխատելով, ահա այսօր առաջին նամակը գրում եմ {Ձեզ} եւ... Այս քաղաքի մասին լավ բան չունիմ ասելի

գործը վերջանալուն ջանք կանիս, ապա թե ոչ, վնասը {ձեզ} կլինի, ինձ չէ, ինչու, որ դուք առուտուրի մարդ ե

ձեր կոչումը եւ դրութիւնը աշխարհի երեսին խափան չէ {ձեզ} մի ազգային եւ բարի գործի մասնակից լինելու. երանի

լխաւոր աշխատակից լինի Պ. Հրատարակողին, գրում եմ {ձեզ} այս նամակը այն խորհրդով, որ դուք մի նամակով միջն

ց դուրս։ Ի՞նչ մի պակաս բան է թռչնավաճառութիւնը։ {Ձեզ} յայտնի չէ՞, որ Անգլիայում ընկերութիւնք կան եւ այ

ել էին ձեր հոգու խաղաղութիւնը եւ պատճառ էին տուել {ձեզ} այնքան խօսելու, մինչեւ որ Մուզան հարկադրուէր Մաս

եք եւս կ'առնէինք այդ գործը եւ չէինք ծանրաբեռնելու {ձեզ}, եթէ մօտ լինէինք Մասեաց դարեւանդին եւ եթէ նորա Մ

կը լինինք ձեր յառաջադիմութեան վերայ, եթէ յաջողի {ձեզ} ստանալ։ Բայց, լսելով ձեզ, դիմել մեր բոլորովին

եան վերայ, եթէ յաջողի ձեզ ստանալ։ Բայց, լսելով {ձեզ}, դիմել մեր բոլորովին մարմին դարձած մեծատունների

նք մեր նկատողութիւնքը, որ գուցէ թէ անախորժ թուին {ձեզ}, եւ եղբայրական (եթէ միայն հաճիք ընդունել) խորհ

ն (եթէ միայն հաճիք ընդունել) խորհուրդ ենք տալիս {ձեզ} ՝ բան գրելու ժամանակ չպատկանել այս եւ այն հակառակ

է Կին մարդերի վիճակուել, Մեծ մարք գործեցին եթէ, {Ձեզ}, Աստուած է հրամայել: Ես ապրել լաւ գիտէի. Ո՞ւր

յրենասիրութեան ", խոստացել էի գրել եւ հասուցանել {ձեզ} այն տպաւորութիւնը, որ գործել էր իմ վերայ Պ. Յով

րութիւնք, որոնց մասին կարողանայի ծանօթութիւն տալ {ձեզ}. վարում եմ մի ձանձրալի եւ միօրինակ կեանք: Շատ ա

ան սլաքի վերայ: Ոչինչ այլ բան չունիմ առ ժամս {ձեզ} գրելու, մնացէք բարեաւ մինչեւ ցմիւս նամակս: Ցանկ

ու, մնացէք բարեաւ մինչեւ ցմիւս նամակս: Ցանկալով {ձեզ} ողջութիւն եւ յաջողութիւն՝ մնամ Ձեզ միշտ բարեացակ

կս: Ցանկալով ձեզ ողջութիւն եւ յաջողութիւն՝ մնամ {Ձեզ} միշտ բարեացակամ եղբայր, Ս. Խ. Շահբէգ:

լ տարու Յուլիսի 16 թուականից Բաղչիսարայ քաղաքից, {ձեզ} վերահաս տառապանքի լծից եւ թշուառութենից ազատելու

լծից եւ թշուառութենից ազատելու մասին, ընդունելով {ձեզ} Համայն Ռուսաց Տէրութեան մշտնջենաւոր հպատակութեան

եան մէջ, բարեհաճում ենք ՄԵՔ ոչ թէ միայն ընդունել {ձեզ} ՝ ամենեքեանքդ, ՄԵՐ ամենագթած հովանաւորութեան տակ

կ, եւ որպէս ամենասիրելի զաւակներ, հանգստացնելով {ձեզ} նորա ներքոյ, այնպիսի չափով երջանկացնել ձեր կեանք

հոգաբարձութիւնը այդ մասին, այլեւ թոյլ ենք տալիս {ձեզ} ՄԵՐ Թագաւորութեան մէջ վայելել ոչ թէ միայն բոլոր ի

րորդ. Ձեր առաւել յարմարաւոր բնակութեան համար տալ {ձեզ} Ազովեան գաւառի մէջ այն, միւս բնակութեններից առան

րի մօտից, իսկ զօրք տալուց Տէրութեանը ազատում ենք {ձեզ} մշտնջենաւոր ժամանակով, բացի ով որ ինքը կամք ունէ

0 դեսեատին հող՝ որպէս արօտի դաշտ, հրամայում ենք {ձեզ} հաստատել մագիստրատ եւ այնտեղ դատ ու վճիռ կատարել

ով անարգանք գնում էք ձեր համար, եկէք մեր մօտ... {Ձեզ} հարկաւոր չէ նոցա դեղը... Թանգագին է, մեք աւելի՛

անգագին է, մեք աւելի՛ դիւրին գնով մկնդեղ կը տանք {ձեզ}. այդ շատ լաւ է, եւ ինչ հարկաւոր է ձեզ կեանք եւ

ղ կը տանք ձեզ. այդ շատ լաւ է, եւ ինչ հարկաւոր է {ձեզ} կեանք եւ շարժողութիւն, դուք մեր ձեռքումը պիտոյ է

եքենայ, որպէս մեռեալ դիակ. դուք կամք չունիք... {Ձեզ} եւ հարկաւոր չէ լեզու եւ բանականութիւն, մտածեցէք

րքան առանց լոգիկայի գրէք, այնքան փառք ու պատիւ է {ձեզ} ։ Բայց ագահութիւն մի՛ արէք այդ պատուի մէջ, մի փո

ք ինձ մի չոր ապացոյց չէ՞ք հաւատում... " Մեղուն " {ձեզ} երաշխաւոր... Պ. Իսահակեանցը " Մեղուի " 14 համար

անում է. " Սիրելի՛, այդ ինչ ճշմարտութիւն է, որ {ձեզ} համար խաղալիկ էք շինե՛լ՝ անպատուելով դորա սուրբ

լ մինչեւ այժմ: Եթէ իմ մասին հարցանէք, ես կ՚ասեմ {ձեզ}, որ իմ կեանքը սկսած այն օրից, երբ յիշում եմ ինձ

թէ անդադար ձեւացնում են թէատրոնական բեմի վերայ: {Ձեզ} յայտնի կը լինի Պ. Շահբէգի՝ ինձ գրած նամակից, ո

մանուէլ, " Սրտի մեծ ուրախութեամբ յայտնում եմ {ձեզ} Մոսկուայի նորութեններից ամենապատուականը: Համալսա

եւ որ ազգերնուս աչքը բացուի, եւ ես պիտի ուղարկեմ {Ձեզ} հետզհետէ ազգային հանգամանաց շատ նիւթեր... "։

չեմ կարող, ըստ որում, ինչպէս վաղուց յայտնել եմ {ձեզ}, պատուելի՛ ընթերցողք, մի հօրեղբայր ունիմ, որ մ

Րեդուտկալէից դէպի ձեր իշխանութեան սահմանը: Գուցէ {ձեզ} յայտնի չլինի, բայց վկայ է Աստուած խօսքիս ճշմարտո

ռով ընկնելով քո մարդերի ձեռքը, երբէք յոյս չունէի {ձեզ} տեսանել, բայց մանաւանդ չէի կարծում, որ, տեսանե

անել, բայց մանաւանդ չէի կարծում, որ, տեսանելով {ձեզ}, կարո՛ղ էի այդպիսի տհաս խօսքեր լսել ձեզանից: Ես

քարոզութեան ճշմարտութիւնը: - Ես արդէն ասացի {ձեզ}, որ ախորժակ չունեմ կրօնափոխ լինելու: - Կրօն

դաստիարակութիւն է ձեր ստացածը, որ չէ թոյլ տալիս {ձեզ} օգտի եւ վնասի բանի մէջ ազատօրէն փոխել ձեր սրտի եւ

յաղթութիւն կամի ստանալ ձեր վերայ, այլ պատուհասել {ձեզ}, ըստ որում, ձեր ժողովրդի անօրէնութիւնքը հասած ե

դացած հպատակին, վասն որոյ բարի խորհուրդ տալիս եմ {ձեզ} արձակել ինձ՝ առանց հրապարակելու մեր խօսակցութիւն

, պիտի լսես մեզ"։ " Չկամիմ լսել, եւ ո՛վ դրել է {ձեզ} հոգաբարձու իմ վերայ. մի՞թէ Նախախնամութիւնը գայլի

մ էք բարոյականութեան ընդդէմը... - Ո՛վ է ասել {ձեզ}, թէ մեք քարոզում ենք ընդդէմ բարոյականութեան։ Այ

մենայն յաջողութեամբ, ամենակալ Տէրը թող առաջնորդէ {ձեզ} ձեր վտանգաւոր ճանապարհորդութեան մէջ: Մնաս բարով

մինչեւ ցայսօր չկշտացաք մեր արիւնը ծծելէն... {Ձեզ} ասեմ, ո՛վ համախոհք եւ գիշատիչքդ Հայկեան սեռին,

դուք, ինչպէս եւ բոլոր արարածք, մահկանացու էք. {ձեզ} յիշատակ չեն, ձեզ փառք չեն ձեր փայլուն գոհարները

բոլոր արարածք, մահկանացու էք. ձեզ յիշատակ չեն, {ձեզ} փառք չեն ձեր փայլուն գոհարները կամ ուռած քրինօլին

ի մեռանին եւ ոչնչանան: Երանի՜ թէ լսելի լինէր {ձեզ} իմ ձայնը, երանի՜ թէ մի քանի զոհ փրկէին իմ այս ար

տ ամենահարկաւոր գործի մէջ: Հաւատարիմ առնելով {Ձեզ} իմ անդրժելի բարեկամութիւնը, մնամ եւ այլն Մես

կ մտատանջութեամբ չարչարուելուց յետոյ որոշեցի գրել {Ձեզ} այս նամակը եւ, սրտիս ցաւը թափելով, մի փոքր ազատ

ողած, ընկնում են այդ վէճերի քամակից: Օտարոտի են {Ձեզ} իմ խօսքերը, այնպէս չէ՞։ Պարզեմ, որ հասկանաք:

մարդերի անունով ցանկացայ պսակել եւ այս խորհուրդով {ձեզ} ընծայեցի: Մեր ազգի անցածը տխուր է, այն օրե

րծիքները, որպէսզի աւելի չասենք, պիտի պատերազմին {ձեզ} հետ. այս բնական է, բայց առիթ կայ եւ նոցանից օգո

, համեմատելով պէտքերի շատութեան, թո՛ղ չվհատեցնէ {ձեզ}. այն մարդը, որ զգում է իւր անձը կենդանի, պիտի

ն մարդը, որ զգում է իւր անձը կենդանի, պիտի յարի {ձեզ}, որովհետեւ կեանքի հոսանքը միայն մի ընթացք ունի՝

րաքանչիւր անհատին պիտի բաժին ընկնի: Խոստանում եմ {ձեզ}, որ դուք յաւիտեանս յաւիտենից կարող էք մշակել եւ

ններին, եթէ նեղութեան գաւազանը անխնայ չարչարել է {ձեզ}, մէք եւս անբաժան չենք գտանուած ձեր վշտերին եւ ցա

ով ` ձեր վշտերին, արդէն բաժանորդ կացուցանում ենք {ձեզ} մեր հնարներին, որով օրհնել է ամենակալ տէրը մեր ձ

: Մանրամասնութիւնք գործոյս, ո՛չ անագան հասցեն առ {Ձեզ} ՚ի ձեռն բողոքանաց բովանդակ ազգին հայոց բնակելոց ի

Վեհաստիճա՛ն Հայրապետ, եթէ ի ձանձրալիս թուեսցին {Ձեզ} բանք իմ, զայս մի եւ եթ աղաչեմ յիշել. եթէ քանի՞

է բարոյականութիւն. - " Զոր ինչ կամիք, թէ արասցեն {ձեզ} մարդիկ, արարե՛ք եւ դուք նոցա. ասէր երբեմն վարդա

րքին ասում են. " Նայեցէ՛ք, սա օրինակ {ձեզ}, Չապրեց մեզ հետ, նա հպարտ էր, Կոյրը

ւթիւն արէք, պարո՛ն, Անտուն, անտէր աղքատին"։ {Ձեզ}, սիրելիք, ասե՞մ ով էր Այս խղճալի աղքատը, Այն ց

րի վիճակուել, Մեծ մարք գործեցին եթէ, {Ձեզ}, Աստուած է հրամայել: Ես ապրել լաւ գի

դ չկայ. Ը՛հ, Մեսրովբի սատկա՜ծ կատուն {Ձեզ} մի այնպիսի զարբ տայ, Որ մուկի պէս Վա

մակումս, որի մասին, շնորհ ունիմ տեղեկութիւն տալ {ձեզ}. անձնանուէր Չ. Ֆոքս"։ Երկրորդ եւ աւելի

րջին րոպէում արած բողոքների արձագանքը: Եղո՜ւկ {ձեզ}, Հայաստանի սարեր, Հայաստանի ձորեր եւ Հայաստանի

ես ընդունում եմ ձեր կարծիքը ", կամ " համամիտ եմ {ձեզ} ", կամ " մասնակից եմ ձեր ուրախութեան, ցաւին " ե

նրանք արտահայտվելիս լինեն, շտապում եմ տեղեկացնել {ձեզ}, ողորմած պարոն, մեր մայրաքաղաքի պատերի ներսում

ամսագրի ղեկավար ոգին: Ռուսերեն թարգմանությամբ ես {ձեզ} կհաղորդեմ մի կրճատ քաղվածք խմբագրի՝ ընթացիկ մայի

տվեք այժմ, ողորմած պարոն, համառոտակի ծանոթացնել {ձեզ} նախատեսվող նոր հայկական ամսագրի բովանդակությանը,

եխղճության մեջ: Ընդունեցե՛ք, ողորմած պարոն, առ {ձեզ} ունեցած իմ անկեղծ հարգանքի հավաստիքները, որով պա

լսել նորալուր դէպքեր, աւելորդ չհամարեցի ուղարկել {Ձեզ} մի յօդուած, որի բովանդակութիւնը, հարցասիրութեան

պատմութիւնը շատ երկար կը լինի, եթէ մի ըստ միոջէ {ձեզ} ասեմ: Բայց որովհետեւ կամենում էք իմանալ, ձեր սի

ենում էք իմանալ, ձեր սիրտը շարժէլու համար կ՚ասեմ {ձեզ} մի քանի խօսքեր, եթէ դուք ուշադրութեամբ կը լսէք:

ում էք լսել գործի հանգամանքը եւ ուղղութիւնը, ապա {ձեզ} պատմեմ, թէեւ ոչ այնքան երկարօրէն, բայց գոնէ եւ

ղմից, խնդրել ձեր դաշնակիցների օգնութիւնը: Առանց {ձեզ} եւս կատարել ենք յաղթութիւնը, այնտեղից գոռում է վ

րեւեցաք մեր իշխանութեան զօրաւիգ, ուստի մի կողմից {Ձեզ} վարձատրելու, իսկ միւս կողմից ուրիշներին խրախուսե

ատակ օրինակին, յաւիտենական կամօք հաճեցաւ շնորհել {Ձեզ} ` Արուսեակի առաջին կարգի ասպետութիւնը, որը նշանը

դիսացաք այս վսեմակա՜ն ասպարիզի մէջ, վկայ բռնելով {Ձեզ} նոյնիսկ Գործք Առաքելոցը, որին մօտենալու մէք չուն

էր անում՝ ասելով, թէ Աստուծուց խնդրում ենք, որ {ձեզ} մի չար բան չպատահի, եւ միտքը դրեց այն տեղից Յուն

րանից, քո երանելի մայրը, երբ բդեշխի մօտ բերեց {ձեզ}, որի տանը եւ մե՛զ ուսում էին տալիս. թէպէտեւ տար

ւելի հասակաւո՛ր էինք ձեզանից, այլ սննդակի՛ց էինք {ձեզ} եւ խաղակի՛ց՝ խաղալու ժամանակ ձեր արկանելին ձեր

եւ ո՛վ որ ծանր բեռներ ունի, եւ ես կը հանգստացնեմ {ձեզ} ". եւ Պաւղոսը աշխարհի անյայտ դէպքերից անկանգնելի

մ է, թէ. " Տիրոջ խօսքերը լսելու սո՛վ կ'ուղարկեմ {ձեզ} "։ Իրենց մտածութիւնքը ուրիշ շատ տեղեր տանել բ

պառնալիքը, որ ասում է. " Ահաւասիկ ես կ'ուղարկեմ {ձեզ} մարգարէներ, իմաստուններ եւ կարդացողներ եւ դուք ն

րի եւ սեղանի մէջտեղը սպանեցիք, ճշմարիտն ասում եմ {ձեզ}, որ այդ ազգից պիտի պահանջեմ"։ Այլ տգէտները պիտ

ի խօսքերը. " Յորժամ առնիցէք զամենայն հրամայեալսն {ձեզ}, ասասջիք, թէ ծառայք անպիտանք եմք, զոր պարտեա՛ք

. " Եթէ զփորձ ինչ խնդրէք զՔրիստոսի, որ ինեւս ընդ {ձեզ} խօսի " (Թ. Պաւղ. առ Կորնթ., երկր., գլ. ԺԳ

ռաջնում, եւ ահաւասիկ. " Բնաւ եւ անուանի՛ իսկ 'ի {ձեզ} ընդէ՛ր պոռնկութիւն " (Թ. Պաւղ. առ Կորնթ., առ

Ե, համ. 16-17)։ § 56. " Վասն այդորիկ ասեմ {ձեզ}. ամենայն մեղք եւ հայհոյութիւնք թողցին մարդկան,

(Մատթ., գլ. ԹԲ, համ. 31-32)։ " Ամէն ասեմ {ձեզ}, զի ամենայն թողցի մարդկան մեղք եւ հայհոյութիւնք

ցով լցուած է լինում դահլիճը մինչեւ առաստաղը: Եթէ {ձեզ} պատահել է երբեւիցէ ընթեռնուլ հայր Բուզենբաումի,

ղարկել սատանային ինկվիզիցիոնի պահարանից: Մոռացայ {ձեզ} ասել, որ սատանան ամենայն օր չէ կրում այս վերարկո

- Մռայլագոյն տէր, համարձակւում եմ հաւատացնել {ձեզ}, որ դոքա մեր ժամանակի շատ լաւ եւ յարգելի գործերի

՜ւն առնել.... եկէ՛ք իմ մօտ, թշուառականք, ես {ձեզ} ցոյց կը տամ դատողութիւն առնել իմ դժոխքի մէջ:

մեռանդութեամբ աշխատել եմ միշտ դժոխքի օգտի համար, {Ձեզ} յայտնի է, թէ ինչպէ՛ս անդադար կռուեցուցել եմ ես մ

ի էր, թէպէտեւ եւ վերջը անախորժ եղաւ, ես կպատմեմ {ձեզ} բոլորը եւ ամբողջապէս համար կը տամ բոլոր անցքի մաս

հասկանալու համար, անպատճառ պիտոյ է յիշեցուցանել {Ձեզ} մի քանի անցք, որ թէեւ փոքր ինչ հին էին, բայց մե

ան խառնակութենից: Այս գործից ես հնար ունեցայ տալ {ձեզ} 100 000 շատոյ յանդուգն նզովեալներ: - Bardzo

ր Բոլոնիայ վազեցինք: Հռովմի մօտ գնալ չէի կարող: {Ձեզ} յայտնի է, որ դեռ հինգերորդ դարումը պայման էինք կ

իրելի եւ թանգագին մարդիկ... Դ Երեւակայեցէք {ձեզ} մի դեւիկ (իհարկէ դուք դեւ տեսած կլինիք), երեւա

թէ ո՛ր կողմից փչում էր քամին: Երեւակայելով {ձեզ} մի այնպիսի դեւիկ, կարող էք ծանօթութիւն ունենալ Բ

- Համարձակւում եմ, եթէ կը ներէք, յանդիման լինել {ձեզ}... Սատանան, ընդհատելով նորա խօսքը, պատա

այլն, եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, ծառայ խոնարհ {ձեզ}: Չէ կարելի կառավարել ժողովուրդը ուրիշ կերպով..

գթացէ՛ք... - Ին՞չ բան է, ի՛նչ կայ: - {Ձեզ} յայտնի է, մռայլագոյն սատանայ, որ անցեալները Ձեր

էր, Այս ուրուականը, շնորհ ունիմ ներկայացնել {ձեզ}, տէր հնդկական ծայրագոյն Բրամին, որդի մի հասարակ

թէ արտասուքը աչքերում, - այդ վնասակար կը լինի եւ {ձեզ} եւ իմ պարոնիս: Նա միշտ այդպիսի դիպուածներում արգ

միտք ունենայիք, ես անտարակոյս պիտի խորհուրդ տայի {ձեզ} հրաժարուիլ այդ մտքից, - ասաց Մանթուխեանցը:

րդ հարցրեցիք, - ասեց Մանթուխեանցը, - ես յայտնեցի {ձեզ} իմ սրտի վկայութիւնը, որպէս անկեղծ բարեկամ, թէ ա

ցորդեց շուտով Մանթուխեանցը: - Ինչպէս հաճոյ է {ձեզ}, - խաղաղ սրտով ասաց պ. Մարկոսը, - ես շատ դիտաւ

ի մինչեւ ներկայ րոպէս, այդ փոքրը եւս բան արժէր: {Ձեզ} քաջ յայտնի է, որ քանի-քանի անգամ չնչին արծաթներ

ւթի՛ւն, որ չեմ կարող աւելի երկար ընկերակից լինել {ձեզ}: - Ոչի՜նչ, ոչի՜նչ, - պատասխանեց տիրացուն կ

ում էք խնդրի վերայ, ուրեմն թոյլ տուեցէք ինձ ասել {ձեզ} իմ կարծիքը եւ խորհուրդը: Ինչքան, այսօր առաւօտ ձ

մշակութեան: Եւ առ ժամանակ ես խորհուրդ չեմ տալիս {ձեզ} երգել այնպիսի բաներ, ուր շատ կային ցած խազեր, ա

մի բան ունեցել են, բայց հեթանոսութեան ժամանակ: {Ձեզ} յայտնի է, որ Հայաստանի կրօնական լուսաւորութիւնը

կ է, որ անցուցանում ենք, եթէ միայն ձանձրալի չէր {ձեզ} մեր ընկերակցութիւնը: - Բայց դուք այժմ մի՛ կա

մ է հոգիս... բայց ինչ... առայժմ այսքան ասեմ {ձեզ}, որ ազգային երգ, կամ առհասարակ ազգային երաժշտու

բժիշկ կամ թէ բնագէտ լինէիք, կարո՛ղ էի հասկացնել {ձեզ}, թէ սեռական գործարաններում արիւնի անկարգ շրջանառ

ւամենայնիւ դուք հասկանալու չէք. այս եւս կայ, որ {ձեզ} այնքան հարկաւոր չէ ցաւի պատմութիւնը, որքան այդ տ

ր բորբոքուած է նորա ուղեղը... ես կարճ եմ ասում {ձեզ}, որ եթէ դուք չկատարէք իմ առաջարկութիւնը, ձեր դս

եւ աշխարհի երեսին կատարուած փորձերով ապացուցանել {ձեզ}, թէ մի ընտանիք, ինչպէս ձերն է, երբեք ճաշակելու

գնած պատիւների մէջ. եւ դուք, գերադաս համարելով {ձեզ}, քան թէ ձեր եղբայրը, տեղի՞ք ունէիք բամբասել Նախ

տէք գործողութիւնը, յաւելացուցի, պարոնը կպարգեւէ {ձեզ} բաւական մեծաքանակ արծաթ արաղի համար, - պատասխանե

ւմ. Դեպարտամենտի դուռերը մաշուեցան: - Է՛հ, {ձեզ} գիտեն... - Գիտեն, գիտեն, բայց առաջին ժամ

ցաք Հայի հայրենիքը. բայց երեւում է, որ փոքր էր {ձեզ} այդքանը. դուք վերստին վշտացնում էք իմ այրական պա

Կարծեմ, որ այս յառաջաբանութիւնը անհասկանալի չէ {ձեզ}. բայց հաստագլուխ մարդու հետ աւելի պարզախօս լինել

: Գուցէ դուք ձեր ծանծաղամտութեամբ երեւակայում էք {ձեզ} մի նշանաւոր մարդ, եւ ձեզ այդպէս հաւատացնում է ամ

տութեամբ երեւակայում էք ձեզ մի նշանաւոր մարդ, եւ {ձեզ} այդպէս հաւատացնում է ամբոխը ստորաքարշ մարդերի, ո

թն եմ ասում եւ ոչ դուք, որովհետեւ արծաթն է տալիս {ձեզ} այդպիսի տմարդի իրաւունք, եւ առանց այդ արծաթին,

ւած չէ, ինչպէս ձերը: Կարծեմ թէ ապացուցել էի {ձեզ} եւ ձեր ընկերակիցներին, թէ տեղիք չունիմ ծակամուտ

ր, երբ թեթեւացած կը լինիմ գործերից, ցոյց կը տամ {ձեզ} ձեր անձը Յիշատակարանիս հայելու մէջ: Ուրիշ կե

ր, իսկ ես մնում եմ միշտ պատրաստ, որքան կարող եմ {ձեզ} օգտակար լինել: Ձեր իրաւասութիւնը մերժող

դուք ներեցէ՛ք ինձ, որ ես այսպէս անհանգիստ արեցի {ձեզ}, ես չգիտէի... - Ի՞նչ անհանգստութիւն է, պա

իկ տղայ է, նորան այնպէս կը վայելէ: - Չէ. ես {ձեզ} տեսանելու եւ խնդրելու եկել էի, - ասաց կակազելով պ

- Ամենեւին այդպէս, - պատասխանեց պարոն Մկրտիչը, - {ձեզ} յայտնի է, որ ես դեռ անցեալ տարի պիտի երթայի, եթ

տիկինը, - ես նորա հետ եւս կը խօսեմ եւ կը յայտնեմ {ձեզ} մեր վճռական համաձայնութիւնը կամ անհամաձայնութիւնը

ռում է եւ կապում է, որ դժուարանում եմ այս րոպէիս {ձեզ} խօսք տալ: - Ուրեմն ես մի քանի օրից սպասեմ պատ

նձ, ժամանակն է գնալու: - Ես չեմ համարձակւում {ձեզ} արգելք լինել. ինչպէս ձեզ հաճոյ է: - Ուրեմն,

- Ես չեմ համարձակւում ձեզ արգելք լինել. ինչպէս {ձեզ} հաճոյ է: - Ուրեմն, մնացէք բարեա՛ւ: - Երթ

դաշնակ ձայնով. - Քուրիկնե՛ր, մէք հրաւիրեցինք {ձեզ} խնջոյք, որ պատրաստել էր մեզ Հոլոյին կինը, Թիւթի

ղլուն, մօտենալով ծառային: - Պարոնս ուղարկեց {ձեզ} այս նամակը, - եւ նամակը տուած անյայտացաւ: Թիւ

դուրս գալ տանից. բայց շատ հարկաւոր բան ունենալով {ձեզ} ասելու, խնդրում եմ, որ դուք անպատճառ շնորհ բերէ

եցայ այո՛, բայց 'ի պաշարմանս վստահ եմ։ Պատմեցից {ձեզ} ինչ մի հարեւանցի. յաւուրս Թերեզեայ թագուհւոյն եկ

3-65)։ Այո՛, սիրելի՛ ընթերցողք, գիտեմ, դառն է {ձեզ} կարդալ այսպիսի բաներ մեր գրչի տակից, բայց որքան դ

լ այսպիսի բաներ մեր գրչի տակից, բայց որքան դառն է {ձեզ} կարդալ, հարիւր անգամ դառնագոյն մեզ գրել։ Երանի՜ թ

ինչ որ դուք մեր հարերին կ'առնէք այնտեղ, նոյն բանը {ձեզ} կ'առնեն Վերսայլումը, ինչպէս դուք այնտեղ նորանց հե

պէս դուք այնտեղ նորանց հետ կը վարուիք, այնպէս եւս {ձեզ} հետ այստեղ կը վարուին" (Memoires hist. pas Norber

րդովուի ձեր ստոյգ ազատամտութիւնը այս առաջին անգամ {Ձեզ} եւ ինձ միմեանց հետ ծանօթացնող շարժառիթ նամակովս:

ննե՛ր, մաքուր սրտով եւ սուրբ խղճմտանքով ասում եմ {ձեզ}, քանի որ դուք այդ վսեմ ոճերի քամակից գնաք, միշտ

ք ոչ էր ձեր մեղ, բայց արդ տեսանէք եւ մեղքն ձեր ի {ձեզ} հաստատեալ են"։ Լոյսը եւ խաւարը միմեանց այն

երբեմն ամիսներով չեմ առնուլ: Ես եղած բան չէ, որ {ձեզանից} նամակ ստանամ ու պատասխան չգրեմ: Ես ուղարկել էի ք

ավորության հնար: Այս հիման վերա ես խնդրում եմ {Ձեզանից} չխնայել ձեր աշխատությունը, որ նախարարությունը հե

ց այսքան ասեմ միայն, որ ես երկու նամակ ստացել եմ {Ձեզանից}, երրորդը, որ ասում եք, իմ ձեռքը չէ հասած: Այն

րի առհասարակ ընթացքին: Ես մինչեւ այժմ սպասում էի {Ձեզանից} իմ նամակի պատասխանին, որ գրել էի դեռեւս անցյալ տ

3-րդ աստիճանի: Չգիտեմ, թե կաթողիկոսի մասին ո՞վ {ձեզանից} ընտրվեցավ դեպուտատ: Ժամ առ ժամ սպասում եմ Ձեր

Պ. Նազարյանցն ստացել է Ձեր նամակը, շնորհակալ է {Ձեզանից}, բայց 62 մարդ, որպես ասաց պ. Սալթիկյանցն, ճշմ

եթից մինչեւ կես մանեթով յուրաքանչյուրի գինը, այդ {ձեզանից} է կախվում, եթե կարելի է ծախել մինով կամ 75 կոպեկ

ել է կամ ո՛ւր է Կալկաթա: Մենք հատուկ խնդրում ենք {Ձեզանից}, որ աշխատություն հանձն առնուք ցույց տալ այն պարո

Պ. ՄԵԼՔՈՆ ԳԱՍՊԱՐՅԱՆ, Այս նամակովս խնդրում եմ {Ձեզանից} առաջին մեքենայով ուղարկել ինձ մի օրինակ Կ. Պոլիս

ՄԵԾԱՐՈՒ ՀԱՅՐԵՆԱԿԻՑ, ԱՐԳՈ Պ. ՍԵԹ Խնդրում եմ {Ձեզանից} իմ հաշվով տալ ծերունի եւ աղքատ Ռեթեոսին (Ավետ)

խալ եզրակացությունների հասցնել: Այնուհետեւ, {ձեզանից} ավելի ուրախ նամակի սպասելով, անցնում եմ Ֆոշեի գր

ասում դեռ այն, որ գրելու բան էլ չկա. սպասում եմ {ձեզանից} լավ եւ ուրախ խաբարիկների եւ թարմ նորությունների:

ից, թափում են ջրի մէջ: Այստեղ աւելորդ չէ խնդրել {ձեզանից}, որ յայտնէք նոյնպէս, թէ դուք ո՞ր ժամանակից սկսա

դութենների համար անտես էիք առնում Աստուծոյ բանը: {Ձեզանից} շատերի տանը գտանւում է Էֆիմերդէ, բայց Սուրբ գիրք

րկութիւնը թող օրհնէ Բարձրելու աջը: ՄԵՔ, քննելով {ձեզանից} ՄԵԶ ուղարկած ընդհանուր եւ յօժարակամ խնդիրը, անցե

եր կանոնների եւ սովորութեան պէս վիճակով ընտրուած {ձեզանից} մեծաւորներով, որ պիտոյ է վայելէին արժանաւորութիւ

եսանելով ձեզ, կարո՛ղ էի այդպիսի տհաս խօսքեր լսել {ձեզանից}: Ես ունիմ բանականութիւն, ունիմ գիտակցութիւն եւ

տեւ ինչպէս կամիք, եւ ես անչափ շնորհակալ կը լինիմ {ձեզանից}, եթէ առիթ տաք ինձ գործ ունենալ իմ աշխարհի կառավա

գործեն ձեր զաւակների վերայ, եթէ նոքա ստացած չէին {ձեզանից} մի ընդունական դաստիարակութիւն: Չենք պահանջու

ի ընդունական դաստիարակութիւն: Չենք պահանջում {ձեզանից} այն ընտանեկան դաստիարակութիւնը, որ պահանջելի էր

ւնը. նոքա, ազգի եւ ազգութեան անունը անգամ չլսած {ձեզանից}, դուրս են եկել նիւթականութեան ծառայելու: Դուք պ

ն վերայ: Նամակիս խորհուրդը այն է, որ խնդրեմ {Ձեզանից} Յիշատակարանիդ միջնորդութեամբ առաջարկել մի խնդիր.

ւնինք ապագայի վերայ, նորա երեւեցուցիչը դուք էք, {ձեզանից} կախւում է ազգի ապագան եւ ձեր վերայ է միակ յոյսը:

ն ինձանից։ Եկեք գնանք այնտեղ հետեւեալ պայմանով: {Ձեզանից} իւրաքանչիւր գնացող պիտի զէնք ունենայ իւր ձեռքում

աւազակի ձեռքից ազատելու համար. այս պահանջում եմ {ձեզանից}: Իսկ սորա փոխանակ, ես, իմ ազգի անունով, խոստա

որա փոխանակ, ես, իմ ազգի անունով, խոստանում եմ {ձեզանից} իւրաքանչիւր զէնքով գնացող անհատին այնչափ հող, որ

ր, Ընդունակ միայն ուրախացնելու: {Ձեզանից} յետոյ եկաւ գիտութիւն, Իւր ծանր հայեացքով աշ

չէր, Եւ ոչ բռնութեան անգութ ճանկերը. {Ձեզանից} յետոյ ծանրացան նոքա, Ո՛հ, անիծում եմ ես ա

էին տալիս. թէպէտեւ տարիքով աւելի հասակաւո՛ր էինք {ձեզանից}, այլ սննդակի՛ց էինք ձեզ եւ խաղակի՛ց՝ խաղալու ժա

այն, - ապրի՛ տէր սատանան. բայց նոցա ձայնը ոչ ոք {ձեզանից} չէր կարող լսել, որովհետեւ նոքա ուրուականք են եւ

այժմ ապիկար զօրական եմ, եկած եմ արձակուրդ խնդրել {Ձեզանից}, վեց ամիս ժամանակով օտար աշխարհ գնալ, հանքային

ւոր կը լինի հանել այս սուրը պատեանից։ Ես գիտեմ, {ձեզանից} մի քանիսը ժամանակ կը խնդրեն մտածելու, բայց նոցա

երին գրելով. " Եղբա՛րք, - ասում է, - եթէ յանկարծ {ձեզանց} մէկը որեւիցէ յանցանքի մէջ բռնուի, դուք, որ հոգե

գրով ի վերայ գլխաւորաց քահանայութեանդ ասացեալ է՝ {ձեզէն} իսկ գիտէք տեղեկացեալք... Զոսկերսն ի գերեզմանէն

ւ չառողջացուցած ետ չիմ գալ, այսքան: Շատ կխնդրիմ {ձեզի}, որ ինչպես ըլլա նե, խրկիք եւ իրեն ասիք, որ նրա

ողն, ո՛րքան է նե, անպատճառ առաջի փոշտով կխրկինք {ձեզի}, այդ մաuի միամիտ եղիք, միայն վասն սրբազանին միա

սսայ Երբ որ սահի Քիշնեւ երթալու ըլլանք նե, ես {ձեզի} կիմացունում, որ ինչ տեղ գիր գրիք, տահա հոս կմնա

, Ես թէպէտ քանիցս անգամ գրել էի տէր Գեորգին, որ {ձեզի} միամիտ անի վասն ձեր որդեկին եւ կարելի է որ մինչեւ

ջինը ինձի շատ զարմանալի է, որ դուն ինքդ, ինձի՝ {ձեզի} մոռացող համարելով, քեզի միշտ սիրով ցույց կուտաս

ցերը, որոնց համարը աստուծո միայն հայտնի է: Դուք {ձեզի} հակառակ խոսում եք. առաջ ասում եք, թե ինձ սիրում

ը աստված կա, նա կտեսնե ծուռն ալ, շիտակն ալ, ես {ձեզի} խոսք հասկացնելու չկարողացա, ինչպես կամենաք, այն

անեի, բայց հարկադրեցիք նե, ասացի, խնդրեմ, եթե {ձեզի} այս բանով վիրավորեցի, ներեցեք ձեր եղբորը, որ ձե

ս իրավունքները տեղը բերին եւ ինչ որ կպատկանի նե, {ձեզի} էլ չի զրկին. աս բանը պարոն Գրիգորին քիթն 'ի վեր

րս ժամ չեղաւ, որ հրատարակեցինք եւ ըսինք, թէ մեք {ձեզի} գործիք ըլլալէն եւ եղբայրնիս ուրանալէն կամ սպանելէ

բոլոր ազգն աղէկ իմանայ եւ արժէքնիդ ճանչնայ: Բայց {ձեզի} վերջին խրատ ըլլայ ըսելիքնիս եւ երանի՜ թէ կարենայի

ւթեանցը միակ եւ առաջին եւ վերջին պատճառ դուք (եւ {ձեզի} նման ազգատեաց թէ՛ Լուսաւորչական, թէ՛ Հռովմէական

լը: Թեեւ ես ուժեղ ցանկություն ունեի թաքցնելու {Ձեզնից} այն զգացմունքը, որ հարուցել էր իմ մեջ պ. Ալաջալ

ստացված մթերքների վերաբերմամբ - բրինձ, Պրովանսի {ձեթ}, պղպեղ, եւ այլն: Ես կարծում եմ, որ նույնպես ա

առաջ Մոսկվայում մեր միասին կատարած այցելությունը {ձեղնահարկում} (աստված վկա՝ չգիտեմ ում), ուր հանդիպեցինք մեզ

. Էս մեր դուշման ազգերին, Խեղճացրու հոգին առ: {Ձենդ} լսողը սասանի, Ծակը մտնի, տազ անի, Ասի, հրէս,

ճօճանակներն ու ճեռերը ածեցին (եր. 19). ըստօնց {ձենը} տէրտէրի ձենին կոխեց, ոչով բան չէր կարում իմանալ

ւ ճեռերը ածեցին (եր. 19). ըստօնց ձենը տէրտէրի {ձենին} կոխեց, ոչով բան չէր կարում իմանալ Փառք ի բարձում

մէջ վանկի տնտեսութիւն չի լինիլ, որովհետեւ ինչպէս {ձեռ} -քե-րը, այնպէս էլ ձեռ-քեր-րն երեք վանկից են բաղկա

չի լինիլ, որովհետեւ ինչպէս ձեռ-քե-րը, այնպէս էլ {ձեռ} -քեր-րն երեք վանկից են բաղկանում, իսկ թէ բայական

նակ ենը իր հաշուով է հնչում ձեռքերի նուն, ինչպէս {ձեռ} -քեր-ն են-ներ-կում, որով ձեռքերը խօսքը առանց իր ն

վոյէ] 85 Ղազարոս եղբօրս 86 Հայրապետեանցին, 2 {ձեռ[ագրով]} 27 87 Կաթողիկոսին Սեպտեմբեր 3 88 Հայրապետեան

ստուածաշունչ խնդրեցայ 5 66 Նազարեանցին, հանդերձ {ձեռա[գրով]} 13 67 Նազարեանցին 68 Բերբերեանցին 19 69 Բերբ

րդի հեսապ կանիք եւ կուտաք եւ իրեմեն փողը ստացածին {ձեռագիր} թող տա, եւ դուք առաջին փոշտիվ մեզի խրկեցեք, կամ

ւմ հայտնաբերել է Աստվածաշնչի ամենահին հունական մի {ձեռագիր}, միայն չկարողացան ինձ ասել, թե ո՛ր դարին է վերա

է առնել մի հրատարակութիւն, թէ ամենայն ուղարկուած {ձեռագիր} կարելի է տպել նորա տպարանում, եւ այդ կարելութիւն

Մասեաց Աղաւնու մէջ յիշատակում է, թէ մի ռուսերէն {ձեռագիր} տետրակ, իւր ընդդէմ գրուած, ման է գալիս ժողովրդի

ց։ Մեզ, նոյնպէս, պատահեցաւ տեսանել այս Թղթի մի {ձեռագիր} օրինակը Ս. Էջմիածնի մէջ, Արժ. Դանիէլ վարդապետի

պարապում էր զանազան դիւթական գրքերով. ինչ հին, {ձեռագիր} ախտարք ասես, որ նա չունենար․ ինչ մագաղաթի վերայ

րծության (Թափառական հրեա) ներածականը " խորագրով {ձեռագիրը}, որ ուղղված է արված նշումների համաձայն, որ գտա

այն բոլոր կտորները։ - Ոչ, պարոն, հեղինակի {ձեռագիրը}, որ կայ տպարանի մէջ, վկայում է, թէ գրաշարը եւ

է զանձինս դատէաք " (եր. 50)։ Մեզ թւում է, թէ {ձեռագիրը} կրճատուած է այստեղ. պատճառ, Պաւղոսը այսպէս է աս

արանից մի մայրպետի ձեռքով, մինչ Չամչեանը, պահելով {ձեռագիրը} բարձի տակ, դուրս էր գնացած սենեկից։

օրինակի համար. 1. Ընկերութիւնը կը հոգար հին {ձեռագիրների} տպագրութիւնը, յայտնի բան է՝ յանձնելով բանագէտ ե

այդ գրքերից, ինչպէս ամենին յայտնի է, աղճատուած {ձեռագիրներից} են տպուած. այս րոպէիս աւելի լաւ օրինակ չունենալո

թ առնուք, ճամբու խարճ տաք, խրկիք շուտով եւ իրեն {ձեռագիրներն} ստրախավոյ գիրով մեզի հասցէնուք: Ծանիր, Խազար

կ բաներով, որ հաճոյ էր բանականութեան, այսինքն՝ {ձեռագիրներով}, մատենադարանով, ֆիզիկական եւ աստեղաբաշխական գոր

տ եւ ուսումնական մարդերի՝ քննել եւ համեմատել այդ {ձեռագիրքը} ուրիշ օրինակների հետ եւ այլն, եւ այլն: 2.

ն վաճառականք մշակ դարձան եւրոպացոց: Որեւիցէ {ձեռագործ} ապրանքով վաճառականութիւն առնողի շահին հակառակ է,

ս վտանգը եւս չկայ. որքա՛ն կամիս, այնքան կարես: {Ձեռագործ} ապրանքների մեծագոյն մասը կեանքի էական պիտոյքներ չ

հոգալ՝ կարելի եղածին չափ տնտեսութիւն գործ դնելով {ձեռագործ} բաների մէջ: Բացի սորանից, մեր հայ վաճառակա

հայ վաճառականների համար սոսկալի տարբերութիւն կայ {ձեռագործ} ապրանքով եւ երկրագործութեան բերքերով վաճառականութ

ք միայն ձեռագործի վաճառականին, ըստ ինքեան: {Ձեռագործ} ապրանքի մանր վաճառականը ոյժ չունի, նա խաղալիք է

ՏԱԿՆ ԱՂՕԹԻՑ Որ բնաւ ի տաճարս Ոչ բնակիս {ձեռագործ}, Որոյ են երկինք աթոռ Եւ երկիր կայ ըն

լուաք 'ի դմանէ զի ասէր. ես քակեցից զտաճա՛րդ զայդ {ձեռագործ}, եւ զերիս աւուրս շինեցից ա՛յլ առանձին ձեռագործի

արդ է, միմիայն անսխալելի եւ անմեղանչական Աստուծոյ {ձեռագործ}. ուրեմն Պապը, մարդ լինելով, անսխալ է եւ անմեղանչա

ւթեան, գիւղական տնտեսութեան եւ այլ ամենայն տեսակ {ձեռագործական} արուեստների, որչափ, որ մինչեւ այժմ մարդկային բա

հը, որի ընդունակ միմիայն մեզ էր ընտրել իւր բոլոր {ձեռագործերից}: Մեք պարտական ենք ոչ թէ միայն հաւասարուիլ տակառի

յնով, - այդ հազար կարկատաններով կցկցած պառաւական {ձեռագործը} տուեցին ինձ այն կտակի փոխանակ, որի գրողը եւ հեղի

քը ապրեցնելու համար: Անգլիոյ մէջ որեւիցէ մի {ձեռագործի} ընկնելու կամ ընթացքից զրկուելու հետ կապակից է բիւ

ականութիւն առնելու մէջ: Թողունք տակաւին այն, որ {ձեռագործի} վաճառականութիւնը չէ դարձնում դէպի մեր ազգը դրամի

ամի շրջանառութիւնը։ Հերի՛ք է միայն ցոյց տալ, որ {ձեռագործի} վաճառականը առողջ դրամ պիտի վճարէ Եւրոպայից ստացած

խանակ տալու, ինքը պիտի ստանայ առողջ դրամը: {Ձեռագործի} վաճառականը իւր սովորական չափից աւելի (թէեւ ունեն

Ասացինք վերեւում, թէ մեր վաճառականք եւրոպական {ձեռագործի} առեւտուրը սովորութիւն են արել ինքեանց: Այո՛, սո

նախաբէութեամբ վիհը չքննելով, արդեօք, փրկուա՞ծ է {ձեռագործի} վաճառականը: Մեք թողնում ենք համեմատական բաղդատու

ւնը վաճառականութեան երկու մեծ ճիւղերի, այսինքն՝ {ձեռագործի} եւ երկրագործական բերքերի։ Հետեւինք միայն ձեռագոր

ռագործի եւ երկրագործական բերքերի։ Հետեւինք միայն {ձեռագործի} վաճառականին, ըստ ինքեան: Ձեռագործ ապրանքի

դ ձեռագործ, եւ զերիս աւուրս շինեցից ա՛յլ առանձին {ձեռագործի} ։ Սակայն եւ այնպէս չէր նման վկայութիւնն նոցա " (

յ պատկեր է, հաւասարեցիր մի ճրագի հետ, որ մարդու {ձեռագործն} էր: - Միթէ՞ ճրագը մարդն է ստեղծել, ես գիտեմ

միջակ դասակարգին: Միջակ դասակարգը պարապելով {ձեռագործութեամբ} եւ վաճառականութեամբ, անմիջական յարաբերութիւն չու

այն աշխարհների վիճակը, ուր անգլիական արուեստի եւ {ձեռագործութեան} եւ հազարերորդ մասը չկայ, եւ եթէ այն աշխարհների հ

վ նորա երկրագործութեան պայմաններին, նայելով նորա {ձեռագործութեան} աստիճանին, նայելով միլիոնաւոր բազմութեանց անհող

ն եւ թէ արտաքին գործերի մէջ, վաճառականութիւնը եւ {ձեռագործութիւնը} ապահո՛վ են, ուստի եւ միջին դասակարգը ժողովրդի մի

ի այդչափ սարսափելի մեծութեամբ վաճառականութիւնքը, {ձեռագործութիւնքը}, մեքենաները, որ այսօր գրեթէ դարձել են նորա բնաւ

ամ մշակելի նիւթերի, որոնց վերայ հիմնւում են նորա {ձեռագործութիւնքը}, նորա գործարանքը եւ նորա մեքենաները: Ասացի

յորս, որպէս ասաց Աստուած, ոչ բնակի ինքն որպէս ի {ձեռագործս}, այլ ի հեզս եւ ի խոնարհս եւ որք դողան ի բանից նո

աշխարհում, որ բոլոր երկրագունդին բաժանում է իւր {ձեռագործքը}, որ պէտք ունի միլիոնաւոր ձեռքերի, ի՛նչպէս ուրեմ

լու ակնկալութեամբ: Վաճառականը, փոխանակ Եւրոպայի {ձեռագործքը} գնելու եւ փոխանակ պատահարների ձեռքում խաղալիք դառ

ի այս բանի վերայ եւ պիտի օրհնէ նորա Արարիչը, որի {ձեռագործքը} անմահ են, որ ամենայն բան ստեղծելով մահ չէ ստեղծե

Վատիկանում։ Տեսէք, մինչեւ անգամ Միքել Անջելօյի {ձեռագործքը}, ի՜նչպէս գեղեցիկ են, ի՜նչպէս կատարեալ, ո՛րքան

մինն առի ընդ իս, ըստ որում արտագրեալ էր յիսկական {ձեռագրէ} Սրբոյն Սահակայ մերոյ թարգմանչի"։ Սուրբ Սահակի ձ

որ ուղղված է արված նշումների համաձայն, որ գտա իմ {ձեռագրի} էջերի վրա, երբ այն ետ ստացա գրաքննչության սույն

առջեւ, որպէս աներկբայելի իրողութիւն։ Աղճատուած {ձեռագրի} մէջ Հրատ տեսնելը բնա՛ւ իրաւունք չէ տալիս մեզ հաստ

է Սրբոյն Սահակայ մերոյ թարգմանչի"։ Սուրբ Սահակի {ձեռագրից} օրինակուած լինելը արդարութիւն եւ իրաւունք է համար

ւթեանը մի նզովք, որ չի եղել նոյնիսկ Հաննայի բուն {ձեռագրում}: Բացայայտ մի կեղծիք էր այս, որ չի կարելի արդարա

յ վկայեսցէ այսպես. " Նորին վեհափառութեան իսկական {ձեռամբ} ստորագրեալ է կոնդակս, զորմէ Սիւնհոդոսս սրբոյ Էջմ

զօրութենէ իւրեանց. փոխանակ նոցին այժմս կտակս այս {ձեռամբ} իմով գրեցի եւ կարգելով ինձ կտակակատար եւ մասն ժառ

1813 եւ Մարտի 11-ին, որ է նիրհան 26-ում, գրեցաւ {ձեռամբ} նուաստ Կարապետիս Յովհաննէսեան, ըստ համեմատ ձեռնա

" առձայնեալ, թարգմանեալ ՚ի ֆրանսիականէ եւ ձախոյ {ձեռամբ} կարկատեալ ըստ զօրելոյ մտացն շլացելոյ յանակնկալ ճո

ուց, որս եղեր չար դաւանաց Ապերախտին անգութ {ձեռամբ} խզեցաւ թել քո կենաց. Անջնջելի սերտ յիշատակ

շարունակէ օրհնութեան գիրը, " զի զօր առաքէալ էիք {ձեռամբ} (այսինչ անձին) զմի տեօրտի պիրլիք, ընկալաք մեծ

արածելոյ զբանն Աստուծոյ, առողջ հոգւով, եւ հմուտ {ձեռամբ} ընծայէր Ազգին զբոլորամասնեայ թարգմանութիւն սուրբ

ք վասն զաւակաց իւրեանց կերակուր պատրաստել սեպական {ձեռամբ} եւ իւրեանց յատուկ բանականութեամբ լոյս հնարաւորելո

ապատրաստութեանց ազգին ՚ի Հնդկաստան, կորզեալ է ՚ի {ձեռաց} ստրկացելոյ ազգին մերոյ ՚ի Ջուղա զթուղթ ինչ ջատագո

ր վառ վարդիցն եկեալ. Այլ նա խուսել ճգնի յիմ {ձեռաց}, Եւ ընդվզեալ ամբառնայ զձայն, Եւ ի դ

Բնաւ ունիս դու զմարդն: Ո՞չ տիեզերք գործ {ձեռաց} Էին հաստեալ, յոր եդայ, Կան առաջի իմ

Սիրել զԱստուած եւ զոր ինչ Ի նորա կալաւ {ձեռաց} Սկիզբն գոլոյ, եւ ո՛չ ինչ Գտցի ուխտիս

ա՛նն վանդակաւ կանխեցայ ընդ պարիսպն, եւ փախեայ 'ի {ձեռաց} նորա"։ Թուղթ Պաւղ. առ Կորնթ. երկր. գլ. ԺԱ,

չ բնաւ հետեւելի։ § 75. " Պահեա՛ զիս տէր, 'ի {ձեռաց} մեղաւորի եւ 'ի մարդոյ չարէ փրկեա՛ զիս " (Սաղմ.

զկրօն, որով մտօք եւ միանգամայն փոխուցեալ եւս 'ի {ձեռաց} Պատրիարգին Հայոց հուսկ ուրեմն գնաց 'ի Մօռա, որ է

ովմայ. եւ հուսկ ուրեմն առ 'ի ճողոպրել զանձինս 'ի {ձեռաց} Քօլլեճեանց 'ի յերեւան գալ Վահան հաւատոյ գրոյ Հ.

ուպօլիս) առ իւրայինս, հնարել հնարս եւ առնուլ 'ի {ձեռաց} Հայոց եղանակ ինչ ուղիղ դաւանութեան զոր կարասցեն ե

րծք առաքինեաց եւ զի մի երեւեսցին ընտրեալքն: Սոցա {ձեռաց} են անտարակոյս գործք կորնչիլ եւ չերեւիլ զարդիս ուր

առքը. " Երկինք պատմեն զփառս Աստուծոյ եւ զարարածս {ձեռաց} նորա պատմէ հաստատութիւն"։ Արարիչը, մէկ անգամ ս

բալայ: Շնորհքով զոռով տղայ դա՛ռ. Սաղ աշխարհքը {ձեռդ} առ. Էս մեր դուշման ազգերին, Խեղճացրու հոգին առ

լով ասել՝ ձեռքերը ներկի մէջ են, այլ ասում ենք " {ձեռեքերը} ներկում են ", ուր ներկումը, որպէս նախադաս, խնդ

րավունքը, կտեսնեն, թե Հայը եթե մի գիր չի առնում {ձեռը}, բոլոր պատճառը այն չէ, որ չի կամենում կարդալ,

ն մի ծէս էր, Որ այր մարդը հանդիպելիս՝ կնոջ {ձեռը} կը պաչէր. Չկար թէեւ խենէշութեան մի անպարկեշ

դ այնուհետեւ կին մարդու կամ աղջկայ Չըյանդգնի {ձեռը} պաչել ըստ հասարակ կանոնին, Թէ լոկ նայելն աղ

. Շարժի՛ր Մուսա՛, Արարատի Որդւոյ {ձեռի} քընարը, Քեզ կ՚օրհնէ միշտ անմոռաց Արարա

ւ գիտակս [ոմանս] նոյն լեզուի, եւ ո՞ր հայ առեալ ի {ձեռի} " զԽորենացւոյն, զԵղիշէին, զՓարպեցւոյն եւ զայլոց

ալ եղեց ի թիւս օրինաւոր ուսանողաց: Ես չունելով ի {ձեռին} զհարկաւորեալ վկայագիրս իմ մտեալ եմ ի Համալսարանն

աբար չէ մարթ խօսիլ ընդ գլխաւոր անդամոցն, յորոց ի {ձեռին} գտանի եւ երասանակ Սինօդին, եւ որովհետեւ պ. պաշտ

ռ այդ քերականությունը ուսուցիչների եւ աշակերտների {ձեռին} չի լինի, նոր լեզվի գրականությունը ոչ մի առաջադիմ

ի հետ: - Կը գամ, - ասում է նա, - եւ զէն ի {ձեռին}, քեզ հետ քո թշնամու ընդդէմ կպատերազմիմ...

պահպանել զնոյն: Ազգասէր հոգեւորք, յորոց ի {ձեռին} մնաց գէթ ուրուական իմն իշխանութեան, կարէն ձեռնտո

Քանի զօր կար մարմնում. Այս միջոցին լարը {ձեռին} Բաքոս փորս էր չափում։ Փորս անցաւ տակառ

Մի՛ մոռանար, ինպէս անոյշ Տիրմոսերեայ դու {ձեռին} Անապատում դու հնչեցիր, Երբ յուսահատն ա

Չեմ մոռացել եւ Հոմերը, Որ քեզ առած իւր {ձեռին} Երգեց Յունաց հերոսները Ու քանդուիլն Եղի

շնամի են միշտ անհաշտ։ Ամեն մինը դանակ {ձեռին} Աշխատում է անհանգիս Իմ քընարի թելը կտրե

, չկայ հանգիստ քեզ եւ դիւր, Ուղեւորը ղեկը {ձեռին} ՝ եթէ արթուն կը նաւէ, Ծովի կատղած բիւր ալի

շխարհը, Այլ չի պատկանիլ նա այս աշխարհին: Գրիչը {ձեռին} թղթի դաշտումը Կը վազէ արագ, ինչպէս եղջերու, Ո՛չ

ն Այն րոպէին ցոյց չտուիր քո ստեղծուածք սուրբ {ձեռին}, Սահման դրիր, չեն անցկենում, հազարաւոր ա

ացնի հնչում. Քո քարեղէն կուրծքերումը բրիչը {ձեռին} Ոսկի, ուլղինձ գտանելով կը բանայ ուղին:

մօտ։ Երբ առանձին ջերմ համբոյրներ նորա {ձեռին} տալիս էր, Քարտուղարը ծառի յետքից՝ պարզ ամ

ղդն նորանում Մի ծեր մարդու կերպարանք, {Ձեռին} բռնած սուր մանգաղ Ու սպիտակ մահու պատանք:

շխարհում ծերունու... եւ քո, Դատաստանն կայ {ձեռին} Աստուծոյ. Նզովեալ լինիս, դաւաճան ազգի...

մասին։ " Եւ տեսիլ մի ահաւոր մարդոյ... եւ 'ի {ձեռին} իւրում ուռն մի մեծ ոսկի... եւ եկն եհաս մինչեւ մօ

եւ ջատագով Հայոց, եւ որպէս զի մի ունիցին գրիչ 'ի {ձեռին}, գրել անձամբ առ անձին եւ զեկուցանել առ որ պարտն

ափ ինչ շատ լիցի առ այժմ. զի չիք կար զօրութեան 'ի {ձեռին} իմում։ Բայց սակայն ինձ մնայ բողոքել յատեանն Քրիս

լ ի սրտին գործարանի երեւութացեալ հոգւոյն աչաց թաթ {ձեռին} աջոյ գրելով ի վերայ վիմի Ա, Ե, Է, Ը, Ի, Ո,

ն էրն՝ շարունակեաց, թ է Հայք Ռուսաստանի առեալ ի {ձեռին} զտաղաչափութիւնս եւ առ հասարակ բանաստեղծութիւնս Հե

այն ազատ կամք. այնպէս, որ մարդը դառնում է Կարգի {ձեռին} մի մեռեալ գործիք, ծեր մարդու գաւազան՝ " Ut seni

հայ ազգը, Ղոչաղների թալ ազգը, Էս անիրաւ թուրքի {ձեռին}, Փչացաւ մեր կէս փայ ազգը: Իմ Գրիգորը մենծանայ

Ցած է դրած ուրիշներից եւ ո՛չ առաջին, Թուրը {ձեռիս}, կտրիճի պէս հասայ շուտով, Փառք ու պարծանք

Ну, ведь, տէրտէր, դու պստիկ Մանճ էիր {ձեռիս} տակին, Դու պէտք է գաս, ֆըշշ անես Ամէ

արուած եւ թեթեւացած արտասուք թափելովս, վեր կալայ {ձեռիս} գաւազանը եւ դարձեալ շարունակեցի իմ զբօսանքը: Յան

նագրութիւնը խլելով մի հնացած ու վաստակած ծերունու {ձեռից} դորա կարգից դուրս երկարատեւ քաղաքական իրաւունքը,

ին, յորմէ եւ հրամայեցաւ բոլոր հոգեւոր դասուն ընդ {ձեռն} Նախիճեւանայ քաղաքական գլուխ ղուբերնսկի սեկրետար Խ

ւն երկուորեակ զաւակաց իւրոց ի Հայոց եկեղեցւոջ ընդ {ձեռն} Մարտիրոս քահանային Թորոսեան, որ արարեալ էր միմիա

մ յիշել զանուն, թագուցեն ինձ եւ զայլ որոգայթ ընդ {ձեռն} Բարսեղ քահանային Պոպովեանց, որ էր տիրացու Սարգիս

դեալ է, որպէս ինքն ըստ այնմ եւ ընտանիք նորին ընդ {ձեռն} Թաղանրօգու լատին քահանային, այսմ կարեն վկայել տո

ապարտ համարիմ օրինօք, զի այդոքիկ յօրինեալ են ընդ {ձեռն} իմոց բարեկամաց յամի 1846, եւ ես յայնժամ չունէի զ

ն թիր լուսանայ նէ, լատով քամէ, ջուր խմէ: ի {ձեռն} եղբօր իմոյ Գրիգորի Ղազարեան Նալբանդեանց

լ ինչ, այլ նոյնութեամբ հասուցանել առ իս զայն ընդ {ձեռն} տեղւոյս բարձր սրբազնութեան վիճակաւոր արքեպիսկոպոս

թեանց նորին սրբութեան տուեալ եմ զիմ պատասխանի ընդ {ձեռն} բարձր սրբազնութեան Մատթէոս արքեպիսկոպոսի ի 21-էն

թէոս արքեպիսկոպոսի ի 21-էն ապրիլի 1852 ամի եւ ընդ {ձեռն} Սինօդի սրբոյ Էջմիածնի ի 10-էն դեկտեմբերին նոյն ամ

այ յանդիման Ձեր, ասպարէզ գերագոյն առաքինութեան՝ {ձեռն} տալ ազգի ընկճելով, որ ընդ հուր եւ ընդ ջուր անցեա

ղթոյ, խնդրելոց է ի նորին պայծառափայլութենէ, ընդ {ձեռն} որոց անկն իցէ, տալ զտեղեկութիւն տէրութեանն Անգլի

ին ՚ի մտատանջութենէ, անկելոյ յոմանս ի նոցանէ, ի {ձեռն} ոմանց խռովասիրաց ոչ անյայտ եղելոց ձեզ եւ այլոց բա

եան, հաճեսցի զգացուցանել զտէրութիւնն Անգլիոյ ընդ {ձեռն} նախարարին արտաքին գործոց Ռուսիոյ եւ ընդ ձեռն դեսպ

ընդ ձեռն նախարարին արտաքին գործոց Ռուսիոյ եւ ընդ {ձեռն} դեսպանին Անգլիոյ, որ ՚ի Սանկտպետերբուրգ: Յետ

այ տնօրինել զարժանն վասն հասուցանելոյ առ իս, ընդ {ձեռն} փոխանակագրաց, զմնացորդն պայմանեալ ճանապարհական ծ

պնդեցին եթէ նախ քան զկարգելն նորոյ քննութեան ընդ {ձեռն} առանձին քննչաց արժան իցէ պահանջել բացատրութիւնս յ

արտաքին գործոց ի Ս. Պետերբուրգ, որպէս զի նա ընդ {ձեռն} Մինիստրին արտաքին գործոց Անգլիոյ իրազեկ արարեալ զ

Նազարեանցն. մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն ընդ {ձեռն} ձեր, զորոյ եւ զպատասխանին ընկալեալ եմ յիւրում ժա

թէ առ յինէն գրելով առ պ. Նազարեանցն, եւ այն ընդ {ձեռն} պ. Յոնանեանցին, եւ որպէս թէ նամակն այն խնդրագրո

Նազարեանցն, մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն ընդ {ձեռն} ձեր, զորոյ եւ զպատասխանին ընկալեալ իմ յիւրում ժա

ուսսիոյ պ. մինիստրին արտաքին գործոց, եղելոյ ընդ {ձեռն} պ. բառն Բրուննովի, ճանաչէ զիս լիակատար երեսփոխա

ոսն, եթէ հարկ է նախ եւ յառաջ զթուղթն զայն, ընդ {ձեռն} դեսպանութեան առաքել յատենատեղի մի անուանեալ " Ֆօռ

ւթեան եւ դրոշման կայսերական կնքոյն Ռուսսիոյ, ընդ {ձեռն} դեսպանութեան նորին յԱնգլիա, հաստատեաց եւ վաւերաց

ծն, ըստ կերպին օրինադրին (Անգլիա, այսինքն ընդ {ձեռն} օրէնսգէտին, յորոյ ի ձեռս գտանի եւ հաստատեալն կտա

նաց պետութեանն Անգլիոյ, ամենայն գործ սկսանի ընդ {ձեռն} նոցա եւ նոցա քննութեամբ եւ դատողութեամբ մտանէ յատ

կարծեմ թէ եւ ստացեալ իցէն նոքա, մասամբ գէթ, ընդ {ձեռն} Վրթանիսի եպիսկոպոսի, յաւուրս յառաջնորդութեան Գրի

րաթորէն Կալկաթեան Սուպրիմ Կորտի ՚ի պ. Հագէ, ընդ {ձեռն} օրէնսգէտ պ. Պալի, ի վերջէ՝ 14/26 երրորդէ աւուր

րպէս զայսմանէ, նոյնպէս եւ զվատնեալ գումարացն ընդ {ձեռն} ԹԷրթընի չկարեմ ես այժմ բողոքել. այս ամենայն ոչ կ

եւ գուցէ վերստին կրկնեսցէ զպահանջողութիւն իւր ընդ {ձեռն} դատաստանի"։ Առ այս ասացի ցտիկինն - եթէ Այվա

յայնժամ հարկեցան ըստ օրենի պատրաստել զթղթեանն ընդ {ձեռն} օրէնսգիտի իմոյ եւ փաստաբանի, վճարելով առ ժամս զ3

ժամեանն փոխարքայն Կովկասում, եւ սա թղթակցեալ ընդ {ձեռն} նախարարութեանց եւ պետութեանց ՚ի Հնդկաստան եւ այլն

եւ ստանալոյ զմնացորդ գումարին ՚ի պ. Հագէ, ընդ {ձեռն} դրամանոցին Բենգալու անցուցանել զայն յանուն իմ ՚ի

ումպանու ռուփիս հատուցեալ կամ չորսն պ. Պալին ընդ {ձեռն} արժանայարգ պ. Ս. Յ. Աբգար, գումար երկուցն առն

նէ զանձն կարօտ օրական հացի, եւ զայդ հրատարակէ ՚ի {ձեռն} լրագրաց, յետս կոչէ լրագրօք զկտակ իւր 210. 000 դ

Ձեզ, որպէս առ ընդհանրական Հայրապետ ազգի, առանց {ձեռն} սկսելոյ ՚ի հնարս զառ ի Ձէնջ անկախս: Եւ բնականս ա

թոյ եւ որ ի հարկէ մինչեւ ցարդ աճեալ է դարձեալ ընդ {ձեռն} տօկոսեաց: Զայսմանէ ՚ի խօսիլ իմ ընդ մեծարու

հրամայել քահանայից օծանել եւ զբերեալ պատկերն ընդ {ձեռն} իմ, պարոն Խալիբովն ոչ կամեցաւ հրամայել վասն տասն

եսցեն ի Նորն Նախիջեւան բարեկարգութեանց կառավարչաց {ձեռն}, եւ երկու սամն նոյն ջաներ ամսումն բաժանեսցեն Հայ

եցից ՚ի Նոր Նախիջեւանի բարեկարգութեանց կառավարչաց {ձեռն}, նմանապէս եւ յետ իմ մահուանն ի յիշեալ կառավարչաց

անդիմանութիւնս իւրեանց յայտնելն ի դատաստանի աստ ի {ձեռն} իմ վեքիլ Վիլեմհիկ եւ Բենջեմն թառներին եւ ի ձեռն մ

ի ձեռն իմ վեքիլ Վիլեմհիկ եւ Բենջեմն թառներին եւ ի {ձեռն} միսդր Բարօս եւ Շայ կօնսլերացն յառաջացուսցեն: Նու

աւն ուղարկել Կալկաթայ Տեր Ստեփաննոս Յարութիւնեանի {ձեռն}, որ պարոնին քաթումն թալապ եւս ունիմ գրած եւ մնաց

արկցէ ի տապաստ Եւ նաւուղիղ քաջաբաստիկ {Ձեռն} ի սամիս կայ պատրաստ, ՚նդ կայմին յոխորտ շռին

այր յիւրաքանչիւր տեսեալ զհայրենիս աւեր եւ լքեալ, {ձեռն} ի գործ արար ի հայթայթանս զօրհանապազ հացին, ի սնո

, յուրում բնակին ազգականք նորա: Եկեղեցիքն, ընդ {ձեռն} օրինաւոր դատաստանի պարտաւորեալ զԽալիպեանն ՚ի հատո

մասնութիւնք գործոյս, ո՛չ անագան հասցեն առ Ձեզ ՚ի {ձեռն} բողոքանաց բովանդակ ազգին հայոց բնակելոց ի Նախիջեւ

սափայլ օրագրի մերում հրատարակելոյ ՚ի Մոսկուայ ընդ {ձեռն} գերապատիւ եւ մեծիմաստ վարդապետին Նազարեանց: Այվա

առաքումն Հոգւոյն յՈրդւոյ կամ հասանել Հոգւոյն ընդ {ձեռն} Քրիստոսի՝ համարեսցի բղխել կամ յառաջագայել յՈրդւո

միտս նորա ի ստրկութենէ, որդեգրել զմարդիկ Հօր, ի {ձեռն} արեան իւրոյ պարգեւելով զազատութիւն հոգւոց եւ մտաց

այնուամենայնիւ ո՛չ զրկի ՚ի Հոգւոյն, զոր ընկալա ի {ձեռն} մկրտութեան: Խորհուրդ մկրտութեան Հայի լայն, զի ո

յն Հօր Աստուծոյ, եւ որդեգրութիւնդ այդ կատարի ընդ {ձեռն} լուացման ջրոյ եւ իջանելոյ Հոգւոյն սրբոյ: Ինքն իս

է թերեւս զգուշացուցաներ զսնոտիասէրն Իսրայէլ, ընդ {ձեռն} Դաւթի, եթէ " ո՛չ ուտեմ զմիս զուարակաց քոց, եւ զ

ի յիշել Հօր Աստուծոյ զմահ Որդւոյն միածնի, եւ ընդ {ձեռն} յիշմանս եւ նուիրման հացին եւ գինւոյն աղաչել զմարդ

եհափառ Տեառնդ, համարձակիմք յուսալ, եթէ ընդ փոյթ {ձեռն} ի գործ լիցի Տերութիւնդ, ո՛չ միայն Այվազովսքւոյ պ

ոյն պահպանութիւն է կրօնի եւ խոստովանութիւն նորա. {ձեռն} մխել յայն ո՛ր եւ է մտօք, առ մեզ համարի սպանանել

: Եւ քահանայ ոք, կամ աբեղայ, կամ եպիսկոպոս, որ {ձեռն} մխիցէ յիրս եկեղեցւոյ, օտար հոգւով, զայնպիսին ար

յարեաւ 'ի միջոյ ժողովրդեանն, եւ առեալ գեղարդն 'ի {ձեռն} իւր եւ եմուտ զհետ առնն Իսրայէլացւոյ 'ի հնոցն)

հ. 39)։ " Եւ առաքեաց Տէր Աստուած հարցն նոցա 'ի {ձեռն} մարգարէիցն. կանխեալ առաքեաց զհրեշտակս իւր... ար

աստակելոյ իմ զամս բազումս 'ի պատիւ եկեղեցւոյ, 'ի {ձեռն} գողոց դատապարտեցայ 'ի ծերութեան իմում, եւ 'ի ստա

նի շիջանիլ հնարիւք առանձին մարդոյ։ Հա՛յր սուրբ, {ձեռն} սրբութեանդ կարէ բարեկարգել, իբրեւ այն որ գլուխ ե

թէ ոչ, կատարածն հայի 'ի յատակս դըժոխոց։ Այո՛, {ձեռն} սրբութեանդ, որոյ հայրագութ տեսչութեանն կամ յամեն

վ ոք [ի հայկականս ընկերութենէ] կարէ զայն առնուլ ի {ձեռն} եւ միթէ հրճուանք ոմանց հնասիրաց՝ յընթեռնուլն զայ

ենէ եւ յաւելեալք մինչեւ ցսկիզբն չորրորդ դարու, ի {ձեռն} Լուսաւորչին Հայաստանեայց դատապարտեալ առ հասարակ ի

ի տարածանիլ քրիստոնէութեան ի Հայաստան աշխարհի՝ ի {ձեռն} սրբոյն Գրիգորի: Գոգցես ամենայն մատենագիրք մեր,

առ Դանիէլ չգտանէ ինչ առ նմա աւելի քան զոր ուսան ի {ձեռն} հրեշտակին կանխաւ առ նա առաքելոյ: Եւ ո՛չ կամեցեալ

հանդերձ Հռոփանոսիւ կերպաձեւեալ զգիրն Մեսրոպայ առ {ձեռն} պատրաստ, փոխատրելով զհայերէն աթութայսն ըստ անսայ

ակի ի Բիւզանդիոն եւ վարժեալ յունական դպրութեամբ՝ {ձեռն} ի գործ արկանեն ի թարգմանել եւ ի գրել: Նախանձաւոր

նշանաւոր գտեալ միայն վերանորոգութեամբ տումարին ի {ձեռն} Մովսիսի Երկրորդի կաթողիկոսի Եղիվարդացւոյ: Եօթ

ն Թաղիադեացն: Առ հասարակ ապագայ հնախոյզք առեալ ի {ձեռն} զմատենագրութիւնս ի հին լեզու՝ հինգ եւ 19- երորդ

յուսումնասիրութենէ, եթէ հասկանայցէ զայնս առեալ ի {ձեռն} անկարօտ մնալով մեկնութեան ոմանց թերակիրթ անձանց,

Ստեղծագործութիւն լեզուի ե՞րբ արդեօք կատարեցաւ ընդ {ձեռն} միոյ միայնոյ անձին եւ այն ի նշանակեալ ժամ ու՝ որ

հական ամբարձեալ գիտութեանց ամբարտակս առանց օտարին {ձեռն} կարկառելոյ առ որս զարդիս դեգերեմք մուրողաբար, եթ

ին 1799-ում: Որ եմ ամենախոնարհ եւ յայտնել ( {ձեռնա} գրեալ) ծառայ Եղիա Յակոբեան Վկայեմ որ ձ

պէս ձեռնադրեալ՝ Յարութիւն Զաքարայ Նոյնպէս {ձեռնա} գրեալ՝ Ամիրջան Ոսկան Ի Բասրայ թիւն փր

ութեամբ թարգմանեցի եւ զստուգութենէ թարգմանութեանս {ձեռնագրեալ} մատուցի սրբազան անդամոյն Սինօդի: Յետ աւուրց ի

ալ յամբաստանեալ եպիսկոպոսէ կամ յարբանեկաց նորա եւ {ձեռնագրեալ} ՚ի խղճալի եւ ՚ի համր բնակչաց Ջուղայու, թերեւս ի

Եղիա Յակոբեան Վկայեմ որ ձեռնագրեաց. {ձեռնագրեալ} Գէորգ Մանուկեան Վերոյին պէս ձեռնադրեալ՝ Յա

եռամբ նուաստ Կարապետիս Յովհաննէսեան, ըստ համեմատ {ձեռնագրեալ} ի սոյնոյ իսկ օրինակէ։

ա գրեալ) ծառայ Եղիա Յակոբեան Վկայեմ որ {ձեռնագրեաց}. ձեռնագրեալ Գէորգ Մանուկեան Վերոյին

ստացաք, զորմէ եւ տամք զայս թուղթ հաստատեալ մերով {ձեռնագրով} "։ Յետ այսորիկ, յաւելու յիշեալ եպիսկոպոսն,

ումպանու ռուփիս, զորմէ ետու նմա զանդորրագիր իմով {ձեռնագրով} եւ վկայութեամբ պ. Ս. Յ. Աբգար եւ պ. Պ. Յ. Պ

ն չէ կարող հակառակը պնդել, ըստ որում իւր սեփական {ձեռնագրով}, պ. մինիստրի հրամանին համաձայն. առաջարկութիւն

ալիքէս, որպէս յիշեալ դեֆտերիս փակածի յատկութիւնն {ձեռնադրեալ} եդի ներ կտակումս նովաւ ամենայն պարզապէս յայտնի կը

ձեռնագրեալ Գէորգ Մանուկեան Վերոյին պէս {ձեռնադրեալ} ՝ Յարութիւն Զաքարայ Նոյնպէս ձեռնա գրեալ՝ Ա

ակ համեմատ միմեանց գոլով, մի եւ նոյն ժամանակումն {ձեռնադրեաց} առաջի մեր: Տէր Ստեփաննոս քահանայ Տէր Յարութ

ւմ. շատ անգամ, այո՛, բռնադատում է եւ եպիսկոպոս {ձեռնադրել} իր արբանեակները, որի օրինակները եւ սոցա ողբալի հ

ուր վարդապետը։ Այստեղ իւր աշակերտներից մի քանիքը {ձեռնադրել} տուեց քահանայ, որոնց եւ ուղարկեց քարոզութեան համ

ս Սուրբ Նշանի որ 'ի Սեբաստիա, յառաջնորդէ տեղւոյն {ձեռնադրեցաւ} սարկաւագ յետ ընդունելոյ զայլ աստիճանս, եւ ապա քա

յաջորդեաց նման երկրորդ Ստեփանոս աբբայ, որ եւ ապա {ձեռնադրեցաւ} եպիսկոպոս. 'ի ժամանակի սորա առաւել գժտութիւն, հ

հրամայէ սրբազան Առաքեալն Պօղոս. Արդ ներքոյ {ձեռնադրող} կեսարիացի Մահտեսի Յակոբի որդի Եղիէս, ծնեալ ի քաղ

ութիւն այն բանին, թէ Ս. Յովսէփը բնաւ եպիսկոպոս չէ {ձեռնադրուած} ։ --------------- ----------------------

ից նորանց, որոնք չունէին դեռ քահանայական կարգը, {ձեռնադրուել} քահանայ ո՛ր եպիսկոպոսից եւ կամենան։ Իգնատիոսի աշ

ւթեան եւ ողջախոհութեան ուխտը։ Նոքա, քահանայ {ձեռնադրուելով} Արդէնեան Եպիսկոպոսից պահքով ու աղօթքով, բնակւում

ղղութիւնը։ Մխիթարը տասն եւ չորս տարեկան հասակում {ձեռնադրուեցաւ} սարկաւագ եւ ապա ճանապարհորդեց դէպի Հայաստանի հռչա

երը, եկաւ եւ Էջմիածին։ Նա քսան տարեկան հասակում {ձեռնադրուեցաւ} քահանայ եւ մի փոքր յետոյ Կարին քաղաքում Մարգար վա

այս, այլ մեզ թւում է, թէ նաեւ լոկ քահանայք, որ {ձեռնադրութեամբ} չունէին եպիսկոպոսական աստիճան, բայց եւ այնպէս ան

աղս: Հոգին սուրբ տուեալ լինի ՚ի մկրտութեան եւ ՚ի {ձեռնադրութեան}: Ամենայն մկրտեալ առն ու զհոգին եւ յայս հային աղօ

ող խօսել: Ռեֆօրմ պահանջում ենք եկեղեցականների {ձեռնադրութեան} պայմանների մէջ, մինչեւ այժմ " Առ մեզ անպէտ առ ամ

շատ սխալ դրութիւն է, ամենեւին հակառակ նուիրելու {ձեռնադրութեան} պայմանին: Այո՛, կարգը տալիս է եպիսկոպոսը,

ենից: Եթէ այսպէս չէ, ապա ուրեմն խաբեբայութիւն է {ձեռնադրութեան} ժամանակ ժողովրդի վկայութիւնը պահանջելը: Թո՛ղ այս

է ձեռքը նուիրելու գլխին: Եւ ինչպէ՞ս, միթէ՛ {ձեռնադրութեանը} գործակից չէ՞ եկեղեցին - ժողովուրդը. նա չէ՞ աղօթո

Սահակի օրով լինէր դադարեցուցած մեր կաթողիկոսների {ձեռնադրութիւնը} Կեսարիայում, այն ժամանակ եւս սուրբ Սահակի վարքը

գործերում հաւատարիմ եւ մտերիմ երեւելով, նորանից {ձեռնադրւում} է կարդինալ: Նա մի նենգահոգի մարդ է, նորա ա

ամուռճեանի կերպարանքով... Եթէ վատութիւնը, {ձեռնածուների} արկղի նման, երկու յատակ չունի, ապա ուրեմն պ. Չ

ասում ես, " Մեղուի " հրատարակողը համարձակուել է {ձեռնամերձ} լինել նորա Վարդապետութեանը, ապա հաւատացած կաց,

ետեւ բարձրանալ, հասանում է մինչեւ միմեանց պատուի {ձեռնամերձ} լինելու, ծերը ազդում է երիտասարդին, դու դեռ տղա

չ'լինի։ Սորանից յետոյ հասարակութեան անդամքը {ձեռնամուխ} եղան Գեներալի ընտրութեանը։ Ամենայն մարդ ցանկանու

րդ յի՞նչ իրաւունս հաստատեալ թշնամեաց 'ի սոյն եղեն {ձեռնամուխս}, վասն զի ասեն - տպագրեալ գրեանք նոցա լի են մոլոր

նս շարադրեալ 'ի Հ. Մատթէոս վարդապետէ Եւդոկիացւոյ {ձեռնասուն} յաշակերտէ նորա։ Սա ինքն Մխիթար աբբայ 'ի տիս մանկ

դ, որպէս նոյն ինքն Մխիթար աբբայ, նոյնպէս եւ իւր {ձեռնասուն} աշակերտք, մանաւանդ առաջինքն, էին 'ի հերձուածողա

լիք 'ի վանաց, եւ առ սակաւ սակաւ ամենեքին եւ զիւր {ձեռնասուն} աշակերտս վարժեաց 'ի նոյն եղանակ, որոց գլխաւորն ե

քաղաքակրթության համեմատական ուսումնասիրության մի {ձեռնարկ}: 79. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 24 февраля 1863

ո գրել (հենց այստեղ) քերականության փորձ, որպես {ձեռնարկ} ի պետս պատանիների՝ այն բոլոր դպրոցների համար, ո

ռուսերեն լեզվով շերամաբուծության պիտանի ու կարգին {ձեռնարկ}: Սպասում եմ Անանիայից այս հարցի պատասխանին: Հար

որ չեմ կարող չզարմանալ Ռափայելի անհաջողությանը իր {ձեռնարկած} գործում. դու շատ հաջող համեմատում ես ճակատագրի հ

ան ընդհանուր ժողովը ցանկանում էր վճռական միջոցներ {ձեռնարկել} այդ թվերը ճիշտ հետազոտելու համար, բայց տեղի ունե

վոր կլինի ներածության համար. մեծ ներածություն եմ {ձեռնարկել}, եղբա՛յր, եւ ըստ կարելույն լիակատար եւ բազմակող

ում ունէին կենտրոնական վարչութիւնից եւ չէին կարող {ձեռնարկել} կարեւոր որեւէ բան ` առանց սրա թոյլտուութեան: Ազգ

ավելի հաճելի կլիներ, եթե մեկ ուրիշը հանձն առներ {ձեռնարկելու} մի այդպիսի աշխատանք՝ արդեն իր ձեռքն ունենալով մի

ն գործերին: Ուստի եւ Դուռն հնարաւորութիւն չունէր {ձեռնարկելու} սահմանուած կարգի բացայայտ ոչնչացմանը, որ իսկապէս

ւմնարանի լինելը կամ չլինելը, բայց թէ, առանց մեր {ձեռնարկութեան}, մի գիւղում, մի գոմի մէջ, երեւում էր մի տիրացո

աճ վարքը եւ ընթացքը եւ նորա յիսուսական լինելը իւր {ձեռնարկութեան} մէջ, որովհետեւ կարդինալը նոր վերակացուին պաշտպան

՛ հոգեւոր եւ թէ՛ իմացական պիտոյքը"։ Մխիթարը իւր {ձեռնարկութեան} մէջ ունէր յաղթել շատ դժուարութիւնների, բայց նա չ

նգամանքները աւելի դիւրութիւն կարող են տալ այսպիսի {ձեռնարկութեանց}: Շատ մեքենայք, որ Եւրոպայի մէջ ներգործում

եւ այնպիսի վատթար կիրքեր գործ չդնէին: Այս մի մեծ {ձեռնարկութիւն} էր, եւ Հռոմի վիճակին նայելով, նորա համար մի շատ

ցանել զնա լինել յայտարար խորհրդոց մտածողացն: Այս {ձեռնարկութիւն} չէ արդարեւ ինչ մի ի միջակայնոցն, չէ նոյնպէս վերը

ողորմած ողջոյն: Ձեր բարեխորհուրդ ընդհանուր {ձեռնարկութիւնը} թող օրհնէ Բարձրելու աջը: ՄԵՔ, քննելով ձեզանից Մ

յն հաւատարիմ եւ անխարդախ վերակացուին իւր ազգօգուտ {ձեռնարկութիւնը} ի գլուխ տանել, եւ ինքը նորան գործակից լինելով,

Դպրոցները, հիւանդանոցները եւ աստուածահաճոյ միւս {ձեռնարկութիւնները}, չնայած հետզհետէ ու աստիճանաբար աճող ծախսերին,

դպրոցները, հիւանդանոցները եւ աստուածահաճոյ միւս {ձեռնարկութիւնները}: Նրան էր պատկանում նաեւ միւս երկրորդական ժողովնե

ամարթինի ներդաշնակութիւնքը Հայերէն. ուրիշ գրքերի {ձեռնարկութիւնք} - Հ. Ղեւոնդ Ալիշանեանց (Նահապետ). նորա նուագն

Ընդհանրապես մեզանում դեռ շատ սակավ են իմ ներկա {ձեռնարկության} համար անհրաժեշտ նյութերը, բայց իմ միակ հույսն այ

ի " խմբագիրը, հրավիրելով համագործակցել իր գրական {ձեռնարկությանը}, ամսագրի նպատակը նշում է հետեւյալ կերպ. նա մտադ

են մի հայտարարի, մինչ այդ ժամանակ գրական ամեն մի {ձեռնարկություն} կթաղվի իսկական քաոսի ճահճում եւ ոչ մի արդյունքի չ

ակություններն ստիպեցին նրան այլ հարցերի թվում այդ {ձեռնարկությունն} էլ այժմ հետաձգել, մինչեւ ժողովրդական գործերի վեր

ն Sprach: Հավանորեն, մեզ մոտ բոլոր հանրագիտական {ձեռնարկումները} դրոշմված են ճակատագրի անեծքով, որովհետեւ մինչեւ

մ, նոյնպէս, յուսամ յաջողիլ, որպէս յայլ ամենայն {ձեռնարկս} զհնդկական խնդրոյ, ցայս վայր ժամանակի: Ի սոյ

յիշի՜ր ինձ: Մութ անկիւնում թէ հեշտագին Մի զոյգ {ձեռներ} քեզ գգուեն, Վայրի այծիդ երկուորեակին Սուր եղջի

հողի։ Ծերունի մարդու... այս իմ պիղծ {ձեռներ} Թաթաւեց արեամբ այս չոքած ընկեր. Վա՛յ ի

ճ, անհոգի, բաժին դիւական. Ի՞նչպէս իշխեցիր {ձեռներդ} Յուդայի Թաթաւել մի մեծ մարդու մէջ արեան"։

երեւս, համաձայն իրենց բնածին հակումների կարող են {ձեռներեցություն} հայտաբերել աճուրդով վաճառելու նաեւ մեր եկեղեցիներ

նա այլագունիլ, աչքերը դէպի երկինք բարձրացնել եւ {ձեռները} դէպի ինձ երկայնել եւ շնչարգել եղաւ: Ինչպէս մարդո

անգամ, իրենց ծնողաց ուսերի վրայ, գովելու համար {ձեռները} շարժելով եւ կցկտուր ձայներ հանելով, թռչկոտում են

ին սերտուկը շատ տեղ ծակոտուած էր կրակի կայծերից, {ձեռները}, գործ ունենալով միշտ ջերմ մետալների հետ, կոշտաց

եաց, Կանաչներում, որոնց երկինքն է ցօղում. Ու {ձեռներըս} տաք սրտին են պատահում: Ապա ձեռքըս վեր տանելով կ

Պ. Շաքարեանցը, այս իւր յառաջաբանով, այլեւ {ձեռների} եւ դէմքի շարժուածքով մի այնպիսի ձեւ ցոյց տուեց պ

Մանուշակը, որի սիրտը զարկում էր դեռեւս, եւ որի {ձեռների} սառնութիւնը չէր անցանում, չնայելով, որ Շահումեա

յելով, որ Շահումեանցը սեղմում էր նորանց իւր ջերմ {ձեռների} մէջ: - Քեզ անպատճառ մի բան պատահել է, - շարու

նչաք լիս, ցերեկն ընչաք իրիկուն մի մին քերեղաններ {ձեռներին} մատաղ են կիտում, իրանց աղքատ ու խեղճ ասելով, սր

րը ասելով, սկսեց երեխայի պէս լալ եւ գլուխը ծեծել {ձեռներով}: Նա մտածում էր, որ եթէ կիսակատար չթողուր իւր վհ

հեցնելով բաց երկնակամարի տակ, իմ միայնութեան մէջ {ձեռներս} դէպի երկինք տարածանելով, արտասուալից աչքով աղօթք

պիտի ստանայ. Թէ այստեղ, թէ անդ, Աստուծոյ {ձեռնից}. Յաւիտեան ի հուր գեհենին կը մնայ"։

կտոր հաց խաղաղությամբ վայելելու համար: Ամենեւին {ձեռնհաս} չեմ " Հյուսիսափայլի " համար աշխատելու. եղանակը,

եւ հանգամանքների վերայ: Ահա այսպէս. այնքան {ձեռնհաս} չեղայ յառաջ վարել Յիշատակարանս, մինչեւ որ հանդիպ

ով վաճառականութեամբ կամ այլ գործերով, չկամիս կամ {ձեռնհաս} չես քո բաժին ընկած հողը մշակելու, կամ մարդիկ վար

ն եւս աւելորդ էր ասել, եթէ մեր Ազգի բոլոր որդիքը {ձեռնհաս} լինէին քննել իմաստասիրաբար, թէ ի՞նչ է Պապականութ

ն այն միայն, զի անտեղեակ էր այլոց լեզուաց եւ չէր {ձեռնհաս} քննել եւ ճանաչել թէ ո՞րպիսի ահարկու կերպարանափոխո

պէս վերեւում ասացի, թունաւորուեցաւ իւր կարդինալի {ձեռնով}: Երկրորդ պատճառն եւս այս էր պապի մահուան: Կարդի

դ էր հռոմէական ժողովրդի համար, եւ նախախնամութեան {ձեռնով} պատրաստած մի պիտանի անօթ, օրինակ հաւատարմութեան

տեղ որպէս մի հաւատալիք, որպէս դոգմա, մենք ոչ թէ {ձեռնոց} ենք նետում իմաստութեան, այլ այն ձեւին եւ դատապար

րդը կեցցէնե՛ր գոռալով, չէ խնայում իւր ձեռքերը եւ {ձեռնոցները}, որ շատ անգամ մի երեկոյի մէջ պատառոտուելով անպիտ

հրեշտակին կանխաւ առ նա առաքելոյ: Եւ ո՛չ կամեցեալ {ձեռնունայն} ի Հայս ելանել թափուր ի յուսոյն եղեալ՝ անցանէ յԵդ

րող է ծագել ազգի կողմից դեպի նա: Այս բանը շատ {ձեռնտու} է մեզ, միայն Լազարյանք, որպես թշնամի ազգային լո

ւ ազնվամիտ հայրենակիցք եւ բարեկամք ինձ օգնական եւ {ձեռնտու} կլինիք, եթե Մոսկվա փակվի " Հյուսիսափայլը ", նոր

իս եւ զպ. Աջեմեանցն, ի մասին ասացեալ գործոյն եւ {ձեռնտու} լինիլ մեզ ՚ի խնդրել զազգային զհրիտակս: Համաձա

մարմնի դէպի այդ սահմանքը, արդէն մեծ յաջողութեամբ {ձեռնտու} են լինում, որ բարակացաւական բլրակները բաժանուէին

մի օրինաւոր գործարան այդ բանի համար: Ամենայն ինչ {ձեռնտու} էր դիւրագին պատրաստութեանը եւ, եթէ ընկերութիւնը

մէջ, ամենայն կայծ կարող է բորբոքել մի կրակ, եթէ {ձեռնտու} լինին հանգամանքների յարմարութիւնքը: Շատ գեղեցիկ

զննելով: Այս ասածներիցս եւ ոչ մինը, օգնական եւ {ձեռնտու} չլինելով մեր կարդացած գրքի հեղինակին, հարկաւ, ն

կարէի ի սպառ խափանել, եթէ ներգործութիւն իմ լինէր {ձեռնտու} առաջնորդաց: Սերոբէ Արքեպիսկոպոսն կամեցեալ էր խափ

որ ընդդիմութիւն է ցոյց տուել, կամ թէ գոնեայ որին {ձեռնտու} չէ եղել յարգի հեղինակի ջանադրութիւնը խափանելու տօ

ցանկութիւնը լինէր սուրբ համարել ամենայն հնար, որ {ձեռնտու} էր թէ՛ մեզ սիրելի կացուցանելու ազգին եւ թէ՛ " Հիւ

ն չունին, եւ ասիականը, եթէ աւելի յարմար, աւելի {ձեռնտու} եւ աւելի ախորժելի չէ, գոնէ՛ բնաւ պակաս չէ Եւրոպա

ըստ չափու կարեաց եւ ըստ արտօնութեանց պաշտամանց, {ձեռնտու} լինել կանգուն կալոյ նորա, մինչեւ այց արասցե մեզ

ձեռին մնաց գէթ ուրուական իմն իշխանութեան, կարէն {ձեռնտու} լինել մեզ, հիմնելով զդպրոցս եւ պաշտպան կալով նոց

գի զաւակների դաստիարակութեանը, որ եւ պիտոյ է շատ {ձեռնտու} լինէր դորան։ Մեք մեր կողմից, որպէս ազգի օգտ

տնի էին ամենեցուն, բայց որովհետեւ կարդինալին շատ {ձեռնտու} մարդ էր, նա ուշ չդարձրեց ժողովրդի տրտնջանքին եւ

էր միայն դարբնութեան մէջ, բայց կարդինալը իւրեան {ձեռնտու} մարդ համարելով, սորան մետաքսի գործարանը բերեց:

ղկեցնել իւր օփէումի վաճառականութիւնը, որ մեզ շատ {ձեռնտու} էր... - Սիրական Աստարօտ, ես գիտեմ, որ եթ

կում իւրեանց մէջ բացի յիմարութենից, որ մեզ աւելի {ձեռնտու} է. ըստ որում իմաստութիւնը լոյս է, մեր թշնամին է

խելագարուել է Բուբանդուսը, որ թողած այդ մեզ շատ {ձեռնտու} տետրակները, առաջարկում է օրագիրներ բերել տալ դժո

թեամբ: Եւ արդարեւ նորա անդադար Նարեկ կարդալը շատ {ձեռնտու} էր եղել նորան ընթերցանութեան մէջ վարժուելու:

մէջ, լայնացնում է նորանց, այս ընդլայնողութեանը {ձեռնտու} է լինում եւ ջերմութիւնը. այս կերպով այդ երակները

խութիւն ցոյց տալը, ասել է, թէ պատրաստութիւն կար {ձեռնտու} լինել, եթէ միայն հնար լինէր, որ այդպիսի գործողո

օգտի համար: Պ. Յովնաթանեանցի բաղդից, ժամանակը {ձեռնտու} էր նորան, բաների կարգը եւս յաջողում էր... Մի

րծ դրեց իւր անձը սառնարիւն ցոյց տալու, որովհետեւ {ձեռնտու} չէր պատերազմ յայտնել բժշկապետին, նախ, որ նա գիտ

ճանութիւնքը քանդում են բանը. Արշաւրի նենգութիւնը {ձեռնտու} է լինում նորան, բայց հասարակ ժողովուրդը, որ առա

ու խալկինի մը մէջ դնէ եւ ամենավարպէտ քիմիագէտի մը {ձեռնտուութեամբ} զտէ, թէ որ երիտասարդ բանասիրի մը ներքին համոզմամ

յեցի գաղթականներ, Հռոմի պապը մի ժամանակ ժողովրդի {ձեռնտուութեամբ} բաց արեց մի մետաքսի գործարան, որի արդիւնքը պէտք

արաւոր գործարանին: Հռոմի մանուկներից շատերը սորա {ձեռնտուութեամբ} գիտութեան փառաւոր ասպարիզումը պսակուել են: Շատեր

մ յիշում այս տեղ. այսպէս հասայ իմ հայրենիքը նորա {ձեռնտուութեամբ}: Բոլոր գերդաստանս տեսանելով ինձ, մի անպատմելի ս

Հռովմէական տատասկէ թուզ կթել. հոգ կալցեն ինքեանք {ձեռնտուութեամբ} միմեանց պատրաստել վասն զաւակաց իւրեանց զսեպհական

ռ որ մշտապատրաստ հանդիսացուցեալ էք զձեզ (այս է ի {ձեռնտուութիւն} ազգայնոց), չունիք երբէք խնայել զձեր ովսանն պարտ

թատրոնին: Յոյս ունենք, որ ազգը չզլանայ իւր {ձեռնտուութիւնը}, օրըստօրէ թատրոն յաճախելով եւ այս ոչ միայն թատրո

լով իւր խորհուրդը Մարգար վարդապետին, խնդրեց նորա {ձեռնտուութիւնը} ։ Բայց եւ այս եպիսկոպոսը չէր կամենում կամ չէր կար

յ նորա, մինչեւ այց արասցե մեզ Վերին Տեսչութիւն: {Ձեռնտուութիւնս} այս մարթի երեւիլ ի զօրացուցանել մեր զինքն ուրոյն

ս աչացս հայրական խնամարկութեամբ: Եթէ ազգասիրական {ձեռնտուութիւնք} Ձեր մեծագունից քան զիս անձանց պարտաւորեալ են միշտ

ով անտես չառնել իմ խնդիրը, այլ մի քանի ազգասիրաց {ձեռնտվությամբ} հասուցանել ինձ հարկավոր արծաթը, որ կարողանամ, գ

եւ կրակոտ երիտասարդի վերայ, որին բնութիւնը առատ {ձեռով} բաշխել էր իւր ձիրքը, թէպէտ նա շատ հմուտ չէր իւր

զարդիս դեգերեմք մուրողաբար, եթէ կերակուր այլովք {ձեռովք} հասուցեալ ի բերան կարէր ունել զնոյն ճաշակ, զորպի

րը, Հնչէ՛, ինչպէս հնչում էիր Ապողոնի {ձեռումը} ։ Հայր Աստուածը երբ բարկացած Նորա

, բա՛ս ո՞վ արաւ աշկարայ, Իմ եարն ինձ եար պըտի, - {ձեռումը} ֆանար պրտի, Իմ եարի կաննած տեղըն, - մէկ չինարի ծ

ւս օրըստօրե մոռանում եմ: Վասն որո ինչքան որ այժմ {ձեռումս} ունիմ այս տետրակիս մեջ գրած, ավանդում եմ ձեզ, հ

աղագս զննելոյ զհաշիւս եկեղեցական դրամոց անցելոց ի {ձեռս} աստիճանաւոր Խալիբեանցին, վաւերական թղթով իւրեանց

ոսն Անգլիոյ ի Ղրիմ: Խորհուրդ թղթոյն հայի առ ի {ձեռս} բերել զհրիտակսն, զորոց ես ինքնին առաքիմ ՚ի Հնդիկ

" ինքն ունի յառաջագոյն ստանալ զհրիտակսն, յորոց ի {ձեռս} իցէ եւ ապա զթուղթն զայն տալ"։ Այսոքիկ ամեն

եթէ ո՛ւր վախճանեցաւ այրն այն բարեպաշտ եւ յորո՞ց ի {ձեռս} մնացին կայք եւ գոյք նորա, որպէս եւ գործադրութիւն

(Անգլիա, այսինքն ընդ ձեռն օրէնսգէտին, յորոյ ի {ձեռս} գտանի եւ հաստատեալն կտակագիր հանգուցեալ Բաբաջանեա

Կտակն հանգուցեալ Մասեհ Բաբաջանեանի գտանիւր ՚ի {ձեռս} հայազգի օրէնսգիտի պ. Պօղոսի Բայլ, որ եւ կատարէ

ոքիկ, մինչեւ ՚ի կատարած ժամանակաց, մնալոց են ՚ի {ձեռս} Ադմինիստրացիօնին, զի մեք չկարեմք տիրել եւ կարգել

ց, այն է յամի 1812, ժառանգութիւնն այն անցանէ ՚ի {ձեռս} երից կտակակատարաց իւրոց, երկուց անգլիացւոց եւ մի

նգլիացի կտակակատարք նորա եւ բովանդակն մնացեալ է ի {ձեռս} պ. Կիրակոսի Յարութիւնեան: Յամի 1824, վախճան

րական մատեանն եցոյց ինձ թէ յօրէ անցանելոյ տանն ի {ձեռս} Ադմինիստրացիօնին գումար բովանդակ գոյացեալ դրամոց

երթըն անուն վատնեալ է զմեծ գումար դրամոց եղելոց ի {ձեռս} իւր, յորում գտանի եւ բաժին ինչ յարդեանց տանն, զ

օսմանեան պետութեան, բազմիցս հետամուտ են եղեալ ի {ձեռս} բերել զգումարն դրամոց Մ. Բաբաջանեանին, առ ՚ի հի

ի՞թե չիցէ զարմանալի ձգտողութիւնք հոգեւորացս առ ՚ի {ձեռս} բերել զսեպհականութիւն ազգի մերոյ եւ այն կանխուլ ի

տեսանի, թէ ՚ի վաղ ժամանակաց հետէ մնացեալ կայ ՚ի {ձեռս} եկեղեցպանի սուրբ Նազարէթ եկեղեցւոյն Հայոց ի Կալկա

ւթիւնս եւ զգումար հրիտակին, զոր յաջողեցաւ ինձ ՚ի {ձեռս} բերել: Խնդրելով ընդունել զհաւաստիս իմոց առ Ձե

է: Զամիսս չորս սպասեալ՝ հազիւ ուրեմն մարթացայ ի {ձեռս} բերել զայն, եւ մտեալ ի վերծանութիւն՝ արկանել ըն

կսն տասն կուսանաց, զտաղանդսն տալոյն, անկելոյն ի {ձեռս} աւազակաց, անառակ որդւոյն, գնալոյ ազնուականին առ

, եւ ում երեu ոչ առնեն. Ամենեքին զիս թողին {ձեռս} ի ծնօտի, աչս ի լաց Սիրտ իմ ցաւօք գելանի,

նէութեան եւ էին 'ի քաղաքին կայսեր, կալաւ եւ ետ 'ի {ձեռս} նորա (Յազկերտի)։ Եւ զամենայն զոր ինչ ասաց ի ժաման

ման կանթեղին, զօր ունիցի հալածեալ ոք ի դողդոջուն {ձեռս} իւր: Ի միջոյ մահառիթ եւ զարհուրելի օդոյ անընդհատ

րը գրուած էր Ուռհա քաղաքում Հայոց ՌԻԸ թուականին: {Ձեռս} երթայ, գիրս մնայ, տկար մարմինս ի հող դառնայ: Յ

կելոյ Վահան հաւատոյ գրոց Հ. Միքայէլի Չամչեանց 'ի {ձեռս} Քօլլեճեանց. եւ սակայն միաբանութիւնն ջատագով գտաւ

մբ մերով։ Այն իմ գիրք զոր գողացան) դոքա, 'ի {ձեռս} իւրեանց էր եւ ես ինքն աստ էի, աստ եւ ոսոխք իմ ու

դարու: [Ի սոցա գրաւոր վաստակաց զարդիս հասանեն ի {ձեռս} մեր Աստուածաշունչ մատեանն եւ քանի մի պատմաբանական

ցից: Աղաչեմք զառողջամիտ ընթերցանելիսն, յորոց [ի {ձեռս} անկեալ էին այնոքիկ վաստակք, ասել մեզ] թէ զի՞նչ յ

հավանելի, եթէ զորքան յօրինակաց երկասիրութեանցն ի {ձեռս} բերէին պարեգօտաւորքն, զայն ամենայն կամ ի հուր դա

. նա չէ՞ աղօթում: Լսենք եպիսկոպոսին: " Ես դնեմ {ձեռս} ի վերայ սորա եւ դուք ամենեքին աղօթս արարէք, որպէ

մար. ուրախ ենք, որ մեր մատենագրությունը մի փոքր {ձեռք} ու ոտք ստացավ, շարժողություն է ցույց տալիս յուր

ր ոչինչ ենք, նույնպես եւ դուք առանց մեր. պետք է {ձեռք} ձեռքի տալ եւ միաբան ուժով ջարդել խավար վիշապի գլո

երը չէ պիտո դադարի, մեք ազգի ընտրյալ որդիքս պիտի {ձեռք} ձեռքի տանք միմյանց եւ շարունակենք մեր կռիվը ազգի

ու հույս չունիմ ոչ մի կողմից: " Հյուսիսափայլից " {ձեռք} վեր առիչ ըստ որում մի ժանգոտ կոպեկ չեմ ստանում:

, երեսփոխան կարգվելով եւ ստանալիքը դատաստաններով {ձեռք} բերելու իրավունք ստանալով քաղաքի կողմից, չեն կար

դեռեւս, որ եթե ոչ քաղցրությամբ, գոնե դատաստանով {ձեռք} բերելու հնար լինի, այն ժամանակ եւս քաղաքի իսկույ

որ հրատարակեցի Հայաստանի քարտի տպագրության, որին {ձեռք} զարկի, հուսալով մի միայն Ձեր գործակցության եւ ազ

ի խնդիրք ունեմ նրան. ասա, խնդրեմ, նրան, որ նա {ձեռք} բերե այստել " Ազատ տնտեսագիտական ընկերությունից "

րկի Նախիջեւան որեւէ գնացողի հետ: Պետք է միջոցներ {ձեռք} առնել, որպեսզի սերմերը չսառչեն, այսինքն՝ լավ փ

ասին, թեեւ թե՛ իմ եւ թե՛ Ձեր կողմից միջոցներ էին {ձեռք} առնված դրանց նկատմամբ, ուստի անհրաժեշտ էլ չէ ինձ

Որեւէ խեղճ գրականագետ, որպեսզի անհրաժեշտ գրքերը {ձեռք} բերե, կզրկվի իր գոյության վերջին միջոցներից: Հա

դու " մայրաքաղաքում: Ափսոս, որ այստեղ չի կարելի {ձեռք} բերել ամերիկական ժուռնալ New-York Heralde-ը, որտ

ես: Չափազանց ինձ կուրախացներ, եթե դու ինձ համար {ձեռք} բերեիր " Սոս եւ Վարդիթերը " եւ " Վերք Հայաստանին

րքի վրա, թե ինչ է, որ ոչ մի կերպ չեմ կարողանում {ձեռք} բերել - խնդրեմ մյուս անգամ չմոռանաք բերել: Օգտվե

ոհեմությունը մի րոպե թողել է քեզ, այնուամենայնիվ {ձեռք} կբերես այն եւ կլսես ինձ, իսկ եթե ոչ, թեեւ ինձ հ

ողո՞ւմ են խաղաղ. մի չնչին խաղաղություն ինչերով է {ձեռք} գալիս. ինչ օգուտ, գրել չեմ կարող, խոհեմությամբ

բարոսութենով, եւ դու, այդպիսի կեղտոտ ճանապարհով {ձեռք} բերելով քո հարստութիւնը, համարձակւում ես կուլ տա

պիսի մանուկ առնուինք եւ տայինք առաքինի դաստիարակի {ձեռք}, յետոյ դնէինք նորան մի բարեկարգ եւ բարոյական դպր

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն, Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Մի՞

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Եւ դու

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայ

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Ուրիշի

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Մեծ

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Բայ

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Զրկ

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Մեծ մայ

աւ գիտէի. Ո՞ւր ես իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։ Տարակո

Գլխիդ դիպչի քո Բէգզադէութիւնը։ Ի սէր Աստուծոյ, {ձեռք} վեր առ ինձանից. ականջներս ցաւում են, չեմ կարող

ւսումնարանի անունով, Հնդկաստանի մէջ թողած արծաթը {ձեռք} բերելու մասին, թէեւ հրատարակութիւն եւս եղաւ դորա

րկած հարցմունքին ուղղակի պատասխանելուց. երեւի թէ {ձեռք} չէ տալիս նորան, եւ, խառնափնդորելով խնդիրները,

ի օգնութեամբ ցանուցիր է առնում կոմսի զինուորքը եւ {ձեռք} է բերում Լէոնորան: Կոմսը, հաւաքելով իւր բանակը

Այս միջոցին Ազուչենան ընկնում է կոմսի զինուորների {ձեռք} եւ, հարց ու փորձի ենթարկուելով որպէս կասկածաւոր

ւ վազում է փրկել, բայց եւ ինքը ընկնում է թշնամու {ձեռք} եւ բանտ է դրւում մօր հետ միասին: Կոմսը վճռում է

ար, որ ընկել էին այդ իւրեանց չպատկանած իրաւունքը {ձեռք} բերելու քամակից: - Ո՛ղջ լինիս, - պատասխանեց

ճակատին աւազակի վերայ, որ, նստելով մի անցքում, {ձեռք} է ձգում մարդիկ եւ վարւում է նոցա հետ, ինչպէս հրա

ահական դրութենից, չարաչար գործ էր դնում իւր ոյժը {ձեռք} ձգած մարդու վերայ, որ կանգնած էր նորա առաջեւ:

թիւնը համարեա՛ թէ զրկել էին ինձ կարողութենից գրիչ {ձեռք} վեր առնուլ: Միւս կողմից բիւր նորանոր տպաւորութիւ

առիթներից եւ ախտերից ստիպուած համոզում էին ազգին {ձեռք} զարկել մի անհիմն գործի: Արժանապատիւ Ամբրոսիո

ղիշէն իւր խորին ծերութեան մէջ Ֆրանսիարէն տպելով՝ {ձեռք} է զարկել հրատարակելու մի այլ գիրք: Բայց այս գիրք

ս Ֆրանսիայի մայրաքաղաքի մէջ: Արգոյ վարդապետը {ձեռք} է զարկած մինչեւ այժմ չտպուած Հայոց հին հեղինակներ

ումնականքը կարող լինէին ազգային պատմութիւն գրելու {ձեռք} զարկել: 1. Մեր ազգային մատենագրութեան վերաբ

ղծ թագաւորի ձեռքով թունաւորուելով, ոմանք՝ կապած {ձեռք} ու ոտքով այս կամ այն բռնակալի դուռը տանուելով, բ

ղեցու։ Հայերը գիտէին, որ այդ օտար պետութիւնքը, {ձեռք} տալով նորա կրօնին կամ դաւանութեանը, կամենում էին

ջացնում եմ նամակս եւ ցանկութիւն չունիմ միւս անգամ {ձեռք} առնուլ այդ գիրքը: Ես այս օրից մոռանում եմ յաւիտե

Դիցուք թէ Պ. Խուդաբաշեւը, ձանձրոյթից ստիպուած, {ձեռք} է զարկում այդպիսի բաների, կամ աւելի ճիշդ խօսելով

ութենից յառաջ: Լսւում է, թէ Պ. Խուդաբաշեւը {ձեռք} է զարկել այժմ Վրաց պատմութիւն գրելու։ Բարի՛ ճանա

ան նշանակուած հողի քանակութիւնը անցնէ քսան մարդու {ձեռք}, ասել է, թէ բովանդակ գեղացիք պիտի վարձ վճարեն ա

են այն քսանին հողը մշակելու եւ գործելու իրաւունքը {ձեռք} բերելու համար, քանզի ինքեանք վաճառած լինելով՝ հ

ղ բնաւ չյուսայ, որ առաջ հարստանայ եւ յետոյ երկիր {ձեռք} բերէ. այդ լինելու չէ: Նախ, որ հարստութիւնը, ո

ի ազդեցութեան: Երկրորդ, որ հող եւ երկիր տիրաբար {ձեռք} բերելու նպատակը եւ խորհուրդը փառք չէ, պատիւ չէ,

եացքով պապանձեցնել լեզուս, մինչդեռ ասում ես, թէ {ձեռք} բերածներիս մինը եւս ազատութիւն է: Թո՛ղ, գէթ խօս

կ միւսը ամենեւին ոչինչ: Այլ խնդիր է աշխատութեամբ {ձեռք} բերուած այն բանը, որ բնութիւնը չէ պահում իւր գոգ

ւ երեք հոգի մատնուել են ծերակուտի հինգերորդ բաժնի {ձեռք}, այսինքն՝ քրէական ատենի ձեռք, որովհետեւ ստորագ

տի հինգերորդ բաժնի ձեռք, այսինքն՝ քրէական ատենի {ձեռք}, որովհետեւ ստորագրութեամբ գրած են գաւառական ատեն

րամական հոգեվարութեան: Թիւրքիոյ կառավարութիւնը, {ձեռք} զարկելով այս հնարին, մոռանում է իւրեան պաշտպան ե

եւ մի ամայի բնակարան, եթէ եւ այն չէ անցել օտարի {ձեռք}: Նա որոշում է մնալ պանդխտութեան մէջ եւ այս որոշո

երի վիճակը, որ նոյնպէս լքանելով իւրեանց երկիրը՝ {ձեռք} են զարկում վաճառականութեան՝ պանդխտանալով օտար աշ

կանը ո՞չ ապաքէն դրամ է տալիս իւր վաճառելի ապրանքը {ձեռք} բերելու համար: Ո՞չ ապաքէն ունի մի քանի փարայ, ո

ը մնում է անվաճառ, կամ վաճառուածի դրամը անհնար է {ձեռք} բերել. գնողը չէ վճարում, միւս կողմից վաճառականի

ւելի մօտեցաւ, ի՛նչ ճար: " Այս առաջին հատուցումը {ձեռք} բերելու համար վճռում է նա իւր մէջ. " Հարկաւոր է

՛ւ միւսը կարօտ կը լինին նորան: Ոյժը կ'անցնէ նորա {ձեռք}, թո՛ղ որչափ կամի, փոքր լինի նորա ապրանքը. ոյժը

մի սեպհականը սուրբ է նորան, եւ վա՛յ միւսին, որ {ձեռք} բարձրացնէ նորա, այս կամ այն, սեպհական սրբութեան

ւունք, որպէս բողոք երկրագունդի վերայ մի կտոր հող {ձեռք} բերելու համար, որպէսզի այդ ազգութեան անդամքը ապա

ի՝ իւր հաւաքական անձնաւորութեան անունով իրաւունք {ձեռք} բերելով, եւ նոյն իրաւունքը եւ արտօնութիւնքը հաւա

օշը եւ այդ բոլորը քեզ իրաւունք կը տան մի կտոր հող {ձեռք} բերելու, որով կ՚ազատուիս ստրկութենից եւ աղքատութ

րուկ է, եթէ նա հող չունի եւ եթէ յաջողի նորան հող {ձեռք} բերել, իրաւունքը եւ ժամանակը պահանջում են տնօրին

լի բարեկամների մէջ, որ պիտի ասեն՝ թո՛ղ մի անգամ {ձեռք} բերուի հողը, թո՛ղ ինչպէս կամի, լինի սկզբնական կ

ներ չեն, եւ համարձակ կարելի է ասել՝ նոր ի նորոյ {ձեռք} բերելուց աւելի դժուար: Ուրիշների փորձերից, որ փ

րում նոր է սկսանում եւ հարկ է, որ յառաջ անկատարը {ձեռք} բերէ: Եթէ մինչեւ այժմ մեր խօսածներից հասկաց

ստիճան, մինչեւ ո՞ւր. մինչեւ ամօթ համարել իւրեան {ձեռք} պարզել մի ուրիշին, մինչեւ զոհ համարել խօսակից եւ

նը հոգաբարձու լինո՞ւմ է այս գումարը խելացի կերպով {ձեռք} բերելու եւ խելացի ճանապարհով գործ դնելու ազգի պիտ

թէ կան այդպիսի ժառանգութիւնք, հասկանում են, որ {ձեռք} բերելով այդ կարողութիւնը, հնար ստանալու են մի մե

անմիջապէս ինքը հոգաբարձու լինի այդ արծաթագլուխքը {ձեռք} բերելու մասին, որ օտարի ձեռք ընկնելով, պիտոյ է

ի այդ արծաթագլուխքը ձեռք բերելու մասին, որ օտարի {ձեռք} ընկնելով, պիտոյ է յաւիտենական զրկանք լինէր անմխի

ցայ մէջ մի գործունէութեան եռանդ այդ արծաթագլուխքը {ձեռք} բերելու եւ նոցանով իւր բարոյական վիճակը բարւոքելո

ուրբ եւ անմերժելի պարտականութիւն կայ, հետեւիլ եւ {ձեռք} բերել այդ ժառանգութիւնքը, երեւելի մայրաքաղաքներո

Ի դալարիս, յոր երկինք դեռ ցօղէին. Եւ {ձեռք} քաղուսք սրտի կուսին պատահին: Այլ խուն ի վեր

իշեա՜ զիս: Եթէ ի ստուեր ուրեք յանկեան {Ձեռք} հեշտախոյզք գգուեսցեն Զուլուցդ երկուորիս այծե

ըռաւ. " Մարդը ջոկվում է գազանից, " Որ {ձեռք} ունի, ձեռք՝ լսի՛ր. " Խելք, միտք, խօսել

" Մարդը ջոկվում է գազանից, " Որ ձեռք ունի, {ձեռք} ՝ լսի՛ր. " Խելք, միտք, խօսել ու մտածել,

յս անգամ. Թէ միւս անգամ մի լուր օր իմ {ձեռք} կ՚ընկնես, Այն ժամանակ ի՛նչ կը լինիս, գիտե

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն, Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Ո՞ւր ես, իմ ջերմ մանկութիւն. Իմ սպիտակ {ձեռք} փափկամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք"։

Որչափ իմ ազգս կը մնայ ստրուկ Օտարների {ձեռք}, անխօս, տխրադէմ: Մանկութեա՜ն օրեր,

որդ, անսասան, Կանգնած նման ապառաժի ` {Ձեռք} պարզեցիր մարդկութեան: Եւ ցնդեցիր հազ

իմի է՞լ խօսենք։ Հիմի է՞լ խօսենք, երբ {ձեռք} ենք տալիս, Երբ ողջունում ենք մենք այդ չքերի

նգամ զօշաքաղութեամբ եւ պոռնկութեամբ ապականուած մի {ձեռք}: Ո՛հ, ինչ սարսափելի վիհ կայ այն անցած օրերի

անց աստիճանի եւ պաշտօնի խտրութեան, չհամարձակուիլ {ձեռք} վերցնել կամ գաւազան բարձրացնել հայոց ազգի զաւակնե

գին Հայկական խօսքը վերակենցաղելու, քանի՞ սիրտ ու {ձեռք} նոր հայախօսութեան ամբարտակ յարուցանելու հնութեան

մեք հերիքանում ենք՝ ասելով, թող բանիմաց Հայերը {ձեռք} առնուն գերապատիւ Նազարեանցի գիրքը, եւ իսկոյն համ

ցող, անպատմելի ուրախ ենք, որ ժողովրդական լեզուն {ձեռք} ու ոտք է ստացել եւ մեր նոր մատենագրութան աղքատին

, որ կորցուածը պէտք է փնտրել, երբ որ այդ բոլորը {ձեռք} գայ, այն ժամանակի մարդը թող հոգայ եւ ստեղծէ ինչ

ն էլ չեն Անգլիացին: Տօ՛, մի նորա չափ ազատութիւն {ձեռք} բեր, յետոյ խօսիր է. ղարաբաղցու ասածը չլինի " ըռ

գլիան: Մի փոքր ժամանակ անցաւ այդ աւանդը Ֆրանսիոյ {ձեռք}, բայց նա չկարողացաւ պաշտել նորան նպատակի յարմար

ոտրած ծառից սկսել, այլ կարող է ուղղակի շոգենաւին {ձեռք} զարկել: Մարդը, որ առաջ կրակը տեսաւ մի կայծակից

նարգ ընթացքը եւ փոխանակ աշխատելու խորամանկութեամբ {ձեռք} բերել Հռոմի պապութիւնը, որ առանց մեծ պատրաստութե

էր կոչում: Այն պապին, որ Հռոմի նախկին իրաւունքը {ձեռք} բերելու համար, մոռացել էր փառք, պատիւ եւ մարդկա

ր սխալուէր են: Որովհետեւ գործարանը իւրեանց {ձեռք} առնլով, ո՛չ այլ ինչ չեն մտածել, բայց միայն ժողո

, եւ արծա՛թը միայն, որի համար հարստահարում են, {ձեռք} բերածի պէս, այնուհետեւ ամենին էլ արդա՛ր եւ անմե՛

ունեւոր մարդուց գտնում էի, որ թէ ուզում էր մէկը {ձեռք} բերել, այն եւս վանքի պէտքերի վրայ էի ծախում։ Կե

արդը հոգաբարձու էր եղել Ս. Ղեւոնդեանց մարմինները {ձեռք} բերելու։ Փարպեցին նեղանում է, որ ոչ ոք հոգ չէ տ

օք վերջաւորութեամբ գործիականը միմիայն " {ձեռք} " բառը հոլովելի ժամանակ Նոր Նախիջեւանի հին պառաւնե

նչ անհանգիստ մարդ ես. քեզ մի բան ասացին, այլեւս {ձեռք} չես վեր առնում դու"։ Այս տխուր խորհրդաւոր խօսքե

կը աշխատում են միայն իւրեանց սեպհական ազատութիւնը {ձեռք} բերել: - Ին՞չ պատճառով չկայ ոչ մի օրինաւոր ա

նքան արծաթ: Սատանան աւարտելով այս հանդէսը, {ձեռք} ձգեց չորս կողմը եւ ահա դժոխքի բոլոր փառքը անյայտա

ամալսարանների մեծ մասին, գերի ընկել էր Թաթարների {ձեռք} եւ արձակուելով դէպի Ռուսսիա, ներկայացել էր թագաւ

ւ տուեց Մանթուխեանցին: Պ. Մանթուխեանցը, բաժակը {ձեռք} առած չառած, կարդաց տակի գրերը... - Չկամի՞

օրագիրքը եւ հեղինակները: - Ի սէր Աստուծոյ, {ձեռք} վեր առէք այդպիսի խորհրդից․ եթէ կամիս, որ պատճառ

ռնել եմ իմ գոյքի մէջ"։ - Թէ Աստուած սիրում ես, {ձեռք} վեր առ այդ բաներից, մեք լաւ ճանաչում ենք քեզ, Ա

ն երկրորդական պղտորութիւնք հետ դնելով բարեկամական {ձեռք} պարգեւին միմեանց: Ախ, պարո՛ն, երեւում է, որ դ

ղ կերպով սկսեց իւր առեւտրական գործողութիւնքը: Նա {ձեռք} էր զարկում գործերին նոյն վստահութեամբ, ինչ վստահ

աջողում էր... Մի քանի ժամանակից յետոյ սկսեց նա {ձեռք} զարկել մեծ մեծ գործերի. սկսեց իւր վերայ առնուլ զ

ւ թողուիր նորան հանգիստ, եւ ամենեւին ոչ ոք նորան {ձեռք} չտար, այսուամենայնիւ նա մարելու չէ՞ր մի ժամանակ

ւթիւնճի-օղլուն, - որ ճրագը յաւիտեան վառուի, թէեւ {ձեռք} չէիր տալու, այնուամենայնիւ կ՚աւարտուէին վերջապէս

կեցութիւնը շատ հասարակ. մարդ եւ կին տարին երկու {ձեռք} հագուստի տեղ մի ձեռք էին կարում իւրեանց, երկրորդ

ակ. մարդ եւ կին տարին երկու ձեռք հագուստի տեղ մի {ձեռք} էին կարում իւրեանց, երկրորդի գումարը տնտեսելով Մ

եւ Առէալ զձեռն Եւայի ասելով, տուել էր մի մարդու {ձեռք}: - Բայց այդ ի՞նչ պսակ է, - շարունակում էր նա

ի ինքը տայ նամակը: Բայց նամակ... Աղքատ պառաւի {ձեռք}... Որտեղի՞ց, որտե՞ղ: - Երեւի մի բարեհոգի

ր պաշտօնից, այդպիսիներին շատ անգամ ասում եմ, որ {ձեռք} վեր առնուն իւրեանց սուտ փիլիսոփայութենից, եւ քան

կուած իւր սենեակի մէջ, եւ դողում էին ոչ թէ միայն {ձեռք} ու ոտքը, այլեւ բոլոր մարմնի մկնակները եւ ջլերը.

չկամինք յիշել, որ նա խաբեբայութեամբ կամենում էր {ձեռք} ձգել Մխիթարը՝ բարեկամանալով Կապուցինեան աբեղաներ

ցին Մխիթարին, մի գուցէ Մօթոնէն անցանէր Տաճիկների {ձեռք} եւ ինքը՝ Մխիթարը, իւր միաբանութեան հետ միասին,

է լինում, թէ ի՞նչպէս մարդկային բանականութեան հետ {ձեռք} ձեռքից բռնած յառաջ է խաղում, թէ ի՛նչ վերանորոգու

ում է, բորբոքւում է մանաւանդ, եթէ մի սեղանապիղծ {ձեռք} կամ իրողութիւն, փորձ փորձէր կապել այս ինքնագոյ,

վ մեզանից բողոքելու չէր, եթէ մի բարբարոս բռնակալ {ձեռք} կապէր մեզ թէ՛ նիթապէս եւ թէ՛ բարոյապէս, կամ արգե

զուի յիշատակարանքը, որ նորա աշակերտքը, հետզհետէ {ձեռք} բերելով, սկսեցին ուսումնասիրել երկաթի համբերութե

հեղինակների գործերը, որքան կարողացան ժողովել եւ {ձեռք} բերել։ Մխիթարեանք հոգացին կազմել Հայոց լեզուի հա

այոց ազգի սիրտը, աշխատում է ցրուել այդ գրքերը եւ {ձեռք} բերած արծաթովը մէջ մտանել այլ գործերի։ Նորա աշակ

ն ջանքը ու աշխատանքը գործ էր դնում, որ կարողանայ {ձեռք} ձգել բոլորի կառավարութեան սանձը եւ հիմնել իւր Համ

դատապարտելի գործեր, որոնց մէջ մանաւանդ այն, որ {ձեռք} էին բարձրացնում թագաւորների կեանքերի վերայ, ինչպ

ա նախկին մտադրութիւնքը խանգարելու եւ նոր նպատակին {ձեռք} զարկելու համար, այսինքն՝ Պապական իշխանութեանը պ

արուել էր այդ, եւ այսպիսի ամօթալի խաբեբայութեամբ {ձեռք} առեցին դարձեալ իւրեանց նախկին իրաւունքը եւ գործը

ւ 1577 թուականին նոր ի նորոյ սկսեցին աշխատել, որ {ձեռք} բերեն Փարիզի Համալսարանի ուսուցչապետական, վարդապ

նքն՝ չ'յայտնել, թէ Յիսուսեան աբեղաների խորհրդով {ձեռք} էր բարձրացրել Աստուծոյ օծեալի վերայ։ Յիսուսեաննե

պիսի հնարներով Յիսուսեանք կարո՛ղ էին ամենայն բանի {ձեռք} տալ. նոցա հարկաւոր էր միայն մի պատճառ, որ բոլոր

հասարակ Յիսուսեանների սովորութիւնն էր, վասն որոյ {ձեռք} առին նոքա իւրեանց խորամանկութիւնը, որ խաբեն ե՛ւ

արողութիւնը։ Վերջապէս Աբբայ Դիւբուայն միանգամայն {ձեռք} առեց Տէրութեան կառավարութիւնը։ Այս Աբբայն երբեմն

աղթական։ Շուտով սորանից յետոյ Լուդովիկոս XVը {ձեռք} առեց Ֆրանսիայի կառավարութիւնը։ Ժողովուրդը զայրաց

ամ " արժանի է"։ Հերիք չէր այս, ինքը եպիսկոպոսը {ձեռք} դնելուց յառաջ վերստին կրկնում է " Աստուածային եւ

այ հաշւումը չէի կարողանում, գոնեայ մի անգամ գրիչ {ձեռք} առնուլ եւ պատշաճաւոր կերպով մի նամակ գրել Ձեր յար

նտրութեանը, ապա տեղին չէ՞ այժմեանից իսկ միջոցներ {ձեռք} առնել ` ոչնչացնելու Երուսաղէմի պատրիարքութիւնը:

պակաս պիտի լինին ձեր գլխից այս տեսակ փորձանքներ. {ձեռք} վեր առէք դոցանից եւ այն բարձրաստիճան պատուանդաննե

թէ պատմութեան յայտնի ժամանակներում, երբ քիչ շատ {ձեռք} ու ոտք ունէր Հայաստանը, մենք չենք ունեցել մի օրի

մէջ տեսնում ենք այսպիսի զարհուրելի օրինակներ. " {Ձեռք} կանանց ողորմածաց եփեցին զմանկունս իւրեանց եւ եղեւ

ը կապուած են ֆիզիկայի հետ. այնպէս, որ դժուա՛ր է {ձեռք} զարկել բնագիտութեան միւս ճիւղերը մշակելու կամ թար

կ իրենք չունենալով մի արժանաւորութիւն համարում են {ձեռք} բերել նորան ուրիշների արժանաւորութիւնքը ուրանալով

, թէեւ սաստիկ ուրախացել է եւ չէ իմանում թէ ինչպէս {ձեռք} ձգէ մանուշակները, այնուամենայնիւ կանացի խորամանկ

յժմս այսքան խօսքը, կտրում ենք մեր ճառի ընթացքը, {ձեռք} զարկած լինելով մի տեսութեան նոր լեզուի մշակութեան

ագրութեան միջնորդութենով, եւ այս երկուսը, ձեռքէ {ձեռք} բռնած, պիտոյ է մշակէին ազգին բանականութիւնը։ Բա

եան անբռնաբարելի իրաւունքի վրայ չէ կարելի անպատիժ {ձեռք} բարձրացնել։ Յայտնի է, թէ մանուկը, բնականապ

ով մերձաւորին՝ գտնում է իր համար օտար աչք, օտար {ձեռք} ու ոտք։ Ստո՛յգ է, չեն սոքա, որպէս կարող էին սպ

ն կայ սոցա եւ մունջի մէջ։ Այն թշուառը աչք ունի, {ձեռք} ու ոտք ունի եւ շատ անգամ մի առոյգ առողջութիւն ընդ

ի արարքն էլ ծայր սահման չունին: Եթե նամակս հասնի {ձեռքդ}, գուցե այլ նամակներ գրեմ մանրամասն տեղեկությունն

- Լսելով բան չէ դառնում, դու մի Էֆիմերդէն առնուս {ձեռքդ}, մի սարսափելի երազ եմ տեսել... - Ես Էֆիմերդ

, թէ ինչ է թանգութիւնը, ինչ ասացիր ու գրիչ առիր {ձեռքդ}: Թանգութեան պատճառն ես հարցանում ինձանից, պատճա

ում մէկ դար քայլեց: Պարոն, դու գիրքդ ամուր բռնէ {ձեռքդ}, տեսնեմ քու փիլիսոփայական կատեգորիներից ինչ կ՚առ

հանայապատկան ուսանելիք են, այժմ գրիչ պիտի առնուս {ձեռքդ}, որ վրացերէն գրել սովորես, բայց մէկ եզան էրի պի

, բայց ամիսը մեկ կամ երկու գիր միշտ գրած եմ, եթե {ձեռքերդ} չի հասել, ես մեղավոր չեմ, ժամանակները ձեզ հայտն

տք է նե, կհոգա, եւ չեն համարձակվելու խանութներդ {ձեռքերեդ} առնուլ, ուրեմն միամիտ եղիր: Շատ ուրախացա, ո

Գ. Սուլթան-Շահին, Անանիային եւ Հովհաննես եղբորս {ձեռքերը} սեղմում եմ՝ ջրաբաշխական մամուլին չզիջող ուժով:

բայց չէ՞ որ պետք է աշխատել. թո՛ղ արիստոկրատները {ձեռքերը} ծալած նստեն, իսկ մենք կոչված ենք աշխատելու: Ինչ

որ բաւական սրսրկել էր առանձնարանս անձրեւի ջրով, {ձեռքերը} տրորելով՝ մօտեցաւ ինձ, եւ մեր մէջ բացուեցաւ մի

է սատանայի եւ բոլոր դժոխքի զօրութեան. նորերումս {ձեռքերը} ներկեց մի՞ ծերունու արիւնով... Արամազդը, կտ

ընդունելու, դէպի երկինք վեր բարձրացրեց իւր նիհար {ձեռքերը} եւ վշտահար աչքերը, եւ ասաց. - Աստուա՛ծ իմ,

ջին խօսքերը ասելու ժամանակ դարձեալ վեր բարձրացրեց {ձեռքերը} եւ աչքերը, բայց սոքա արտասուքով փայլում էին այս

ւմ իւր կոկորդը կեցցէնե՛ր գոռալով, չէ խնայում իւր {ձեռքերը} եւ ձեռնոցները, որ շատ անգամ մի երեկոյի մէջ պատառ

ճանաչելով, թէ նախանձի պատճառով մատնեցին նորան, {ձեռքերը} լուանալով, ասաց. " Ես անպա՛րտ եմ այդ մարդու արի

էր ակամայ եւ տենդային ցնցողութեան մէջ, ոտքերը եւ {ձեռքերը}, մանաւանդ այս անդամների մատերը, ցնցողութեամբ կա

է սրսկած ջուրը: Նեղութեան կամ բարկութեան ժամանակ {ձեռքերը} ճնշել եւ տրորել ժառանգութիւն է փոքրոգի մարդերի.

սօֆայի վերայից, ուր ընկած էր որպէս մի շնչաւոր եւ {ձեռքերը} տրորելով սկսեց ման գալ սենեկի մէջ զանազան ուղղութ

է միայն կարելի էր այս... Թիւթիւնճի-օղլուն, որ {ձեռքերը} սրտին խաչած լսում էր Շահումեանցին բոլորովին զարմա

ած պատուհանը չբացուեց ամենեւին, Մանուշակի քնքուշ {ձեռքերը} ցաւեցին զարկելով: Նա իսկոյն վազեց բակը եւ կանչեց

ելով, մի ճրագ Թիւթիւնճի-օղլուն, միւսը Մանուշակը {ձեռքերը} առած, ճանապարհ էին ձգում Շահումեանցը. բայց վերջ

նպէս ում մասնիկի հետ։ Եթէ ասենք կամ գրենք " նորա {ձեռքերը} ներկում են " եւ այս ենը ընդունենք որպէս էական բայ

եւ ուրիշ բան չէ հասկացնում, եթէ ոչ այս թէ " նորա {ձեռքերը} ներկի մէջ են"։ Իսկ եթէ գրենք " նորա ձեռքերը ներ

որա ձեռքերը ներկի մէջ են"։ Իսկ եթէ գրենք " նորա {ձեռքերը} ներկումեն ", այս տեղ ենը ընդունելով որպէս բայակա

ումի հետ միացած, իսկոյն հասկանում ենք, թէ նորա {ձեռքերը} ոչ թէ ներկի մէջ են, այլ ներկելու գործողութեան վր

խնդիրը միշտ նախադաս է լինում բայից. չենք ասում " {ձեռքերը} են ներկում ", եթէ անորոշ է ներկը, իսկ թէ որոշեա

, որով փարատվում է ամեն մթութիւն։ Ուզելով ասել՝ {ձեռքերը} ներկի մէջ են, այլ ասում ենք " ձեռեքերը ներկում ե

որոշեալ ուղղականը իրենց վերջում ըթ ուեն, ինչպէս {ձեռքերը} ։ Այս ըթը, որ բառի վրայ մէկ վանկ է աւելցուցել,

ւանում է։ Եթէ գրենք " ներկում են ", այն ժամանակ {ձեռքերը} խօսքը չէ կարող իր ըթը նու փոխել եւ եթէ այդպէս խօս

եռքերի նուն, ինչպէս ձեռ-քեր-ն են-ներ-կում, որով {ձեռքերը} խօսքը առանց իր նշանակութիւնը փոխելու կամ կորցնելո

տճառից է մեռնում: Ոտքե՞րն են կաթուածահարուել թէ՞ {ձեռքերը} ․ այդպիսի դիպուածում նա կարող է շատ տարիներ ապրիլ

ժանում է իւր ձեռագործքը, որ պէտք ունի միլիոնաւոր {ձեռքերի}, ի՛նչպէս ուրեմն կը լինի այն աշխարհների վիճակը,

լսելու, միմիայն նայելով խօսողի բերանի, դէմքի եւ {ձեռքերի} շարժողութիւններին, խուլը կարողանում է հասկանալ,

խադաս դնենք, այն ժամանակ ենը իր հաշուով է հնչում {ձեռքերի} նուն, ինչպէս ձեռ-քեր-ն են-ներ-կում, որով ձեռքեր

աջեւ կային նստած մի քանի երեխայք՝ այբբենարանները {ձեռքերին}, շատ ուրախ ենք եւ շատ շնորհակալ այն մարդուց, որ

տեւակ դեւերը, նոցայ քամակից ` ձիաւոր ասպետները, {ձեռքերին} բռնած այն կերոններից, որ սպանիական ինկվիզիցիոն պ

ի ուժով, Վենետիկեցիք նոյնպէս պատրաստուեցան զէնքը {ձեռքերին} պաշտպանել իւրեանց իրաւունքը եւ անկախութիւնը, մին

րյանք, որպես թշնամի ազգային լուսավորության, եթե {ձեռքերից} գա, ամեն րոպե կխափանեին, բայց հույս առ աստված,

ւնենալով գոնե կկարողանանք ազգին պեսքը հասկանալ եւ {ձեռքերից} եկած ծառայությունքը գործ դնել: Դարձյալ աղաչու

յնտեղ, հասնում է դարձեալ Ասիա, անցնելով մի քանի {ձեռքերից}, նոյնը՝ աւելի արժան եւ նոյն որակութեամբ, կարող

ւթիւնը կը պահեն, եւ եկեղեցւոյ կառավարութեան ղեկը {ձեռքերնին} ունին: Ո՛ր իշխանը քանի մի վաստակասէր հոգեւոր

. պատճառ, թթու երեսով նայեց նորա վերայ եւ երկու {ձեռքերով} գլխի ետնակողմից յառաջ շփելով իւր կիսով չափ սպիտակ

երը առատանան, դրամը չէ կարող կենտրոնանալ զանազան {ձեռքերում}, հասարակ ժողովուրդը, իւր պատրաստած նիւթերի զօրո

մէջ, հանդէսը, այսինքն՝ ժողոված վարդապետները, {ձեռքերում} գաւազաններ պատրաստ ունելով նորան ծեծելու համար,

։ Նոքա ճանապարհ ընկան ուխտաւորների հագուստներով, {ձեռքերում} Սուրբ գիրք բռնած, իբրեւ ուղղափառութեան նշան՝ գլ

քը։ Նոքա մեծ երջանկութիւն էին համարում մեռանել՝ {ձեռքերում} բռնած ունենալով կովի պոչ։ Ո՛չ ոք բարեպաշտ Հնդկաց

ր հանգիստ խղճմտանքով եւ պայծառ ճակատով կարող էինք {ձեռքերս} սրտերիս վերայ դրած վկայել, թէ ինչ որ մեր խելքը կ

ը եւ անձնասիրութիւնը, ուստի մաքուր խղճմտանքով եւ {ձեռքերս} սրտերիս վերայ դրած, ոչ միայն զոհում ենք նորանց,

մատենագրութեան միջնորդութենով, եւ այս երկուսը, {ձեռքէ} ձեռք բռնած, պիտոյ է մշակէին ազգին բանականութիւնը

նալովը այժմուս զրկված ենք, եւ այս քչիցը, որ մեր {ձեռքը} հասած է, եզրակացնում ենք, որ պիտո է անհամար շատ

ակ ստացել եմ Ձեզանից, երրորդը, որ ասում եք, իմ {ձեռքը} չէ հասած: Այն ոտանավորն կուղարկեմ դիմացի շաբաթ,

-ին եւ տեսանելով, որ հասել էր Ձեր պատվականության {ձեռքը} իմ աշխատությունը, ուրախացա: Այն ստությունքը եւ

դյան արծաթագլուխը կորզել եւ տանել ձգել Մխիթարյանց {ձեռքը}: Դուք կամ քաղաքը, առաջարկելով գնացողներին եր

ն ամենայն բարիք: Սեղմում եմ Հովհաննես եղբորս {ձեռքը}: Ափսոս որ նա այնքան զբաղված է, որ չի կարող մի ժ

յդ օրը: Սեղմում եմ սիրելի Անանիայի եւ Հովհաննեսի {ձեռքը}: Բոլոր մնացած ծանոթներիս ջերմ եւ անկեղծ բարեւներ

hum Saccharatum-ի նմուշների հետ նույնպես հասան իմ {ձեռքը}, եւ որ ամենից շատ ինձ ուրախացրեց՝ Ֆոշեի գիրքն է

ն նամակ էի գրել քեզ, հավանաբար, այժմ հասել է քո {ձեռքը}, որի մեջ ես արդեն արտահայտել եմ իմ կարծիքը հանրա

ը չենք գտել, համենայն դեպս եղբայրաբար սեղմում եմ {ձեռքը}: Ինչ վերաբերում է այն բանին, որ ես նրան որեւէ ա

ւ պարտքի մեջ: Իմ փոխարեն սեղմիր Հովհաննես եղբորս {ձեռքը}. Հուսով եմ, որ նա այժմ արդեն կսկսի ըստ հնարավոր

համար: Արդ, ցտեսություն, սեղմում եմ ձեր բոլորի {ձեռքը}: Ամբողջովին ձերը՝ Միշել 78. ՂԱԶԱՐՈՍ Ն

ներ տոնել այդ օրը: Սեղմում եմ բոլոր բարեկամներիս {ձեռքը}, իսկ գեղեցիկ սեռին անկեղծ ողջույն եւ հարգանք: Ե

եւ իր անկեղծ զգացմունքների համար. սեղմում եմ նրա {ձեռքը} եւ ցանկանում եմ, որ լինի առողջ, ուրախ եւ երջանի

ուղիղ ժամը 11-ին: Սեղմում եմ Հովհաննես եղբոր {ձեռքը}, իսկ Սաշային ասա, որպեսզի չտանջե իր շանը: Ա

մս Էմմանուէլ. Ապրիլի 14, 1858. Րեդուտկալէ: Իմ {ձեռքը} հասած " Հիւսիսափայլ " անունով օրագրի մի քանի համա

րայ, նա շատ նեղութեամբ կը բանայ իւր քսակը։ Նորա {ձեռքը} սովորած չէ այդպիսի բաների համար՝ արծաթ ձգել ազգի

Չգիտեմ՝ կը հասկանա՞ն արդեօք այն մարդիկը, որոնց {ձեռքը} ընկնելու էր մի օր իմ տխուր Յիշատակարանը՝ իմ անմխ

գողը: - Լսի՛ր, - աղաղակեց Պ. Բէգզադէն՝ աջ {ձեռքը} դէպի յառաջ պարզելով օդի մէջ, - այսօր քնած էի ճաշ

են նոցա մէջ կաղին, որ դեռեւս ընկած չէին հաւաքողի {ձեռքը}: Աշունը, մանաւանդ թէ Հիւսիսումը, մի շատ տխուր

: Ես, Խալիլ նայիբի պատճառով ընկնելով քո մարդերի {ձեռքը}, երբէք յոյս չունէի ձեզ տեսանել, բայց մանաւանդ չ

նչ հարկաւորութիւն ունիմ անհաւատի արիւնով պղծել իմ {ձեռքը}: Տարակոյս չկայ, որ դու յանցաւոր ես եւ մահու պար

ր փառասէր անկալութեանց իբրեւ փոխարէն, դժոխաորդոց {ձեռքը} գրաւ ձգեցիք... Դո՛ւք էք, որ երեւելի եւ աներ

ն հաշիւ տալ: Օրինակի համար ասենք, թէ երիտասարդի {ձեռքը} յանձնել էր Բէգզադէն 30. 000 մանէթի ապրանք, գործա

փոխանակ պիտի ընկնէր կառավարութեան աստիճանաւորների {ձեռքը}, այսինքն՝ անձրեւի երեսից ծովը: Տեսաւ կառա

ւր հետ միմիայն աշխատութիւնը, այսինքն՝ իւր երկու {ձեռքը}: Աշխատութիւնը առանց նիւթի եւ առանց հիմքի, հասար

իբրեւ մի ծաղիկ իւր սեպհական հողի վերայ, առնում է {ձեռքը} իւր հօր պանդխտական գաւազանը եւ գնում է... -

ւ՝ արծաթ վճարելով փոխարէն: Ապա եթէ հայ շինականի {ձեռքը} մի փոքր դրամ անցանէ, եթէ նա յոյս ունենայ, որ իւ

իճակը, այս ճանապարհով նիւթական ոյժը կանցանէ ազգի {ձեռքը}. ազգը կը զօրանայ, եւ երկրագո՛րծը, եւ վաճառակա՛

ւմ էին մի փոքր ազատ շունչ առնուլ, նախախնամութեան {ձեռքը} քաղցրացնում էր աշխարհի մի հեռաւոր մաuնում - Հնդկա

անսխալ է ու Քրիստոսի փոխանորդ, Սակայն բռնեց {ձեռքը} տիկնոջ, քաշեց նորան իրեն մօտ։ Երբ առա

պատառ, Չունի շապիկ իւր հագին. Անհամարձակ նա իւր {ձեռքը} Պարզում է անց կացողին. " Ողորմութիւն արէք, պարո

երում Իւր սեպհական կառքերով. Այժմ, վախով նա իւր {ձեռքը} Պարզում է անց կացողին. " Ողորմութիւն արէք, պարո

ք ձեր անձը, Դեռ որպէս թէ չէր դողդոջում ձեր {ձեռքը}. Բայց ա՞յժմ............ "։

Մարդը եւ ճշմարտութեան ". Ժիրարդէնի գրեց {ձեռքը} Տապանաքարիդ վրան: Ծո՜ւնր եմ դնո

նինք, մատնելով չարագործը քաղաքական կառավարութեան {ձեռքը}, միմիայն պաշտպանում ենք հասարակաց իրաւունքը:

արիւնով, եթէ մի օր արժանի լինինք զէնք առնուլ մեր {ձեռքը} եւ մինչեւ այժմ քարոզած ազատութիւնը նուիրել եւ սրբ

ինակութիւն։ Եւ դնենք, թէ մի հայ մարդ առնուր իւր {ձեռքը} հին լեզուով շարադրած մի գիրք (իհարկէ՝ հայերէն)

եաններին, ) հաւանական եւ շատ բնական է, որ նոցա {ձեռքը} չէր համարձակուելու այսպիսի գործ կատարել, մանաւան

մ Հայոց մանուկը Ռուսաստանի մէջ կարող է առնուլ իւր {ձեռքը} մի գիրք եւ հոգեպէս զուարճանալ, եւ գերապատիւ հեղի

էր Գերմանիան, երբ մարդկային արժանաւորութիւնը իր {ձեռքը} անցուց Անգլիոյ գայիսոնը, թագը միայն թողնելով իր

, թէ այս անցքից յետոյ գործարանը ի՞նչ եղաւ եւ որի՛ {ձեռքը} ընկաւ, բայց նա յառաջ չտարաւ իւր խօսքը, եւ եզրափ

աղթօղ երեւելու համար, գիտութեան զէնքը առնելով իր {ձեռքը}, ուղարկեց այս թուղթը բարեսէր, մեծ եւ պատուական

քով դատեցէք"։ Եւ ձգեց նորան օրէնքի եւ ժողովրդի {ձեռքը}, որ երկո՛ւքն էլ մահապարտ էին՝ ե՛ւ Հրէից ժողովու

իջոցին անսխալ իմանալ եւ ոչ թէ Աստուածաշունչը միշտ {ձեռքը} բռնած, յիմարացած մարդոց պէս այս ու այն խօսել։ Ի

նդրում ենք այդ պարոններից, որ բամբասելու էին մեզ, {ձեռքը} սրտի վերայ դրած վկայել մեր ասածին, եւ խղճմտանքով,

ունի մտածելու ազգային լուսաւորութեան վերայ, նորա {ձեռքը} պարապած չէ զանազան վիճակային գործերի մասին իւր յա

ստանալու.... Այս խօսքերից յետոյ, պարզեց {ձեռքը} դէպի տակառը, բոլոր պալատականքը անչափ հետաքրքրութ

եց նոցա կալուածքը, իւր պաշտօնակալութեան մէջ դորա {ձեռքը} չմաքրուեցաւ կաշառքից. ե՛ւ ստացաւ, ե՛ւ տուեց:

, որ խոստանում էր աւանդութիւնը: Դժոխքի թագաւորը {ձեռքը} ձգելով, այսպէս սկսեց խօսել. - Ընդունեցէ՛ք այդ ծ

եան մէջ, կանգնած ոտքի մատների վերայ եւ պարզած աջ {ձեռքը}, աշխատում է բռնել մի մեծ թիթեռնակ, որ նստած մի

եւ բռնելով ձեռքում զննում էր, չտալով Շաքարեանցի {ձեռքը}: - Լա՛ւ է, լաւ, թող ես եւս տեսանեմ, - ասա

աւելի ընդարձակ կը խօսենք, - ասաց Մանթուխեանցը, {ձեռքը} պարզելով դէպի արաղի շիշը: Շաքարեանցը յառաջամատոյ

քարշեց իւր վերջին ճառագայթքը, եւ ժամակոչը երկու {ձեռքը} դնելով գերեզմանի ափերին, դուրս եկաւ նորա միջից:

ձեր դուստրը այնպիսի անքակտելի կապերով, որ մարդու {ձեռքը} իշխանութիւն չունի բաժանել: Դո՛ւք չարաչար գործ դր

նեանցը: - Այո՛, - պատասխանեց գործակատարը եւ {ձեռքը} տարաւ դէպի ծոցը, որ հանէ եւ ցոյց տայ: - Ներ

- Առ քեզ խայտառակութիւն, - բացականչեց պարոնը, {ձեռքը} միմեանց զարկելով, - Не было печали, черти накач

ուրախացած, որ իւր հակառակորդը լաւ զէնք տուեց իւր {ձեռքը}: - Ուրեմն, - հաւելացրեց Շահումեանցը, - եթէ մի

իսկոյն բռնեց նորա մսի աւիշկով եւ իւղով տոգորուած {ձեռքը} եւ ջերմ-ջերմ համբուրեց: - Խորհուրդ մարդկան,

րո՛ւ, ինչպէս ասացի, պարոն Շահումեանցին. իւրեան {ձեռքը}, գիտե՞ս... չիցէ՛ թէ ծառայի կամ մի այլ նորա տա

դուն է, որ քահանան մի փոքր յառաջ բռնել էր աղջկայ {ձեռքը} եւ Առէալ զձեռն Եւայի ասելով, տուել էր մի մարդու

կողին. այս պատճառով եւ Մանուշակը միւս ճրագը առած {ձեռքը}, գնաց իւր ննջարանը, անորոշ զգացմունքով: Մտա

իրական, - ասաց Շահումեանցը համբուրելով Մանուշակի {ձեռքը}, - եւ այս օրից, դու կարող ես ազատ համարել քեզ Աղ

ց մէջ, ծռել են որի աչքը, որի ծնօտը, որի ոտք ու {ձեռքը}: Այս մարդիկը ինքեանք պատմում են, թէ կենդանի մար

րօնադրուժ, մատնուէր բուն Հայոց հոգեւորականութեան {ձեռքը} Կոստանդնուպօլսի մէջ։ Այս պատճառով Մխիթարը 11 աշա

երը աշխարհին հրատարակէին, թէ " Պապին համար գրիչը {ձեռքը} կացած է, Պապին համար է ապրում եւ այլն եւ այլն "

ում էին ժողովրդին ամենայն բան, եւ տուեց ժողովրդի {ձեռքը} ՝ պատուիրելով քննել նորան։ Այս երկնային եւ ա

խաչակիր արշաւանքներից, ասպետները ընկան Արմիդայի {ձեռքը} ։ Խեղճութիւնը նիւթականապէս պատճառ տուեց կամ, լաւ

քան Հայ մարդը կարող էր մի հայերէն գիրք առնուլ իւր {ձեռքը} ։ Մխիթարեան միաբանութիւնը՝ այդ մեզանից ընկած

տութենից յետոյ արդէն վճռել էին տալ քաղաքը թշնամու {ձեռքը} ։ Միմիայն Իգնատիոսը, որ Պամպէլունայի զօրքի մէջ կ

րենտացի զօրավարի ապօրինի որդու՝ Յուլիոս Մեդիչիսի {ձեռքը} ։ Այս ամենանենգաւոր մարդը գործ դրեց իւր բոլոր խոր

ների եւ նորընծայական տների կայքը անցուցանէր օտարի {ձեռքը}, առանց Կարգի օգտին, III) եթէ ընկնէր կրօնական մ

կանութիւնը Պօրտուգալացոց ձեռքից անցաւ Հօլլանդացոց {ձեռքը}, եւ այս կերպով Յիսուսեանները զրկուեցան իւրեանց ջ

աստանի առեւտուրը Եւրոպայի հետ անցաւ Յիսուսեանների {ձեռքը}, որ ունէին իւրեանց սեպհական գործակատարքը ամենայն

դրամը մուրհակներով ուղարկում էր Հռովմ՝ Գեներալի {ձեռքը} ։ Իւրաքանչիւր գաւառում կային շտեմարաններ, ուր պա

եանների պաշտպանը, տուեց Րաւալեակը Մօնտինի ասպետի {ձեռքը}, որ փակեց նորան դը-Րէ անունով պանդոկի մէջ, ուր

գաւորի մահին դ'Էպերնոն դուքսը մտաւ Պարլամենտ եւ, {ձեռքը} դնելով սուրի վերայ, ասաց որոտալիր ձայնով. " Պար

ց իւր աչքերը, Լետիլիէ առեց խաչը եւ դրեց թագաւորի {ձեռքը} ։ Այն ժամանակ Յիսուսեանք անընդհատ կարգով մօտենում

րելու եւ ամենայն ժողովրդեան վկայութիւնը, դնում է {ձեռքը} նուիրելու գլխին: Եւ ինչպէ՞ս, միթէ՛ ձեռնադր

ասին, որ Սիքստոս հինգերորդը տուեց Աթենասի արձանի {ձեռքը} ՝ խլելով նորա նիզակը։ Բայց նա իր խելքով ասում էր

որպիսի եւ իցէ խեղճ դպրոցի նստարանից գրիչ է առնում {ձեռքը} եւ ազգի դժբախտութիւնից լցնում է մի քանի վայր ի վե

ակ, ճանապարհի վրայ, ընկան իրենց բարեկամ Գարեգնի {ձեռքը}, որ մի փոքր հանգստացնելու համար տարաւ իր տունը (

այգին, տարին տասներկու ամիս չէ կապում երկրագործի {ձեռքը}, մնաց որ այգեգործութեան մեծ եւ ծանր պաշտօնները ե

յն թարմ եւ նոր եփած հացը, որ աւել սննդարար էր եւ {ձեռքը} պարզէր դէպ 'ի քարացած հացը, որ յառաջ քան ստամոքս

ժառանգների իրաւունքը բռնաբարէ եւ ժառանգութիւնը իր {ձեռքը} անցնէ։ Եւ մէկ անգամ մեռածը, եթէ դուրս էլ գալու

ծից։ Բայց տե՛ս, բնութիւնը դարձեալ զէնք տուեց քո {ձեռքը} ։ Մի երկաթէ ձող է, բայց բորբոքուած կրակի վրայ ջո

օղում. Ու ձեռներըս տաք սրտին են պատահում: Ապա {ձեռքըս} վեր տանելով կրծքի մօտ ` Բաց եմ անում պինդ կոճակը

նչ ենք, նույնպես եւ դուք առանց մեր. պետք է ձեռք {ձեռքի} տալ եւ միաբան ուժով ջարդել խավար վիշապի գլուխը:

է պիտո դադարի, մեք ազգի ընտրյալ որդիքս պիտի ձեռք {ձեռքի} տանք միմյանց եւ շարունակենք մեր կռիվը ազգի եւ ճշմ

մարմարիոնը հոգի է ստացել ճարտարագէտ քանդակագործի {ձեռքի} տակ, եւ արձանի իւրաքանչիւր գծերից դուրս է երեւու

ն պարզ կերակուրը եփող, որով ապրում էին: Իւրեանց {ձեռքի} արուեստով կերակրուեցան նոքա եւ տէրութենից նշանակո

շատ կամ սակաւ նիւթական ոյժը, ապաստան է իւր երկու {ձեռքի} աշխատութեան: Բայց, չնայելով այս բոլորի վեր

անակ, նորա մէջ բերած գումարը եւս հալեցաւ, բոլոր {ձեռքի} ապրանքը պարտքի փոխանակ տալուց յետոյ դեռեւս պարտակ

նգլիան, հակառակ նորա կամքին, պահում է նորան իւր {ձեռքի} մէջ, եւ Թէյմսը շատ ժամանակ չէ, որ հրատարակեց,

յլ շատ անգամ նոյն ինքը երբեմն հարիւր հազարներ իւր {ձեռքի} մէջ շարժողը դառն աղքատութեամբ կնքում է իւր կեանքը

զ մեր հնարներին, որով օրհնել է ամենակալ տէրը մեր {ձեռքի} վաստակը"։ Մեր բարեպաշտ ազգասէրքը, իւրեանց

ց աշխարհը գնաց, եւ այնտեղ լաւ եւ առաքինի մարդերի {ձեռքի} տակ ուսանելով եւ աստուածային խօսքի մարգարիտը կատա

ուղղիչը, այնուամենայնիւ Փարպեցին ունեցել է նորա {ձեռքի} տակ թերեւս եւ ուրիշ ուսուցիչք, երբ յոքնականապէս

մբը։ Հանգուցելու մերձաւոր բարեկամքը եւ ուսանողքը {ձեռքի} վերայ հասուցին նորա դագաղը մինչեւ Հայոց եկեղեցին

է երկինքը փակել. տարակոյս չկայ ուրեմն, որ նորա {ձեռքի} գիրը կարող է փակել դժոխքի մի ծակը. մանաւանդ այդք

րժութեամբ պրծնում էր սատանայից ` համարեայ թէ նորա {ձեռքի} տակից դուրս սահելով: Այս անկարգ գործողութիւնը շա

յն: Կոմս Էմմանուէլը վեր բարձրացրեց գլուխը եւ {ձեռքի} թաշկինակով սրբեց աչքերը շտապով, բայց, ծածկել կա

ով, Մի ամբողջ խմբի տալիս էր հրաման, Իւր {ձեռքի} բռնած թեթեւ հրացանով։ Ես տեսայ դարձեալ

, այն խանգարուած զգայարանի պաշտօնը: Կոյր մարդերի {ձեռքի} մատները կամ առհասարակ շօշափողական ջլերը այնպէս զօ

քնաթաթախ կանչում էր երբեմն, մինը միւսին զարկելով {ձեռքի} փայտերը բոլորովին մեքենաբար: Մանուշակին շատ ահար

լով նորա միտքը նորա դէմքի շարժողութենից: Նոցա {ձեռքի} թաթերը, չոր, ինչպէս ոսկր, մատննրը եւ եղունգներ

furieux coup de poing ", յետոյ, արիւն տեսանելով {ձեռքի} վերայ, բոլորովին գունաթափեցաւ եւ ասելով՝ ես վիր

է քաշում մէջքի վրայ, յետ գնում, գլուխը Գարեգինի {ձեռքի} վրայ դնելով՝ խնդրում է, որ աշխատի երկուսին (իր

է քաշում, մէջքի վրայ հետ գնում, գլուխը Գարեգնի {ձեռքի} վրայ դնելով խնդրում է, որ աշխատի երկուսին (իրեն

յութիւնք գտնէ, երբ խօսք է լինում աստուծու աչքի, {ձեռքի}, կամ բարեկամութեան մասին: Եթէ ազգի խամութեան պա

մէջ, այնուամենայնիւ մենք վստահ ենք, հայ կանանց {ձեռքի} շնորհքի վրայ, որ թէ նորա ձեռքին օրինաւոր գործիք

իի ոսկորը, որ սկիզբը նորա վերայ գրես, մինչեւ որ {ձեռքիդ} մատները գրչին սովորեն եւ ապա կարողանաս թղթի վերայ

տութիւնը, խաբեբայութիւնը արծաթ ունի, նա կաշառքը {ձեռքին} նստած է պատրաստ, նա կարող է դորանով հաճոյանալ մա

ոմի մէջ, երեւում էր մի տիրացու՝ ահագին գաւազանը {ձեռքին} ՝ իւր աշակերտների ոսկերքը ջարդելու համար, եւ այդ

տի արձանագրէ ծանրաչափը, ջերմաչափը եւ էլեկտրաչափը {ձեռքին} ՝ ամենայն րոպէ փորձելով եւ զննելով: Այս ասածների

տոյքը եւ աղախիններից չպաշտուեցան. մարդ չկար նոցա {ձեռքին} ջուր ածող կամ այն պարզ կերակուրը եփող, որով ապրո

ը հաստատուելուց յետոյ հրամայէ պատրիարքին... խաչը {ձեռքին} օրհնել Հայոց ազգը, որ այսքան ժամանակ դուրս էր մն

Նորա տակին նոյն օրիորդն է կանգնած Կացին {ձեռքին}. ջարդոտուելով մեծ կաղնին, Հրաժարւում է իւր

մ այլ ի՛նչ սեւ քնար, Սուր է հարկաւոր կտրճի {ձեռքին}. Արի՛ւն ու կրա՛կ թշնամու վերայ, Այս

երկու դասակարգն բուռն դրական իշխանութիւն ունի իր {ձեռքին}, ոչ օրէնքը, ոչ գրուած կոնստիտուցիօնը եւ ոչ իսկ

: Անգլիոյ մէջ, իշխանութիւնը արտոնունակ դասակարգի {ձեռքին} է: Այս պատճառով, աւելի կանոնաւոր եւ հիմնաւոր սկ

տ հարկաւոր համարեցինք գրել, այդ բոլորը կարդացողի {ձեռքին} է այժմ։ Թղթի թարգմանութեան ժամանակ թարգմանեցի

աւօտու լոյսը բացուել է դորա վերայ՝ նոյնպէս գիրքը {ձեռքին}, պարապելով իւր ուսմանը, քունը հատանելով"։ Այս

ւ պաքսիմատ որոնելով. նորա բաղդից հանդիպեցան նորա {ձեռքին} Իգնատիոս Փափազեանի Եկեղեցական պատմութիւնը, Եւրոպ

ել: Մի աբեղայ ընկել էր քամակիցս սուրբ ջրի մշտիկը {ձեռքին}. բոլոր Բոլոնիայ վազեցինք: Հռովմի մօտ գնալ չէի կ

ն կարդալ իւր զաւակի գալստեանը, կանգնած էր թուղթը {ձեռքին}: Վերջապէս յայտնուեցաւ Բրամինը, կարճահասակ,

Հանդէս դուրս եկաւ Բէհեղզեբուղը յայտարարութիւնը {ձեռքին}, գլուխ տուեց տէր սատանային, համբուրեց պատկառանք

խահայրը, որ կանգնած էր սատանայի գահի աջ կողմից, {ձեռքին} բռնած գալարած մի թերթ թուղթ, յառաջ դուրս եկաւ հր

նած եւ որը... իսկ ինքը տղամարդի պէս գինու թասը {ձեռքին} կանգնած նոցա մօտ, ծաղր առնելով նոցա թուլամորթութ

կ'առնուս գորտի նման ջուր խմելուց. ջուրը Աստուծոյ {ձեռքին} մի գործիք է, չարագործ մարդիկ պատուհասելու համար

սել են Շաքարեանցին փակուած մի ախոռի մէջ, որ, մի {ձեռքին} գրչագիր մագաղաթ, իսկ միւս ձեռքում կաւիճ, մի բոլ

ծերունի, ճաղատ ճակատով եւ սպիտակ մազերով, բահը {ձեռքին} փորում էր... Նորա խոշոր դէմքի գծագրութեան հանդ

գալիս այնտեղից, ահա մի պառաւ աղքատ կին մի նամակ {ձեռքին} մտած պարոն Շահումեանցի տուն, հարցանում է ինձ, թ

: Մանուշակը ճանապարհ ձգած Շահումեանցին, ճրագը {ձեռքին} ետ դարձաւ. նամակի պատասխանը գոգնոցի գրպանում էր

ալութիւններով դուրս գնաց Թիւթիւնճի-օղլուի տանից, {ձեռքին} բռնած թեթեւի կապոցը եւ մի ճրագ: Ինքը Մանուշակը,

աչ-դեղին գունով: Թշուառ Մկրտիչը գերի էր իւր քրոջ {ձեռքին}, քոյրը գիտէր նորա բոլոր առեւտրական հաշիւները անգ

ոցին Շահումեանց Գէորգի ծառան ներս մտաւ ` մի նամակ {ձեռքին}: - Դո՞ւք էք պարոն Թիւթիւնճի-օղլուն: - Ես

եան: Այս միջոցին, աղախինը ներս մտաւ մի նամակ {ձեռքին}, Թիւթիւնճի-օղլուն շտապեց բանալ եւ կարդաց այսպէս

ան համար։ Այնտեղ Կոլոմբոսը, իւր առաջարկութիւնքը {ձեռքին}, ծեծում էր թագաւորների դուռերը եւ, ստանալով մի

ղութենների ստուգութեամբ, ճշմարտութեան մուրճը մեր {ձեռքին}, դուրս ենք գալիս հրապարակ, որպէս հաւատարիմ զինո

պային։ Սա ամբողջ կէս դար մանուկ զօրութեամբ սուրը {ձեռքին} պատերազմեց մի իրաւունքից զրկուած հզօր պառաւի հետ

ծ, իսկ աբեղայն՝ կանգնած նորա մօտ արիւնոտ դանակը {ձեռքին}, յարձակուեցան Կլեմանի վերայ եւ կտոր կտոր արեցին

գտանելու նորան։ Բայց նա բռնուեցաւ արիւնոտ դանակը {ձեռքին} եւ խոստովանեցաւ, թէ ինքն էր թագաւորի սպանողը։ Ա

ատճառ, նա միայն գիտէ այդ բոլորի գաղտնիքը եւ նորա {ձեռքին} է խորհրդաւոր եւ գերբնական գիտութեանը բանալիքը: Մ

ենք, հայ կանանց ձեռքի շնորհքի վրայ, որ թէ նորա {ձեռքին} օրինաւոր գործիք լինի եւ մի քանի անգամ այդ բանը օր

Ծանոթագրություններ դեռ բնավ չեմ գրել, որովհետեւ {ձեռքիս} տակ գրքեր չունեմ, իսկ այդ բոլորը դուրս գրելն անհ

ես ցավ զգացի, այնպես որ դժվարանում էի կուլ տալ: {Ձեռքիս} տակ եղած միջոցներն իսկույն գործի դրի, որպեսզի քր

մօտեցայ պատանուն, հրամայեց պահապաններին արձակել {ձեռքիս} շղթաները՝ ասելով, թէ անարժան է, որ Մարգարէի փո

անտում՝ գոմի մէջ, մի ապականեալ մսուրի մօտ: {Ձեռքիս} շղթաները մերկացուցին աչքիս առաջեւ կախարդական վարա

ութիւնը: Դուրս եկայ նորա սենեկից, արձակեցին {ձեռքիս} շղթաները, երկու օրից յետոյ հասայ Րեդուտկալէ բոլո

իզիկական թուլութիւնը, զօրացուց իմ ջղերը, եւ ահա {ձեռքիս} մատերը կարողանում են գրիչ սեղմել իւրեանց մէջ:

անօթութիւնը գրելու րոպէիս յունարէն Աստուածաշունչը {ձեռքիս} չէր, որ նայէի, թէ ինչ բառ է գործ դրած այնտեղ։ Հրէ

ով, տպելով ու չարչարվելով. այսքան միայն կգա մեր {ձեռքից}. ապա նյութական հնա՞րը, այդ չունինք մեք, եւ ազգ

ակին, եւ թշվառացյալ Ջուղան ազատվի բարբարոսության {ձեռքից}: Ես Ձեզ կգրեմ յուր ժամանակին եւ անլուր չեմ թողու

մագիստրոսութիւն՝ մի բարձրաստիճան մասնաւոր մարդու {ձեռքից} ստացուած: Նազարեանցի վարդապետութիւնը հաստատուած

նութեան ընթացքը, թէ ագահութիւնը ստիպում էր նորան {ձեռքից} չհանել այդ գանձը, չգիտեմ։ Միայն, երբ վերջապէս

ովհետեւ եւրոպական ընկերութիւնքը երկրորդ եւ երրորդ {ձեռքից} ստանում էին ապրանքը, մինչդեռ Հայը անմիջական միջն

կրագործի եւ Եւրոպայի մէջ: Եթէ Եւրոպացին, երրորդ {ձեռքից} ստանալով մի ապրանք, որից արդէն քանի մարդիկ շահու

եղածների մասին անհոգ մնալով՝ կորուսանում էր իւր {ձեռքից}. նա մինչեւ այժմ չգիտէ իւր ո՛չ հարստութիւնը եւ ո՛

տառւում էր ներսումը բարկութենից, թէ ինչո՛ւ համար {ձեռքից} փախուցել է այս կամ այն օգտաբեր գործը։ Այդ օրերու

այ դորա պատճառին: Փա՛ռք Աստուծոյ, ազատուեցայ քո {ձեռքից}, ազատուեցայ քո Յիշատակարանից. մնաս բարով յաւիտե

որ քանի ամիս սորանից յառաջ անարգ մահ ստացաւ դահճի {ձեռքից}: Լաւ ծանօթ ես ունեցել, վատ չէ, վատ չէ, մինչեւ

ի մասին հաւատացած էր, թէ ո՛չ մի կերպով չէր կարող {ձեռքից} դուրս գալ, եւ, այս կերպով ապահոված լինելով իմ ն

տուեց մատով մօտակայ ուռիների անտառը), խլեցին իմ {ձեռքից} այդ կտակը... Այստեղ հեկեկանքը եւ արտասուքը թ

ների վերայ՝ յարգելով նորա ազնիւ ձգտողութիւնը իւր {ձեռքից} եկածի չափ հարստացնելու մեր ժողովրդական աղքատին դպ

ալու համար ցոյց տուեց իւր քեռորդուն՝ խլելով նորա {ձեռքից} Բէգզադէի տուած 5 մանէթը: Եթէ, ինչպէս յոյս ո

ն դարմանում է նոցա վէրքերը եւ, բռնելով ցանկացողի {ձեռքից}, հանում է ցեխից եւ ապականութենից դէպի վեր, դէպի

յնութեան նեղ շրջանակը, միւս կողմից չէ պիտոյ նոցա {ձեռքից} թողուլ ընդհանուր լուսաւորութեան լայն ասպարէզը: Մ

թագաւորական տունը: Հասարակ ժողովուրդը իւր երկու {ձեռքից} աւելի բան չունի. նա բնակւում է ազնուականների հող

տերազմ պիտի մղէ, իմ հետ հաւասար, երկիրը աւազակի {ձեռքից} ազատելու համար. այս պահանջում եմ ձեզանից: Իսկ ս

այդ հասարակութիւնը, պարտական է, կողմնակի եւ իւր {ձեռքից} եկած հնարները գործ դնելով, աշխատիլ՝ ազատուելու

ռնացել է Լօմբարդիոյ վերայ եւ չէ կամենում Վենետիկը {ձեռքից} թողուլ: - Քաղաքակրթութիւն է տարածում:

այդ ժառանգութիւնքը դուրս գան եւ կորչին Նախիջեւանի {ձեռքից}, ապա այդ դիպուածում նախիջեւանեցոց գալոց սերունդք

ռէր: Նա էլ չէր յիշում Անգլիոյ քաշածները Կարլոս I {ձեռքից}, չէր յիշում երկայն-պառլամենտը, քաղաքական պատերա

՞ւն երկաթէ տարիները, որ անցան Լուդ[ովիկոս] XIV-ի {ձեռքից}. այն վերսայլները, այն շռայլութիւնը, այն կեղծաւ

առանց մեր նիզակակցութեան կամեցած էիք խլել թշնամու {ձեռքից} յաղթութիւնը, ապա զուր էր ձեր կողմից, խնդրել ձեր

երգողին պէս աղօթել, թէ " պահէ՛, Տէ՛ր, մեղաւորի {ձեռքից} եւ չա՛ր մարդուց փրկէ՛ ինձ ", նոքա ընկան այնուհե

է իմ հետ խմել. ես նորան այն օրը ձգեմ, որ շունը {ձեռքից} հաց չառնու, - պատասխանեց պ. Մարկոսը մի փոքր վիր

լուի հետ, երբ սա գնացել էր այնտեղ Տեմիրճի Օղլուի {ձեռքից} Այվազը - իւր սիրական մանկլաւիկը - ազատելու, որ ի

մինչեւ այդ բոլորը ամենայն ապահովութեամբ կ'անցանէ {ձեռքից}: Ամենայն անգամ ես գիտեմ, թէ ի՛նչ եմ կրում. Դեպ

յ բակը: Մանուշակը այլայլեցաւ, վեր թռաւ տեղից եւ {ձեռքից} թողնելով կարը, պատրաստ էր ահա փախչել դէպի իւր նն

ես եմ, տուր նամակը եւ կամենում էի առնուլ նամակը {ձեռքից} եւ տանել, բայց անպիտան պառաւը սկսեց հազար տեսակ

բացած, տեսաւ Շահումեանցին իւր առաջեւը, որ նորա {ձեռքից} բռնած աշխատում էր վերայ բերել Մանուշակի ուշը:

բացասական պատասխան տալու լինէր, պիտի ուտէր քրոջ {ձեռքից} այդ հարուածը, այն պատճառով Աղուանեանցը շտապեց կտ

եանը: Այս խօսքերի վերայ Վարդ-խաթունը ցած դրեց {ձեռքից} ջրի շիշը, բայց նորա կատաղութիւնը չէր նստել բոլոր

ում, թէ ի՞նչպէս մարդկային բանականութեան հետ ձեռք {ձեռքից} բռնած յառաջ է խաղում, թէ ի՛նչ վերանորոգութենների

քը, պիտոյ է ձրիաբար բաժանուին։ Նա խլեց դպիրների {ձեռքից} սուրբ գիրքը, այն խաբեբայ կարդացողներից եւ մեկնիչ

քը ստացան այս արժանաւորութեան սիրական կին մարդերի {ձեռքից}, մինը ինքը իւրեան պապ ընտրեց։ Հրաժարականը պապակ

երի եւ եպիսկոպոսների վերայ, որ պարտական էին պապի {ձեռքից} ստանալ իւրեանց թագ ու սաղաւարտը, անմիջապէս յանձն

զմուածքը ցոյց է տալիս մի այնպիսի կենտրոն, արարչի {ձեռքից} դուրս եկած գործարանաւոր մարմինների մէջ, ուր ժողո

սին եւ երբէք չէր կամենում թոյլ տալ Լէ-Ժէին Կայսրի {ձեռքից} ընդունել Աուգսբուրգի եպիսկոպոսական աթոռը։ Նա երկ

ել բոլոր դեսպանութիւնը։ Կսաւիէն հազիւ փախաւ նորա {ձեռքից} մի հասարակ նաւակով մինչեւ Սայքամ։ Այստեղ նա իւր

արդիկն էին։ Բոլոր վաճառականութիւնը Պօրտուգալացոց {ձեռքից} անցաւ Հօլլանդացոց ձեռքը, եւ այս կերպով Յիսուսեան

կարելի էր ազատել Չինաստանը զարհուրելի թշնամիների {ձեռքից}, եւ թէ անպատճառ հարկաւոր է շահել Յիսուսեանների ս

ութեան վրէժը։ Ընդհանուր էր գանգատը Յիսուսեանների {ձեռքից} ։ Յիսուսեանք տեսանում էին, որ վտանգը պատրաստ է մ

ինը թագաւորի հետ խօսելու ժամանակ յանկարծ ցած ձգեց {ձեռքից} թաշկինակը։ Հենրիկոսը խոնարհեցաւ, որ վեր առնու,

։ Մեծ շփոթութեան մէջ ընկան բոլորը։ Եթէ Րաւալեակ {ձեռքից} թողնէր իսկոյն դանակը եւ անհետանար, չէին գտանելու

երից։ Բայց միթէ մի բան կ՚ազատուէ՞ր Յիսուսեանների {ձեռքից} ։ Նոքա հրաման հանել տուեցին Հռովմի մէջ, որով արգ

ասար իրաւունքներով դուրս եկան արարչագործ աստուծոյ {ձեռքից}: Մարդկային օրէնքը դրուեցաւ, թէպէտեւ շատ անգամ ե

ան պատրիարքութիւնից, ազատուի վերը յիշուած անձերի {ձեռքից} (որոնք հակուած են կաթոլիկութեան կողմը) եւ միաժա

եւ առաջին մարդը միայն դուրս էր եկած բուն աստուծու {ձեռքից}: Ամէն հրաշք, որ ո՛վ եւ իցէ կարող էր մտածել, շա

ճառը. ինձ պատասխանեցին, թէ առանց ծառի էլ մոծակի {ձեռքից} օր ու արեւ չունին. ծառն էլ որ տնկեն, էլ մօտ գնա

ենթարկուել մի մարդ։ Կոյրը մխիթարւում է լեզուով, {ձեռքից} եւ ոտքից ընկած մարդը մխիթարւում է լեզուով. պատճա

իր հազարամեայ Շղթաները ծանրացած. Հզօր {ձեռքիցդ} ` այն երկաթեայ Կապանքն ընկան փշրուած...

ցանէ, դու պառաւ կին ես եւ անզօր, կը խլեն նամակը {ձեռքիցդ} եւ ինքեանք կը տանեն, իսկ դու, քո անզգուշութենով

քր հանգիստ վայելեմ, ապա թէ ոչ կեանք չունիմ կնոջս {ձեռքիցը}. կինը իւր կարգով սպասում է իւր սիրականին եւ եկած

աւ հեռացած ճանապարհորդը սպանելու. վասնորոյ թողեց {ձեռքիցը} ձիու սանձը այն խորհրդով, որ թէ հաճոյ եւ ընդունել

, պարո՛ն, - բացականչեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - թէ իմ {ձեռքիցս} գար ես կ՚աշխատէի ամենայն օր խօսել քո հետ այսպիսի

ան մասին, եթէ միայն աջողի մեզ կատարելագործել այդ {ձեռքկապ} աշխատութիւնը։ Բայց այս չափ միայն, գոնէ հարեւանց

առներ ձեռնարկելու մի այդպիսի աշխատանք՝ արդեն իր {ձեռքն} ունենալով մի որեւէ ֆոն՝ իմ աշխատանքը: Իսկ քանի

քեզ գետին, Եւ նաւավարն բարեբաստիկ Պատրաստ լինի {ձեռքն} ղեկին, Եթէ ցնցուես ` տեղից պոկուած Կայմի խրոխտ

ռքով, որ արդարասիրութեան եւ ազատամտութեան մուրճը {ձեռքն} առած անաչառապէս փշրում է շատ զարտուղի ընթացքներ,

լի՞ է պահանջել։ Ո՞ր խիղճն է, որ պիտի ներէ, ո՞ր {ձեռքն} է, որ պիտի բարձրանայ մի գաւազան էլ այստեղ նորա գ

՛րդ կոչելով, ինչպէս. " Դեւերի իշխան Բէեղզեբուղի {ձեռքո՛վ} դեւեր է հանում դա՛"։ Երբեմն, գինեմո՛լ եւ ուտո

ությունդ ինձ չարչարում է. աստված տա, որ Տկաչովի {ձեռքով} բժշկություն ստանաս, եւ հույս ունիմ, որ կարո՛ղ է

Միխ[այլովիչի] հարյուր մանեթ գումարը, Նազարյանցի {ձեռքով} ստրախ[ավոյ] գիրդ եւս առի, անչափ շնորհակալ եմ, ո

այժմ չի հայտնեցիր: Ինձ ապսպրած բաներդ Բերբերովի {ձեռքով} անպատճառ կստանաս. նա այս օրերս ճանապարհ կելլե։

թյունը մեր ազգի մեջ պիտո է փտած պապական աբեղաների {ձեռքով} մտանե: Նոցա լույսը խավարից շատ վատ է, վասն որո

ւքը պ. Նազարյանցի վերա, երրորդը պ. Բերբերյանցի {ձեռքով}, ստացա անկորուստ: Երկար ժամանակ նամակներիդ չպատ

տուծո անքննելի նախասահմանության կամքն էր, որ մեր {ձեռքով} պատժվեին եւ խայտառակվեին: Ազգի եւ ճշմարտությ

ւթյունը ես կհանձնեմ տեր Մովսիսին, նա պոդրյադչիկի {ձեռքով} կուղարկե, նույնպես այն ջուրերը, որ մի մարդ 25 մ

ր պ. Նազարյանցին, նա " Արեւմուտքի " հրատարակողի {ձեռքով} ինձ կհասուցանե: Ես կերթամ Էմս եւ ջուր կխմեմ ե

հարկը պահանջել, որպեսզի կառավարության ատյանների {ձեռքով} հայտ բերեն եւ Նախիջեւանին սեփականացնեն, եթե կորա

00-ական) փոխանակագրով, որ մի հավատարիմ հաշվատնի {ձեռքով} պիտի քաշվեր Լոնդոնի մի երեւելի սեղանավորի վերա:

դատաստան սկսանել, նույն օրին եվրոպական հաշվատան {ձեռքով} Լոնդոնի վերա փոխանակագիր կքաշե քաղաքը մեր նշանակա

§ 9. Որքանի արժողության կայք հայտ բերվին մեր {ձեռքով} եւ սեփականվին քաղաքի օրինավոր ատենական վճռադատութ

յամբ, եւ որքան առձեռն պատրաստ գումար դարձյալ մեր {ձեռքով} հասուցանվի քաղաքին, քաղաքը, այդ բոլորի, թե շար

տությունը եւ իրավունքը, խլում է նորան սեղանապիղծ {ձեռքով}, եւ ուրիշները աղքատացնելով, հարստանում է եւ տիր

նը, օրինակների թիվը եւ գումարի որքանությունը Ձեր {ձեռքով} եւ Ձեր ստորագրությամբ կգրեք տետրակի մեջ, որի աջա

անմիջականորեն պիտի տնօրինի այն իր ընտրած մարդկանց {ձեռքով} եւ նա ոչ մի դեպքում չի կարող հանձնել այդ գումարը

երպով աչքի են ընկնում, պատվաստվել են այն հայրերի {ձեռքով}, որոնց որդիները, ուշադրություն չդարձնելով իրենց

ամքով թաքցրին մեդալի մյուս երեսը, որտեղ խորամանկ {ձեռքով} գրված էր, թե կաթոլիկության համեմատ աճում է նաեւ

ումնասիրության մասին է, որպեսզի նա ի վիճակի լինի {ձեռքով} կատարել, կամ ստիպել ձկան կատարելու այն գործողութ

բ պիտի վերջանա: ՀԱՎԵԼՎԱԾ Մ. ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻ {ՁԵՌՔՈՎ}, ԲԱՅՑ ԱՅԼ ՄԱՐԴԿԱՆՑ ԱՆՈՒՆՈՎ ԳՐՎԱԾ ՆԱՄԱԿՆԵՐ 1.

ս գրել է Հայոց կաթողիկոսների վերայ, որ աբեղաների {ձեռքով} ոչնչացուցած է երեւում, ինչպէս եւ միւս նորա գործը

հաշտւում այն պատկառելի ծերունու հետ, սեղանապիղծ {ձեռքով} մօտենում են նորա խնկելի ոսկրներին եւ, հանելով գե

սկզբնական, ընտանեկան դաստիարակութիւնը իւր ծնողքի {ձեռքով}: Շատ անգամ մի զաւակ, տան մէջ հոգու վատթար ուղղո

արակութիւնը ստանում է երեխայն գլխաւորապէս իւր մօր {ձեռքով}, ուրեմն նախ եւ յառաջ հարկաւոր է մեծ ուշադրութիւն

լուսաւորութիւն մի ազգի: Զաւակ ասացեալը՝ իւր մօր {ձեռքով} պիտոյ է կրթուի եւ դաստիարակուի Աստուծոյ երկիւղի մ

ի նոյնպէս, որ նա ստանալու էր ձեր շանթերը Աթենասի {ձեռքով}, եւ այդ շանթերը, լափելով նորա փորոտիքը, պիտոյ

ժամանակով, առաւել հաստատութեան համար մեր յատուկ {ձեռքով} ստորագրեցինք եւ ՄԵՐ Տէրութենական կնքովը հրամայեցի

Բնագրի վերայ ՆՈՐԻՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ սեպհական {ձեռքով} ստորագրած է այսպէս. " ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ " Հանդէպ

ծնողի՝ երանելի յիշատակի ԿԱՅՍՐՈՒՀԻ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ Բ-ի {ձեռքով}, 1779 թուականի տրուածքը եւ պարգեւաթղթի մէջ նշանա

Պատգամաւոր Կարապետ Սահակեանի եւ Մկրտիչ Նազիրեանի {ձեռքով} տուեց ՄԵԶ ամենահպատակագոյն խնդիր, նոցա իրաւունքն

ի Տէր հանգուցեալ Մեծ Թագաւորների, ՄԵՐ Նախնիների {ձեռքով} հաստատելու համար եւ, ՄԵՐ Գերագոյն ողորմութեամբ ը

ՄԵՐ՝ այս վերստին շնորհած պարգեւաթուղթը սեպհական {ձեռքով} ստորագրեցինք եւ ամրացնել նորան Թագաւորական կնքով

Բնագրի վերայ ՆՈՐԻՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ սեպհական {ձեռքով} ստորագրուած է այսպէս. " ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ"։ Թա

որ Բարձր Սրբազան ՄԱՏԹԷՈՍ վիճակաւոր Արքեպիսկոպոսի {ձեռքով} 1849 թուականին բոլորովին հեռացուեցաւ այդ պաշտօնից

ի արժանի Յովսէփ Արղութեանց իշխանազն Արքեպիսկոպոսի {ձեռքով}: Նա հաստատած է այդտեղ երբեմն ուսումնարան եւ տպար

ուել են բաւական երկար ժամանակ մի Թադէոս վարդապետի {ձեռքով}, որ անուն էր ստացել Քիթաբէութան (գիրք կուլ տուո

ներ ու նաւահանգիստ շինուեցան, որովհետեւ մշակների {ձեռքով} լցւում էին ցորեան, ունդեղէնք այն նաւերի մէջ, որ

յութիւնք կատարւում են ռուս ծառաների եւ աղախինների {ձեռքով}: Ի՛նչպէս կարելի է, որ Հայ կինը, թէեւ հաց չունէ

, որին մասնակից կարող ենք լինել Յիսուսի Քրիստոսի {ձեռքով}: Այս շատ տխուր բան է, Աստուծոյ ճշմարտութիւնը հա

Աստուծոյ ճշմարտութիւնը հալածւում է իմ թշնամիների {ձեռքով}, որովհետեւ իմ բերանով քարոզուել էր նա: Ահա այն

, առաջնորդուած լինելով մինչեւ այժմ օբսկուրանտների {ձեռքով}, կարդալով Յիշատակարանս՝ իմ միայնութեան եւ տխրու

եւ դատապարտուելու, որ հրապարակում այրուէին դահճի {ձեռքով}, որպէս հոգեսպան գործիք խաւարի բռնակալութեան:

ուտ ազգասէրների ուղղութեամբ, առաջնորդուելով նոցա {ձեռքով}, արդարեւ այս րոպէիս բացարձակում է իւր խարդախ ազգ

ւում այժմ մի քանի ճշմարտասէր եւ հեռատես պարոնների {ձեռքով}, հալածանքի տակ է ներկայումս. եւ այդ մատենագրութ

ատի, եւ, եթէ կարելի է, ընդդէմ դառնայ ճակատագրի {ձեռքով} " Մեղուի " համար պատրաստած օրհասին։ Բայց զուր է

ատակի արժանի մարդիկը ինքեա՞նք դիմեցին, թէ ուրիշի {ձեռքով} եւ հոգաբարձութեամբ ուղարկուեցան, եւ այդ հոգաբարձ

ր կատարեց այն ժամանակ Հայաստանը Սահակի եւ Մեսրոպի {ձեռքով}, իբր 60 աշակերտ Եւրոպա կամ Ալեքսանդրիա ուղարկելո

աշխատութիւնը, որ ոչնչացուցած է երեւում աբեղաների {ձեռքով}: Բայց թէ լաւը կամի Պ. Իսահակեանցը, Ղազար Փարպե

ը եւս, վասն ի վերուստ են եղած դոյն այդ աբեղաների {ձեռքով}, որովհետեւ նոցա մասին, բայց ոչ նոցա օգտի համար

ասւում է, թէ մշակուել է այդ բանը Պ. Փուղինեանցի {ձեռքով}. այս պատճառով չենք կարող որոշակի դատել, թէ ո՛ւմ

ի վերայ, իսկ եթէ կամենաս ընդունել, մեծ մարգարէի {ձեռքով} քարոզուած ճշմարիտ հաւատը, եթէ յօժարիս մեր պէս թլ

կտակը գրուած է մեր չիք նզովեալ Սարգիս Բուխարացու {ձեռքով}: Ես ունիմ եւ պաշտում եմ մի այնպիսի կրօն, որ լոյ

- արեց Շամիլը, - դու ուրախ կը լինէիր, որ ես իմ {ձեռքով} առնէի քո դատաստանը, բայց ի՛նչ հարկաւորութիւն ուն

եծ քնի մէջ, որ պիտի ընդհատուէր Սեբաստացի Մխիթարի {ձեռքով}: Մի քանի բան եթէ այլապէս է գրուած, ուրեմն ոչ բո

ութեան: Այս աղօթքը գրուած է վենետկեան Մխիթարեանց {ձեռքով} եւ, որպէս մի նոր եւ հաւաստի նշան միաբանութեան հա

զաւակներից պապականութեան գնացած զոհը Հիւրմիւզների {ձեռքով}, որ սոքա կարողանան այդպիսի ծանր գնով գնել կարդին

Տրիանոնի պատուհանում դրւում էր թագաւորի սիրականի {ձեռքով} խորհրդաւոր ճրագը, եւ թէ ինչպէս թոյլ եւ մեղկ եւ կ

ուած է Սարգիս, Գաբրիէլ եւ Ամբրոսիոս վարդապետների {ձեռքով}, երբ սոքա կտրուեցան պապականութեան հետ հաղորդակցո

ն բաների թողնելու մեր մասին հոգաբարձութիւնը, մեր {ձեռքով} վարել մեր հողը: Միստիկականութիւնը սեպհականութիւն

յ, որ կրել էր հեղինակը, զարթնում է քնից իւր մօր {ձեռքով}, ըստ որում՝ այդ բոլոր անցքերը պատահած էին երազո

ց մի գիրք՝ " Փելիքս եւ Պաւլինէ "՝ Պ. Թորոսեանի {ձեռքով} իտալական բնագրից թարգմանուած: Բացի շնորհակալութե

րծեր, որպիսիք օր ու ցերեկով գործւում են Բէգզադէի {ձեռքով}, եթէ նիւթ չլինին հրապարակախօսութեան, եթէ այդպիս

պիսի անքրիստոնեայ եւ անբարոյական մարդիկ դպրութեան {ձեռքով} չպատուհասուին, բանականութիւնը, արդարութիւնը մեզ

է, որ այդ նամակը շինովի էր եւ խարդախած Բէգզադէի {ձեռքով}: Պօլիցմէյստերը ասում է Բէգզադէին, թէ լաւ չէ նոր

Ձեր պարծանքը եւ յիշատակը են ձեր զաւակները: Նոցա {ձեռքով} եւ նոցա արժանաւորութեամբ պիտի փառաւորուին եւ անմա

անց զաւակքը քահանային, սա իրաւունք ունի դատաւորի {ձեռքով} պահանջել: Անտարակոյս, միմիայն Հայոց լեզու ո

մատենագրութեան: Բայց Հայոց տէրութիւնը Հայկի {ձեռքով} հիմնուեցաւ Քրիստոսից 2107 տարի յառաջ, ուրեմն՝ 2

մ էին Հայոց ազգի հեթանոսական կեանքին, Լուսաւորչի {ձեռքով} դատապարտուեցան դէպի կորուստ, դէպի կրակ՝ առանց ա

երի եւ թէ՛ յատուկ այս բանին նուիրուած առաքեալների {ձեռքով}, այն բոլոր գործերը, որոնց անունը միայն մեզ հասա

ի արժանաւոր Բաբկէն, Աբրահամ եւ այլ կաթողիկոսների {ձեռքով} մերժել է մի այլ եկեղեցու իրաւասութիւն իւր վերայ,

ակ թագաւորի հրամանով), ոմանք՝ մի պիղծ թագաւորի {ձեռքով} թունաւորուելով, ոմանք՝ կապած ձեռք ու ոտքով այս

երի համբերելով, մեռանելով, նահատակուելով Պարսից {ձեռքով} եւ ի վերայ այնր ամենայնի անխախտ պահելով իւրեանց կ

աւատարիմ օրինակները հրատարակել Հիւսիսափայլ օրագրի {ձեռքով}, եւ մեր բարի խորհուրդը այն է, որ մեր ժողովուրդը

րելի է խօսք ու զրոյց բանալ տէրութեան դեսպանութեան {ձեռքով}, բայց, ինչպէս իրաւագէտ մարդիկ, որոնցից խորհուր

անօթութիւնքը ստացել էր Նախիջեւանը իւր պատգամաւորի {ձեռքով}, ապա կարող է անմիջապէս Տագանրոգու քաղաքապետի, Ն

որ Ռուսսիայի կուսակալի եւ ներքին գործերի նախարարի {ձեռքով} խնդրել տէրութեան հաճութիւնը, որ արտաքին գործերի

ախարարը անգլիական դեսպանի, Անգլիոյ կառավարութեան {ձեռքով} պահանջէ այդ արծաթագլուխքը: Նախիջեւանը, ին

որութեան ներկայ աստիճանին, հոգեւոր դաստիարակների {ձեռքով} (տե՛ս Հիւսիսափայլ, առաջին տարեգնացք, 1858, յո

Սիրել սիրով վերամբարձ, Արարածները համբուն - Նրա {ձեռքով} ստեղծուած ` Արեւ, լուսին եւ աստղեր, Մեղմ երեկոյ

բեցիր ինձ՝ երբ որ ես ծնայ, Ես քո մէջ իստակ {ձեռքով} թաղուեցայ. Դու լուացող ես հոգու ու մարմնի,

ր: Միտքը բերեց, ինքը քանի՞ Նիկողայոսի {ձեռքով} Ազատուել էր վտանգներից ու ապրել էր ասրահով

ն թէ իմ տունը քանդես, Արի մորթի՛ր, դու քո {ձեռքով} ինքդ քեզ. Ի՛նչ դանակ է, - ածելու պէս սուր

նք խռովով, Եւ շատ մարդիկ փոսն են ընկել մեր {ձեռքով} "։ Ասաց, ժպտաց. կատաղաբար երկու քոյ

Ահա՛, եղբայր, քեզ մի դրօշ, Որ իմ {ձեռքով} գործեցի, Գիշերները ես քուն չեղայ, Ար

եղբօրս ` 10-ից գրածին պատասխան: Այսօր վերակացուի {ձեռքով} ուղարկեցի կոմենդանտին խնդիր միջատների մասին, որ

յսը չտեսած, սպանւում է Պ. Չամուռճեանի վարդապետի {ձեռքով} եւ մօր արգանդից տեղափոխւում է դէպի գերեզման:

, սկսած Եգիպտոսի քուրմերից մինչեւ Պիոս եօթերորդի {ձեռքով} վերականգնեալ Պ. Չամուռճեանի հոգեհարազատքը, վնաս

ածուեցան մինչեւ ի մահ ընդհանուր հոգեւորականութեան {ձեռքով}: Խնկելի Խորենացին, այն հրեշտակ ծերունին չարա

ն էր, որ Ռուսիոյ ներքին գործոց քաջափայլ մինիստրի {ձեռքով} դատապարտուեցաւ: Պ. Այվազովսքին չէ կարող հակառակ

ն Ատեան։ Այն մարդիկը, որ երբեմն ինկուիզիտորների {ձեռքով} դատապարտւում էին դէպի բանդ, դէպի հուր, դէպի սու

րձեալ, պաշտօնական 43 դարձեալ, Խաֆ[աֆեանցին], {ձեռքով} 44 Խաֆաֆեանցին 45 Կովայլսկուն Մարտ 1/13 46

դեօք այդպիսի իրողութիւնների հանդէս գալը կրիտիկայի {ձեռքով} ազդեցութիւն ունէ՞ր, կամ թէ ո՞րքան ազդեցութիւն ու

ելնէ Կիրակոսի որդին սպանէ եւ Կիրակոսի այրին ատենի {ձեռքով} Մարկոսին մահի մատնէ. ի՛նչ եղաւ այս սքանչելի հաւա

ակոսի որդիքը, հաւասարութեան ոգին արդարադատութեան {ձեռքով} երկու մարդ էլ ջոկ սպանեց, այսինքն Մարկոսին եւ Կի

, Բոռքը, որ իւր հայրենիքի անձնական օգուտը երկու {ձեռքով} զոհում էր ամերիկեան անկախութեան, որի մէջ ազատութ

ս մարդը փրկութիւն է տեսնում բռնական ֆրիդրիկոսների {ձեռքով} դարբնուած շղթայի մէջ, քան թէ այն սահմանադրութեան

ջ: Երբ Ձեր յօդուածը, Մոլորութեան Ոստիկանի {ձեռքով} ` յանդիման եղաւ Տէր Անդնդապետին, Նորին Մռայլութի

գու եւ անվախութեան եւ կերպարանքի պատկերը այս թղթի {ձեռքով} յայտնէ նոցա, որով եւ լուսափայլէ վաստակը իր քարոզ

, որպէսզի նորա առջեւը արդարացնէ իւր անձը այս թղթի {ձեռքով} ։ Եւ յաղթօղ երեւելու համար, գիտութեան զէնքը առնե

մեծ եւ պատուական նախարար Մամիկոնեան Համազասպի) {ձեռքով}, որ Ղազարի այս տեղից վերադառնալուն բուն պատճառը

ով Յակոբի վրայ, սորա մահն էր մտածում։ Նախանձի՛ {ձեռքով} անմեղ Յովսէփին դէպի ստրկութիւն վաճառեցին նորա խել

ւթիւն վաճառեցին նորա խելացնոր եղբարքը։ Նախանձի՛ {ձեռքով} Ահարոնին եւ Մարիամին՝ այդ երկու հոգեշնորհ անձանց

դգնեցնելով, մարգարէ կնոջը բորոտեցուց։ Նախանձի՛ {ձեռքով} Սաւուղը այն թշնամին կործանող եւ ժողովուրդը ապրեցն

ատելի դարձած լինելով իր եղբօրը, սպանուեցաւ նորա {ձեռքով} ։ Ուզո՞ւմ են դեռ Մովսիսի գրած պատմութիւնից եւ ու

բերնով, ինչպէս երբեմն խօսում է՛իր սուրբ Պաւղոսի {ձեռքով} ։ Նորա՛ն իմացուր քո հաշտ լինելը քո ծառաների հետ։

ւթեամբ Մոսկուայի մէջ, 1853 թուականին, պ. Էմինի {ձեռքով} ։ Այդ տպագրուած օրինակից է արած մեր թարգմանութիւն

յդ ապացուցի կարօտ խնդիր չէ, որովհետեւ պատմութեան {ձեռքով} արդէ՛ն ապացուցեալ ճշմարտութիւն է։ Բայց սակայն չե

յժմ նորանից։ Էջմիածինը հիմնուած է Ս. Լուսաւորչի {ձեռքով} բո՛ւն Վաղարշապատի մէ՛ջտեղը՝ մօտ թագաւորական պալա

տքով գումարել Վաղարշապատ, եթէ ոչ Ս. Լուսաւորչու {ձեռքով} հիմնուած Կաթողիկէ եկեղեցու մէջ կատարելու համար այ

մ էին Դուին քաղաքում, ուստի բնականաբար, վանահօր {ձեռքով} պիտի կառավարուէր Սուրբ Կաթուղիկէն, ուստի եւ Մեծ

յսինքն՝ եպիսկոպոսների կամ արժանաւոր վարդապետների {ձեռքով} էր կառավարւում Ս. Կաթուղիկէն։ Բացի սորանից, Փա

Վաղարշապատի Ս. Կաթողիկէ եկեղեցին Ս. Լուսաւորչի {ձեռքով} հիմնուեցաւ, ո՛չ որպէս այժմեան հասկացողութեամբ վա

, թէ այդ կրճատութիւնը եղած է բո՛ւն Ղազար Փարպեցու {ձեռքով} ։ Մեզ թւում է՝ պ. Էմինը բնա՛ւ ապացոյց չունի։ Թ

նքը եղել է կա՛մ անհմուտ գրիչների եւ կա՛մ ժամանակի {ձեռքով}, որ անմերժելի է, ինչի՞ չէ կարելի ասել, որ այդ

նուած է Վռամ կա՛մ Հ. Չամչեանի եւ կա՛մ այն մարդու {ձեռքով}, որից փոխ է առել վերապատուելին այդ անունը, ապա

լածեալ նախդիրը պաշտպանելու, որպէս բո՛ւն Փարպեցու {ձեռքով} դրուած նախդիր։ " Եւ ողբայ Դաւիթ զողբս զայս '

երկու երանելի եղբարքը՝ Սահակը եւ Համազասպը, դահճի {ձեռքով} մորթուեցան նոյն 786 թ-ի ապրիլի 8-ին՝ հաստատ եւ հա

եւան քաղաքում, երեւելի Հայկազն Խաչատուր Աբովեանի {ձեռքով}, որ, 1835 թուականին վերադարձած Դորպատեան ճոխ եւ

պած չէ զանազան վիճակային գործերի մասին իւր յատուկ {ձեռքով} կոնդակներ գրելուց այս եւ այն գործակալին։ Վեհափառ

եամբ նայում էին նորա վերայ, հանեց տակառից Տեցելի {ձեռքով} Գերմանիայում վաճառուած Լեւոն X-ի ինդուլգենցիաների

եւ ահաբեկ լինելուցը բոլորովին դողդոջուն գլխով ու {ձեռքով} մի բան գրում էր ծունկի վերայ մի տետրակի մէջ:

էք գնել քանի մի այգու խաղող եւ ճմլել նորանց, ձեր {ձեռքով} պատրաստելով մի քաղցրահամ խմելիք - Ձեր մռայլու

այրագոյն նզովեալը, որ գալիս է մեր մօտ, ինքը իւր {ձեռքով} ուղարկել է ամենայն տարի այդ մատեանքը, որ ժապաւին

հասու եղած լինելով, իւր ոստիկանների եւ լրտեսների {ձեռքով}, հնդկական ծայրագոյն Բրամինի չարութեններին եւ աւե

՛յ, ես այժմ հասկանում եմ, - ասելով զարկեց երկու {ձեռքով} ճակատին: - Ես խաբուել եմ... ափսո՛ս եւ հազար ա

իք պտուկի յատակում Յուլիա Պոստրանայի պատկերը, որ {ձեռքով} եւ բաւական կոպիտ նկարած էր. հանեցի եւ ձգեցի նորա

քուրմերի սրբազան մատեանների մէջ, եւ թէ Եգիպտացոց {ձեռքով} Վուլկանին նուիրուած տաճարը կանգնեցուցած էր Ալքիմի

ը, եւ խեղճ Րօճեր Բեքոնը իւր դաւաճան կարգակիցների {ձեռքով} ձգուեցաւ բանդի մէջ: Այդ միջոցին Ալքիմիայի աս

լ էր իւր ուրախութիւնը, վեր թռաւ տեղից, եւ երկու {ձեռքով} փաթաթուելով Շաքարեանցի վզին, փոքր մնաց, որ իւր

կանէր ամբողջ ազգին, հարկ է որ կատարուի հասարակաց {ձեռքով}, հասարակաց հոգու միաբան գործակցութեամբ. բայց ու

չորրորդ դարում կատարուած սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի {ձեռքով}, ծագում էր յունական աղբիւրից: Լուսաւորիչը մեծ ե

կէս մի գրուեցան թարգմանչաց ժամանակին, թարգմանչաց {ձեռքով} եւ կէս մի յետոյ․ մինչեւ տասներեքերորդ դարը յաւելա

կանգուն տասներկու կոպեկանոց կտաւը, որ գնել էի իմ {ձեռքով}, տուեցի պաշար ընդունող աստիճանաւորին նշանակած տա

է երեւում էր նրա կուրծքը, քա՛ւ լիցի, եւ իւրեանց {ձեռքով} մանած ու գործել տուած բեհեզեայ շապիկը եւս տեսանել

նների վերայ էր, դուռը բացուեցաւ Թիւթիւնճի-օղլուի {ձեռքով}: Այս ուրախ եւ անհոգ մարդը ներս մտանելով կարծե

իւնճի-Օղլու Մ... Հոգուս ցանկալի. Աղքատի {ձեռքով} ուղարկած նամակդ կարդացի եւ շատ ցաւեցայ, որ այդպէ

ինչպէս մի ագահ եւ արծաթապաշտ ծերունի, դողդոջուն {ձեռքով} կը հաւաքէր ոսկիքը, եթէ գտանէր նորանց ճանապարհի վ

իւները անգամ եւ շատ էր պատահում, որ կին միջնորդի {ձեռքով} ինքը վաճառում էր իւր եղբօր ապրանքը կամեցածի պէս:

ակենցաղելու համար, կատարուեցաւ Մխիթար Սեբաստացու {ձեռքով} ։ Այս ականաւոր մարդը՝ Վենետիկի Մխիթարեան ընկերու

որել հնութեան աւերակների տակից եւ իւր աշակերտների {ձեռքով} բացել է Հայերի համար նոցա մայրենի լեզուի եւ դպրու

առնող։ Մի քանի Կոլլեգիացի պապական աբեղաների {ձեռքով} Մխիթարեանց մասին գրուած տեղեկութեան մէջ խօսք է լի

անց վանքն ու եկեղեցին քարուքանդ են եղած Տաճիկների {ձեռքով} (1717-ին), Վենետիկեան Ծերակոյտը մշտնջենաւոր ժա

ակը, նամակը, որ գրուած էր Մխիթարեանց թշնամիների {ձեռքով}, կամէի մի մասնաւոր գաղափար տալ մեր սիրելի ազգին

ւ նորա կոյր հաւատը դէպի կրօնի պաշտօնեայքը, որոնց {ձեռքով} միայն կարելի էր մօտենալ Աստուծոյ։ Այս քարոզութեն

։ Նոքա զարմացած ապշելու էին, եթէ մեք, համարձակ {ձեռքով} ճեղքելով այդ թագուցիչ վարագոյրը, մերկացնէինք պապ

ազատութիւնը հետզհետէ կապանքի տակ է դրւում պապերի {ձեռքով}, որ, օգուտ քաղելով ազգերի տգիտութենից, փակում

ւթեանը, որ պիտոյ է կատարուէր ամուսնաւոր քահանայի {ձեռքով} ։ Այս պապը, ասում եմ, հրապարակով յայտնեց աշխարհ

, անմիջապէս յանձնած էր Հռովմի պապին մեծ առաքելու {ձեռքով} ։ Նայելով այս պապի նամակներին, ամենայն տեղ տ

եկեղեցական զգեստներով զգեստաւորուած Կարդինալների {ձեռքով} ծեծուեցան Կլեմենտ ութերորդ պապի ներկայութեամբ։

րայ։ Շատերը ոչխարի նման մորթուեցան պապականութեան {ձեռքով} այն խորհրդաւոր երեկոյին, երբ ինքը՝ թագաւորը (Կ

յին, երբ ինքը՝ թագաւորը (Կարոլոս 9-րդը), իւր {ձեռքով} հրացաններ արձակեց իւր աւետարանական հպատակներից մի

Ուսումը եւ լուսաւորութիւնը՝ պապական դայեակների {ձեռքով} մատակարարուած մարդկային ազգին, նման է օպիումից շ

՝ բաշխուած մարդկային ազգին պապական դաստիարակների {ձեռքով} ։ Ի՞նչպէս ուրեմն յառաջացաւ Եւրոպայի լուսաւորո

ինչեւ այժմ առաջնորդւում էին հոգեւոր դաստիարակների {ձեռքով} ՝ գոհանալով իւրեանց հոգեւորների աշխատութենից, հր

աւունք, ներւում էին մի հասարակ Յիսուսեան աբեղայի {ձեռքով}, նպատակին հասանելու համար։ Մնացել էր պապին սեպհ

, որպէս բուն Լոյոլայի գործ, Կօնդարինի Կարդինալի {ձեռքով} առաջարկուեցաւ Պաւլոս երրորդ պապին հաստատութեան հա

Թողունք, որ շատ բան եւս թարգմանուած է Մխիթարեանց {ձեռքով} բոլորովին անխորհուրդ եւ առանց որեւիցէ ազնիւ նպատա

չ որ Հայոց ազգը ստացել է կամ ստանում է Մխիթարեանց {ձեռքով}, այդ բոլորը պարգեւ է պապականութեան կողմից։ Այստ

եւ աշխատում են Հայոց համար, որպէս պապականութեան {ձեռքով} վարձուած մշակներ։ Ահա թէ մինչեւ ո՛ր աստիճան

Մատենագրական յառաջ խաղալու շարժառիթքը Մխիթարեանց {ձեռքով}, Մխիթարի մահից եւ նորա անմիջական աշակերտներից յե

այ։ Գրեանք գրուել են եւ տպուել են Մխիթարեանց {ձեռքով} այս կամ այն շարժառթի ազդեցութեան տակ, բայց այդ գ

ովհաննէս Մկրտչի քարոզութիւնքը եւ մկրտւում էր նորա {ձեռքով} ։ Քահանայապետներին եւ միւս այլ վերեւումը յիշուած մ

ւնքը վաճառւում էր քաղաքական կեղեքիչ կառավարութեան {ձեռքով} եւ այն մի տարի ժամանակով։ Այնտեղ, ուր մի մարդ արծ

րայ։ Այս նամակը, մի անուս եւ տգէտ գրչի {ձեռքով} արտագրուած լինելով, բնագրից աղճատուած է. բայց մեք

գողացան այդ գիրքը Չամչեանի բնակարանից մի մայրպետի {ձեռքով}, մինչ Չամչեանը, պահելով ձեռագիրը բարձի տակ, դուրս

ցանկութեանը համաձայն ուղարկուեցաւ նոյն թշնամիների {ձեռքով} իւր հայրենի ամրոցը։ Իգնատիոսի վէրքերը բժշկելու հ

etas Jesu)։ Վերջապէս Լօյոլա Կարդինալ Կօնտարինու {ձեռքով} առաջարկեց Պապին իւր կարգի պայմանքը։ Այդ պայմաննե

նիւթեր, որ կարգի դրուեցան յետոյ այլ Գեներալների {ձեռքով}, մանաւանդ՝ Յակոբ Լայենէզի ձեռքով, որ իւր ժաման

յլ Գեներալների ձեռքով, մանաւանդ՝ Յակոբ Լայենէզի {ձեռքով}, որ իւր ժամանակումը երեւելի քաղաքագէտներից մինն

ւում էր Գեներալի, Գաւառականների եւ Կառավարիչների {ձեռքով} ։ Գեներալը էր գլուխ Կարգին, Գաւառականք՝ իշխող գ

առաջ է տանում։ Սա մի Չինաստան է՝ խելացի մարդերի {ձեռքով} հիմնուած։ Ամենայն Քրիստոնէական ժողովքի մէջ մեք տ

ւթենից սկսած մինչեւ Կարգի նորոգութիւնը Պիոս VII-ի {ձեռքով} ։ Առաջին յօդուածի մէջ ես արդէն ասացի, թէ Կար

ած, իմաց տուեց Պապին Չինաստանի մէջ Յիսուսեանների {ձեռքով} տարածուած աղճատեալ Քրիստոնէութեան մասին, եւ թէ ն

նէութեան նշանակը կամ հետքը. բարեպաշտ քարոզիչների {ձեռքով} սերմանածը այրում էր Կարգի սարսափելի խորամանկութիւ

ի մեծ ծառայութիւն, նոքա բացին Անգլիայի եւ նորանց {ձեռքով} Հիւսիսային Ամերիկայի միացեալ նահանգներին, Հիւսիս

հոգաբարձուների, որոնք կարգւում էին Յիսուսեանների {ձեռքով}, կախւում էին նոցանից եւ գտանւում էին ըստ ամենայն

ենայն տեղ իբրեւ թագաւորների խոստովանահայր եւ նոցա {ձեռքով} ներգործում են իւրեանց Կարգի օգտի համար։ Լուդ

ւստրիայի թագաւորներ կառավարւում էին Յիսուսեանների {ձեռքով} ։ Այս առհասարակ նկարագրութիւնը ես կ'աշխատիմ կ

ետիչիսի պալատումը, Սպանիացիք ներգործում էին նոցա {ձեռքով} ։ Նոքա, ինչպէս երեւում է դը-Տու նախագահի խօսքերի

ը, կարծում էր, թէ վիրաւորուեցաւ չար Մանտուրիայի {ձեռքով}, որ բնակում էր այնտեղ, վասնորոյ եւ գանչեց. " Ս

ին հնազանդ լինել նորան եւ ծառայել նորան, որ նորա {ձեռքով} կարողանան օգուտ քաղել եւ առաջին ներգործողը դառնալ

ան իւր շարադրութեններից մինի մէջ, հրամայեց դահճի {ձեռքով} այրել Օգոստինոսի մասին գրած գիրը եւ սկսեց պաշտպան

տիներէն թարգմանութիւնը, որ եղած էր Յանսէնեանների {ձեռքով}, ուրեմն կարդալով միանգամայն աղճատուած օրինակը,

սեանների քսան չորս Աստուածաբանական գրուածքը դահճի {ձեռքով} կրակի դատապարտուեցան, իսկ ինքեանք Յիսուսեանք զրկ

զեօլը։ Վերջապէս իւր՝ Հռովմի մէջ ունեցած դեսպանի {ձեռքով} խօսակցութիւն բացեց Կարգի Գեներալի հետ, այսինքն՝

։ Ինչ ժամանակ Գիզ Դուքսը, Յիսուսեանների {ձեռքով} գրգռուելով Հենրիկոս III-ի ընդդէմ, որ պաշտպան էր Հ

եւ վերստին խօսել Յիսուսեանների մասին՝ սկսած Պիոսի {ձեռքով} նորանց Կարգի վերականգնելուց մինչեւ մեր օրերը։

րովհետեւ իւրեանց դատը վարում էին իւրեանց նմանների {ձեռքով}: Այդ շատ սխալ դրութիւն է, ամենեւին հակառակ նուի

օրագրի մէջնորդով, այն ճշմարտասիրութեան սպասաւորի {ձեռքով}, որ արդարասիրութեան եւ ազատամտութեան մուրճը ձեռք

պատահել էր պ. Շահբէգին, որ արիւնկզակ լեզգիների {ձեռքով} գերի տարուեցաւ դէպի Շամիլանիստ աթոռը, երեւի որ պ

գելու նախնական այն քաոսի մէջ, երբ իր հարուստների {ձեռքով} թալանուած ու ճնշուած ազգը միջոց չէր ունենայ ոչ բա

րեգրութիւնը հրատարակուել է Երուսաղէմի վանականների {ձեռքով} 1779 թուին. այդ հրատարակութեան մէջ նրանք աւելացր

ինակը, որ ոչ ամէն բան ցոյց է տալիս ներգործողների {ձեռքով}, այլ երբեմն իր բերնից է պատմում նոցայ մասին, նա

ելերը մի մասնով լարւում են եւ կառավարուած են նորա {ձեռքով}, կամ, նորա ազդեցութեամբ. բայց, չնայելով այս բ

ւսատու միջատներից առաջացած կամ վերջապէս մի մարդու {ձեռքով} վառուած սովորական կրակի գաղափարքը նոյնպէս համաձայ

, այսպիսի գրքերը պիտի թարգմանուին լաւ բնագէտների {ձեռքով}. պատճառ, լոկ թարգմանութիւնը շատ անգամ թերի է լի

ի լոյսը եւս մի միջնորդ է, որ բնութեան մէջ, նորա {ձեռքով} կատարուին այս ու այն պաշտօնակատարութիւնքը, իսկ բ

ԵՂԲԱՅՐ, Ահա այս նամակս կստանաս Ղազարոս եղբորս {ձեռքովը} եւ ամեն բանը կիմանաս նորանից. ինձի գիր ալ գրել պ

եւների վերայ: Իմացի՛ր, ջերմեռանդ իւր {ձեռքովը} Ո՞վ քեզ այստեղ բերել է, Տխրեցաւ՞ նա

էր մատանին, հայրս տանջուելով խղճմտանքից, որ իւր {ձեռքովը} պատճառ էր եղած քո ամուսնու մահին, ինքը եւս հիւան

որքան կարելի էր Յիսուսեանների աշխատասէր եւ անխոնջ {ձեռքովը} ։ Վերջ ամենայնի Գրիգոր XV մարտի 12ին 1622 թուական

հարանը, ապսպարում է ճաշ, եւ նախաճաշիկը ինքը իւր {ձեռքովն} է բերում: Երբ որ վերեւում յիշուած, մեզ անլսելի

գրողին անվանեց հիմար ավանակ, ասում է՝ եթե նա իմ {ձեռքում} ուսանող լիներ, միայն այս բանի համար 1 կգրեի: Ին

տնի չէ, թե ի՛նչ կա այնտեղ, բան մնացե՞լ է, ովի՞ {ձեռքում} կամ ո՞ւր եւ ի՞նչ են արել տարեկան եկամուտքը կամ մյ

ա, թե ի՛նչ բան մնացել է այն օրից, ո՛ւր է, ովի՛ {ձեռքում}, ո՛րքան է բոլորի արժողությունը եւ ո՛ր ճանապարհով

ա եկեղեցին խլված է եւ գտանվում է այլ կրոնավորների {ձեռքում}: Նեապոլսի ծովածոցում կանգնած են նույնպես զին

ի, եթե իմ օրինակին հետեւին եւ այն անձինք, որոնց {ձեռքում} է գտնվել հասարակական կառավարության մի որեւէ մասը

ղից եք առնում, ասել է թե բնագիր ասորերենը կա Ձեր {ձեռքում} կա գեթ ուրիշի մոտ, բայց վերջապես ոչ անհայտ Ձեզ,

է իւրեան շրջապատող արտաքին աշխարհի եւ ընկերութեան {ձեռքում}, ինչպէս կաւը բրուտի ձեռքում, որին սա կարող էր ա

խարհի եւ ընկերութեան ձեռքում, ինչպէս կաւը բրուտի {ձեռքում}, որին սա կարող էր ամենայն ձեւ տալ: Երեխայն

իւնը գտանւում է Հայ քաղաքագլխի եւ Հայ դատաւորների {ձեռքում}, որ վիճակով ընտրւում են հասարակութեան կամեցողութ

ւղարկել էր ինձ։ Աւելի ոչինչ չեմ կարող առնել. իմ {ձեռքում} ոչինչ չկայ: Իսկ ինչ որ վերաբերւում է Յիշատակարան

այդ արարածը պիտի խաղալիկ լինի շրջապատող բնութեան {ձեռքում}, իսկ եթէ մի արարած կենդանանայ իւր մէջ, ասել է թ

բաղդութի՞ւն է, եւ դու, այս րոպէիս գտանուելով իմ {ձեռքում}, յանդգնո՞ւմ ես այդ խօսքը ասել: - Խնդրում եմ

անունով, ձեր դատակնիքն է. պատճառ, ով չունի իւր {ձեռքում} մի իշխանութեան գաւազան, նա չունի եւ ազատութիւն,

խարհի երեսին, այլ ամենայն ինչ խաղալիկ է ձեր հզօր {ձեռքում}: Սրտապնդելով ասացի այս խօսքերը բռնակալին՝ մ

քննութիւն եւ հասկացողութիւն դժուար էր նորան առանց {ձեռքում} ունելու բաղդատող կշիռը եւ չափը: Վերջաբանի մէ

: Երկու հրեշտակ, որոնցից մինի գլխի վերայ աստղ եւ {ձեռքում} ՝ քնար, ցոյց է տալիս բանաստեղծութեան ոգին, իսկ

ոգին, իսկ միւսի գլխի վերայ հրեղէն լեզու եւ աջոյ {ձեռքում} բռնած մի ջահ, լուսաւորում է Արարատը: Սորա տակ՝

ան են լուսաւորուիլ եւ գործիք լինել Նախախնամութեան {ձեռքում} ՝ ասիական ազգերի մէջ լուսաւորութիւն տարածելու:

են այն ազնուականներից, որոնց հողը ունին իւրեանց {ձեռքում}, թէեւ՝ վարձու: Ազնուականը այսօր, եթէ կամենայ

Ձեզանից իւրաքանչիւր գնացող պիտի զէնք ունենայ իւր {ձեռքում} եւ հարկ դիպուածում պատերազմ պիտի մղէ, իմ հետ հաւ

ր հարստութիւնը, որ եթէ կայ այդ ազգի մասնաւորների {ձեռքում}, կամ վաճառականութիւնը, որ եթէ վաճառականութիւն է

ւթիւն: Երկրագործը ունի հիմք, նա ունի հող, նորա {ձեռքում} կայ նիւթ, որ ասել է ոյժ եւ կարողութիւն դրամի համ

կամ հինգ ղուրուշ յաւելուածից, մինչ չէ մնում նորա {ձեռքում}: Քաղաքի մէջ, համեմատութեամբ շինական կեանքին, ե

ւնէութիւն, երկրագործի ապրանքը կարող էր մնալ նորա {ձեռքում}, որովհետեւ չկայ այդ ապրանքի վաճառականութիւնը, չ

Եւրոպայի ձեռագործքը գնելու եւ փոխանակ պատահարների {ձեռքում} խաղալիք դառնալու, կարող է ամենայն վստահութեամբ հ

լ իւր գումարը: Եւ եթէ չկամի նա ապրանքը պահել իւր {ձեռքում}, մի րոպէի մէջ կամեցաւ եւ ահա պատրաստ են վաճառակա

ծ վաճառականի, կամ գործարանատիրոջ եւ կամ միջնորդի {ձեռքում}: Զօրութիւնը նոցա մօտ է, որովհետեւ նոցա մօտ է վա

հակը: Միւս կողմից՝ խաղալիք է բիւր հանգամանքների {ձեռքում}: Նորա ապրանքը, ինչպէս ասացինք, չունի այն ոյժը

փրկել, բայց չկամի մտածել, թէ ունէ՞ր արդեօք իւր {ձեռքում} այն պայմանները, որոնցով միայն հնարաւոր է վաճառակ

ից մինչեւ բեւեռ, ստրուկ են իւրեանց կառավարութեան {ձեռքում}: Կառավարութիւնքը, նկատելով, որ այդ ազգերը ինքե

ալ աշխարհակալութիւնքը մի սուտ փաստ ունէին իւրեանց {ձեռքում}, որ այսօր չէ կարող արդարանալ եւ մարդկային բանակա

ի գործողութիւնը այն հազար ոսկու վերայ է, երբ մեր {ձեռքում} չկայ մի ոյժ, որ կարող լինէր մեր, քսանից դուրս ե

որքանի՛ հասանում է բոլորի գումարը, ո՛ւր եւ որի՛ {ձեռքում} գտնւում են ներկայումս: Թէպէտեւ այդ բաների մասին

Իւրեանց անձը երջանիկ Կը հաշուէին, թէ լինէին Նորա {ձեռքում} խաղալիկ... Այժմ փողոցում քնում է նա Խոնաւ պատերի

կան: Մի ծանր մուրճ բռնած էր պինդ իւր {ձեռքում}, Որով գետինը փորում էր անդադար. Ո՛հ

տրտում ցաւերիս: Աւա՜ղ. այդ քնարը իմ {ձեռքում} հնչեց, Նոյնպէս լալագին, նոյնպէս վշտահար,

եզուիտների հետ եւ շատ անգամ գործիք լինելով նոցայ {ձեռքում}, ամենայն քաղաքական իրաւադատութեան մէջ տեսանում է

երով, անողոքելի իրական աշխարհը, երկաթի գաւազանը {ձեռքում}, պահանջում է իւր արդարացի հարկը: Մարդկութիւնը կ

Այս բոլորի հակառակը ապացուցելու համար փաստերը մեր {ձեռքում} կանգնած ենք եւ այսուհետեւ հայի պարտականութիւնն է

րականութիւնը իւր տղայական խնդիրներով, եզուիտների {ձեռքում} գործիք դառնալով, ճղակտոր հանեց ազգը, անդարձ կոր

եւ բացուելու, կամ՝ քանի մի հին լեզու իմացողների {ձեռքում} ։ Այդ խօսքերի վերայ ինձ քաղցր եղաւ դուրս տալ

արկոսի մահը Կիրակոսի սպանուած որդուն: Եթէ մարդու {ձեռքում} հնար չկայ մեռածը ապրեցնել, արդարութեան եւ հաւասա

վերայ ոտք կոխել: Բոլոր ծառայքը տանջւում են սորա {ձեռքում} (մի շաբաթու մէջ, մի խոհարար կարդինալի խօսքով եր

րան, դու խաղալիք ես եղել այդ անբարոյական մարդերի {ձեռքում}, բոլորովին խոտորուելով քո նախկին սուրբ խորհրդից

դ գրքի անունը, իմանայ, թէ ինչ օրինակ է եղել մեր {ձեռքում}, եւ թէ ո՛ր տպագրութեան երեսներն ենք ցոյց տալիս։

ուած. այս րոպէիս աւելի լաւ օրինակ չունենալով մեր {ձեռքում} ՝ գո՛հ եղանք գտնուածով։ Յայտնի է, թէ " առ 'ի չգ

որ այն միջոցին գտնւում էր նորա սիրելի եղբօր որդու {ձեռքում} ։ Վաղարշապատի մէջ հաւաքուած բոլոր եկեղեցական ժ

կրկնել նորա ասածները։ Սոքան են այս րոպէիս մեր {ձեռքում} եղած գրքերը, որոնց մէջ խօսք կար Փարպեցու աշակերտ

զարմանում ենք, որ պ. Էմինը, Փարպեցու Թուղթը իր {ձեռքում} ունենալով, եւ մանաւանդ այդ Թղթի հետ միասին, տպո

ադարեցաւ, դուրս եկաւ Լուկուլլոսը բռնած ունենալով {ձեռքում} մի ահագին սկուտղ, որի վերայ շատ յարմար էր շինել

տարի, որքան ժամանակ մնալու էր այս գիրքը սատանայի {ձեռքում}: Սատանան ոչինչ չհասկանալով այս գրքից, մտած

ին դարերի ասպետների նման մի բան, որ գինու բաժակը {ձեռքում} մօտենալով կռուողներին մխիթարում էր վշտացածը, թէ

ի մէջ, որ, մի ձեռքին գրչագիր մագաղաթ, իսկ միւս {ձեռքում} կաւիճ, մի բոլորշի գիծ էր քարշում գետնի վերայ: Ն

ին եւ սուրբ բանը, շատ անպիտան եւ անարժան մարդերի {ձեռքում} եղել է դաւաճանութեան եւ արիւնահեղութեան գործիք:

, որ իսկոյն յափշտակեց դարձեալ սեղանից եւ բռնելով {ձեռքում} զննում էր, չտալով Շաքարեանցի ձեռքը: - Լա՛ւ

: Ասես թէ մարդերի գերեզմանքը ծառայում են բնութեան {ձեռքում} Շախմատի քարերի տեղ: Բնութիւնը խաղում է այս խաղը

վ քննել հաշիւները, որպէս թէ գողերի եւ աւազակների {ձեռքում} էր եկեղեցին: Հանճարեղ երեսփոխանը պատասխանում էր

նաւորութիւնը, որ իւր կրքի սանձը միշտ ամուր պահէր {ձեռքում} եւ ամենայն բանի վերայ դատաստան կատարելու ժամանակ

եւ արդէն կոմսը խօսելու վերայ էր, երբ ներս մտաւ: {Ձեռքում} բռնել էր մի թուղթ: Կոմսը վերջացնելով իւր խօսքը,

գլխաւոր գործակատար էր պ. Յովնաթանեանցի, եւ նորա {ձեռքում} էին բոլոր գործերի հաշիւքը: Շտապելով ներս մտա

յն ժամանակ գողացողը պիտի մեռանի կայծակից, եւ ովի {ձեռքում} որ մնայ մատանին, այն ցեղից եօթն մարդ պիտի տարաժա

Անզօր Կարոլոս II-ը գործիք էր դարձած Յիսուսեանների {ձեռքում} ։ Լուդովիկոս XIV-ը արդէն իւր խոստովանահայր էր շին

րոզել՝ յուսալով, թէ կարո՛ղ է այս ճանապարհով իւր {ձեռքում} պահել թագաւորական իշխանութիւնը, բայց շատ սխալուե

ը թափեցին, թող այժմ խաչը յաղթական կանգնի Աթենասի {ձեռքում}, եւ թո՛ղ փշրվի նորա մահաբեր նիզակը։ Մենք չենք կ

ալը: Եւ զարմանալի է, որ Վարդիթերի մայրը Արշաւրի {ձեռքում} Գարեգնի մատանու շատ թոյլ եւ անխելք խաղի մէջ, հաշ

նոյն պաշտօնն է վարում, ինչ որ Սօսի մայրը Տիրանի {ձեռքում}, երկուքն էլ ակամայ դաւաճանակից են լինում, մէկը

ս իժ օձի նման, եթէ այդ քո հարստութիւնը պահում ես {ձեռքումդ}, որ չարութիւնք յառաջացնես նորանով, ուրեմն գնա,

տապարտութեան արժանի էին այն ծնողքը, որ, իւրեանց {ձեռքումը} նիւթական հնար ունենալով, անտես էին առնում իւրեան

չ հարկաւոր է ձեզ կեանք եւ շարժողութիւն, դուք մեր {ձեռքումը} պիտոյ է լինիք որպէս մի լոկ մեքենայ, որպէս մեռեալ

եւ արհամարհելի խաղալիք լինի աշխարհի հանգամանքների {ձեռքումը} "։ Թույլ տվեք այժմ, ողորմած պարոն, համառո

նուած, գօտուցը կախած մի սուր եւ երկու թափանչայ. {ձեռքումը} մի գաւազան եւ ժանգոտ հրացան առանց հրացայտի, ծոցե

րէա, որ գտանւում էր Վենետիկեան հասարակապետութեան {ձեռքումը} եւ ինքը երեք աշակերտով վաճառականի զգեստով նաւ նստ

բելով դառնում են մի թրջած հաւ, եւ այնուհետեւ մեր {ձեռքումն} էր նա, կարող ենք ամենայն տեսակ լրբութիւն առնել,

ջնորդութեամբ, որովհետեւ արքայութեան բանալին նորա {ձեռքումն} էր։ Այնտեղ, ուր կրօնի բոլոր ազատութիւնը՝ Յ

միանգամ պիտի մեռանիմ, գոնէ մինչդեռ ժամանակ ունիմ {ձեռքումս}, ճշմարտութեան մուրճի հարուածը հասուցանեմ դորա ճա

ննեցի չորս կողմս փոքրիկ լապտերի լուսով, որ ունէի {ձեռքումս}: Այս ասելով մի թուղթ հանեց ծոցից եւ տուեց կո

աստ եմ զոհել, եւ այն օրից, երբ գրիչ վեր եմ առել {ձեռքս}, մինչեւ գերեզման ես պիտի պատերազմեմ ստության եւ

ի նրանից, որ առաջին դեպքում ծխախոտն ավելի շուտ է {ձեռքս} հասնում։ Այդ բաների համար հանգիստ եղեք: Եթե

եջն էլ չլինեին անպատշաճ եւ անճոռնի բաներ, հարկավ {ձեռքս} կպած ժամանակ կպատասխանեի, բայց այնպիսի թուղթերու

չատուրեան Շահբէգ: P. S. " Այս րոպէիս {ձեռքս} հասաւ Մոսկուայում տպած " Նոր քնար Հայաստանի " անո

այդ բանը ունենայ պատմական արժանաւորութիւն: Այսօր {ձեռքս} ընկաւ ՆՈՐԻՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ՄԵԾՈՒԹԵԱՆ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐ

գուցէ մի բան կարողանամ շինել, գուցէ մի բան ընկնի {ձեռքս} ։ Եւ ճշմարիտն ասեմ, եթէ հասանէի նպատակիս, такъ

ափ լինելով, անձնատուր եղայ... Լեզգիները կապեցին {ձեռքս} մի մազեղէն պարանով եւ սկսեցին յառաջ վարել: Երկար

Լեզգիները մի գոմի մէջ. փոխանակ մազեղէն պարանին՝ {ձեռքս} անցուցին մի ծանր երկաթի շղթայ եւ, երկու զրահաւոր

համար: Սկսանում եմ նորանից, որ այս օրերումս {ձեռքս} հասաւ Թիֆլիզի առաջնորդի Ճանապարհորդութեան երկրորդ

նդանութիւն պարգեւել. Ես անբարբառ մի մանուկ Երկու {ձեռքս} պարզեցի, Եւ իմ անզօր թեւերով Ազատութիւնն գրկեցի

ատակ Հայերը 3. 800. 000: Սորա վերայ շատ չանցաւ, {ձեռքս} ընկաւ Էդմոն Շերթիէ Ֆրանսիացու գիրքը, ուր Հայոց

չէ՞։ Պարզեմ, որ հասկանաք: Այս միջոցներումս {ձեռքս} ընկաւ մի ռուսաց լեզուով գիրք՝ այսպիսի մակագրով՝

նդանութիւն պարգեւել. Ես անբարբառ մի մանուկ Երկու {ձեռքս} պարզեցի, Եւ իմ անզօր թեւերով Ազատութիւնն գրկեցի

տուէրներին, այլ կամակորուած միանգամայն, տուեցիր {ձեռքս} չոր եւ անհամ բաներ... - Մռայլագոյն տէր, հ

որ մի՛ գուցէ յանկարծ ծնողքս, մի երկու օրուայ մէջ {ձեռքս} ոտքս կապած, վեր առնուն ու տան... Յոյս ունիմ ք

ի՛նչ պատճառով: - Ո՛չ, մայրիկ, ասեղով ծակեցի {ձեռքս}, նորա համար աչքերս լցուեցան, - պատասխանեց Մանուշ

դակ այբբենարանը: Ապա շուտով սաղմոս վեր առայ {ձեռքս}, այդ սաղմոսի թերթերը ճղելով քամու նման վազեցի մի

շխարութեամբ եւ առաջի անկմամբ պատառեցի նովին սուրբ {ձեռօք} զձեռնագրեալսն յինէն կարծեօք" (Յովհ. կաթ., եր. 83)

անայութեանն, յայն սակս պարեգօտաւորք սեղանակապուտ {ձեռօք} ընդ ոսկերս սրբոյն մարտ եդեալ՝ հանէին ի գերեզմանէ

վ, կարծին գործ մեծ կատարել եւ այդպէս իւրեանց իսկ {ձեռօք} փակեն եւ կցեն զամենայն դրունս լուսաւորութեան: Բա

ժամանակ Նոր Նախիջեւանի հին պառաւները ասում էին՝ " {ձեռօքս} գրի", բայց այժմ իսպառ չէ լսվում։ Առ հասարակ այդ ք

Գէորգ Պետրոսեանն ողջոյն նուիրէ եւ ամենայն ընտանիք {ձեր} ողջ եւ առողջ են: Խնդրեմ զպատասխանին գրեսջիք:

ԱԶԱՐՈՍԻ ԽԱԶԱՐԵԱՆՑ ՆՈՒԻՐԵՄ ԵՂԲԱՅՐԱԿԱՆՆ ՈՂՋՈՅՆ, {Ձեր} գրած գիրերն եւ Կայանուշինն ստացա ի 5 հունվարի եւ

միամիտ ըլամ, եւ ասկեց առաջ Սերոբին թուղթ գրիլ էի {ձեր} թղթի մեջն, աղեկ հասկըցուցի՞ք, չի հասկըցուցի՞ք,

գամ գրել էի տէր Գեորգին, որ ձեզի միամիտ անի վասն {ձեր} որդեկին եւ կարելի է որ մինչեւ ցայսօր ասած էլ լինի

որ մինչեւ ցայսօր ասած էլ լինի, միայն ես իմանալով {ձեր} անհանգստութիւնը, բարւոք համարեցայ այսու համառօտ

համառօտ գրութեամբ միամիտ անել, որ սրբազան Հայրն {ձեր} գիրն ստանալով, կրկին գրեց աղայենց եւ անդառնալի մ

եւ միամիտ լինիք, որ սրբազան հայրն միշտ իր շնորհը {ձեր} վրայէն պակաս չանի, նույնպէս եւ իմս նուաստութիւն

եւ իմս նուաստութիւն որքան որ կարողանամ միշտ վասն {ձեր} լավութեան աշխատող եմ, լերուք միամիտ եւ թէ մէկ հա

բան կ՚ունենաք, գրեցեք ինձ անթագուստ: Հայրութեան {ձեր} խոնարհագոյն ծառայ Միքայէլ Նալբանդեանց յ2 դե

, երկոքին ամոլակիցքն, աղայք Լազարեանք թէ զորդին {ձեր} զՅարութիւնն ըստ յարգելի միջնորդութեան սրբազան տեա

ժանդակութիւն աղօթից ձերոց մնամ յամի հայրութեան {Ձեր} բարեացակամ ի սրտէ խոնարհագոյն ծառայ Միքայե

ՏԷՐ ՀԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՔԱՀԱՆԱՅ ՉՈԼԱԽԵԱՆ, Զգրութիւն {Ձեր} ընկալայ որ ի 18-էն դեկտեմբերի, եւ ծանուցեալ զքաջ

րձ քահանայապետութեան, յաղագս ընդունելոյ զորդեակն {ձեր} ի լսարանն Լազարեանց ըստ որում չէ մեզ պիտոյ, դուք

յօժանդակութիւն աղօթից ձերոց ամենախոնարհ ծառայ {Ձեր} Միքայել Նալբանդեանց 9 յունուարի 1852 Քիշնե

ւն՝ յանձնելով սմին եւ զծրար մի պահարանեալ յանուն {ձեր} ։ Ի հետևումն այս եղանակ հրամանի նորին Գերամբար

ր սրբազնութեան յանուն վեհազնեայ աղայ Յովհաննու եւ {Ձեր} գերազանցութեան եւս եւ յանուն նորին գերազանցութեան

է զի՞նչ անցք անցին ընդ իս՝ համարիմ թէ գիտացեալ է {Ձեր} գերազանցութիւն: Յոյս իմ հաստատ է ի Ձեզ, թե Դուք

յագրաց: ՝ Չիք տեղի կասկածանաց, թէ շնորհելով {Ձեր} զվկայաթուղթս իմ՝ պարտավորեսջիք զիս գոլ միշտ երախ

րելով որչափ ուժ է իմ կարողութիւն՝ զբարերարութիւն {Ձեր} առ իս, ի վեր քան զհայրական, եւ զերախտապարտութիւ

: Աղաղակեմ այսօր, աղաղակեցից եւ յապայն, թէ {Ձեր} գերազանցութիւն ոգեւորեալ ազգասիրական զգացողութեամ

ն խնամարկութեամբ: Եթէ ազգասիրական ձեռնտուութիւնք {Ձեր} մեծագունից քան զիս անձանց պարտաւորեալ են միշտ զնո

յկայ, ընդ բաղդին հազարաւոր հարուածովք. դուք ընդ {Ձեր} տոհմի յայտնեցեալ էք միայն ի բարեբարիլ. եւ այս իս

չքովը պիտի ճանաչեմ. իմ սերս ահա՛ այսքան է, թեեւ {ձեր} աչքումը եւ մեկ թուրքի կամ չերքեզի կարգում եմ, որ

վ, ինձ գրում եք այդպիսի վշտացուցիչ նամակ. երեւի {ձեր} սերի ուժը այնքան է, որ երկու կամ երեք շառլաթյանի

յանց որպիսությունը: Ես նախիջեւանցիներից ստանալով {ձեր} նամակները եւ էմանեթները եւ տեղեկանալով ձեր բոլորի

անալով ձեր նամակները եւ էմանեթները եւ տեղեկանալով {ձեր} բոլորի որպիսություններին, ի՞նչ այլեւս հարկավորու

մարդը, որ գիրին չի հավատալ, բայց ես հավատում եմ {ձեր} գրին, այն մասին էլ չեմ հարցրել, բայց այս եւս իմ

իմանամ, որ այն ալ ստացած չես, որ մեղադրում ես: {Ձեր} կամքն է, եղբայր, այնքան մեղադրեցեք, այնքան գեշ

լ, այլ ինձ այդ բանով դեռեւս բամբասում եք, մեղքը {ձեր} վիզը, ես անպարտ եմ, կփաթթեմ, կղրկեմ։ Մինչեւ

խնդրեմ, եթե ձեզի այս բանով վիրավորեցի, ներեցեք {ձեր} եղբորը, որ ձեզ միշտ սիրում է եւ այնքան սիրում է

եւ դուք նորան թուրքի կամ չերքեզի հավասար կկարծեիք {ձեր} աչքումը: Այս բաները փոքր ի շատե խոսելուց հետո

շատակարանք կարող են համարվել: Ո՛ղջ եղիք: {Ձեր} բարեկամ Մ. Նալբանդյանց 12 մայիսի 1855

յժմ միամիտ եղա, տեղյակ իմանալով Մարտին Մակարիչից {ձեր} բոլորի որպիսությունը մի ըստ միոջե: Եթե այդ կողմե

ին գրած սիրո նամակը ստացա երեկի եւ կարդալով իմացա {ձեր} ողջությունը, գոհացա աստուծուց, որ ողջ եք եւ առո

ենակցի եւ ազգի օգտին ցավակցողի: Թեպետեւ այս բանը {Ձեր} ծառայության պաշտոնից դուրս է, այսուամենայնիվ դու

ով, որոնց առաջեւ, հավաստի գիտեմ, որ հարգելի էր {Ձեր} միջնորդությունը, կարող էիք օգնել մեզ այս ազգային

: Այս հիման վերա ես խնդրում եմ Ձեզանից չխնայել {ձեր} աշխատությունը, որ նախարարությունը հետ չդարձուցան

է այժմ անտեր անտերունջ: Շատ հույս ունիմ, որ {Ձեր} աշխատությունը կպսակե մեր սրտի ցանկությունը, եւ դ

մեր անկեղծ բարեկամությանը: Ողջ եղեք եւ ուրախ {Ձեր} բոլոր գերդաստանով: Ի 21 մարտի, 1856, Մոսկվ

ԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԳՐԻԳՈՐ ԿԱՐԱՊԵՏՅԱՆ, 38, 54, 76 {Ձեր} գրած երկու նամակը, առաջինն՝ տեղ հասանելուց հետո

րության նամակդ, ստացա եւ շատ ուրախացա, իմանալով {Ձեր} առողջությունը. փույթ չէ, մեղադրիր, եղբայր, ին

արածվելուն, որքան կարելի է, Դուք աշխատող կլինիք {Ձեր} ազգասիրական եւ լուսասիրական հոգովը, ես իսկույն կ

ար դուն 76-ին ժամանակը) ափսո՛ս, որ այդտեղ չէ {Ձեր} բարեկամ Միքայել Նալբանդյանը Հասցես փոխված

եղիր. սպասում եմ ստրախավոյ գիրիս պատասխանին: {Ձեր} հարազատ բարեկամ եղբայր Մ. Նալբանդյանց 12

եր ցերեկ աշխատությունը եւ ջանքը, ուրեմն դուք եւս {ձեր} կողմից բան չհասկացողներին բան հասկացուցեք եւ դորա

ԲԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ Մեծապատիվ բարեկամ, {Ձեր} նամակը, որի զորությունով պիտի ստացվեր Կամենշիքյա

ստացավ նշանակված գումարը եւ շատ շնորհակալ լինելով {Ձեր} գործունյա մասնակցությունից, խնդրում է, որ ամեն

ն, որ այս մասին աշխատի ամենայն ջանքով: Լսեցի {Ձեր} այժմյան պաշտոնավարությունը եւ ուրախ եմ, որ անտես

եւ ուրախ եմ, որ անտես եղած ազգային գործերը այժմ {Ձեր} հոգաբարձությամբ կարող են արժանապես ընթացք ստանալ

ղ են արժանապես ընթացք ստանալ: Շնորհավորում եմ {Ձեր} պատվանուն քաղաքացիության վկայագիր ստանալը, շատ ո

ան վկայագիր ստանալը, շատ ուրախ եմ եւ հոգվով, որ {Ձեր} ազգասիրական հոգու արժանավորության հարմար ստացաք ե

յունքը գրելով Ձեզ եւ հաստատապես հավատացած լինելով {Ձեր} ազգասիրության եւ դեպի իմ նվաստությունը բարեկամութ

լինիք ի սեր ազգի եւ իմ, բանալ մի ստորագրություն {Ձեր} ծանոթների եւ բարեկամների մեջ: 16 բաժին առնելով ա

յսպիսի հանձնարարությամբ Ձեզ ձանձրացնում եմ եւ եթե {Ձեր} ազգասեր հոգու որպիսությունը ինձ քաջալերություն չտ

ւ խնդրում եմ աստուծուց ողջություն եւ հաջողություն {Ձեր} եւ Ձեր ամբողջ գերդաստանի համար: Այս շնորհավոր

ւմ եմ աստուծուց ողջություն եւ հաջողություն Ձեր եւ {Ձեր} ամբողջ գերդաստանի համար: Այս շնորհավորական մա

ունը վաղուց դադարած լինելով, ամենեւին անծանոթ եմ {Ձեր} գործերի կամ լավ ասել ազգային գործերի առհասարակ ըն

դեռեւս անցյալ տարումը, բայց մի ձայն եւս չլսելով {Ձեր} կողմից, վերջապես պատշաճ համարեցի գրել այս նամակը

հանդես հանելու համար, որի մասին վաղուց խնդրած էի {Ձեր} օգնությունը եկավորների բերանով, թե մի փոքր հարկա

Մինչեւ այս րոպես դեռ Մոսկով չեն եկած Սիբիրից ո՛չ {ձեր} եղբայրը, եւ ո՛չ Հակոբ Մաթեւոսյանը: Տեր Մովսե

նից ընտրվեցավ դեպուտատ: Ժամ առ ժամ սպասում եմ {Ձեր} ավետավոր նամակին: Ողջ եղեք: Ձեզ միշտ հարգող

մում եւ Նախիջեւանում, բայց հույս ունիմ, որ դուք {ձեր} ազգասիրական օգնությունը չեք խնայելու: Եղբայր, մ

կան օգնությունը չեք խնայելու: Եղբայր, մեք առանց {ձեր} ոչինչ ենք, նույնպես եւ դուք առանց մեր. պետք է ձ

ԶԳԱՍԵՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ Հարազատ բարեկամ, {Ձեր} գրած ապահովյալ նամակը արձակած հուլիսի 15-ից, եթե

, ստացա օգոստոսի 1-ին եւ տեսանելով, որ հասել էր {Ձեր} պատվականության ձեռքը իմ աշխատությունը, ուրախացա

մանաք, թե ո՛ւր եւ ի՛նչպես պիտո էր մակագրել: Եթե {Ձեր} հովվապետական հորդորը ավելի պտուղ բերելու լինի, ք

" Հյուսիսափայլը " լուռ մնալու չէ գալոց տարու մեջ {Ձեր} ազգասիրական գործակցության մասին օրագրի հետ, ճանա

ակցության մասին օրագրի հետ, ճանապարհ տալով նորան {Ձեր} բարձր սրբազնության հավատացած թեմի մեջ: Խնդրել

րձր սրբազնության հավատացած թեմի մեջ: Խնդրելով {Ձեր} բարձր սրբազնության օրհնությունը եւ աղոթքը, մնամ

կան եւ թե օրագրական գործերով: Մինչեւ այս նամակիս {Ձեր} ստանալը, կարծեմ որ հասանի Ձեզ եւ " Հյուսիսափայլի

մեր ճշմարտավարոզ եւ ճշմարտասեր ընկերության, պիտի {Ձեր} վերա առնուք օրագրի մասին աշխատելու ծանրությունը:

քը, որքան այս տարի էր, բանը խինդ կլինի, ուրեմն {Ձեր} առաջեւ բացվում է այժմ աշխատության եւ գործակցությա

եւս կգրեմ բոլորովին այլ գործի մասին: Սպասում եմ {Ձեր} մխիթարական նամակին եւ գործունեությանը: Խնդրեմ ող

ցվի, թող ցնծան հետո: Պ. Նազարյանցն ստացել է {Ձեր} նամակը, շնորհակալ է Ձեզանից, բայց 62 մարդ, որպ

գույշ մնար " Հյուսիսափայլին " մասին: Խնդրեմ Դուք {Ձեր} բարեկամությունը եւ նամակակցությունը անընդհատ պահե

սօր կհայտնե ինձ, եւ ես վաղը կծանուցանեմ Ձեզ: {Ձեր} խոնարհ ծառա Մ. Նալբանդյանց 8 փետրվարի, 1

գուց դուրս կգամ դեպի Լոնդոն, միշտ իմ հետ տանելով {ձեր} ազնիվ բարեկամությունը եւ սերը: Խնդրում եմ իմ հար

րիշ տեղ... վերանորոգելու եւ բոլոր մեր գլխից եւ {ձեր} գլխից, այլեւ ազգի եւ եկեղեցու գլխից անցածները ճշ

ն եթե Նախիջեւ[.... ] հույս չկա, որ դուք գիտեք {ձեր} բանը [..... ] Առ ժամս այսքան, ավելի ոչին

այելել նորա բարիքը: Ես գիշեր ցերեկ մտածում եմ {ձեր} բոլորի վերա եւ մեր ողբալի ազգի խեղճ վիճակի վերա:

ինձ, պանդխտականիս... Մնաք բարյավ, աստված թող {ձեր} հետ լինի միշտ: Ձեր անխարդախ բարյացակամ եւ հա

Մնաք բարյավ, աստված թող ձեր հետ լինի միշտ: {Ձեր} անխարդախ բարյացակամ եւ հարազատ եղբայր Մ. Նալբ

կզոհեք եւ 800 մանեթ, ես էլ թե մարդ եմ, կճանաչեմ {ձեր} ազնվությունը. ինչ երկար խոսիմ, տեսած ժամանակներ

ս ստացա քո մարտի 13-ի գրած գիրդ եւ կարդալով իմացա {ձեր} որպիսությունը, այս գիրիս հետ միասին գրեցի Քառբո

ղոմեայ: Շատից քան սակաւուց բաբախին սիրտք ի վերայ {Ձեր}, եւ ամենեքին դէտ ակն կալեալ ըղձան իրազեկ լինել զ

էդ ազգին շնորհելեաց: Ասպարէզ մեծ կայ յանդիման {Ձեր}, ասպարէզ գերագոյն առաքինութեան՝ ձեռն տալ ազգի ը

լինելոց են ընդ Ձեզ, եւ զօրհանապազ աղօթք մեր ընդ {Ձեր} առաջի սեղանոյ Տեառն: ԶԱստուած կարողութիւն աղա

թից Վեհաստիճան Հայրապետիդ՝ Մնամ Վեհափառութեան {Ձեր} եւ համoրեն ազգիս Հայոց պատրաստական խոնարհ ծառա

, որ կկատարեք իմ այս խնդիրը: Մեծարանքով միշտ {ձեր} Մ. Նալբանդյան 48. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ

ՆՈՐ ՆԱԽԻՋԵՎԱՆ ՔԱՂԱՔԻ ՊԱՐՈՆ ԿԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐՅԱՆ, {Ձեր} ապահովյալ նամակը ամսույս 19-ից, հասանելով ինձ 27

ամսույս 19-ից, հասանելով ինձ 27-ին, հայտնի արեց {Ձեր} խորհուրդները եւ որոշմունքը Հնդկաստանի ազգային ժառ

ն համար, նախ եւ առաջ հարկավոր է մեջ բերել այստեղ {Ձեր} նամակի դրությունքը, որ այսպես էին: § 1. Եր

եւ մեզ, որ պիտի ընդունենք այդ առաջարկությունը: {Ձեր} դրությանը վերա մեր կարծիքը եւ մտածությունքը այսպե

րակության ընտրությունը ընկնելու էր մեր վերա: Եթե {ձեր} մեջ կան քաջ մարդիկ, որ առաջարկված պայմաններով (

իրը: Ես եւ պ. Հարություն Աջեմյանցը, որի հետ {Ձեր} նամակի հիման վերա խոսեցա, հոժար ենք երթալ Հնդկաս

ղջ եղիք ամենայն հաջողությամբ, մեծարողապես {Ձեր} Մ. Նալբանդյանց 49. ՄԵԼՔՈՆ ՓԱՆԵԱՆԻՆ 1 Մայի

րեալ զիս առ ինքն խնդրեաց թարգմանել զվճռադատութիւն {ձեր}, զոր տուեալ էիք ՚ի մաuինս այսմիկ, թեեւ թարգմանի

: Զպատճէն հրովարտակին դնեմ ՚ի սմա 'ի տեղեկութիւն {Ձեր}, եթէ զո՛րպիսի անտեղի եւ զանխորհուրդ խնդիրս յարու

գործոյն թողում ի խոհեմ եւ ի միակամ հոգաբարձութիւն {Ձեր} եւ համօրէն ազգիս, զի մի՛ դրամն եկեղեցական մատնես

ԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, Ընդ այսմ առաքեմ ի տեղեկութիւն {Ձեր} եւ համօրէն ազգին մերոյ բնակելոյ ի քաղաքիդ զհաւատա

ային, առ մինիստրն արտաքին գործոց, ի տեղեկութիւն {Ձեր}: Ընկալարուք, աղաչեմ, զանկեղծ հաւաստիս իմոյ

րեանցն. մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն ընդ ձեռն {ձեր}, զորոյ եւ զպատասխանին ընկալեալ եմ յիւրում ժամանա

այս խայտառակ խելագարութիւն: Մեծարողապէս միշտ {Ձեր} Միքայէլ Նալբանդեանց Գրեմ ՚ի սմին զհասցէս

րեանցն, մի նամակ միայն յէջմիածնէ եւ այն ընդ ձեռն {ձեր}, զորոյ եւ զպատասխանին ընկալեալ իմ յիւրում ժամանա

նրամասնութեամբ, ի ժամուն: Մեծարողապէս, միշտ {Ձեր} Միքայել Նալբանդեանց փոփոխեալ առաքեցաւ,

ական թուղթն առ յինէն առաքեցաւ ՚ի Լոնդոնէ, յանուն {Ձեր}, ի 13/25 յունվարի այսր ամի: Այժմիկ կարեւոր հ

աստան արարեալ յիս միայն, բռնադատիմ բողոքել առաջի {Ձեր} եւ բովանդակ ազգին Հայոց ի Նախիջեւան եւ հրաւիրել Ձ

ց յարիցին պատճառը: Իսկ թէ ազգն կամ յարգութիւն {Ձեր}, որպէս անձն պաշտօնական, լռեսջիք եւ ի լռութենէ ա

իտանաց, յայս սակս, դիմեալ առ արժանապատուութիւն {Ձեր}, շնորհ ունիմ խոնարհաբար խնդրել, հաղորդ կացուցան

որ դատեցայ զեղելոցն ցարդ իրազեկ առնել զյարգութիւն {Ձեր}, զայլսն թողլով հետեւեալ շոգենալուն: Օրէնսգէ

խոնարհաբար ի սէր ազգին մերոյ չխնայել յաշխատութիւն {Ձեր}: [Լուսանցքում `] Ի մասին կտակարարութեան Սարգ

ին, յայն սակս դժուարանամ կատարել զպահանջողութիւն {ձեր}, մինչեւ ոչ հրամայեսցէ ինձ Սուպրիմ Կորտն"։ " Քա

իտակաց թողելոց ի բարեպաշտ հայկազանց յանձն առնուլ {Ձեր} կատարել զմնացուածս այսր գործոյ, արդարեւ անցանել

րեմ ՚ի սմա ՚ի լեզու բնիկ մեզ, եթէ յազգասիրութիւն {Ձեր} ապաստան առնեմ տեսանել զհաշիւ հրիտակին ընդ պ. Հագ

նհոդոսն սրբոյ Էջմիածնի, վեհափառութիւն եւ յաջորդք {Ձեր} տեսցին զամենայն յականէ եւ յանուանէ եւ ըստ այնմ պա

61 ամի, վճռեալ են աղերս արկանել առ վեհափառութիւն {Ձեր} յաղագս յետս կոչելոյ զԹադթէոս եպիսկոպոսն յառաջնորդ

ամբ դիմեմք առ Ձեզ, հաւատալով, եթէ վեհափառութիւն {Ձեր} կարեկից ելով ազգին, չունիցի անտեսել զբողոք նորա

ր եւ իցեմ ես եւ հետեւաբար հրաման եւ յանձնարութիւն {Ձեր} կատարի ըստ ամենայն ճշտութեան: Հաճեցարուք, վե

, յիշեալ անձն գերարժան պատրաստ է կատարել զհրաման {Ձեր}: Միայն զայս մի պարտ համարիմ զեկուցանել վեհիդ

աքեցից ի Կալկաթա, որպէս արժանն է, իսկ թէ կոնդակ {Ձեր} հասցէ անդր յիմում բացակայութեան, յայնժամ հաւատար

62 ամի, Լոնդոն ԳԵՐԱՊԱՏԻՒ ՏԷՐ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՀԱՅՐ, {Ձեր} սրտառուչ նամակը, որից հայտնի երեւում էր թե ինչ տ

յց ես արդեն դուրս էի ելած Պոլսից դեպի Լոնդոն: {Ձեր} նամակը եւ պ. Հարություն Աբգարյան բարեպաշտ ծերուն

մեջ. բայց թե ցարդ չկարողացա ինքս անձամբ կատարել {ձեր} հանձնարարությունը, իհարկե իբրեւ բանական այր, կհ

են ջանք պիտի գործ դնեն, որ դուք ամենեքին հասանեք {ձեր} նպատակին, եւ թշվառացյալ Ջուղան ազատվի բարբարոսու

ած թղթիս պատճենը օրինակեցի: Հույս ունիմ, որ {ձեր} նամակը չպակասեցնեք ինձանից, ես եւս կգրեմ եւ այսպ

չէ պիտո կարողանա առնել: Ողջունեցեք հատկապես {ձեր} պատվական եղբայրը: Մնամ խորին հարգանք Խ. ծ

Ւ ՊԱՐՈ՛Ն Ա. Պ. ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀ, Վստահ լինելով {Ձեր} ազգասիրության վերա, Ձեր հարգելի անունը հայտարարո

ԱՆՇԱՀ, Վստահ լինելով Ձեր ազգասիրության վերա, {Ձեր} հարգելի անունը հայտարարությանս մեջ (որ շնորհ ուն

տպագրության, որին ձեռք զարկի, հուսալով մի միայն {Ձեր} գործակցության եւ ազգի համակրության վերա: Ինչ որ

համարից մինչեւ 960 համարը, եւ խնդրում եմ չխնայել {Ձեր} աշխատությունը այս ազգօգուտ գործի մասին, ուր իմ ա

անունը, օրինակների թիվը եւ գումարի որքանությունը {Ձեր} ձեռքով եւ Ձեր ստորագրությամբ կգրեք տետրակի մեջ,

կների թիվը եւ գումարի որքանությունը Ձեր ձեռքով եւ {Ձեր} ստորագրությամբ կգրեք տետրակի մեջ, որի աջակողմյան

ւնը, օրինակի թիվը եւ գումարի որքանությունը։ {Ձեր} ներկա եղած քաղաքից դուրս, ուր մենք չենք կարողացե

ւթյունն եւ անունները դրամների հետ միասին կուղարկե {Ձեր} հարգության, իսկ դուք ստանալով նորանց, կգրեք Ձեր

Ձեր հարգության, իսկ դուք ստանալով նորանց, կգրեք {Ձեր} մատենի մեջ եւ յուրաքանչյուր ստորագրող պարոնների հ

սակ կտրել եւ տալ ում եւ իցե: Վերստին աղաչելով {Ձեր} ժիր հոգաբարձությունը այս գործի մասին, խնդրեմ ընդ

ղով գումարել այդ խնդրի մասին, թեեւ թե՛ իմ եւ թե՛ {Ձեր} կողմից միջոցներ էին ձեռք առնված դրանց նկատմամբ,

գոնե մնացել են նույնը. հարց է ծագում, թե ինչո՞ւ {Ձեր} օրոք դիվիդենդ էլ է մնում, իսկ նրանց ժամանակ X=0

նկեղծ հարգանացս հավաստիքը, որով պատիվ ունեմ մնալ {Ձեր} խոնարհ ծառա Միքայել Նալբանդյան 75. ՂԱԶԱՐՈՍ

չէ շուտով տեսնվել, ապա մի՛ մոռանար հաղորդել ինձ {ձեր} հետապնդումների արդյունքները՝ ռնգեղջյուրի համար,

արտահայտում. իմ նամակների մասին խոսվում է որպես {ձեր} միակ ուրախության, եւ ձեր դրությունը ներկայացվում

ի մասին խոսվում է որպես ձեր միակ ուրախության, եւ {ձեր} դրությունը ներկայացվում է որպես անելանելի: Խոստո

նձ մխիթարելու համար: Մինչդեռ ես արդեն սովորել եմ {ձեր} անվերջ արցունքներին եւ արտահայտություններին՝ վեր

նա այժմ արդեն կսկսի ըստ հնարավորության բավարարել {ձեր} երաժշտամոլությունը: Արդյոք ե՞րբ կլսեմ " Տրովատոր

րը ձանձրույթից է եւ մասամբ նրա համար, որ կատարեմ {ձեր} ցանկությունը՝ " ավելի շատ գրել"։ Ոչ ոքի չեմ տե

նձ հիշելու համար: Արդ, ցտեսություն, սեղմում եմ {ձեր} բոլորի ձեռքը: Ամբողջովին ձերը՝ Միշել 7

նքը կրկին զգալի դարձավ: Մոտալուտ տեսակցության {ձեր} հույսը, որի մասին այնքան շատ գրվեց, ձեր վերջին

ցության ձեր հույսը, որի մասին այնքան շատ գրվեց, {ձեր} վերջին նամակում զգալի չափով թուլացել է: Է՜հ, աս

ու: Հույս ունեմ, որ հետեւյալ նամակս արդեն կգրեմ {ձեր} ուղարկած թղթի վրա: Ավելացնեմ, որ եթե որեւէ կերպ

ռանձնացնել, եւ ոչ թե գրքի հետ կազմել, որովհետեւ {ձեր} մեղքով առաջին հատորի աղյուսակները հատորից դուրս մ

, նույնպես եւ պ. վերակացուն, սպասում ենք միայն {ձեր} գալստյան: Անցյալ անգամ գրեթե մի ամբողջ ժամ սպասե

ս կարծում եմ, որ նույնպես աննշան է: Մինչդեռ {ձեր} հետաքրքրական տեղեկություններին պատասխանում եմ ոչ

պակաս հետաքրքրական եզրակացություններով, այն է՝ {ձեր} ցուցակից երեւում է, որ Նախիջեւանի առեւտրի ամբողջ

տկություն, բայց կենդանի է Տերը եւ կենդանի է անձն {Ձեր}, թե թողից զՁեզ, մինչեւ այս վերջին խոսքս էլ չասե

յալ վերագրվում են Աբրահամու Խոստովանողին: Մինչեւ {Ձեր} տպածը տեսնելը մենք կարծում էինք, թե այդ հատվածնե

յսինքն " Արեւելեաց " գիրքը, բայց վերջը մեջ բերած {Ձեր} բանքը դղրդեցին մեր հավատը, ուստի եթե անարժան չհա

դղրդեցին մեր հավատը, ուստի եթե անարժան չհամարիք {Ձեր} նամակի մեջ քանի մի տողով ուսուցանել մեր տկարությո

յնտեղից եք առնում, ասել է թե բնագիր ասորերենը կա {Ձեր} ձեռքում կա գեթ ուրիշի մոտ, բայց վերջապես ոչ անհա

ազանցությանը, ամենախոնարհաբար խնդրում եմ չմերժել {Ձեր} աջակցությունը վերոհիշյալ թղթերն ետ ստանալու համար

համառոտ բան, աղաչելով, որ մի փոքր տեղ տաք նորան {Ձեր} լրագրի մեջ: Հավատացած եմ, ոչ չպիտի մերժվի խն

նձ առավել քան թե տարի, ուստի եւ բնավ սիրտ չունիմ {ձեր} անճոռնի կռիվները մտիկ անելու եւ, թե որ նամակներո

ղ են երկարել, ուստի ես բարվոք համարեցա, դարձյալ {ձեր} շահը նայելով, գրել տեղվույդ Մագիստրաթին մի խնդիր

Քո գրած գիրդ որդուդ Գաբրիելին գիրին մեջը, առի եւ {ձեր} ողջությունը իմանալով ուրախ եղա: Կգրես, թե աս

կաց, այլ որովհետեւ չպատահեցաւ բարձր սրբազնութիւն {Ձեր} ի քաղաքիս զի օծանէիք, վասնորոյ մնացեալ է մինչեւ

րս առանց օծման: Զայսմանէ յայտնելով խոնարհաբար {Ձեր} բարձր սրբազնութեան՝ խնդրեմ ի Ձէնջ հրաման տալ միո

անութիւն աղօթից Ձերոց մնալով վեհափառութեան {Ձեր} Սրբազնակատար քահանայապետ, ամենախոնարհ ծառայ եւ ո

պելով մի այդպիսի հզօր եւ գիտնական հակառակորդի"։ {Ձեր} աչքումը, ճշմարիտ, գուցէ մի անկիրթ եւ բիւր տեսակ

ր վարագուրում էր ազգի պակասութիւնը: Բան էք շինել {ձեր} համար. ճշմարտութիւն, հա՛ ճշմարտութիւն. ի՛նչ օգ

րող փակել իմ բերանը, որ չխօսէր նա ճշմարտութիւն. {ձեր} շատ եւ անխորտակելի կամակորութիւնը ոչինչ այլ բանի

անք, անմօտենալի են քեզ եւ քո նման մարդերի. դուք {ձեր} բարոյականութեամբը եւ ճշմարտութեամբը երբէք ճարելու

ք այդ օրագրին։ Ուրախ եմ եւ հոգւով չափ ուրախ, որ {ձեր} կոչումը եւ դրութիւնը աշխարհի երեսին խափան չէ ձեզ

ործերով, արժանի էին դատապարտութեան: Մի՞թէ, {ձեր} կարծիքով, Հայերի վաճառականութիւնը մի երեւելի բան

այափոխութեամբ պարապէր: Ընդհանրապէս սկսանելով {ձեր} գրուածքը՝ խօսում էք ազգի հետ հասարակաբար, բայց

լ այդ պարոնների անունները, որ այդպէս վրդովել էին {ձեր} հոգու խաղաղութիւնը եւ պատճառ էին տուել ձեզ այնքան

Մուզան հարկադրուէր Մասեաց դարեւանդիցը դադարեցնել {ձեր} գոչիւնը...: Եղբայր, սիրական, պարոն (ներե

ոն (ներեցէք ինձ, որ այսպէս ընտանեբար վարւում եմ {ձեր} հետ), ե՞րբ կամ ո՞ւր տեսաք, որ հայրենասէրքը ազգ

ազանել ազգի անմխիթար պակասութիւնքը բուն ազգիցը եւ {ձեր} աչքումը, ինչպէս յայտնի ցոյց էք տալիս, միեւնոյն

դին եւ եթէ նորա Մուզան խօսակից լինէր մեր հետ: Եւ {ձեր} հետ խօսելու վերայ եւս կասկած ունինք. միգուցէ Թիֆ

Թիֆլիզի վարձաւոր լալականների ձայնը համարած լինիք {ձեր} վառ երեւակայութեամբ Մուզայի Մասեաց դարեւանդից. պ

լով ուրիշների դաստիարակելու կերպը, ցոյց էք տալիս {ձեր} վերին աստիճանի թուլութիւնը պեդագօգիայի մէջ։ Դուք

ւթեան մէջ, կտրում են նորա ընթացքը, եւ մի մարդ, {ձեր} կերպով դաստիարակութիւն ստանալով, կը դառնայ շատ ա

եցէ՛ք սիրելիս, եւ մեք հոգւով չափ ուրախ կը լինինք {ձեր} յառաջադիմութեան վերայ, եթէ յաջողի ձեզ ստանալ։ Բ

մէջ, թէ մեղանչել էինք ընդդէմ ճշմարտութեան: {Ձեր} յօդուածը վերջացնում էք նորանով, որ ազգը վատաբանե

ատարելը անօգուտ էք համարում ազգին։ Իբրեւ ապացոյց {ձեր} խօսքին՝ մէջ էք բերում Խորենացու ողբը Հայոց ազգի

ն, որոնց թիւը բարձրացնում էք մինչեւ բիւր։ Գուցէ {ձեր} աչքումը շատ փոքր նշանակութիւն ունի բիւրը, բայց մ

անդ որ ոչինչ սուտ չկայ նորա ասածի մէջ, երկրորդ՝ {ձեր} այդ ընթացքով ցոյց էք տալիս ձեր թուլութիւնը Հայկակ

ծի մէջ, երկրորդ՝ ձեր այդ ընթացքով ցոյց էք տալիս {ձեր} թուլութիւնը Հայկական դպրութեան մէջ: Խորենացին,

յտնէք նոյնպէս, թէ դուք ո՞ր ժամանակից սկսանում էք {ձեր} տարեգրութիւնը, որ Խորենացուն շինել էք չորս հազար

նոնաւոր, սիրուն ոտք"։ - Բայց, մեծ մայր, {ձեր} ամուսնուն Չէի՞ք խաբում կամ նենգում: - " Այդ ի՛ն

": - Զրկուեցա՞ք վերջապէս, Մեծ մայր, դուք {ձեր} ամուսնուց: - " Այո՛, բայց մեծ զրկանք չէր. Նոր

օք արժա՞ն էր Եւ մեզ ապրել, ինչպէս դուք Ապրել էիք {ձեր} կեանքում. - Թոռներն արեցին հարցմունք: " Ո՛հ զա

ստուած պիտոյ է բարկանար մի այդպիսի մարդու վերայ։ {Ձեր} փոյթը չէ ամենեւին, եթէ մի մարդ չէր պահում Աստուծ

սկապէս կարող էր Աստուած բարկանալ, որովհետեւ դուք {ձեր} յիմար աւանդութենների համար անտես էիք առնում Աստու

յդպիսի յիմարաբանութիւնք, եւ ա՞յդ էր պատճառը, որ {ձեր} պէս խելօքների բերանով անուանւում էինք Լօթեռ ու Ֆա

զդեցութեամբ: Գրել էի նոյնպէս, որ նա ստանալու էր {ձեր} շանթերը Աթենասի ձեռքով, եւ այդ շանթերը, լափելով

ն թող հասանի ՄԵՐ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ողորմած ողջոյն: {Ձեր} բարեխորհուրդ ընդհանուր ձեռնարկութիւնը թող օրհնէ Բ

նելով ձեզ նորա ներքոյ, այնպիսի չափով երջանկացնել {ձեր} կեանքը, ինչքան հասանելու էին մահկանացուների ցանկ

ւ, բացի դորանից, հրամայեցինք ՄԵՔ. Առաջին. {Ձեր} ներկայ տեղափոխութեան միջոցին դէպի Ազովեան գաւառը

ի Ազովեան գաւառը, փոխադրել Ղրիմից ՄԵՐ ծախքով այն {ձեր} բոլոր գոյքը, որ միայն փոխադրելի էր, որ եւ ՄԵԶԱՆ

ագլխովը արդէն հնարաւոր է կացուցած: Երկրորդ. {Ձեր} առաւել յարմարաւոր բնակութեան համար տալ ձեզ Ազովեա

ի մէջ՝ դէպի վեր Թեմերնիկ գետի բերանից: Բայց եթէ {ձեր} բնակութենների համար այնտեղ պակաս էր հողը եւ Ազովե

ղ պակաս էր հողը եւ Ազովեան ամրոցի սահմանումը, որ {ձեր} շէնքերի հանդէպ կային ձկնորսութեան տեղեր, ամենողո

թենական հարկերից եւ պաշտօններից, որպիսի եւ լինէր {ձեր} կոչումը, տասն տարի ժամանակով, բայց այդ ժամանակի

պուածներից, երբ որ զօրքերի գունդեր անցանելու էին {ձեր} բնակութենների մօտից, իսկ զօրք տալուց Տէրութեանը

հաստատել մագիստրատ եւ այնտեղ դատ ու վճիռ կատարել {ձեր} կանոնների եւ սովորութեան պէս վիճակով ընտրուած ձե

ւ նորա առաւել օգտի համար թոյլ է տրւում կառուցանել {ձեր} յատուկ ծախքով վաճառական ծովագնաց նաւեր, հիմնարկե

ամենայն տեսակ խաղողի գինիք վաճառել փոքրիկ չափերով {ձեր} բնակութիւն հաստատած տեղերում, բայց, դէպի Ռուսսի

դեռեւս. " Դուք ի՜նչ զարմանալի մարդիկ էք, ինչո՞ւ {ձեր} արծաթով անարգանք գնում էք ձեր համար, եկէք մեր մօ

մարդիկ էք, ինչո՞ւ ձեր արծաթով անարգանք գնում էք {ձեր} համար, եկէք մեր մօտ... Ձեզ հարկաւոր չէ նոցա դեղ

՝ Քրիստոսի խրատը, թէ. " Մի՛ արկանէք զմարգարիտս {ձեր} առաջի խոզաց, զի մի առ ոտն կոխեսցեն"։ Եւ այս պա

ւթիւնը հեռի չէ այժմուս. սիրով բարեաւ մնա՛ արեցէք {ձեր} ծնող խաւարի հետ, մռայլապատի՛ւ օբսկուրանտներ։ Շո

նտներ։ Շուտով ահա արեւի ճառագայթքը նեղացնելու են {ձեր} աչքի լայնացած բբերը, որ, զուր տեղը բանալով մեծ

ով խմորուած պարոններ, կատաղեցէք եւ փրփրացէք, եւ {ձեր} պարսաւները, որ գրում էք, որքան առանց լոգիկայի գ

այդ պատուի մէջ, մի փոքր բաժին տուեցէք նորանից եւ {ձեր} միականի նախագահներին... Նոքա եւս թող մասնակից լի

Հերոստրատոսեան պարծանքին, որովհետեւ մասնակից էին {ձեր} գործին, եւ դուք աշխատում էիք՝ ամրացնելով ձեր ոտ

ին ձեր գործին, եւ դուք աշխատում էիք՝ ամրացնելով {ձեր} ոտքերը նոցա ձիւթապատ ուսերի վերայ: Իսկ մեք կ

այ գրելու տեղը չէ։ Բացի սորանից, կը բողոքեմ եւս {ձեր} վերայ, որ դուք նորութիւն կամիք ներս բերել մեր ազ

ելով մի կոպիտ վահանի տակ, ճշմարիտ լսած չէի: {Ձեր} Յիշատակարանը կարդացողներից մինը: Ահա իմ

օթներիցս մինը, որին դուք չէք ճանաչում, վասնորոյ {ձեր} համար միեւնոյն է, եթէ ես այդ իմ ծանօթը անուանեմ

էր ներկայ գտանուիլ այդ հանդիսին... Այնտեղ էր եւ {ձեր} բարեկամ Պ. Բէգզադէն, որ քիթը բերանը թթուեցուցած

՝ հոգեւորականները պաշտպանելու, այլ կ՚ուզեմ, որ {Ձեր} Յիշատակարանի մէջ գրուին: Ես կը ցանկանայի, ո

մ, այս գրածներս կամ այսպիսի բաներ, անպակաս արէք {Ձեր} Յիշատակարանից, մինչեւ որ ազգերնուս աչքը բացուի,

մար ներկայացած ես ինձ: - Ես չգիտեմ պատճառը, {ձեր} մարդիկը բռնեցին ինձ ճանապարհի վերայ եւ բերեցին այ

մ: - Գալիս էի Ռուսսիայից՝ Րեդուտկալէից դէպի {ձեր} իշխանութեան սահմանը: Գուցէ ձեզ յայտնի չլինի, բա

ի, բայց վկայ է Աստուած խօսքիս ճշմարտութեանը, որ {ձեր} Խալիլ նայիբը, երկար ժամանակ իւր պարտքը չվճարելով

չբարկանալ իմ վերայ, եթէ ես չկամեցայ կեղծաւորուիլ {ձեր} առաջեւ, մեր կրօնը սաստիկ արգելում է այդ մեղքը:

թիւնը զրկուած է իւր սեպհական քաղաքացու իրաւունքից {ձեր} սահմաններում... Անտարակոյս, դեռեւս վաղ էր պահան

ս վաղ էր պահանջել... Բայց դուք, որ համարւում էք {ձեր} ազգի մէջ ձեր Մարգարէի փոխանորդ, Աստուծոյ առաջեւ

նջել... Բայց դուք, որ համարւում էք ձեր ազգի մէջ {ձեր} Մարգարէի փոխանորդ, Աստուծոյ առաջեւ պարտական էք ը

իղ գլխիս վերայ: - Հը՛մ... - արեց Շամիլը, - {ձեր} կրօնը, կորստական լինելով, պիտոյ է, անտարակոյս

նտարակոյս, եւ թիւր վարդապետութեան սկզբունք տնկէր {ձեր} մէջ: Ազատութիւնը ստեղծել է Աստուած միմիայն հզօր

համարձակախօսութեանս, ի՛նչ կարիք ունիմ ընդունելու {ձեր} կրօնը, որի կտակը գրուած է մեր չիք նզովեալ Սարգիս

վերայ, որ ոռոգուած է Յիսուսի Քրիստոսի արիւնով: {Ձեր} կրօնի վարդապետութիւնը ազատութեան մասին, որ այժմ

ր լերդապատառ որոնում էք դուք ազատութեան անունով, {ձեր} դատակնիքն է. պատճառ, ով չունի իւր ձեռքում մի իշ

ունում է եւ թոյլ է տալիս օրինապատշաճ ազատութիւն. {ձեր} տեսութիւնը սխալ է: - Դու այժմ ամենայն բան տե

- Նշանակում է՝ շատ անօգուտ դաստիարակութիւն է {ձեր} ստացածը, որ չէ թոյլ տալիս ձեզ օգտի եւ վնասի բանի

լ տալիս ձեզ օգտի եւ վնասի բանի մէջ ազատօրէն փոխել {ձեր} սրտի եւ հոգու վկայութիւնը: Եւ դորանից յետոյ ասու

ճանաչում, մինչդեռ չէք կարող ազատութիւն գործ դնել {ձեր} հասկացողութեան եւ վկայութեան վերայ: - Հասկաց

: - Ուրեմն, - պատասխանեցի ես Շամիլին, - եթէ {ձեր} համար այդպէս հեշտ է կրօնափոխութիւնը, էգուց կարող

սում էք, թէ չունէի ոչինչ իրաւունք), շատ թոյլ է {ձեր} բարոյականութիւնը, եւ այդ վիճակում գտանուելով՝ դ

այդ վիճակում գտանուելով՝ դուք ընդունակ էք մինչեւ {ձեր} կեանքի վերջը փորձել աշխարհի երեսի բոլոր կրօնքը եւ

ւնքը: Ասել է մի խօսքով, թէ ոչինչ սուրբ բան չկայ {ձեր} համար աշխարհի երեսին, այլ ամենայն ինչ խաղալիկ է

համար աշխարհի երեսին, այլ ամենայն ինչ խաղալիկ է {ձեր} հզօր ձեռքում: Սրտապնդելով ասացի այս խօսքերը

ը, չմօտեցանք բուն խնդրին, որի մասին ինձ բերեցին {ձեր} առաջեւ։ Ես այսքան միայն ասում եմ, որ եթէ դուք փ

այն ասում եմ, որ եթէ դուք փոքր ի շատէ յարգում էք {ձեր} անձը, ապա ուրեմն առանց ամենայն վնասի ինձ պիտոյ է

կանոն, ուր խաւարասէր մտքեր ամենայն օր գտանում էք {ձեր} անքրիստոնեայ գործերին եւ խորհուրդներին օգնական,

անախորժութիւնք, բայց այն ժամանակ աշխարհը կը նայի {ձեր} վերայ որպէս մի խայտառակութեան դրոշմը ճակատին աւազ

մոռանար, որ ես մի մեծ մարդ եմ եւ այնքան մեծ, որ {ձեր} կայսրը արժան է համարում իմ հետ պատերազմել: Իմ որ

, որ դուք եւս չմոռանաք, որ մեր կայսրը վարւում է {ձեր} հետ որպէս մի բռնակալի հետ, որ, տիրապետելով մի ա

խաղաղութիւնը: Նա ո՛չ եթէ յաղթութիւն կամի ստանալ {ձեր} վերայ, այլ պատուհասել ձեզ, ըստ որում, ձեր ժողո

անալ ձեր վերայ, այլ պատուհասել ձեզ, ըստ որում, {ձեր} ժողովրդի անօրէնութիւնքը հասած են մինչեւ երկինք:

չեւ երկինք: Դուք պարծենում էք կամ մեծ յոյս ունիք {ձեր} որդու մեծատուն բարեկամների վերայ, բայց ես այդպիս

ների լինելութիւնը եւս ձգում եմ երկբայութեան տակ: {Ձեր} որդին գտել է իւր հետ խօսողք միայն, որ, քաղաքագէ

յս խօսքերը չեմ ասում ես այն պատճառով, որ արգելեմ {ձեր} գրութիւնը։ Ամենեւին ո՛չ, դուք կարող էք գրել իմ

ին ում կամիք, բայց այն մարդը, որին գրելու էիք, {ձեր} օրէնքի ընդդէմ պահանջողութեններին լռութեամբ միայն

ւթեններին լռութեամբ միայն պատասխանելով, կ՚անարգէ {ձեր} կոչումը եւ անձը: Մեր կայսրը, որին հատուցել ենք

դուք, որ միմիայն բարբարոսութեամբ կամիք ցոյց տալ {ձեր} մեծութիւնը։ Դորա հակառակ, նա հայր է այն ազգերին

րովհետեւ դորա հետեւանքը միմիայն խայտառակութիւն էր {ձեր} համար: - Դուք կարո՛ղ էք հասկանալ իմ ասածներ

րտութիւնը, եթէ մի փոքր մտածէք միայն: Ի՛նչ կ՚ասէ {ձեր} ազգը, ձեր ժողովուրդը, եթէ տեսանէ, որ ձեր գանգա

եթէ մի փոքր մտածէք միայն: Ի՛նչ կ՚ասէ ձեր ազգը, {ձեր} ժողովուրդը, եթէ տեսանէ, որ ձեր գանգատը մի անզօր

կ՚ասէ ձեր ազգը, ձեր ժողովուրդը, եթէ տեսանէ, որ {ձեր} գանգատը մի անզօր մարդու վերայ մնում է առանց մի չա

է առանց մի չար հետեւանքի նորա համար։ Ո՞չ ապաքէն {ձեր} ոյժը եւ զօրութիւնը, որի մասին մեծ կարծիք ունին տ

ած մեծամեծքը, որ գուցէ մի փոքր լաւ կարծիք ունէին {ձեր} գլխի վերայ, պիտի այժմ հասկանան ձեր անխելութիւնը

կարծիք ունէին ձեր գլխի վերայ, պիտի այժմ հասկանան {ձեր} անխելութիւնը՝ նայելով, թէ մինչեւ ո՛ր աստիճան յի

, թէ մինչեւ ո՛ր աստիճան յիմար եւ բարբարոսական են {ձեր} պահանջողութիւնքը: Դուք տեսանում էք, որ ձեր ներկ

ն են ձեր պահանջողութիւնքը: Դուք տեսանում էք, որ {ձեր} ներկայութիւնը խափան չէ ինձ՝ առանց վարագուրելու խ

ր խօսք ասացեալը համազօր է կրակի եւ սուրի: Այո՛, {ձեր} անունը այդ աշխարհի մէջ կը դառնայ մի անարգութեան ց

ատելի եւ անպիտան մարդ անարգել, կ՚անուանեն նորան {ձեր} անունով: Այս խօսքերի վերայ Շամիլը ընկաւ մի փ

, ե՛ւ քո ազգին, եթէ ծառայէիր իմ մօտ: - Իմ՝ {ձեր} մօտ ծառայութիւնը ի՞նչ յարակցութիւն կարող էր ունեն

ներ կը տայի, որ ինձանից ուսած գաղափարքդ տարածէիր {ձեր} ազգի մէջ մեր լեզուով: - Ձեր լեզուո՞վ. Հայեր

ղափարքդ տարածէիր ձեր ազգի մէջ մեր լեզուով: - {Ձեր} լեզուո՞վ. Հայերի համար ձեր լեզուո՞վ: Այդ ի՞նչ խ

ջ մեր լեզուով: - Ձեր լեզուո՞վ. Հայերի համար {ձեր} լեզուո՞վ: Այդ ի՞նչ խելացնոր բան է, մի՞թէ Հայք լ

- Այդ գրողներից մինը եւս ես եմ, որ կանգնած եմ {ձեր} առաջեւ: - Ուրեմն, դու եւս պատերազմի մէջ ես

շտ չէք միմեանց հետ, դուք, որ պիտի օրինակ լինէիք {ձեր} ազգին, քարոզում էք բարոյականութեան ընդդէմը...

յդ մի ցած զրպարտութիւն է, - վեր առեցի ես: - {Ձեր} վէճ ու կռիւը, որպէս մի գայթակղեցուցիչ գործ, պատ

ոյրը մեր ազգի վերայ. մի՞թէ սուտ է խօսածս: - {Ձեր} ամենայն բանը հակառակ է։ Ես տեսանում եմ, որ քեզա

յն յաջողութեամբ, ամենակալ Տէրը թող առաջնորդէ ձեզ {ձեր} վտանգաւոր ճանապարհորդութեան մէջ: Մնաս բարով մինչ

... Չը լեցա՞ւ... Կէս միլլիոն ա՞լ չեղաւ... Վա՜յ {ձեր} թշուառութեանը... Այդպէս ըլլալը շատոնց գիտէինք,

կամ սպանելէն դադրեցանք եւ ուխտ ըրինք՝ այսուհետեւ {ձեր} ծիծաղելի վէճերուն զոհ չըլլալու, վասնորոյ չենք ու

անոր նման քանի մը հատ գրքեր դուրս հանէք, որպէսզի {ձեր} ծիծաղելի դրութիւնը բոլոր ազգն աղէկ իմանայ եւ արժէ

ացը ձայներուն ականջնիդ ու սրտերնիդ խփելով, տարիք {ձեր} փառասէր անկալութեանց իբրեւ փոխարէն, դժոխաորդոց ձ

ոգին Աստուծոյ կենդանւոյն առջեւն ելած " բնակութեան {ձեր} աւերակ լիցի " ըսելու վրայ է... Բայց մինչեւ այն ա

ին կեղեւով միայն Հայ զաւակներ: Հայ կանա՛յք, {ձեր} պէս չէին ձեր մայրերը. նոցա սիրտը զարկում էր ազգո

այն Հայ զաւակներ: Հայ կանա՛յք, ձեր պէս չէին {ձեր} մայրերը. նոցա սիրտը զարկում էր ազգութեան համար։

, բայց ի՞նչ մնաց այն օրից...: Հա՛յ կանայք, {ձեր} հետ է այսօր իմ խօսքը։ Ազգի վերանորոգութիւնը եւ փ

ւմ խօսեցինք. մեծ եւ անմերժելի պարտականութիւն կայ {ձեր} վերայ՝ նմանել նոցա եւ հասկանալ ձեր խորհուրդը: Դ

կանութիւն կայ ձեր վերայ՝ նմանել նոցա եւ հասկանալ {ձեր} խորհուրդը: Դուք ստեղծուած չէք, որ միմիայն հագու

մէք եւ քնէք, այլ պարտական էք մայրութիւն առնել եւ {ձեր} Հայութիւնը երեւեցնել ձեր զաւակների մէջ. մեք անմա

ն էք մայրութիւն առնել եւ ձեր Հայութիւնը երեւեցնել {ձեր} զաւակների մէջ. մեք անմահ ենք մեր զաւակներով, ին

ինչպէս մեր նախնիքը կենդանի են մեզանով: Յիշեցէ՛ք {ձեր} ազգութիւնը, ձեր զաւակների գալոց օրերը, յիշեցէ՛ք

քը կենդանի են մեզանով: Յիշեցէ՛ք ձեր ազգութիւնը, {ձեր} զաւակների գալոց օրերը, յիշեցէ՛ք ձեր հին մայրերի

ազգութիւնը, ձեր զաւակների գալոց օրերը, յիշեցէ՛ք {ձեր} հին մայրերի քաշածները եւ աշխատեցէք Հայեր տալ մեզ

երի քաշածները եւ աշխատեցէք Հայեր տալ մեզ, ինչպէս {ձեր} նախնի մայրերը աշխատում էին: Ձեր ցանկութենից եւ ա

տալ մեզ, ինչպէս ձեր նախնի մայրերը աշխատում էին: {Ձեր} ցանկութենից եւ աշխատութենից կախւում է ծաղկեցնել ե

իւրերի արտասուքով պահուել է մինչեւ այժմ, նոյնպէս {ձեր} ծուլութենից, անհոգութենից եւ չհայութենից է կախւո

եւ աշխատութիւնք զուր կ՚երթան, եթէ դուք չմերկանաք {ձեր} վերայից անհոգութեան դատապարտելի քօղը, եթէ դուք չ

նէք Հայութիւնը ոչ որպէս քրինօլին, այլ որպէս գոյն {ձեր} մարմնի, որ ոչինչ բան չէր կարող քերել հանել ձեր վ

ն ձեր մարմնի, որ ոչինչ բան չէր կարող քերել հանել {ձեր} վերայից: Ամենայն ուսումն եւ գիտութիւն՝ դպրո

մ աւանդուած, ուշացած են եւ դժուարաւ կը ներգործեն {ձեր} զաւակների վերայ, եթէ նոքա ստացած չէին ձեզանից մի

հերիք է մեզ եւ շատ շնորհակալ կը լինինք, եթէ դուք {ձեր} հայկական իստակ կաթի հետ տաք ձեր զաւակներին նախ՝

լինինք, եթէ դուք ձեր հայկական իստակ կաթի հետ տաք {ձեր} զաւակներին նախ՝ մեր լեզուն, երկրորդ՝ հոգով եւ

րութիւն տարածելու: Հա՛յ կանայք, մինչեւ այժմ {ձեր} աղջիկների մասին ձեր հոգաբարձութիւնը այն է եղել մի

Հա՛յ կանայք, մինչեւ այժմ ձեր աղջիկների մասին {ձեր} հոգաբարձութիւնը այն է եղել միայն, որ պահէք, մեծ

ի եւ բանականութեան վերայ, թողունք, որ շատ անգամ {ձեր} աղջիկը ոչ թէ միայն չէ սիրել իւր փեսայացուն, այլե

ուստ, բայց անհաւանելի փեսայացուի երեսը: Այս չէր {ձեր} մայրենի պարտականութիւնը. դուք ձեր աղջիկներից պիտ

րեսը: Այս չէր ձեր մայրենի պարտականութիւնը. դուք {ձեր} աղջիկներից պիտի նոր մայրեր պատրաստէք գալոց սերուն

նոր մայրեր պատրաստէք գալոց սերունդի համար, դուք {ձեր} աղջիկների մէջ պարտական էք տնկել եւ սնուցանել ազգո

զաւակներին: Տղաների մասին եւս աւելի լաւ չէ եղել {ձեր} հոգաբարձութիւնը. նոքա, ազգի եւ ազգութեան անունը

, մահկանացու էք. ձեզ յիշատակ չեն, ձեզ փառք չեն {ձեր} փայլուն գոհարները կամ ուռած քրինօլինները։ Ձեր պա

են ձեր փայլուն գոհարները կամ ուռած քրինօլինները։ {Ձեր} պարծանքը եւ յիշատակը են ձեր զաւակները: Նոցա ձեռք

ուռած քրինօլինները։ Ձեր պարծանքը եւ յիշատակը են {ձեր} զաւակները: Նոցա ձեռքով եւ նոցա արժանաւորութեամբ

ցա արժանաւորութեամբ պիտի փառաւորուին եւ անմահանան {ձեր} անունները. սորա հակառակ, նոցա անարժանութեամբ պի

Ներս մտանելով այս գործի մէջ՝ գուցէ շարժում էի {ձեր} հարցասիրութիւնը, թէ արդեօք ի՛նչ դպրոցի եւ ի՛նչ փ

մօտեցնէր միմեանց գէթ սրտով եւ հոգով։ Մի՞թէ իմ եւ {Ձեր} Հայութիւնը գրաւական չեն մեր մտերմութեան, ինչ եմ

յս բոլորը իրաւունք են տալիս ինձ ընտանեբար վարուիլ {Ձեր} հետ՝ գրելով միգուցէ երկարախօս նամակ: Ես յոյս ու

ակ: Ես յոյս ունեմ, որ Դուք բաց գրկով կ՚ընդունիք {Ձեր} հեռաւոր եղբայրը եւ մասնակից կը լինիք այն տխրութեա

մէջ, ազատ չէք այս թշուառութենից, ի՛նչպէս ներենք {Ձեր} աշխարհում բնակուող մեր եղբայրներին, որոնք այսպիս

ողոքը ընդդէմ այս բաների հրատարակել, եթէ այդպիսիք {Ձեր} անունով ուղարկուին: " Հիւսիսափայլը ", որպէ

րին: Յոյս ունիմ, որ այս նամակս տեղ կը գտանէ {Ձեր} Յիշատակարանի մէջ, իսկ ես մնամ եւ այլն... Ա

ուցիչը դուք էք, ձեզանից կախւում է ազգի ապագան եւ {ձեր} վերայ է միակ յոյսը: Ինչ չափով պիտի արդարացնէք այ

արացնէք այդ յոյսը, դորա վկան եւ չափողը պիտի լինի {ձեր} գործը: Մի՛ մոռնաք, որ ձեր ապագան պիտի դատա

չափողը պիտի լինի ձեր գործը: Մի՛ մոռնաք, որ {ձեր} ապագան պիտի դատաստան կատարէ ձեր գերեզմանի վերայ,

Մի՛ մոռնաք, որ ձեր ապագան պիտի դատաստան կատարէ {ձեր} գերեզմանի վերայ, ինչպէս դուք դատում էք այսօր ձեր

ձեր գերեզմանի վերայ, ինչպէս դուք դատում էք այսօր {ձեր} նախահարց ոսկերքը: Բայց, այն օրերից բռնած, որչա

դ դատաստանը. աշխատեցէ՛ք պայծառ յիշատակներ կտակել {ձեր} ժառանգներին: Կանխակալ կարծիքները, որպէսզի

մտած է, իսկ դուք կենդանի էք եւ ապագայի արշալոյսը {ձեր} գլխի վերայ է բացւում: Ձեր սակաւաթիւ լինելը, համ

ք եւ ապագայի արշալոյսը ձեր գլխի վերայ է բացւում: {Ձեր} սակաւաթիւ լինելը, համեմատելով պէտքերի շատութեան

յարութեան... Կենդանութիւն: Միշտ {ձեր} ` ՍԻՄԷՕՆ ՄԱՆԻԿԵԱՆ 26 մարտի, 1862

ուք յաւիտեանս յաւիտենից կարող էք մշակել եւ գործել {ձեր} բաժին ընկած հողը, առանց վաճառելու կամ գրաւ դնելո

Մանկո՛ւնք, այս օրից յետոյ ազատ էք կատարելապէս եւ {ձեր} ստրկական յարաբերութիւնը դէպի ձեր պարոնները վերջաց

ք կատարելապէս եւ ձեր ստրկական յարաբերութիւնը դէպի {ձեր} պարոնները վերջացած է. գնացէ՛ք, ուր կամիք եւ ապր

այ չարչարել է ձեզ, մէք եւս անբաժան չենք գտանուած {ձեր} վշտերին եւ ցաւերին, հոգեպէս: Մեր սիրտը շատ անգա

ցաւերին, հոգեպէս: Մեր սիրտը շատ անգամ զարկել է {ձեր} համար, շատ անգամ արիւնով լցուել է ձեր համար: Սի

մ զարկել է ձեր համար, շատ անգամ արիւնով լցուել է {ձեր} համար: Սիրական եղբարք, դուք մեր անբախտացած գերդ

սահատուիք բոլորովին, դուք կարեկցութիւն կը գտանէք {ձեր} եղբայրակիցների մէջ. մեք բաժանորդ լինելով ` ձեր վ

ք ձեր եղբայրակիցների մէջ. մեք բաժանորդ լինելով ` {ձեր} վշտերին, արդէն բաժանորդ կացուցանում ենք ձեզ մեր

ւնվեց): - Հը, ի՞նչ կայ... - Մերսի՛: " Ըստ {ձեր} ընտրութեան, ինչպէս կամենաք"։ Իսկ ես լաւ զինու

ռանում, Անզգա՞յ ես կարծում ինձ. Ես խառնւո՞ւմ եմ {ձեր} գործին, Լսե՞լ էք մի խօսք ինձնից: Թէ՞ ասելիք չու

ծին, Լսե՞լ էք մի խօսք ինձնից: Թէ՞ ասելիք չունէի {Ձեր} անկայուն բարքերից"։ Եւ նա սաստում է այսպէս Խոժո

է, Ոչինչ զզամ, համարի՞ս: Մխի՞մ յիրս {ձեր} դասուն, Լուա՞ւ յինէն ոք բան մի, Ընդ

ւն, Լուա՞ւ յինէն ոք բան մի, Ընդ բարս {ձեր} անկայուն Ասել ինչ ո՞չ ունէի"։ Այսպէս

խնամս Վեհաստիճան Հայրապետիդ: Մնամ Վեհափառութեան {Ձեր} ամենախոնարհ ծառայ եւ որդի Միքայէլ Նալբանդեան

Արարատի Որդիք, որոնց հիւր եկայ, Միայն {ձեր} մէջ դուք հնչեցէք Իմ քընարը եօթնաղեայ։

ի դու արիւն, Ինչո՞ւ շուտով դուք մոռցաք {Ձեր} սուրբ պարտաւորութիւն։ ՀՈԳԵՎԱՐՔ 18 փետ. 185

еловек-ն Ведъ սահաթը երկուսին Գնացել է {ձեր} տունից, Տեսնողն է Կիսթի որդին: Hy,

ցնում էր ձանձրոյթը, Մի րոպէում սպանում էիք {ձեր} անձը, Դեռ որպէս թէ չէր դողդոջում ձեր ձեռքը

մ էիք ձեր անձը, Դեռ որպէս թէ չէր դողդոջում {ձեր} ձեռքը. Բայց ա՞յժմ............ "։

ր, սիրուն ոտք"։ - Բայց, մեծ մայր, {ձեր} ամուսնուն Չէի՞ք խաբում կամ նենգում: -

- Զրկուեցա՞ք վերջապէս, Մեծ մայր, դուք {ձեր} ամուսնուց։ - " Այո՛, բայց մեծ զրկան

ր Եւ մեզ ապրել, ինչպէս դուք Ապրել էիք {ձեր} կեանքում, - Թոռներն արեցին հարցմունք:

րհ ամեն ` Իմ պէս կարծեցի. Է՛հ, քարը {ձեր} գլխին Որդիք կորստեան: ՄԱՆԿՈՒԹԵ

Տե՛ս, ինչ մեծ մեծ է բրդում, Հողս գլխիդ, {ձեր} ո՞ր գործի Համար այդպէս էք խօսում:

Խիղճ իմ ստիպեց, որ ուղիղն ու պարզն Յայտնեմ {ձեր} առաջ, որ այսքան տարի Պահել չկարացայ, գիտէ

րձակ մեր մեղքն խոստովան եղայ. Մեր դատաստանը {ձեր} կամացն կայ. Տուէք երկուսիս արժանի պատիժ

նորան հայհոյութեամբ լցուած մի նամակ: " Sir, {ձեր} նամակը, այսինչ թուականից, ստացայ: Այդ նամակը ա

opinion, я раздѣляю ваше мнѣнiе, ես բաժանում եմ {ձեր} կարծիքը եւ այլն այսպիսիք անխտիր եւ մինչ մենք, հա

ի լեզուի ոգուն, գրում էինք կամ " ես ընդունում եմ {ձեր} կարծիքը ", կամ " համամիտ եմ ձեզ ", կամ " մասնակ

քը ", կամ " համամիտ եմ ձեզ ", կամ " մասնակից եմ {ձեր} ուրախութեան, ցաւին " եւ այլն եւ այլն, " Հիւսիսա

րգանքի հավաստիքները, որով պատիվ ունեմ լինել {Ձեր} խոնարհ ծառա Միքայել Նալբանդյանց 24 սեպ

քի հետ եւ անհետ չքացաք մշտնջենաւոր ովկիանոսումը: {Ձեր} մխիթարական արեւը այլեւս ծագելու չէ իմ վերայ: Այժ

կամ որ, ինչպէս դուք իմս, նոյնպէս եւ ես գիտենայի {ձեր} տրտմութեան պատճառը, եւ թէ ո՛վ էիք դուք: Եթէ կար

ջէ ձեզ ասեմ: Բայց որովհետեւ կամենում էք իմանալ, {ձեր} սիրտը շարժէլու համար կ՚ասեմ ձեզ մի քանի խօսքեր,

ն: Աշխարհումը այդպիսի անցք շատ են պատահել: Դուք {ձեր} կողմից շատ անխոհեմութեամբ էք վարուել, բոլորովին

ւագ մարզերից շատերը ասացին կարդինալին, թէ ամօթ է {ձեր} սրբազան կոչմանը, այդպիսի անպիտան մարդ (որպէս թէ

երկարօրէն, բայց գոնէ եւ ո՛չ այնքան կարճառօտ, որ {ձեր} հարցասիրութիւնը մնար անլցուցանելի: Սկսենք դարձեա

շտօնաւորներին: Միշտ յուսադրում էր ամեններին, թէ {ձեր} վարձը կը յաւելացնեմ, պաշտօնաւորներին ` թէ ձեր աշ

թէ ձեր վարձը կը յաւելացնեմ, պաշտօնաւորներին ` թէ {ձեր} աշխատութեան ժամերը կը բարւոքեմ եւ ձեր վերայ լաւ հ

րներին ` թէ ձեր աշխատութեան ժամերը կը բարւոքեմ եւ {ձեր} վերայ լաւ հոգացողութիւն կ՚ունենամ: Եւ նոցա սիրտը

երակացուն սորան գործարան ընդունելու, ասաց " Թո՛ղ {ձեր} խօսքը լինի, սակայն քա՛ջ իմացիր, որ մի փոքր ժամա

ողջունում է ամէնքը եւ ասում է. չմոռանաք, որ ես {ձեր} սիրոյ զոհն եմ լինում: Նոքա շատ ցաւում են, դէպի

էիք խլել թշնամու ձեռքից յաղթութիւնը, ապա զուր էր {ձեր} կողմից, խնդրել ձեր դաշնակիցների օգնութիւնը: Առա

քից յաղթութիւնը, ապա զուր էր ձեր կողմից, խնդրել {ձեր} դաշնակիցների օգնութիւնը: Առանց ձեզ եւս կատարել ե

աղթութիւնը, այնտեղից գոռում է վերակացուն: Միայն {ձեր} պարտականութիւնը այն լինի, որ դուք այս ապստամբներ

ին, որ կալանաւորեցինք մեք պատերազմում, պահպանէք {ձեր} բանտի մէջ մինչեւ առաւօտ. դոքա իւրեանց անհնազանդո

ժին հայկական Համար 86 Ամենահպատակ Տէր {Ձեր}, անզուգական Երեւակ հանդիսի 85 Համարի ` երես 7,

ւում է աշխարհի ստեղծագործութենից առաջ: Երբ {Ձեր} յօդուածը, Մոլորութեան Ոստիկանի ձեռքով ` յանդիման

կողմից ուրիշներին խրախուսելու համար, որ հետեւին {Ձեր} ամենահպատակ օրինակին, յաւիտենական կամօք հաճեցաւ

որ պատերազմների եւ խռովութեանց ժամանակները մինչեւ {ձեր} հնազանդուիլը։ Նորանից յետոյ, ձանձրացած լինելով

սննդակի՛ց էինք ձեզ եւ խաղակի՛ց՝ խաղալու ժամանակ {ձեր} արկանելին ձեր քամակից տանելով։ Եւ ձեր օրհնեալ մ

ձեզ եւ խաղակի՛ց՝ խաղալու ժամանակ ձեր արկանելին {ձեր} քամակից տանելով։ Եւ ձեր օրհնեալ մայրը եւ Անոյշ-Վ

ւ ժամանակ ձեր արկանելին ձեր քամակից տանելով։ Եւ {ձեր} օրհնեալ մայրը եւ Անոյշ-Վռամը, իրենց հոգեսիրութեա

էին անուանում՝ Նորա աշակերտների ասելով. " Ինչի՞ {ձեր} Վարդապետը մեղաւորների հետ միասին ուտում է, խմում

րժանի յանցանք բնաւ չգտայ դորանում, դո՛ւք առէք եւ {ձեր} օրէնքով դատեցէք"։ Եւ ձգեց նորան օրէնքի եւ ժողո

մն է գրում, թէ ինչի՞ բնաւ պոռնկութեան անունը կայ {ձեր} մէջ, մնացած ամե՛նն էլ հասկացւում է։ Եւ Եփեսացո՛

ն պղծութեան, կամ ագահութեան անո՛ւնն էլ թող չլինի {ձեր} մէջ"։ Եւ իսկո՛յն, սորա քամակից, թէ " ո՛վ որ

զութեան հոգով կանգնեցրէ՛ք այնպիսուն. զգո՛յշ եղիք {ձեր} անձին, որ չլինի թէ դուք էլ յանցանքի մէջ ընկնիք.

արդացողներ եւ դուք նոցանից կ'սպանէք, կը խաչէք եւ {ձեր} ժողովարանների մէջ կը տանջէք եւ քաղաքից քաղաք կը հ

րի մէջ կը տանջէք եւ քաղաքից քաղաք կը հալածէք, որ {ձեր} վրայ գայ երկրի երեսը թափուած ամեն արդար արիւն, ա

դէ՞ր ընդ մաքսաւորս եւ ընդ մեղաւորս ուտէ վարդապետն {ձեր} " (Մատթ., գլ. Թ., համ. 11)։ " Զի՞ է զի ը

ոնի " (Ելք., գլ. Է, համ. 1)։ " Ո՞չ յօրէնս {ձեր} գրեալ է. ես ասացի թէ աստուածք իցէք " (Յովհ.,

ովեանի հարցմունքին, թէ " Վեհափառ տէր, ի՞նչպէս է {ձեր} կամեցողութիւնը ուղարկելի աշակերտների մասին ", պա

է այնուհետեւ Աբովեանը, - դուք ինքներդ պիտի բանաք {ձեր} ճանապարհը"։ Ահա այսպիսի հանգամանքների մէջ պա

կութեամբ, - չոր են միանգամայն իբրեւ փայտ: - {Ձեր} մռայլութիւն, - պատասխանեց վախեցած դեւը, - լաւը

շատ լաւ եւ յարգելի գործերիցն են: - Դոքա՞ են {ձեր} ժամանակի գործը. ուրեմն պիտի ասել, որ ձեր ժամանա

քա՞ են ձեր ժամանակի գործը. ուրեմն պիտի ասել, որ {ձեր} ժամանակը շատ յիմար է: - Ես մեղաւոր չեմ, Ձեր

ձեր ժամանակը շատ յիմար է: - Ես մեղաւոր չեմ, {Ձեր} մռայլութիւն. ես գրապետ եմ, ես չեմ այդ յիմարութի

խաւարի իշխանը, մի լաւ զննելով պաքսիմատը: - {Ձեր} մռայլութիւն, շո՞ւտ կբարեհաճիք քնել այսպիսի նախաճ

ն երկրաշարժութիւնից: Ես քանի մի անգամ առաջարկեցի {Ձեր} մռայլութեանը, միանգամայն քանդել այս շինուածը եւ

ծեփել առաստաղի ճեղքուած ծակը. այդ ժամանակ ահա, {Ձեր} մռայլութիւն, ազատ կը մնաք արեւի անախորժ ազդեցութ

ան շինութիւն միայն մի ծակի համա՞ր: - Այո՛, {Ձեր} մռայլութիւն, մի ծակի համար. ճարտարապետական կանո

արժում այդ բոլորը քո կարծիքով։ - Չնչին բան, {Ձեր} մռայլութիւն. եթէ սրտցաւութեամբ եւ Ձեր մռայլութեա

նչին բան, Ձեր մռայլութիւն. եթէ սրտցաւութեամբ եւ {Ձեր} մռայլութեան գանձին խնայելով գործ կատարենք, այն ժ

, 99 արծաթով եւ 47 1/8 դրամով: Հաւատացէ՛ք ինձ, {Ձեր} մռայլութիւն. որ սորանից արժան ո՛չ ո՛ք չէ կարող

- ասաց խաւարի իշխանը: - Հաւատարմութիւն դէպի {Ձեր} մռայլութեան գահը, որ առաջնորդում է իմ տկար զօրու

սկսուել էին մինչեւ եօթ-ութ տեղ: - Վերջացան, {Ձեր} մռայլութիւն: - Քո յիմարութենից, ծուլութենի

...: - Ամենեւին ո՛չ, մռայլագոյն սատանայ. {Ձեր} խաւար տէրութեանը յայտնի է, թէ ի՛նչ ջերմեռանդութե

ց կարող են լինել կոտրած կոտոշը եւ փորած աչքը, որ {Ձեր} մռայլութեան առջեւ են այժմ... - Այդ աչքի հ

որուեցայ, եւ նորերումս յատկապէս Փարիզի մէջ: Եթէ {Ձեր} մռայլութիւնը չհաւատայ, ուրեմն ինքներդ բարեհաճեցէ

ւնէին ներկայ անցքի հետ: Եւ այսպէս, նախ եւ յառաջ {Ձեր} մռայլութեանը յայտնի է, որ ես քանի ժամանակ յառաջ

ագաւոր... - Ինչպէ՞ս: - Այն պայմանով, {Ձեր} մռայլութիւն, որ թագաւորը պիտի է լինի արքայ, իսկ

նհնարին է: - Երդւում եմ քո անիծեալ պոչովը, {Ձեր} մռայլութիւն: - Բայց ի՛նչ դուրս եկաւ դորանից

ը կամ ժողովուրդը լինի լիակատար թագաւոր եւ իշխան: {Ձեր} մռայլութիւնը ամենայն տարի եկամուտ պիտոյ է ստանայ

Bene, - ասաց սատանան, - յետո՞յ: - Յետոյ, {Ձեր} մռայլութիւն, աշխարհի երեսին մի անանուն ազգ բնակւ

վուրդը: Այս բանի հետեւանքից կարելի է յուսալ, որ {Ձեր} մռայլութիւնը տարեկան եկամուտք ստանայ 10000 կորած

այս աշխատասիրութեան վաստակքը կամենում եմ ընծայել {Ձեր} մռայլութեանը: - Ընծայիր նորանց քո բարեկամին

եզերքներում աւազուտ երկրի վերայ: - Ոչնչով, {Ձեր} մռայլութիւն. նորանով վերջացաւ, որ մեզ ջարդեցին

ել ես հինգ կամ վեց տեղում: - Անյաջող անցան, {Ձեր} մռայլութիւն: - Ինչպէ՞ս թէ անյաջող անցան:

ն զզուեցուցին ինձ այս գերմանացիք. հաւատացնում եմ {Ձեր} մռայլութեանը, եւ նոցա ամէնից շատ նզովեալը եւս պի

թեանը, եւ նոցա ամէնից շատ նզովեալը եւս պիտանի չէ {Ձեր} դժոխային թագաւորութեանը: Նոքա մինչեւ այն աստիճան

ատարեալ յառաջադիմութեանը, մինչ գիշերով յանկարծ, {Ձեր} մռայլութիւն, բարեհաճեցիք շատ բարձր.... հազալ

... հազալ թէ փռնգալ, որ երկիրը ճաքեցաւ մի փոքր {ձեր} ննջարանի վերայով: Իմ հսկաները, երկրաշարժութենից

տում եմ, վազում եմ, հոգում եմ, բայց դժուար է, {Ձեր} մռայլութիւն. ժամանակները փոխուած են: - Ի՞նչ

, - ի՞նչ բանից պատճառուեցաւ այդ: - Նորանից, {Ձեր} մռայլութիւն, որ ես երկար ժամանակ խաբեցի նորանց,

առհասարակ իմ գործերից, որ հիմնած ու հաստատած էին {Ձեր} մռայլութեան պաշտօնական հրովարտակների վերայ, ծագե

քանալու չէին.... - Բայց հաւատացնում եմ, {Ձեր} մռայլութիւնը... - Լո՛ւռ կաց.... Ա

ցորդեց չար-ոգի ծրագրապետը: - Ինչպէ՞ս կը բարեհաճի {Ձեր} մռայլութիւնը լսել, վիպասանական թէ ճարտասանական ձ

- Վիպասանութիւնը, գեղեցիկ գործ է, հիանալի է, {Ձեր} մռայլութիւն, - ասաց վէզիրը գլուխ տալով: - Ա

անը... ես միշտ սիրում եմ վիպասանութիւն: - {Ձեր} մռայլութիւնը միշտ ունեցել է նուրբ եւ դիւական ճաշա

այլն, եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, ծառայ խոնարհ {ձեր}... - Ինչպէ՞ս... միայն ծառայ... - ընդ

աւելի լաւ եւ խելօք կարդացիր: - Միայն ծառայ, {Ձեր} մռայլութիւն, - պատասխանեց օրագրապետը, - ես յառա

նպէս կարդում եմ. ես չեմ կարող այլեւս ստորագրուել {ձեր} հաւատարիմ հպատակ: - Ինչո՞ւ: - Այն պատճ

եօք այդպէս է եղբայր... - Այո՛, այդպէս է, {Ձեր} մռայլութիւն: Այն օրից, երբ սկսեց կանգնել արեւմո

ր ամենայն մարդ, անունը ստորագրելու ժամանակ գրէ ` {ձեր} ողորմած տէր, իսկ թագաւորը միայն ստորագրէ. խոնար

նութիւն է: - Ճիշդ, մաքուր վիպասանութիւն է, {Ձեր} մռայլութիւն: Վիպասանութեան գլխաւոր կանոն է, որ

ել, բարեհաճեցէ՛ք այս բոլորը իմանալ, մռայլութիւն {ձեր}, ինչպէս նոքա խաբուած են, որ աշխատելով, վասնզի

կան ոճով, սկզբից դէպի վերջը: - Այստեղ բանը {Ձեր} մռայլութեան վերայ չէ, այլ ժողովրդի վերայ, - պատ

որ է ինձ այդ փորձանքը. ես ամենեւին չեմ հասկանում {ձեր} վիպասանութիւնը, այդ բոլորովին ստաբանութիւն է. ա

, իմ ծայրագոյն վէզիր: - Ամենեւին ճշմարի՛տ է {ձեր} ասածը, - պատասխանեց Բէհեղզեբուղը գլուխ տալով:

ՈՒԹԻՒՆ " Մռայլագոյն սատանայ, Յայտնում եմ {Ձեր} մռայլութեանը, որ, աշխատելով առաւել ընդարձակել Ձ

ր մռայլութեանը, որ, աշխատելով առաւել ընդարձակել {Ձեր} իշխանութիւնը մարդկային ազգի վերայ, աւելի յարմար

, որ հնարեցի ես եւ որոնց վերայ գլխաւոր ոստիկան եմ {Ձեր} մռայլութեան պաշտօնական հրովարտակով: Չպարծենա

շտօնական հրովարտակով: Չպարծենալով ասում եմ, {Ձեր} մռայլութիւն, ես իմ բոլոր ընկերներից առաւել շատ մ

տանին, Կղզիներին եւ բոլոր Ամերիկային: - Եթէ {Ձեր} մռայլութիւնը կը բարեհաճի փորձով իմանալ, թէ ի՛նչ

թէ գտանւում է պատերազմական դրութեան մէջ: Նոյնիսկ {Ձեր} մռայլութիւնը այնպէս պար կ'ածեմ ամանիքների վերայ,

նպէս պար կ'ածեմ ամանիքների վերայ, կամ թէ կամենաք {Ձեր} մահճակալի տակ, որ մի միջին անդամ... - Ա՛

բաժանորդների կարգումը: - Ամենեւին ճշմարիտ է {ձեր} ասածը, մռայլագոյն տէր, - ասաց վէզիրը, - ես չգի

կէտադիր դեւ, - ասաց սատանան: - Մտերիմ ծառայ {Ձեր} դժոխային մռայլութեան.... - Շատ ժամանակ է

աղխազուր... ։ Տեսանել տեսանեմ, զի մռայլութիւն {ձեր} մոռացեալ է զգեղեցկախօսութիւն իմ, գեղեցկախօսութիւ

ամբոխ է, ի՛նչ խռովութիւն: - Անբաղդութիւն, {Ձեր} մռայլութիւն. մեղաւոր եմ. պատժեցէք, բայց եւ գթա

Ձեզ յայտնի է, մռայլագոյն սատանայ, որ անցեալները {Ձեր} նախաճաշիկի համար բերել էին մի քանի նորատիպ պաքսիմ

բերել էին մի քանի նորատիպ պաքսիմատներ, որոնց մէջ {Ձեր} մռայլութիւնը շատ տտիպային նիւթ տեսանելով թողել էր

րանց, ուտելու համար այն ժամանակ, երբ կը շատանար {Ձեր} ստամոքսում մոխրային.... սխալմամբ թէ թշնամութե

յդ պաքսիմատները ձգել են այն գինու ծովակի մէջ, որ {Ձեր} ամբողջ տարեկան պաշարն էր, այդ պաքսիմատների թթու

են, չգիտեմ, թէ ի՞նչ կերպով կարողանամ գինի ճարել {Ձեր} մռայլութեան համար: Սատանան թէպէտ խիստ պահպա

րող էք գնել քանի մի այգու խաղող եւ ճմլել նորանց, {ձեր} ձեռքով պատրաստելով մի քաղցրահամ խմելիք - Ձեր

ձեր ձեռքով պատրաստելով մի քաղցրահամ խմելիք - {Ձեր} մռայլութիւն, դժբաղդութիւնը այս է, որ Ֆրանսիայի

րկնեց քթի տակին գրականութեան դեւը. - մռայլութիւն {Ձեր} հետամուտ լինի հնար դիւականս հնարել առ ի չարչարել

ռ ի բարւօք եւս յապահովի կացուցանելոյ զիշխանութիւն {Ձեր} ի վերայ տգիտաց, խորհուրդ բարի տամ Ձերոյն մռայլու

պէ՞ս են քեզ յանձնած գործերը: - Շատ լաւ են, {Ձեր} մռայլութիւն, իմ գործերը երբեք այնպէս ծաղկեալ վիճ

զարմանալի մեծ գումար է: - Արդարեւ այդքան, {Ձեր} մռայլութիւն, - պատասխանեց դեւը: - Գովելի է

ասներից քո դէպարտամենտը սռաւել բարեկարգ է: - {Ձեր} մռայլութիւնը մեծ շնորհ ունի իմ վերայ: - Ես ճ

, որովհետեւ քո գործերի ընթացքը շատ արագ է: - {Ձեր} մռայլութիւն, կանայք չեն սիրում երկար բարակ քննու

նացուք, թէ ես վարձ չէի տալիս: - Շատ բարի, {Ձեր} մռայլութիւն, ես երէկի արդէն յանձնել էի նորա գործ

բորբոքուի, վէճը, կռիւը, բողոքը, որ դժոխքի եւ {ձեր} մռայլութեան զաւակներն են, ծաղկին եւ զուարթանան:

ի քոյրերը Ոողայ եւ Ոողիբայ անունով, որ պահում էք {Ձեր} կանանոցի մէջ, որպէս վարդապետութիւն դժոխային ամու

բայց նորա հարազատութիւնը եւ ջերմեռանդութիւնը դէպի {ձեր} գահը հարկադրեցին այդպէս գործ կատարել: Խարդախ

առանց Ասմոդեյի կողմից պարգեւի, նորա հոգին եկած է {ձեր} խաւար տէրութեան մօտ, որպէս արժանի զօրական արժանի

ինձ ասել, եթէ ոչ սրտիս խորքիցը օրհնել այս օրը: {Ձեր} մռայլութիւն, եւ դուք, դժոխային հոգիք, դուք, պ

, անպակաս լինի մեր ազգից... բայց թէ գլուխ գայ {ձեր} բանը, չասե՞ս, մի նոր խնջոյք այլեւս կը կատարենք

հեռի մնալ կոմս էմմանուէլ ասած մարդուց, բայց եթէ {ձեր} միտքը հրաւիրել է, հրաւիրեւցէք, ինձ մի մասնաւոր

յին օրհնութիւնն եկեալ հանգիցէ, ծաւալեսցի ի վերայ {ձեր} եւ համայն ձերայնոց... եւ այսպիսի օրհնութեան գի

րտի պիրլիք, ընկալաք մեծաւ օրհնութեամբ եւ զանուն {ձեր} եւ համայն ննջեցելոց ձերոց գրեցաք առաջի սուրբ սեղա

, որպէս անբան անասունի հետ: Ես շատ զարմանում եմ {ձեր} ժողովրդի վերայ: - Եթէ զարմանում ես, ապա ուր

եւ մեք աւելի լաւ ճանաչում ենք նորան քան թէ դուք, {ձեր} ժամանակը անցաւ, հերիք է որ ձեր պէսների անխել կար

րան քան թէ դուք, ձեր ժամանակը անցաւ, հերիք է որ {ձեր} պէսների անխել կարծիքները երեսուն քառասուն տարի պա

ասարակութեանը․ այսպէս լինելով բանը, ո՞ւր կը մնան {ձեր} պահանջողութիւնքը եւ խօսքերը: Շատ տխուր տպաւո

հանել բերանից ` երբեւիցէ, մի անարդար վկայութիւն {ձեր} մասին: Առանց կեղծաւորութեան ասում եմ, դուք շատ

ում եմ, դուք շատ գեղեցիկ երգում էք, եւ ոչ միայն {ձեր}, այլ եւ ձեր բարեկամների տան մէջ եւս կարո՛ղ էք եր

շատ գեղեցիկ երգում էք, եւ ոչ միայն ձեր, այլ եւ {ձեր} բարեկամների տան մէջ եւս կարո՛ղ էք երգել, եթէ մի

- Շատ շնորհակալ եմ. բայց չեմ կարող ընդունել {ձեր} ասածները հալած իւղի տեղ, ըստ որում ես ինքս նկատո

զ իմ կարծիքը եւ խորհուրդը: Ինչքան, այսօր առաւօտ {ձեր} տան մէջ, եւ այժմ փողոցից լսելով, նկատեցի ձեր եր

օտ ձեր տան մէջ, եւ այժմ փողոցից լսելով, նկատեցի {ձեր} երգածը, ձեր կոկորդային լեա խազը կարօտ է մի փոքր

ջ, եւ այժմ փողոցից լսելով, նկատեցի ձեր երգածը, {ձեր} կոկորդային լեա խազը կարօտ է մի փոքր մշակութեան:

ատ կային ցած խազեր, այդ կարող է, վնասակար լինել {ձեր} ձայնին: Խնդրեմ այս ասածներս ընդունել, որպէս մի

խազեր երգելու ժամանակ, վասն որոյ իրաւունք տալով {ձեր} դիտողութեանը, կ'աշխատեմ օգուտ քաղել նորանից, սա

աւ, որ գնեցի երգարանը։ Մի մարդ, այսօր առաւօտ, {ձեր} քամակից ներս մտաւ մեր տուն, լաւ որ Մարիամը տանն

երի մասին խոսէ: - Բայց նա ուստի՛ գիտէր, որ {ձեր} տանը կայ ֆրանսիագէտ, - հարց արեց կոմս էմմանուէլը

- Եկեղեցական երգերի կամ շարականների մասին ի՛նչ է {ձեր} կարծիքը: - Նոցա բոլորի արմատական բնաւորութիւ

չի՛նչ, ոչի՛նչ. մեզ ամենեւին ձանձրութիւն չէ լսել {ձեր} խօսակցութիւնը, - պատասխանեցին մի քանի ձայներ հիւ

են. ինչեւիցէ, դոքա ուսումնական բաներ են եւ դուք {ձեր} մէջ ինչ կամիք արեցէք, մեզ չեն վերաբերւում սոքա:

անելով իւր խօսքը չթողեց նորան բերան բանալ: - {Ձեր} խօսակցութիւնը, որի մէջ յիշեցիք գերբնական ու ֆանտ

յլ այսպիսի բաներ լի են դորա ախոռի մէջ... - {Ձեր} պատմելով, - խօսքը ընդմիջեց կոմսը, - դորա ախոռը

որդ Մարիամը, - որ դուք մի փոքր վաղ ճանապարհ ձգէք {ձեր} հիւրը, իսկ ես մի փոքր երկար պահեմ Եումը մեր մօտ

ովի՛ շինած: - Այն ժամանակ կ'ասեմ, երբ լսեմ {ձեր} կարծիքը նորա մասին: Այս ասելով օրիորդ Մարիամ

ն տակ իւր ամուսնութենից յառաջ. ես այն օրից տեսայ {ձեր} դուստրը, երբ նա կարօտեցաւ իմ մանկաբարձական օգնու

կազմուածքը: Դուք գանգատել էք ինձ շատ անգամ, թէ {ձեր} դուստրը երկար ժամանակ ունեցած էր էպիլեպսիա, եւ թ

նեանցը, - եւ ես մեծ յօժարութեամբ պատրաստ եմ լսել {ձեր} մարդասիրական խորհուրդը: - Լաւ ասացիք, - պատ

յս բաները այնքան աննշան են եւ մանաւանդ անխորհուրդ {ձեր} դստեր բժշկութեան մասին, որ չգիտեմ, թէ ինչ մտածե

ն, ինձ թուեցաւ թէ ազգասիրութեան վերայ ենք խօսում {ձեր} հետ: - Ուրեմն դուք չգիտէք ձեր խօսածը, եւ ին

րայ ենք խօսում ձեր հետ: - Ուրեմն դուք չգիտէք {ձեր} խօսածը, եւ ինչպէս վարձկան լալականը ննջեցելու տու

ծկելով իւր տհաճութիւնը: - Սակայն խնդրում եմ լսել {ձեր} խորհուրդը, որի պատճառով այսքան խօսք յառաջացաւ:

եւ վերջին խորհուրդը այս է, որ յետ հրաւիրէք դուք {ձեր} փեսան... Համաձայնեցէք ինքներդ. ձեր դուստրը գտ

ւիրէք դուք ձեր փեսան... Համաձայնեցէք ինքներդ. {ձեր} դուստրը գտանւում է պատանեկութեան հասակում. նա սո

ինների խօսքերից եւ նկատողութեններից. մանաւանդ որ {ձեր} դուստրը ամենայն օր շրջապատուած է հրապոյրներով, ա

ւմ ձեզ, որ եթէ դուք չկատարէք իմ առաջարկութիւնը, {ձեր} դստեր բանը շատ եւ շատ վատթարանալու է: - Ներկ

ր է, - պատասխանեց պ. Յովնաթանեանցը: - Բայց {ձեր} դստեր համար արգանդի կատաղութիւն (Nymphomania) ս

աշիւ չգիտէք. վաթսուն հազար մանէթ... - Իսկ {ձեր} համար՝ բացի մանէթներից, այլ բան չկայ աշխարհի եր

երեսին: - Միթէ՞ դուք առանց օգտի կատարում էք {ձեր} բժշկական պաշտօնը: - Ես ոչ ոքին պարտական չեմ

կ, դուք հարստացել էք. բայց արծաթի ժանգը նստել է {ձեր} ուղեղի վերայ: Երբեք ցանկանալու չէի այդպիսի հարստ

Նորա համար, որ դուք երբեք չէք եղած չափի տակ. եւ {ձեր} այդպիսի անբարեխառնութիւնը ցոլանում է ձեր ընտանիքի

տակ. եւ ձեր այդպիսի անբարեխառնութիւնը ցոլանում է {ձեր} ընտանիքի եւ ձեր զաւակների վերայ: Պարոն, խնդրեմ

պիսի անբարեխառնութիւնը ցոլանում է ձեր ընտանիքի եւ {ձեր} զաւակների վերայ: Պարոն, խնդրեմ, թոյլ տուեցէք ի

ձ, որպէս բժշկապետի, մի քանի նկատողութիւնք առնել {ձեր} ընտանեկան կեանքի մասին, բարի խորհրդով: - Իս

եմ, պարոն բժշկապետ, եթէ հնար է ազատ թողուլ ինձ {ձեր} նկատողութեններից. պատճառ, ամենայն խրատ եւ խորհո

ընտանեկան կեանքին, որ մի բան եւս հասարակաց չունի {ձեր} հետ, պատշաճ չեմ համարում լսել: - Թէ ձեր ընտ

ւնի ձեր հետ, պատշաճ չեմ համարում լսել: - Թէ {ձեր} ընտանեկան կեանքը մի բան ունի՛ հասարակաց իմ հետ,

րի մէջ. եւ դուք, գերադաս համարելով ձեզ, քան թէ {ձեր} եղբայրը, տեղի՞ք ունէիք բամբասել Նախախնամութիւնը

բամբասել Նախախնամութիւնը, թէ նա էր պատճառը, որ {ձեր} ընտանիքը ճաշակելու չէր երջանկութեան քաղցրութիւնը

րդիկ կարող են հիւանդանալ եւ մեռանել եւս: Դո՛ւք, {ձեր} տարապայման ժլատութեան պատճառով, չկամենալով կատար

րապայման ժլատութեան պատճառով, չկամենալով կատարել {ձեր} խոստմունքը, որ արել էիք ձեր փեսային, հարկադրել

, չկամենալով կատարել ձեր խոստմունքը, որ արել էիք {ձեր} փեսային, հարկադրել էք նորան հեռանալ ձեր ընտանիքի

արել էիք ձեր փեսային, հարկադրել էք նորան հեռանալ {ձեր} ընտանիքի միջից... Հերիք չէր այս, դուք հետ էք

իքի միջից... Հերիք չէր այս, դուք հետ էք պահել {ձեր} մօտ նորա ամուսինը, որ, աստուածային եւ քաղաքական

այս անբնական գործողութեան հետեւանքը չէ, որ այսօր {ձեր} դուստրը գտանւում է այդ վիճակում: Յայտնի բան է,

գտանւում է այդ վիճակում: Յայտնի բան է, մինչդեռ {ձեր} փեսան հեռանում էր այս քաղաքից, դուք մտածեցիք, թ

քաղաքից, դուք մտածեցիք, թէ ոչինչ պակասելու չէր {ձեր} դստերը այստեղ, բայց մոռացաք, որ պակասելու էր նո

չ ոք չէր կարող լցուցանել, եւ որի հետ զուգուած էր {ձեր} դուստրը այնպիսի անքակտելի կապերով, որ մարդու ձեռ

նութիւն չունի բաժանել: Դո՛ւք չարաչար գործ դրեցիք {ձեր} ծնողական իշխանութիւնը, որ, զաւակի ամուսնութենից

վերջանում է իսկոյն, դո՛ւք չարաչար օգուտ քաղեցիք {ձեր} հարստութենից, եւ առանց մարդկային սրտի զգացողութե

, եւ առանց մարդկային սրտի զգացողութեան ընթանալով {ձեր} դստեր եւ փեսայի հետ, նոցա հոգու անդորրութիւնը փո

անբան անասուն կամ մի կոտոր կապերտ: - Ուրեմն {ձեր} վերջին խօսքն է հրաւիրել իմ փեսան, որի երեսը ցանկ

ը: - Համաձայնեցէք, պարոն բժշկապետ, որ դուք {ձեր} խորհուրդը տուեցիք ինձ շատ խիստ խօսքերով: - Ճ

իկ մուրհակը, բայց այսօր երեկոյին մի նամակ ստացայ {ձեր} անունով քաղաքական սուրհանդակից, որ մոռանալով չմա

անդ, որովհետեւ երբէք ցանկալի չէր ինձ գործ ուենալ {ձեր} հետ: Չգիտեմ, թէ ինչ կամիք դուք ինձանից: Մի անգ

տ: Չգիտեմ, թէ ինչ կամիք դուք ինձանից: Մի անգամ {ձեր} անզգուշութեան եւ դատարկաբանութեան փոխարէն ընթերցա

դուք չէք կարող ծամել եւ կուլ տալ նորան, նա կփշրէ {ձեր} ժանգոտ ատամները: Կարծեմ, որ այս յառաջաբանու

զուր տեղը նորա թշնամութիւնը դէպի ինձ: Թէ ի՛նչ է {ձեր} փաստը, եւ ի՛նչ հաստատող վկայութիւն այդ մասին կար

ել, չգիտեմ, այլ այսքան դրականապէս ասում եմ, որ {ձեր} կողմից այդպիսի կարծիք տալը իմ մասին մեծ ցածութիւն

մ լինել կամ ոտք լիզել օգտի ակնկալութեամբ, սակայն {ձեր} ընթացքի մէջ տեսանում եմ մի վերին աստիճանի տմարդու

արող էիք հասանել այն պարոնի պաշտօնին: Գուցէ դուք {ձեր} ծանծաղամտութեամբ երեւակայում էք ձեզ մի նշանաւոր մ

ոնք աչքերը տնկել էին, որեւիցէ կերպով օգուտ քաղել {ձեր} հարստութենից, բայց, իմ աչքում ամենեւին զանազանո

թիւն չունիք այն ռամիկներից, որոնց վերայ գոռում է {ձեր} արծաթը. արծաթն եմ ասում եւ ոչ դուք, որովհետեւ ա

, ինչպէս ձերը: Կարծեմ թէ ապացուցել էի ձեզ եւ {ձեր} ընկերակիցներին, թէ տեղիք չունիմ ծակամուտ ճանապար

երբ թեթեւացած կը լինիմ գործերից, ցոյց կը տամ ձեզ {ձեր} անձը Յիշատակարանիս հայելու մէջ: Ուրիշ կերպ չ

էս ուրիշ տեսակ հաշիւ կ'ունենաք իմ հետ եւ կը զղջաք {ձեր} յամառութեան վերայ: Ողջ եղիք, ձեր անձը եւ բա

ւ կը զղջաք ձեր յամառութեան վերայ: Ողջ եղիք, {ձեր} անձը եւ բարքը փոխելու, այլեւ փոքր ինչ խելք ուսան

ատրաստ, որքան կարող եմ ձեզ օգտակար լինել: {Ձեր} իրաւասութիւնը մերժող ԿՈՄՍ ԷՄՄԱՆՈՒԷԼ "

ահ կարասիք բարձուած են սայլերի վերայ: Դուք էգուց {ձեր} գործերի աւարտելուց յետոյ, 5 ժամուն կը գաք ամառան

ի մէջ ներգործական է իմ ձայնը եւ վճիռը. երկրորդ, {ձեր} գործերը վերջ չունին. երրորդ, մեր դուստրը ամառան

ին Թիւթիւնճի-օղլուն եւ Մանուշակը: - Ինչպէ՞ս է {ձեր} առողջութիւնը, - հարցրեց Շահումեանցը տիկին Թիւթիւն

մի քանի վայր ի վերոյ մարդերի մէջ: Չասացի դարձեալ {ձեր} այնտեղ գնալը դատապարտելու մտքով, պատճառ, հասարա

շատ ուրախ եմ, եւ ցանկանում էի միշտ միասին լինել {ձեր} հետ, եւ խօսել այսպիսի բաների վերայ. չգիտէք, թէ

բաների վերայ. չգիտէք, թէ որքան ուրախացուցիք ինձ {ձեր} գալովը: - Յոյս Աստուած, որ մեր խօսակցութիւնը

ւրեմն էգուց երեկոյ, տասն եւ մի ժամին, ես կը գամ {ձեր} պարտէզը եւ կը սպասեմ քեզ, մի վճռական խօսք լսելու

չեմ մեղաւորը, փողոցի անիծեալ պահապանը կանգնած էր {ձեր} պարտիզի պարսպի տակ, այնպէս որ նորա ներկայութիւնը

կը կատարէք իմ խնդիրս, եւ կատարելով, չէք զղջալու {ձեր} ցոյց տուած ներողամտութեան վերայ դէպի իմ հրաւէրը:

ւմ այս եւս ասել, որ եթէ իմ տեղը այլ մարդ լինէր, {ձեր} արած բանի համար բոլորովին կը հրաժարուէր ձեր աղջկա

նէր, ձեր արած բանի համար բոլորովին կը հրաժարուէր {ձեր} աղջկայ հետ ամուսնանալուց. բայց ես այնպէս վատ սրտ

ման տօնից յետոյ հարսանիքը առնելու: Ողջ եղիք: {Ձեր} խոնարհ ծաոայ Մկրտիչ: 18 նոյեմբ. 18...

եւ եպիսկոպոս առ իւր կրօնակիցս, թէ բարւոք է արարք {ձեր}. բայց յանցանք ձեր է սակաւաթիւ լինելն ձեր, բազմա

կրօնակիցս, թէ բարւոք է արարք ձեր. բայց յանցանք {ձեր} է սակաւաթիւ լինելն ձեր, բազմացուցէք զթիւն. եւ ո

է արարք ձեր. բայց յանցանք ձեր է սակաւաթիւ լինելն {ձեր}, բազմացուցէք զթիւն. եւ ուրախ էին 'ի վանս ընդ այ

երայ, այլ 'ի վերայ հասարակութեան մերոյ։ Զի՞ կայ {ձեր}, ո՛վ դուք, եւ հասարակութեան մերոյ, յիս ձգեսջիք

դուք, եւ հասարակութեան մերոյ, յիս ձգեսջիք զնետս {ձեր}, կամ ես աւասիկ առաջի ձեր, մխեսցին նետք ձեր յաչս

րոյ, յիս ձգեսջիք զնետս ձեր, կամ ես աւասիկ առաջի {ձեր}, մխեսցին նետք ձեր յաչս իմ եւ ոչ յաչս այլոց. " Ն

նետս ձեր, կամ ես աւասիկ առաջի ձեր, մխեսցին նետք {ձեր} յաչս իմ եւ ոչ յաչս այլոց. " Նետք տղայոց եղեն վէր

ալ զխօսս, ասէ ցիս Մանուկ աղայն, - վարդապետութիւն {ձեր} յօրինեաց գիրք ընդդէմ Հայոց, իսկ այն Վահան գիրք է

" Շատ սրամիտ բան էր, - պատասխանեց Կարդինալը, - եւ {Ձեր} մեծութիւնը անչափ քաղաքավարի էք ")։ Մեցցաբա

լինի այն ժամանակ։ Դուք կը զղջաք, երբ կը տեսանէք {ձեր} դիւրահաւանութեան կորստական հետեւանքը, այսինքն՝

ին հաճոյանալուց յետոյ մի անգամ ասաց թագաւորին. " {Ձեր} Մեծութիւնը աւելի երկար էք կրում ձեր յղացածը, քան

թագաւորին. " Ձեր Մեծութիւնը աւելի երկար էք կրում {ձեր} յղացածը, քան թէ կանայք. նոքա ինն ամսից արդէն ծն

դինալը գոռաց. " Դուք այժմ պարտական էք հրաժարուիլ {ձեր} գրքից կամ այս րոպէիս մեռանել"։ Մինչդեռ այս խօսք

ոպէիս երեւի Պալատի մէջ, ամենեքեան կը մտածեն, թէ {Ձեր} Մեծութիւնը գերեզմանի դուռնի մօտ, զղջում էիք, որ

մասին բացայայտ տեղեկութիւն չունիմ, ես միանգամայն {ձեր} խղճմտանքի վերայ յուսացի եւ ներգործեցի այնպէս, ին

դուք կամեցաք։ Ինձ չ'յաջողեցաւ խաղաղութիւն տնկել {ձեր} եւ իմ ժողովուրդի մէջ։ Մեռանելով ահա, աղաչում եմ

Պ. կոմս Էմմանուէլ Խոնարհաբար խնդրում եմ {Ձեր} ազնուամտութենից, որ ճշմարիտ քրիստոնէաբար ներողամ

անծանօթ բարեկամական համարձակութիւնը եւ չձանձրանայ {ձեր} խաղաղ հոգին եւ չվրդովուի ձեր ստոյգ ազատամտութիւնը

ւթիւնը եւ չձանձրանայ ձեր խաղաղ հոգին եւ չվրդովուի {ձեր} ստոյգ ազատամտութիւնը այս առաջին անգամ Ձեզ եւ ինձ

ռ ի սրտէ կամենում էի մի առանձին նամակով յայտնուիլ {ձեր} յարգութեանը, նամանաւանդ այն բարեգուշակ օրից, եր

նաւանդ այն բարեգուշակ օրից, երբ ընթերցասիրում էի {ձեր} քաղցրաճաշակ եւ ճշմարտս. քարոզ յիշատակարանները,

իչ ձեռք առնուլ եւ պատշաճաւոր կերպով մի նամակ գրել {Ձեր} յարգութեանը: Ուրեմն թողնենք այսպիսի խնդիրն

գութեանը: Ուրեմն թողնենք այսպիսի խնդիրները {ձեր} առողջամիտ դատողութեանը, որովետեւ վաղուց յայտնի է

յայտնի է, որ դուք մինչեւ անգամ ներողամիտ էք դէպի {ձեր} անհաշտ թշնամին, ուր մնաց դէպի ինձ նման անծանօթնե

անծանօթները, որոնք անմիջապէս մեծարանք են նուիրած {ձեր} ճշմարիտ աշխատասիրութեանը եւ ազգօգուտ գործակատարու

զգակից, հետ այսպիսի տխուր մտածմունքի յայտնում եմ {ձեր} յարգութեանը իմ անարուեստ ոճով նամակագրութեան իսկա

իտ եւ արդար դատողութիւն իրողութիւնների մէջ: {Ձեր} համար ասում են, որ ներկարարի կարասներ ունի իւր բ

րածու ժպիտով հեռացան այդ յիմարանոցից: Մնամ {ձեր} Յիշատակարաններին ցանկալի սպասող Ա. Ա. Ե.

վսեմ ոճերի քամակից գնաք, միշտ անպակաս պիտի լինին {ձեր} գլխից այս տեսակ փորձանքներ. ձեռք վեր առէք դոցանի

իտքը ընչանք հիմի թէ ծուռն ա էլել, թէ դուզ ա էլել {ձեր} հետ, չեմ իմանում, համա հիմի իմացուեց, էրեկուան

վաղուց գիտեն իմ ասածները: " Եթէ կոյրք էիք ոչ էր {ձեր} մեղ, բայց արդ տեսանէք եւ մեղքն ձեր ի ձեզ հաստատե

յրք էիք ոչ էր ձեր մեղ, բայց արդ տեսանէք եւ մեղքն {ձեր} ի ձեզ հաստատեալ են"։ Լոյսը եւ խաւարը միմեա

կ՚ուզեմ, - բարակ մէջքիս շալ կ՚ուզեմ, Երբ ես եկայ {ձեր} տունը - ոսկին սարեսար կ՚ուզեմ: Կիրակի էլ պա՞ս կ

նին այն ազնիւ եւ վերին գեղեցկութիւնը, ինչպէս էին {ձեր} նախնի մայրերը, որոնց պատկերքը եւ արձանները դուք

անունով։ Պակա՞ս էր նորա սէրը դէպի իր ազգը, քան {ձեր} սէրը. դժուար թէ կարողանաք ապացուցանել։ Բուն այն

հրամանի, ծանուցի ձեզ յուրախութիւն սրտից ձերոց եւ {ձերայնոց}: Մեք շնորհիւ արարչապետին աստուծոյ գտանիմք համ

ն եկեալ հանգիցէ, ծաւալեսցի ի վերայ ձեր եւ համայն {ձերայնոց}... եւ այսպիսի օրհնութեան գիր շատ անգամ կարելի

մ. " Եւ անտի եւս չուեալ (Բուխայ) յՈւտի գաւառ՝ {ձերբակալ} 'ի Տուս գիւղ առնէ զՍտեփանոս, որում եւ Կոն անուան

Վ. ՄԵԶԵՆՑՈՎԻՆ 1862 թ. հուլիսի 14-ին ինձ {ձերբակալելիս} վերցրած էին իմ բոլոր թղթերը, աշխարհագրական քարտե

տի, որ ես եկա Նախիջեւան հուլիսի 10-ի երեկոյան եւ {ձերբակալվեցի} 14-ի առավոտյան. ես հո չէի կարող երեք օրվա ընթացք

ախիծ համակիմ, եւ ոչ զոք գտեալ իմ սրտակից, որպէս {Ձերդ} եղբայրութիւն կարեկից էր մեզ: Այժմ տէր Գաբրիէլն Պ

զոր յառաջնում նուագի գրութեանս գրեալ էի, եւ եթէ {ձերդ} եղբայրութիւնն ո՛չ ստացեալ իցէ զայն, յայնժամ ըստ

ւցանել, ասելով. " Ահա՛ ես եւ մանկունք իմ"։ {Ձերդ} բարձու սրբազնութեան ամենախոնարհ ծառայ Միքայ

ս եւ յիշեալ կառավարութիւնն առաջարկեալ էր զայնմանէ {Ձերդ} բարձու սրբազնութեան զոր նոյն օրինակ եւ Ձերդ բարձր

նմանէ Ձերդ բարձու սրբազնութեան զոր նոյն օրինակ եւ {Ձերդ} բարձր սրբազնութիւն յայտնեալ էր լուսաւորչական հայո

րագույն կարգադրութեան: Ուստի դիմեալ յուսով առ {Ձերդ} բարձր սրբազնութեան, ամենախոնարհաբար խնդրեմ առաջա

օրինաւոր եղանակաւ մտանել յամենահպատակ ծառայութիւն {Ձերդ} կայսերական մեծության, խնդրելով ընդ նմին զվկայագի

ւթյուն լսել բժշկական ֆակուլտետի առաջին կուրսում, {Ձերդ} գերազանցությանը խնդրում եմ այս առթիվ ինձ տոմս տալ

դ ի ր Իմ խոնարհ խնդրագրով համարձակվում եմ {ձերդ} գերազանցությանը նեղություն պատճառել, խնդրելով թո

։ Թույլ եմ տալիս ինձ խոնարհաբար հուսալու, որ {ձերդ} գերազանցությունը չի մերժի իմ ամենախոնարհ խնդիրը:

ազանցությունը չի մերժի իմ ամենախոնարհ խնդիրը: {Ձերդ} գերազանցության, ողորմած տեր, ամենախոնարհ ծառ

դարադատության մինիստրություն: Ուստի, դիմելով {Ձերդ} գերազանցությանը, ամենախոնարհաբար խնդրում եմ չմեր

ործակատարությունը: Մեր պատերազմը դադարած չէ, եւ {ձերը} չէ պիտո դադարի, մեք ազգի ընտրյալ որդիքս պիտի ձեռ

ուն, սեղմում եմ ձեր բոլորի ձեռքը: Ամբողջովին {ձերը} ՝ Միշել 78. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 20

իկների սիրտ եւ հոգի այնքան ապականուած չէ, ինչպէս {ձերը}: Կարծեմ թէ ապացուցել էի ձեզ եւ ձեր ընկերակից

Յ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ, Ի բազմաց հետէ զրկեալ ի տեսութենէ {Ձերմէ}, ի թախիծ համակիմ, եւ ոչ զոք գտեալ իմ սրտակից,

, թէ, եթէ ի խնդրել փութացայց ի բարձրապատուութենէ {ձերմէ} զայն, առ որ մշտապատրաստ հանդիսացուցեալ էք զձեզ (

դոյզն նամակագրութեամբ խնդրեմ ի բարձրապատուութենէ {ձերմէ}, զի թէ մարթ ինչ իցէ, չխնայել զձեր ներգործութիւն

8-էն դեկտեմբերի, եւ ծանուցեալ զքաջառողջ դրութենէ {ձերմէ} ուրախ եղէ, առ որ մատուցանեմ զիմս լիաբերան շնորհա

ի շնորհեսջիք ինձ զարձակուրդ ի հանրահռչակ Ճեմարանէ {Ձերմէ}, յորում կարգեցեալ էի ի Ձէնչ դարձեալ՝ դասատու հա

մենայնէ իրազեկ արարեալ զՁեզ, խնդրեմ ի յարգութենէ {Ձերմէ} յայտնել պատուելի ազգի մերում ՚ի միամտութիւն, զի

ձ յամրոցն Ազովու, խոնարհաբար խնդրէ ՚ի յարգութենէ {Ձերմէ}, շնորհ առնել, նշանակել առ այս զժամադրութիւն, ե

ձերով հաճեսջիք յանձն առնել, որպէս երեսփոխանի ՚ի {ձերմէ} կողմանէ պ. Յարութիւնի Աբգարեանց, ստանալ զայս գո

րդիս ի Նախիջեւան, խոնարհաբար խնդրեմ ի յարգութենէ {Ձերմէ} ժողով գումարել հասարակութեան մերոյ, առ ՚ի տալ նմ

ական: Դո՛ւք պիտի պահպանեք մեր ծրագիրը, նա եւ {Ձերն} է, որովհետեւ ազգինն է, պիտի ամեն ջանք եւ աշխատո

փորձերով ապացուցանել ձեզ, թէ մի ընտանիք, ինչպէս {ձերն} է, երբեք ճաշակելու չէր երջանկութեան քաղցրութիւնը

, թե Դուք, ողորմած տէր, ըստ բարձր խոհականութեան {Ձերոյ}, կարէք ճանաչել զանմեղութիւն իմ եւ զի նանիր հալած

դասատունս: Այո՛ ստացայ ի կառավարութենէ Ճեմարանի {Ձերոյ} զվկայագիր ուսուցչական իրաւանց, տուեալ ի Կայսերակ

ոյն քահանայապետիդ ըստ զօրութեան շնորհաձիր կոնդակի {Ձերոյ}, տողելոյ առ նոսա ի 6-էն Հուլիսի այսր ամի համարաւ

Յանձն արարեալ զիս ի շնորհս աղօթից վեհափառութեան {Ձերոյ}, միայնոյ մխիթարութեան թշուառացեալ աղգիս, մն

ինասյան ՚Ի վերայ հիման երեսփոխանական գրութեան {Ձերոյ}, տուելոյ ինձ յերեքտասաներորդէ ամսեանն օգոստոսի ն

ւն հետամուտ լինել: Ուստի զայսմանէ ըստ պատուիրանի {Ձերոյ} տուեալ զայսչափ տեղեկութիւն, խնդրեմ խոնարհաբար ի

բգարեանց, հա՛րկ է էլի զստուգութենէ ստորագրութեան {Ձերոյ} ի վերտողեալ կոնդակին, Սիւնհոդոսն սրբոյ Էջմիածնի

յառեալ է յայն, զի բազմասցին երկրպագուք Տէրութեան {Ձերոյ}, որով եւ մերս փառաւորեսցի անուն, այսմ ամենայնի

համարիմ ես. զայս ասեմ համարձակապէս, միտ դնելով {Ձերոյդ} մռայլութեան օգտի, որ ի մերոյս անհասկանալին խօսել

կատարեալ յարգանօք եւ խորին վերապատուութեամբ: {Ձերոյին} բարձրապատուութեան, լիագութ հայր, խոնարհ

ուցանել, միայն ի սրտէ եւ յանկեղծ հոգւոյ ցանկալով {ձերոյին} հայրութեան զբարեբաստիկ կեանս, եւ առողջութիւն, մ

րտաւորիմ ապաքէն, սրբազնագոյն տէր տարածանել առաջի {Ձերոյին} գերամբարձ սրբազնութեան զոմանս ի հանգամանաց գործոյ

որովհետեւ հանգամանք անձին իմոյ ամենեւին յայտնի են {Ձերոյին} գերամբարձ սրբազնութեան, որոց գլխաւորն է աղքատութ

ղքն բոլոր եւ բարեկամք իմ եւ թշնամիք: Բարեհաճեսցի {Ձերոյին} բարձր սրբազնութիւն, աղաչեմ միջնորդել ուր հարկն է

թիւն, երկրպագիմ գաւազանին, որ զիսն հարկանէ: {Ձերոյին} աստուածարեալ քահանայապետութեան ողորմած տէ՛ր մնամ

այնորիկ նամակի ի պատճառս գրեալ լինելոյն այնմիկ ի {Ձերոյին} Սրբութեան ձերով անձնական ստորագրութեամբ։ Այլ հաւ

զբնաւորութեան եւ շարունակութեան ի կանոնադրութեանց {Ձերոյին} կայսերական մեծութեան, վասն զի յայնմ ժամանակի՝ ա

ողացայց զայն ի գործ դնել յամենահպատակ ծառայութիւն {Ձերոյին} կայսերական մեծութեան: Խնդիրս այս պատկանի մատ

ստորագրեցի: 1854 17. ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՂԱԶԱՐԵԱՆԻՆ {ՁԵՐՈՅԻՆ} ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԵԱՆ ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ ԱՂԱ ԽԱՉԱՏՈԷՐ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ

ահովեալ նամակ, որով հրամայէր ինձ մատուցանել զայն {Ձերոյին} վեհազնութեսն նովին կնքով անկորուստ, կարծելով թէ

վեհազնութեսն նովին կնքով անկորուստ, կարծելով թէ {Ձերոյին} գերազանցութիւն գտանիք ի քաղաքիս: Զնոյն զայն նամա

լ զՁեզ այսր: Այժմիկ զայս միայն մնայ ինձ խնդրել ի {Ձերոյին} գերազանցութենէ, զի Դուք, ողորմած տէր, իբրեւ պա

ի ի բարձրապատիւ Եփրել վարդապետէ՝ միջնորդել առաջի {Ձերոյին} գերազանցութեան յաղագս իմոյ վկայագրաց: ՝ Չիք

եսջիք զիս գոլ միշտ երախտագէտ առ ազգասէր գերդաստան {Ձերոյին} գերազանցութեան: Մնալով ակնկալեալ տնօրինութեան Ձե

ին գերազանցութեան: Մնալով ակնկալեալ տնօրինութեան {Ձերոյին} գերազանցութեան, ողորմած տէր, Մնամ պատրաս

տ. 2 19. ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԵՒ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ԼԱԶԱՐԵԱՆՆԵՐԻՆ {ՁԵՐՈՅԻՆ} ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԻՒՆ ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ ԱՂԱՅ ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԵՒ ԱՂԱՅ Խ

ի վեր քան զհայրական, եւ զերախտապարտութիւն իմ առ {Ձերոյին} գերազանցութիւնս: Աղաղակեմ այսօր, աղաղակեցից

մ, անմահ բարերարք՝ ի մարմնացուցանել զայն առաջի {Ձերոյին} գերազանցութեանց այլապէս. կենդանի է յոյս իմ, թէ

շտօնի, երկրորդն՝ գրութեան գերազանց Պութկովայ առ {Ձերոյին} գերազանցութիւնս՝ ի նոյն միտս դարձեալ: Բայց իշխա

ոյցք են գէթ իմում վարժապետութեան, եւ թէ գտանիմ ի {Ձերոյին} Ճեմարանի. պարտիս, ասէ ինձ (նոյն իշխանութիւնն)

ասէ ինձ (նոյն իշխանութիւնն) խնդրել յիշխանութենէ {Ձերոյին} ճեմարանի՝ զայլ վկայագիր, յորում երեւեսցի, թէ ն

արանէ: Ապաւինեալ ի շնորհս ազգասիրական հոգւոյ {Ձերոյին} գերազանցութեանց, համարձակիմ ակս ունիլ, թէ ո՛չ զ

երիւր եւ նուիրական նշան տեարց Լազարեանց ազգի: {Ձերոյին} գերազանցութեանց ողորմածագոյն տեարց ամենախոն

եթէ գործդ այդ անկցի ընդ մանրակրկիտ քննութեամբ կամ {Ձերոյին} վեհագունութեան, կամ որում հրամայեսցի առ ՚ի Ձէնջ

առ այս զժամադրութիւն, երբ եւ ուր պատշաճ թուեսցի {Ձերոյին} յարգութեան: Սպասելով տնօրէնութեան ձերում, այ

երի, ընկալայ զերկուս կնքեալ ծրարս թղթոց, յանուն {Ձերոյին} վեհափառութեան. մինն ՚ի սրբակրօն աւագ քահանայէ սո

1862 ամի 69. ՄԱՏԹԷՈՍ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ {ՁԵՐՈՅԻՆ} ՎԵՀԱՓԱՌՈԻԹԻՒՆ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ ՏԷՐ Շնորհ ունիմ յայ

ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ ՏԷՐ Շնորհ ունիմ յայտ առնել սովին {Ձերոյին} վեհափառութեան, թէ ՚ի վիմագրեալ պատճէնէ եզրակացու

յրապետիդ ի գլուխ իմ, մնամ միշտ, որպէս էի եւ եմ {Ձերոյին} սրբազնակատար տէրութեան ամենախոնարհ ծառայ եւ որ

եցի՞ր դու իմ կամքս, թէ չէ՞.... - Լուայ, {Ձերոյին} մռայլութիւն. բայց զայդ ամենայն հողմոց հնչիւնք հա

քն յիմացարան ուղղոյ: - Միթէ՞: - Այո՛, {Ձերոյին} մռայլութիւն, այժմ Ձերումդ մեծ եւ ազատ հրամանի ու

ին, եւ թէ կարելի է խնդրեմ ներել եւ ինձ: {Ձերոյն} բարձր սրբազնութեան բարեխնամ հայր հասարակաց։ մ

շխանութիւն Ձեր ի վերայ տգիտաց, խորհուրդ բարի տամ {Ձերոյն} մռայլութեան հալածել եւ բառնալ ի միջոյ զգիտունսն ե

պատճառս գրեալ լինելոյն այնմիկ ի Ձերոյին Սրբութեան {ձերով} անձնական ստորագրութեամբ։ Այլ հաւանեալ ընդ բանս ն

ութեան: Ի Ձէնջ ունիմ այսօր զօրհանապազն հաց, ընդ {Ձերով} համարեա՛ յարկաւ ժողովեալ էի իմս օտարութիւն եւ Ձեր

րով համարեա՛ յարկաւ ժողովեալ էի իմս օտարութիւն եւ {Ձերով} սատարութեամբ շարունակեմ զընթացս ուսման ի Կայսերակ

. կենդանի է յոյս իմ, թէ եկեսցէ ժամանակ, յորում {Ձերով} Հայրագութ խնամովք աւարտեալ զընթացս ուսման, եւ գո

ց առնուք զխնդրով իմով, եւ թէ երջանկացուցանէք զիս {Ձերով} մշտնջենական խնամարկութեամբ, որ ո՛չ միայն յիս, ա

ԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, ՚Ի վերայ հիման յայտարարութեան {Ձերով}, նորին վեհափառութիւնն սրբազնակատար կաթողիկոսն ամ

դարեւ անցանել զանցանէ ըստ չափ մարդասիրութեան: {Ձերով} կամակար հաճութեամբ համարձակեցայ տալ Ձեզ զվաւերագ

լուայ, զի թէ վեհափառութիւնդ շնորհաբաշխ կոնդակաւ {ձերով} հաճեսջիք յանձն առնել, որպէս երեսփոխանի ՚ի ձերմէ

նին փառք մեր ամենեցուն: Ճիգն, զոր եսն ճգնիմ ընդ {Ձերով} թեւարկութեամբ ` յառեալ է յայն, զի բազմասցին երկր

: Յանձն արարեալ զիս ի շնորհս գերամաքուր աղօթից {ձերոց}, մնամ կատարեալ յարգանօք եւ խորին վերապատուութեամ

րախութիւն, որով համարիմ հասեալ զձեզ ի գագաթնակէտ {ձերոց} բաղձանաց, քանզի սրբազան հայրն յերեկի աւուր, որ

պաշտելի հրամանի, ծանուցի ձեզ յուրախութիւն սրտից {ձերոց} եւ ձերայնոց: Մեք շնորհիւ արարչապետին աստուծոյ

ւ դուք ի նոյնպիսին մշտնջենաւորեսջիք զաւուրս կենաց {ձերոց} ի քաջողջութեան: Եւ այլովք յանձնարարեալ զիս յօժան

Եւ այլովք յանձնարարեալ զիս յօժանդակութիւն աղօթից {ձերոց} մնամ յամի հայրութեան Ձեր բարեացակամ ի սրտէ

ողջութիւն, մնամք ապաստանել յօժանդակութիւն աղօթից {ձերոց} ամենախոնարհ ծառայ Ձեր Միքայել Նալբանդեանց 9

ին, յանձն առնեմք զանձինս 'ի պաշտպանութիւն աղօթից {Ձերոց} մնալով վեհափառութեան Ձեր Սրբազնակատար քահա

4, 14, 15, եւ 22)։ " Առէ՛ք զնա դուք, եւ ըստ {ձերոց} օրինացն դատեցարուք " (Յովհ., գլ. ԺԸ., համ.

ծաւ օրհնութեամբ եւ զանուն ձեր եւ համայն ննջեցելոց {ձերոց} գրեցաք առաջի սուրբ սեղանոյն, յորոյ վերայ սուրբ պ

պետի, 'ի տէր խնդալ։ Զգիր վերապատուելութեանց {ձերոց}, գրեալ 'ի Հռովմայ յ9-էն դեկտեմբերի 1815, ընկալա

տացես զտեղեկութիւն, եւ ես մնամ ակնապիշ գրութեան {ձերում}, Խոնարհ Միքայէլ դպիր Ղազարեան Ուստայեանց

տիս զգացմունս վեհանձն բարերարացդ, համարձակիմ ըստ {Ձերում} հրամանի՝ խնդրել ի ՁԷնջ, ողորմած տեարք, զայս մի

գեշարժ նաւով ի Կոստանդնուպօլիս, ուստի յարգութեան {Ձերում} մնայ տնօրինել զարժանն վասն հասուցանելոյ առ իս, ը

սմ ոչ աւելորդ համարիմ զեկուցանել զպատուականութեան {Ձերում}, թէ յետ հաստատութեան թղթոյն, որ գուցէ թէ կատար

ւս նշխարելոց յեկեղեցւոջ Կալկաթսայի, հաւատացելոյ {Ձերում} տեսչութեան: Իսկ թէ անյայտ իցեն Ձեզ այսոքիկ ամ

սցի Ձերոյին յարգութեան: Սպասելով տնօրէնութեան {ձերում}, այլ եւ խնդրելով ընդունիլ զյարգութիւն իւր առ Ձեզ

ւեսցի մեծարու տիկնոջդ: Սպասելով տնօրէնութեան {Ձերում}, այլեւ խնդրելով ընդունել զյարգութիւն իւր առ Ձեզ

ինչ անծանօթք Ձեզ, սակայն ըստ բերանացի պատուիրանի {Ձերում} գրեմ ՚ի սմա ՚ի լեզու բնիկ մեզ, եթէ յազգասիրութիւ

պետն։ Մի՛ ինչ օտարոտի թուեսցի Վեհափառութեան {Ձերում} եղանակ բանիցս. սիրտ մեր լցաւ արեամբ ի տեսանել աչ

րուածի հետ. " Ընդէ՞ր իսկ բնաւ եւ անուանի 'ի միջի {ձերում} պոռնկութիւն " (եր. 46)։ § 53. " Այլ պոռնկ

ութիւն, կամ ագահութիւն եւ անուանեսցի մի՛ 'ի միջի {ձերում} " (Թ. Պաւղ. առ Եփես., գլ. Ե, համ. 3)։

դժոխաց փոքր մի եւս ի հող բնակեցուցին զփառս նորա: {Ձերում} հրամանի անսան տպագրատունք, պատուէր տուք եւ կատար

ն սիրոյ ի դիմաց իմոց մատուցանիջիք, ես եւս՝ մնամ {ձերումդ} գրութեան սպասող: Խոնարհ ծառայ Միքայէլ դպիր

- Միթէ՞: - Այո՛, Ձերոյին մռայլութիւն, այժմ {Ձերումդ} մեծ եւ ազատ հրամանի ունկն դնէ գրականութիւն, Դուք

ը Բամբասում էք անխղճմտանք, Ազգի գլխից {ձերպէսներով} Եկաւ անցաւ այնքան փորձանք... Ող

այնինչ հին լեզվում ոչ մի տեղ չի կարելի գտնել նման {ձեւ}: Գավառաբարբառներն ընդհանուր լեզվին կարող են

չի պահպանել կամ չի մշակել տվյալ մտքի համար որեւէ {ձեւ}, ապա այստեղ ո՛չ մի արխիվ չի օգնի, սխալ է այն ու

էս կաւը բրուտի ձեռքում, որին սա կարող էր ամենայն {ձեւ} տալ: Երեխայն աճում է, բացւում են նորա հոգեկ

յին այն մտածութիւնքը, որոնց համար հարկաւոր լինէր {ձեւ} ու ոճ որոնել: Մի գիրք վեր առնուլ եւ մտածութեամբ

կս սկսանել նորանով, թէ ողջ եւ առողջ էի. մաշուած {ձեւ} է, եւ նամակը բաւակա՛ն է գրողի կենդանութիւնը ապաց

նք մինչեւ անգամ, թէ ինչպէս էր մեր հայկաբանութեան {ձեւ} ու ոճը Քրիստոնէութենից յառաջ, որովհետեւ Քրիստոնէ

որոգելեաց չէ՛ մարթ ի գործ դնել զայդպիսի կամայական {ձեւ} խօսից, այլ ըստ ամենայնի պատկառ կալ սահմանի եկեղե

՚ի գոգ Աբրահամու, ապաքէն այդ առակ էր, սովորական {ձեւ} խօսից Քրիստոսի ի քարոզութեան, կամելով օրինակաւ ց

լեզուն, նորա հրատարակողի եւ գործակցի բամբասուած {ձեւ} եւ ոճերը սկսում էին աննկատելի կերպով ազդել նաեւ մ

լով եւ ժողովրդին յայտնի բառերով գործ էին դնում մի {ձեւ} բուն հին լեզուի ոգուն հաւատարիմ մնալով, " Հիւսի

ւ ոչ ոճ, գործ են դրել միայն փողոցի խօսակցութեանց {ձեւ}, զարմանք չէ, եթէ ժողովուրդը աւելի հասկացել է նո

ագրի վրայ խնամով եւ կամաց կամաց ազնուացնել ամբոխի {ձեւ} ու ոճը՝ որչափ կարելի է միշտ զգուշանալով, որ տար

թէ մարդը կաւ է, իսկ փիլիսոփայութիւնը բրուտ. ինչ {ձեւ} կամենայ կը տայ այդ կաւին, ցնծա՛յ: Փիլիսոփայ

ւթիւնք, ակնարկութիւնք, Ս. Գրքից փոխառութիւնք, {ձեւ}, ոճ եւ այլն։ Բայց, երկարութիւնից փախչելով, յե

որ Ջուղայի եւ Հնդկաստանի հայերի բերանում մի ուրիշ {ձեւ} են ստացել։ Նոքա ասում են "գալման եմ", "գոլման եմ"

Տե՛ս ամբողջ աշխարհը, քննիր նոցա լեզուախօսութեան {ձեւ} ու ոճը եւ վերահասու եղիր, որտե՛ղ եւ ո՛ր ազգ խօսո

եալքն հայոց, եւ յարդի ժամանակս երկիր առնուն զհին {ձեւ} խօսից, որով երբեմն, մանաւանդ թէ, յունաբանեցին

վ, այլեւ ձեռների եւ դէմքի շարժուածքով մի այնպիսի {ձեւ} ցոյց տուեց պ. Մարկոսին, որ սա կարծեց, թէ նորա

ց մի այլ տեղում, Յաւերժահարսնի ունէր կերպ ու {ձեւ}, Թռչում էր, շարժում օդի մէջ, այնպէս,

դու, երեւի, փոխանակ գոյութիւն ասելու, սխալմամբ {ձեւ} ասացիր, ի՞նչ ասել է ձեւ. ձեւը կերպարանք է, բայ

ութիւն ասելու, սխալմամբ ձեւ ասացիր, ի՞նչ ասել է {ձեւ}. ձեւը կերպարանք է, բայց այստեղ խօսքը իրի վերայ

՛չ նորա ձեւի: - Ի՞նչ առնես, որ դու իր ասելով {ձեւ} ու կերպարանք ես հասկանում, եւ քո համար ձեւի փոփո

կու կամ երեք տարերքից, կարող են միաւորուիլ եւ մի {ձեւ} ու յատկութիւն ստանալ, բայց բանը դորայ վերայ չէ:

մոմի նման կակուղ են. եւ թէ մեզիմեն աղէկները ինչ {ձեւ} եւ կամենան կարող են տալ զանազան զգայարանքների:

զու, որ չէ ժամանակի եւ ազգի կենդանութեան հոգեղէն {ձեւ} ու կերպարանքը։ Մխիթարեանք, կամելով պահպանել

որք, վայելելով ի վաստակս ազգին, անփոյթ արարին ի {ձեւ} պատշաճաւոր ջամբել ազգին զհացն կենաց, եւ զոր ինչ

ք, չէր կարող տալ վարչական հիմնարկութիւններին այլ {ձեւ} ` քան ընտրովի պատգամաւորական ժողովի կերպարանք: Ը

տ քիչ խառնել է հեղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ օտար {ձեւ}, օտար ոճ, կամ, կարելի է ասել, ամենեւին ոչինչ

նք բնաւ պահանջողութիւն չունինք, թէ մեր գործադրած {ձեւ} ու ոճը աւելի մօտ է կատարելութեան գաղափարին. քա՛ւ

մարուիլ։ Ստիպվեցանք ծանօթաբանել, որ մենք ուրիշի {ձեւ} ու ոճ ենք դատում, կարծէ թէ մենք մեր վրայ դրական

թէ պ. Պռօշեանցը հազիւ մի քանի տող է գրած սեփական {ձեւ} ու ոճով, կ՚արժէ՞ այդ քանի մի տողերի համար ատեան

երութիւնքը, որ տեսնում ենք պ. Պռօշեանցի սեփական {ձեւ} ու ոճի մէջ, ստիպվում ենք ասել, թէ գրողների մեծա

անցի պատճառով էինք խօսք բացում։ Պ. Պռօշեանցի {ձեւ} ու ոճի մէջ մենք տեսնում ենք հին լեզուին ստրկութիւ

Եւ ինչպէս կարնայ ժողովուրդը իր կարդացած գրքից մի {ձեւ} առնուլ մի որոշեալ բառի վերաբերութեամբ, երբ այդ բ

նական ազգակցութիւն, քան թէ նստի բառ արուեստակէ, {ձեւ} շինէ, կամ այս ու այն ազգից մուրայ, որ իր անսովո

տ քիչ խառնել է հեղինակը Աշտարակի բարբառի մէջ օտար {ձեւ}, օտար ոճ, կամ, բնաւ ո՛չ, այլ նորա յառաջաբանի

րս մտնել ազգի կեանքի մէջ առանց այդ կեանքի սեփական {ձեւ} ու ոճը գործ դնելու: Մենք չենք ուզում երկար խօսել

նստած, կամեցածի պէս կարող է գրել եւ խօսել, ինչ {ձեւ} ուզէ գործ դնել, բայց բոլոր ազգը չունի այդ ազատու

Հայի համար անհնար է այս, որովհետեւ նա չգիտէ այն {ձեւ} ու ոճը, նոյնպէս անհնար է Իտալացու համար, որովհե

դէպքերը եւ հազարամեայ ժամանակները տուին նորան այն {ձեւ} ու կերպարանքը, կարո՛ղ ես անցած գնացած բաների ընդ

գամ տալ 5 միլիոն ազգիդ, որ նա թողու իր սովորական {ձեւ} ու ոճը ու առնու կամ հպատակի հին լեզուի ձեւին, ոճ

ակաց բաներ, հասարակաց ըմբռնողութիւնք, հասարակաց {ձեւ} ու ոճ այդ ըմբռնողութեանց համար։ Թող յատկութիւնքը

արդարանում եւ որ չենք կարող գովել, այլ մի տանելի {ձեւ}, որ կարելի եղածին չափ մօտ մնալով եւ օրէ օր էլ աւ

այն կատարված լիներ նույն պարոնների կողմից առավել {ձեւականությամբ}: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ ոչ մի մասնավոր անձ չի կարող

սաներորդ դարու եւ անտի օր քան զօր յառաջ խաղալով՝ {ձեւակերպեցին} զմերոց աւուրց բարբառ աշխարհիկ, զանազան ըստ տեղեա

ն լեզուի այնպէս եւ ոչ ուրիշ տեսակ կազմութիւնը կամ {ձեւակերպութիւնը}, նոր լեզուի կազմութիւնը եւ ձեւակերպութիւնը ունի

ը կամ ձեւակերպութիւնը, նոր լեզուի կազմութիւնը եւ {ձեւակերպութիւնը} ունի նոյնպիսի պատմական եւ բնական պատճառք։ Եւ իսպ

ւթեան հողի վերայ, հարկադրուել է սկզբումը Պապական {ձեւանալ} ։ Նորա մեղքը չէ, որ նորա միաբանութիւնը նորանից յ

աձայնիլ, թէ նորա կրօնը եւ Քրիստոնէութեան պաշտպան {ձեւանալը} չէր մի դիմակ՝ պահպանող աշխարհի հանգամանքներից,

եւ մինչեւ անգամ եկեղեցիք շինելու համար, եւ մեռած {ձեւանալով}, իւր կնոջ հետ միասին, գնացել է մի հեռաւոր աշխար

կամ միւսները որպէս թէ չունէին այդ կեղտը եւ սուրբ {ձեւանալով} նստում են մի անկիւնում եւ, գլխներին հաւաքելով մի

երջանալու են մարդ լինելուց նորա խարդախ, առաջնորդ {ձեւացած} սուտ ազգասէրքը եւ միւսերը: Խաւարի զաւակները

վ, այլեւ արտաքին կերպով (կեղծաւորաբար) պապական {ձեւացած} լինելով, կարող էին մի խորհրդաւոր ժամում դուրս եր

: Պապի հետ եւս շատ խորամանկութեամբ վարուեցաւ նա, {ձեւացնելով} իւր անձը իբրեւ մի մարդ, որ դադարած էր իւր չարագո

ամենայն դատողութիւնք՝ յանցանքը որպէս առաքինութիւն {ձեւացնելով} եւ առաքինութիւնը որպէս յանցանք։ Բայց մեք որպէս ու

, որի մասին կարդացել էր մի լրագրում, թէ անդադար {ձեւացնում} են թէատրոնական բեմի վերայ: Ձեզ յայտնի կը լինի Պ

հատուածով եղերերգութիւնը՝ Արիստակէս անուանուած, {ձեւացնում} էր Ներսէս Մեծը (Պարթեւը), որ գնացած Կոստանդնու

ով, բայց, ծածկել կամելով իւր արտասուած լինելը, {ձեւացուց}, որպէս թէ սրբում էր ճակատի փոշին կամ քրտինքը: Ե

ը գովել էին ազգին որպէս կատարելութիւնք, յանցանքը {ձեւացուցել} էին առաքինութիւն, այն ժամանակ, առանց ամենայն տա

ան է պոլիտիկական ապականութեան եւ անխելքութեան։ " {Ձեւաւոր} ազատութեան աղաղակը եւ փայլը, -թոյլ չէ տալիս ոչ ստ

դպիսի մի համակարգութիւն անհնար է երեւակայել առանց {ձեւաւոր}, յուսալի եւ գործարանաւորուած ընկերութեան: Այս հ

ասնաւորի, այո՛, շատանայ լոկով նշանօք եւ արտաքին {ձեւաւորութեամբ}. այլ մեք զայդ ամենայն մերժեմք եւ դատապարտեմք, կ

անութիւնը նորանից յետոյ, նախապատիւ համարելով այս {ձեւաւորութիւնը}, քան թէ իւրեանց Հիմնադրի բուն խորհուրդը, դարձել

չէ։ Նոր լեզուի բառը կարճ է թէ երկայն, որ այդպէս է {ձեւաւորվել}, մենք ի՞նչ ունինք մերժել այդ բառը։ Հին լեզուում չ

: Չնայած դրանք ոչ այլ ինչ են, եթե ոչ նախկինների {ձեւափոխությունները} ՝ այժմ արդեն ծաղրված, այնուամենայնիվ, աչքերի կա

նախընթաց հունձի արդյունքի հետ, սակայն, սերմերի {ձեւափոխումը} փաստ է: Ես Հնդկաստանից հետս վերցրի ամբողջ հինգ ֆ

խք ուղարկեց՝ նոյն իսկ հանդիպած տեղում նորա պատանը {ձեւելով} ։ Ցաւելի է, որ մի քանի չքերի պատճառով որպէս Մեհ

գրված ընդդիմախոսություններում երեւան կգան զանազան {ձեւեր} եւ ես հայհոյանքը մի կողմ թողնելով եւ նրանց չպատաս

մշակված, մեր արդի պահանջներին համապատասխանող նոր {ձեւեր}, ապա խնդրեմ տվեք: Լեզուն որեւէ ուսմունք, այ

մանաւանդ պառաւների մէջ կան դեռեւս բաւական Թաթարի {ձեւեր}: Ամենագեղեցիկը եւ ամենալաւը այս սովորութեններից

կամ միեւնոյն գաղափարը տալու համար անխտիր զանազան {ձեւեր}, որ ոչ մի կանոնաւոր լեզու չէ կարող տանել։ Չկայ

ունենալով իւր մէջ գաղափարներ՝ ունի դոցա համար եւ {ձեւեր} ՝ առած նոյն իսկ ազգային լեզուի աղբիւրից եւ ո՛չ Թո

լո՛կ տեղերը ցոյց տալով։ Շատ տեղ էլ Ս. Գրքից {ձեւեր} եւ ոճեր է փոխ առնում Փարպեցին։ Մենք այդ տեղերն է

նգամայն յանդուգն դարձուածներ, յիմար եւ անպարկեշտ {ձեւեր}, որ երբեք չեմ տեսել ճարտասանական արձակախօսութեան

ելով երեւում էր, որ նոցա գործերը ունէին օրինական {ձեւեր}, վասնորոյ չէր կարելի բոլորովին դատապարտել նորանց

ց վսեմ ոճերի հետեւողութիւնը, հին լեզուից արտաքին {ձեւեր} փոխառնուլը դատապարտելով, ինքներս շատ անգամ աւելի

րդը չէ գործածում, տեղ-տեղ էլ գաւառական բառեր կամ {ձեւեր} գործ ածում, որ ամբողջ ազգի մէջ սովորական չէ, կա

, գոնէ կը դանդաղեցնէ նորա ընթացքը։ Կան բառեր կամ {ձեւեր}, որ Արարատեան Հայն է մշակել եւ կերպարանել, կան

յ խօսել. շատ հոյակապ եւ հեշտ պատուաստող բառեր եւ {ձեւեր} կան այս ու այն տեղ, նաեւ շատ փոքր հասարակութեանց

սորանից, " Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ շատ կան սիրուն {ձեւեր} եւ ոճեր, որոնք գրեթէ ամէն տեղ գործ են ածւում ազգ

սութեան կամ ձեւի հետ. հերիք չէ այս. կան ոճեր եւ {ձեւեր}, որ սեփական են գրեթէ համօրէն մարդկութեան:

նպէս չունի՞ իր թերութիւնքը։ Նորա մէջ կան բառեր, {ձեւեր}, որ նորի մէջ չկան, որովհետեւ շատ այդպիսիների գա

ւնը բաժանում են ժողովրդից: Նոր լեզվի մի քանի {ձեւերը} նույնպես արհամարհվում էին այն պատճառաբանությամբ,

տ, քան մի այլ տեղ, պահպանվել են լեզվի լավագույն {ձեւերը} "։ Ես հարգում եմ հանգուցյալ հայրենակցիս գիտել

արբառի մեջ տեսնում ենք լիովին պահպանված հին լեզվի {ձեւերը}: Ժողովուրդը մշակված եւ բավական ճկուն հին լեզուն

ղ ենք դիմել մի բարբառի, որտեղ այնպես առատ են հին {ձեւերը}: Նոր լեզուն բոլորովին կկորցնի իր իմաստը, եթե նա

որ բարբառում ավելի շատ են լեզվի մշակված, կենդանի {ձեւերը}: Հին ձեւերի համար, որոնք (եթե, ինչպես հավատաց

իմադրություն առաջ չբերենք: Որեւէ բարբառի հին {ձեւերը} նոր լեզվի համար նույնքան են պետքական, որքան դեղձ

Ժողովրդի կենակցութիւնը Թաթարի հետ, որպէս եւ նորա {ձեւերը} ընդունելը, մեծ ազդեցութիւն է ունեցել եւ հայկական

կան լինելով, հետեւաբար եւ նորա բարբառը չունի այն {ձեւերը}, որովհետեւ չկային այն մտածութիւնքը, որոնց համար

ase, փոփոխեց եւ փոփոխում է դեռեւս կառավարութեանց {ձեւերը}, բայց ցարդ չհասաւ իւր նպատակին, որովհետեւ միշտ

նց մէջ, խեղճ հեղինակներից գաղտնի, ներս մտած մեր {ձեւերը} եւ ոճերը տեսնում էինք միշտ եւ այդ բանը ստիպում էր

, որոնք պաշտպանում են բնությունն ու իր դարն ապրած {ձեւերը}, այդ միջնադարյան մարդկանց, հին դասական լեզվի ան

այլայլուած ու փոփոխուած, ուրեմն եւ դորա յայտարար {ձեւերը}, որոնց մինը եւ առաւել գլխաւորը լեզուն է, որ պիտ

անմարդացած լեզու լինելով, չունի դեռեւս այն բոլոր {ձեւերը}, այն լօգիկաբար կապակից պարբերութիւնքը, որոնցով

իւր մէջ, իհարկէ չունի եւ դոցա յայտարար բառերը եւ {ձեւերը}. եւ այդ պատճառով, եթէ նա լսում է անծանօթ գաղափա

նգլիայ, որ անհողդողդ պահպանել էր իր կառավարչական {ձեւերը} եւ առաջին ֆրանսիական յեղափոխութեան մրրիկը ցամաքահ

ճելութեան յայտնի սկզբանը վրայ հիմնուած աւելի պարզ {ձեւերը}, գոնէ տեսական յարաբերութեամբ կարող են համարուել

ւնը: Նորա, որպէս առաջադիմութիւն ընդունած " պարզ {ձեւերը} ", որ հիմնուած էին նոր տէրութենական կառավարչութե

իւնքն էլ մեծ օգուտ ցոյց տուին գիտութեան ընդհանուր {ձեւերը} յայտնագործելով, որոնց միջնորդութեամբ առաջ է դնու

երը հարինքի մէջ։ Նա Ֆիզիկա եւ Քիմիա ուսուցանելու {ձեւերը} դնում է այն բանի վերայ, որ ամենայն ձեւերից բարձր

սանելու ժամանակ։ Իգնատիոսը ինքը չէ զարգացնում այս {ձեւերը} եւ զգացողութիւնքը. նա միայն ճանապարհ է ցոյց տալիս

Վարդիթեր " կարդացողները հասկանան այն փոխաբերական {ձեւերը} եւ ոճերը, որ առաջ չէին հասկացել, եւ որոնք շատ տ

, առանց ժողովրդին ականջ դնելու, լեզուի նոր ծլած {ձեւերը}, որ դեռ թարմ են եւ աճելու վրայ, կապելով եւ ճնշե

ց, որովհետեւ ծանր են գալիս հասարակ ժողովրդին այդ {ձեւերը}, որ հազիւ հազ է կարդում։ Բացի այս ծանրութիւնը,

եզուի հետ, հարկաւոր է այս ցիր ու ցան ճապաղ ընկած {ձեւերը} կարելի սկզբունքների վրայ ամրացնել, որպէսզի նոցա

իւնը մեզ հասկանալի է, որովհետեւ բաղդասութիւնը եւ {ձեւերը} ծանօթ են։ Ապա եթէ մի այնպիսի բառի պատահենք, որ

լ, ոչ բառարանը։ Այս պատճառով հին լեզուի առտաքին {ձեւերը}, նորա բաղդասութեան կճեպը (կեղեւը) նոր ժողովուր

ղքը, - պարզ մահկանացուքը հասկանան այն փոխաբերական {ձեւերը} եւ ոճերը, որ առաջ չէին հասկացել եւ որոնք, այո՛

, առանց ժողովրդին ականջ դնելու, լեզուի նոր ծլած {ձեւերը}, որ դեռ թարմ են եւ կերպարանագործուելու վրայ, կա

ի կեանքի մէջը մտնել, ապա ուրեմն այդ դատապարտուած {ձեւերը} են նորա ապահով անցագիրը եւ առանց նորա ազգի կեանքի

ր, բայց եւ նոր լեզուն ունի իր կենդանի եւ շարժուն {ձեւերը} ու ոճերը, որպէս ներկայ գաղափարների եւ պէտքերի յա

ուին նորա ճապաղութիւնքը, ինչո՞վ կ՚ազնուանան նորա {ձեւերը} եւ ոճերը, եթէ ոչ ուսումնասիրելով այդ լեզուն, գո

ւ գրի մէջ չմտնելով՝ ճշտուած եւ սխմուած չէին նորա {ձեւերը} կամ ոճերը։ Կարող են մեզ ասել, թէ մինչեւ այժմ

ատակին, եւ այն մարդը հասկանում է իմ միտքը։ Բայց {ձեւերը} եւ տրամաբանութիւնը մօտ է եղած տաճկականին, ինձ ին

կարծուած բարբառներին։ Բարբառների մի քանի արտաքին {ձեւերը} չեն եւ չեն այնպէս անխորտակելի արգելք նոցա միաւորո

ավելի շատ են լեզվի մշակված, կենդանի ձեւերը: Հին {ձեւերի} համար, որոնք (եթե, ինչպես հավատացնում են) գոր

գլխաւորապէս պատերազմում է նոր լեզուի այն ոճերի եւ {ձեւերի} հետ, որ ընդհանրապէս նայւում են որպէս տաճիկ լեզու

, որոնք սարսափելի կուրության մեջ լինելով, մեռած {ձեւերի} ներքո մոռացել են կյանքն ու նրա բովանդակությունը,

լ ընթերցողների վերայ։ Հասարակութիւնը, շատ անգամ {ձեւերի} քամակից վազելով, հագուստ եւ զարդարանք որոնելով,

, որ թէեւ հազարաւոր տարիներով ընկճած էին մաշուած {ձեւերի} եւ անխորհուրդ ծէսերի լծի տակ, այնուամենայնիւ չու

ք, որ պ. Պռօշեանցը փոխաբերաբար առնուած ոճերի եւ {ձեւերի} բուն նշանակութիւնը չէ բացատրում՝ թողնելով " հետա

ել է։ Մենք ամեն քայլափոխի մէջ տեսնում ենք հին {ձեւերի} ազդեցութիւնը պ. Պռօշեանցի լեզուի վրայ։ "... Խո

ի մէջ, երկրորդ՝ պ. Պռօշեանցը, գեղեցիկ եւ վսեմ {ձեւերի} հետեւելով, (?) բուն իրը փախուցել է, կենդանի է

հիմնված է բանի կազմութեան վրայ, բաղդասութեան եւ {ձեւերի} վրայ։ Ստոյգ է, որ հին լեզուի բառերի շատ մասը մո

: Պ. Պռոշեանցը փոխաբերաբար առնուած ոճերի եւ {ձեւերի} բուն նշանակութիւնը չէ բացատրում, թողնելով " հետա

, որ այդ դրոշմը չցոլանար նորա լեզուի եւ մտածելու {ձեւերի} վրայ: Հայոց ազգը գեդէոնեան բո՞ւրգն էր, որ ցօղի

ւր սորա վրայ եւ ֆրանսիական լեզուի բաղդասութեան եւ {ձեւերի} ազդեցութիւնը, որոնցից ժողովուրդը իսպառ ազատ է,

այկական տրամաբանութեամբ խօսելուց, երբ լեզուն այն {ձեւերի} տակ զրկuում է իր խորհրդից եւ չէ կարում վարել իր պ

ովհետեւ նորա խօսակիցը չէ հասկանում նորա միտքը այն {ձեւերի} տակ։ Տաճկական տրամաբանութիւնը կամ բաղդասութիւնը

րկադրի նրան չենթարկվել բացարձակորեն որեւէ բարբառի {ձեւերին} եւ այնքան ավելի խուսափել նրանից՝ հօգուտ նոր պրոգ

ավելի նրբագեղ են խոսում, այսինքն՝ ավելի մոտ հին {ձեւերին}. ես փնտրում եմ ուրիշ բան, թե որ բարբառում ավելի

զգեստը, որ սկզբումը բոլորովին համաձայն էր Թաթարի {ձեւերին}, այժմ ենթարկուած է մեծ փոփոխութեան: Այր մարդիկ

ր լեզուն եւ մինչ այն աստիճան ստրկացնել հին լեզուի {ձեւերին}, որ ազգը դժուարութեամբ հասկանայ, անխորհուրդ մաք

ովհետեւ Հայը ո՛չ գաղափարներին է տեղեակ եւ ո՛չ եւս {ձեւերին}. Այսինքն՝ դեռեւս չգիտէ նա խօսել, ուրեմն եւ չգի

ին այս Թղթի մէջ առհասարակ շա՛տ է հետեւում Պաւղոսի {ձեւերին}, ինչպէս պիտի տեսնէ կարդացողը։ § 14. Բնագիրը

ի, այնտեղ այն աստիճանի կարօտ չէ այն դատապարտուած {ձեւերին}, թէեւ կարօտ միշտ բաղդասութեան, բայց երբ ուզէ նա

էինք քարոզել, որ այդ լեզուն թուրքի կամ սատանայի {ձեւերին} ստրկանայ: Բայց երբ այս կամ այն բանում այսօր միեւ

վ ժողովրդի այժմ կենդանի լեզվում անգործածելի բոլոր {ձեւերից}, բացառությամբ, իհարկե, օտար բառերից՝ եթե ժողո

անելու ձեւերը դնում է այն բանի վերայ, որ ամենայն {ձեւերից} բարձր է, այսինքն՝ մարդկային հոգու թռիչքի վերայ

ն բուն հայկական է եւ կատարելապէս ազատ այն եկամուտ {ձեւերից}, որ Ռուսիայում, շատ ռուսագէտ հեղինակների եւ ման

ինքնուրոյն ազատութիւնն ենք քարոզում եւ հին լեզուի {ձեւերից} անկախութիւնը, որպէսզի ազատօրէն եւ ինքը իրեն աճէ

գեղեցիկ է հնից, այլ նրա՛ համար, որ հնացած անցած {ձեւերն} այլեւս չէին համապատասխանում նրա մտքերի կառուցվածք

- Իմ համար ասում են, թէ շատ բաներ ունիմ առակի {ձեւերով}, եւ թէ իմ բովանդակած բաների մասին նախընթաց տեղեկ

այս նոր երեւոյթի վերայ պատշաճ չենք դատում մաշուած {ձեւերով} խօսք բանալ: Հայոց ազգը, զանազան աշխարհներո

Մարդու երբեք ասած չէր. Փարիսական իւր {ձեւերով} Աշխարհք խաբեց, զարմացուց, Այդ պատճառ

բառեր, եթէ նոր լեզուն աւելի պարզ եւ անզարդ է իր {ձեւերով}, այդ չէ նշանակում, թէ նա աւերուել է, այլ մանաւ

եցէք քաղցած: Անգլիան իր կառավարութեան ստգտանուած {ձեւերով}, այսօր առաջինն է Եւրոպիոյ մէջ ազատութեան մասին,

է ծանօթացնել, որ նա իր մի քանի վերջաւորութեամբ եւ {ձեւերով} տարբերւում է Երեւանի բարբառից։ Զարմանալի մի բան է

արձակ եւ թէ ոտանաւոր, հաստ, թէ բարակ, զանազան {ձեւերով} կազմած մեր մատենագրութեան հարստութիւնը, Պիլուարդ

վերջից դէպի սկիզբը, վիպասանական թէ ճարտասանական {ձեւերով}, այնուամենայնիւ դուրս կը գայ միեւնոյն յիմարութիւ

ւ հրաւիրէ, այլ եթէ լոկ ծառայի բերանով հրամայական {ձեւերով} եւս իւր մօտ կանչելու չինի մի հասարակ մարդ, վերջի

եանը՝ մարդկային զանազան ընկերութիւններ՝ զանազան {ձեւերով} եւ տեսակ տեսակ զգեստներով, իւրեանց լուսաւորութեա

թէ մեր մայրենի լեզուն, ինչ կերպարանքներով, ինչ {ձեւերով} եւ առանձնութեններով երեւում է զանազան Հայ հեղինակ

ու տպեցին Հայոց լեզուի համար բառարաններ, զանազան {ձեւերով} եւ զանազան խորհրդով։ Բացի բուն Հայ հեղինակներից

որոշեալ բառի վերաբերութեամբ, երբ այդ բառը տարբեր {ձեւերով} է գործ ածվում այնտեղ, ո՞րը նոցանից ընդունէ որպէս

ակ արարողութիւնքն էլ գիտէ խճողել զանազան նշանական {ձեւերով} եւ պայմաններով, - զարդ խաբեբայութեան, - որոնք թէե

ացիք, երկուքն էլ արեւելքցի եւ խորհելու, խօսելու {ձեւերով} բնականապէս մօտ. պատճառ, ինչպէս ասացինք, անխտիր

ն, ինձ ինչ փոյթ. կամ ինչ օգուտ իմ բուն հայկական {ձեւերով} կամ հայկական տրամաբանութեամբ խօսելուց, երբ լեզու

ացատրուին խաժամուժ ամբոխի անկապ ու կցկտուր լեզուի {ձեւերովը} ։ Ամենայն որեւիցէ լուսաւորեալ ազգերի մէջ, չն

րող է եգիպտական մումիայի նման գոյացած պահել միայն {ձեւը} եւ դրությունը, զրկվելով մյուս կենդանական ներգործ

խորհուրդը հայտնել մեզ: Եվ մի փոքր կամ մնում ենք {ձեւը} մեծացնել կամ մի երկու թերթ ավելացնել: Մսերը հ

շրջանը եւ սկսել է գործածել նոր, վայրի, չմշակված {ձեւը}. ո՛չ թե նրա համար, որ առաջինը վատ է կամ այլանդա

կան պատճառը, որ հարկադրել է ժողովրդին թողնել հին {ձեւը} ՝ կհարկադրի նրան չենթարկվել բացարձակորեն որեւէ բա

ամանագրվում: Որեւէ մտքի արտահայտության լավագույն {ձեւը} եթե գտնենք որեւէ գավառում, մենք այդ պետք է մտցնե

եւ նորա լեզուն: Մեր հին լեզվում չկա " ծեծ խմել " {ձեւը}, իսկ նոր լեզվում ծեծը չի խմվում, այլ ուտվում է

ով, որպիսիք ուրիշ բարբառներում չկան, կամ եթե մի {ձեւը} գերադասվում է մյուսից: Ընդհանուր պակասության եւ

ի գործողության արդյունքը դյուրամարս լինի. այստեղ {ձեւը} եւ գեղեցկությունը երկրորդական են: Ոչ մի կասկած չ

ասուն անգամ, եթէ կամենան, փոփոխեն կառավարութեան {ձեւը}, բայց քանի որ հասարակութեան մի մասը տիրապետել է

ւսիսափայլի " գրիչքը այս կամ այն գաղափարի յայտարար {ձեւը} ժողովրդի մէջ չգտնելով եւ ժողովրդին յայտնի բառերով

մ մնալով լեզուի ոգուն, չէինք գործ ածում այս օտար {ձեւը}, այլ դորա փոխանակ տեղեկութիւն տալ, մասնակից անե

տալ, թէ ինչ հիմքի վրայ գործ են դնում այս կամ այն {ձեւը} կամ միեւնոյն գաղափարը տալու համար անխտիր զանազան

ի մէջ։ Ես շատ լաւ գիտեմ, որ իմ խօսակցութեան {ձեւը} ունի պակասութիւններ, բայց ի՞նչ առնես. ամենայն մ

ամին հասկանալ, թէ մի փոքր թերի, բայց գործադրելի {ձեւը} աւելի նախընտիր է, քան թէ գաղափարական կատարեալը,

ընդանի " (եր. 39)։ Պաւղոսից է փոխ առնում այս {ձեւը}. " Մանաւանդ առ ընտանիսն հաւատոյ ". Թ. Պաւղ. ա

խօսքս " (եր. 46)։ Պաւղոսիցն է փոխ առնում այս {ձեւը}. " Զի ընդ գիտունս օրինաց խօսիմ " (Թ. Պաւղ. առ

համ. 1-12։ § 58. Սաղմոսիցն է փոխ առնում այս {ձեւը}. " Սուրք նոցա մտցին 'ի սիրտս նոցա եւ աղեղունք նո

ինք։ Բո՛ւն հին լեզուի մէջ էլ սովորական չէ այն {ձեւը} ՝ էական դերանուն, ինչպէս սա, դա, նա, գործ դնե

նի գլխաւոր բանը, պատասխանի բովանդակութիւնը։ Այս {ձեւը} շատ գործածական չէ հին լեզուի մէջ. եւ մեզ թվում է

raggelias։ Նոր լեզուի մէջ տեղ տեղ գործածուած այս {ձեւը}, օրինակ՝ " գլուխ բանը առողջութիւնն է ", փոխանա

դըր"։ Նոր լեզուի մէջ ընդհանրապէս տանելի չէ այն {ձեւը}, այսինքն՝ " գլուխ " փոխանակ " գլխաւորի " կամ "

ւ նախնեաց աշխատութեանց մէջ հանդիպում է երբեմն այս {ձեւը}, բայց զգուշալի է եւ ո՛չ բնաւ հետեւելի։ § 75

յ թէ բոլոր օրագրութիւնների մէջ: Այդ խօսակցութեան {ձեւը} աւելի ճարտասանական... յունական եւ աբեղայական է

մեծ մարդերի համար, ինչպէս դուք էք, ճարտասանական {ձեւը} աւելի պատկանաւոր է. գոնէ չէ նեղացնում եւ չէ ծանր

ջացնում եմ իմ թագաւորութեան մէջ այդ հին եւ մեռեալ {ձեւը} խօսելու. դորա մէջ չկայ այլ խորհուրդ, բացի չար ե

ջանառութիւնը. ինձ հարկաւոր չէ քո բարբառի նեղսիրտ {ձեւը}, այլ այն միայն, որ հասկանալի լինի քո խօսածը, ո

երի մէջ մի էակ, որ յաւիտեանս յաւիտենից պահէր իւր {ձեւը}: - Ձե՞ւը, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - Ա

- Ձե՞ւը, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - Այո, {ձեւը}, - պատասխանեց Շահումեանցը: - Ես գիտեմ, - ասաց

ասելու, սխալմամբ ձեւ ասացիր, ի՞նչ ասել է ձեւ. {ձեւը} կերպարանք է, բայց այստեղ խօսքը իրի վերայ է եւ ո՛

- Տեսանո՛ւմ ես, - ասաց Շահումեանցը, - դու ես, որ {ձեւը} ընդունում ես գոյութեան տեղ. կղմինդրը թրծած էր հո

հումեանցը, - եթէ կղմինդրը փոխել էր միւս անգամ իւր {ձեւը} եւ ստացել էր իւր առաջին կերպարանքը, միթէ՞ կարելի

ակ իբրեւ ծառ, իբրեւ բուսական, փոխում են իւրեանց {ձեւը}, շատ անգամ եւ բաղադրութիւնը, պակասելով կամ յաւե

ինչ մանրամասն նկարագրեցինք այս կնկայ հագուստը եւ {ձեւը} այն պատճառով, որ շատ անգամ մի տպաւորութիւն, որ

եզ այն մարդու բնաւորութիւնը, որ միշտ իւր արտաքին {ձեւը} վարում է իւր որպիսութեան հետ զուգահեռաբար: Այ

քանի՛ անգամ պիտոյ է փոխէին իւրեանց ներգործութեան {ձեւը} եւ ուղղութիւնը։ Եթէ ես յանձն առնուի գրել Յիս

ոյականութիւն քարոզել ժողովրդին։ Նորա քարոզութեան {ձեւը} շատ զարմանալի էր։ Ահա՛ նորա մի օրինակը։ Իգնատիո

նորա միտքը եւ հասակաւոր մարդ շինել երեխայից։ Այն {ձեւը}, որ գործ էին դնում Յիսուսեանք Սպանիական նահանգապ

կապակցութիւն անունով դաշնակցութիւնը, որի արտաքին {ձեւը} էր միմիայն կրօնական, այս է հաստատ պահել Պապականու

պէս մի հեղինակի կարող ենք ասել, թէ. " Ինչի՞ այս {ձեւը} այսպէս ես գործ դնում կամ այնպէս ", այդպէս չենք կ

րների եւ բիւրերի հետ։ Հեղինակը ազատ է այս ու այն {ձեւը} գործ դնել կամ չդնել, բայց մի գաւառի բնակիչ (մեր

Դարձեալ, մի քանի տեղ լոկ մի հատ բառը կամ մի հատ {ձեւը}, որ գործ էր ածում պ. Պռօշեանցը, որ թերեւս կարո

։ Պ. Պռօշեանցը իր գրութեան մէջ գործ է ածում այս {ձեւը}. մօռացնել տալի, յառաջ գալի, հոգի է տալի եւ այլ

մ վում է, այլ՝ ուում է։ Պէտք չէր գործ դնել այս {ձեւը}, եթէ հարկ չկայ։ Այսպէս ասում ենք այն պատճառով,

յց, արդարութեան անունով խոստովանում ենք, որ այս {ձեւը} բնաւ պ. Պռօշեանցին միայն սեփական չէ, այլ գրեթէ

նակ, մի բան գրելու ժամանակ, պէտք է նայի, որ իր {ձեւը} եւ ոճը հարթութիւն ունենայ եւ մի կանոնով առաջնորդվ

սեռականներից, որովհետեւ ժողովուրդը ունի իր բուն {ձեւը} ։ Շատ ուրիշների հետ, պ. Պռօշեանցը անխտիր գործ է

լի է հին լեզուից փոխ առնուլ, եթէ նորում չկայ այդ {ձեւը} կամ այդ բառը, բայց միշտ՝ խնայելով եւ պէտք եղածի

ոլովելով հերքումի եւ մերժումի։ Պիտի թոյլ տալ այս {ձեւը}, որովհետեւ շատ անգամ երկու աներեւոյթ եղանակներ մ

տ շատ կան Ասիայում, ուր այլաբանական խօսուածքը եւ {ձեւը} տիրապէս սովորական էր, մանաւանդ հին ժամանակներում

չպէս մի հեղինակի ` կարող ենք ասել " թէ ` ինչի այս {ձեւը} այսպէս ես գործ դնում կամ այնպէս ". այդպէս չենք կ

իւրերի հետ: Հեղինակը շատ անգամ ազատ է այս ու այն {ձեւը} գործ դնել կամ չդնել, բայց մի գաւառի բնակիչ (մեր

մ այն ազդեցութիւնից, որ այս, դրականապէս խօսելու {ձեւը} անում է իր էրկայ վրան: Հեղինակը քաջ հասկացել է ա

նորան չնմանելու համար պէտք է, որ գործ չդնեմ այդ {ձեւը}, ասել մենք չենք կարող: Այո, մի հեղինակ իր սենե

, որ վերաստեղծես այդ քարերը դէպի իրենց սկզբնական {ձեւը}, քո բոլոր աշխատութիւնը պիտի լինի մնացածը տաշել կ

ւի բնութեան չափով։ Բայց մարդկային խօսքը կամ նորա {ձեւը} անտեսանելի եւ մտքով միայն հասկանալի բան է, ի՞նչպ

մբ մտքի ձեւն է բնութիւնը. պատճառ, միտքը եւ նորա {ձեւը} կերպարանագործւում են մարդու մէջ բնութեան ազդեցութ

քի յայտարարը, բնականապէս պիտի նմանի մտքին, նորա {ձեւը} ուրիշ բան չէ կարող լինել եւ չպիտի լինի, եթէ ոչ մ

րականությանը վերաբերող հոդվածներ. այստեղ գեղեցիկ {ձեւի} մեջ կզետեղվեն ինչպես արձակի, այնպես էլ պոեզիայի

երի ճաշակի վրայ: Ծիծաղելին այն է, որ շատերը այս {ձեւի} հետ վարուելու կատարեալ տգիտութիւնը վերագրում են գ

։ Մենք զարմանում ենք, ոչ թէ պ. Էմինի առհասարակ {ձեւի} վրայ, որով խօսում է եւ պատմում է մեզ, որ Աղանը

Վէրք Հայաստանի եւ Սօս եւ Վարդիթեր վիպասանութեանց {ձեւի} եւ ոճի մէջ։ Մենք այս խօսքերը ասում ենք ոչ միայն հ

րոցականք, որ քեզ նման խելքերը կորուսած ընկել էին {ձեւի} քամակից, անփոյթ առնելով իրի կորուստը. ժամանակի

անք է, բայց այստեղ խօսքը իրի վերայ է եւ ո՛չ նորա {ձեւի}: - Ի՞նչ առնես, որ դու իր ասելով ձեւ ու կերպա

սելով ձեւ ու կերպարանք ես հասկանում, եւ քո համար {ձեւի} փոփոխութիւնը համարւում է չքութիւն, միթէ՞ տանդ կտ

մար միեւնոյն է, թէ մի արարած ապրել է այս կամ այն {ձեւի} տակ, նորա կանոնը միայն այս է, որ կեանքը յաւիտեա

ակ ազատ ոգեւորութեան, տալիս է ուրիշներին միմիայն {ձեւի} եւ կարգի անուրը եւ պահանջում է դէպի իւր Աստուածը

յժմեան գրագէտը մի որոշեալ գաղափարի համար բառի կամ {ձեւի} է կարօտ, աւելի լաւ չէ՞, որ մի հայ ընկերութեան մ

է այս բոլոր բացառութիւնքը, որ անում ենք ժողովրդի {ձեւի} ընդդէմ, պիտի խնամով, զգուշութեամբ եւ միայն անհր

գործ դնել եւ ոչ թէ բան գործ շինել։ Իսկ բուն հին {ձեւի} գործադրութիւնը՝ հեղումն-հեղման եւ այլն, չպիտի թ

բանաստեղծութիւն, որպէս վիպասանութիւն, բայց, ոչ {ձեւի} մտածութիւնը եւ ոչ դէպքերի դասակարգութիւնը կարող ե

գնացած ժամանակի վրայ բռնանալու: Լեզուի խորհուրդը {ձեւի} մէջ չէ, այլ իրի մէջ. եթէ ես " հաց տուր ինձ " աս

ւայ աշխարհաբարի կամ տաճիկ ասուած բաղդասութեան կամ {ձեւի} հետ. հերիք չէ այս. կան ոճեր եւ ձեւեր, որ սեփակ

էջ, եւ որովհետեւ այդպէս է, ուրեմն եւ պէտք է հին {ձեւի} տակ շարել եւ կապակցել, թէեւ նոր հոլովներով, այժ

արատեան աշխարհի եւ տեղ-տեղ էլ ամբողջ ազգի ոգու եւ {ձեւի} հետ: Օրինակի համար գնում ենք այստեղ նորա " Ջան գ

տգիտանալու, բռնաբարել նոր լեզուն, որ նա աճէ հին {ձեւի} ազդեցութեան տակ համազօր է պատմութեան եւ ժամանակի

լեզուի վերաբերութեամբ միտքն է բնութիւնը, լեզուի {ձեւի} վերաբերութեամբ մտքի ձեւն է բնութիւնը. պատճառ, մ

իշ բան չէ կարող լինել եւ չպիտի լինի, եթէ ոչ մտքի {ձեւի} ցոլացումը։ Սորանից պարզ երեւում է, որ գեղեցկ

ենք ոչ թէ ձեռնոց ենք նետում իմաստութեան, այլ այն {ձեւին} եւ դատապարտում ենք նոյն վարդապետութիւնը, որ երեւ

պրոց կազմելու, պատկանում է կրթութեան արդէն անցած {ձեւին}. ինչ բան որ ուզում էր կեանքը շարունակել, պէտք է

դեւիկ, կարող էք ծանօթութիւն ունենալ Բուբանդուսի {ձեւին}, առաջին դուքսի եւ օրագրութեան ոստիկանի, որ ծառա

ակերպութեան անթարգմանելի րոպէում, նայում ես սարի {ձեւին}, զննում ես նորա բարձրութիւնը, լայնութիւնը, արգ

յդ սկզբունքը, այլ ստրկանում է հին լեզուի արտաքին {ձեւին} ՝ կեղեւին, որ բնաւ խորհուրդ չունի։ Բայց այս էլ

ենք, երբ մի հեղինակ, փոխանակ ժողովրդի հանրական {ձեւին} հետեւելով, կենդանացնելու, գրելու, կանգնելու,

որական ձեւ ու ոճը ու առնու կամ հպատակի հին լեզուի {ձեւին}, ոճին կամ տրամաբանութեան։ Եթէ ցերեկը ամպը եւ գի

է միեւնոյն բանը ասել. պատճառ, որ, բացի արտաքին {ձեւից}, ոչինչ պարունակութիւն չկայ միջումը։ Բանաստեղծու

է: Եվ այսպես, կրկին ցտեսություն: Այդ Պենելոպեի {ձեւն} է, երբ նա Ոդիսեւսի վերադարձին էր սպասում: Նամակ

ւրբ տաճարի որմն որ եկեղեցւոյ գաւիթ է, զնորին իսկ {ձեւն} եւ զչափն աստ ի ներքոյ նշանաւորում եմ ըստ այսմ եւ

անայ: Բայց երբ այս կամ այն բանում այսօր միեւնոյն {ձեւն} ենք տեսնում եւ հայի եւ թուրքի մէջ, դորանից խրտնե

տքն է բնութիւնը, լեզուի ձեւի վերաբերութեամբ մտքի {ձեւն} է բնութիւնը. պատճառ, միտքը եւ նորա ձեւը կերպարա

թողութիւն կը ստանայ։ Բայց ո՛վ որ յիմար կոյսերի {ձեւո՛վ} կամենայ ազատուիլ, թողութիւն չի ստանայ։ Դարձե

շահ եկեղեցւոյն, այլ Այվազովսքին առանց պաշտոնական {ձեւոյ}, առանց գիտութեան համօրէն ազգին ինքնին կոչեալ է ա

ն միմյանցից 12 վերշոկ հեռավորության վրա, ահա այս {ձեւով} (աղյուսակ), եւ այդ գծերի յուրաքանչյուր հատման կ

է, արժանի է ամենայն պարսավանքի: Իր մտածողության {ձեւով} նա տանել չի կարողանում հասարակ մահկանացուներին,

ապրել, անց է կացրել (пережил) հին լեզվով, հին {ձեւով} իր մտքերը շարադրելու շրջանը եւ սկսել է գործածել ն

հին լեզուն թողել է անհրաժեշտաբար, որովհետեւ հին {ձեւով} այլեւս չի հասկանում - ապա ի՞նչ տրամաբանությամբ մե

ն, որքան դեղձենու կեղեւը փշատերեւ ծառերի համար. {ձեւով} տարատեսակները չեն միացվում, եղանակով տարատեսակնե

վ տարատեսակները իրար ձրգում են, եւ ընդհակառակը՝ {ձեւով} միատեսակներն իրար ձգում են, այսինքն՝ համադրվում

ավերագիրը, որ սարքել է Գաբրիել Այվազովսկին, այդ {ձեւով} անգամ, առանց խարդախության, չի ներկայացված Սինոդ

Այր մարդիկ զգեստաւորւում են համարեա՛ թէ եւրոպական {ձեւով}, բայց կին մարդերի մէջ, մանաւանդ պառաւների մէջ կ

ք դէպի հասարակութիւնը, որի համար, գո՛նէ արտաքին {ձեւով}, տպուել էր այդ գործը. մեք կամինք այստեղ նկատել

այդ նկատողութեններից մինը, որ ստացել ենք նամակի {ձեւով}, եւ որ ունէր այսպիսի ստորագրութիւն՝ " Աբրահամ Դ

ականք չեն ուսել առնուլ նոցանից գեղեցիկ եւ կենդանի {ձեւով} աւանդելու գաղտնիքը: Այս պատճառով, շատ անգամ պատ

ական գեղեցկութեան մասին այնպիսի լեզուով (այսինքն {ձեւով} ), որ կարո՛ղ է հարկադրել երկբայել, թէ այդ արուե

, բայց նա չկարողացաւ պաշտել նորան նպատակի յարմար {ձեւով}: Վերստին կործանուեցաւ այնտեղ ազատութեան աթոռը եւ

ետեւեալ առածի մէջ. " Զարգացման վերին աստիճանը իր {ձեւով} նման է սկզբին, որտեղից առաջ է գնում այդ զարգացու

վ: Առաջին առած. Զարգացման վերին աստիճանը իր {ձեւով} նման է նորա սկզբին: Երկրորդ առած. Եթէ մի որ

՝ Թղթի յառաջաբանը գրողը այս խօսքերն է, որ ուրիշ {ձեւով} առաջ է բերում. պատճառ, բացի սոցանից եւ ոչ մի նմ

ւանի մօտ Կոտայի նահանգից էր, գեղի անունը զանազան {ձեւով} են դնում ժամանակագիրք՝ ոմանք՝ Աղբերից, ոմանք՝

միանգամայն քանդել այս շինուածը եւ նորից շինել նոր {ձեւով}.... - Հարկաւոր չէ՛, - գանչեց սատանան,

ր մռայլութիւնը լսել, վիպասանական թէ ճարտասանական {ձեւով}, այսինքն վերջի՞ց դէպի սկիզբը, թէ սկզբից դէպի վե

ուլեց եւ սկսեց կարդալ վերջից դէպի վեր վիպասանական {ձեւով}. - եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, եւ այլն, ծառայ

իշխանութիւնը մարդկային ազգի վերայ, աւելի յարմար {ձեւով} փակել նորանց մեր որոգայթների մէջ, ինձ ենթադրեալ

ործ կատարել, ինչ որ մտքումը դրել էր: - Այս {ձեւով} ահա հնարագործելով մի առանձին քաղաքական գաղափար,

րծուած եւ պարարտ, իսկ հագուստը վերջին - ամենանոր {ձեւով}, որ կրում էին Փարիզում: Պ. Շաքարեանցը կարծում

, պակասելով կամ յաւելանալով, եւ սկսում են մի այլ {ձեւով} շարունակել իւրեանց կեանքը: Ահա այսպէս, սիրելի Թ

ճի-օղլու տիկինի կապային, այլ կարած նոր եւրոպական {ձեւով}, իրանը գեղեցիկ քաշած, այնպէս, որ մէջքի տրամագի

կուեց, նա աչքերը ձգած պատուհանին մի արհամարհական {ձեւով} նայում էր պարոն Մկրտչի գնացածին, որ առաւել քան թ

չ'կար, կամ եթէ կար, այն եւս իւր սկզբնական կոշտ {ձեւով} ։ Ցոյց կը տամ վերջապէս, թէ ինչպէս պատերազմեցաւ ն

գրեցին ճառի պատասխանը հայհոյանքի եւ զրպարտութեան {ձեւով}, որ մինչեւ այժմ պահպանւում է Փարիզի Պարլամենտի հ

։ " Իմ բարեկա՛մ, - պատասխանեց Հենրիկոսը միեւնոյւն {ձեւով}, - թագաւորներին առաւել ա՛հ է ազատուիլ այսպիսի յղո

լոր գաւառական բարբառների էական տարերքը, որ իրենց {ձեւով} եւ բազմութեամբ աւելի ընդունական են կենդանի՝ ընդհ

շեանց միայն յառաջաբանը եւ ծանօթութիւնը գրել է իւր {ձեւով}, բայց այդ մի քանի տողից էլ պարզ տեսնում ենք նորա

հանենք մի քանի բառ, որ երբեմն գործ են դրվում հին {ձեւով}, ինչպէս դպրութիւնք-դպրութեանց եւ այլն, կամ Հայա

նք, երբ ամբողջ նախադասութիւնք գործ են դրվում այդ {ձեւով} ։ Բայց նոր լեզուն, գոյանալով ա՛յլ պատմական դէպքե

լոր գաւառական բարբառների էական տարերքը, որ իրենց {ձեւով} եւ կազմութեամբ աւելի ընդունակ են, կենդանի - ընդհ

վաւերացոյց զերեսփոխանական զթուղթն, ըստ օրինական {ձեւոց}, այն է ստորագրութեամբ կառավարչի ատենին եւ դրութե

հանրահռչակ Ճեմարանէ Ձերմէ, յորում կարգեցեալ էի ի {Ձէնչ} դարձեալ՝ դասատու հայկական դպրութեան ի ստորին դաս

Ձեզ, ո՜րչափ զիս զնեղեալս յիմում անմեղութեան: Ի {Ձէնջ} ունիմ այսօր զօրհանապազն հաց, ընդ Ձերով համարեա՛

րարացդ, համարձակիմ ըստ Ձերում հրամանի՝ խնդրել ի {ՁԷնջ}, ողորմած տեարք, զայս մի ինչ, զի շնորհեսջիք ինձ

րոյին վեհագունութեան, կամ որում հրամայեսցի առ ՚ի {Ձէնջ}: Յիմոյս կողմանէ, որ ինչ քննչացն թուեսցի կարօ

յտարարութեամբ մատուցի զբովանդակ գործն վարեալ առ ի {ձէնջ}, յաղագս ի նորոյ արկանելոյ զայն ի ներքոյ մանրակրկ

ութիւն: Զգործն եկեղեցական դրամոց վարեալ առ ի {Ձէնջ} առաքեցից ի Թիֆլիզոյ առաջին սուրհանդակաւ յանուն ար

այդպէս իցէ ստուգիւ: Քանզի, ի գործոցն ինձ, առի {Ձէնջ} յանձն եղելոց տեսանի, թէ տէր Յովսէփ Ստեփանեան քահ

ի (որ մերձ յամրոցն Ազովու), խոնարհաբար խնդրէ ի {Ձէնջ} նշանակել առ այս զժամադրութիւն, երբ եւ ուր պատշաճ

Հայրապետ ազգի, առանց ձեռն սկսելոյ ՚ի հնարս զառ ի {Ձէնջ} անկախս: Եւ բնականս այս պարտականութիւն համարի լցե

: Զամենայն զհրաման կամ զյանձնարարութիւն առ ի {Ձէնջ} պատրաստ կամի կատարել, որպէս եւ հասուցանել ի Հնդի

իկս կարճ եւ ապահով ճանապարհաւ զամենայն զթուղթ առ {Ձէնջ} եթէ հաճեսջիք շնորհել: Զայդ ամենայն պարտ է կն

ելով խոնարհաբար Ձեր բարձր սրբազնութեան՝ խնդրեմ ի {Ձէնջ} հրաման տալ միում ի քահանայից քաղաքիս օծանել զպատկ

նեցուն, եւ կամ թէ չեն բաւական այդմ, առաջարկի 'ի {ձէնջ} Հռովմէական սուրբ ժողովոյն տարածման հաւատոյ, առ '

րսորդութեամբ պարապող ազգ սկսում է երկրագործութեան {ձէռք} զարկել, բայց այդ բանը կարճ ժամանակում չէ լինում

նցը: Այս խօսքի վերայ փոքր մնաց, որ Մանուշակը {ձէռքիցը} ցած ձգէր հօր վերարկուն: - Ես այսօր, - շարունա

ա եօթն մարդ պիտի տանի միւս աշխարհ այն ցեղից, որի {ձէռքումն} էր մատանին, այս պատճառով աղաչում եմ, եթէ բարով

ն՝ կըմնայ քաղցած. Այդ պատճառով էլ բերին եւ {ձըկներ}, Պանիր ու խաւեար եւ այլ շատ բաներ,

Հայոց աշխարհին, Էլ յետ թող չըգայ {Ձըմեռ} անըզգայ, Ջերմութիւնդ թող Մեր մէջ միշտ

Ահա՛ իմ գործ, ահա՛ դրօշ, Շուտ {ձի} հեծի՛ր քաջի պէս, Գնա՛ փրկել մեր հայրենիք,

կելով եւ ամէնի առաջ յայտնելով, թէ երիտասարդ տղոց {ձի} խաղացնելը, տաղ ասելը եւ Վարդիթերենց խմբից չհեռան

ատ տեղովս քեզանից շատ եմ խարջ տալի, կոռ քաշում, {ձի} տալի, թէ ես ու դուն էլ մի կռիւ անենք, թէ էրկու

արեկան հացը տուն լցնում. տաւար, ոչխար, գոմէշ, {ձի}, գութան, չութ պահում. հացը, եղը, պանիրը, բո

լ մեղկութեամբ, Ուստի ըմպահկեալ յահուր {Ձիախրոխտ} ընթադրութեամբ Զարկուցանէ զանշաղախն Յոր

րութիւնիցն ես տանում, աբարանցին էլ տանում ա նորա {ձիանոնց} տարեկան գարին, քուրդը ` նրա գառն ու ոչխարը, թու

յառաջ գնում էին հետեւակ դեւերը, նոցայ քամակից ` {ձիաւոր} ասպետները, ձեռքերին բռնած այն կերոններից, որ սպ

տոսը վերջանում էր: Առաւօտեան տասն ժամին երկու {ձիաւոր} մտան Սուրբ Գէորգի եկեղեցու բակը. նոցա փոշոտուած

ւթեան, ինչպէս կամենաք"։ Իսկ ես լաւ զինուած ու {ձիաւորուած}, Վառուած երջանիկ սիրով երկնառաք, Թողած պատրաս

ր հասել է այս ողորմելի վիճակին։ Այժմ հարկաւոր էր {ձիաւորուիլ}. ոտանաւորով ոչինչ չի յառաջանայ։ Երանի թէ դորա գ

նս, խաղաղութեամբ եւ առանց դատաստանական երկար եւ {ձիգ} վիճաբանութեանց. զի ըստ զօրութեան կտակին ինքն օգ

ացինք միայն՝ սպասելով գործի կատարածին: Երկար ու {ձիգ} սպասելուց յետոյ յանկարծ երեւեցաւ քաղաքավարի մարդը

մարդկային ազատ գործականութեան հանդէսը: Երկար ու {ձիգ} քննութեան արժանի խնդիր է այս, բայց, թողնելով այ

չկայ: Բէգզադէի սովորական կանոնն է այս: Երկար ու {ձիգ} խօսակցութենից յետոյ գործակատարը, տեսանելով, որ

երորդ դարուց իւրով Աղուանից պատմութեամբ, զոր ընդ {ձիգ} ժամանակս համարէին կորուսեալ: Արժանաւորութիւն հեղ

րա երեսում երկիւղի կամ չարչարանքի նշան։ Երկար ու {ձիգ} հարինքից յետոյ, որ հազիւ կարողացաւ տանել, Իգնատ

րով։ Բայց իմ յօդուածի սահմանը չի ներում երկար ու {ձիգ} խօսել այս մասին, վասն որոյ որքան կարելի է շատանո

աղթեն խաւարին եւ ստութեան եւ յափշտակեն յաղթութեան {ձիթենին} ։ Այսպէս է աշխարհի կարգը, այո՛, եւ նախախնամութե

թանակս ([թէ] միայն հնար էր [յափշտակել] զանկապուտ {ձիթենին}, յաջոյ՝ որ զծանրակշիռն վճարեաց զյաղթութիւն: [Բ

եւ երկու կողմը եւս չ'խլեց մինը միւսից յաղթութեան {ձիթենին}, եւ երկար չոր ու ցամաք վիճաբանութենից յետոյ հարկ

" Ովսաննայ բարձրելոյդ"։ Ընկալ ի տեղի սաղարթեալ {ձիթենւոյ} եւ ոստոց արմաւենեաց զմեզ զամենեսին յորդեգրութիւն

ճանապարհորդում է Մոսկվայից Պետերբուրգ. տրովադյան {ձին} էլ արդեն հասած կլիներ: Շատ ուրախ եմ, որ նա քննո

Առաւ զէնքը, սուր, հրացան, Հեծաւ իւր {ձին} սեւաթոյր: - Քուրի՛կ, - գանչեց քաջ պ

ում է բախել, իսկոյն անյայտանում են եւ բերողքը եւ {ձին} եւ սայլը, պատճառ, աքաղաղը լուսադէմին սկսած է լի

եւ ընդունելի է սուրբ կուսին անհաւատի պատժուիլը, {ձին} կ'երթայ այնպիսի ճանապարհով, որ անպատճառ կը հանդի

ին տանի... քո գլուխը որ կայ, սար ա, անձրեւ, {ձին}, կարկուտ, կայծակ թող դիպչի էլ, գա՛յ էլ, ի՞նչ

մ, թէ հիմի գզիրը կը քցի ճիպոտի տակը (!) թէ արի {ձին} բռնի՛, տա՛ր գոմումդ պահի, խոտ, գարի տու՛ր, մո

յան, գնում է, ինչպես մեզ մոտ են ասում՝ " փայտե {ձիու} վրա ". որովհետեւ երկու շաբաթից ավելի է, իսկ նա

ան տէր Ներսէհը եւ Հրահատը (կերակրի, հանդերձի եւ {ձիու} համար), յայտնի՛ է։ Նոյնպէս եւ Տիրոջդ եղբօրորդի

մեր շոգեշարժ մեքենաների հետ, հաւասարւում է 17 38 {ձիու} եւ մի մատակի զօրութեան: - Զարմանք բան է, -

մի՛ գուցէ պակաս էր, որ բոլորովին նման են անպիտան {ձիու}, որի տէրը միմիայն օգուտ, որ կարո՛ղ էր քաղել նոր

րա վէրքը բոլորովին առողջացած չէր, վասնորոյ նստաւ {ձիու} վերայ, կապեց թամքին գօտին, ճանապարհի պարկը, հո

ած ճանապարհորդը սպանելու. վասնորոյ թողեց ձեռքիցը {ձիու} սանձը այն խորհրդով, որ թէ հաճոյ եւ ընդունելի է ս

ւռ ու անխօս գնալու մասին (Փարպի) կամ նոցա գլխին {ձիու} սանձ փաթաթելու վերաբերութեամբ (արդեօք էշի սանձը

ց. դորա ճարն էլ Պէտքականենց Համազին երթալ " օխտը {ձիու} մուննաթ " անելն է, որ գայ աղօթէ ու բժշկուին:

: Իսկ ինչ որ վերաբերւում է Մարինոսի աչքին եւ օխտը {ձիու} մուննաթ անելուն, ո՜հ, դորա ընդդէմ շատ բան կայ ա

՛թ, դու էլ մի կարաս գինի կը խոստանաս, կը բարձես {ձիուդ} ու կը տանիս: - Վայկուն ափոր խօսքերն Աւետարա

՛ւմ տունն ուզէի կը քանդէի, ումն ուզէի կը շինէի, {ձիս} որ դհովն ուզէի, դէնը կը քշէի, հիմի մովրովը գալո

, գեղեցիկ։ Բնութիւնն իւր ամեն գեղեցիկ {ձիրքեր} Զեղխօրէն այստեղ անխնայ թափել էր. Ձմեռա

ի վերայ, որին բնութիւնը առատ ձեռով բաշխել էր իւր {ձիրքը}, թէպէտ նա շատ հմուտ չէր իւր պաշտօնի մէջ, զանազա

եւ դուք աշխատում էիք՝ ամրացնելով ձեր ոտքերը նոցա {ձիւթապատ} ուսերի վերայ: Իսկ մեք կը փառաւորենք ճշմարտու

, ըստ որում գետնի երեսին ընկած էր մի քանի ոտնաչափ {ձիւն}: Բայց Ալբերտոսը սեղան նստած չնստած, անյայտացաւ

ծում կազմուածքի վրայ: Այս է պատճառը, որ Արարատի {ձիւնական} գօտին, չնայելով նորա աշխարհագրական դրութեան, այ

է, քան թէ նոյն լայնութեան տակ եղած ուրիշ սարերի {ձիւնական} գօտին: Հաշուելով ծովի մակերեւոյթից, Արարատի ձիւ

կան գօտին: Հաշուելով ծովի մակերեւոյթից, Արարատի {ձիւնական} գօտու բարձրութիւնը հասնում է մինչեւ 13300 ոտնաչափ

ոյն այս օրէնքներով եւ պատճառներով Հիմալայեան սարի {ձիւնական} գօտին բարձր է, քան թէ կարող էր կամ թէ պիտի լինէր

շրջապատը ընդարձակ եւ արեւակէզ դաշտ եղած չլինէր: {Ձիւնական} գօտին Մեքսիկայի Անագուակա սարերի, որ 20° աւելի հ

համար պատմում են, թէ շատ անգամ գլորուելով Մասիսի {ձիւնապատ} գագաթից եւ լանջից, սառուցի տեղ ծառայում են ծարաւ

առւում, Եւ մերթ կրծքով իր ուժգին Ճմլում փափուկ, {ձիւնափայլ} Նռների պէս կաթնագեղ Ստինքների լուսափայլ Պտուկները

հակառակ, ցրտից սեղմւում են: Արարատի յաւիտենական {ձիւները} եւ սառցանոցները շօշափող մթնոլորտը միշտ սեղմուած ե

յ: Հիւսիսում դաշտերը ծածկուած են յաւիտենական {ձիւներով}, ծովերը գտանւում են սառցապատ բանտերի մէջ: Հիւսի

ր Ժան Բերանժէ) Ցուրտը փչեց. ձմեռ սաստիկ. {Ձիւնը} ծածկեց գետինը, Ամենայն մարդ մտաւ իւր տուն, Պատս

: Բայց Ալբերտոսը սեղան նստած չնստած, անյայտացաւ {ձիւնը}, մի ախորժ ջերմութիւն փոխանակեց անհամբոյր ցուրտը

կ, որ հոգիացած Աստուծոյ շնչով եւ արձակած իւրեանց {ձիւնի} պէս սպիտակ թեւերը, թռչում են դէպի անմահութեան տա

սանում էին գարնանային եւ աշնանային անձրեւները կամ {ձիւնհալը}, այնուամենայնիւ, դեռեւս ո՛չ մինը քաղաքի գլուխ ը

ճի գ) անընդհատ եւ առանց խտրելոյ լուծանէ նա զպահս {ձկամբ}, այսմ կարեն վկայել երդմամբ, որք ունին ընդ նմա զ

տված տա: Շնորհակալությունս Անանիային՝ առաջարկած {ձկան} համար, միայն խնդրում եմ, մի՛ բերի, ինձ ոչինչ հ

եսզի նա ի վիճակի լինի ձեռքով կատարել, կամ ստիպել {ձկան} կատարելու այն գործողությունները, որ նա կատարում

վրայ էի ծախում։ Կերակուրներ եփել սորված չէի, որ {ձկան} աղիքներով եւ հաւի փորոտիներով այդ ուտողների համար

ւթիւն է տարածում: - Աւստրիան, իւր 8 միլիոն {ձկնարիւն} Աւստրիացիներով բռնացել է Լօմբարդիոյ վերայ եւ չէ կ

րապես եւ մասնագիտորեն ուսումնասիրի արհեստականորեն {ձկներ} բազմացնելու խնդիրը. սա մի մեծ բան չէ, տեսականոր

րը ուսեալ էին: Մարգարէքը հովիւ չէի՞ն, առաքեալքը {ձկնորս} չէի՞ն: Աստուած, ողորմիր ինձ ասել չուսանողը, այ

կ. Հազար պչրանքով, քնքուշ շարժմունքով, {Ձկնորս} էր որսում, սրտով համարձակ: Նա խոստանու

որան պատկանէին: Նոր ժամանակներումս լսւում է, թէ {ձկնորսաթիւնը} Դօնի մէջ բաւական յառաջադէմ է։ Այլեւ կարելի է յիշ

րան սիրելը էր անմահութիւն. Ես տեսայ, ինչպէս {ձկնորսը} ուրախ Վայելում էր մի ճոխ արքայութիւն:

Նա ասում էր ինքն իւրեան, թո՛ղ իմ մարմինը բռնուի {ձկնորսների} ուռկանով եւ թաղուի մի անշուք գերեզմանում. քան թէ

րպէս արօտի դաշտ, երեք հազար դեսեատին հող, այլեւ {ձկնորսութեան} համար տեղացի բնակիչներին, քառորդ մասը Դօն գետի,

ն ամրոցի սահմանումը, որ ձեր շէնքերի հանդէպ կային {ձկնորսութեան} տեղեր, ամենողորմ գթութեամբ պարգեւում ենք մշտնջեն

գումարը: 3) Կարո՞ղ եք արդյոք որոշել Նախիջեւանի {ձկնորսության} տարեկան արժեքը: Ինձ թվում է, որ այդ այնքան էլ մ

ՂՔԱՏ ԿԻՆ (Պիէր Ժան Բերանժէ) Ցուրտը փչեց. {ձմեռ} սաստիկ. Ձիւնը ծածկեց գետինը, Ամենայն մարդ մտաւ

ոբիկ ման է գալիս երեք գազ ձնի միջում եւ այն ցուրտ {ձմեռ} եւ Արագածի զառիվայրում։ Ձորը մտնում է, ջրում լո

ոբիկ ման է գալիս երեք գազ ձնի միջում եւ այն ցուրտ {ձմեռ} ու Արագածի զառիվայրում: Ձորը մտնում է, ջրում լո

ր ՚ի պատճառս աշնանային եղանակաց եւ առ դուրս գալոյ {ձմեռան}, մինչդեռ կայ մնայ ինձ ընդ ցամաք, այն է ՚ի վերայ

իրքեր Զեղխօրէն այստեղ անխնայ թափել էր. {Ձմեռան} ցուրտ շունչ թէեւ դեռ չկար, Բայց պարզ նորա հ

ւթեամբ Հենրիկոս չորրորդ Գերմանիայի կայսրը, ցուրտ {ձմեռան} մէջ երեք օր գլխաբաց եւ ոտաբոբիկ կանգնած եկեղեցու

նի չէ, բայց թե գա Մոսկվա, կարծիք կա, որ դիմացի {ձմեռը} այստեղ մնա մինչեւ գարուն: Խնդրեմ հարցանես գե

լեդ հետո կռատուսը մինչեւը 0-ն իջել է, փոխանակ որ {ձմեռը} բարձրանում էր մինչեւ 74 կամ ավելի, մանավանդ Պետե

մասին լավ բան չունիմ ասելիք, անպիտան մի տեղ է եւ {ձմեռը} բոլորովին մեռած։ Ամառը, ասում են, մի կենդանութ

խըմըզին վրան է, մեմ ալ տաք տեղ մը երթալու դիմացի {ձմեռը} կամ Նախիջեւան մնալու. արդխ նայինք, ո՛րը ավելի շ

ա գտանւում եմ ես մի հիւսիսային գիւղում՝ ութ ամիս {ձմեռը} փակուած միայնակ եւ անմխիթար ողորմելի բնակութեան մ

ր քամիների յարձակմունքը: Մի քանի տարի է, որ {ձմեռը} այս կողմերում փոխել է իւր բնաւորութիւնը։ Այստեղ

ք, Շատ լացեց, արտասուեց։ Տխուր {ձմեռը} Մասեաց գագաթը Թաղեց անխնայ Մեռցնող

երգեցողութեան վերջին հանդէսներից մինը. պատճառ, {ձմեռը} շուտով փակելու էր ահա նորա բերանը մինչեւ մարտ ամի

ես յիշում եմ շնորհը, Որ ցուցի՛ր ինձ անցեալ {ձմեռի} վերջին. Հաւատացիր ինձ փոխ արծաթ որպէս պարտք

լու համար հրամայեց նա սեղան դնել այգում. եղանակը {ձմեռն} էր: Յայտնի բան է, որ կոմսը եւ նորա մարդիկը զարմ

բրեւ տեսի, եթէ առողջութիւն իմ վտանգելով վտանգի ի {ձմեռնային} ճանապարհորդութենէ ընդ ծով, իսպառ թողեալ զշոգենաւ

րեւ տեսի, եթէ առողջութիւնն իմ վտանգելով վտանգի ի {ձմեռնային} ճանապարհորդութենէ ընդ ծով, ելի ի Գէնուա ի ցամաք

մ կայր անդէն առ նմին ուղեւորիլ ի Հնդկաստան, այլ {ձմեռնային} եղանակք արգելուն զիս, յելանելոյ իսկոյն ի ճանապա

ասպելի, որ մի պառաւ կարող էր պատմել իւր թոռներին {ձմեռնային} երկար երեկոներում՝ առանց փաստերի եւ ապացոյցների

ղին ի Լոնդոն, այլ զճանապարհայն չարագուշակ մրրիկք {ձմեռնայինք} հողմավար մղեցին զշոգենաւն ՚ի Սիկիլիա կղզի, յետ զ

ուսալով ելանել ի Մարսիլիա, այլ չարագուշակ մրրիկք {ձմեռնայինք} հողմավար մղեցին զշոգենաւն ի Սիկիլիա կղզին, յետ զ

ի ոստայն պատեց նոցա նախկին շքեղութեան վերայ: Շատ {ձմեռներ} անցան, շատ գարուններ եկան, նոցա հետ միասին՝ եւ

ճառով գնացի Սիւնեաց աշխարհը եւ երկու տարի կեցայ, {ձմեռները} մի քարանձաւում, գաւառի բոլոր բնակիչներից, բոլոր

մար, գնացի Սիւնեաց աշխարհը եւ երկու տարի կեցայ, {ձմեռները} Մովսիսի մօտ Անձուկ ասացեալ տեղում, իսկ ամառները

ղբոջ լեզուին, որ նոր ուրեմն յետ երեքտասան դարուց {ձմեռոց} պտկեալ ի ստեղէնս, եւ խոստանայ զպտուղ շատ տալ, թ

նա ամբողջ ամառը սերմեր է հաւաքում իւր ամբարի մէջ {ձմեռուայ} համար, եւ դեռեւս այնքան, որքան հարկաւոր էր, եւ

ղանայ յետ ձգել նորան այս անմաքուր սիրուցը, մի օր {ձմեռուայ} սաստիկ ցրտի ժամանակ հանեց բոլոր հանդերձը եւ այնպէ

բերել են, մի մարդ 8000 մանեթը երես քաշել է. ես {ձմեռվանե} գիտեի այնպես լինելուն: Լեպետեւային տարին Պետ

չունին այդ քաղաքը մտած սայլերը ցորենով, սեխով, {ձմերուկով}, այլ ունդեղէններով եւ այլն, եւ այլն: Քաղաք

Մասեաց գագաթը Թաղեց անխնայ Մեռցնող {ձնի} մէջ. Կարօտ շատ նստաւ Դալար արօտի,

րտում, գլխաբաց, ոտքը բոբիկ ման է գալիս երեք գազ {ձնի} միջում եւ այն ցուրտ ձմեռ եւ Արագածի զառիվայրում։

նում իր կեանքի պահպանութեան հոգսը. " Խոտի քօքերը {ձնի} տակից հանելիս ու ծամելիս " տեսնում են նորան Ապարա

դառնում է։ Բայց այս երկու շաբաթում, այն ցրտի եւ {ձնի} մէջ, սառը ջրում լողանալով, սառուցի վրայ թեք ընկ

. "... շնորհակալութիւն անելիս, ու խոտերի քօքերը {ձնի} տակից հանելիս ու ծամելիս"։ Բայց այս մասին այսքա

րտում, գլխաբաց, ոտքը բոբիկ ման է գալիս երեք գազ {ձնի} միջում եւ այն ցուրտ ձմեռ ու Արագածի զառիվայրում:

նում իր կեանքի պահպանութեան հոգսը, " խոտի քօքերը {ձնի} տակից հանելիս ու ծամելիս " տեսնում են նորան ապարա

դառնում է: Բայց այս երկու շաբաթում, այն ցրտի եւ {ձնի} մէջ սառը ջրում լողանալով, սառոյցի վրայ թեք ընկնե

բնութիւնը դարձեալ զէնք տուեց քո ձեռքը։ Մի երկաթէ {ձող} է, բայց բորբոքուած կրակի վրայ ջուր ածելու պէս,

, քաղաք մտանելով՝ տեսանում եմ բարձր տների վերայ {ձողեր}, որոնցից վայր է գնում մինչեւ գետինը մի երկաթի լա

րող վնասագործութիւնք յառաջացնել, որովհետեւ այն, {ձողի} ծայրի մագնիսացուցած մետալ լինելով, անգործ է կացո

ովին բացած՝ նայի՛ր այն կտոր լաթին, որ կախուած է {ձողի} վերայ: - Բայց նա ինձ կերակուր չէ տալիս, -

իւն, Զի՞նչ օրէնք, ո՞վ հեղինակ, Չիցէ՞ {ձոյլ} յիմարութիւն Յառնել նմա հակառակ: Որ յաւ

, արեւելք ու արեւմուտք, երկինք ու երկիր, սար ու {ձոր}... Այս նորանշան իրաւունքի օրինակը չենք տեսանում

ուած, եւ մանաւանդ անհիմն, ենթադրութիւնքը սար ու {ձոր} են ձգում կարդացողի միտքը։ Մեզ ցաւելի է, որ պ.

ի՛նչ անես, երբ Փարպեցու Թուղթը կարդացողին սար ու {ձոր} են ձգել՝ " կամ զՎաղարշապատ եւ կամ զմերձակայն Նոր

տակ առնունք մեր ազգի կեանքը - ամայի՛ անապատ, կամ {ձոր} Յովսափատեան - տրտմութեան հովիտ․ աչքի տակ առնունք

առաւները... Չկային այնուհետեւ մէջտեղումը ոչ {ձոր}, ո՛չ պառաւներ, ո՛չ խարուկ, ո՛չ պտուկ եւ ո՛չ կա

նքը: Եղո՜ւկ ձեզ, Հայաստանի սարեր, Հայաստանի {ձորեր} եւ Հայաստանի նուիրակա՛ն անտառներ: Այրարատից մինչ

կամուրջ, աւէր ջաղաց, բաղանիք, աղբիւրներ, խոր {ձորեր}, որոնց մէջ վազում էին վտակներ, մեծ-մեծ ծառեր,

ւ հոգով։ Իսկ Մխիթարեանց ու Յիսուսեանց մէջ սար ու {ձորեր} կան՝ չնայելով, որ Մխիթարեանք եւս առաջնորդւում է

ուրիկներ. Մեզ աշխարհի չորս կողմից. Անտառներից, {ձորերից}, Խոր ծովերի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում

ուրիկներ, Մեզ աշխարհի չորս կողմից. Անտառներից, {ձորերից}, Խոր ծովերի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինու

ուրիկներ, Մեզ աշխարհի չորս կողմից, Անտառներից, {ձորերից}: Խոր ծովերի տակերից: Դուք, որ օդումն էք լինում

րատը, սերմի հատիկները, կրոկոդիլոսը, Բրամինների {ձորը}, անապատ կղզին, կրկնապատիկ երդումը իւր անձը ուղղ

միջում եւ այն ցուրտ ձմեռ եւ Արագածի զառիվայրում։ {Ձորը} մտնում է, ջրում լողանում, աղուէսների եւ գայլերի

միջում եւ այն ցուրտ ձմեռ ու Արագածի զառիվայրում: {Ձորը} մտնում է, ջրում լողանում, աղուէսների եւ գայլերի

, որ ոչ շատ հեռի մի կատաղի գետից, գտանւում է մի {ձորի} մէջ: Մի փոքր իւր անունը ազգի մէջ տարածելու համար

եօթանասուն, ութսուն տարեկան, քրքրուած պառաւներ {ձորի} խորքի մի անկիւնում շարուած վհկական խարուկի չորս կ

էր ուր ասես երթալ մի գաւազանի զարկելով, թերեւս, {ձորից} դէպի վեր, սարի գլուխը բարձրանալ, բայց այն օրից

ածկել 'ի յերեւան գալ այժմ միաբանութեան, զի իբրեւ {ձորձ} ինչ պատառոտուն ընդ որով մերկութիւն մարմնոյն երեւի

լ զձոյլ սառին, Ընդ շունչ գարնան՝ որպէ՞ս եւ {ձորք} Գեղեցկանան, դալարին: Որպէ՞ս ըղձայ այ

կել Նախիջեւան ուղարկելու Կոխինխինյան հավի մի քանի {ձու} - կբազմանային նրանք այնտեղ, ապա կարելի կլիներ տ

, Տեղնուտեղ տափկում: - Մերի՛, երկու Ունեմ ես {ձու}, Բաւակա՞ն է քեզ Երկուորեակն իմ էս: " Օ՜, այո

րակ մոմեղէնը եւ մի քաի կոտոր արճիճ: Յետոյ մի հատ {ձու}, եօթն աւելի ճիւղերի վերայ կապում են հիւանդի հին

ղած չլինէին, որոնց կարգն ենք գնում. ա) Գարեգնի {ձու} նկարելը: Մենք ասելիք ունենալու չէինք, եթէ, գլո

է այն քարէ ձուին, որ իբրեւ բունկալ մնում է հաւի {ձու} ածած տեղում, բոլորովին պիտակաբար. եւ եթէ թուխս

ած բոլոր ձուերից, եւ բնական ազդեցութեամբ նստի իր {ձու} ածած տեղում (այն քարէ ձուն էլ չլինի կը նստի) խե

ուրինի գլխին, ու երեխեքանցը բրինձ, կամ եղ, կամ {ձու} տալի, որ տանեն քէֆ անեն"։ Վերեւը ասացինք

իջատների նման ծառերի վրայ չէ ածում իր ձուն. նորա {ձու} ածելու տեղը ջուրն է եւ ջրոտ ցեխերը, սոքա են նորա

է... - Նոր նոր հաւեր են դուրս եկել, երկաթի {ձուեր} են ածում. մինչեւ այժմ խելօքները, գիտնականները,

ս, գգւում է տաք, Իմ մէջ վառում սէր ու կրակ: " {Ձուերըս} բոլոր գողացան ինձնից, Էլ ո՞վ ինձ կը տայ որդիներ

ջ որկրամոլութեամբ, զրկուած լինելով իր ածած բոլոր {ձուերից}, եւ բնական ազդեցութեամբ նստի իր ձու ածած տեղում

է, գլուխը քարը, լոկ մի խօսք կամ մի նշան գրէր նա {ձուի} վրայ, կամ շատ-շատ որեւիցէ անցքի միայն մի մոմենտը

տր Վռամայ ուրումն մեծի իշխանի եւ էր անուն աղջկանն {Ձուիկ} եւ զքոյր Ձուկայ որ կոչիւր Անոյշվռամ, էառ իւր կին

ւ Պարսկաստանից իր երկու եղբարց հետ, նորա մայրը՝ {Ձուիկը}, տարաւ նորան Աշուշայի տունը, ուր ուսում էին տալ

, որքան մեզ է յայտնի, ապա ուրեմն Վահանի մայրը՝ {Ձուիկը}, եւ Աշուշայի կինը՝ Անոյշ-Վռամը, քոյրեր են Աղան

նունը։ Իսկ թէ ինչ աղբիւրից է հանել Չամչեանը՝ թէ {Ձուիկը} Վռամ անունով մի մեծ իշխանի դուստր էր, այդ մեզ յա

Պերոզի օրով։ Չենք կարող թոյլ տալ, որովհետեւ, եթէ {Ձուիկը} տարուած լինէր Պարսից Դուռը, անհնար է, թէ նորա պէս

ւթեան եւ Թղթի մէջ փոքր այլապէս պիտի խօսուէին, եթէ {Ձուիկը} լինէր երբեւիցէ բռնուած։ Այս պատուական Մե

ին, Յովհ. կաթողիկոսը եւ Ասողիկը բնաւ չեն յիշում {Ձուիկի} հօր անունը եւ, բացի Փարպեցուց, նաեւ Ձուիկի անու

շում Ձուիկի հօր անունը եւ, բացի Փարպեցուց, նաեւ {Ձուիկի} անունը։ Իսկ թէ ինչ աղբիւրից է հանել Չամչեանը՝ թ

նելով այդ անունի սկզբում կամ վերջում։ Իսկ եթէ {Ձուիկի} հօր անունը, Անոյշ-Վռամից եզրակացնելով, շինուած

Պատմ., եր. 56)։ Մենք չենք ընդունում Հմայեկի կնոջ {Ձուիկի} գերութիւնը. այս մասին Վարդանի վկայութիւնը բնաւ ար

ւնէինք Վարդանի խօսքը։ Բայց, քանի որ Հմայեկի կնոջ՝ {Ձուիկի} սնուցած հոյակապ Փարպեցին ասում է, թէ չիք Վասակը ո

ը։ Փարպեցու Թղթից իմանում ենք նորա յարաբերութիւնը {Ձուիկի} հետ, այնտեղից մենք տեսնում ենք, որ այս երանելի տի

նշանաւոր անցք, ի՜նչպէս կարելի է, որ Փարպեցին լռէր {Ձուիկի} գերութիւնը։ Մենք չենք կարող այս թոյլ տալ, երբ նա

վ՝ պատմում են մեզ ե՛ւ Փարպեցին, ե՛ւ Եղիշէն՝ առանց {Ձուիկի} կամ որեւիցէ կնոջ անուն յիշելու։ Չենք կարող թոյլ տ

ողում ենք ժամանակին. բայց, մինչեւ այդ ժամանակ, {Ձուիկին} ճանաչում ենք Վասակ Արծրունու դուստր։ § 25. Ա

աստանից յետ բերելով, նորանց յանձնում է նոցա մօրը՝ {Ձուիկին}, մենք չենք ընդունում Վարդանի խօսքը։ Փարպեցու Թղթի

ինք քեռի խօսքի վրայ, եւ պէտք է հիմնուել, ուրեմն {Ձուիկն} էլ, Անոյշ-Վռամն էլ Վասակ Արծրունու դստերքն են։

նց ամենեւին արդիւնք տալու: Նա նմանում է այն քարէ {ձուին}, որ իբրեւ բունկալ մնում է հաւի ձու ածած տեղում,

երի անհամար գործարաններից, Պարագուայի մէջ ունէին {ձուլարան}, ուր շինում էին թնդանօթներ եւ այլ զանազան զէնքեր

րամեանը վաճառում է իւր տպարանից թէ՛ մայրեր եւ թէ՛ {ձուլեալ} տառեր, եւ ցուցակը այդպիսի տառերի վաղուց հրատարակ

ստերլյադ բազմացնել, հետեւապես՝ նաեւ ամեն տեսակ {ձուկ}. սա շատ կարեւոր է տնտեսական տեսակետից: Պետք

ն է: Ասկեց ջոկ մեկ կապ մը աղեկ թաժա չորցած թառան {ձուկ}, կիսաչոր ալ ըլանե, թող առնու, հոս կչորնա, զար

ակ ստացայ եղբօրիցս նոյն օրից գրած, որով ուղարկեց {ձուկ}, բակսիմատ եւ փոշտի թուղթ եւ այլն: 24-ին տեսութ

1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս 10-ից գրուած, գրքեր, {ձուկ} եւ պակսիմատ: 12-ին պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը

ւած է 10-ին: 6-ին նամակ ստացայ 5-ից գրուած, եւ {ձուկ}, եւ խաւիար: 6-ին թէեւ պատասխանեցի, բայց վերակա

մն մեծի իշխանի եւ էր անուն աղջկանն Ձուիկ եւ զքոյր {Ձուկայ} որ կոչիւր Անոյշվռամ, էառ իւր կին բդեշխն Վրաց Աշո

թյան մեջ չմնամ: Մարտին Մակարիչի անունով եկած {ձուկը} եւ երեշկիկ ապուխտը ստացա, շնորհակալ եմ, բայց նա

ուղղակի, բայց եւ այնպէս անհրաժեշտ, ինչպէս ջուրը {ձուկի} համար, միակ աղբիւր ապրուստի եւ հարստութեան է երկ

որա շրջակայքում կամ այլ քաղաքներում բնակուելու եւ {ձուկի} նման տապակ տապակ լինելու ախորժակը անհասկանալի է մ

ւորք, կային, որոնք ոչ լեզու ունին եւ ոչ բերան, {ձուկի} նման մունջ են: Այս դասակարգը պարկեշտ է, եւ գիտե

նէի նորա մասին եւս գրել. բայց ես շատ թշուառ եմ, {ձուկի} նման մունջ. ձայն չունիմ, որ ասեմ ծնողքիս, թէ ե

ս ինքս, Էջմիածնի մէջ սեպտեմբերի սկզբում, սատկած {ձուկի} պէս բերանս բաց մնացած, անհամբեր սպասում էի, թէ

ն գտնէ, որի մէջ պատսպարէ իր անձը ու չպաղի սատկած {ձուկի} պէս, քաղցածը էլ համին չի նայիլ միայն թէ ուտելիք

նշանակած է 24-ին: 19-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, {ձուկն} եւ խաւիար: 20-ին պատասխանեցի: 21-ին նամակ ստա

ն ազդեցութեամբ նստի իր ձու ածած տեղում (այն քարէ {ձուն} էլ չլինի կը նստի) խելքդ ի՛նչ է կտրում, այն քարի

ուրիշ շատ միջատների նման ծառերի վրայ չէ ածում իր {ձուն}. նորա ձու ածելու տեղը ջուրն է եւ ջրոտ ցեխերը, ս

կարմիր աղջիկ, - թո՛ղ բռնենք իրար եախա: Ամպել ա {ձուն} չի գալիս, - մթնել ա տուն չի գալիս, Էս անտէր բարձ

ակները չեն միացվում, եղանակով տարատեսակները իրար {ձրգում} են, եւ ընդհակառակը՝ ձեւով միատեսակներն իրար ձգո

կերակուր եւ զգեստ, կարող է գործ կատարել եւ այն՝ {ձրի}: Մինչեւ այժմ ես զոհ եղա, թող աստված ընդունե այդ

ռք բերելու, առանց սիգարի: Կրեյցբերգը գազաններին {ձրի} ցույց չի տալիս. ի՞նչ է, ես մի գազան էլ չարժեմ,

մի գազան էլ չարժեմ, որ ամեն անգամ ուզում եք ինձ {ձրի} տեսնել: Ես ինքս կուղարկեի գնելու, բայց աստված գ

ւթիւնքը պատշաճաւոր խնամով, հազարաւոր օրինակներով {ձրի} կը բաժանէր ազգի աղքատ եւ չքաւոր մարդերին՝ հարուս

ճանչցիր, ես գող չեմ, ես հողը չեմ յափշտակել, ես {ձրի} չեմ առել, դրամով է գնել իմ հայրս, իմ պապս:

փորձողներին արժում են արեան ծովեր եւ որ բոլորովին {ձրի} ներկայանում են մեզ, իբրեւ օրինակ, հարկ է, որ խ

ն յիմ տան գետնիցն, ուրեմն եթէ պահանջեսցեն ինչ եւ {ձրի} ո՛չ թաղեսցեն զդին իմ եւ կամ զդին ներքոյ յիշեալ Ան

եցէք ինձ, այնուամենայնիւ յանձնառու չեմ գնալ. ես {ձրի} չեմ գտել իմ կեանքը, որ յիմարաբար վտանգի մէջ ձգեմ

բժշկական պաշտօնը: - Ես ոչ ոքին պարտական չեմ {ձրի} ծառայել. բայց իմ համար, իմ անձի համար, միշտ չն

տուրը կարող է լաւ կանգնել, եթէ երկու հազար մանէթ {ձրի} արծաթ մտանէ իմ գումարի մէջ, ի՜նչ ուրախութիւն պիտ

, ներողութիւնը եւ այլ կրօնական պիտոյքը, պիտոյ է {ձրիաբար} բաժանուին։ Նա խլեց դպիրների ձեռքից սուրբ գիրքը,

քներով։ Այն Եւրոպական լուսաւորութիւնը, որին {ձրիաբար} կարող է այժմ մասնակից լինել մարդկութեան ամեն մի ա

արութեան ճեմարանին կամ դիրեկտորին ընդունել ի թիւս {ձրիավարժ} որդեգրաց ճեմարանին: Զայսմանէ սրբազան վեհն յատ

որութիւնք Մխիթարայ աբբայ հօր, բաց յայլոց մեծամեծ {ձրից}, զոր յանձին բարձեալ բերէր, էր երեւելի փօլիթիքա

եւ 'ի Պաղտատ, եւ սա եւս օժտեալ գոլով փօլիթիքական {ձրիւք}, 'ի գործ ած զայն յամենայն տեղիս եւ 'ի Հայոց ստաց

վ աչք, պահ մի եղիր կո՜յր: " Ո՞վ կը պատմի սիրոյ {ձօն} Բերողների մասին այդ "... -Չմեղադրի նրանց, օ՜

բան. " Ո՞ պատմեսցէ Զորոց սիրոյն հանեն {ձօն} "... - Մի՛ մեղիցէ Նոցա՝ անսէրն անկր

Յէ՜ բանդագուշ ի սէր ոսկւոյ, որ զհոգիդ հանես {ձօն}, Զաշխոյժ հոգի պարմանեկին քոյդ թակարդես ի ծո

ազգի, չկարէր զնոյն տպագրեալ յաղքատ քսակէ իւրմ է {ձօն} հանել ազգին. երկրորդ, զի եւ միտք ժողովրդեանն պա

ուն, Ով խեղճին անտուն Պաշտում է անանց Իր սէրը {ձօնած} ` Երկնքում ահա Ընթանում է նա, Աստղերի շարքում

Նա՛, կոյս սիրասուն, Որ զհէգն անտուն {Ձօնեալ} յիւր ի սէր Պաշտէր, յանձանձէր, Աւանիկ

ց քո անտես ` Եղաւ զուարթ երգակից Օրհներգութեան - {ձօնուած} քեզ: Տէ՛ր, նայիր քո ծառային, Անուղղելոյս մի՛

, Տէ՛ր, քեզ համար, ուր արթուն ` Հաց ու գինի են {ձօնում} Ի յիշատակ քո որդուն: Դու չե՞ս գալիս հարաւէն,