Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

53 " Մեղուին ", 4 պատկ[եր], 300 երկու {տ[ող]} 54 Խաֆաֆ[եանցին], պատ[կերի] եւ 2 տո

տաք եւ իրեմեն փողը ստացածին ձեռագիր թող {տա}, եւ դուք առաջին փոշտիվ մեզի խրկեցեք,

հիվանդությունդ ինձ չարչարում է. աստված {տա}, որ Տկաչովի ձեռքով բժշկություն ստանաս

նից լսվում է խաղաղության մասին, աստված {տա}, որ ճշմարիտ լինի եւ դուք եւ ամեն մարդ

մ: Աստված քեզ կատարյալ առողջություն {տա} եւ միմյանց տեսնելու եւ ուրախանալու արժա

է. առաջինը՝ որ այդ օրագիրը պիտի դուրս {տա} պ. Նազարյանցը, ամենայն ամիս ութածալ ո

րությունը չհանդիպի դժվարության եւ թույլ {տա}: Լավ գիտեմ, որ թե այդտեղ մի հոգաբա

դարձուցանե մեր առաջարկությունը եւ թույլ {տա} սկսանել մեր գործը: Պարոն Նազարյանցը նո

ում եմ քեզ Քրիստոսի Սուրբ Հարությունը, {տա} աստված, որ դա մեզ ամեններիս համար հոգո

ստորագրեց եւ մի բաժին կամ ավելի ուրիշին {տա} ստորագրել: Հավաստի եմ, որ Դուք չե

ցի երեսփոխանական թղթից, որ քաղաքը պիտի {տա} մեզ, այս մեր բոլոր պայմանները պիտի գրվ

րը, եթե բարեխիղճ քննադատությունը ցույց {տա} նրան այդ. նման դեպքում, իհարկե, գիրք

ամսվա սկիզբը, իսկ հետո՝ ինչ որ աստված {տա}: Շնորհակալությունս Անանիային՝ առաջարկ

րեաներին, բայց դա բացառություն է... {Տա} աստված, որ նրանք գոնե երբեւիցե դադարեի

պեսզի նա հարկ եղածը հիմնավորապես ուղղել {տա}, եւ ոչ թե հենց այնպես, ի միջի այլոց:

զի վերջինս հիմնովին վերանորոգի կառքը եւ {տա} նրան նախկին տեսքն ու ամրությունը: Իմ ա

մ է միայն իմ անմխիթար բանտարկությունը: {Տա} ՛ աստված, որ մինչեւ զատիկ սենատը վերջ տ

ա՛ աստված, որ մինչեւ զատիկ սենատը վերջ {տա} իմ այս վիճակին: Ես արդեն չեմ էլ մտածու

ջացել է, քանի որ դու ոչինչ չես գրում, {տա} ՛ աստված: Եղբորս թախիծը շատ բնական

: Ողջունիր իրեն եւ հորը, եւ եթե նկարը {տա} ՝ նամակիդ հետ ուղարկիր: 85. ՂԱԶԱՐՈ

գշաբթի օրը նրա մոտ գնալու, որպեսզի թափ {տա} ): Ես առանց այն էլ ձանձրանում եմ եւ օր

մ ավելի ոչինչ չպիտի կարողանամ անել, եւ {տա} աստված, որ ամեն մեկն այնքան աներ, որք

Այժմ ենթադրում եմ, հետքն անգամ չկա՛։ {Տա} աստված, որ գոնե որեւէ բան վերադարձվի,

տեղվույս բժիշկներից մինը եւ խնդրել, որ {տա} ինձ քինա եւ այլն, եւ այլն. ընդունեցի

առ գավառապետն, որ հրաման հանե կամ ինքը {տա} մայիսի 1-ից մինչեւ օգոստ. 15 երթալ Սամ

մ յուրաքանչյուրին յուր պատկանյալ բաժինը {տա}: Այս խնդրի մեջ, որ այսօր այս թղթիս

ատ բարեւ, աստված կատարյալ առողջություն {տա}: Դիմացի փոշտին ալ Բերբերովին կգրիմ

թեա՛ն ցաւով հիւանդացած, պարտաւորութեան {տա՛կ} են ձգում արդարի՛ն էլ, ա՛նարդարին էլ,

բ զանձինս յանդգնեցուցանեն, մինչեւ, թէ {տա՛յր} ոք, զբազմերախտ եւ զառաքելանման մերոց թ

արդարեւ ոսկի լինելու մասին․ եթէ կամիս, {տա՛ր} ոսկերիչների մօտ, նոքա կը վկայէն քեզ,

ցի ճիպոտի տակը ( !) թէ արի ձին բռնի՛, {տա՛ր} գոմումդ պահի, խոտ, գարի տու՛ր, մովրո

իտակ բեդանայ թթենուցն ա: - Դէ՛, {տա՛ր}, դէ՛, տա՛ր, - շարունակում է Հեթումը,

թթենուցն ա: - Դէ՛, տա՛ր, դէ՛, {տա՛ր}, - շարունակում է Հեթումը, - ճիճուները ս

լ կամ լսել շատ ցաւելի է ինձ. արդեօք կը {տա՞յ} Աստուած մի օր, որ ես իմ սիրական ազգը տ

Երկրորդ՝ նոյն արտօնութիւնը մեզ ալ կը {տա՞յ}, որ Մխիթարեան համախոհի մը Վենետիկէն փա

ւնը ընենք: Երրորդ՝ արտօնութիւն կը {տա՞յ}, որ այն աղջկանը համար վանքի տպարանին մ

նն ընենք: Չորրորդ՝ արտօնութիւն կը {տա՞յ}, որ ատեն անցնելէն ետեւ, աղջկան ոտքը Լ

ընենք: Հինգերորդ՝ արտօնութիւն կը {տա՞յ}, որ դատարկաշրջիկ եւ ծռաքայլ Մխիթարեան

ը ընենք: Վեցերորդ՝ արտօնութիւն կը {տա՞յ}, որ Մխիթարեան համախոհի մը երիտասարդութ

կենք... Եօթներորդ՝ արտօնութիւն կը {տա՞յ}, որ Պօլիսի Մխիթարեան համախոհաց վրայ քի

որ տանիս, շինականը քեզ ալիւր ու եղ կը {տա՞յ}, որ բերես քո զաւակները կերակրես։ Թէ ո

ու շեմքի վերայից, հարցրեց նորանից, թէ {տա՞նն} էին արդեօք նորա ծնողքը: Մանուշակը ա

հայ առաջին անգամ տեսել էին այս ընտանիքը {Տագանրոգի} մաքսատան մէջ, նարինջ գնելու գնացած լին

գամաւորի ձեռքով, ապա կարող է անմիջապէս {Տագանրոգու} քաղաքապետի, Նոր Ռուսսիայի կուսակալի եւ

րս բերել քաղաքը, ինչպէս սովորութիւն էր {Տագանրօգի} մէջ: Եւ պիտոյ է ասել, որ այս ճանապարհ

ի թեւ հէգ կուսութիւնք Սուրան գլին {տագնապաւ}, Եւ լուր լինի դատակնիք՝ "

ախանձելոյ իմ զնոսա, այլ փախուստ տուեալ {տագնապեցան}, եւ իբրեւ մեղուք բորբոքեալք զհասարակու

նամակը, որից հայտնի երեւում էր թե ինչ {տագնապի} մեջ եք, ստացա պ. Հակոբյանց շնորհքով:

րուեցան. ես ինքս, այդ միջոցին, ահի, {տագնապի} մէջ էի, հազիւ կարողացայ կեանքս ազատել

ազան: Կոյս զոյգերը թեւիթեւ Գլորւում են {տագնապով}, Դատավճիռը պարզ է ` " Անմեղութիւն, գն

ն առ: Ձենդ լսողը սասանի, Ծակը մտնի, {տազ} անի, Ասի, հրէս, Գրիգորը, Կը տայ ինձ

ն խորհել, սապէս դիւր առնելով շատ այն է {տաժանեալ} մարմնոյ ընդ բազմապատիկ ծառայութեամբ, ո

իտութեամբ կարող էր հանդէս դուրս գալ այդ {տաժանելի} քննութեան պարտիքը հատուցանելու։ Այս խո

Աւգերեանք, Ջախջախեան, Ինճիճեան իւրով [{տաժանելի]} աշխատութեամբ " Ստորագրութիւն հին Հայաս

տեսանէաք, զի այս ծառ չորարմատ, չունէր {տալ} զպտուղ ինչ: Ինչ եւ իցէ, այժմ ամենայն

խնդրեմ՝ զկնի պատկանաւորն հետազօտութեան {տալ} ինձ զբաւականութիւն պահանջեալ համաձայն օ

ահանային Պոպովեանց՝ հրամայէ ի դէմ այնր {տալ} զապացուցութիւն ըստ որում պատասխանի կամ

հափառութեան անպատճառ իմով ներկայութեամբ {տալ} զայսոսիկ պատասխանիս, յայնժամ բարեհաճես

ր Սրբազնութիւնն բարեհաճեցաւ հրամայել ոչ {տալ} տեղեկութիւն Նորին գերազանցութեան զստացմ

ության բժշկացն, հարկադրեալ եղէ հրաժեշտ {տալ} հոգեւոր կոչմանն ապիկար զանձս առ սպասակա

հայցեմ, եւ որպէս զի հրամայեալ լիցի {տալ} գործոյն իմոյ զպատկանեալ ընթացս, որով հ

նցությանը խնդրում եմ այս առթիվ ինձ տոմս {տալ}: Ընդ որում, պատիվ ունեմ ներկայացնելու

րցնող կա եւ ո՛չ ծան տվող. ասենք թե ծան {տալ} չեն կարող, եթե բան ունին, այստեղ կհար

ւ պարոն Նազարյանցն ցանկանում էինք դուրս {տալ} մի հայկական օրագիր, աշխարհաբառ լեզվով

նք ինքներս նորան տարեկան բավականություն {տալ} եւ խնդիրի մեջ գրել ենք, թե նա առանց վա

րողանան կամ չկամենան մի բանի օգնություն {տալ}, վնասելու եւ քանդելու միշտ պատրաստ են

րախ ենք, որ գոնե կարողանանք մենք ցույց {տալ}, թե ինչպե՛ս պիտո է լիներ օրագիր ասած բ

ող բանիս համար, ես կամեի դորանով ցույց {տալ} քեզ իմ երախտագիտական շնորհակալությունը

ր օրագիրը կխափանվի, բայց չէ պիտո թույլ {տալ}, որ այդ հարվածը ստանանք. հայտնի բան է

ս եւ դուք առանց մեր. պետք է ձեռք ձեռքի {տալ} եւ միաբան ուժով ջարդել խավար վիշապի գլո

կարողանում ենք ծածկել, ասում ենք հազիվ {տալ}, բայց պիտի իմանալ, որ մենք մարդ ենք,

յական օգուտ, որովհետեւ կարող ենք ցույց {տալ} պարծանքով, թե ահա ազգը ընդունում է եւ

ում եմ, այժմ պիտի մի մարդուց առնուլ եւ {տալ} նորան, պատճառ, շուտով գնալու է, միգո

պարտական ենք ընդդեմ զինվորվել եւ ցույց {տալ} ժամանակով մեր ապագայից, որ ազգի համար

երբուրգ մնալ մի քանի ամիս ու քննություն {տալ}. իմ ամեն բանը այսպես պատերազմով պիտի լ

անի նեղությունը կարող է ինձ բերան բանալ {տալ}: Բացի սորանից, ես, մանավանդ քեզանից

եւ այնտեղ ուղղակի վարդապետի քննություն {տալ}. եթե այսքան դժվարությամբ եւ նեղությամբ

բան չավերվիլ: Հարկ կլինի կայսեր խնդիրք {տալ}, ուրիշ դուռը չկա, ինչպես հարցուցի իրա

, ասպարէզ գերագոյն առաքինութեան՝ ձեռն {տալ} ազգի ընկճելով, որ ընդ հուր եւ ընդ ջուր

§ 1. Երկու մարդ ընտրել, որոնց եւ {տալ} ճանապարհի ծախք, առաջին անգամը 3000 ման

. Իբրեւ վարձ աշխատության երեսփոխաններին {տալ}, ստանալիք գումարից, հարյուրին տասն պր

ից, որ աշխատություն հանձն առնուք ցույց {տալ} այն պարոնին աշխարհագրական տախտակի վերա

պատիվ կհամարինք մեր ծառայություն ցույց {տալ} ազգին, եթե միայն այդ պաշտոնը հիմնվի կա

Աշխատություն հանձն առեք, աղաչում եմ, {տալ} մի օրինակ երկաթի ճանապարհը, կարելով կտ

ռափայլութենէ, ընդ ձեռն որոց անկն իցէ, {տալ} զտեղեկութիւն տէրութեանն Անգլիոյ, որպես

, թէ նորին պայծառափայլութիւնն հրամայեաց {տալ} ինձ զվաւերական թարգմանութիւն երեսփոխանա

եր, դեսպանն Անգլիոյ, խնդրեցի ՚ի նմանէ {տալ} ինձ զթուղթ ընծայութեան, յանուն հնդկակա

. Բույլվել, դեսպանն Անգլիոյ, խնդրեցի {տալ} ինձ զթուղթ ծանօթարար յանուն Հնդկական կա

, յորոց ի ձեռս իցէ եւ ապա զթուղթն զայն {տալ} ": Այսոքիկ ամենայն տեղեկութիւնք,

արար որդւոյ իւրում, յիւր անուն պատուէր {տալ} օրէնսգիտին այնմիկ, առանց ամենայն զանցա

զգայինք, գուշակեն, թէ պ. Հագն չունի {տալ} զտունն կամ զարդիւնս, խաղաղութեամբ եւ

նց: Քարեղեն են շինուածքն եւ պարտ է {տալ} զարժանի իրաւունս պատպանութեան Ադմինիստր

նա զբացարձակ հրաման Սուպրիմ Կորտի առ ՚ի {տալ} ինձ զհրիտակն: Զայս պատասխանի նորա ընկա

բողոք պատուիրեաց յիշեալ օրէնսգիտին թոյլ {տալ} բողոքանացն ելանել յանդիման դատաւորաց Սո

այ համոզել զտիկինն, որ պարզապէս զլացաւ {տալ} զհրիտակն առանց հրամանի դատարանին, ըստ

թէ ՚ի շնորհս համարեցայց, եթէ հաճեսջիք {տալ} ինձ զխնդրեալն տեղեկութիւն: Ընկալարո

Ձերով կամակար հաճութեամբ համարձակեցայ {տալ} Ձեզ զվաւերագիր թուղթ լիակատար երեսփոխա

. ՍԵԹ Խնդրում եմ Ձեզանից իմ հաշվով {տալ} ծերունի եւ աղքատ Ռեթեոսին ( Ավետ) 50 ռ

վեհիդ, զի թէ հաճեսջիք զայդմանէ կոնդակ {տալ} պ. Յարութիւնի Աբգարեանց, հա՛րկ է էլի

տացած, իրավունք չունիք տոմսակ կտրել եւ {տալ} ում եւ իցե: Վերստին աղաչելով Ձեր ժի

ով գումարել հասարակութեան մերոյ, առ ՚ի {տալ} նմա զկարեւոր տեղեկութիւնս եւ զգումար հր

ւմ էին սերմերը: Կարելի է դարձյալ բերել {տալ} Հնդկաստանից՝ Չինաստանի վրայով, բայց տ

տիպված եք եղել ընդհանուր ժողովում ցույց {տալ} նրան եւ մյուսներին բանկային տոմսերը, ո

րդյոք նրանք եւ ա՛յդ փողերը քամու բերանը {տալ} ՝ եկեղեցական կապիտալների օրինակով:

բան է փոխվել, իսկ ինչու անցյալը ցույց {տալ} իբրեւ ներկա: Ես անգլիամոլ չեմ, բայց գ

նների Times-ում նույնպես կարելի է ցույց {տալ} մի շարք հոդվածներ, որոնց մեջ իրար հետե

պի նրան աշխատել եւ կանդիդատի քննություն {տալ} ֆիզիկո-մաթեմատիկական ֆակուլտետի համար:

է, շատ բաների նկատմամբ չի կարող հաշիվ {տալ}: Բազմաթիվ " ինչո՞ւ " եւ " ինչի՞ հիման

եւա գետաձին: Այնուհետեւ կարելի է բերել {տալ} մանր կենդանիների կոլեկցիաներ, որոնց տե

եւ փեսային: Այժմ արդեն կարելի է մարդու {տալ} եւ քո աղջկանը, իմ սիրելի Տիրուհուն. բ

նը նեղություն պատճառել, խնդրելով թույլ {տալ} ինձ Մոսկվայում, ստատսկի սովետնիկ Ստեփա

ավ զգացի, այնպես որ դժվարանում էի կուլ {տալ}: Ձեռքիս տակ եղած միջոցներն իսկույն գոր

ձել, որտեղ որ սիրտդ ուզենա: Իսկ թույլ {տալ} քեզ այդ պատրվակով անհանգստացնել մորս,

րձր սրբազնութեան՝ խնդրեմ ի Ձէնջ հրաման {տալ} միում ի քահանայից քաղաքիս օծանել զպատկե

յիմում ներկայութեան հաստատեաց եւ վճռեաց {տալ} նոցա ըստ պատկանելոյն զառանձին թուղթ լրա

քո հարստութիւնը, համարձակւում ես կուլ {տալ} այն հացի կտորը, որ գնուած էր ուրիշների

ցանկանում էի երբեմն երբեմն տեղեկութիւնք {տալ} այդ պատուական օրագրին, բայց երկբայում

այդ բաների չլինելուց: Խնդրում ենք ցոյց {տալ} մեզ երկու Հայ, որ միասին խորհուրդ կատա

զանազանութիւնը, կարելի՞ է ուրեմն թոյլ {տալ}, որ մի բոյս՝ այստեղից այնտեղ տարածկամ

ձեռքում, որին սա կարող էր ամենայն ձեւ {տալ}: Երեխայն աճում է, բացւում են նորա

ստոյգ դաստիարակութիւն եւ լուսաւորութիւն {տալ} չէ, եթէ մի ծնող դնում է իւր որդին մի օ

ր ոք իւր համար միայն կարողանայ պատասխան {տալ} Աստուծոյ արդար դատաստանի առաջեւ, հարկա

նք, որոնց մասին կարողանայի ծանօթութիւն {տալ} ձեզ. վարում եմ մի ձանձրալի եւ միօրինակ

, եթէ ծառաս յառաջամատոյց չխնդրէր ինքեան {տալ}: Երբ որ բաւական սրսրկել էր առանձնա

ու համար, թէ դու ոչինչ վնաս չէիր կարող {տալ} ինձ քո արծաթովը, անպատճառ կ'ընկնես Յիշ

Ձեր առաւել յարմարաւոր բնակութեան համար {տալ} ձեզ Ազովեան գաւառի մէջ այն, միւս բնակո

է կարելի է այդպէս կրակի նման սաստիկ դեղ {տալ}. եթէ արծաթը չէ դիմանում, սեւանում է,

աժամանակեայ լռութիւնը կարող էր ինձ առիթ {տալ} մտածելու, թէ տկարացած էիր, եթէ մեր "

մարդ՝ առանց կարողանալու հաշիւ ու համար {տալ} մեզ, թէ ինչո՞ւ համար սիրում էինք: Պ.

հինգերորդ ամսատետրակում. 1) Ցոյց {տալ} Հայոց ազգի գիտութեան եւ յառաջադիմութեան

ւթեան եւ յառաջադիմութեան տունը... ցոյց {տալ} երկու Հայ, որ ազգի օգտի եւ յառաջադիմու

ոչիւնը: Ես խնդրում եմ նորանից ցոյց {տալ} ինձ ազգի գիտութեան եւ յառաջադիմութեան տ

նին, եւ եթէ դուք պահանջէք ինձանից ցոյց {տալ} այդ համալսարանը, իմացած եղէք, որ պիտի

, եւրոպացոց պէս ամենայն բանի համար ցոյց {տալ} ապացոյցներ եւ փաստեր: Ւ՛նչ սովորութիւն

ու համար պիտոյ է նորան մի բարի խորհուրդ {տալ}. արդեօք աւելի օգտակար չէ՞ր Պ. Իսահակե

: Պ. Իսահակեանցը, կամենալով ցոյց {տալ} իւր սրամտութիւնը, ասում է, թէ կասկածա

նաւորի հատուածը, կամեցել եմ միայն ցոյց {տալ} Պ. Իսահակեանցին, թէ ճշմարտութիւնը հալ

ներկայ յօդուածի վերջումը, կամելով ցոյց {տալ} իւր սրատեսութիւնը եւ մի մասնով արդարացն

ատճառի մասին չէինք կարող հաշիւ ու համար {տալ} մեզ, որ եւ ֆոսֆորի նման, մի րոպէ, մի

, այսպիսի Բէգզադէների պարտական ենք ցոյց {տալ} ամենայն մարդկային կարեկցութիւն՝ առանց

իայն իւր սիրականին մի հրաժարական ողջոյն {տալ}: Յանկարծ բանտի մօտ գալիս է կոմսը։ Լէո

, բայց այդ բոլորը չէին կարող յարութիւն {տալ} մեռած մանուկին: Մարդ ուղարկելով մանկաբ

նակը կամ մշակողը, այլ կամիմ մատով ցոյց {տալ} ազգի կեանքի վերայ, մանաւանդ թէ ասիական

ուբղաները այս մարմնոյն կենդանութիւն չեն {տալ} ։ Կա՞յ ուրեմն ազգին մէկ հասարակաց տուն

ւն գործակից չեղաւ: Մեր ազգը այսպէս է. {տալ} չգիտէ, պահանջել սորված է. չի ցաներ,

անգ կը նստի: Աւելի լաւ էր պատասխան {տալ} եւ բամբասանքի առիթները իրենց վերայից վե

մտածութենից յետոյ որոշեցի նայիբի անունը {տալ} ՝ յուսալով, թէ իմ՝ այդպիսի մարդու հետ

հետ բարեկամ լինելը կարող է մի փոքր կշիռ {տալ} իմ անձին, թէ կարող է մի փոքր մեղմել գե

րդ, Աստուծոյ առաջեւ պարտական էք ընթացք {տալ} օրինապատշաճ ազատութեան: - Մեղայ,

ոգու, կարող է շատ անախորժ բաների տեղիք {տալ}: Ես, Խալիլ նայիբի պատճառով ընկնելով ք

, որ միմիայն բարբարոսութեամբ կամիք ցոյց {տալ} ձեր մեծութիւնը։ Դորա հակառակ, նա հայր

ծեց իմ վերայ, չեմ կարող հաշիւ ու համար {տալ} ինձ: Մի պարկեշտ ժպիտ խաղաց իմ անծա

տեսած ես, ուստի աւելո՛րդ է տեղեկութիւն {տալ} քեզ նորա մասին, թէեւ նորա սրբագրութեան

էջբերելուց յետոյ սկսանում է ծանօթութիւն {տալ} որեւիցէ տեղի կամ քաղաքի պատմական, տեղա

սների վերայ, կամեցել է աւելի որոշ ցոյց {տալ} իւր անկախութիւնը, եւ այն բանի մէջ է նո

լ այդ վնասակար աղօթքը, եթէ չկամին առիթ {տալ} գայթակղութեան, եթէ չկամին բորբոքել մի

րի ժամանակի է կարօտ, որ կարողանայ ցոյց {տալ} մի արդիւնք, մի պտուղ, իսկ եթէ նա փակւ

մը կատակէն ուրիշ ի՞նչ պատասխան կրնայինք {տալ}: Դուք, որ այդ գիրքը կարդացիք եւ հեղին

ութեան հիմը եւ միտքը դատել կամ պատասխան {տալ} չէր, այլ միայն կատակել զհամախոհս Մխիթա

արդ, որ կարող էր որեւիցէ կերպով ընթացք {տալ} ազատութեան, արժանի՛ եւ արժանի՛ է մեծ շ

ծ ապրանքի արծաթը եւ մնացած ապրանքը ցոյց {տալ} Բէգզադէին նոյն հաշուով, ինչ հաշուով ստ

ր երիտասարդը: Սա սկսում է իսկոյն հաշիւ {տալ}: Օրինակի համար ասենք, թէ երիտասարդի ձ

է մի մանէթի բանը պիտոյ է 75 կոպէկով յետ {տալ}, պակաս մնացած 25 կոպէկը որտեղի՞ց պիտի

յնպէս շատ տարիներով ծառայում էր՝ բերել {տալ} իւր քեռորդին Բէգզադէի խանութի մէջ ծառայ

ն ապրանքների հետ վերառնուլ տղան եւ հնար {տալ} Մ... քաղաքը հասանելու: Իսկ թէ սայլորդ

է հաճոյակատար գործակատարը եւ խնդրում է {տալ} ինքեան իւր 2000 մանէթը: Բէգզադէն, որ

ան են միայն ուղղութիւն, զարկ եւ ընթացք {տալ} այդ մեքենային: Մեր ազգութեան մեքեն

: Անմտութիւն էր, եթէ մտածէինք զարկ {տալ} մեքենային, մինչ նա, խորտակուած եւ նոր

ոցք, որ կարող էին տիեզերական կրթութիւն {տալ} ազգի զաւակներին. սոքա հարկ եւ հարկ պիտ

: Հայ տիկինը ամօթ է համարում ինքեան ծիծ {տալ} իւր զաւակին։ Ի՛նչպէս կարելի է, որ նա

ին մայրերի քաշածները եւ աշխատեցէք Հայեր {տալ} մեզ, ինչպէս ձեր նախնի մայրերը աշխատում

ել նոցա վերայ նոյնը՝ աւելի աճեցուցած, {տալ} իւրեանց զաւակներին: Տղաների մասին եւս

ման եւ լուսաւորութեան հետքից հարկաւոր է {տալ} եւ կանոնաւոր տնտեսական, գիւղական եւ վա

եմ ինչ նպատակով, աշխատում են փոքր ցոյց {տալ} Հայերի թիւը, այսինքն՝ 3-4 միլիոն, մի

բաներ, որ գալոց օրերում լոյս կարող էին {տալ} պատմութեան. մի՞թէ չէ կարելի մտածել, ո

աբկենեանցի նամակը կարող է մի փոքր ճաշակ {տալ} մեր ընթերցողներին, թէ ո՛րպիսի բան էր Պ

Խուդաբաշեւը ոչ մի տեղում չէ կարող ցոյց {տալ} մեզ, որ Հայերը իւրեանց կրօնը կամ դաւան

որպէսզի հեշտ լինի նոցա այնուհետեւ կուլ {տալ} խե՜ղճ Հայաստանի որդիքը: Այս բաների գիտ

րա հեղինակը: Փոքրիշատէ տեղեկութիւն {տալ} ազգին այդ գրքի վնասակար ուղղութեան մասի

, մի փոքր մերկանդամ հարկադրուեցանք ցոյց {տալ} Պ. Խուդաբաշեւին ճշմարտութեան երեսը՝ գ

ու գործ կատարել: Աշխատենք պատասխան {տալ} եւ հետեւեալ խնդրին: §4. " Հիւսիսա

էն հարկադրել են մեզ հայկական դպրութեանը {տալ} այն ակնարկական ուղղութիւնը, որ երբեմն

պատերազմ ունի իւր մէջ, չէ կարող բամբակ {տալ} Անգլիային, նորա բամբակեղէն ապրանքի գոր

ն։ Թերեւս եթէ հնար լինէր իւրաքանչիւրին {տալ} ոչ միայն մի քանի շիլլինգ, այլ տասնաւոր

ց ֆերմերից, քանզի, եթէ սա զլանայ գործ {տալ} նոցա, մշակը պիտի սովամահ մեռնի. ո՞ւր

հակալ եմ, այսուհետեւ չեմ կարող իմ հողը {տալ} քեզ. ինձ հարկաւոր է։ Մի ուրիշ տեղ ճար

, այդպիսի դիպուածում, կարող ես վարձու {տալ} եւ այդ կերպով օգուտ քաղել քո հողից: Եթ

պով յառաջ տարաւ խօսքը, - պիտի իրաւունք {տալ} մեզ, որ կտրիճի պէս գործ կատարեցինք եւ

ւնը, որ այս տեսակ ազատութիւն չէ կարելի {տալ}. գուշակեց նա գալոց փոթորիկը: Տեսաւ ազ

պատերազմի սարսափելի զօրութեամբ: Երկիր {տալ} նոցա, ասել է բովանդակ ազնուականութիւնը

ոյ, որոշուեցաւ չափաւոր քանակութիւն հող {տալ} ստրուկներին, այսինքն՝ իւրաքանչիւր գիւ

ի, մանաւանդ մի նոր կարծիքի հաւանութիւն {տալ}: - Եւ դու կարծեցիր, թէ խելքիս նստեցու

մ էի յիսուն ոսկու, այժմ տան տէրը չկամի {տալ} յիսունի եւ պահանջում է հարիւր։ Ի՛նչ կա

ց կօշիկի կը մնաս: Կարո՞ղ ես բռնի կարել {տալ}: Ո՞ր մինը ասեմ, դերձակը եւս նոյն երգն

ւր արդեօք կարող են անվաճառ մնալ եւ վնաս {տալ} երկրագործին բամբակը, մետաքսը, շաքարը

, ցորենը եւ այլն: Մեք չենք կարող թոյլ {տալ}, թէ Հայոց ազգը չգիտէ այս: Բայց միանգա

Հարկաւոր է հիմքը նորոգել, կենդանութիւն {տալ} նորան, ոյժ եւ զօրութիւն դնել նորա մէջ

ք ապսպարել նորան, մանր մունր գումարներ {տալ} յառաջուց այս եւ այն շինականին եւ հունձի

մի շրջանառութիւնը։ Հերի՛ք է միայն ցոյց {տալ}, որ ձեռագործի վաճառականը առողջ դրամ պի

ց դարմանելու համար ոչ մի պարոն չէ կարող {տալ} նորան բաւական վարձ, թողունք եւ այս, ի

եղ ընտրութիւն չկայ եւ հրաժեշտ չէ կարելի {տալ}, քանզի աղքատութիւն կայ մէջտեղում, քան

ատել ազգը աղքատութենից, այլեւ մեծ զարկ {տալ} նորան յառաջադէմ ուղղութեան մէջ: Բ

հանգամանքները աւելի դիւրութիւն կարող են {տալ} այսպիսի ձեռնարկութեանց: Շատ մեքեն

աշխատութեան բնութիւնը ինքը կարող է մեզ {տալ} Ասիայում, եթէ միայն լինի մեր մէջ ստանա

Եւ չկամելով բռնաբարութեան կերպարանք {տալ} այս ժխտողութեան, տակաւին իրաւունքի անո

նորան, որովհետեւ մի կիրք կարող է տեղի {տալ} միւս կիրքերի, որ հանգամանքը կարող են ծ

չենք կարող նոցանից ամեն մինին պատասխան {տալ}. ո՛չ թէ ասելիք չունինք, այլ, որովհետ

՜հ, շատ մերկ է: Եւ աւելորդ է պատասխան {տալ} այնտեղ, ուր խօսում են հեղինակութեան ան

քը արհամարհելով, պիտի կարողանային ցոյց {տալ} իւրեանց մէջ այս բարոյական ոյժը, որ յետ

ած թատրոնին: Եւ մանաւանդ թէ տեղիք {տալ} տկարամիտ մարդերի, փոխանակ իւրեանց դժգո

դունելութեան հետ, կարո՛ղ են մեծ ընթացք {տալ} թատրոնին: Յոյս ունենք, որ ազգը չ

պատուիրեմ յիշեալ իմ երեք կտակակատարացն {տալ} անպատճառ: Եւ վասն բարեպէս բերելոյ զամե

րս միւս եղբայրս գտանէ, բայց նախ պարտ է {տալ} հինգ հազար ռուպլի միոյ տեղւոյ տպարանի,

յրով. Ջանում է նա գրկիս միջից փախուստ {տալ}, Եւ բարձրացնում աղաղակող ձայնը - զո՜ւ

ւթիւնդ, ո՛չ միայն Այվազովսքւոյ պատուէր {տալ} պատկառ կալ խոստովանութեան մերոյս եկեղեց

ն ուրացել են, Որոնց անունն չուզեմ {տալ}. Բայց որ գո՛նէ մի գաղափար Դո

Շուտով գնանք մենք ատեան, Ֆիզիկից {տալ} պատասխան: Ով մեզանից չգիտէ

ել, տեսնել որչափ մեր խելքը կարող է մեզ {տալ} սահման: ՎԷՃ ( Լերմոնտովից)

դատարկ բաներ լինին, Մարդու վէրք {տալ} չունենան, Թեթեւ ու ծիծաղաշարժ,

- Տէ՛ր իմ, խնայէ՛, հոգեւոր, Մի՛ {տալ} պատիժ խիստ սաստիկ. Մի՞թէ չկայ մա

նախ խոստացիր, հա՛յր իմ հայազգի, {Տալ} իմ մարմինը կերակուր շների Կամ ի կա

բէք համաձայնելու չէին խաղաղութեամբ տեղի {տալ} նոր գաղափարներին, գիտէինք, որ նորը պա

ս, որի մասին, շնորհ ունիմ տեղեկութիւն {տալ} ձեզ. անձնանուէր Չ. Ֆոքս ": Եր

ղ էինք մեր բանականութեան հաշիւ ու համար {տալ} մեր ասածների համար: Բայց եւ այսպէս ոչ

գաղափարին: Երրորդ, սաստիկ պատուէր {տալ} բոլոր եկեղեցականներին, առանց աստիճանի

գալիս վրաս) ես խնդրում էի նոցանից ցոյց {տալ} ուղիղ ճանփան, եթէ մոլորական էր. բայց

տար ձեւը, այլ դորա փոխանակ տեղեկութիւն {տալ}, մասնակից անել այս ինչ բանի եւ այլն եւ

ոյցը տեսնում ենք մենք եւ կարող ենք ցոյց {տալ} մեր ընդդիմախօսներին նաեւ նոցա անոճ եւ խ

իրենք իրենց կամ ուրիշին հաշիւ ու համար {տալ}, թէ ինչ հիմքի վրայ գործ են դնում այս կ

նացած գաղափարք եւ խաւար ֆանատիկոսութիւն {տալ} նորան, այլ մշակել նորա լեզուն, գնալ ժ

Այդ խօսքերի վերայ ինձ քաղցր եղաւ դուրս {տալ} Եւժէն Սիւ Պարոնի " Թափառական Հրէայ " ան

, որ ժողովրդի գանգատին արժան է իրաւունք {տալ}, իհարկէ մեր պատուելի հեղինակքը իւրեանց

գրութիւն, եթէ այս անունը եւս կարելի էր {տալ} ։ Չ'կայ նորա մէջ կեանք եւ կենդանութիւն

ն վերայ, արժան եմ համարում ծանօթութիւն {տալ} այստեղ մի քանի բաների մասին, որ վերաբե

յին հոգու բղխուածքը։ Եւ կարելի՞ է թոյլ {տալ}, որ մի ազգ, մատենագրութիւն չունենալով

եօք մեր կողմից յանցանք չէ՞ր այսպէս ձայն {տալ} մեր հին մատենագրութեան վերայ։ Այս խնդի

ւրբ գծագրութիւնքը, ի՞նչ յանցանք է ձայն {տալ} մեր հեղինակներին, թէ պիտոյ էր, հրաժար

ու տարի յառաջ հագած էինք, եւ պատրաստել {տալ} մեր համար այնպիսի զգեստ, որ առհասարակ

ր ( այսինքն հասկանալը) աշխատում է ցոյց {տալ} նորա ( այսինքն օրէնքի) հիմքը մոռացուած

ուց է բխում ", որովհետեւ անհնար է թոյլ {տալ} անգամ թէ ստորին դասակարգը կաող էր երբեւ

այն, ինչ որ չկարողացան անգլիական ազգին {տալ} նորա երեւեցուցիչքը: Նախանձը թագաւորակա

ն: Իսկ այդ սկզբունքները չեն կարող ցոյց {տալ} իրենց խորհուրդը եւ նշանակութիւնը իրենց

ւ Ֆրանսիայից հմուտ արուեստապետներ բերել {տալ}: Այս բանը շատ ընդդէմ թուեցաւ հոգատարնե

արի հիւանդութեամբ ծանրացած վէճին լրումն {տալ}: Իսկոյն վերստին զարթեցնում է այն խնդիր

մարդկութիւնը, գիտէր այսպիսիներին ցոյց {տալ} սէր եւ խնամք, հաւատաց նորան եւ բարի յո

շնորհին, հաւանեցրեց քահանայապետին թոյլ {տալ} սորան. որով ճանապարհ ստացաւ սա այնքան

տացնելու համար, որ իրենցից խնդրողներին {տալ} կարողանան աստուածային խօսքը, հոգու փրկ

եամբ աշխատում են իրենց անձը արդա՛ր ցոյց {տալ} աշխարհի, բայց այդ խաբեբայութիւնը բնա՛ւ

ոց փրկութեան համար, խրատի խօսք կամենայ {տալ} քարոզչին, նայելով նոցա դառն խորհուրդնե

՝ եւ ո՛չ մէկը։ Մեր խնդրից դուրս է ցոյց {տալ}, թէ ե՛րբ է երեւում մեր գրքերում առաջին

Լեւոնի տումարին։ Կարելի՞ բան է թոյլ {տալ}, թէ այսօրուայ Կաթողիկէ Էջմիածինը թողած

կոշտացած հողը։ Մենք չենք կարող թոյլ {տալ}, որ այդ ժողովը եղած լինէր մի այլ եկեղե

մի նոր հիմնարկութիւն կարող էին համարել {տալ} նորան յանձուած վանքը։ Աւելորդ է ասել,

ամենամեծ գովասանութիւնը, որ կարող էինք {տալ} Փարպեցու Պատմութեան՝ առանց վախենալու ե

լ. մենք յանձնառու չենք դրական պատասխան {տալ} այս բանին։ Առ հասարակ, տարածուած կ

ճանաչենք Փարպեցուն, որ չէ կարելի թոյլ {տալ} բնաւ, այնուամենայնիւ Մեծ Թարգմանչաց վա

Վերի օրինակը թերեւս այս էլ կարող է ցոյց {տալ}, որ Փարպեցին, բուն կաթողիկոսական իշխա

ւմ։ Բայց ընդդէմ ենք եւ չենք կարող թոյլ {տալ}, թէ Հայոց լեզուի մէջ գլխաւոր քահանայու

թէեւ ընդդէմ չենք, որ կարելի է նաեւ թոյլ {տալ} "գլուխը կախած" հասկանալ։ )

ած իրողութենների վերայ, եւ ամենայն բանի {տալ} իւր արժանի վարձը, գնահատելու են մեր խօս

կի գերութիւնը։ Մենք չենք կարող այս թոյլ {տալ}, երբ նա չէ ծածկում մեզանից Ներսէհ եւ Հր

րի ժամանակ Պերոզի օրով։ Չենք կարող թոյլ {տալ}, որովհետեւ, եթէ Ձուիկը տարուած լինէր Պա

իցէ կնոջ անուն յիշելու։ Չենք կարող թոյլ {տալ}, որովհետեւ Փարպեցու Պատմութեան եւ Թղթի

ր գրչի միջնորդութեամբ, աւետաւոր լուրեր {տալ} մեր ազգին, բայց մի չար բաղդով այս րոպէ

տճառով պաշտօնական հրովարտակով պատուիրեց {տալ} իւրեան նոր-նոր գրեր, հին եւ ամենախրթին

ինչեւ այժմ դեռ չեն կարող հաշիւ ու համար {տալ} ինքեանց, թէ ինչ պատճառով ջարդւում էին

նակութենից: Այս գործից ես հնար ունեցայ {տալ} ձեզ 100 000 շատոյ յանդուգն նզովեալներ:

իջնորդութեամբ, խնդրեմ հրամայեցէք բերել {տալ} Ֆրանսիայից, Անգլիայից, Բելգիայից եւ Բ

պաշտօնական օրագիր շինելու համար, բերել {տալ} ֆրանսիական, անգլիական օրագիրներ. դոքա

ն պաշտօնական օրագիր շինելու համար բերել {տալ} այդ օրագիրքը, եթէ այդպիսի հարկաւորութի

ժոխքի համար, մեզ աւելի օգտակար է բերել {տալ} այն տետրակները, որ աննշան եւ խելացնոր

տրակները, առաջարկում է օրագիրներ բերել {տալ} դժոխքի փառքի համար: -Գանչեցէք գրակ

, ներել յանդուգն առաջարկութեանս, թոյլ {տալ} ինձ ի գրի հարկանել զոր ինչ շրթունք իմ չ

րութեանը, գիտէր եւս մեծահոգութիւն ցոյց {տալ}: - Ֆրանսիայի մէջ կան լաւ այգիք,

ատել քո արժանաւորութիւնը եւ արժանի վարձ {տալ} քեզ, - ասաց սատանան պայծառ երեսով: -

րջին անգամը խոստացել էր Ասմոդեյին հոգին {տալ}, եթէ Ասմոդեյը կը տար նորան մի պարգեւ,

ան, եթէ նա կարողանայ մի զօրութիւն ցոյց {տալ}. նա չունի մի ազնիւ զգացողութիւն անձնակ

հրաշքի տեղ չէ՛ պիտոյ կարողանար ընդունել {տալ} այս բաները, որ կատարւում էին բնութեան

են, հարկաւոր է անօթներ եւ գործիք բերել {տալ} օտար աշխարհներից: - Շատ լաւ, եթէ

ս առնել, ննջեցեալների գերեզմանը օրհնել {տալ}, մատաղը չմոռանալ եւ պահքը պահել․ եթէ ս

գային եղանակներով: Եւ անհնարին էր թոյլ {տալ}, որ ժողովուրդը լսէ վերստին այն ձայները

որ դատապարտուած էին, անհնարին էր թոյլ {տալ} մանաւանդ այն պատճառով, որ շատ տեղեր Հա

որ հնար լինէր սրտիս վերայի եղածը դուրս {տալ} եւ թեթեւանալ այն անտանելի ծանրութենից,

ը, այն ժամանակ, այն ազգի թղթով երդում {տալ} տուր եւ ապա հարցրու հարցանելիքդ, որ պա

ութիւն ենք համարում մի փոքր տեղեկութիւն {տալ} նորա մասին, որ յետոյ կարողանանք ներս տ

ի փոքր գործունեայ մարդու կերպարանք ցոյց {տալ} բժշկապետին, յօնքերը մօտ քարշեց աչքերին

մ անունը. դուք չէք կարող ծամել եւ կուլ {տալ} նորան, նա կփշրէ ձեր ժանգոտ ատամները:

ը, որովհետեւ սովոր էր նա մեծ մարդ ցոյց {տալ} իւրեան, մանաւանդ իւր ընտանիքի առաջեւ:

գիր մարդ ի՛նչ բանով առաւել կարող է ցոյց {տալ} այս մարդկային ազնիւ զգացողութիւնը, եթէ

, որ դժուարանում եմ այս րոպէիս ձեզ խօսք {տալ}: - Ուրեմն ես մի քանի օրից սպասեմ պա

րեանց զանազան հաշիւներին, խոստացել էին {տալ} Մանուշակը այս մարդուն, որ մի փոքր կարո

արոն Շահումեանցը: - Ոչ ոքի չեմ ցոյց {տալ} գիրը, - ասաց պառաւը, - ես միայն տունը կ

ը նստէր, կամ, եթէ կամենար առաւել ցոյց {տալ} ծնողքին իւր պարկեշտութիւնը եւ տխրութիւն

ամենում էին իւրեանց պարկեշտութիւնը ցոյց {տալ} դորանով, այլ խեղճ ողորմելիքը լաց էին լ

ցմունքներ արեց, որ չկարողացայ պատասխան {տալ}: Մանուշակը դողում էր վախեցածից, բա

- խօսեց Շահումեանցը, - որ միմեանց բարեւ {տալ} -առնուլը, կամ ղահուէտնումը թուղթ խաղալը

նչ է թեթեւը: Խոստանալով ծանօթութիւն {տալ} թեթեւի մասին, մէք յանձնառու չենք մեկնե

են աղէկները ինչ ձեւ եւ կամենան կարող են {տալ} զանազան զգայարանքների: Առաւել լաւ հ

համարձակուի այսպիսի բացասական պատասխան {տալ} իւր եղբօր առաջարկութեանը, որ նոյնպէս հ

պարոն Թիւթիւնճի-օղլուն այժմ չէ կամենում {տալ} իւր աղջիկը, թող թթու դնէ նորան, մեզ հ

ուցէ, ի՞նչ է. ես կամեցայ իմ Մանուշակս {տալ} նորան, իսկ նա դեռեւս պիտի կոտրատուի՞.

պատասխանեց Մանուշակը, հարկադրելով ցոյց {տալ} իւրեան ուրախ եւ անշփոթ: Այս միջոցին

ցա՛ր, որովհետեւ խօսք ենք տուած Մկրտչին {տալ} մեր Մանուշակը: Քիչ մնաց որ Մանուշակ

նչպէս կարելի է այդպիսի բան. մինին խօսք {տալ}, միւսին ` հարսն: Մանուշակը կարողու

ամբ արգելւում էր նոր ի նորոյ հող եւ տեղ {տալ} հոգեւորների եւ վանքերի օգտի համար, որ

արակապետութիւնը չէր յօժարում տեղ ու հող {տալ} Պապական հոգեւորների եւ վանքերի համար,

նքների մէջ չէր կարող այլ լուսաւորութիւն {տալ} Հայերին, քան թէ Պապականը, որովհետեւ Պ

իւն չգտանելոց ճանաչել։ Չենք կարող թոյլ {տալ}, որ նա երազում եւս տեսած լինէր, թէ պի

ղթոց կոչեցաւ Մխիթար աբբայ հայր 'ի Հռովմ {տալ} պատասխանի, յորում Մխիթար աբբայ իւրով փ

ների ձեռքով, կամէի մի մասնաւոր գաղափար {տալ} մեր սիրելի ազգին, թէ ի՞նչպէս էր Մխիթար

Մեք, այսչափ խօսելով, կամէինք ցոյց {տալ}, թէ ո՛րքան անհրաժեշտ է կրօնը մարդու հա

ը եւ պայմանքը, որոնց խորհուրդը է առնել {տալ} մինը կամ թողուլ միւսը, եւ այս կանոններ

ճանաչել Աստուածը եւ նորան երկրպագութիւն {տալ} ո՛չ թէ միայն Սամարիայի սարի վերայ կամ Ե

չափ կրօնի վերայ։ Մեր խորհուրդն էր ցոյց {տալ} միայն կրօնի ինչութիւնը եւ խորհուրդը)

ի մի վտանգ կարելի բան էր, հերիք է ցոյց {տալ} Բարոնիոս, եկեղեցական պատմիչի վկայութեա

ծ իւրաքանչիւր գերդաստան պարտական է հարկ {տալ} ամենայն տարի երկու սու, եւ հրամայում է

նձը պապի գործակալ եւ համաձայնում է հարկ {տալ} նորան՝ որպէս տէրութեան իսկական տիրոջ։

ղութենների մասին, որ կարող էին գաղափար {տալ} մեր ազգին, թէ ինչպէս էր պապականութեան

որ դայեակները ( Ասիացոց մէջ) սովո՛ր են {տալ} երեխաներին՝ քնեցնելու համար, բայց՝ ք

որ բան, որի համար պիտոյ էր ներողութիւն {տալ} մեղքերին հարկաւորապէս, բայց առաւել փոք

էր լուծանել ամուսնութեան կապը եւ հրաման {տալ} վերստին ամուսնանալու։ Ամենայն Քրիստոնե

ար։ Մնացել էր պապին սեպհական թողութիւն {տալ} այն մեղքերին միայն, որ յիշուած էին Հաղ

ի գործի մասին, կարո՛ղ է մի կերպով ցոյց {տալ} եւ վկայել այն բանին, թէ զանազան էին Մխ

է գրչի յայտնի սխալանքը. չենք կարող թոյլ {տալ}, որ Չամչեանը քսան միլիոն հաշուած լինէր

նելոյ յինքեան զկենդանարարն նիւթ յագուրդ {տալ} նքողեալ հոգւոյն: Եթէ ապացուցութիւն բան

ն բանիս պահանջեսցի ի հնասիրաց, աղաչեմք {տալ} պատասխանի հարցմանս ( որ իբրու վէմ անվան

լ եւրոպէականաց, լիբրեւ ի ժանտախտէ խոյս {տալ} ի գրելոյ] ի լեզու նոր եւ կենդանի, [արժ

դ մեռեալ եւ անհոգի, զո՞ր գաղափար կարէր {տալ} ուսանողին, ասասցեն ինքեանք ուսումնական

խոստանայ հայրենասիրաց արգոյ Մկրտիչ Էմին {տալ} տպագրութեամբ ի լոյս: Զմատենագրութիւն դ

սութեան, եւ իբրեւ ի լապտերէ իմեքէ լոյս {տալ} ազգին անխոնջ երկասիրութեամբ: Զփառս առն

մ տարակոյս, եթէ զայս ամ ենայն պիտոյ էր {տալ} նոր հայոյն եւ նոր յոճ խօսից, հասկանալի

մանել յանկոխ անապատս զսերմն բարի, ջուր {տալ} եւ սնուցանել առ պտղաբեր գործելոյ, եթէ

ս գրուածոց. առ տեղեաւս չէ տարադէպ եթ է {տալ} յօժարեսցուք պատուական հեղինակացդ լի կշռ

դոցա յորդորել եւ քարոզել զժողովուրդն, {տալ} նմա զայնպիսի ուղղութիւն, զի նպատակն լի

քեանք պատկանէին, ճանաչել զնոսա եւ հնար {տալ} առ ի լուսաւորութիւն: Դիցուք եթէ նախ

կեալ ի ստեղէնս, եւ խոստանայ զպտուղ շատ {տալ}, թէ միայն մշակողք մշակ էին զսունկն ըստ

ութիւն եւ զգրութիւն ազգային անպատճառ եւ {տալ} նոցա ի վերածնութիւն զերկասիրութիւնս գեր

կառակամարտութենից յետոյ արդէն վճռել էին {տալ} քաղաքը թշնամու ձեռքը։ Միմիայն Իգնատիոս

որան Քրիստոս եւ խոստացել է ապահով մուտք {տալ} Վենետիկ։ Ճշմարիտ. մինչեւ անգամ Վենետկ

անից այդ պատիւը եւ համոզեց նորանց անուն {տալ} Կարգին " Յիսուսեան " ( societas Jesu)

ապարակներում եւ փողոցներում, թողութիւն {տալ} մեծ մեղքերին, մինչեւ անգամ այնպիսի մեղ

էր։ Պապին մնացել էր սեպհական թողութիւն {տալ} այն մեղքերին, որ յիշուած են " Սուրբ Հա

ընդունել հասարակաց ցանկութիւնը եւ թոյլ {տալ}, որ ժողովքը լինի։ Բայց զուր գնացին նո

ութեան մասին եւ երբէք չէր կամենում թոյլ {տալ} Լէ-Ժէին Կայսրի ձեռքից ընդունել Աուգսբու

ելու պատմութիւնը, հետեւում է այժմ ցոյց {տալ} նորա ներքին կազմակերպութիւնը, որ ինչպէ

ք անդամները կարո՛ղ էին հրաժարական խնդիր {տալ} Գեներալին, որ ազատ իրաւունք ունէր արձա

ի երդումով պարտաւորուած էին տեղեկութիւն {տալ} միմեանց մասին։ Այս կանոնը դրուած էր ոչ

ժամանակ Կարգը հարկադրուած կը լինի ցոյց {տալ} բոլոր աշխարհին, թէ ի՞նչ կարող էր առնել

րացել, Տէրութիւնքը դեռ չէին կարող կուլ {տալ} մասնաւոր իշխանութիւնքը, որ դեռեւս չէին

կան թագաւորի մօտ՝ աշխատելով պատերազմել {տալ} նորանց Հենրիկոս III-ի հետ, որովհետեւ ս

սէ միայն վանահօր անունը, որին խոստացաւ {տալ} զինուորական պահնորդներ անվտանգ Ֆլանդրիա

ն նորան խոստանալ երկու ամսից յետոյ թոյլ {տալ} Յիսուսեաններին Փարիզ մտանել։ Բայց Յիսո

Յիսուսեանք կարո՛ղ էին ամենայն բանի ձեռք {տալ}. նոցա հարկաւոր էր միայն մի պատճառ, որ

համար չէր կարելի վաւերական կերպով ցոյց {տալ} Յիսուսեանների գործակցութիւնը Դամիէնի հե

նակ նորան հարցնում էին, չ'կամեցաւ ցոյց {տալ} գանձերի տեղը եւ շուտով մեռաւ բանդարկութ

մ, ես առաջի Աստուծոյ պարտական էի դուրս {տալ} նորան "։ Արդարեւ Կարգի ջնջուելուց ութ

կնապատիկ եղաւ ճակատագրի խորհուրդը, որ է {տալ} Գաղղիացոց, ինչ որ կարող էր փրկաւէտ լինե

ենք մի փրկարար սկզբունք, այն է հանդէս {տալ} ազգի կարծիքին, ուրեմն հրապարակ կանչել

րար շնորհքի, որ ուրիշ կերպով չէ կարող {տալ}, եթէ եկեղեցին չխնդրէ եւ չվկայէ նուիրել

փուկ մի խնդիր էր այդ. ուղղակի պատասխան {տալ} այդ հարցին չէր կարելի. վերոյիշեալ անձն

ամար աղէտաւոր փորձի արդիւնք, չէր կարող {տալ} վարչական հիմնարկութիւններին այլ ձեւ ` ք

սի մերձաւորների օժանդակութեամբ հաւաստել {տալ} աւանդութիւնը: Յայտնի է բոլորին, թէ որ

րով գրած է այդ աշխատութիւնը, կարող ենք {տալ} այսպիսի կարծիք։ Պ. Գամառ-Քաթիպայի

ունչ իր, որ ոչինչ կերպով չէ կարող ցոյց {տալ} իւր մէջ մի ներգործականութիւն, չէ կարող

ան խորհուրդը. գրածին աւելի վսեմութի՞ւն {տալ}, թէ՞ աւելի հասկանալի անել նորան ժողովր

որան, տալի եմ ասելով, չենք կարող ցոյց {տալ} այն գործողութիւնը, որ կատարվում է ներկ

մատը բնաւ տալի ընդունելութիւնը չէ, այլ {տալ} աներեւոյթ եղանակը եւ տալիսը հոլովեալ ան

պատերազմի ասպարէզը։ Մենք, բացի գալ, {տալ} բայերից, ցոյց ենք տալիս բոլոր միւս բայ

, ուիրշ բայ չկայ։ Բայց կարելի՞ է թոյլ {տալ} մէկ լեզու, որ միայն էական բայ ունենայ

այն ինքը եմը չէ կարող բայական զօրութիւն {տալ} բառին, սահմանական եղանակում, պէտք է ո

որովհետեւ օտար է ժողովրդին) պիտի թոյլ {տալ} երբեմն, եթէ նոր յոգնականը բազմավանկ է

են, որ մենք կարող ենք հարիւրներով ցոյց {տալ} ։ Տարակոյս չկայ, որ ժողովուրդը, իսկոյ

ովելով հերքումի եւ մերժումի։ Պիտի թոյլ {տալ} այս ձեւը, որովհետեւ շատ անգամ երկու ան

պատակը է ընդհանուրի վարքն ու բարքը ցոյց {տալ}, բայց երբ այդ վարք ու բարքի այս կամ այ

րւում է նորան եւ որ անշուշտ հարկաւոր էր {տալ} նորան, ամոլների մէջ սիրու գործի զուգակ

ստուգապէս Արշաւրի միտքը իր քոյրը Սօսին {տալ} էր եւ ոչ խաբել, այդ պարզ երեւում է Հեթ

ձ կը սպանեմ, կամ թէ չէ Սօսին աղջիկ չեմ {տալ}. ես պիտի տամ Զայրմայրի էջմիածնեցի քաւո

ատուապահութեան), մենք չենք կարող թոյլ {տալ}, որ մի մայր այդպէս հրապարակով խայտառակ

Բացի սորանից, դժուար թէ կարելի է թոյլ {տալ} այն աստիճանի պարզամտութիւն լսողի կողմից

դաւաճանութիւնը: Ինչպէ՞ս կարելի է թոյլ {տալ}, որ Սօսը այդքան բանից յետոյ հաւատար Տի

նօրինակ բան, պարտական է այնպիսի ընթացք {տալ} բանին, որ տասն եւ ինն դարու մէջ ութերո

այ եւ կամենալով փոքր ի շատէ տեղեկութիւն {տալ} ազգին նորայ մասին, պէտք էր, որ մենք ա

աւանդ ստիպում է մեզ մի փոքր տեղեկութիւն {տալ} նորա մասին, որպէսզի ընթերցողք մի գերբն

անութեան մասին եւ ոչ բնաւ կարելի է թոյլ {տալ} այս տեղում: Ուստի, ենթադրում ենք, ին

ում ենք լուսաւորել նորանց եւ ստոյգ հիմք {տալ} նոցայ: Մեր հակառակորդքը սուտ եւ անաստո

իտաւորութիւնը էր մի համառօտ տեղեկութիւն {տալ} միայն " Լուսաւորչու քամուն ": Մենք հաս

ւածի նեղ շրջանակը չէ ներում ազատ ընթացք {տալ} նոցայ: Բայց այսչափ անհրաժեշտ ենք համար

Ուզելով մշակել, կոկել եւ միութիւն {տալ} մեր նոր լեզուին չպիտի փոքրոգութեամբ սրտ

ը ցոյց չտալ: Այո՞, պարտակա՞ն ենք ցոյց {տալ}, որովհետեւ մինչեւ այժմ թերութիւնքն ենք

կի օրը իր քաղած մանուշակները Վարդիթերին {տալ} եկեղեցում: Անոյշը սրտով ուզում է կատար

Հեթումն ուզում է այգին բանալ ( թաղը վեր {տալ} ) նորան գնում են օգնելու տասը-քսան երիտ

ուրանալու: Մենք կարող ենք շատ բան ցոյց {տալ} եւ հին լեզուից, որ նոյն է այսօրուայ աշ

ւրը հիւանդին դեղ ա, Սիրածը սիրածին չեն {տալ} - էս ի՛նչ անիրաւ գեղ ա. Էն սարը բարձր

էին բերած, այժմ պիտոյ էր հանդէսով ցոյց {տալ}, որ հաստատուէին իւրեանց կարծիքի մէջ,

րդերի միմիայն պարծանքն էր, այլ պիտոյ է {տալ} ազգի մանուկներին եւ ընդհանրապէս բովանդա

կարող էր հիւթ եւ արիւն դառնալ եւ սնունդ {տալ} տկար հայոց զաւակներին։ Այս բաները

թիւն, այլեւ լոկ ընդունելութիւն չի ցոյց {տալ}, որովհետեւ մեռածը ապստամբում է բնութեա

մ սենեակիդ մէջ թուր շողացնելով՝ պատգամ {տալ} 5 միլիոն ազգիդ, որ նա թողու իր սովորակ

նանալ չէ բնութեան վրայ, այլ ուղղութիւն {տալ} նորան եւ սահմանափակել նորա կարողութիւնը

ովհետեւ այս գիտակցութիւնը չէ կարող թոյլ {տալ}, որ նա դատապարտէ այդ գոյները, ուստի ք

իրտ չունիմ եւ մեջտեղի եղածը շարժիլ տավա {տալապայի}, մնաց որ պատշաճ բան էլ չէ. հույս ունի

. 1 41. 21 Պիտի ուղարկեմ նորան այժմ 41 {տալեր} 21 զիլբեր գրոշ: իզվոշ[չիկ] 30 մինչեւ

դրամի կարօտ չլինելը կամ ուրիշներին փոխ {տալը}, մինչդեռ միլիոնաւոր ժողովրդի կեանքը կ

ւ համոզուեցաւ, որ այս տեսակ ազատութիւն {տալը} ազնուականութեան մահու դատակնիքը ստորագր

յով է վարվում, "լաց եմ լինում" եւ այլն։ {Տալը}, գալը, Աստրախանցիք խոնարհում են "տամ եմ

գործողութեան վերայ մեծ ուրախութիւն ցոյց {տալը}, ասել է, թէ պատրաստութիւն կար ձեռնտու

ասում եմ, որ ձեր կողմից այդպիսի կարծիք {տալը} իմ մասին մեծ ցածութիւն է: Իմ համար ոչի

ւրեան, որ չլսելով հօր երկու անգամ ձայն {տալը}, հարկադրեց իւր հօրը ներս մտանել Մանուշ

ի վերայ, թէ Կօնֆուցիուն Աստուծոյ պատիւ {տալը} քաղաքակա՞ն, թէ՞ կրօնական գործողութիւն

կ՝ գրում եմ, տեսնում եմ եւ այլն։ Իսկ {տալը}, գալը, երբեմն եւ՝ լալը խոնարհւում են

հետ միացած։ Օրինակներով այդ ամենը ցոյց {տալը} քերականութեան գործն է, բայց մենք կամեց

վ, ժամանակով եւ թըվով։ Անելը կամ ցոյց {տալը}, այսինքն՝ բուն բայի պաշտօնակատարութիւ

վառի ուխտերը, վիճակը կամ " Հաւկթի շուռ {տալը} ", հարսանիքը ( թէեւ այս վերջինի մէջ,

կամ իրեն իսկ խրատողին, որպէս թէ աղջիկը {տալը} կամ չտալը կախւում է լոկ Գարեգնի խօսքից

ասում չեմ տալիս կամ չէ տալիս, այլ չեմ {տալի} կամ չէ տալի։ Պ. Պռօշեանցը իր գրութեան

ալիս կամ չէ տալիս, այլ չեմ տալի կամ չէ {տալի} ։ Պ. Պռօշեանցը իր գրութեան մէջ գործ է

ան մէջ գործ է ածում այս ձեւը. մօռացնել {տալի}, յառաջ գալի, հոգի է տալի եւ այլն, փո

ը. մօռացնել տալի, յառաջ գալի, հոգի է {տալի} եւ այլն, փոխանակ՝ մոռացնել կամ մոռցնե

ման կարծում է, թէ տալիս եմ-ը շինւում է {տալի} ընդունելութիւնից, որի ծայրն թարմատարաբ

կպել է ս տառը, ուրեմն եւ աւելի ուղիղ է {տալի} ասել, քան թէ տալիս, մանաւանդ որ տալին

րմատար համարված Ս տառը եւ առանց նորան, {տալի} եմ ասելով, չենք կարող ցոյց տալ այն գոր

մեզ թվում է, թէ տալիս եմ-ի արմատը բնաւ {տալի} ընդունելութիւնը չէ, այլ տալ աներեւոյթ

էր կացել, աւելացնելով, թէ, " Էլ չենք {տալի} իմ աղջիկը ": Թէեւ այս փոփոխամտութեանց

ու երեխեքանցը բրինձ, կամ եղ, կամ ձու {տալի}, որ տանեն քէֆ անեն ": Վերեւը ասա

ովը գալուս, թէզով իշխանն ա գնում գլուխ {տալի}, բարովում, աղավար խօսում, հետը նստու

ես իմ աղքատ տեղովս քեզանից շատ եմ խարջ {տալի}, կոռ քաշում, ձի տալի, թէ ես ու դուն

անից շատ եմ խարջ տալի, կոռ քաշում, ձի {տալի}, թէ ես ու դուն էլ մի կռիւ անենք, թէ է

զուրկ ենք, էս մի հիքու երեսին ենք մտիկ {տալի}. աստուած մի՛ արասցէ կամ կարկուտը տայ,

մ են, կէսը անփոխ հէնց ճամփորդներին ենք {տալի} կամ աղքատներին, էս լաւ ա հլա խէր ա ըլն

բ չի վեր ընկնիլ, անջախ մաշտոցին են ջան {տալի}, էլ չեն ասում թէ քարոզեն բալքի էս սովո

ած մայրը գեղեցիկ էր, բայց այս իրաւունք {տալի՞ս} է մեզ սպանել նորա թէեւ տգեղ զաւակը։ Աս

տալի ասել, քան թէ տալիս, մանաւանդ որ {տալին} էլ գործ է ածում ժողովուրդը։ Շտապում են

դիկ մեզ այս օտար աշխարհներումը ցույց են {տալիս} շատ մարդասիրություն, ուրեմն մեք եւս նո

ք ու ոտք ստացավ, շարժողություն է ցույց {տալիս} յուր մեջ: Իսկ եթե հայկական տպագրությու

ա, որ մեք օտար մարդու առջեւ ցույց չենք {տալիս} մեր իսկական դրությունը, բայց պետք է մե

վ այժմ տիրացու Սրապիոնին Նարեկ կարդալ է {տալիս}. ճշմարի՞տ է այդ...... Մ. Նալ

լ, նա այդ յուր ընթացքով հայտնի ցույց է {տալիս}, որ ոչ ոտքը դուրս է դրել Ռուսիայից, ո

եշարժ պտուտակավոր նավեր կուլ են տվել եւ {տալիս} են անդադար, որպիսի վտանգներ պիտի աչքի

ական չարչարանքի մեջ՝ ազնվականը ցույց է {տալիս} գործով, որ թե հնար ունենար, ապա ուրեմ

ուրի] ջերմաչափը պատուհանիս վերա ցույց է {տալիս} միշտ 48+. ցնծա՛: Խնդրեմ ինձնից նա

ներ: Շատ ուրախ եմ, որ նա քննություն է {տալիս} դոկտորի աստիճան ստանալու համար. ի բոլո

յդ պատճառով ձեզ լիակատար ազատություն եմ {տալիս} լաց լինելու եւ սգալու եւ ամեն անգամ չմո

իրենց կողմից ոչ մի ծանոթագրություն չեն {տալիս}. ես հավատացած եմ, թեեւ դեռ ամբողջ գիր

համար, որը գեթ մի քանի րոպե մոռացնել է {տալիս} տաղտկալի իրականությունը: Եվ այսպես, տ

մանք, կրծքի տառապանքների դեպքում, չեն {տալիս} այդ դեղը որոշ հիմունքով, եւ այդ կանխակ

րինակ, քսան տարին: Անանիան ցույց է {տալիս} ինձ հրեաների մասին հոդվածը այն պատճառով

ետից: Դրանք ( այդ գրքերը) շատ բան չեն {տալիս} ինձ, բայց գիտության մեջ չպետք է արհամա

ց տպագրված է: Անանիային խորհուրդ եմ {տալիս} կարդալ Ֆոշեն: Չնայած այդ գիրքը ժամանակ

րի: Կրեյցբերգը գազաններին ձրի ցույց չի {տալիս}. ի՞նչ է, ես մի գազան էլ չարժեմ, որ ա

կգնեն, դրա համար էլ քեզ նեղություն եմ {տալիս}, իմ սիրելի եղբայր: Ասացեք խնդրեմ,

քներին: Իսկ բնապատմությունն այդ հարցին {տալիս} է ուղղակի եւ դրական պատասխան, նշանակու

տի շնորհիվ մինչեւ ժամը 11-ն ինձ իմաց են {տալիս} առաջիկա տեսակցության մասին եւ ես, միան

րինակ նրանից եւ ուղարկես ինձ: Ի՞նչ է, {տալիս} են նրան սաղմնաբանության ամբիոնը: Ասա ն

կամուտը: Նախիջեւանը յուրաքանչյուր տարի {տալիս} է մանուֆակտուրաների ռուսական ֆաբրիկացիա

ռնալիստ որեւէ կշիռ ունի եւ այդ պատճառով {տալիս} են նրան, իբրեւ ողորմություն, այդ չնչի

, այն ժամանակ այլ բան է, եւ ես խոսք եմ {տալիս}, որ իմ ազատվելուցս մի տարի հետո մի գեղ

ատճենների մեջ: Ի՞նչ է, ուրեմն, ցույց {տալիս} այս: Ես մատնանշում եմ այս անբարեխիղ

րի են ցանկանում պարտատիրոջը եւ թույլ են {տալիս} նրան վճարել իր պարտքն առանց դատական կամ

րհված հրովարտակ, որը հնարավորություն է {տալիս} մեզ կառավարելու " սեփական իրավունքներով

ւթյան զորությամբ, որ ոչ մի իրավունք չի {տալիս}, բայց յուրաքանչյուրը մտնում է այն բանի

հետեւ ձախակողմյանները կարեւորություն են {տալիս} անմիտ այդ վավերագրին, որն ինքն ըստ ինք

) թե յուրաքանչյուր սերմ քանի՞ ցողուն է {տալիս}, բ) որքա՞ն հյութ է տալիս ցողունը իր կ

նի՞ ցողուն է տալիս, բ) որքա՞ն հյութ է {տալիս} ցողունը իր կշռի համեմատ, գ) ի՞նչ թանձ

բնավ երկրորդական հարց չէ։ Թույլ եմ {տալիս} ինձ խոնարհաբար հուսալու, որ ձերդ գերազ

նորանից այն արծաթի հանդէպ, որ ցոյց էի {տալիս} իմ իմաստուն հաշւումս, թէ նա ստացել էր

ած եմ, թէ ինչպէս մի քանի մարդիկ տեղ են {տալիս} իւրեանց սրտի մէջ մի վայրախօսութեան եւ բ

եւ ձեր աչքումը, ինչպէս յայտնի ցոյց էք {տալիս}, միեւնոյն կշիռ ու յարգ ունին թէ՛ ազգը

ուրիշների դաստիարակելու կերպը, ցոյց էք {տալիս} ձեր վերին աստիճանի թուլութիւնը պեդագօգի

էջ, երկրորդ՝ ձեր այդ ընթացքով ցոյց էք {տալիս} ձեր թուլութիւնը Հայկական դպրութեան մէջ

եթէ միայն հաճիք ընդունել) խորհուրդ ենք {տալիս} ձեզ՝ բան գրելու ժամանակ չպատկանել այս

ք, զոր օրինակ՝ փշատը, որ Հայաստանում {տալիս} է քաղցրահամ պտուղ։ Այդ ծառը, տնկուելո

ն, մի համակրութիւն: Եթէ այսպէս ցոյց է {տալիս} փորձը, ուրեմն մարդը, իւր կամեցածի պէս

ք ահա, որ բնական աշխարհի օրէնքը թոյլ է {տալիս} անհատի մէջ յեղափոխութիւն, թէեւ միայն փ

, սիրուն ոտք ": - Մի՞թէ թոյլ էիր {տալիս}, Մեծ մայր. - թոռները հարց արին. " Ո

ժւում են յետ եւ յառաջ, ակամայ երանի եմ {տալիս} մինչեւ անգամ այդ անշունչ էակի անգիտակից

ա՛լ եմ այս Պարոնից, դա միշտ կերակուր է {տալիս} իմ Յիշատակարանին: Անցեալները գրում էր

ն թէ ինքը իւր իմաստուն հաշւումը ցոյց էր {տալիս} իւրեան պարտական, բայց որովհետեւ արգելք

ը, ես նորան չեմ տպում, օտարի չեմ ցոյց {տալիս}, ունիմ երկու հարիւր ութսուն բարեկամ,

կան առնչութիւն, թէեւ այդ մարդը ցոյց էր {տալիս} իւրեան որպէս լոկ բարերար... Այդ բարերա

նիսի 27-ի առաջեւ, բայց այդ խաչը ցոյց է {տալիս} արիւն թողնելու համար օրի լաւութիւնը: Ճ

աբարձութիւնը այդ մասին, այլեւ թոյլ ենք {տալիս} ձեզ ՄԵՐ Թագաւորութեան մէջ վայելել ոչ թէ

եկած Հայերի հոգեւոր հօտը, եւ թոյլ ենք {տալիս} նոցա եկեղեցիք ու զանգակատունք շինել՝ ա

թագաւորութեան մէջ բնակողների, թոյլ ենք {տալիս} նորան վայելել մշտնջենաւոր ժամանակով եւ

կենտրոնից, սորա չորս կողմով, ցոյց են {տալիս}, որ քաղաքի հիմնարկութիւնը եղած է առանց

՝ հին ժամանակներից շինած, որ վարձու է {տալիս}, եւ որոնք, բոլորովին ծերացած լինելով

սրբազան սահմանի վերայ։ Մի այդպիսի մարդ {տալիս} է հիւանդին այնպիսի դեղեր եւ այնպիսի չափ

լուն: Առողջ բանականութիւնը թոյլ չէ {տալիս} ընդունել Նախիջեւանի այն գանգատը, թէ չո

ը ուսումնարանի անունով, կորած չէր. նա {տալիս} է այդ գումարը իւր զաւակին եւ նորա ժառան

, ի՛նչ բաներ է խօսում, ի՛նչ քարոզներ է {տալիս}, չգիտէ, որ մեր ականջը ընդունակ է լսել

: Այժմ հասարակ ժողովուրդը մատով ցոյց է {տալիս} այդ պարոնների վերայ՝ որպէս մի երեւելի

ենք հասել, որ բարի խորհուրդը եւս, որ {տալիս} էինք մի մարդու, ամենեւին դէպի չարը գոր

ածութեան մէջ խրախոյս եւ քաջալերութիւն է {տալիս} " Մեղուի " հրատարակողին, որ նա աշխատի

ւղղակի պատասխանելուց. երեւի թէ ձեռք չէ {տալիս} նորան, եւ, խառնափնդորելով խնդիրները,

ելու համար: Պ. Իսահակեանցը թոյլ է {տալիս} ինձ Անգլիա գնալ, հարուստ ընկերութեններ

ուել է, որ ազգի վէրքերը արեւին են ցոյց {տալիս}: Խիռուռգիայի մէջ այդպիսի բան չկայ, բա

արեւ, այդ արուեստի մէջ շատ բան ցոյց են {տալիս} արեւին չորացնելու եւ ապուխտ շինելու համ

տենագրութեան պատմութեանը: Խորհուրդ ենք {տալիս} օրինաւոր կերպով կարդալ եւ հասկանալ Խորե

ուսերէն, քան թէ Հայերէն: Խորհուրդ ենք {տալիս} նոյնպէս կարդալ Ղազար Փարպեցու նամակը՝

րդ է Պ. Իսահակեանցը, մեծ շնորհ է ցոյց {տալիս} ինձ՝ " առանց դիտողութեան թողնելով իմ ա

երեսի վերայ, այդ օրերում ուրախ է ցոյց {տալիս} իւրեան մեծատունը, որի լեղին պատառւում

ւեցան մի քանի միտքեր, որոնք մեծ յոյսեր {տալիս} են Հայերի յառաջադիմութեան մասին:

շատակարանիս մէջ, ահա քեզ եւս պատճառ եմ {տալիս} մտածելու, որ առաւել օգտակա՛ր է քեզ, ք

նորայի ներկայութեամբ։ Կոմսի որդին ահ է {տալիս}, թէ կը սպանէ Մանրիկօյին այն պատճառով,

նէր ամուսնանալու: Այս խօսքերը տեղիք են {տալիս} մենամարտութեան. քաջ եւ յաջողաշարժ Մանր

րջացած էր արդէն: Այնուհետեւ ձայն է {տալիս} Ազուչենան. " Իմացի՛ր, կո՛մս, որ դա ք

ծնել էր եւ տիկին Բէգզադէն: Մանկաբարձը {տալիս} է նորան մեռած մանուկը եւ բաւական շատ ար

ռնելով նորա կենդանի զաւակը, տանում է, {տալիս} է տիկին Բէգզադէին՝ մեծ վարձ ստանալով ա

մ մի այնպիսի կրօն, որ լոյս է եւ լոյս է {տալիս} իւրեան պաշտողներին, որի հիմքը դրուած է

ծուց է կարգուած, ընդունում է եւ թոյլ է {տալիս} օրինապատշաճ ազատութիւն. ձեր տեսութիւնը

տիարակութիւն է ձեր ստացածը, որ չէ թոյլ {տալիս} ձեզ օգտի եւ վնասի բանի մէջ ազատօրէն փոխ

ացած հպատակին, վասն որոյ բարի խորհուրդ {տալիս} եմ ձեզ արձակել ինձ՝ առանց հրապարակելու

անից աւելի է այն առասպելը, որ հեղինակը {տալիս} է ազգին համարեա՛ թէ հալած իւղի տեղ՝ պա

Հեղինակը իւր գործի մէջ նոր ապացոյց է {տալիս} մեզ իւր անսահման իրաւունքներին, որից օ

ի անպիտանութենից եւ մի օրինաւոր մարդ չէ {տալիս} իւր որդին այդ դպրոցը: Աշակերտքը, որոն

էջ, շատ որոշ եւ շօշափելի կերպով ցոյց է {տալիս}, թէ ազգը, ազգի կեանքը, ազգի անցածը,

իացին մի նուիրական հպարտութեամբ ցոյց էր {տալիս} Վերսայլը օտարներին՝ կամելով ասել, թէ

ի վերայ աստղ եւ ձեռքում՝ քնար, ցոյց է {տալիս} բանաստեղծութեան ոգին, իսկ միւսի գլխի վ

, եւ այլն: Արգոյ հեղինակը նոյն յորդորը {տալիս} է ե՛ւ Յոյներին, ե՛ւ Հրէաներին եւ վերջա

Բէգզադէին 25. 000 մանէթ: Ներկայ ցոյց է {տալիս} 10. 000 մանէթի ապրանք՝ հաշուելով այն գ

դ ապրանքը յետ է ընդունում ցած գնով, չէ {տալիս} երիտասարդի վարձը եւ պակաս մնացած արծաթի

րին 10 շահով: Բէգզադէն համաձայնում է, {տալիս} է ապրանքը եւ ստանում է պարոնից կանոնաւո

գզադէն մեծ ուշադրութիւն եւ խնամք է ցոյց {տալիս} հարսնացու օրիորդի վերայ, զարմանում են

ն: - Այս ի՞նչ պատիւ է, որ ցոյց ես {տալիս} գործակատարիդ հարսնացուին կառքերով, բան

անչիւր մանէթից 40 կոպէկ պիտի վնասուէր, {տալիս} է իւր սիրական գործակատարին, որի մասին

րբ տղան մի փոքր հանդարտել էր, Բէգզադէն {տալիս} է ուրիշներին հետեւեալ պատուէրները:

ն արծաթի քամակից: Տղան հանում է եւ {տալիս} է իւր բոլոր ունեցածը: Գործակատարը ստան

անից յառաջ ստացած նամակը մի նոր ապացոյց {տալիս} է մեզ մեր աբեղաների ֆանատիկոսութեան մաս

ի ապագայի սերմը, բայց մեր ազգի մայրերը {տալիս} են ազգին կեղեւով միայն Հայ զաւակներ:

քանակութիւնը: Կատարեալ իրաւունք եմ {տալիս} քո գաղափարին, թէ թուի հետ հարկաւոր էին

ւ երկնային յիշատակի արժանաւոր Խորենացին {տալիս} է մեզ մի քանի յիշատակարանք. այդ խնկելի

ի տող բան Գողթան երգիչներից, նա ցոյց է {տալիս} մեզ փոքր թէ շատ այն տեղերը, ուր պիտոյ

նս, բայց մի այլ նամակ՝ մի բարեկամից, {տալիս} է մեզ հետեւեալ լուրը, որի մասին չենք կ

խօսածին, թէ " դատարկ տակառը մեծ ձայն է {տալիս} ": Պարոնը մինչեւ այժմ երկու տող բա

ախտացած մարդերից) կատարեալ իրաւունք է {տալիս} այդ մարդերին, որ, պահպանելով իւրեանց

տագիտական զգացմունքի չափով, որ ցոյց էր {տալիս} իւր խնկելի եւ տօնելի բարերարներին, Հայ

կարծում եմ, որ այս բոլորը իրաւունք են {տալիս} ինձ ընտանեբար վարուիլ Ձեր հետ՝ գրելով

ռապաշտ են եղած, եւ Վահագնի երգը ցոյց է {տալիս}, ինչպէս, այո՛, պատմութիւնը եւս վկայո

վարքը, որքան մեզ յայտնի է, տեղիք չէր {տալիս} մտածելու, թէ այդ առաքինի հոգին, եկեղե

յն իրողութիւնը, որ Հայերը սուր են ցոյց {տալիս} կրօնի կամ դաւանութեան դաշինքներին փոփոխ

՞թէ կարելի է մտածել, եւ արդեօք թո՞յլ է {տալիս} լօգիկան եզրակացնել, թէ Հայք, վերստին

յին հեղինակների գործերը եւ խորհուրդ ենք {տալիս} նորան մի փոքր ուսումնասիրել այդ հեղինակ

ծածուկ) նամակի մէջ նա ուղղակի ցոյց էր {տալիս} իւր առ ի սրտէ ցանկութիւնը՝ ուղղափառ եկ

յառաջ մասնաւոր նամակներ տեղեկութիւն էին {տալիս} մեզ, թէ պատրիարքական գաւազանը երրորդ ա

նքան արծաթ եւ ոսկի չունի, ամէնին փոխ է {տալիս}, ինքը բնաւ նեղութիւն չունի, եւ այլն,

ենիքի հողի վերայ ծառայում էր եւ հարկ էր {տալիս} իւր պարոնին, վաղո՛ւց եւ վաղուց ազատուա

առում էի տասնի, այսօր քսանից պակաս չեմ {տալիս}, կարո՞ղ ես բռնի յափշտակել: Այն տունը

ն, եգիպտական առեղծուածներով պատգամ էին {տալիս} նորան, անցան այն ժամանակները, երբ մտա

ենք մեք: Վաճառականը ո՞չ ապաքէն դրամ է {տալիս} իւր վաճառելի ապրանքը ձեռք բերելու համար

ն իւր արծաթը դնում է սեղանաւորի մօտ կամ {տալիս} է մասնաւոր մարդերի՝ տոկոս ստանալու ակն

իւնը ընկած է, ոչ ոք ապրանք կամ դրամ չէ {տալիս} նորան, եւ եթէ տային եւս, հարիւրին ինն

ա գործունէութիւնն է, որ այսօր պատգամ է {տալիս} բոլոր երկրագունդին: Շուեցիայի սառնաման

արժում է, ընդունում է նիւթեր, դուրս է {տալիս} նիւթեր եւ քանի որ կարող է շարժիլ եւ այս

վերայ: - Բայց նա ինձ կերակուր չէ {տալիս}, - ասում է ազգը: - Եւ ի՛նչ հարկա

ոպական տէրութիւնքը անդադար օգնութիւն են {տալիս} Թիւրքիային, որ նա դիմանայ եւ չկործանու

ջում են տնօրինել այնպէս, ինչպէս ցոյց է {տալիս} ներկայ հարկը, ինչպէս ցոյց է տալիս բանա

յց է տալիս ներկայ հարկը, ինչպէս ցոյց է {տալիս} բանականութիւնը, եւ ոչ այնպէս, ինչպէս

Այս ի՛նչ Մովսէս է, որ ճանապարհ է ցոյց {տալիս} ազգին դէպի մի երկիր ": - Մովսէս չ

զութիւնը աւելի պարկեշտ է: Մեք ցոյց ենք {տալիս} մի երկիր, որ բուսուցանում է բամբակ, մ

, տորոն եւ այլ ընդեղէնք: Մեք ցոյց ենք {տալիս} մի երկիր, ուր ամենայն ընտանի գրաստ աճո

շադրութեան եւ մշակութեան: Մեք ցոյց ենք {տալիս} մի երկիր, որի հանքերը մեծապէս կարօտ են

ւն չէ, քանզի դրականը բացասականին վերայ {տալիս} է զրոյ: Այո՛, բնութեան օրէնքները կատա

Սոցա հակառակ, մարդը ողորմութիւն է {տալիս}, այսինքն՝ օգնում է կարօտելոց, եթէ նա

հասարակութեան գաղափարքը, այլ եւ ցոյց է {տալիս} առաքինութեան վսեմութիւնը, մոլութեան վա

փորձից դուրս բերելով ` յարմար պատասխանը {տալիս} ենք։ Մի՞թէ չկան շատերը ( եւ ոչ քչերը)

քն ի վեր Ու բարձրաղաղակ սուլում, ձայն {տալիս}, Խռնըւում ճամբորդ հոծ բազմութիւններ:

պար ու խրախճան: Ես ոսկորներս եմ քարշ {տալիս} ուժատ, Իմ կապանքները կտրած հազիւհազ `

պարզ: " Կա՛ց ", դռնապանը ինձ ձայն է {տալիս}, Կանգնած դռան մօտ հսկայ հասակով. Եւ

որդուդ սիրելի: Դ. ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ ՏԵՂԻ Է {ՏԱԼԻՍ} Զով ծառի տակ կոյսն է նստած հառաչում,

Sակը հոսող այն հեղուկից, Որ բոլորին {տալիս} է կեանք: Ը. ՀԻՄԷ՜Ն, ՈՎ ԿՈՅՍ... Ա

` սիրտը նա Չդարձնէ կերակուր. " Ինչո՞ւ {տալիս} էր պատուէր, - Ադամն ասում է յուզեալ,

ըդ չեչէն կայ զարթուն։ Լող է {տալիս} նա մակոյկով՝ Ուռկան ձգած գետի տակ

տակառի վերայ նստած Նա բաժակն է ինձ {տալիս}, Գլխից բռնած մինչի ոտըս Երակ

խառնուած է այն ջրումը անբաժան, Որ {տալիս} է մեզ բնութիւն, չըկայ որոշեալ պայման.

չինչ չունեմ, բայց միայն սէր Քեզի {տալիս} եմ հաւատով ": Այնտեղ շատ մարդ զբօ

Երբ առանձին ջերմ համբոյրներ նորա ձեռին {տալիս} էր, Քարտուղարը ծառի յետքից՝ պար

սուրբ գիրք ու հաւատ Յոյս մեծ անուն {տալիս} է: Բայց ի՞նչ բան է այս յոյսը,

, Քեզ ողջոյն բիւր՝ անբուն, {Տալիս} է Հայոց տուն. Անուշաւանի Սօս

նչ դեռ լուսինն արծաթափայլ Լոյս էր {տալիս} գիշերին, Խորհրդաւոր մինչ տիրել էր

ուն ոտք ": - Մի՞թէ թոյլ էիր {տալիս}, Մեծ մայր, - թոռները հարց արին

՛ր տղայ, Տե՛ս, հետն էլ ո՞ւմ քաշ {տալիս} ". - Աստուա՜ծ, ճի՛շտ Սանչոյ Պանս

Հիմի է՞լ խօսենք, երբ ձեռք ենք {տալիս}, Երբ ողջունում ենք մենք այդ չքերի

եմ դնում սաստիկ հնարներ, ինչ որ ցոյց է {տալիս} բժշկութիւնը: 9-ին շարունակւում է, բայ

ղբօրիցս, որով յայտնում է, թէ չեն թոյլ {տալիս} ինձ բան տպել Հիւսիսափայլում մինչեւ իմ գ

խօսքերը ասելուց յետոյ ամենայն իրաւունք {տալիս} ենք Պ. Չամուռճեանին, կամեցածի չափ, Մ

իրենց դատապարտութեան վճիռն էլ քամակիցը {տալիս}, որ ունայնացնում էր " Հիւսիսափայլի " խ

առանց ճշմարտութիւնը թաքցնելու, ցոյց էի {տալիս} " Հիւսիսափայլի " իրաւունքները, որ կամք

լով մայրենի լեզուին, հետաքրքիր ածականը {տալիս} էինք մարդուն, իսկ անշունչ առարկաների վ

թողնելու համար չար ու բարի օրերն է ցոյց {տալիս} ։ Ճշմարիտ է՛ եւ չեմ ուրանում, որ էֆիմէ

կները, կրկնում եմ, երբ չափով ու կշռով {տալիս} էին ազգին իմաստութեան լոյսը եւ այն, ին

ց եւ կարծիքներից։ Թէ ի՞նչ պատճառավ {տալիս} ենք մեր յօդուածին մի այսպիսի յառաջաբան

կելով, ծիծաղում է նորա վերայ եւ ցոյց է {տալիս} հասարակութեանը մի այսպիսի հեղինակի տգիտ

կ մարգարէութիւն։ Սա հանդիպողին ցոյց էր {տալիս} այդ անհամ, տգէտ, անհեթեթ, թոյլ եւ ամ

զմակողմանի վերահասութիւն առնելուց յետոյ {տալիս} է կրիտիկայն իւր արդարացի հարկը մի այդպի

ննելով բացայայտ է կացուցանում եւ ցոյց է {տալիս} այդ թերութիւնքը, բացում է ընթերցող հաս

նա իւր մեծ վայելչութեան մէջ։ Նա ցոյց է {տալիս} բացերեւ կերպով այն արժանաւորութիւնքը պա

ատողի ճակատի քրտինքը եւ քաջալերութիւն է {տալիս} նորան յառաջ խաղալ այդ ազնիւ ասպարիզի մէ

ակութեան համար եւ նոյն ժամանակին առիթ է {տալիս} հեղինակին ուղղելու եւ կատարելութիւն տալ

ւելի յառաջադիմութեանը, խորհրդով ցոյց է {տալիս} թերութիւնները մի աշխատութեան, քաւ լիցի

խում է բանի ընթացքը, ա՛յլ ուղղութիւն է {տալիս} գործին, որով, որպէս մի կախարդական ուժ

ան ուժով, մերկացնում է գործի շապիկը եւ {տալիս} է նորան այլ կերպարանք՝ երբեմն այնքան տ

արակ եւ միգապատ ճամփաները, որ ցոյց էին {տալիս} այս ու այն փիլիսոփայական համակարգութիւն

արուած էր վերջին գործողութիւնը, մահի է {տալիս} գործակատարին: Յայտնի է, թէ մարդը պիտի

միջնորդութեամբ: Երկիւղն է, որ յոյս է {տալիս} մարդուն ապրել ուրիշ մարդու հետ, ենթադր

ի, որ ամէնի սրտի մէջ ամրացած դադար չէր {տալիս} նցայ, տիրապետէ խաղաղութիւնը հիմնուելով

դիպողը ծունր դնէ իր առջեւ, պարզ ցոյց է {տալիս}, որ այդ փիլիսոփայ պարոնը ինքը ծնրադրու

նց երկիւղի, զբօսանքի համար, դուք մահի {տալիս} էք մարդը եւ հրճւում էք նորա հոգեվարական

թիւնը դարձեալ կը խանգարուի, հանգիստ չէ {տալիս} Հեգելին: Շարժողութեան ոգին մտաւ նաեւ Ա

ւթեան արժանի գիտութեամբ, Հեգելը ցոյց է {տալիս} անգլիական կառավարչութեան ստոյգ թերութիւ

ր ազատութեան աղաղակը եւ փայլը, -թոյլ չէ {տալիս} ոչ ստոյգ ազատութեանը ասում է սքանչելի փ

ասում է սքանչելի փիլիսոփան, - " թոյլ չէ {տալիս} ոչ ստոյգ ազատութեանը աճել եւ ոչ իսկ յիշ

ամբոխմունքը, որ յատուկ բնաւորութիւն է {տալիս} պոլիտիկական կուսակցութեանց դատողութեանց

մ, համօրէն ազգի անձն իւր անդամներին չէ {տալիս} պոլիտիկական իրաւունք: Եւ կառավարութեան

ինչպէս Գերմանիայում, այլ միայն ցոյց են {տալիս} նորան ֆրանսիական վերացականութեան, անու

շինում է նորան համակարգութիւն եւ հնար է {տալիս} նորան դպրոց կազմելու, պատկանում է կրթո

յուսադրում էին եւ կարեկցութիւն էին ցոյց {տալիս}, իսպառ մոռացան մեր անունը եւ լոկ քաղաք

00 ռուբլի կաշառք կ՚առնուր, 500 ռուբլին {տալիս} էր, իւր կաշառակերութիւնը ծածկելու, եւ

բերեց ձեզ, որի տանը եւ մե՛զ ուսում էին {տալիս}. թէպէտեւ տարիքով աւելի հասակաւո՛ր էինք

ութեան պատճառով, ոչինչ բաներ էին խօսել {տալիս} նորանց, եւ իրենք ուրախացած բացագանչու

անը, որպէս մի թերի բանի վրայ նայել էին {տալիս} ։ Աղանդի անո՛ւնն անգամ, որով այդ յանդո

տակելու վրայ դրեց։ Ոսկորները հանել էին {տալիս} եւ գետը թափել, այն հրեշտակին նման մարդ

եւ թէ ո՛ր տպագրութեան երեսներն ենք ցոյց {տալիս} ։ Ագաթանգեղոս, Կ. Պօլիս տպած 1709

ը, ինչպէս նորա բովանդակութիւնը տեղիք է {տալիս} ենթադրել, գրել է մի արժանաւո՛ր մարդ,

ցու Պատմութեան քամակում։ Յառաջաբանը {տալիս} է մեզ մի քանի տեղեկութիւնք, առանց որոն

Փարպեցուն յանձնուածը, որովհետեւ թոյլ է {տալիս} երկու տեղ Վաղարշապատ եւ " մերձակայ Նորք

որ Փարպեցու յանձնուած տեղը ենթադրել են {տալիս} մի նոր հիմնարկութիւն։ Ահաւասիկ այդ

. գ. ), խօսելով հայ պատմիչների վրայ, {տալիս} է Ղազար Փարպեցու անունը՝ ճարտասան կոչե

ւ նորան Աշուշայի տունը, ուր ուսում էին {տալիս} Փարպեցուն։ Դնենք, թէ այդ թուականից սն

նք չգիտենք, թէ ո՛վքեր էին նորան ուսում {տալիս} Աշուշայի տանը, եւ հարկ է, թէ կային ու

ագրի մէջ Հրատ տեսնելը բնա՛ւ իրաւունք չէ {տալիս} մեզ հաստատողապէս ասել, թէ ինքը՝ Փարպե

ւմ է, թէ այս վկայութիւնքը իրաւունք չեն {տալիս} մեզ ենթադրել, թէ Փարպեցու ծնողքը ականա

ղիկոս եւ Ասողիկ։ Բացի սոցանից, ցոյց է {տալիս} եւ Յայսմաւուրքի սեպտեմբ. 9. սորա քամա

երանուն չունի, այլ երկուքի գաղափարն էլ {տալիս} է միեւնոյն խօսքով, միեւնոյն դերանունով

բեր գործածութիւնը, որ շատ դիւրութիւն է {տալիս} բանի պարզ հասկացողութեանը, ձախողակի,

եալ եւ գեղեցիկ գաղափարը, մօտաւորապէս, {տալիս} է մեր " Հիւսիսափայլը ", նոյն եւ այն դե

։ Մեզ թւում է, թէ Փարպեցին իրաւունք չէ {տալիս} մեզ մի այդպիսի վերլուծութեան։ Ահա բնագ

քը Ղեւոնդեանք անուանուեցան, իրաւունք է {տալիս} հաւանականաբար ենթադրել, թէ Փարպեցու քա

ը հիմք չունի, երբ Մանդակունու անունն է {տալիս} ։ ա) Սուրբ Յովհան Մանդակունին կաթող

բերած վկայութիւնքը արդարեւ այդ միտքն են {տալիս} ։ Բայց սակայն այն վկայութիւնքը, որ տ

ալ" (Եսթեր, գլ. Զ., հմ. 12), որ չէ ցոյց {տալիս} որոշակի կամ գլուխը ծածկած կամ կախած։ Մի

ելագործվել։ Ո՛չ առաջինը եւ ո՛չ երկրորդը {տալիս} են նոր լեզուում կրաւորականի գաղափար։

ան, նոյնպէս եւ Վասակ անունը էլ ոչ ոք չէ {տալիս} իր զաւակներին։ Պէտք չէ մոռանալ, որ այդ

աստել իւր աշակերտքը։ Կաթողիկոսը ցոյց է {տալիս} մեծ յօժարութիւն, գովում է եւ օրհնում է

նորա բերանից, շատ ընդդիմութիւն է ցոյց {տալիս} ։ Տիկին Գեղամեանցը, այսինքն՝ հանգուցե

գաւորը խիստ սուր ճաշակ ունի. նա կուլ է {տալիս} անխնայ իւր ղահուէի հետ մեր ողորմելի գրո

անայի աչքումը, նա ինքը իւր ընտրութեամբ {տալիս} է այդ պաշտօնքը իսկապէս արժանաւորներին:

, - ամենայն օր ահագին հաշիւներ ցոյց ես {տալիս} իմ ապարանքի նորոգութեան համար, բայց,

տոյտելով փայտեայ առանցքի վերայ, ցոյց է {տալիս}, թէ ո՛ր կողմից փչում էր քամին: Ե

արի որդին իւր զուարճութեան համար տպել է {տալիս} ճառեր, ոտանաւորներ հին եւ նոր բարբառնե

ուշադրութեան արժանին այն է, որ տպել է {տալիս} օրագիրը այնպիսի մարդերի անուններով, որ

ւնը կամ լրբութիւնը... Ինձ խորհուրդ է {տալիս} անզգամը քաղաքական պաշտօնական օրագիր շին

անդ ինչ յատկութիւններ, որ այդ անպիտանը {տալիս} էր օրագիրներին, բոլորը սուտ են, եւ կա

, որ աննշան եւ խելացնոր մարդիկ դուրս են {տալիս} ժամանակ առ ժամանակ, առանց օրագիր անուն

: - Իմ ծառայողներից ոչ ոք քո չափ չէ {տալիս} ինձ այդքան նզովեալ հոգի. որքա՛ն շատ են

թող չասեն մահկանացուք, թէ ես վարձ չէի {տալիս}: - Շատ բարի, Ձեր մռայլութիւն, ե

եան կողմից իւր նախագահութիւնը ոչովին չէ {տալիս} Հնդկաստանի մէջ. դորա ծայրագոյն Բրամին

յց իմ հպատակական պարկեշտութիւնը թոյլ չի {տալիս} ինձ չափից անցուցանել իմ խօսքերը ( ծափահ

իւր կարմիր կաթիլը, որ լուծած ոսկի էր, {տալիս} է որպէս մի հնար, կեանքը անորոշ ժամանակ

րկրորդի առարկան են հանքերը, որ ցոյց են {տալիս} հեղինակի հասուն գիտութիւնը քարերի, մետ

ցութեանը, որ գրգռելով կաշին, պատճառ է {տալիս} արիւնի աւելորդ հաւաքուելուն: Արիւնը ան

լը արդէն մի մեծ պատիւ էր, որ ցոյց էինք {տալիս}, - շարունակեցին բարեկամքը: - Սխալ

Հայաստանի անունով լրագիրը, որ դուրս է {տալիս} Թիֆլիզում մեր գիտնական, լուսաւոր, եւր

անէթ, լուանալու համար, եթէ արական է, {տալիս} են մի բան. մնաց որ մեռեալի շապիկը, վե

իմ պէս աղքատների համար. տօնի, զատկի, {տալիս} են մի բան, եթէ մկրտութիւն կամ մի այլ հ

տասարդ, արիւնդ տաք, ինչ ասես մտածել է {տալիս}, առանց կշռելու այն հանգամանքը, որոնց

ի տեղերում, եւ այս պատճառով եւս ցոյց է {տալիս} իւր հոգու միջինը ամենայն միամտութեամբ,

հետ. աղախինքը կամ սպասաւորքը զզուելով {տալիս} են ինձ մի բաժակ արաղ, կամ առաջեւս դնու

ողմը եւս, այլեւ արտաքին կերպով ցոյց են {տալիս}, որ ոչ մի կողմին կուսակից չեն, բայց ե

ն, որ արտասուքի թափուիլը թեթեւութիւն է {տալիս} մի վշտահար սրտի, բայց դուք թաղուելով ա

ուելով այս ոտնակոխ փոշու մէջ, տեղիք էք {տալիս}, որ աւելի տխրութեան ամպեր պատեն իմ սրտ

եան ամպեր պատեն իմ սրտին: Դուք ցոյց էք {տալիս} ինձ, որ տարագիր ընկած ազգի կամ մասնաւո

այնպիսի սառնութեամբ, որ յայտնի ցոյց էր {տալիս}, թէ ծանրութիւն էր իւրեան խօսել այն րոպ

երի մասին խօսելուց ոգեւորուելով ցոյց էր {տալիս} անմարդացած փողոցի պատերին իւր երաժշտակա

կութեան: Եւ առ ժամանակ ես խորհուրդ չեմ {տալիս} ձեզ երգել այնպիսի բաներ, ուր շատ կային

ած զինուորի զէնքով, Մի ամբողջ խմբի {տալիս} էր հրաման, Իւր ձեռքի բռնած թեթեւ հ

ու ածելով, սակայն կոմսի երեսը չէր ցոյց {տալիս}, թէ նա զգացած լինէր զուարճութիւն, դոր

ներկելու համար, ազգասիրութիւն էր ցոյց {տալիս} այնպիսի տեղերում եւ դիպուածներում, ուր

րեսից, որ ոչինչ մարդկային բան չէր ցոյց {տալիս}: Երեսը արդարեւ հոգու պատկեր է. հոգու

երի վերայ: Եւ երեսը, որ ոչինչ էր ցոյց {տալիս}, վկայում է ոչնչութիւնը հոգու, որ նստա

մ ասում եւ ոչ դուք, որովհետեւ արծաթն է {տալիս} ձեզ այդպիսի տմարդի իրաւունք, եւ առանց

րմար Փարիզի վերջին տարազին, որ ցոյց էր {տալիս}, ոչ թէ միայն կարողութիւն ունէր արծաթի

մոխիրը եթէ բերանդ ես դնում, աղի համ է {տալիս}: Իսկ կղմինդրը, որովհետեւ այսչափ բաղադ

ի վերայից. մեր անձնասիրութիւնը չէ թոյլ {տալիս}, որ հաւատայինք, թէ մեր փափուկ, պարար

տեսքը, առաւել եւս տխուր դէմք էին ցոյց {տալիս}, թրջուելով սեւանալուց եւ օդի միգախառն

յ այս կեղտը, որ մի թեթեւ կերպով ցոյց է {տալիս}, թէ հայերի կանայքը առհասարակ իւրեանց ա

, այսուամենայնիւ չգիտէին, թէ ո՞վին էին {տալիս} այդ խոստմունքը, այստեղ եւս չէին տեսանո

չկայ, այդ ի՞նչ երդում է, որ սիրտը չէ {տալիս}, այլ բերանը միայն, եւ այն ամաչելուց ե

ւկ շնորհակալ եմ, որ այդպէս սէր ցոյց ես {տալիս} ինձ, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - ե

ացել էր, որոնց եզրակացութիւնը թոյլ չէր {տալիս} հաւատալ այսպիսի ցնորամիտ մարդերի հնարած

կի կապով: Ինչպէս դու, նոյնպէս եւ ես, {տալիս} եմ քեզ իմ սիրտը, այսուհետեւ նա իմը չէ

տճառ, օդը շատ թանձր լինելով, թոյլ չէր {տալիս} լուսնի ճառագայթներին զարկել սոցայ վերայ

վերայ եւ այլն: Երբ բոլորը աւարտած էր, {տալիս} է հիւանդին մաղի միջի փոքրիկ հայելին, ո

որա մէջ արօտը եւ նայելով նորան աւետիք է {տալիս}, թէ ծնանելու զաւակը արու էր: Իսկոյ

նց տակի կեղտը մի զզուելի կապոյտ գոյն էր {տալիս} երկայն ու կորացած եղունգներին, որ առաւ

ն եւ երեսի ցնցողական շարժուածքը ցոյց էր {տալիս} նորա հոգու վերին աստիճանի ամբոխմունքը:

րութիւնը մի թանկագին բանով. նա ընծայ է {տալիս} նորան մի մատանի եւ ասում է, քանի այդ մ

ն արծաթ վճարելով մի ենիչերու, սպանել է {տալիս} խոհարարը փողոցի մէջ անողորմաբար, եւ ին

ի խորտակիչ հարուած: Հօր երեսը չէր ցոյց {տալիս} ոչ դրական եւ ոչ բացասական նշան: Նա բաւ

ածինն է, որի հետ այսօր նշանուեցար. նա {տալիս} է քեզ այս գրաւական, որ դու նորանն էիր

, ե՛ւ կաթողիկոսների կոնդակները ցոյց են {տալիս} մեզ իւրեանց մէջ եւ իւրեանց կերպարանքով

սիրութեան դուռերը։ Այս տեղերում ցոյց է {տալիս} նա որպէս միակ խորհուրդ իւր միաբանութեան

այն, որ իւր սիրտը յղացել էր, թո՞յլ է {տալիս} կրօնի պատուէրը իրագործել, թէեւ ինքը այ

տարածում է սէր եւ խաղաղութիւն, ջուր է {տալիս} եւ աճեցնում է այն ազատութեան ազնիւ ծիլը

սից տխուր եւ մռայլոտ վարագոյրը՝ հնար է {տալիս} նա բաց աչքով նայել լուսին եւ սորա միջնո

րւում՝ ահաբեկ լինելով սպառնալիքից, որ {տալիս} է պապականութիւնը, այդպիսի մի կրօնի ի՞ն

ւորի որդի։ Այս նամակով ծանօթութիւն էին {տալիս} Ռուսաց թագաւորին, թէ պապը, զիջանելով

նկատում ենք, որ նորա կազմուածքը ցոյց է {տալիս} մի այնպիսի կենտրոն, արարչի ձեռքից դուր

յին հոգու ազատ կարողութեններին, ջուր է {տալիս} եւ աճեցնում է չնչին վնասակար եւ տմարդի

յդ գիտութիւնքը, ինչպէս այժմ, ցոյց էին {տալիս} իւրեանց մէջ, որպէս մի գործարանաւոր էակ

այն մատենագրական գործունէութիւն ցոյց էր {տալիս} իւր մէջ միայն ստրկաբար փոխառութիւն այս

նք իւրեանց շարադրութենների մէջ թոյլ էին {տալիս} շնութիւն ու անառակութիւն, երեսուն վեց

ւթիւն, երեսուն վեց Յիսուսեանք թոյլ էին {տալիս} մարդասպանութիւն, երկու Յիսուսեանք՝ ան

կածում էր այս բանի վերայ, խորհուրդ ենք {տալիս} կարդալ այն գրուածքը Մխիթարեանց, որ յար

Նորա ամեն մի քաջալերական խօսքերից, որ {տալիս} է իւր աշակերտներին, պարզ երեւում է, ո

ամար։ ) Պարկեշտութիւնը թոյլ չէ {տալիս} մեզ յայտնել այստեղ այս սխօլաստիկների ան

եւ այն ազատությունը, որ Մովսէս թոյլ էր {տալիս} ։ Սոցա այս տեսակ անօրէնութիւնքը արդէն զգ

ինքը Չամչեանը վկայում է, նամակը ցոյց է {տալիս}, որ դորա գրողը սպառուած է զօրութենից եւ

ին նորա ոտքերը եւ կեղծաւորաբար ցոյց էին {տալիս}, թէ ինքեանք ոչինչ այլ բան չեն, եթէ ոչ

yloma), որ մանաւանդ անհանգստութիւն էր {տալիս} նորան։ Քաջասիրտ Իգնատիոսը հրամայեց սղո

իք, որ առ հասարակ մեծահոգի են, ակամայ {տալիս} էին Սպանիական աղքատին մի բան ողորմութիւ

ը։ Լօյոլա Աւետարանի ուսման հակառակ {տալիս} է աշակերտներին իւր անձին մի մասը, իւր

լով մի անսահման իշխանութիւն, ոչովին չէ {տալիս} այս կեանքի եւ ազատութեան աղբիւրը։ Նա,

իւրը։ Նա, փոխանակ ազատ ոգեւորութեան, {տալիս} է ուրիշներին միմիայն ձեւի եւ կարգի անու

բժիշկներ կանչեցին, որոնք խորհուրդ էին {տալիս} Իգնատիոսին ուղեւորիլ դէպի հարաւ, բայց

ոլոր մտածութենների մասին ծանօթութիւն էր {տալիս} Պապի դեսպաններին եւ Յիսուսեաններին, որ

էր Կարգի բոլոր աստիճանաւորքը, դուրս էր {տալիս} նոր օրէնքներ, երեւելի գործերի ժամանակ

շտպան ամենայն ուսման եւ արուեստի։ Նոքա {տալիս} էին մարդկային խելքին եւ բանականութեանը

յայտնի էր անունովս Ratio studiorum, որ {տալիս} էր ուսուցիչներին։ Այս կանոնադրութեան ա

պաշտօնից։ Փիլիսոփայութիւն դաս էին {տալիս} Արիստոտելի գրով, որ Յիսուսեանք իւրեանց

ստիկա։ Արդէն միմիայն այս անունը ցոյց է {տալիս}, թէ ի՞նչ նշանակութիւն ունէր այս գիտութ

ւնէին ոգեւորութիւն, որ նոյնպէս հոգի էր {տալիս} Մանրէզեան անապատականին, բայց նորանցից

չափից ու սահմանից, շատ անգամ գործել էր {տալիս} անխնայ գործեր։ Նա, ինչպէս չէր նմանում

հեթանոսական արարողութիւններ, թոյլ էին {տալիս} նորադարձերին խոստովանելուց յառաջ մոխիր

չէին ներգործում այսպէս. նոքա ցոյց էին {տալիս} Աւետարանական Վարդապետութիւնը՝ նորա բոլ

Մանդարիններին, իւր անձը սիրող էր ցոյց {տալիս} նոցա հպարտութեանը եւ սովորութեններին,

ռ, Յիսուսեանները նորադարձերին թոյլ էին {տալիս} կատարել համարեա՛ թէ բոլոր հեթանոսական ա

ւմ էին Յիսուսեաններին, որոնք բաժին էին {տալիս} աշխատողներին այնքան սահմանափակ, որով հ

ն Կարգի պատմութիւնը Եւրոպայի մէջ ցոյց է {տալիս} երկու ուղղութիւն. XV եւ XVI դարերումը

ով ատում էր Յիսուսեանները եւ թէ թոյլ էր {տալիս} նորանց մնալ Ֆրանսիայի մէջ, միայն այն մ

նան Յիսուսեանք։ Երբ Սիւլլի խորհուրդ էր {տալիս} նորան չ'առնել այս գործը, Հենրիկոսը պատ

եւ մանաւանդ պաշտպանութիւնը, որ ցոյց էր {տալիս} Յիսուսեաններին, ճշմարտում են դժբաղդաբա

ւ այս անբաղդ աղջկայ գործի մէջ, ցոյց էր {տալիս}, թէ ինչ աստիճանի էր հասած ազգի ատելութ

եւ Տէրութեանց հետ։ Նոքա խոստմունք էին {տալիս} ինքեանց, իսկ ուրիշից առնում էին գրաւոր

ք իւրեանց շարադրութիւնների մէջ թոյլ էին {տալիս} շնութիւն, անառակութիւն, երեսուն վեցը

կութիւն, երեսուն վեցը նոցանից թոյլ էին {տալիս}, մարդասպանութիւն, երկու Յիսուսեանք՝

գացողութիւնքը. նա միայն ճանապարհ է ցոյց {տալիս}, որով պիտոյ էր գնալ (Constitutions des

նադրութեան պայմանին: Այո՛, կարգը {տալիս} է եպիսկոպոսը, բայց ինչպէ՞ս: Եպիսկոպոս

րին բռնադատօրէն ինչ-որ նշանակութիւն էին {տալիս} նրանք: Այդ աւանդութիւնը եկեղեցական մի

Կան բազմաթիւ օրինակներ, որոնք ցոյց են {տալիս}, թէ Երուսաղէմի պատրիարքներն ընտրւում է

աւունքից զրկող խիստ կասկածանքի տեղիք են {տալիս} նրանք, ովքեր որ յարում են Ռուսաստանի կ

եւ որոնք շատ տեղ, այո՛, աղ ու համ են {տալիս} գործին։ Մի՞թէ աւելի լաւ եւ աւելի յարմա

է, երբ կաթուածից հոգեվարք մարդը ցոյց է {տալիս} ուղեղի եւ ջլերի անխոտոր եւ առողջ պաշտօն

ղանում, աղուէսների եւ գայլերի հետ կռիւ {տալիս} եւ այն օրերով։ Եւ չնայելով, որ նա մահ

, գալը, երբեմն եւ՝ լալը խոնարհւում են {տալիս} եմ, գալիս եմ եւ լալիս եմ)։ Բայց, չ

խընթաց է դրւում բայարմատից, ինչպէս չեմ {տալիս} եւ այլն, չեն ասում չեմ տալիս կամ չէ տա

նչպէս չեմ տալիս եւ այլն, չեն ասում չեմ {տալիս} կամ չէ տալիս, այլ չեմ տալի կամ չէ տալի

իս եւ այլն, չեն ասում չեմ տալիս կամ չէ {տալիս}, այլ չեմ տալի կամ չէ տալի։ Պ. Պռօշեա

ւ այլն, փոխանակ՝ մոռացնել կամ մոռցնել {տալիս}, յառաջ կամ առաջ գալիս, հոգի է տալիս ա

լ տալիս, յառաջ կամ առաջ գալիս, հոգի է {տալիս} ասելու տեղ։ Ինչպէս երեւում է, պ. Պռօ

շեանցը ուրիշ շատերի նման կարծում է, թէ {տալիս} եմ-ը շինւում է տալի ընդունելութիւնից,

եմն եւ աւելի ուղիղ է տալի ասել, քան թէ {տալիս}, մանաւանդ որ տալին էլ գործ է ածում ժող

րվում է ներկայում։ Եւ մեզ թվում է, թէ {տալիս} եմ-ի արմատը բնաւ տալի ընդունելութիւնը չ

ուրս ընկել, ուստի չպիտի զարմանալ, եթէ {տալիս} -ը աներեւոյթ եղանակի նախդրիւ տրական է դի

ենք, բացի գալ, տալ բայերից, ցոյց ենք {տալիս} բոլոր միւս բայերի նախդրիւ տրական հոլովվ

օսել։ Բայը մէկ մասն բանի է, որ ցոյց է {տալիս} անել կամ կրել դէմքով, ժամանակով եւ այլ

լ՝ անուն, իսկ գործեմը բայ է եւ ցոյց է {տալիս} անելու գործողութիւնը առաջին դէմքում, ո

ալով գործի'ն հետ, գոյական գործ անունին {տալիս} է բայի զօրութիւն։ Հին լեզուի մէջ միայն

պուածում էլ այս հետեւեալ բայերը ցոյց են {տալիս} գործողութիւն, բայց եղանակ, ժամանակ,

ւթեանը եւ հնարագիտութիւնը օգնութիւն չեն {տալիս} նորան: Պ. Գ. Տէր Յովհաննիսեանցի

ղքը իրենց խօսքերով կամ գործերով ցոյց են {տալիս} մեզ իրենց ո՛վ եւ ի՛նչ լինելը: Մեծ տարբ

եւ, ներգործել տալով նոցայ, - նա ցոյց է {տալիս}, էլ տեսնելուց յետոյ լսելու կարօտութիւն

սկ այն հեղինակը, որ ոչ ամէն բան ցոյց է {տալիս} ներգործողների ձեռքով, այլ երբեմն իր բե

րի արժանաւորութիւնը, այլ միայն ցոյց են {տալիս}, եւ որ մենք նկատում ենք մեծ ուրախութեա

ի սա. պատճառ, հեղինակը նորանով ցոյց է {տալիս} մեզ նոր սերունդի սկեպտիկեան ուղղութիւնը

է, երբ կաթուածից հոգեվարք մարդը ցոյց է {տալիս} ուղեղի եւ ջլերի անխոտոր եւ առողջ պաշտօն

ղանում, աղուէսների եւ գայլերի հետ կռիւ {տալիս}, եւ այս օրերով: Եւ չնայելով, որ նա մ

օդի մէջ երեւում էր այդ կանթեղը եւ լոյս {տալիս}, որով նա կարողանում էր գրերը ջոկել եւ

լ. սխալ ըմբռնողութիւնքը մեծ վնասներ են {տալիս}: Բնական երեւոյթքը իրենց վսեմափառ կերպա

րարիչը, բնութեան միջնորդութեամբ ցոյց է {տալիս} մեզ ամէն օր, ամէն րոպէ, եւ ամէն վայրկ

ից: Դու, որ Նէապոլսի մէջ ցոյց ես {տալիս} ինձ մի շիշ, ուր կայ մի քանի կաթիլ արիւ

խ ենք, որ հասել է. պատճառ, դա ցոյց է {տալիս} մեզ ազգի առաջշարժութիւնը: Մանաւանդ սրտ

խորհուրդը, որ փեսան հրապարակով ցոյց է {տալիս} եւ ապացուցանելով ընկերութեան իր այրութի

րս չբերէ, կարծում ենք, թէ աւելի ուժ է {տալիս} մեր ենթադրութեան. պատճառ, ինչպէս ասաց

ալով գործադրութեան մէջ, այնուամենայնիւ {տալիս} են դարերի. ազդեցութեան իրենց հարկը, ն

եւ որոնք, այո՛, շատ տեղ աղ ու համ էին {տալիս} գործին: Մի՞թէ աւելի լաւ եւ աւելի յարմա

նում է իր դուստրը Սօսի հետ եւ համբուրել {տալիս}: Մենք ուզում ենք մէջ բերել պառաւի այն

թուրքից եւ Սօսին ոչ միայն մէկ հատ ցոյց {տալիս}, այլ պահանջում է, որ նա այն մէկն էլ մ

եր. 37) մէկ քանաքեռցու այսպէս է ասել {տալիս} իր խնամի Յարութիւնին. " ասածս սարին,

, թէ ի՞նչ անամօթ լրբութեամբ պատասխան է {տալիս}: " ապրե՞ս, որդի, խելօք ես խօսում, օ

նդները շատ: Թէեւ արգոյ հեղինակը ցոյց է {տալիս} մեզ նոցայ ծուլութեան վրայ, բայց մինչեւ

երեք օր Ղազարապատի դրսումը մեզ տեղիք է {տալիս} ենթադրել մի ողբալի աղքատութիւն, որից չ

ակրուած միջատները աւելի բարակ մետաքս են {տալիս}, բայց բանը նորա խնամելն է), եւ ուխտ

զգի մեծագոյն մասին հասկանալի, խօսք ենք {տալիս}, որ մենք առաջինը վազենք նորա դրօշի տակ

մշակուած լինելը, նոյնպէս իրաւունք չեն {տալիս} մեզ, կենդանի ժողովրդի իրաւունքը բռնաբա

մենամեծ պաշտօնը, միեւնոյն բանը ցոյց են {տալիս} առաջ մեզ գեղեցիկ, ներկում են նորան զան

նդակ քաղաքակրթեալ աշխարհին հրովարտակ են {տալիս} այնպէս կամ այսպէս հագուիլ, իրենք իսկ կ

նշարժ, սառը արձանները, որ մեզ ցոյց են {տալիս}, թէեւ այո՛, գեղեցիկ են, բայց ինչ օգո

լինու հրաշալի գործերի համար քեզ հաց չեն {տալիս}, ո՛րը կարող է քո պէտքերին ծառայել, Բե

ան, ինչպէս կարծւում է առաջին անգամ ակը {տալիս} ։ Կենդանի լեզուն հոսանուտ մի բան է եւ ա

թիւնը չէ, այլ տալ աներեւոյթ եղանակը եւ {տալիսը} հոլովեալ աներեւոյթ է, նախդրիւ տրական,

ուն եւ ութ ( 80548) քաղաթ դրամ ի այլոց {տալիքէս}, որպէս յիշեալ դեֆտերիս փակածի յատկութի

ւրաքանչիւրքը առաւել քան թէ յիսուն հազար {տալլեռ} )։ Բայց Քրիստոնէութիւնը երբէք չէր վեր

իւնք բերում էին առաւել քան տասն միլլիօն {Տալլեր} ։ Այս Տէրութենական կառավարութեան մէ

արի բերում էր աւելի քան թէ քսան միլլիոն {տալլեր} եկամուտ. համարեա թէ սորա կէսի չափ բերո

այէ զոր հառաջացուցեալ է նա ինքն՝ առանց {տալոյ} ինձ զտեղի բարձրացուցանել զիմ բողոք արդա

ութեան յամենաողորմած տէրութենէ, առանց {տալոյ} ինձ զպատճառ բարձրացուցանելոյ զիմ բողոք

, որոց վասն կոչիմս այժմ յէջմիածին վասն {տալոյ} զպատասխանի: Բայց որովհետեւ ըստ ամե

թենէ Հոգևոր Կառավարութեանն տեղւոյդ վասն {տալոյ} անյապաղ զծանօթութիւն զստացմանէ այնորիկ

ննութեամբ մաղեսցին յատենի Կորտին, յետ {տալոյ} Ադմինիստրատորին զհաշիւսն: Այս ամենա

ա զի թիւրէր զազգս մեր, եւ արգելո՛յր 'ի {տալոյ} հարկս կայսեր, եւ ասէր զանձնէ թէ Քրիստո

գ տանի յղել յԵւրոպայ զայր՝ առ ի կերտել {տալոյ} զգաղափարս մաքուր գրոց, վասն որոյ զայր

ոց է որդի: Անհոգութիւն առանց պատասխանի {տալոյ}: Քաջայոյս եմք, թէ գերապատիւ Ստեփանոս

ետեւող եղիցին տների մարամաթին եւ քրէհով {տալոյն}, որ մի գուցէ անմարամաթ եւ դատարկ մնալո

վսքին զառակսն տասն կուսանաց, զտաղանդսն {տալոյն}, անկելոյն ի ձեռս աւազակաց, անառակ որդ

զսահմանեալ եղանակն թղթակցութեան՝ խոյս {տալով} յայնմ ամենայնէ, որք ունին զցոյց կոշտու

րծակցության մասին օրագրի հետ, ճանապարհ {տալով} նորան Ձեր բարձր սրբազնության հավատացած

սփոխանութեան վասն վերտողեալ դատից, այլ {տալով} ինձ զկատարեալ իշխանութիւն, կարգել ի Կա

րում ասի նրան բոլորն անկեղծորեն, ցույց {տալով} այն տխուր հեռանկարը, որ անողոքաբար նրա

ւ աշակերտին անհարկավոր հարցերից, ցույց {տալով} նրան սոսկ օրենքը, բայց թե ինչո՞ւ եւ ի՞

ոքր հանդարտեց եւ, բոլորովին այլ ընթացք {տալով} խօսքին, շարունակեց. - Մի՛ բարկանա

այ: Երեւեցաւ Ճակատագիրը եւ, գլուխ {տալով} Արամազդին, սկսեց իւր յայտարարութիւնը ա

կ: Այս բոլոր առանձնաշնորհութիւնքը {տալով} ՝ ՄԵՔ հանդիսաբար եւ ժառանգաբար բոլոր հա

ինձ, եւ, դեռեւս մի կարեկցութիւն ցոյց {տալով}, ասելու էր. " Խե՛ղճ մարդ, ի՛նչ բաներ

կարդալ նորա գրածը " Մեղուի "մէջ եւ ցոյց {տալով} այդ գրուածքի թերութիւնքը, ամենայն բարե

ը վիրաւորելու, այլ, մանաւանդ, հանդէս {տալով} այդ խնդրին, ցանկացել եմ զգալի կացուցան

ւ գնում է օտար աշխարհ՝ խիստ պատուէրներ {տալով} իւր կնոջը զգուշանալ իւր առողջութեանը,

է Թուրքի զաւակը որպէս իւր որդին՝ անուն {տալով} նորան Բէգզադէ: Լսելով այս պատմութի

բուն եկեղեցին, հարկ են համարել, խոյս {տալով} յառաջանալու անախորժութեններից, չընդուն

աւ " ըսել էր, եւ կամ թէ այս անունը փոխ {տալով} ՝ Հեղինակը պատասխանատու կեցնելէն եւ հար

տ մի պատուական երիտասարդ՝ տարեկան վարձ {տալով} նորան եւ խանութի բոլոր ապրանքը հաշուով

լու համար պատրաստ է, 1000 մանէթ կաշառք {տալով}, դատաստանը թիւրել: Այս գործողութե

յսպէս, 60 կոպէկանոց բանը մի մանէթի տեղ {տալով} ՝ առնում է խեղճ մարդուց 33. 000 մանէթի

ց յետոյ գալիս է Բէգզադէն տղայի մօտ եւ, {տալով} նորան 5 մանէթ, ասում է, թէ կարգադրութ

խարհը: Եթէ, որեւիցէ կարեկցութիւն ցոյց {տալով}, գործակատարը խնամ տանէր տղային, այնու

մ, չենք կարող մեր անձը չանարգել՝ թոյլ {տալով} մեզ ընդունել այդպիսի գովեստներ: Մեծ ու

մեզ պաշտել մի ամենեւին լռութիւն՝ թոյլ {տալով}, որ ինքնըստինքեան թանձրանայ դորա վերայ

գիտէին, որ այդ օտար պետութիւնքը, ձեռք {տալով} նորա կրօնին կամ դաւանութեանը, կամենում

գիտութեան մեղքը: Հրաժարական ողջոյն {տալով} Թէորիանոսին ( 1170 թուականի Դեկտեմբերի

իպելու: Այլ խնդիր է ջուրը մտնել՝ թոյլ {տալով} խեղդուելու կարելութիւն, եւ այլ խնդիր է

տ է նորան, քանզի, երկրի բերքերը դուրս {տալով}, իւր մէջ պիտի դարձնէ դրամի շրջանառութի

մեր առջեւ պիտի դնէ հրաման: Գործը ցոյց {տալով} ՝ պիտի խօսինք համոզման անունով, նա, հ

կացուցաներ ազգը, ուրիշների առաջեւ ցոյց {տալով} նոցայ, ազգի բարոյական զօրութեան եւ մի

եցինք մեր պարտականութիւնը վերստին կեանք {տալով} այդ կտակներին. այժմ մնում է Նախիջեւանի

ալ Աննայն թաղեսցեն ի գաւթի եկեղեցւոյն, {տալով} զգին տեղւոյն գերեզմանին նորա նման այլոց

լ պատուիրանսն իմ։ Արդ, վերջաւորութիւն {տալով} բանից իմոց, յայտնեմ, զի այս է իմ վերջ

, վասնորոյ դեֆտերն իմ փակեալ եղեւ ցոյց {տալով} ի աշխատանաց իմոց զամենայն ստացուածք, զ

անէ, թե " անհնա՜ր է ". առ այս պատճառս {տալով} ո՛չ զխանգարումն հասկացողութեան զյատկութ

ծխեցի Խոնաւ պատերիդ Ես մտիկ {տալով}, Որքան ժամանակ այստեղ Կորու

եւանդի եպիսկոպոսութիւնը, որպէս մահադեղ {տալով}, անհանգիստ հալածանքով վախճանեցուցին եւ

սիրութեան մասին, վիրաւորւում են՝ ցոյց {տալով} իւրեանց, ինչպէս երեւում է, արդարացի պ

րցողքը չ'համարեն, թէ Պարոն Սիւ'ն, ոյժ {տալով} իւր մտքի թեւերին եւ ունենալով զանազան յ

գնահատությամբ, բարեխղճորեն գնահատական {տալով} մտավոր աշխատանքի բնագավառի յուրաքանչյու

գ եւ ո՛չ արագիլ, չարամիտ մարդիկ, ցոյց {տալով} մի արագիլ, հաւատացրած լինէին նորան, թ

ես էին մնացած ընթերցողներից, եւ, ցոյց {տալով} այս արժանաւորութիւնքը, զարթուցանում է

լ մասնաւոր երեւոյթքը եւ մի ամբողջութիւն {տալով} նոցայ, յաջորդ երեւոյթքը ընդունել որպէս

նովս[կին] խոստովանում է այս, բայց թոյլ {տալով} պատմական խորհրդի ազդեցութիւնը, որ աճել

ան բերանաբաց փիլիսոփաներ, որ քամի կուլ {տալով} իդէա քարոզեցին, առանց այդ սքանչելի իդէ

ւ կարգեց, երկու մարդ եւս նորան օգնական {տալով}. որոնցից մէկը բաւական հմուտ էր մետաքսա

աւանում սա: Այն պապին, որ մոռացութեան {տալով} սորա բոլոր յանցանքը, ցոյց էր տուել այն

զան պատճառներով: Նորան քարտուղարութիւն {տալով}, կարծեց անշուշտ, թէ խաբեց նորան. բայ

գերեզման եւ թաղել "։ Եւ նա, պատասխան {տալով}, ասաց պատգամաբերին. " Քրիստոսի շնորհե

ք այս փոխարէնը ", եւ, Փրկչի վրայ ցոյց {տալով}, թէ. " բայց Սա ինչի՞ "։ Այսպէս էլ

արտագրելով Աստուածաշնչից եւ տեղերը ցոյց {տալով} իւրաքանչիւրի, այլ երբեմն մէջ բերինք Թղ

բեմն, եթէ երկար էին, լո՛կ տեղերը ցոյց {տալով} ։ Շատ տեղ էլ Ս. Գրքից ձեւեր եւ ոճեր

, որ ինքը՝ պ. Էմինը, բերել է՝ ցոյց {տալով} Փարպեցու Պատմութեան 307-դ երեսը։ Ահաւա

էք, Նոր քաղաքի Սուրբ Կաթուղիկէի անունը {տալով}, իսկոյն յարում է՝ 'ի մայրն եկեղեցեաց

ւն, այլ, ուրիշների հետ նորա անունն էլ {տալով} եւ պատմագիր անուանելով, շարունակում է

եւ երբեմն էլ գործակից աշակերտաց անունը {տալով}, չեն յիշում Փարպեցու անունը։ Հ. Մ

Աղանի մասին մի քանի տեղեկութիւնք աւելի {տալով} մեզ, կրկնում է այս բանը դրականապէս։ Ո

ն են, որ ունին։ Վերը շատ սրբերի անուն {տալով} ՝ յետոյ յիշում է եւ մեր Ս. Լուսաւորչին

յետոյ, Սեւորդեաց Գէորգ նահապետի անունը {տալով}, բացատրում է. " որ սակս Սեւ կոչեցելոյ

թէ՛ գրուածքը եւ թէ՛ նորա հեղինակը՝ ցոյց {տալով} եթէ որքան սխալական եւ մեղանչական է այդ

աներէն եւ թուաբանութիւն, եւ մեծ յոյսեր {տալով} իւր ապագայ յառաջադիմութենից, այնպէս գր

իւնը նոյնպէս կարդաց մի դամբանական ճառ՝ {տալով} հանգուցելու մարմնին իւր հրաժարական ողջո

ոլոր ներկայ գտանուողքը հպատակօրէն գլուխ {տալով} աղաղակեցին միաձայն, - ապրի՛ տէր սատանա

ուածք է, - պատասխանեց անիծեալը, գլուխ {տալով} եւ անամօթաբար ժպտելով, - հին շինուածքն

այ պտոյտ եկաւ: Յետոյ դարձեալ գլուխ {տալով} ասաց. - Համարձակւում եմ, եթէ կը

, Ձեր մռայլութիւն, - ասաց վէզիրը գլուխ {տալով}: - Այսուհետեւ, բոլոր գործերի մասի

ասածը, - պատասխանեց Բէհեղզեբուղը գլուխ {տալով}: - Լսուա՞ծ բան է, կարդալ ու մտած

տակից. սատանան արգելել է խօսել, թոյլ {տալով} միայն գրել: Սատանան ոչինչ այլ բան

աջող փորձիչ: Սա էր, որ խաբեց Եւային, {տալով} նորան բարու եւ չարի գիտութիւնը. այն ժա

ղթ, յառաջ դուրս եկաւ հրապարակ եւ գլուխ {տալով} տէր սատանային, սկսեց իւր ճառը այսպէս.

անի աղքատի երկու-երեք մանէթ ողորմութիւն {տալով}: Նա գովում է ազգը, նա օտարի առաջեւ ծա

, - շարունակեց Շաքարեանցը ծառային, ցոյց {տալով} պ. Մարկոսի վերայ, - իսկոյն պատրաստիր

ում է միայն լոկ ջուր, իսկ մարդը, ցոյց {տալով} իւր մեծութիւնը եւ անասուններից գերազանց

ոչ ոքի չասես այն գաղտնիքը, եթէ երդում {տալով} հաւատայի քեզ: - Երեք հարիւր տասն ե

վանդակութիւնը, - ասաց պ. Շաքարեանցը, {տալով} թուղթը պ. Մարկոսին: - Այնպէս կարդ

նելով, կամ, աւելի լաւ ասել, կերակուր {տալով} բամբասանքի եւ նախանձու օձին, որ վաղուց

- Ոչխարը, բուրդը եւ կաթը իւր տիրոջը {տալով}, իրաւո՛ւնք ունի պահանջելու, որ տէրը հ

եր երգելու ժամանակ, վասն որոյ իրաւունք {տալով} ձեր դիտողութեանը, կ'աշխատեմ օգուտ քաղե

ն, որպէսզի, մի փոքր ծառայութիւն բարքի {տալով} ինքեան գրաւէ տեսողների համարումը: Եւ ն

Թիւթիւնճի-օղլուն ` հանելով վերարկուն եւ {տալով} Մանուշակին, - ահա պարոն Շահումեանցը:

այում է պապականութեանը՝ հալած իւղի տեղ {տալով} Հայերին սխօլաստիկական գրքեր, որ գրուած

մեր սերմանածը, երանի՛ էր մեզ, եթէ, ցոյց {տալով} հրապարակով այս ազգային պակասութիւնքը, կ

եք, ըստ քրիստոնէական արդար խղճմտանաց, {տալով} զԱստուծոյն Աստուծոյ, զմարդոյն մարդոյ,

գնէին հաղորդել զժողովուրդն գիտութեանց, {տալով} զայնս ի լեզու հասկանալի նոցա, յայնժամ

ոքր աշխատութիւն ի կողմանէ հասարակութեան {տալով} աշխատասէր հեղինակաց զֆիզիքական քաջալերո

րկաւոր բաների համար։ Իգնատիոսը, արծաթ {տալով} նորան, որ հաւաքում էր մուրացկանութենով

անորոգութեան օրինաւորութիւնը՝ իրաւունք {տալով} Պրօտեստանտներին ( բողոքարկուներին) մի

կ եզակի բառիս՝ hoc, երկսայրաբանութիւն {տալով} ամբողջ սահմանադրութեանը, պատճառ դարձաւ

ատարել. ողջին յայտնի է, որ նա, դուրս {տալով} exilla die) անունով կոնդակը, մահու չ

նը ինքեան Պարլամենտին՝ երեք օր ժամանակ {տալով} ։ Յիսուսեանք, երկիւղ կրելով, թէ մի գո

երեխաների դաստիարակութեան համար՝ ցոյց {տալով} նեղութիւնները եւ տառապանքը յառաջացած ան

զուի մաքրութեանը, այլ, շատ անգամ թոյլ {տալով} օտարի խօսքեր կամ տեղական մասնիկներ, որ

լ մարդիկ է հանում մեր առջեւ, ներգործել {տալով} նոցայ, - նա ցոյց է տալիս, էլ տեսնելուց

հրապարակում ( Հանա-վանքում) համբուրել {տալով} Վարդիթերին, նշան է դնում: Աշնան Մողնո

ս իրաւունք չունի այսպիսի խօսքերի հանդէս {տալով} դարաւոր եւ խաւար ժամանակներից սերմանուա

քր առաջ պ. Պռոշեանցի յառաջաբանի անունը {տալով} ձախ ածականով մկրտեցինք նորան, բայց այդ

ենք մի քանի բան հանդէս հանել, խորհուրդ {տալով} ամեն հայի, որ առնու այդ գիրքը եւ ինքը

քանում ենք այդ երեսների թուանշանքը ցոյց {տալով}: " Սոս եւ Վարդիթերի " ընթերցողներ

մի սիւն, թէեւ՝ շատ խախուտ, որին թիկն {տալով} ՝ կամենում են իւրեանց կանգնելու շէնքը ա

հին լեզուի գեղեցկութիւնը, թերեւս թոյլ {տալով} այս, հերիք պատճառ է, որ նորան գերի լի

էլ տգեղ լինի հնից, թերեւս այս էլ թոյլ {տալով}, այնուամենայնիւ այսօրուայ օրս մեր բոլո

ական տգեղութիւնը, ո՛չ, այլ միայն թոյլ {տալով}, եւ թոյլ տալուց ետքը՝ նոյն իսկ օրինակ

, ութսուն հազար ռուփի սքայ գունահքեարի {տալոց} պարտական կապեցի զիմ անձն, կայքն օրդնին

րմանք զմեզ պաշարեն՝ թէ զի՞նչ պատասխանի {տալոց} են մեզ իմաստունքդ մեր՝ եթէ ի բանից նոց

ւմ եմ Պետերբուրգ, կանդիդատի քննություն {տալու}, որպեսզի մի արժանավոր տեղ ծառայություն

գ գնալու, այնտեղ համալսարանի 50 մանեթը {տալու} եւս արծաթ չլինի, թողում այնտեղ բնակութ

խնդրեմ, այստեղ 100 մանեթը մանր պարտքեր {տալու} եւ 100 մանեթը ճանապարհի ու համալսարանի

00 մանեթը ճանապարհի ու համալսարանի փողը {տալու} համար, եւ նա ինձ ասել, թե ոչ մի կոպեկ

դ փոխանակագիրը մեզ կհասուցանե մեր ցույց {տալու} ճանապարհով: § 6. Դատաստանի, փաստա

նորանից արած ծախքի հաշիվը քաղաքին ցույց {տալու} հանձնառու ենք, մաքուր խղճմտանքով եւ ամ

ս իրավունք ունիք եւ հասարակության ցույց {տալու}, եթե հարկ լինի, ըստ որում սորա բովանդ

դյոք Նախիջեւանում նա կհասնի մինչեւ սերմ {տալու} աստիճան: Որ նա կարող է հասունանալ հյու

քում գործածեմ՝ առանց ոչ ոքի նեղություն {տալու}: Հույս ունեմ, որ հետեւյալ նամակս արդե

աքացիական լեզվի հասցեին, փոխանակ ցույց {տալու} մեր մասնակի մոլորությունները: Վերջ

պատուանուն այնպիսի մարդուց, որ չունէր {տալու} իրաւունք. եւ մի բարձրաստիճան անձն համա

ով իմ բարեկամների խորհրդին, անունը եւս {տալու} չէի այդ գործին: Ուղարկում եմ այժմ

ամար, եւ այժմեան բաների կարգը չէր թոյլ {տալու}, որ այդ հանդէսը բացուէր եկեղեցու մէջ,

ր էր քարշում կայծակը՝ մի մարդու զարկել {տալու} համար, եթէ դա ունէր մի թշնամի: Եւ ահա

մն մարդը, իւր կամեցածի պէս որակրութիւն {տալու} համար մի բոյսի, կարող էր նորան պահել ա

նի տեսութիւնը՝ առանց ծոցից արծաթ դուրս {տալու} իւր պարտքերը հատուցանելու մասին: "

ատուցանել՝ առանց իւր ծոցից արծաթ դուրս {տալու} ) շատ լաւ բան էր, բայց որովհետեւ դա հի

րմութեամբ ընդունելով այդ խնդիրը եւ ցոյց {տալու} համար ՄԵՐ մշտական բարեհաճութիւնը դէպի Ն

րաշխաւոր լինել, որ մի փոքր սուլեմա եւս {տալու} չէր առաւել շուտով բժշկելու համար...

Խորենացու արժանաւորութենների նման ցոյց {տալու} համար: Տեսած ենք այդպիսի սուտ ազգասէրն

օրագիրը, այլեւ նոր նոր գրքեր եւս դուրս {տալու}: Եւ այս գործունէութիւնը մի ժամանակաւոր

յաստանի մոխրացած աւերակներին մի համբոյր {տալու}: Առ այժմս ուրիշ արժանի ուշադրութեան բա

կը տեսնի փաթաթելու, չէ թէ արեւուն ցոյց {տալու} համար, թէ որ ազգը պակասաւոր լինելու հա

երի հետ, իսկ այժմ շօշափելի կերպով ցոյց {տալու} համար, թէ այդպիսի բան շատ մօտ էր աբեղա

եզ արձակել, թէեւ մի մարդ քո կշռով ոսկի {տալու} լինէր մեզ: - Ուրեմն, ինձ պիտի տան

վախճանը գործի, մի փոքր այլապէս ընթացք {տալու} համար, կատարուած աւելի կոպիտ եւ անբնակ

շէ, աչքի լոյսը թափէ ազգին նոր գաղափարք {տալու} համար, այլեւ պիտի տանի այն սեւ սեւ բամ

ի մէջ՝ մեր ընթերցողներին մի փոքր ճաշակ {տալու} համար: Այժմ այսքան թող հերիք լինի ծանո

առեւտրական գործողութենների վերաբերեալ, {տալու} համար պատրաստ է կոմս Էմմանուէլը, եթէ խ

րհուրդ բառիս նշանակութիւնը, առանց թոյլ {տալու} իւրաքանչիւր մարդու ազատօրէն խոստովանել

խնամ տանէր տղային, այնուհետեւ Բէգզադէն {տալու} չէր գործակատարին պատկանած 2000 մանէթը,

ի մասին եւս խօսքեր կան մեր մէջ եւ ճաշակ {տալու} համար մեր ընթերցողներին, թէ ինչ բարեխղ

երի անցել են առանց մի ծառայութիւն ցույց {տալու} ազգին՝ քրքրելով եւ մշակելով հեթանոսակա

որ Պ. Չերքեզեանցը հրատարակել էր՝ ցոյց {տալու} համար իւր գիտութիւնը հայկական լեզուի մէ

երի գովեստը, եթէ դոքա մի օր սխալուելով {տալու} լինէին մեզ, նախատինք համարում ենք ներկ

ը մշակելու, կամ մարդիկ վարձելով մշակել {տալու}, այդպիսի դիպուածում, կարող ես վարձու

րկիրը, բայց ինչպէ՛ս լուծել՝ առանց հող {տալու} շինականին: Երկիր չտալ նոցա, ասել է 23

իան իւր պարտքերի հանդէպ ոչինչ ունի ցոյց {տալու}: Երեք ու կէս նաւ՝ բացի ծովագնացութենի

վաճառէ Եւրոպացոց, ասել է թէ, փոխանակ {տալու}, ինքը պիտի ստանայ առողջ դրամը: Ձ

է աղքատութեան ծանր լուծը՝ առանց հաշիւ {տալու} ինքը ինքեան, թէ ի՛նչ բանի համար են այն

քեզ այս կտոր հացը, քո կեանքը յարատեւել {տալու} համար: Դորա փոխանակ դու պիտի զգաս, որ

հովելու, այլեւ բարոյական քաջալերութիւն {տալու} համար: Այն մարդը, որ մի բարի գոր

իշխանութիւնը ազգի հոգու վերա յարատեւել {տալու}: Արդարեւ, եթէ հասարակութեան թուլ

3-ին ծերակոյտի հրամանը ` տեսութիւն թոյլ {տալու} համար: Մարտի 5-ին ըստ գերագոյն հրամանի

այսօր փոստ տուած եւ պատասխանեցի ` վաղը {տալու} համար: 10-11 id[em] այսօր ընդ[ունեցի]

ւ եւ ազգի ստրկութեան ժամանակը յարատեւել {տալու} համար, մինչեւ ո′ր աստիճան... մեք հր

այս կամ այն ձեւը կամ միեւնոյն գաղափարը {տալու} համար անխտիր զանազան ձեւեր, որ ոչ մի կ

Այս իրենց բառն է, եւ վերստին իրենց յետ {տալու} համար միայն գործ դրինք, ապա թէ ոչ հայախ

լիս հեղինակին ուղղելու եւ կատարելութիւն {տալու} իւր գործին, որով անտարակոյս օգտակար է

եւ առանց վերստին իրենց անձը աշխատութեան {տալու} ընդունում են նորան որպէս ծայր գիտութեան

ն եւ ընկերական կեանքի վրայ, առանց վնաս {տալու} այդ կեանքի բնական առողջութեան եւ առանց

ւել բարւոք ճանաչեցնելու համար, եւ ցոյց {տալու}, թէ նա ինչպիսի՛ն մարդերի հետ ունի բարե

ն փիլիսոփան: Քեզ փոքրիշատէ տեղեկութիւն {տալու} համար գործարանի մասին, ես երեք շրջանի

ողութիւն եւ դէպի մի նպատակ ձգտող ընթացք {տալու} համար, այս պատուական անձը վեր կալաւ այ

ին՝ ասելով. " Վիրաւորներին բժշկութիւն {տալու} շուտո՛վ հասիր. թշնամին անթիւ նետերով խ

ք մեր ընթերցողներին մօտաւորապէս գաղափար {տալու} համար թարգմանեցինք, այնպէս, ինչպէս տե

Այս իրենց բառն է, եւ վերստին իրենց յետ {տալու} համար միայն գործ դրինք, ապա թէ ոչ հայախ

Շատ բարի, - ասաց վէզիրը եւ առաւել ցոյց {տալու} համար իւր խոնարհութիւնը, համբուրեց երկ

նօթաբանել, որ դժոխքումը մի դեւի պաշտօն {տալու} համար չկայ կողմնապահութիւն, կաշառառութ

սատանային եւ, առաւել յարգութիւն ցոյց {տալու} համար, երեք անգամ պտոյտ եկաւ օդի մէջ:

ելով, ստացաւ նորա հոգին, առանց պարգեւ {տալու}, թէ ինչպէ՛ս պատահեցաւ այս, կ'իմանաք յ

էր, որ իսկոյն երեւեցաւ իւր պարոնի ձայն {տալու} վերայ: - Տե՛ս, ի՛նչ է ասում պարոն

ը պարապած են այս գիտութենով, բայց ցոյց {տալու} համար թէ ուշադրութեան արժանի էր այս ուս

կան եւ լոգիկական պատճառները, առանց տեղ {տալու} իւր էջերի վերայ վերացականութեան. եւ մի

ասացիք, - պատասխանեց բժշկապետը, - իմ {տալու} խորհուրդը չէ միայն բժշկական, այլեւ բար

ջանքը գործ դրեց իւր անձը սառնարիւն ցոյց {տալու}, որովհետեւ ձեռնտու չէր պատերազմ յայտնե

ճրագը յաւիտեան վառուի, թէեւ ձեռք չէիր {տալու}, այնուամենայնիւ կ՚աւարտուէին վերջապէս

ար, թէ " մա՛րդ, մէք աղջիկ ունինք հարս {տալու}, պէտք է նորա համար պատրաստութիւն տեսան

նչ ասել է փոխանակ տան տէրը հիւրին պատիւ {տալու}, հի՞ւրը պիտոյ է պատուէ տան տիրոջը:

, ճեղքւում է իսկոյն, դայեկին ճանապարհ {տալու} համար: Մօտ է գալիս դայեկը եւ տեսանում

է դարձած ճշմարիտ է, մի քանի մարդ կախել {տալու} պատճառ է եղել, որոնք անմեղ են եղած, բ

եւի թէ եղբայրը, եթէ բացասական պատասխան {տալու} լինէր, պիտի ուտէր քրոջ ձեռքից այդ հարո

կերտքը, թէ այնտեղի իշխանքը պատրաստ էին {տալու} բնակութեան տեղ ու ապրուստի հնար։ Այս հ

առաջին բանը շինելով, փոխանակ իրաւունք {տալու} օրինաւոր կերպով քննելու այս բոլորը, պա

կերպով իւրեանց անձը գլուխ եկեղեցու ցոյց {տալու} մտքով, միւս կողմից՝ ազգերի մտածութիւն

նը, այդպիսի մի կրօնի ի՞նչ անուն ունէիր {տալու}, սիրելի՛ ընթերցող, եթէ ոչ բուն ստրկակ

պարտական էինք խօսել եւ այս բաները ցոյց {տալու} համար, թէ արդեօք բուն ազգի սէ՞րն էր հա

յ Երուսալեմ սուրբ տեղերին երկրպագութիւն {տալու}, նաւ նստաւ Բարսելոնումը եւ հասաւ Գայէդ

անդէս բացուեցաւ Յիսուսեանների առաջ ցոյց {տալու} իւրեանց ջերմեռանդութիւնը դէպի Առաքելակա

ին կանչուեցաւ, Պարլամենտի մէջ պատասխան {տալու} համար, ասաց նախագահին. " Աստուած պարգ

եղինակի խօսքերը, որ առանց ուրիշի բերան {տալու}, ինքը հեղինակն է խօսում, այդ տեղերում

ենդանի ազգի ուժը առանց ամենեւին արդիւնք {տալու}: Նա նմանում է այն քարէ ձուին, որ իբրե

թէ միայն դպրոցներում, համակարգաբար դաս {տալու} կամ ուսանելու համար լինէր այդ մշակութեա

դ եմ, նրանք ինչ որ ինձ կը հասնէր խարջը {տալու}, էրկու էնքան են առել. սաքի ասում են,

ջ այդպիսի յիշատակաց արձանները կտայ կուլ {տալու} ։ Բացի սորանից, յոյս ունինք, որ ազգը

եաց շինածի պէս, բայց՝ լոկ մարդու ցոյց {տալու} եւ հին ժամանակի ճարտարապետութիւնը ուսու

հական էր)։ Թէեւ հին լեզուի մէջ գոլումն, {տալումն} չկայ, բայց լալումն կայ, եւ Հնդկաստանցին

էին ձեր բնակութենների մօտից, իսկ զօրք {տալուց} Տէրութեանը ազատում ենք ձեզ մշտնջենաւոր

ալ մի հիմնաւոր կրթութիւն։ Բայց, երանի {տալուց} յետոյ իսկոյն աշխատելով ծածկել իւր անկրթ

աւ, բոլոր ձեռքի ապրանքը պարտքի փոխանակ {տալուց} յետոյ դեռեւս պարտական մնաց եւ առանց ամե

մ է այժմ ինձանից, այսինքն՝ իմ քեզ հաց {տալուց} կամ չտալուց, բայց ես զոհում եմ քեզ այս

էջ խեղճութեան արդիւնք է։ Յայտնի է, թէ {տալուց} առաջ պիտի ունենալ. իսկ այն գրիչը, որ

նդակութեան մասին եւս այսքան ծանօթութիւն {տալուց} յետոյ մի երկու խօսք պատշաճ եմ համարում

Յովնաթանեանցի մասին այսքան տեղեկութեան {տալուց} յետոյ, շտապում եմ սկսանել իմ պատմութիւ

չեւ օգոստոսի 15: Այսքան ծանօթութիւն {տալուց} յետոյ արժան եմ համարում այս եւս ասել,

այսինքն մեզ տգեղ երեւեցնելուց, անարգել {տալուց} ետքը, մի անհասկանալի կամապաշտութեամբ,

, ո՛չ, այլ միայն թոյլ տալով, եւ թոյլ {տալուց} ետքը՝ նոյն իսկ օրինակներով մեր դրութիւ

ւթիւնը Սօսի յետամտութեան վրայ. " Սրտիս {տախտա՜կն} են դաղել ", - ասում է նա ( եր. 92) իր

րաբերան իմ տապար, Փայտ կտրատիր, {տախտակ} տաշիր իմ համար ": - Իմ նազե

պանվելու համար դիմեց ինձ: Ես դուրս եկա {տախտակամածը}, իսկ միսիոները, բոլորովին չկասկածելով

ւմ, որ բաժանւում է իմից միայն մի բարակ {տախտակեայ} պատով: Ման է գալիս, բայց, բարձրաձայն

ուք ցույց տալ այն պարոնին աշխարհագրական {տախտակի} վերա նորա գնալու տեղը կամ ճանապարհը:

նորա անունը դրոշմելու չարագործների սեւ {տախտակի} վերայ, խոհեմութեամբ վարուած կը լինէր,

ո՛վ ես եւ կամ ուստի՛ ես եկած, Է՞ր {տախտակներ} կտրատում ես երգելով: Իմ հար

պատասխան. " Քո օրհասը մօտեցել է, {տախտակներ} Պատրաստում եմ ես քո դագաղի համար

իր օրէնքը շեղուած բնականից, ոչ Մովսէսի {տախտակներից}, այլ այն շաւղից, որ բացում էր մարդկայ

։ Ես երբեք չեմ կասկածել նրա՝ դեպի ինձ {տածած} սիրո մեջ: Այդ մասին ինքը լավ գիտե: Բա

ւս իմաստասիրաբար քննելով՝ պարտավոր ենք {տածել} ու խնամել նոր բողբոջները, որ գինի սերմ

նթարկվում է ընդհանուր եւ անփոփոխ կանոնի {տակ}. ո՞ւր եւ լիներ սա, ե՞րբ եւ լիներ՝ մի

եւ նորան նամակ գրող է, այլ յուր գրածի {տակ} կարող է ստորագրել համարձակ յուր անունը

ցած եւ այդ պատճառով գտանվում ենք պարտքի {տակ}: Մի՞թե արժան չէ, որ ազգային եղբարք օգ

ուր անձը բոլոր հոգեւորականության անունի {տակ}: Ազգային լուսավորության նախարարն հա

եղբայր, մեք այդպես կիրակոսներու լեզվի {տակ} չենք մնալու, աստված ողորմած է, ճշմարտ

ս: Իմանալով այս բոլոր բաները, աչքի {տակ} առնելով, թե այս վիճակում եղած մարդու ս

են անդադար, որպիսի վտանգներ պիտի աչքի {տակ} առնու ճանապարհորդը: Ուր թողունք զանազա

աքի պատիվը, որի երեսփոխանքն էին, ոտքի {տակ} դնելու: Մեք այս բաները գրում ենք որ

սրանից, Դուք եւ քաղաքը դատաստանը աչքի {տակ} առած լինելով, չէ պիտո մոռանաք, որ գնա

ց կեղծավորությունը սուտ ճգնավորի դիմակի {տակ}: Նրանց իդեալը, նախատիպը, կիսաստվա

, - որոնք առայժմ չկան իմ տրամադրության {տակ}: Ուրեմն համբերություն: Փարոսը երեւում

ության մեջ, ինչպես ես մենակ եմ կալանքի {տակ}: Շատ հավանական է, որ նա այժմ հաճախ է

երը՝ հոգնած երկար ժամանակ տանջանքի լծի {տակ} համբերելուց: Մեծ ցավ է սիրելի Ֆեոդորիշ

: Խեղճ պատանին միսիոների հարցերի տարափի {տակ} շփոթված, մեր եկեղեցու նկատմամբ նրա լկտ

նություններից նրանք իրենց պաշտպանության {տակ} են վերցնում այն քրիստոնյաներին, որոնք

որոնց ես դեռ չեմ պատասխանել: Ես պարտքի {տակ} եմ: Միշել 83. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱ

ավ. ահա մոտ մի ամիս է, ինչ ձախ թիակիս {տակ} ինձ տանջում է անիծված ռեւմատիզմը, թեեւ

եր դեռ բնավ չեմ գրել, որովհետեւ ձեռքիս {տակ} գրքեր չունեմ, իսկ այդ բոլորը դուրս գրե

ըստ ինքյան ոչինչ չնշանակող, վավերագրի {տակ} վերապահությամբ, այն ինչ այդ վերապահութ

ույն այդ պարոնները՝ գերեզմանափորի բահի {տակ}, այնպես, որպեսզի հետագա սերունդը մինչ

նպես որ դժվարանում էի կուլ տալ: Ձեռքիս {տակ} եղած միջոցներն իսկույն գործի դրի, որպե

դատաստան կատարել: Ինչո՞ւ փախչենք լուսի {տակ} քննելուց մեր ազգային գործերը, ինչո՞ւ ս

թէ կամենում էի երբեմն երբեմն քննութեան {տակ} ձգել դորա թերթերը, ասացին ինձ, թէ անպ

ա, ճշմարտութիւն քարոզելով, բամբասանքի {տակ} էին ձգում իւրեանց անձը հիւանդոտ եւ կարճ

քննել այն պայմանքը, որոնց ազդեցութեան {տակ} պիտոյ է կերպարանագործուէր այդ բոյսը. ի

արկուած ու մեռած կին լուացել են անձրեւի {տակ} այդ կնոջ անզգոյշ մերձաւորքը, եւ թէ այդ

կից մեռած կնոջ մարմինը լուացուի անձրեւի {տակ}, ապա կը շարունակուի այդ անձրեւը վեց շա

երի հպատակօրէն խոնարհելը նորա բռնութեան {տակ}, բիւր տեսակ սօսափիւնք պատճառելով իւրեա

վերայ, ի՛նչպէս չբարկանայ, երբ աշխարհը {տակ} ու վերեւ են բերում այսպիսի թերահաւատ մա

կերպարանքով, շանթերդ պահել էի վահանիս {տակ}, որ անտեսանելի էր նորան, եւ դարձեալ լ

ինապետը հոգս առնէր, մանաւանդ, անձրեւի {տակ} ընկնելով, կարող էր տկարանալ ու կարօտել

եքեանքդ, ՄԵՐ ամենագթած հովանաւորութեան {տակ}, եւ որպէս ամենասիրելի զաւակներ, հանգս

րութեան բողոքաքննութեան ( իշխանութեան) {տակ}: Իսկ քաղաքումը եւ գիւղերումը պաշտպանու

լ գայիսոնի եւ օրէնքների հովանաւորութեան {տակ}: Այս բոլոր առանձնաշնորհութիւնքը տ

եւ այժմ եւս գտանւում է մի նոր աւերանքի {տակ} ։ Եթէ յառաջ հարիւր բառի մէջ երեսունը Թո

եւ մի քանի ծառատունկ, որոնց ստուերների {տակ} օդ վայելելու համար նստում են Նախիջեւանի

մ են իւրեանց շինած կտաւեղէն տաղաւարների {տակ}: Վանքը, ինչպէս ասացինք, գտանւում է ս

ն հոգու վայրենի եւ բարբարոս ազդեցութեան {տակ} մնացած պարոններին, որոնց անձնասիրութիւ

եւ հասարակութեան համար, որի ծանրութեան {տակ} հարստահարուած լինելով, չկարողանար այս

եւ հեռատես պարոնների ձեռքով, հալածանքի {տակ} է ներկայումս. եւ այդ մատենագրութեան աշ

րոններ իւրեանց լեզուն մաքրէին եւ կանոնի {տակ} դնէին՝ հետեւելով ճշմարտութեան քարոզիչն

հարսն ") գտանւում են տպագրական մամուլի {տակ}, կարող են հաւատարիմ առհաւատչեայ լինել

ւց մեր աշակերտքը, ճշմարտութեան դրօշակի {տակ} նահատակուիլ յանձնառու կտրիճ զինուորքը,

ւն դարձուցանել, չկամիմ երբէք քննութեան {տակ} ձգել նորա թերթերը, որովհետեւ նա ցած է

յի, նա չէ կարող ընկնել այն կատեգօրիայի {տակ}, ուր գտանւում են կասկածաւոր բնաւորութե

այտնել, թէ ճշմարտութիւնը, որի դրօշակի {տակ} զինուորուած է եւ իմ նուաստութիւնը, է Ա

կամ մօրահաւը, թէեւ ծածկուած էին վահանի {տակ}, չյայտնէին իւրեանց ինչ լինելը: Կառավա

ազուար շինել, ծածկելով մի կոպիտ վահանի {տակ}, ճշմարիտ լսած չէի: Ձեր Յիշատակարա

ը: Այդպէս չէ. այդ արտաքին ուրախութեան {տակ} արդեօք որքա՛ն տրտմութիւնք եւ վշտեր կան

... Թռչում են վերեւից, բարձրից՝ ոտքի {տակ} տեսանելով այն բոլորը, որոնք իւրեանց նի

ը, այսօր " Հիւսիսափայլի " ճառագայթների {տակ} նկատում ենք փարատուած։ Անցան գիշերային

, որ ես տկար մարդերի կողմից բամբասանքի {տակ} եմ ձգել իմ անձը, եզրակացուցել է, թէ հ

ելի պահպանես, այն բանը աւելի վտանգների {տակ} է ընկնում, այս օրէնքի հիման վերայ եւս

րի կարգը իմ հոգու վերայ, այլ բոլորովին {տակ} ու վերեւ բերեցին իմ հոգին... Պատմա

ն, որպէսզի " Հիւսիսափայլի " մեղադրանաց {տակ} չի ընկնին եւ ընդհանուր հոգեւորականութեա

ոգեւորականք, որոնք որ աբեղայական բառին {տակ} կը պախարակուին, պատասխան տային ամեն իր

ութիւնը: Ինչպէս երեւում է, այդ անունի {տակ} վարագուրւում է մեզ անծանօթ մի հոգեւոր ա

նից, որով փայլում են բարեխառն գօտիների {տակ} գտանուած աշխարհները: Բոլոր արարածք, ո

ի երեսին, այդ ցուրտ աշխարհի պայմանների {տակ} գոյանալով, կրում են իւրեանց ճակատի վեր

տերի մէջ: Հիւսիսում՝ արջային շրջանակի {տակ}, բնակւում է ցրտաշունչ եւ դաժան Բորէասը

ես ընդդէմ այն հզօրին, որի իշխանութեան {տակ} կայիր դու, եւ մեղանչելով այդպէս՝ գտան

լինելութիւնը եւս ձգում եմ երկբայութեան {տակ}: Ձեր որդին գտել է իւր հետ խօսողք միայն

յս, մահը սպասում է ինձ Շամիլի շրթունքի {տակ}: Բայց եւ այստեղ սխալուեցայ. չգիտե

՝ կանաչ արօտի վերայ, թեք ընկած մի ծառի {տակ} ։ Առաջեւիցս վազում էր մի քաղցր եւ պայծա

ամենայն խառնափնդորութիւն, արեւի լոյսի {տակ} ցոյց էր տուել Իզիսի երեսը: Ասացին, թէ

սրբապիղծքը, - դու, մեր հոգաբարձութեան {տակ} լինելով, պիտի լսես մեզ ": " Չկամիմ լս

։ Ես չէի՞, որ այն ջերմ եղանակում ծառի {տակ} ՝ մի փայտեայ, շինականի աթոռի վերայ նստ

տ կենակից էր մեր ազգը, կամ որի կապանքի {տակ} գտանւում էր ճնշուած ե՛ւ բարոյապէս, ե՛ւ

չնայելով, որ, այժմեան եւրոպական լուսի {տակ} քննելով, ամենայն մարդ խոստովանում է զա

է ստացել ճարտարագէտ քանդակագործի ձեռքի {տակ}, եւ արձանի իւրաքանչիւր գծերից դուրս է

հոգի է ստացել Շեկսպիրի արարչագործ գրչի {տակ}, բայց Վերսայլի հետ կապած է մի վերին աս

մէջ: Ես կոխում էի գետինը՝ այն ծառերի {տակ}, ուր պալատական տիկինները ժողովում էին

նի վերայ, որ կանգնեցուցած էր քարաժայռի {տակ} ՝ մի բոլորակաձեւ հրապարակում: Նայեցայ

ւմ է Մխիթարեան միաբանութեան իշխանութեան {տակ}, եւ վարժարանի ներկայ կառավարիչը է Հ.

րգելի վարդապետների անմիջական տեսչութեան {տակ}, որոնցից իւրաքանչիւրքը դասատու են նոյն

սակար է, եթէ առողջ բանականութեամբ աչքի {տակ} ձգենք մեր ազգի վիճակը: Մեզ հարկաւոր է

ծ մի ջահ, լուսաւորում է Արարատը: Սորա {տակ} ՝ մի դափնեայ պսակի մէջ, գրած են հետեւե

ետեւողքը ապրում են միեւնոյն արեւի լուսի {տակ}, ինչպէս բնակւում են միեւնոյն մոլորակի

իւր անձը Թոռնակ Կըկռիկեան շինովի անունի {տակ}: Գրքի բովանդակութիւնը, ինչո՛ւ գիրքն ե

րից. սա մի զարհուրելի վարագոյր է, որի {տակ} իրաւունք ունին մարդիկ եւ մահ ենթադրել:

նագործուելով ազգային լեզուի ազդեցութեան {տակ}. այս ճշմարտութիւնս ուրացողը ուրացող է

ցոյց տուեցին իւրեանց կանացի կերպարանքի {տակ} եւ երբէք չկամեցան, որ նայէին նոցա վերա

նց փառահեղ բնակարաններից եւ պարզ երկնքի {տակ} ՝ գետնի վերայ տարածուելով, չարչարակից

եւ Աղթամարի կաթողիկոսների իրաւասութեան {տակ}, իսկ բոլորը միասին ունին եւ ճանաչում ե

ի անկիւններում, ձգել տպագրական մամուլի {տակ} եւ այս ճանապարհով դարձուցանել նորանց հա

ի, կա՛մ թաղուած փոշիների եւ փլատակների {տակ}, պատշաճաւոր հոգողութեամբ որոնել: Անտա

ւի պարզ, եթէ օրինաւոր կերպով քննութեան {տակ} դրուի մեր Աստուածաշնչի թարգմանութիւնը:

ր կոխելիք իւր բարձրագոյն գիտութեան ոտքի {տակ}: Այս բանին մեծապէս օգնել էր նաեւ ա

ձակուիլը, այդ բաները լինում են մեր քթի {տակ}, բայց մեք կրօնական վէճերը քրքրելուց աւ

ան է, շատ չնչին ներողութեան, եթէ աչքի {տակ} ձգուին բոլոր մեզ շրջապատող պայմանքը:

հոգիացած առաքինի մարդերից ոմանք՝ ծեծի {տակ} հոգին փչելով ( մի խրտուիլակ թագաւորի հր

եք ինչպէս կարողանանք կարգաւոր քննութեան {տակ} ձգել մի գործ, որ յառաջաբանից մինչեւ վե

մի... եւ շան սատակ կը լինիս հարուածիս {տակ}, եթէ կեցցէներ չգոռաս: - Կեցցէ՛,

երը դատապարտուեցան մնալ մի սպիտակ ներկի {տակ}: - Կեցցէ՛ մահ: Այս էր վերջի

զիարդ եւ իցէ, որովհետեւ այն պայմանների {տակ} անհնար է ուրիշ կերպ: Արհեստաւորը եւ բե

ից հետեւեցաւ նորա կեանքի աւերանքը, որի {տակ} այսօր ճնշւում է միջաբեկ: Հիմնական

զը եւ գնում է Ափրիկէի դժոխային գօտիների {տակ} մի կտոր հող ճանկելու եւ նորա մշակութեամ

, նորանցից ոմանք ընկան դէպքերի հարուածի {տակ}, ոմանք տեւում են կիսամեռ, բայց մինչեւ

մի ազգային աւանդութիւն: Եթէ քննութեան {տակ} դնենք այն սովորութիւնը, անհնարին է լին

րովհետեւ նոյն հանգամանքների ազդեցութեան {տակ} է նա, եւ գործը հիմք չունի: Ի՛նչ գործէ

երգործել Եւրոպայի մէջ, ծանր պայմանների {տակ}, կարող են ներգործել եւ Ասիոյ մէջ, ուր

լիոյ երկրագէտքը եւ տնտեսականքը, հաշուի {տակ} դնելով իւրեանց հողի մէջ եղած բոլոր ածու

մինչեւ այն ժամանակ մնալ ազգութեան դրօշի {տակ}, որքան ուրիշը կրում է իւր սեպհական ազգ

, եւ, ընդհանուր մարդկութեան շահը ոտքի {տակ} կոխելով, անքուն հսկում է միայն իւր ազգ

ւմ է եւ պաշտպանում է իւր օգուտը եւ ոտքի {տակ} է կոխում ուրիշ իւր պէս անձնաւորութեան շ

մի առանձին ազգութիւն, ա՛յլ պայմանների {տակ}, կամ մտանում են ուրիշ ազգութեանց կազմո

մասը եւ ճնշում է նորանց իւր ծանրութեան {տակ}: - Քաղաքակրթութիւն է տարածում:

իսկ իմ վերաբերութեամբ ինչի՞ համար ոտքի {տակ} ես կոխում նորան եւ անիրաւում ես չարաչար

կեանքը դրուի ճիշտ մաթեմատիկական հաշուի {տակ}, մարդը կը դառնայ մի մեքենայ, եւ նորա

առաջ քան թէ փրկեցիր նորա կեանքը, ոտքիդ {տակ} կոխեցիր նորա իրաւունքը եւ նորա մարդկայի

աւոր է, հասարակաց մի սխալ կարծիքը ոտքի {տակ} կոխելով, նոյն այդ հասարակութեան էական

Երկինքը գահ քեզ համար Ու երկիրը ոտքիդ {տակ}, Հաճեցար դու մատուռն այս Քո անունով կ

: Դ. ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ ՏԵՂԻ Է ՏԱԼԻՍ Զով ծառի {տակ} կոյսն է նստած հառաչում, Մինչ ցերեկը մ

. որովհետեւ ես իսկոյն Նրա ներքին ծնօտի {տակ} ցից դրի... Ու զարթնելով իր խոր քնից

ինձ: Երեկոյեան խաղաղ ու զով Թէ ծառի {տակ} դու պառկես, Վարդի բոյրից թէ հարբելով

" Byron, The Giaour Կենաց կանաչ ծառի {տակ} Հրեշտակներով շուրջպատուած, Տխուր ` Ադա

... Այնինչ փոքրիկ մի մակոյկ, Որ կրծքիս {տակ} նաւում է, Չունենալով անուշ սիւգ ` Առագ

րո՞ղ էիր դու միթէ Ցոլքն այն կրել կրծքիդ {տակ}. Եւ ո՞վ պէտք է քեզ հոգար, Ո՞ւր էակն ա

աղաղ ու խոր քուն: Զեփիւռի զո՜վ շոյանքի {Տակ} թմրում է ու ննջում, Նրա շուրջը սոխակի

տին ` անօթն ընտրութեան Եռ էր գալիս շնչի {տակ} Վարդի - մեծն բալասան... Ամե՛ն. եղաւ հ

րիստոսի մարմինը եւ արիւնը երկու տեսակին {տակ} ալ կան, այնպես, որ մէկ փոքրիկ մասն սր

լիս նա մակոյկով՝ Ուռկան ձգած գետի {տակ}. Զինուո՛ր, գետի մէջ խեղդուելու

էլ կտրեց ճառագայթը, մտաւ յանկարծ ամպի {տակ}: Խոր գիշերը լռութիւնով ` ծա

քեզի փաղաքշեց, Միւս օրն ահա արեւի {տակ} քո երեսը պերճ փայլեց: Թէ երկինքը

կերին թաղեցինք։ Խաւար ու գէշ հողի {տակ} նա միայնակ պառկած է, Ոչ ոք նորան

իմը կը կորչի. Պառկի՛ր խաւար հողի {տակ}, յոյս մի՛ կապիլ ոչ ոքի. Ոչ ոք քե

քո հոգսերը. Մի՛ տառապիլ զուր բեռի {տակ}, Մի՛ չարչարիլ քո անձը։ Մի լ

այդ սուտ է, Եւ թէ բաղդը ինձ սրիդ {տակ} ձգել է, Փոյթ չէ. բայց ես ինձ չա

վերայ, Ամեն բան ընկաւ մտածութեան {տակ}, Րոպէ չմնաց ազատ կամ ունայն:

րեալ տաճարի մէջ Քրիստոսեան սեղանի {տակ} Ննջում է այն մեծ Հայրը Օշական

մոռցաւ։ Գետնափո՜ր այն բեմի {տակ} ՝ Սողալով պէտք է մտնել, Կամ

րաւոր փոշով ծածկուած Տաճարի պարսպի {տակ} Կայ մի ծակ ուր օձի պէս Կարէ մ

, Դամասկոսի Հողում, պայծառ երկնի {տակ}, Անմահ շիրմիդ անապատի Որդին

ել է Գաբրիէլից: Այս բոլորը ինձ կասկածի {տակ} է ձգում: Տեսնենք վաղը ինչ կ՚ասէ: 21-

տի ճնշեալ ժողովրդի իրաւունքը իսպառ ոտքի {տակ} առնելու համար: Վա՛յ մեզ, որ ոչ եր

ւստներին, նոքա իւրեանց արծաթի թումբերի {տակ} միշտ անխոցելի են, նաեւ բռնակալների իշխ

րորդ, նոյնը հասկացնել իւր իրաւասութեան {տակ} եղած եկեղեցականներին, որպէսզի իւրեանց

նալիքը, Մասեաց Աղաւնու մէջ, քննութեան {տակ} ձգել Հիւսիսափայլը, սկզբից մինչեւ նորա

թի նուիրուած օրագիրը կարող է միայն աչքի {տակ} ունենալ մի փոքր հասարակութիւն, որ պարա

օրագիրները իրենց բացասական դատողութեան {տակ} ձգելուց յետոյ, երբ իրենք սկսեցին հրատա

ել էր այդ լեզուն մի ճիշտ համակարգութեան {տակ}. այլ եւ մանաւանդ 1862 թուականում ժողով

ել դրել էր բուն հին լեզուի բաղդասութեան {տակ} ։ Ահա այն միակ եւ, կրկին ասում ենք, մ

յլ՝ ժամանակի եւ պատմութեան ազդեցութեան {տակ} առաջ գնացած աճելութիւն։ Եթէ նոր լեզուն

գի տրամաբանութիւնը, եթէ նաեւ չինէականի {տակ} լինէր աճում։ Թէ տաճկի, թէ սատանայի խն

այնուամենայնիւ միեւնոյն տրամաբանութեան {տակ} է խօսում։ Այդ տրամաբանութեան ընդդէմ ան

երեսի վրայ կամ աճէ օտար տրամաբանութեան {տակ}. չէ՛, այլ թէ օրագրի եւ մատենագրի պարտ

չափի, առանց մի որոշեալ համակարգութեան {տակ}, այսպէս ասուած, կենդանական-բնական ազդ

յրենի նորախօսութեան, միշտ չափի ու կշռի {տակ} առաջ տանելով սորան, գիտցել են, այո՛,

լը " լեզուի կողմից այնքան բամբասանքների {տակ} էր ընկնում, որովհետեւ նորա մէջ կար համ

եւ մնացել է եւ մնում է նորա ազդեցութեան {տակ} ։ Պատուելի հեղինակները, բացառութիւն կա

ւս մնալով այս հասարակաց բնութեան օրէնքի {տակ}, ամենայն բան գրելու ժամանակ պիտոյ է իւ

ակը, երբ նոր լեզուն, հեղինակների գրչի {տակ} ճախարկուելով, կ'ըստանայ իւր այրական հա

օսք, միւսին հարս " անունով այժմուս տպի {տակ} եղած գործի յառաջաբանութեան մէջ, ուր խօ

ւս չէ ընկնում ընթերցողների ուշադրութեան {տակ} ։ Այսպիսի դիպուածներում է ահա կրիտի

այն արժանաւորութիւնքը պարկեշտ հագուստի {տակ}, որ անտես էին մնացած ընթերցողներից, ե

ան ազդեցութիւն ունէր նոյն իսկ քննութեան {տակ} ընկած առարկայի յառաջադիմութեան վերայ,

ամենայն րոպէ փոփոխութեան եւ նորոգութեան {տակ} է։ Մեր խղճմտանքը մաքուր է, եւ մեք

զուով եւ եւրոպական լօգիկայի ազդեցութեան {տակ} լուսաբանած, սկզբումը իհարկէ պիտոյ է նո

սը հաստա՛տ է, որ այսպիսի հեղինակի գրչի {տակ} մեր ժողովրդական լեզուն կը ստանայ առաւել

ոկ հաւասարութիւնը եւ ոչ կեանքը ": Աչքի {տակ} առնելով միմիայն այս հաւասարութիւնը, ան

խագաղափար, հետեւում է նորա ազդեցութեան {տակ} տրամադրել իւր ազգային կեանքից բխած փիլի

, մանաւանդ ընկճուած իր որդու մահի կսկծի {տակ}, չկարողացաւ կլլել Ֆրանսիոյ մեծ ռեւոլիւ

եգելը ընկճուեցաւ այս երկիւղի ծանրութեան {տակ}, ինչպէս Բոռքը ընկճուել էր իր որդու մահ

քը ընկճուել էր իր որդու մահի ծանրութեան {տակ}: Շատ գեղեցիկ նկատում է Հայմը Հեգել

ոչ իսկ յիշել նորան: Ազատութեան դիմակի {տակ} գոյացել է շահասէր եւ ագահ օլիգարխիա, ո

թիւնը ընկերական եւ բարերար սկզբունքների {տակ} կերպարանուելով հիմք դառնան տէրութենական

մարդիկ եւ նորա նշանակերպերի ( формула) {տակ} կարող էին թաքնուել որչափ անկեղծ, նոյնչ

ովի մէջ եւ մարդը չտեսնէր, որ փայտը ջրի {տակ} չէ գնում, անհնար էր, որ մարդը կարողան

տով ծածկուեցաւ մարդերի չարութեան ամպերի {տակ} - միայն նոցայ տխուր յիշատակներն են մնաց

յ, ծունր խոնարհեցնելով բաց երկնակամարի {տակ}, իմ միայնութեան մէջ ձեռներս դէպի երկին

գնում մի բարեբարոյ մարդու հոգացողութեան {տակ}: Այս գործարանի պատմութիւնը շատ երկար կ

որպէսզի գործարանը սոցայ հոգաբարձութեան {տակ} իւր կարգով յառաջ գնալով ցոյց տար պտուղ

ում այս տեղ, գործարանը իւր իշխանութեան {տակ} ձգելուց յետոյ, յղանում է նա իւր մտքում

ասութեամբ քեզ պարտ է նոցայ իշխանութեան {տակ} ստորադրուիլ, եւ նոքա ինչ որ քեզ առաջար

Այնուհետեւ բոլոր բաները մեծ փոփոխութեան {տակ} ընկան, եւ գործարանը ստացաւ մի այլակերպ

շուառանում էր, հոգեւորների իշխանութեան {տակ}: Անպատմելի էր պաշտօնակալների սուգը, ո

ճշմարտութեան մի մարդ, որ սօրայ վահանի {տակ} պաշտպանուած լինի, եւ սորա սրովը գօտեւո

յից, ժողովուում էին ճշմարտութեան դրօշի {տակ}: Նոքա կարող չէին երբեք լռել այն ճշմարտ

տք է ազգի հարկաւորութիւնքը ուշադրութեան {տակ} ձգէր, եւ ամենայն ջանքով աշխատէր գործար

րորդ, եթէ վատթար կեղծաւորութեան դիմակի {տակ} ման եկող հոգի չէր, ապա քահանայապետի կե

րծերին, որ արդէն վաղուց նորա քննութեան {տակ} մնացել էին հիւանդ, զանազան պատճառներով

ն առնուլ. մի խօսքով, միայն նորա դրօշի {տակ} զինուորուիլ եւ նորա դրօշի տակ մտանել:

որա դրօշի տակ զինուորուիլ եւ նորա դրօշի {տակ} մտանել: Որ ազգն եւս տեսանելով նորա անձ

ն. այս խնդիրը չէ՞ ընկնում երկբայութեան {տակ}, սակայն հոգեկան տկարութիւնների տէրապիա

եւ այնտեղ լաւ եւ առաքինի մարդերի ձեռքի {տակ} ուսանելով եւ աստուածային խօսքի մարգարիտ

գում են իրենց անձը չապաշխարուելու մեղքի {տակ}, որոնց մասին եւ Յովհաննէս առաքեալը յի

զուները եւ իժերի թոյն կար նոցա շրթունքի {տակ} ։ Եւ ես, չկարողանալով Սաղմոսերգողին

5)։ Այս պարզ եւ բնա՛ւ երկբայութեան {տակ} չընկնող վկայութիւնքը ապացուցանելով ապաց

ամենայնիւ Փարպեցին ունեցել է նորա ձեռքի {տակ} թերեւս եւ ուրիշ ուսուցիչք, երբ յոքնակա

սխալանքը եւ դարերի ծանրութիւնը, որոնց {տակ} ճնշուել է այդ Թուղթը. պա՛տճառ, իբրեւ

նօթութիւն կամ վկայութիւն, հարուստ բառի {տակ}, բերել է Փարպեցու ասածը իր Թղթում. "

ունս Ասկաղովնի " ( եր. 49)։ Գէթ բառի {տակ} պ. Էմինը այսպէս է ծանօթաբանում. " Յեր

ւի։ § 70. Բնագրում, Սեւուկ անունի {տակ}, պ. Էմինը ծանօթաբանում է այսպէս. " Ա

երը խմբագրութիւնս միացրել է մի վերնագրի {տակ} ՝ իբրեւ միեւնոյն նիւթի վերաբերեալ յօդուա

ն, եւ այդպէս վերքարշել մի վարագոյր, որի {տակ} ամենայն զգուշութեամբ աշխատում էին տգէտ

այաստանը գտանւում էր Պարսից իշխանութեան {տակ} ։ Գէորգ Գեղամեանցը, ինչպէս վկայում է ն

հիման վերայ ընդունեց իւր խնամարկութեան {տակ} այժմ հանգուցեալ Դաւիթ Թամամշեանը։ Այստ

րա վերայ: Այն ահագին հսկայի ծանրութեան {տակ}, տարաբաղդ դժոխքի գրապետը իսկոյն սեղմու

յստեղ ծառայելով իմ յաւիտենական գայիսոնի {տակ} եւ օր ըստ օրէ մեծարուելով ինձանից, հաւ

պատրաստուած աղիւսները, անդադար անձրեւի {տակ} մնալով հալուեցան, եւ յետոյ, արեգակի ջ

հինգ օրագիր եւ սահմանել այստեղ, երկրի {տակ}, հինգ հատ քաղաքական-պաշտօնական օրագիր

րի վերայ, կամ թէ կամենաք Ձեր մահճակալի {տակ}, որ մի միջին անդամ... - Ա՛յ ան

ւն: Ը Այս միջոցին դժոխքի կամարների {տակ} լսւում էր կոչնակի անընդհատ ձայնը. դեւե

վերայ: Երկու դեւ մտած երկու թեւերի {տակ}, բերում էին ծայրագոյն Բրամինը, կրակու

ինդ սիւն աւելի կանգնած դժոխքի կամարների {տակ}: Այսօր նոր դարագլուխ է դժոխքի համար,

ածկում էր երեսի արտաքին թթու կերպարանքի {տակ}. շատ ուրախ էր, որ այս ծայրագոյն Բրամի

տը, եւ, կանգնելով պ. Շաքարեանցի գլխի {տակ}, սկսեց մրմնջել մի աղօթք, եւ երեք անգա

ց գիտութեան վերայ, յայտնի բան է հաշուի {տակ} ձգելով նորա դարու անկրթութիւնը եւ տգիտո

ստոնէութեան եւ բարեպաշտութեան դիմակների {տակ}: Քրիստոնէութիւնը, չարաչար գործ դրուած

անքը ծածկել են քրիստոնէութեան վարագոյրի {տակ}: Պ. Շաքարեանցը, լսելով Մանթուխեա

հասկացայ, որ հալած էին մետալները կրակի {տակ} քուրայի մէջ, որ նախատեսութեամբ յառաջու

բան է եւ չէ երեւում նիւթական կերպարանքի {տակ}: Հեռի է նորանից այն հասկացողութիւնը եւ

յառաջ, պատրաստում էր, ահա այն ծառերի {տակ}, խորովածը, գինին եւ արաղը: Անտարակոյ

եռեալը չէր դուրս գալու, բայց փոքր հողի {տակ} ծածկուելով մարմինը, երբ որ սկսանում էր

չափահաս որբեր, գտանուին հոգաբարձութեան {տակ}, բայց Հայոց ազգը չունի հոգաբարձու եւ գ

րոպէ նեղանալը դատապարտեց իսկոյն, աչքի {տակ} առնելով այս բոլորը: Եթէ այնքան ուժ եւ

որոնց մէջ գոյացել ու աճել էր դատաստանի {տակ} ընկած իրողութիւնը կամ անհատը, ապա ուրե

արիւնի մէջ, ահա խնդիրը: Այժմ աչքի {տակ} առնունք մեր ազգի կեանքը - ամայի՛ անապատ

որ Յովսափատեան - տրտմութեան հովիտ․ աչքի {տակ} առնունք մեր ազգի պատմութիւնը, քննենք ն

յն տեղ լինելը, օտար ազգեր իւր գայիսոնի {տակ} խոնարհեցնելը պատահական բաներ են, ոչ բղ

ն էակ. ամենայն էակ ապրում է պայմանների {տակ}, բայց Հայոց համար պակաս էին այս պայման

քանի ու քանի Երեւեցաւ նա այն ծառերի {տակ}, Մինչ, լիալուսին խոր գիշերի մէջ,

րանց իւրեանց տեղում. մարդկային պատկերի {տակ} անասնութիւն... կղկղա՛նք մարդկութեան

ր նա եղած չէ իմ բժշկական հոգաբարձութեան {տակ} իւր ամուսնութենից յառաջ. ես այն օրից տ

որա համար, որ դուք երբեք չէք եղած չափի {տակ}. եւ ձեր այդպիսի անբարեխառնութիւնը ցոլա

ղ պատճառքը, այլ այս միայն առնունք աչքի {տակ}, թէ դուք ինչպէ՛ս կարողացաք կարծել, որ

աշխարհը ենթարկուած է մի բնութեան օրէնքի {տակ}, եւ այնպիսի օրէնքի, որ ոչինչ բան աշխա

, թէ մի արարած ապրել է այս կամ այն ձեւի {տակ}, նորա կանոնը միայն այս է, որ կեանքը յ

եան շրջապատած ներգործողների ազդեցութեան {տակ}. օդը մի կողմից ծանրանում է նորա վերայ

ամ ճեղքուիլ, տրորուիլ երկրագործի արօրի {տակ} եւ մի սերմ կանաչացնել, մի ճնճղուկ կամ

ից, որ միայն մնացած նստել էր պատուհանի {տակ} եւ կարում էր իւր կարը: Տան լռութիւն

ստել էր իւր տեղումը Մանուշակը պատուհանի {տակ}, երբ որ բակի դուռը բացուեց ու փակուեց

անի մէջ ծունկ չոքած Աստուածածնի պատկերի {տակ}, աղաչում էր նորան եւ խնդրում էր նորայ

իւ կարում էր իւր կարը, նստած պատուհանի {տակ}: - Ողորմութիւ՜ն արէք, ողորմաթեօ՜լն

պահապանը կանգնած էր ձեր պարտիզի պարսպի {տակ}, այնպէս որ նորա ներկայութիւնը խափանարկ

վը, դնում են ամբողջ գիշեր հիւանդի գլխի {տակ}. միւս օրը երեկոյեան ժամանակ, այսինքն

ւէր ջաղացի մօտ, ուր երկու մեծ ուռիների {տակ} տեսանում է դայեկը շատ ճրագներ, բազմութ

օդումն էք լինում, Կամ եօթն կարգ գետնի {տակ}, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, կապած

օդումն էք լինում, Կամ եօթն կարգ գետնի {տակ}, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, կապած

օդումն էք լինում, Կամ եօթն կարգ գետնի {տակ}, Երկնքում կամ դժոխքում, Կառած, կապած

նալ Ղրիմի մէջ առանց իւրեանց անձը վտանգի {տակ} ձգելու, իսկոյն գրում են մի ճանապարհաթո

ութենով, նստած էր իւր տեղում պատուհանի {տակ} եւ կարում էր իւր կարը: Թիւթիւնճի-օղ

մ է իւր տների փլատակների եւ թշնամու սրի {տակ} ։ Միւս մասը, յօժարակամ տարագիր գնալով

, վիզը դնում էր ամենայն հնարաւոր լուծի {տակ} մի կտոր հացի համար, մինչ Հայոց ազգի աբ

ինթոս վանահօր հետ, որի հովանաւորութեան {տակ} դիմել էր Մխիթարը Յիսուսեան աբեղաների խո

կան պայմաններին պապական հովանաւորութեան {տակ}, միտ դնելով, այո, եւ մարդերի անձնապա

կամին հասկանալ, թէ հայը, օտարի թեւերի {տակ} գործ կատարելով, օտարի հացը ուտելով, մ

արդկութեան կարգը՝ կա՛մ իւր ազգի թեւերի {տակ}, կա՛մ օտարի թեւերի տակ եւ դորա բոլոր վ

իւր ազգի թեւերի տակ, կա՛մ օտարի թեւերի {տակ} եւ դորա բոլոր վնասակար հետեւանքներով մի

րջանկատութեամբ պիտոյ է հաշուի եւ համարի {տակ} դնել այն հանգամանքները, որ ծնուցել էին

ատութիւնը եւ փակում են նիւթական կապանքի {տակ} ։ Կրօնի անհրաժեշտ լինելը հերիք ապացոյց

մաշուած ձեւերի եւ անխորհուրդ ծէսերի լծի {տակ}, այնուամենայնիւ չունին այնքան զօրութիւ

գտանւում են ստրկական կրօնի ազդեցութեան {տակ} ։ Դարձուր, սիրելի՛ ընթերցող, քո քննող

ն պարանոցի ծանր եւ անտանելի լուծը, որի {տակ} հազարաւոր տարիներով ահա չարչարուել էր։

գրած գրքերով, մի անմերձենալի վարագուրի {տակ} ծածկած լինելով նորա աչքից պապականութեան

յդ մեծագին ազատութիւնը հետզհետէ կապանքի {տակ} է դրւում պապերի ձեռքով, որ, օգուտ քաղ

ւթիւնը թագաւորում են Վատիկանի կամարների {տակ}, իսկ որբացած եկեղեցին, հարսնացած միեւ

ր մարդկային ազգի բարոյականութիւնը սանձի {տակ} է դրւում՝ ահաբեկ լինելով սպառնալիքից,

րծում է կրօնի եւ կրօնապաշտութեան դիմակի {տակ}, բայց դոքա երկրորդական բան են համեմատո

ծիքական տիեզերական հոգեւոր իրաւասութեան {տակ} թագնուած է տիեզերական քաղաքական իրաւասո

, որ ընկել էր Սիքստոս հինգերորդի նզովքի {տակ}, եկեղեցու մէջ, եկեղեցական զգեստներով

րեանց գլուխը պապականութեան անգութ կացնի {տակ} ։ Շատերի մոխիրը ցրուեց տարաւ քամին էշաֆ

ամ արժանի էր կասկածանքի եւ երկբայութեան {տակ} ընկնելու։ Մեք խօսում ենք այսպէս ճիշտ կ

ուններից իւր բանականութեամբ։ Քննութեան {տակ} ձգելով մարդը ֆիզիկական եւ հոգեբանական կ

իթապէս եւ թէ՛ բարոյապէս, կամ արգելանքի {տակ} դնէր մեր ազատութիւնը, մեր կամքը, որ հ

գործունէութիւն ցոյց տուող շարժողութեան {տակ} պահուած է սարսափելի անգործութիւն եւ անշ

արուեցան այնուհետեւ նոցա առաջնորդութեան {տակ} մնալուց. ինքեանք սկսեցին լինել իւրեանց

այն եւ պաշտպանուիլ նորա հովանաւորութեան {տակ} ։ Պապական զանազան կարգերը ( ordo) նախա

մար։ Սոցա քարոզիչքը, ծով եւ ցամաք ոտի {տակ} առած, հողմի թեւերով թռչում էին անհաւատ

Գաբրիէլ վարդապետի խօսքերը երկբայութեան {տակ} ընկնելու. պատճառ, Մխիթարեանք իւրեանց

վ կարող է գնահատուիլ, հաշուի ու համարի {տակ} դնելով շատ հանգամանք, որ անմիջաբար առի

ւս աճէր ու հասակ առնուր Իտալիայի երկնքի {տակ} ։ Եւ Հայերը, անհոգ նստած իւրեանց աշխար

որութեամբ ենթարկուեցաւ նա պապական լուծի {տակ} ։ Նորա ամեն մի քաջալերական խօսքերից, ո

ն ընկերութեանը։ Այս ախտերի ազդեցութեան {տակ} աշխատում են այնուհետեւ Մխիթարեանց բոլոր

ձեռքով այս կամ այն շարժառթի ազդեցութեան {տակ}, բայց այդ գործունէութեան հետեւանքը ամե

, մինչ Չամչեանը, պահելով ձեռագիրը բարձի {տակ}, դուրս էր գնացած սենեկից։ 

ն կեղծաւորութիւն եւ խաբեբայութիւն, որի {տակ} թագուցանում էին իւրեանց պատուասիրական մ

ում էր թշնամիների մեծահոգի խնամածութեան {տակ} եւ վերջապէս իւր ցանկութեանը համաձայն ու

։ Գիշերները անցուցանում էր պարզ երկնքի {տակ}. նորա օտարութիւնը ժողոված էր ո՛չ թէ մի

ոգեւոր վարժութիւնքը, Լօյոլայի մեքենայի {տակ}, լուծանում էին մասն մասն ազատ մտքերը,

օն ընդունեց նորանց իւրեան պաշտպանութեան {տակ}, եւ Լօյոլան կարողացաւ վերջապէս Ֆերդինա

մինը պահւում է այս անշուք եւ նեղ բլուրի {տակ} ։ Եթէ դու մեծ ես համարում, կամ Պոմպէոս

իշխանութեններից, որոնք չափի ու սահմանի {տակ} էին եւ որոնց մէջ կային օրէնք ու կանոն.

է շատ գտանւում էին Գեներալի ազդեցութեան {տակ}, ուրեմն երբէք չէր պատահում, որ դատապա

արճանաք այս արտաքին փայլողութենով, որի {տակ} թագնուած կայ դատարկութիւն։ Ինքը՝ Կարգ

եղի աստիճանաւորների ներկայութեամբը ոտքի {տակ} կոխել խաչը որպէս ապացոյց նորա անքրիստոն

դունեց Դօմինիկեանները իւր պաշտպանութեան {տակ} եւ դատապարտեց Յիսուսեան կրօնաւորները։

գտանւում էր Յիսուսեան Կարգի ազդեցութեան {տակ}, վասն որոյ տուեց նորանց Պարագուայն իբր

սեանք Սպանիական նահանգապետների գաւազանի {տակ} չարչարուած անբաղդ ազգերին մի ազատ եւ հա

նւում էին ըստ ամենայնի նոցա իշխանութեան {տակ} ։ Շատ փոքր յանցանքի համար, ըստ մեծի մա

միանգամայն Պասկիէի ճշմարտութեան մուրճի {տակ}. պատճառ, բանականութենով եւ խելքով կ'ա

է արդէն Սուրբ Լիգայի պատկանողների դրօշի {տակ} ։ Որոշեց նա վերջապէս ինքը իւրեան Սուրբ

սակիցներ եւ ընկնել զարհուրելի հալածանքի {տակ} ։ Յիսուսեան աբեղաների խորամանկ Քաղաքակա

ական Յանսէնեանների անսահման իշխանութեան {տակ} ։ Հ. Լետիլիէ այնպիսի ճարտարութենով կար

այլ մնում էին պահապանների պահպանութեան {տակ} ։ Կարգի Գեներալ Րիկչին բանդ դրուեցա

համար. այդ օրից սկսած, դատապարտութեան {տակ} ընկաւ նա, որ յանդգնեցաւ մօտենալ ուրիշի

. Շահբէգը իւրեան ամրացնելով այն դրօշակի {տակ}, որի վերայ գրած է ոսկեայ տառերով, թէ

է ճշմարտութիւնը ընդդէմ ստութեան դրօշակի {տակ} ամրացած սպասաւորների, խնայելով նախախնա

սաղէմի վանականները: Այդպիսի կասկածանքի {տակ} են արդէն Գէորգը ( Կ. Պոլսի նախկին պատր

թիւնից եւ գտնուելով սրա հովանաւորութեան {տակ}, նրանք կարող են օգտակար գործիք լինել.

աշխատութիւնքը, տաղաչափութեան ստիպանքի {տակ} լինելով, հարկադրում են Պ. Գամառ-Քաթիպ

ոն չէ։ Մեք գիտենք, որ այլ հոլովմունքի {տակ} եղած անունները, զորօրինակ, " գետ, եկ

տ թոյլ նկարված անցքերը քննութեան դանակի {տակ} ձգել. այդ շատ երկար կը լինի։ Առանց նո

Ամբողջ գործի մէջ բոլոր ոտանաւորքը, որ {տակ} ու վերեւ են անում, մէկ հատ չկայ այսպիս

է աշխարհագրական եւ բնութեան ազդեցութեան {տակ}, պատմական դէպքերը չեն անցել նորա վրայի

կամ ծաղրելի, եթէ մի սարսափելի աւերանքի {տակ} ընկել նորա լեզուն։ Այս դրութիւնից պարզ

դնել այս կամ այն գաւառական բարբառի լծի {տակ} ։ Տեղական բարբառը ազգի ընդհանուրի համար

որ լեզուն այս կամ այն գաւառական բարբառի {տակ}, դրականապէս, մշակելու գաղափարը նոյնպէ

եզուի գաղափարը, ինչպէս սորա ստրկութեան {տակ} աճած նոր լեզուի գաղափարը։ Այս տեսակ մշ

ր աշխարհների եւ տարբեր պատմական դէպքերի {տակ} աւերվել է եւ այդ հազար տարիների միջոցու

ք։ Բռնութիւնը ո՛ր դիմակի կամ ինչ շպարի {տակ} եւս ծածկվի, այնուամենայնիւ մինչեւ գերե

ին լեզուի ոգուն եւ տրամաբանութեան, որի {տակ} հինգ տարի ընկճված էինք մենք էլ։ Ո՛չ.

ապառնին եղէց է, մինչդեռ եմ լծորդութեան {տակ} գնացող բայերի կատարեալի եւ ապառնու վերջ

հոլովմունք), բայց նոցանից առաջինը իր {տակ} քաշել է բառերի ամենամեծ մասը, այնպէս,

ւնքը, միասին առնելով, առաջին հոլովման {տակ} գնացող բառերի եւ մի քառորդը չունին. բա

մէջ բոլորն էլ գնում են առաջին հոլովման {տակ}, եթէ միայն դուրս հանենք մի քանի բառ,

ուի բոլոր բառերը գնում են այդ հոլովումի {տակ} խիստ քիչ բացառութեամբ։ Պ. Պռօշեանց

եան առաջին հոլովման, եթէ այդ հոլովումի {տակ} է հոլովվում բառը, ինչպէս՝ ճիւղեր, ճի

անտիկեան բամբիռը չէ ուզում երկբայութեան {տակ} մնալ, նա դրականապէս բողոքում է եւ ասու

թէ ոչ, թո՛ղ ճնշուիմ դարերի ծանրութեան {տակ} ։ Ա՜խ, պարոննե՛ր, մաքուր սրտով եւ

արհների եւ ա՛յլ ժամանակների ազդեցութեան {տակ}, շատ բառ չունի, որովհետեւ ժողովուրդը

, որ հեշտ հոլովվում է երկրորդ հոլովումի {տակ}, ինչպէս՝ մարդ, մարդու։ Հաւատարիմ մն

խստութեամբ դրուին անդամահատական դանակի {տակ}, այնուամենայնիւ, գործի ընդհանրական ամ

ք եւ բոլորովին խելքի հակառակ, եթէ աչքի {տակ} ենք առնում բոլոր հանգամանքը: Ի՛նչ երեխ

յլ նկարագրուած անցքերը քննութեան դանակի {տակ} ձգել, այդ շատ երկար կը լինի, առանց նո

Ամբողջ գործի մէջ, որ բոլոր ոտանաւորքը {տակ} ու վերն ես անում, մէկ հատ չկայ այսպիսի

ար լոյս քարոզէ, ամէն դարերի ծանրութեան {տակ} ճնշուածին անխտիր ծունր դնէ, այլ որպէսզ

համար միջին դարերի բերածը եւ նոցայ բեռի {տակ} ճնշուած է այսօր հայ մարդը: Թափել այդ կ

անակների եւ հասկացողութեանց ազդեցութեան {տակ}, մինչեւ այն աստիճան, որ շատ անգամ դժա

ին նորայ մասին, պէտք էր, որ մենք աչքի {տակ} առնուինք բնութեան մէջ ( բացի երկնքի լու

րբ միացան, էլ չեն ընկնում զգացողութեան {տակ} եւ անյայտանում են: Սոցա յանկարծական մի

, ապա ուրեմն է՛լ աւելի հարկաւոր էր աչքի {տակ} ունենալ այս խամութիւնը այն դատողութեանց

աւելի բարձր է, քան թէ նոյն լայնութեան {տակ} եղած ուրիշ սարերի ձիւնական գօտին: Հաշո

մօտաւորապէս գրանցւում է հիւս լայն. 40° {տակ}, իսկ Անագուական մօտաւորապէս 20°) միմի

ց յետոյ, ընկնում են դարերի ազդեցութեան {տակ}: Հարկ չկայ ասել, որ ամէն բան հնացնող

ժմ չեն ձգել նորան ուսումնական քննութեան {տակ}. ստուգելու համար նախ, թէ Փարպի գնացող

պրծաւ: Մենք չենք ուզում քննութեան {տակ} ձգել հեղինակի լեզուն եւ նորա շատ ձախ յա

աշխարհագրական եւ բնութեան ազդեցութեանց {տակ}. պատմական դէպքերը չեն անցել նորա վրայի

կամ ծաղրելի, եթէ մի սարսափելի աւերանքի {տակ} է ընկել այդ լեզուն: Սովորական ոճով խօս

րաժարուելով, իր վիզը դնել անցածի լուծի {տակ}, այնպիսուն ասելիք չունինք: Եթէ ց

դնել այս կամ այն գաւառական բարբառի լծի {տակ}: Տեղական կամ գաւառական բարբառը ազգի ըն

որ լեզուն այս կամ այն գաւառական բարբառի {տակ}, դրականապէս մշակելու գաղափարը նոյնպէս

եզուի գաղափարը, ինչպէս սորա ստրկութեան {տակ} աճած նոր լեզուի գաղափարը: Այս տեսակ մշ

րով տարբեր աշխարհների եւ տարբեր դէպքերի {տակ} գոյացել է եւ ամէն տեղ էլ այդ տարբեր ազդ

անաստեղծքը, որ երբեւիցէ ծնել են լուսնի {տակ}: Բնութիւնք երբեք չէ իրագործում կատարել

դեցութիւնքը լեզու են առել հեղինակի գրչի {տակ}: Արժանաւորութեան կարգ ենք դնում Ա

երեւում է չինական պատշաճների մէջ եւ որի {տակ} տնքում է այսօր նոյնիսկ լուսաւորեալ Եւրո

րս գրեթէ եւ միեւնոյն նոյն կառավարութեան {տակ} էին քաղաքականապէս: Երկուքն էլ ասիացիք

էս ասացինք, անխտիր միեւնոյն պայմանների {տակ} են ապրում: Ով որ միայն ազգ ազգից բաժան

ղութիւն: Բայց այնպիսին, երբ աչքի {տակ} առնու բնութիւնը, երկու ազգի կեանքերի մ

թէ՞ ինչ բնական կամ ընկերական պայմանների {տակ} թուրքինը, որ կերպարանագործուել է նոյն

որ կերպարանագործուել է նոյն պայմանների {տակ} ինքնուրոյնաբար կերպարանուել է եւ հայինը

այդ օտար լեզուի, օտար ոգու ազդեցութեան {տակ}. Հայը հազար տարի ընկած լինելով թուրքի

ուրքի, թաթարի եւ ուրիշների ազդեցութեան {տակ}, ինչպէ՞ս կարելի է պահանջել, որ պատմակ

յոց ազգը գեդէոնեան բո՞ւրգն էր, որ ցօղի {տակ} մնալով չթրջուէր, թէ՞ մովսիսեան մորենին

րդ ունի կենդանի ժողովրդի իրաւունքը ոտքի {տակ} կոխելը, քանի հազար տարի առաջ մեռած հայ

ստրկանայ եւ ընկճուի թուրքի ազդեցութեան {տակ}: Այս մասին շատ ցաւալի երեւոյթ տեսնում

եւ այդպէս է, ուրեմն եւ պէտք է հին ձեւի {տակ} շարել եւ կապակցել, թէեւ նոր հոլովներով

լիս, որ մենք առաջինը վազենք նորա դրօշի {տակ}: Բայց ցաւելին այս է եւ մանաւանդ ց

սա Հոմերոսի բանաստեղծական ճարտար մտքերի {տակ}, այն ժամանակ հոգեւորուեցաւ նոր ի նորոյ

ն ուրիշ պատմական եւ բնական ազդեցութեանց {տակ}, քան թէ այն Հայերը, որ երբեմն խօսել ե

ինէին, լեզուն չէր ընկնիլ յեղափոխութեան {տակ} ։ Յայտնի է, թէ լեզուն չէ կարող կազմուի

լեզուն, որ նա աճէ հին ձեւի ազդեցութեան {տակ} համազօր է պատմութեան եւ ժամանակի ազդեցո

շորերով կարող էր ապրիլ արջային շրջանակի {տակ} եւ ո՛չ Լուկուլլոսը իր կերակուրներով՝ ն

նք չկայ, եթէ պէտքերը չհոգացուին։ Ցրտի {տակ} ընկած մերկ մարդը էլ գեղեցկութեան չի նայ

սիրահարուելով, անմշակ թողունք կամ ոտքի {տակ} կոխկռտենք մեր նոր լեզուն, որ ինչքան էլ

եան տարազահնարի շորը, արջային շրջանակի {տակ}, կամ Լուկուլլոսի կերակուրը նոր Գրենլան

էական Ֆորումի եւ Կապիտոլիոնի աւերակների {տակ} ։ Ո՛վ չգիտէ Բենվենուտտօ Չելլինու հոյ

, որովհետեւ այդ լեզուն մինչեւ այժմ գրի {տակ} ընկած չլինելով եւ չմշակուելով, բնականա

կասութիւնքը, եթէ ոչ մշակութեամբ եւ գրի {տակ} ձգելով։ Ինչո՞վ կը սահմանափակուին նորա

էս, պիտի աճէ եւ զօրանայ այն կերպարանքի {տակ}, ինչ կերպարանքով ծնել է իր մօրից, կրթ

զուն առաջացել է տաճկական տրամաբանութեան {տակ}, եւ թէ նորա մշակութիւնը առաջ չտարուի հ

ւ քաշել տանել հին լեզուի տրամաբանութեան {տակ}, համազօր է հին լեզուն քարոզելու, որ ի

ւթեամբ խօսելուց, երբ լեզուն այն ձեւերի {տակ} զրկuում է իր խորհրդից եւ չէ կարում վարե

կիցը չէ հասկանում նորա միտքը այն ձեւերի {տակ} ։ Տաճկական տրամաբանութիւնը կամ բաղդասու

ւ զարգացել էին այն բնութեան ազդեցութեան {տակ} եւ այժմ մեզ նախընտիր համարուած լորը եւ

ւթեան, եգիպտական ադմոսֆերի ազդեցութեան {տակ}, գաղափար չունէր ազատութեան էական սկզբո

թէ իսրայէլական բնութիւնը յեղափոխութեան {տակ} ընկնելով այդ դարաւոր ժամանակամիջոցում,

րեց եւ դորա հակառակ Եհովայի ազդեցութեան {տակ} մնալով՝ էլ չէր կարող տեսանելի եւ շօշափ

տեմ ինչացոց, այն պատմական դառը դէպքերի {տակ} ընկճուած, մեռած ու հոգին բերանը եկած,

նկնում է բնութեան վերլուծիչ ազդեցութեան {տակ}, քայքայւում է կազմուածքը, ցնդում են ն

՝ աշխատելով օրէ օր դնել նորան մի կարգի {տակ} ։ Կարգ ասելով՝ չենք իմանում բացարձակաբ

ոսանուտ մի բան է եւ ամեն օր փոփոխութեան {տակ} ։ Մենք մեր կարճ կեանքում եւ մեր արած փո

խմորոցը որոշեալ պայմանների ազդեցութեան {տակ} խմորում է շաղախը՝ եթէ հացի եւ եթէ այլ

ս ջերմն է իմ տունս քանդողը, ճարին ճարը {տակա} գտած չիմ: Հույսս խըմըզին վրան է, մեմ

հի արարածների մէջ: Մի անշունչ էակ, մի {տակառ}, որ փայտից էր շինած, որ ո′չ հոգի ունէ

գործարանի մէջ եւ ամբողջ տարին տասներկու {տակառ} է փոխում զանազան գոյներով, ամիսը մի տա

տեւ չար լեզուների խօսածին, թէ " դատարկ {տակառը} մեծ ձայն է տալիս ": Պարոնը մինչեւ

ց մինը շաքարամանի փոխանակ, իսկ այն մեծ {տակառը}, որի մէջ անցուց իւր կեանքը Դիոգինէսը,

պոչի ծայրը: Խաւարի թագաւորը սկսեց {տակառը} խառնել, լաւ պաքսիմատ որոնելով. նորա բ

Այս խօսքերից յետոյ, պարզեց ձեռքը դէպի {տակառը}, բոլոր պալատականքը անչափ հետաքրքրութեա

առ է փոխում զանազան գոյներով, ամիսը մի {տակառը} իւր գործը աւարտելով, զանազան անբան կեն

նա, թէ " պարտքով ապրիլը նմանում է ծակ {տակառի} մէջ ջուր լցնելու "։ Մոռանում է, դարձ

ւմ է Անմահարար նեկտարով. Երբ {տակառի} վերայ նստած Նա բաժակն է ինձ տալիս

ել դժոխքում. իւր ահագին սեւ թաթը կոխեց {տակառի} մէջ ` մի քանի պաքսիմատ տանելու համար.

եք պարտական ենք ոչ թէ միայն հաւասարուիլ {տակառին}, այլեւ անցանել նորանից... գինին երկ

բժշկի պատուանունով: Սատանան հանեց {տակառից} չորս հատոր բաւական լաւ կազմով գրքեր, ո

քրութեամբ նայում էին նորա վերայ, հանեց {տակառից} Տեցելի ձեռքով Գերմանիայում վաճառուած Լե

Բաքոս փորս էր չափում։ Փորս անցաւ {տակառիցը}.........................

րքին քաղաքներ դուրս հանելով, կարող էիք {տակառներով} վաճառել. թոյլ տրուած է ամենայն մարդու

զ եւ անմեղ գառնիկների վերայ կամ բրէտը՝ {տակառով} մեղրի վերայ... Հեռի՛ ինձանից, դուք՝

ր իմ փորիս հաստութիւնը Չափուի նորա {տակառով}. Շարան ո՞վ է, Ֆոյլը ի՞նչ է

յլ որովհետեւ նրանց սրտում եռացող կրքերը {տակավին} չեն հանգստացել եւ ստիպում են նրանց ծիծա

ղի աղքատ շինականների համար: Էջմիածնում {տակավին} կան մի քանի մարդիկ, որոնցից կարելի է ի

փորձել, որովհետեւ ունեցածս մինչեւ վաղը {տակավին} բավական կլինի, իսկ ինչ վերաբերում է գո

խմում եմ մեկական բաժակ դառը ջուր, բայց {տակավին} " ավելի լավը " չի երեւում: Չար ժամին է

կանգնելու եւ բարենորոգելու ծրագիրը: {Տակավին} անտեղյակ քո Նախիջեւան հասնելուդ, դեկտե

Այս նամակս մի այլ ճանապարհով կստանաս: {Տակավին} ես այս խոնավ բերդում կմնամ 6-8 ամիս ամե

աղաքական գլխոյ, ի մասին հնդկ[ական] հրի[{տակաց]}, ապահովեալ 101 Պատգամ[աւորաց], ի մ

գեղ ծառով նստեալ հառաչէր, Այն ինչ {տակաւ} տիւն զգիշեր հալածէր, Եւ թռչնակաց

քնոյ Հրեշտակն զգայ զպատրանս Ի {տակաւ} հոսելոյ, Որոյ բնաւից տայ զկեանս

ան՝ Յառաջագրեալքս կատարին: {Տակաւ} զնովաւ կենաց ծառ՝ Արկեալ ի զով զ

Կշռէր այժմիկ Ադամայ, Այլ նա {տակաւ} խոր ի քուն Եւ ո՛չ լսէ, ո՛չ զգայ

ւ եկեալ Մեսիայ: - Իսկ Ադա՞մ. - " {Տակաւ} քրտնի "։

Խորնոյ, այլ այս ցրտութիւն նորա ջեռցի {տակաւ} առ տակաւ եւ աստիճան առ աստիճան, իսկ մի

, այլ այս ցրտութիւն նորա ջեռցի տակաւ առ {տակաւ} եւ աստիճան առ աստիճան, իսկ մինչ դեռ պա

եամբ, ո՞ր լեզու զառաջինն ոչ կակազեաց, {տակաւ} առ տակաւ չմշակեցաւ: Ստեղծագործութիւն լ

ր լեզու զառաջինն ոչ կակազեաց, տակաւ առ {տակաւ} չմշակեցաւ: Ստեղծագործութիւն լեզուի ե՞ր

տացեալ էք զգիր իմ, գրեալ ի 5 փետր. եւ {տակաւին} զպատասխանիս ոչ գրէք. եւ ես գլխովին տատ

զի Բարսեղ քահանայն Պոպովեանց, ի լինելն {տակաւին} ի սուրբ Աթոռն Էջմիածին եւ յառաջ քան զքա

ովեանց աստանօր մերկապարանոց յայտնի, որ {տակաւին} անգէտ գտեալ զինէն եւ զիմս մականուանէ հա

իմում հասակի, յորժամ օրէնքն տէրութեան {տակաւին} ո՛չ դատապարտէր զիս եւ վասն քրէական յանց

երեւս ի շինութիւն դպրոցին, զոր հիմնէիք {տակաւին} ամօք իբր երկուք յառաջ: Եթէ հաճութի

վ վաճառականութիւն առնելու մէջ: Թողունք {տակաւին} այն, որ ձեռագործի վաճառականութիւնը չէ

րութեան կերպարանք տալ այս ժխտողութեան, {տակաւին} իրաւունքի անունով խօսում է իմ հետ. " Ի

այդ ազգերը ինքեանք իւրեանց մէջ ազատ չեն {տակաւին}, նկատելով, որ սնոտի նախապաշարմունքներ

որի վերայ, այդ ազգութիւնքը հետեւում են {տակաւին} իւրեանց կառավարութեան, ուրիշ աշխարհներ

ինչ գիտէ մերս Ադամ, Զի ի քուն կայ {տակաւին}, Թող զի թօթափել ական՝ Յառա

ութիւնս թէեւ լաւ է, քան թէ առաջ, բայց {տակաւին} շատ տկար եմ. լերդս եւ գլուխս ցաւում են

ս, գրեթէ հանգիստ եմ, թէեւ տկարութիւնս {տակաւին} շատ զգալի է: Այսօր նամակ ստացայ եղբօրի

է, եւ ցաւ գրեթէ չկայ: Եղնջ[եան] տենդը {տակաւին} կայ, թէեւ խիստ թոյլ, պէտք է բաղնիս ըն

թեան պակասութիւնը։ Եւ երբ նոր լեզուն, {տակաւին} անմշակ, չունէր այն յատկութիւնքը, որ ա

առաջ պիտի ունենալ. իսկ այն գրիչը, որ {տակաւին} իր լեզուի ուղղութիւնը չգիտէ, որ անխտիր

վանդակութեան նմանելու համար գործ դրին։ {Տակաւին} երեւում են քանի պարբերականք, որ " Հիւս

: Ասենք թէ յանցանքը գործուել էր, բայց {տակաւին} երկու տունն էլ հնար ունէին կենալու, բա

, այլ թէ ինչ որ կորցրել էր գտաւ, նորը {տակաւին} առջեւումն է: Բայց ինչպէս է եւ ինչ պիտի

անդակում է անգլիական կառավարչութիւնքը: {Տակաւին} կարելի է համաձայնել եւ այս բանում, թէ

ցեխում խրուած, նախանձու տրաքում են եւ {տակաւին} հաւան էլ չեն Անգլիացին: Տօ՛, մի նորա

տեսնում, որ անգլիական սահմանադրութիւնը {տակաւին} չէ հասած իր վերջին կատարելութեան, բայց

ափարը մնայ անշարժ, բայց եւ այն ժամանակ {տակաւին} չէ կարող հասած լինել նորան, որովհետեւ

ի ժառանգութիւն լինել այն վայրենուն, որ {տակաւին} կրակը ստանում է երկու փայտ իրար հետ քսե

ետը երկիւղից սասանուած էր, բայց ես չէի {տակաւին} կորցրել իմ հոգու արիութիւնը. ես, որ ի

ղովրդի երջանկութեան վերայ, եւ որի մահը {տակաւին} մի անբուժելի խոց է Հռոմէական սրտերի համ

ատ քաջութիւն ցոյց տուեց հաշուապահը, որ {տակաւին} գտանւում էր գործարանի մէջ: Սա կարողանո

կ այժմ՝ անգիտաբար "։ Քանի որ դոցա մէջ {տակաւին} լուռ էր նախանձը, իմ մէջ զօրացած էր շնո

րգուելու արժանի յոյսը՝ տէր Խոսրովիկը, {տակաւին} մեր երկրի սահմանը չհասած, մինչ դեռ գալ

ւռ "։ Ս. Էջմիածնի արեւմտեան կողմից {տակաւին} երեւում է այսօր Վաղարշապատի հողէ պարսպի

ղի առուի վրայ։ Թէ ո՞րքան երկայնւում էր {տակաւին} այդ պարիսպը դէպի հարաւ, չէ կարելի այլե

րելի այլեւս հաստատ ասել. բայց երեւի թէ {տակաւին} շատ առաջ էր գնում, որովհետեւ Ս. Գայիա

նչեւ Փարպեցու թղթի յայտնուիլը ներելի էր {տակաւին} կրկնել թէեւ անհիմն, բայց հնացած կարծիք

ետեւ, վերադառնալով Սիւնեաց երկրից, նա {տակաւին} կենդանի գտաւ Սուրբ Յովհան Մանդակունուն

նը հիմնում է պարեգօտի վրայ՝ աւելցնելով {տակաւին}. " իսկ որ զատոյցն զիս պարեգօտիւք 'ի ծա

պէս ենթադրութիւն, հիմնաւոր թէ անհիմն, {տակաւին} կարող էր անել պ. Էմինը. բայց ինչ ասեն

ւը, որ դիզուած է մեր պատմութեան վրայ, {տակաւին} աշխատում ենք մի քանի խուրձ աւելցնել։ "

րիշ Սեւուկներ։ Բայց մենք ուզում ենք {տակաւին} մի քայլափոխ առաջ տանել մեր սկեպտիցիզմը

կան լուսաւորութեան գեղեցիկ առաւօտը, որ {տակաւին} չգիտէին ազատութեան ճաշակը, որ մի բան չ

քննել, իսկ իմաստունքն Հայոց չհասկանան {տակաւին} զխորհուրդ վերանորոգութեան լեզուին, ուր

ր համարւում, որպէս եւ այժմ չէ վերջացած {տակաւին} կորած ու մոլորուած մարդկան մէջից: Աստո

աւազանի հարուածը. սորան չհերիքանալով, {տակաւին} ստանում էին իմ ոտներս այն օրհնեալ փալախ

րված էր որեւիցէ գաւառական բարբառով, որ {տակաւին}, տպագրութեան միջնորդութեամբ, հեռաւորն

գ տարի ընկճված էինք մենք էլ։ Ո՛չ. այդ {տակաւին} խորհուրդ ունէր եւ սկզբունքից առաջ էր գա

ատվի, փոխանակ կատուի։ Մենք չենք գնում {տակաւին} մինչեւ այսչափ. որովհետեւ շատ բառ ժողով

րանը, ահից, ծակերն է մտնում: Մնում է {տակաւին} Սօսի մօր, այդ բանում, պիտակաբար հանդէ

ն զգացինք, երբ տեսանք ( եր. 42), որ {տակաւին} պաշտւում է այդ անտիկեան աւանդութիւնը,

անր կենդանից լիքն են: Այսօր, եթէ {տակաւին} գիտութիւնը ոտք չէ կոխել ազգի մէջ, գոնէ

եւ խեղճ բաներ, բայց եւ այնպէս կարելի է {տակաւին} հաւաքել բաւական վիճակախաղեր եւ միքանի ո

ների կողմից: Այն նորելուկ պատանին, որ {տակաւին} նոր իջած մի որպիսի եւ իցէ խեղճ դպրոցի ն

ազան խօսքեր " Սոս եւ Վարդիթերի " վրայ: {Տակաւին} ներելով նորանց չենք ուզում վերագրել նոց

կը չէ. Աշտարակը երջանիկ գեղերից մինն է {տակաւին}, նորանից անհամեմա՛տ աղքատները եւ խեղճե

յարմար ժամանակի: Բայց մեզ մնում է {տակաւին} մի քանի խօսք " Սոս եւ Վարդիթեր " գործի

( Թէեւ այս բանը եւ շատ ուրիշների համար {տակաւին} գաղտնիք է, բայց գոհութիւն բնութեան, օ

արդախ եւ անկեղծ խոստովանութիւնը չէ գտել {տակաւին} այն գնահատութիւնը, որ արժանի էր նորան

խաւարի բռնակալութիւնը, ո՞րքան հեռու է {տակաւին} մարդը այն աստիճանից, ուր միայն արժանի

րակաց ազգի, ո՛չ սա, այլ երկու աստիճան {տակաւին} սորանից ցած լինէր մի հասարակաց լեզու,

մից. Անտառներից, ձորերից, Խոր ծովերի {տակերից}: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն

մից. Անտառներից, ձորերից, Խոր ծովերի {տակերից}: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթ

մից, Անտառներից, ձորերից: Խոր ծովերի {տակերից}: Դուք, որ օդումն էք լինում, Կամ եօթն

ղը եւ կամ ուրիշից մշակած, որոնց անունը {տակերումը} նշանակած է, կամենում էի նորանց չմատնել

որ իրենց սքեմին եւ տպարանի մամուլներուն {տակէն} ելած էին, հիմա նոյնը նորոգող եւ ընծայի

ւ ե՞րբ մեր խեղճ ազգը այս դաժանակիր լծոյ {տակը} ծնգի եւ տառապի։ Մինչեւ ե՞րբ պէտք է նախ

Հերիք է, հերիք է, ցոյց տուեցիր խելքիդ {տակը}, հասկացայ եւ ժամանակ չունիմ քո հետ գլո

ուած, ուրիշ բան չկայ... Ասոնց ամէնուն {տակը} Համախոհ Մխիթարեանց Վինետկոյ ստորագրուած

գտին համար), թէ կա՛մ իւր իրաւասութեան {տակը} գտնուող քահանայքն ( ըստ արեւելեան սովոր

ն եւ եկեղեցու հաստատութեան համար մինչեւ {տակը} խմելով, պիտի՞ համարուին իւրեանց օգուտը

մէջ եւ այս որոշումով յօժարում է մինչեւ {տակը} խմել թշուառութեան բաժակը: Այո՛, մնում

արուած ազգին թշուառութեան մրուրը մինչեւ {տակը} խմեցնելու համար, այլ ազգի ապականող աղո

ագիրը։ Հայկազ. բառարանն էլ, "հնոց" բառի {տակը}, ճարը կտրուած, յիշում է "ըստ այլոց պոռն

եւ ահա, եկեղեցու տարեկան ելից եւ մտից {տակը} գրւում է գեղեցիկ գրչով. " Հոգեւոր կառա

հարկադրեցին Յանսէնեաններին խմել մինչեւ {տակը} Յիսուսեան Կարգի ատելութեան բաժակը։ Այս

մ կորչում, թէ հիմի գզիրը կը քցի ճիպոտի {տակը} ( !) թէ արի ձին բռնի՛, տա՛ր գոմումդ պ

անիրաւ գեղ ա. Էն սարը բարձր սար ա, - {տակը} զընջըլած քար ա. Ես քեզ թաքուն սիրեցի,

որ պիտի օրէ օր իջնէր մինչեւ իր բարբառի {տակը}, այլ եւ մօտենար եւ միաւորուէր իր եղբօր

, որ 106 մանեթ դահա պիտի հասանի նորան. {տակի} գրերը հոգացի, միամիտ եղիր: 25 մանե

յան դեպքում: Նստատեղի եւ կառապանի տեղի {տակի} արկղները պակասում են, բայց պատրաստելու

եանցը, բաժակը ձեռք առած չառած, կարդաց {տակի} գրերը... - Չկամի՞ք ծխել, - հարց

, մատննրը եւ եղունգները երկայն, որոնց {տակի} կեղտը մի զզուելի կապոյտ գոյն էր տալիս ե

նը շատ տեղ եւ մեծ մասով նմանութիւն ունի {Տակիդոսի} հոյակապ տարեգրութեանց՝ թէ՛ իր անախտակի

, համաձայնել ընդ բողոք իմ ըստ զօրութեան {տակին} եւ պարգեւագրոյն: Գեներալ Պրօկուրօրն

րի, ստուգուեցաւ, որ այդ տեղերում ծովի {տակին} կան շատ երկաթահանք եւ մագնիսաքար, որ պ

ն, քսան գերդաստան, որ գնում են ծառերի {տակին} կանաչ արօտի վերայ թէյ խմելու կամ խորովա

թառամած թափուել են գետնի վերայ՝ ծառերի {տակին}, եւ շինականների անգործ, ոտաբոբիկ եւ ը

մի՛ մերժիր ոչ մէկին: Եւ վրանիդ յարկի {տակին} Եթէ դու հիւր ընդունես Սիրակարօտ լքեալ

անտրտում, անվրդով Քընի խաղաղ հողի {տակին} Մահու յաւերժ խոր քնով։ Նորա

տէրտէր, դու պստիկ Մանճ էիր ձեռիս {տակին}, Դու պէտք է գաս, ֆըշշ անես

. Այժմ փողոցում քնում է նա Խոնաւ պատերի {տակին}. " Ողորմութիւն արէք, պարո՛ն, Անտուն

աբուն, բարձր կաղնի ահագին, Նորա {տակին} նոյն օրիորդն է կանգնած Կացին ձեռք

չէ, որ այն ժամանակ դրած կը լինինք հողի {տակին} յաւիտենական քնով հանգստացած։  Ք

ի մեծ սպեղանի դրած պոչի տակում. թեւերի {տակին} երեւում էր մի խուրձ թուղթ, արիւնով եւ

ոյց տուեց սպեղանին, որ մածուած էր պոչի {տակին}: Սատանան եւ բոլոր դժոխային խումբը

ից գրիչը դրած ականջի քամակումը, թեւերի {տակին} սեւ թղթակիր ապականուած թանաքով եւ լեղիո

ռողջ, պարզ, խելացի... - կրկնեց քթի {տակին} գրականութեան դեւը. - մռայլութիւն Ձեր հ

շունչը պապական բանտերի բորբոսած պատերի {տակին} չարագործների եւ աւազակների հետ միասին,

դարդակ ջուալ, էնքան գնայ արի, ոտներիդ {տակին} էլ կաշի չմնայ, էնքան ճամփեքը չափի հոգի

ւհետեւ պիտի դուրս գար պապի իրավասության {տակից}, հոգեւորականությունը զիջել է այս հեղափ

, Պոմպեյի կամ Հերկուլանումի ավերակների {տակից} գտնելով մի ժանգոտած մկրատ, ձեզ կպատմեն

անգիստ չլինել, թէ Հայաստանի փլատակների {տակից} լսելու էիք մի իրաւացի անմռունչ գանգատան

տութեան եւ անկրթութեան բարբարոսական լծի {տակից} կատարելապէս ազատուած: * * * Նոյն օ

մեղայ, - ձայն տուեցին նայիբները քթերի {տակից}: Ես կարծեցի, թէ ահա լարեցի Արամազ

ց այս միաբանութիւնը արգոյ ծերունու գրչի {տակից} երբեմն երեւում է կրօնական մտքով, որ Հա

կութենից եւ պարոնի իշխանութեան եւ լուծի {տակից}: Այստեղ եւս մխիթարական բան չկար շինակա

ուրս է գալիս երկնից դշխոյն խաւար ամպերի {տակից}. Ղեկավարը ժիր իւր գործին ` շատ է

րծքը Դուրս է նայում բարակ հագուստի {տակից}, Որպէս երկու հասունացած մեծ նռներ

էս դուրս հանել իւր ճակատը սեւ վերարկուի {տակից}, ուր դարերով ահա որջացել են Պարկեանք,

ստահարողների եւ եկեղեցականների գաւազանի {տակից}: Ուրիշ ազգերի նահատակների ուրուական

նոցայ սգազգեստ ժառանգների վերարկուների {տակից} դուրս շողացին պողովատիկները: Նոքա ա

օրերումը դուրս է եկած տպագրական մամուլի {տակից} ։ 1858 թ. յունուար

նի եւ դորանով հողը դուրս կը գայ կապանքի {տակից}, բայց եւ այն ժամանակ արդեօք բոլորովին

ւցիր լինել: Արեգակը դուրս գալով ամպերի {տակից}, լուսաւորեց երկնքի երեսը: Ծովի խաղաղե

մ էր սատանայից ` համարեայ թէ նորա ձեռքի {տակից} դուրս սահելով: Այս անկարգ գործողութիւն

վ եւ այդ լեզուն երեւում էր միմիայն գրչի {տակից}. սատանան արգելել է խօսել, թոյլ տալով

ամենայնիւ հարկաւոր համարեց հանել շապիկի {տակից} մի փայտի կտոր, որ արծաթեայ շղթայով կախ

. Շաքարեանցը հանեց սեղանի վերայի թղթերի {տակից}, որ խառնիխուռն ընկած էին, մի թերթ թու

սը, մնալով միւս սենեկում, կամաց, քթի {տակից}, երգում էր մի մեղեդի: Պ. Շաքարեա

ցուած աչքերը, Եւ ահա լուսին ամպերի {տակից} Դուրս սողաց տեսնել նորա երեսը:

- Հը՛մ, բաւական օգուտ, - կրկնեց քթի {տակից} պարոնը, - բայց ի՛նչ արժէ ինձ այդ օգուտ

կաստանից եւ մեծ յարգ ունի այնտեղ. սորա {տակից} երեւում է նորա բաշը ( փերչամը) մէջտեղի

, եթէ պատահէիր այնտեղ. պատճառ, կապայի {տակից} ծածկում են կուրծքերը մի կերպասեայ թաշկի

ած էր մի նեղ թաւիշեայ սեւ ժապաւէն, որի {տակից} առանձին ոսկի շղթայով կախած փոքրիկ եւ գե

եւ կանչեց աղքատին բակի մէջ, աղքատը քթի {տակից} օրհնութեան խօսքեր ասելով, մտաւ բակը:

Շահումեանցը: Մանուշակը ժպտեցաւ քթի {տակից}, չգիտեմ հօր քաղաքավարութեան վերայ, թէ

նայեց մի վայրկեան թանձր եւ խաւար ամպերի {տակից}. նորա լուսով տեսանելի էր Շահումեանցի ե

րանքը դուրս է փորել հնութեան աւերակների {տակից} եւ իւր աշակերտների ձեռքով բացել է Հայեր

ան ազատութիւն ստրկական կրօնի երկաթի լծի {տակից}, սարսափելի գին՝ Քրիստոսի արիւնը։ Այժ

ց ու հանեց Հայոց լեզուն դարերի փոշիների {տակից} ։ Այստեղ կեանք, կենդանութիւն, շարժողո

երեւում է զանազան Հայ հեղինակների գրչի {տակից} ։ Մխիթարեանք, գիշեր ու ցերեկ աշխատելով

ձը եւ միաբանութիւնը պապական իշխանութեան {տակից} եւ ուրանալ նորա իրաւասութիւնը։ Աւ

ւ իւր միաբանութիւնը պապականութեան լուծի {տակից}, թուլանում է նորա աշակերտների մէջ. եր

առն է ձեզ կարդալ այսպիսի բաներ մեր գրչի {տակից}, բայց որքան դառն է ձեզ կարդալ, հարիւր ա

պահպանութեան հոգսը. " Խոտի քօքերը ձնի {տակից} հանելիս ու ծամելիս " տեսնում են նորան Ա

կալութիւն անելիս, ու խոտերի քօքերը ձնի {տակից} հանելիս ու ծամելիս "։ Բայց այս մասին ա

պահպանութեան հոգսը, " խոտի քօքերը ձնի {տակից} հանելիս ու ծամելիս " տեսնում են նորան ա

քրքրել եւ դուրս բերել դարաւոր փոշիների {տակից}, բայց աւանդութիւնք ենք ասում, որ իբրե

հարիւր տարէն մեռած մարդի գլուխն էլ հողի {տակիցը} դուրս ա գալի, ամէն բանը խարաբ էլած ա ը

տակասէր հոգեւորական իր հարստութեան թեւի {տակն} առաւ, պահեց, որ նա այն ժամանակ, իր ա

իւր վերարկուի մէջ, այս սաստիկ անձրեւի {տակով} վազում է դէպի իմ տան կողմը: Ես ամենեւի

ն, Ծառի ծայրր դեռ վառւում է ջրի {տակում} իբր ի տան. Եւ բնութեան չնչին մաս

աժին: Բայց ո՛չ երբեք պիտ՚ սողամ Ոտքիդ {տակում}, ինչպէս շատ Մարդիկ, որ չեն իմանում,

ակը լինում է. մի մեծ սպեղանի դրած պոչի {տակում}. թեւերի տակին երեւում էր մի խուրձ թուղ

րէք, - ասաց մի ձայն փողոցից, պատուհանի {տակում}: Մանուշակը դուրս նայեց պատուհանից

յն մի ոտքը կարճ մնաց միւսից, եւ ծունկի {տակում} գոյացաւ մի աւելորդ մսի մասն ( tyloma)

վ եւ գլուխ տուեց մինչեւ ի գօտին: Երկրի {տակումը} այս բանը շատ ընդունելի է եւ շնորհակալու

ունով թաշկինակը, որ իսկ եւ իսկ կոկորդի {տակումը} կօճակւում էր մի յատուկ այս գործի համար

բաները կարգով շարում են մաղի մէջ, որի {տակումը} փռած էր հիւանդի հանդերձից մի պաստառ. թ

եզի կիմացունում, որ ինչ տեղ գիր գրիք, {տահա} հոս կմնանք պեքիմ ինչ վանքի մարդը գա նը

տնել եմ, գինիներն ծախել է, բայց մարդը {տահա} վերուցած չէ ապրանքը եւ փողը տված չէ:

նիմ նե, աչքիս չերեւնալ, բայց երեւումը {տահա} կերեզման չերեւնալ, կասե թուղթ նայող Աս

թաքալ կուզենայի ամա, ան ժամանակը պեքիմ {տահա} չի ըլալ, զերե գիտցածս խդրելեզներուն կբ

կգրիմ, ամենը մեկ օր չեմ կարող: Է՜հ, {տահա} ինչ ասիմ. աստուծո ասածը ըլլա: Եղբա

Կոտրած ոտքով կովի " անմահ տաղերգուն մի {տաղ} չէ ասել Պ. Չէրքեզեանցի յիշեալ հսկայակա

էր հասցնում էր այնտեղ, որ հաշուատեսքը {տաղ} չէին թողնում, մեղեդի, շարական չէին թո

վ նոցա դրութիւնը, ի՛նչ զարմանք, որ մի {տաղ} կամ մի կանոնաւոր երաժշտութիւն տեղ չգտան

ւղթ էր այն: Օրիորդը պատասխանեց, թէ մի {տաղ} է, եւ թէ պատրաստ է երգել այն եւս, եթէ

ելով, թէ երիտասարդ տղոց ձի խաղացնելը, {տաղ} ասելը եւ Վարդիթերենց խմբից չհեռանալը բո

յալ: Լիովին գնահատելով Ֆոշեի ակնհայտնի {տաղանդը}, չեմ կարող, սակայն, համբերել եւ այստ

մ հանգուցյալ հայրենակցիս գիտելիքներն ու {տաղանդը}, այնուամենայնիվ, գնում եմ այլ ուղղութ

ի մէջ երեւեցնում է նա ընթերցողներին իւր {տաղանդը}, ամենեւին անարժան է նորան: Հոգով չափ

ի հարցնել, որոնք մի անգամ արուեստակեալ {տաղաչափութեամբ} քամի են փչել եւ լրբութեամբ Շեքսպիրի կամ

կական] խրթնաբանութեան իւրովքն] երկհատոր {տաղաչափութեամբք} մակագրելովք " Ոսկի դար Հայաստանի " եւ "

այն, որ շատ անգամ այդ աշխատութիւնքը, {տաղաչափութեան} ստիպանքի տակ լինելով, հարկադրում են Պ

յունը սկսանում է երգերով, առածներով եւ {տաղաչափություններով}: կարծես թե այս հասակը համեմատելով կենդ

կայ այս, չնայելով, որ բաւական հարուստ {տաղարան} ունիմ, չնայելով որ Բաղդասար Խալֆայի բո

նդուր համար, որ ժամագիրքը, շարականը, {տաղարանը} եւ այլ այսպիսիք միմիայն քահանայապատկան

՛տ է, լաւ տաղը շատ լաւ բան է: Բայց իմ {տաղարանի} մէջ չկայ այս, չնայելով, որ բաւական հա

. Ձգեալ ի քէն զնոր կեանս, {Տաղաւարիդ} Աբրահամեան Ի Մամբրէի կաղնւոյն ցից

էզումը նստում են իւրեանց շինած կտաւեղէն {տաղաւարների} տակ: Վանքը, ինչպէս ասացինք, գտանւում

եւ նորան սուտ սուտ գովասանութիւններ եւ {տաղեր} գրելով՝ չկամիմ պղծել իմ գրիչը եւ այդ ա

լու համար, ոգեւորւում է յաղթութեամբք, {տաղեր} է երգում, եւ գործը աւարտուելուց յետոյ

Յուշիկ աղօթք արդեօք նոքա Կամ հին {տաղեր} երգեցին: Միթէ կա՞յ դեռ արմ

ացկերոյթ, ընթրիք, գինի, Նուագարան ու {տաղեր}. Ամենայն ոք ցանկանում էր Լինել նորան բ

Չաղմկելով մեր հոգին, Տո՛ւր մեզ {տաղեր}, վէպ, առակ, Հաճոյացիր մեր սրտի

, նորանց պախարակելու չափով դրուատներ եւ {տաղեր} է երգում գերմանական եւ պրուսական տէրութ

երտքը բանդումը նստած երգում էին հոգեւոր {տաղեր}, եւ երբ միւս մարդիկը հնար գտան բանդից

տիւ Աստուածամօր եւ այլ սուրբերի հոգեւոր {տաղեր} երգելով։ Այս կերպով Վենետիկ մտան նոքա

ւնի նա տպագրութեամբ քանի մի հին ազգային {տաղերգութեանց} եւ դամբանական ոտանաւորաց, որք յաւէտ քա

կան բանաստեղծի՝ Les Harmonies մակագրով {տաղերգութենների} Հայ թարգմանութիւնը հին լեզուով: Ազգայի

գայութիւն: Լամարթինի Les Harmonies {տաղերգութենների} իւրաքանչիւր տողերից փչում է միստիկականո

Հայոց աշխարհիկ ", " Պլպուլն Աւարայրի " {տաղերգութիւնքը} ջերմացուցել են շատ սրտեր Նահապետի անուն

ատարակած կամ մինչեւ այժմ դեռեւս չտպուած {տաղերգութիւնքը} տպել է առանձին՝ որպէս Նուագք, Հայրուն

, թէ ինչպէս " Կոտրած ոտքով կովի " անմահ {տաղերգուն} մի տաղ չէ ասել Պ. Չէրքեզեանցի յիշեալ հ

իմ, չնայելով որ Բաղդասար Խալֆայի բոլոր {տաղերը} Զիս քո սիրոյն, Արիք որ երթամք, Գարու

ք երաժշտութիւն: - Ապա հնուց մնացած {տաղերը} ՞ եւ խաղերը՞: - Նոցա եղանակների մեծ

ո՛հ... "։ Այդ տիրացուն էր, որ {տաղերի} մասին խօսելուց ոգեւորուելով ցոյց էր տալ

առնում հայի վհատ ու աղիողորմ խաղերից, {տաղերից}, ինչպէս եւ հայը թուրքի խաղերից, բայց

ի աղջկերքի հետ միասին սկսեցին երգել այս {տաղը}, որ շարադրել էր յատկապէս այս դիպուածի

յոր Տէր Յիսուս բեւեռեցաւ " ասում է խաչի {տաղը}: Իմ կարծիքով ազգը եկեղեցին է, հոգեւոր

հանայքը, նոյն խորովածը, նոյն պատիւը, {տաղը} եւ շարականը, հետեւաբար եւ նոյն վկայութ

լ այդ եւս, ըստ որում շատ սիրում եմ այդ {տաղը}: - Ճշմարի՛տ է, լաւ տաղը շատ լաւ բ

ւմ եմ այդ տաղը: - Ճշմարի՛տ է, լաւ {տաղը} շատ լաւ բան է: Բայց իմ տաղարանի մէջ չկ

վմասը, - ի՛նչ ազդեցութիւն կը գործէ այս {տաղը} պ. Եումի վերայ: - Ի՛նչ ազդեցութիւ

եան վերայ: Այս խօսակցութիւնքը վերջացան {տաղի} հետ միասին: Տիրեց րոպէական լռութիւն:

երաժշտութեան հետ, այլեւ չէին հասկանում {տաղի} խօսքերը նորա լեզուի հնութեան պատճառով

Ի՛նչ պատճառով: - Այն պատճառով, որ {տաղի} բովանդակութիւնը նա չէ կարող հասկանալ,

ւն, որ պիտի գործէր նորա վերայ, այդ էր {տաղի} երաժշտութիւնը - եղանակը, բայց դուք եւս

, որի մէջ Մարիամս որոնեց, որոնեց, այդ {տաղից} աւելի ազնիւը, աւելի հաւանելին չգտաւ:

, որը գեթ մի քանի րոպե մոռացնել է տալիս {տաղտկալի} իրականությունը: Եվ այսպես, տեսնենք ին

սկ այդ բոլորը դուրս գրելն անհարմար է եւ {տաղտկալի}: Այն էլ պիտի ասել, որ քերականության վ

ութիւնը, գտանւում էի պատուհանիս մօտ մի {տաղտկալի} միայնութեան մէջ, որ շարունակւում էր եր

ղձութիւն, յաւելացո՛ւր սորա վերայ եւ մի {տաղտկալի} միայնութիւն, եւ ահա կը տեսանես ամենայն

, նամակս շատ ձգվեցավ, եւ Ձեզ էլ երկար {տաղտկություն}, բայց կենդանի է Տերը եւ կենդանի է անձն

ի ճանապարհորդութիւնս այս, ծանր յոյժ եւ {տաղտուկ}, քամէ զվերջին իմ զոյժ: Խնդրելով հ

փել ինձ, ընդհակառակն, նրանք տաղտուկին {տաղտուկ} են ավելացնում, իսկ ես այդ բանին կարոտո

կարող սփոփել ինձ, ընդհակառակն, նրանք {տաղտուկին} տաղտուկ են ավելացնում, իսկ ես այդ բանի

ինն Լեւոնի կայսեր, մեռանի անդ Վասակ եւ {Տաճատ}... իսկ երանելւոյն Աղանայ Արծրունւոյ որ

եցւոյն, որ շինեց. Նա տեսաւ շքեղ {տաճար} Ու դէպի նա աղօթեց։ Իմ

" ( Նոյն եր. 332)։ " Եւ տեղին այն {տաճար} լիցի Աստուծոյ եւ տուն աղօթից խնդրուածոց

տութեան " ( եր. 333)։ " Շինեսջի՛ր {տաճար} անուանն Աստուծոյ, 'ի տեղւոջն որ քեզ ցո

է այն, զի չունի զմուտ ի նուիրականդ այդ {տաճար}, որոյ փականք ըստ գեղեցիկ ասելոյ գերապա

ն ողջոյն, նոքա զառաջինն բացին զԱթենեան {տաճար} առաջի հայկական զաւակաց, այլ թէ հետեւան

եռ կանգուն շինուածս նախնեաց եւ զաւերակս {տաճարաց}, վանօրէից, քաղաքաց, շինից, ամրոցաց

ո՛, բայց մեծ զրկանք չէր. Նոր չէր թէեւ {տաճարը}, Բայց շատ ջերմեռանդ զոհեր, Միշտ ըստան

տակ թեւերը, թռչում են դէպի անմահութեան {տաճարը}... Թռչում են վերեւից, բարձրից՝ ոտքի

չէ. ցրուեցիր ժողովը, կործանեցիր նորա {տաճարը}, եւ ահա ամենայն բան կ'ընթանայ, ինչպէս

բայց մեծ զրկանք չէր. Նոր չէր թէեւ {տաճարը}, Բայց շատ ջերմեռանդ զոհեր,

Թեւերը բանալ եւ թռչել դէպի անմահութեան {տաճարը}: Անարգական սիւների վերայով բարձրանալ

թէ Եգիպտացոց ձեռքով Վուլկանին նուիրուած {տաճարը} կանգնեցուցած էր Ալքիմիայի պատուի համար

եղանոյ ահաւորին աստուծոյ, ՚ի հրաշակերտ {տաճարի} մօրն մերոյ սրբոյ Էջմիածնի, առնուիք ՚ի

դափնիներով պսակել այնտեղ այդ նուիրական {տաճարի} քուրմերը եւ քրմուհիքը. այո՛, եւ պսակո

յորմոյն իմոյ անտի մինչեւ ցյիշեալ սուրբ {տաճարի} որմն որ եկեղեցւոյ գաւիթ է, զնորին իսկ

............ Եւ խաղողը տրորողն Այն {տաճարի} բաց մուտքում Իր շորերը թաթախելով Նուի

ել անշուք շիրմին։ Խարխարեալ {տաճարի} մէջ Քրիստոսեան սեղանի տակ Նն

Դարաւոր փոշով ծածկուած {Տաճարի} պարսպի տակ Կայ մի ծակ ուր օձի պէս

պաշտօնը քրմապետութիւն փոխելով, Բաքոսի {տաճարի} մէջ զոհաբերութիւն է գործելով, եւ աստղկ

ինչեւ Բարեքի որդի Զաքարիայի արիւնը, որ {տաճարի} եւ սեղանի մէջտեղը սպանեցիք, ճշմարիտն ա

ր նոցա համար բանալի մի այնպիսի լուսաւոր {տաճարի}, որի լոյսը բաւական էր ցրուել Հայաստանի

ռնենք մեր աղօթքը Աստուծոյ քահանաների եւ {տաճարի} սպասաւորների աղօթքի հետ եւ խնդրենք Աստո

ժամանակները, դեռեւս, մինչ Աստուածային {տաճարի} մէջ, այն ահարկու դատաւորի առաջեւ, խոս

որք ըստ իս պաշտօնեայք համարին նուիրական {տաճարի} հնոյն հայախօսութեան, եւ ո՞վ արդեօք յեր

Վեհ Հայերի գերեզման, Աւերակ {տաճարիդ} մէջ՝ Մեսրոբի վայր հանգտեան,

նձս առ սպասակարկութիւն գտեալ աստուածեան {տաճարին}. այսու մտօք մատուցեալ զխնդիր նոյն վիճա

ստին զպաշտօն հոգեւոր եւ կալ մնալ ի սպաս {տաճարին} աստուծոյ: առ այս նպատակ ուղղեալ ես զիմ

աթաւեալ զձորձս Ի բոսոր պայծառ {Տաճարին} ի մուտս, Գայ որպէս փեսայ,

եւ հանգուցիչ տառապեալ որբոց ընդ հարկաւ {տաճարին} գիտութեան: Մի՞թէ չիցէ արժան տեսեալ Հայ

ջեւանի շրջակայքում չկան այդպիսի հոյակապ {տաճարներ}: Մի ցաւալի բան է, որ ոչ մի հոյակա

որդքը, ատամնաւոր պարիսպները եւ գոթական {տաճարները} քաղցրութեամբ յիշել միջին դարերը, եթէ մ

ին նայելով մեր ամրոցների, քաղաքների եւ {տաճարների} աւերակներին: Գիտենք զուր չեն անցն

ԹՔԻ ՀՐԵՇՏԱԿԸ Դու, որ երբեք չես կենում {Տաճարներում} հասարակ, Երկինքը գահ քեզ համար Ու երկ

ագութիւն եւ ուխտ կատարած լինելով Բաքոսի {տաճարում}, եւ մեղադրանք լսելով ինձանից իւր արբեց

Գ. ՀՐԵՇՏԱԿՆ ԱՂՕԹԻՑ Որ բնաւ ի {տաճարս} Ոչ բնակիս ձեռագործ, Որոյ ե

ութիւնք շատ անգամ Ռուսի անդէմ բայերից, {Տաճիկ} վերջաւորութեններով կամ Թաթարի բառեր հայ

ի հետ, որ ընդհանրապէս նայւում են որպէս {տաճիկ} լեզուի ազդեցութիւն. օրինակ՝ շատ նախադ

ց, որ նոյն է այսօրուայ աշխարհաբարի կամ {տաճիկ} ասուած բաղդասութեան կամ ձեւի հետ. հերի

եսնում ենք Տաճկաստանի հայոց մէջ, որոնք {տաճիկ} լեզուին ստրկանալու համը հոտը տարել են:

նորա գլխին հասցնելու՝ " ձայնդ կտրի՛ր, {տաճիկ} տրամաբանութեամբ ես խօսում, թէ խօսում ե

։ Երբ Ֆրանկի mօyen, Ռուսի средство եւ {Տաճիկի} վաքըթ բառերը մեր սքանչելի հայկաբանքը ըն

վատ տպաւորութիւն գործել էր մինչեւ անգամ {տաճիկների} վերայ, որ փաշան, Պայծառափայլ Դուռնից

րդարեւ, Վենետկեցոց անյաջող պատերազմերը {Տաճիկների} հետ, արդարացի կասկածանք տուեցին Մխիթար

ցին Մխիթարին, մի գուցէ Մօթոնէն անցանէր {Տաճիկների} ձեռք եւ ինքը՝ Մխիթարը, իւր միաբանութե

անց վանքն ու եկեղեցին քարուքանդ են եղած {Տաճիկների} ձեռքով ( 1717-ին), Վենետիկեան Ծերակոյ

թիւնը հասկացւում է նախադրութեամբ, թէեւ {Տաճիկների} նախդիրը յետադիր կամ վերջադիր էր։ Ա

մեզ թէ ՛ այստեղ՝ Ռուսիոյ մէջ, եւ թէ՛ {Տաճիկստանում}, այս պատճառով էլ ասացինք, թէ մասնաւոր

ով ազգային վիպասանութեան մասինկ: Խրթին {տաճկաբանութեամբ} է գրած եւ մեր փոքր ի շատէ տաճկագիտութիւ

անակ էլ հայկաբանութիւն չմնալ, այլ սոսկ {տաճկաբանութիւն} եւ այլն եւ այլն "։ Խոստովանենք, թէ

ճկաբանութեամբ է գրած եւ մեր փոքր ի շատէ {տաճկագիտութիւնը} տկար է այդ գիրքը թարգմանելու համար ( այ

են ձայները, թէ " նոր լեզուն առաջացել է {տաճկական} տրամաբանութեան տակ, եւ թէ նորա մշակութ

թէ նոր լեզուի տրամաբանութիւնը շատ մօտ է {տաճկական} լեզուի բաղդասութեան, բայց ինչ կանես,

է հասկանում նորա միտքը այն ձեւերի տակ։ {Տաճկական} տրամաբանութիւնը կամ բաղդասութիւնը, նոր

մաբանութիւնն էլ մնար անարատ ու այսօր իր {տաճկական} տրամաբանութեամբ չվշտացնէր մեր պարոնների

յց ձեւերը եւ տրամաբանութիւնը մօտ է եղած {տաճկականին}, ինձ ինչ փոյթ. կամ ինչ օգուտ իմ բուն

յտնի բան է՝ մեծ բազմութիւնը գտանւում է {Տաճկաստան}: Մինչ Սամսոն գնալու համար անցանում էի

ի վերայ։ Նախիջեւանի լեզուն պատկանում է {Տաճկաստանի} բարբառին, թէեւ չունի մի քանի բառեր եւ

եւ մասնիկներ, որ գործածութեան մէջ էին {Տաճկաստանի} մէջ: Նախիջեւանի լեզուն, որպէս եւ Ղրիմ

մից Խատտի-Հիւմայունի դուրս գալուց յետոյ {Տաճկաստանի} լուծը ծանրացած էր նորա քրիստոնեայ հպատա

ովը արքունի ծախքով ուղարկած է Լինդմանին {Տաճկաստանի} Բրուսա քաղաքը՝ քննելու այնտեղի ջրերը,

եւ ձանձրալի ճանապարհորդութենից ասիական {Տաճկաստանի} մէջ։ Նա մտածում է գարնան բացուելովը Ռո

ղ, որ երկու տարի սորանից յառաջ ասիական {Տաճկաստանի} մէջ մի Հայոց եպիսկոպոս գերեզմանից փորել

իւնը չի փոխեն. ինչպէս որ քաջափորձ եմ, {Տաճկաստանի} մեր հոգեւորականներն էլ այս դրութեան մէջ

երը, որ կատարուեցան քանի եւ քանի անգամ {Տաճկաստանի}, Կոստանդնուպօլսի մէջ, հաստատում են,

րեք միլիոն հինգ հարիւր հազարը՝ ասիական {Տաճկաստանի} մէջ: Համաձայնի՛ր ինքդ, թէ ինչպէս

ր պատուելի անդամքը: Ես մտածում եմ, որ {Տաճկաստանի} Հայերի մէջ եւս կը լինին հազարաւոր մարդի

տարին երեք արծաթ վճարել, որ ներկայումս {Տաճկաստանի} հաշուով ասել է 54 ղուռուշ. մի՛թէ սակաւ

տրուկներ, այնպէս, որ շուտով դառնում է {Տաճկաստանի} երեւելի մարդերից մինը... Մի օր մե

աչօք: Ուսումնական ընկերութիւնք առ Հայս {Տաճկաստանի} եթէ շատ ինչ ոչ արարին վասն ազգի, գոնեա

կան բարբառների, այսինքն՝ Հայաստանի եւ {Տաճկաստանի} ։ Բացառականքը շինւում են առհասարակ

ի պատճառով Պ. Գամառ-Քաթիպան հետեւում է {Տաճկաստանի} Հայոց մէջ գործածական է վարջաւորութեանը

բացառականի է վերջաւորութիւնը, որպէս եւ {Տաճկաստանի} Հայերը, հիմնում է հին լեզուի բացառական

, շատ ռուսագէտ հեղինակների եւ մանաւանդ {Տաճկաստանի} ֆրանսագէտ հայ հեղինակների գրուածքի մէջ

արդու, մարդուց։ Մեր երկրորդ հոլովումը {Տաճկաստանի} Հայոց առաջին հոլովումն է եւ մեր առաջինի

ունել այս կանոնը, բայց ոչ դրականապէս։ {Տաճկաստանի} նորահիւս հայ հեղինակները շատ տեղ գործ ե

ազնիւ գործը: Աւելորդ է ասել, որ միայն {Տաճկաստանի} առաջնակարգ հայ գրագէտի բան է նորան թարգ

յս մասին շատ ցաւալի երեւոյթ տեսնում ենք {Տաճկաստանի} հայոց մէջ, որոնք տաճիկ լեզուին ստրկանա

ին, այսինքն, Ֆրանսիային, Անգլիային, {Տաճկաստանին}, մասնաւոր Գերմանիային, Հնդկաստանին,

կար թաշկինակով, որ այժմ եւս ստանում են {Տաճկաստանից} եւ մեծ յարգ ունի այնտեղ. սորա տակից եր

ով հարկադրուած էր Մխիթարը ծածուկ փախչել {Տաճկաստանից} ։ Աշակերտներից երկու երկու ուղարկեց նա

Տեսանք նորա փախստականի պէս դուրս գնալը {Տաճկաստանից} դէպի Մօրէա՝ իւր մանուկ ընկերութեամբ հա

րծել մեր վրայ: Դոցանից մեծագոյն մասի, {Տաճկաստանից} կամ Պարսկաստանից գաղթած հայերի, այլակե

ամարեա թէ հասարակաց խօսակցութեան նիւթ է {Տաճկաստանում}: Ոմանք համարում են օգտակար, իսկ ոմանք

ղինակը, 400. 000 բնակւում են եւրոպական {Տաճկաստանում}, իսկ մնացեալ երեք միլիոն հինգ հարիւր հ

ուսումնական հայրենակիցքը Ռուսսիայում, {Տաճկաստանում} կամ ուր եւ իցէ։ Աչքի առաջեւ ունենալով

թէ եւ նոր լեզուն չէին կորուսել, ինչպէս {Տաճկաստանումը} կամ Ռուսաստանում։ Կան շատ օրինակներ։

ութեան շնորհքն է, որ այսօր Ռուսիացի եւ {Տաճկաստանցի} հայերը միմիանց գրած աւելի շատ են հասկան

ամար անցանում էի Սինօպից, պատահեցայ մի {Տաճկաց} պաշտօնէի, որ ծառայում էր տեղական փաշայ

օտար ազգերի բառեր՝ կա՛մ ռուսաց եւ կա՛մ {տաճկաց} ։ Ուստի բնական ուղից դատողութենով, քան

ողակի, հայ գրով թէեւ, այլ եւ այնպէս, {տաճկերէն} գրած: Մենք խօսում ենք " Ագապի " մակագր

րգմանեցին այդ գործը: Թէ ի՞նչ պատճառով {տաճկերէն} է գրել դորայ հեղինակը, կամ թէ ո՞վ է այ

նախադաս եւ այլն եւ այլն, որ նոյնն է եւ {տաճկերէնի} մէջ, եւ որովհետեւ այդպէս է, ուրեմն եւ

եղական փաշայի մօտ եւ որ պատմեց ինձ, թէ {Տաճկի} կառավարութիւնը Դիւանական կերպով համարու

ւ համար, որ իրենք էլ հասկացող երեւին։ {Տաճկի} ասածին պէս՝ իշ օլսուն։ Երկրորդ յանցան

եթէ նաեւ չինէականի տակ լինէր աճում։ Թէ {տաճկի}, թէ սատանայի խնդիրը այդ չէ, այլ այն է

ն մտքով, որ թանկագին գոհարները վաճառեն {տաճկի} սուլթանին: Բայց ագահութիւնը յղացնու

չգտա, ասացի երթամ կանդիդատի քննություն {տամ}, գոնե մեկ տեղ կգտանեն, եւ կկարողանամ

ամք, զորոց յանուանէ ի վեր անդր ասացի, {տամ} զայն թուղթ վեհափառ կաթողիկոսին եւ նա յա

է այն բանին, որ ես նրան որեւէ աշխատանք {տամ}, ապա իմ կարծիքն է՝ հետաձգել այդ բարեն

լորդ արծաթ ունիս, քեզ մի բարի խորհուրդ {տամ} ։ Մեր գեղի մէջ չկայ աղջիկների ուսումնար

սքան տարի ծառայեմ, քեզ այնքան շահ ցոյց {տամ}, հերիք չէր այս, ոչինչ վարձ չառնում,

է գործակատարը, - միեւնոյն է, էգուց կը {տամ}: Այժմ ինձ հարկաւոր է այս չնչին արծաթը

ցոյց տուածները. եւ սկզբում ինձ ցոյց կը {տամ} Հայոց կողմում, յետոյ փոքր առ փոքր, աս

Ի՛նչ ես արել, որ ես համակրութիւն ցոյց {տամ} քեզ, որ ես խոստովանիմ քեզ կենդանի ":

յօժարի ընդունել այն ժամանակ, երբ ցոյց {տամ} իմ իրաւունքը: Ա՛յս եւս հերիք չէ. նա ի

նով: Հեզիկ հողմին պատուէր կը {տամ}, որ առաւօտ, երեկոյ Փչէ քաղցրիկ,

է քու տէրը. Ես լուսինին հրաման կը {տամ} առատ ծագել իւր շողը: Յունաստ

մի աղքատ կը գայ իմ մօտ, Նորան կը {տամ} ողորմութիւն. Բայց թէ ո՞րքան, կա

ծ. պատասխան գրեցի նոյն օրը, որ եղբօրս {տամ} երկուշաբթի: 19-ին տեսութիւն եղբօրս, Լ

տասխան սեպտեմբերի 1-ին, որ 2-ին եղբօրս {տամ}, տեսութեան ժամանակ, փոշտ ձգելու համար

ցի դէպի տուն, թուեալ է 11-ից, որ պիտի {տամ} վաղը: 10-ին տեսութիւն եղբօրս եւ Սուլթ

գրեցի Սուլթ[անշահին] թուեալ 12-ից, որ {տամ} եղբօրս տեսութեան ժամանակն: 12-ին տես

է մեղանչում եմ... Կատարեալ իրաւունք կը {տամ} ժողովրդի անգրասիրութեանը. պատճառ, թէե

որիչ Թութունովէն առեցի 75 մանէթ եւ պիտի {տամ} Մոսկուա, պարոն Մովսէս Բայենդուրեանցին

նակիցների կողմից: Քեզ ի՞նչ ձանձրութիւն {տամ}, սա եւս զոհուեցաւ վերակացուի չարահոգու

։ Տալը, գալը, Աստրախանցիք խոնարհում են "{տամ} եմ", "գամ եմ", բայց այս շատ անգործադրել

ք իմ մօտ, թշուառականք, ես ձեզ ցոյց կը {տամ} դատողութիւն առնել իմ դժոխքի մէջ:

ատմեմ ձեզ բոլորը եւ ամբողջապէս համար կը {տամ} բոլոր անցքի մասին կարճ եւ բացայայտ: Բա

ձ մարդերի խելօքանալը՛, ես քեզ ցո՛յց կը {տամ}, անպիտան... նայի՛ր, շուտով սկսանես

թիւն Ձեր ի վերայ տգիտաց, խորհուրդ բարի {տամ} Ձերոյն մռայլութեան հալածել եւ բառնալ ի

էս, կարդաս այդ յայտարարութիւնը, եւ ես {տամ} նորան արժանի վարձը. թող չասեն մահկանաց

էս չէ, ես քեզ մի նոր ցուցակ դարձեալ կը {տամ}... վա՜յ, վա՜յ, վա՜յ, Սարեպտի բալա

շատ խնդրում ես ինձ, ուրեմն ես ցոյց կը {տամ} քեզ մի թուղթ, որի վերայ գրած է Մանթուխ

մ եւ շատ շնորհակալ, եւ դորա փոխանակ կը {տամ} քեզ մի գրչագիր աղօթագիրք, որի զօրութեա

բ թեթեւացած կը լինիմ գործերից, ցոյց կը {տամ} ձեզ ձեր անձը Յիշատակարանիս հայելու մէջ

ով խօսակցութեան թելը, կարճ ծանօթութիւն {տամ} քեզ Թիւթիւնճի-օղլուի, նորա տան եւ Շահո

միթէ՞ կարելի է ասել, թէ նա չքացաւ, ես {տամ} քեզ ի՞նչ բան կամիս եւ դու չքացուր, եթէ

Առաջինն ես նորա մի տարի լեզու պահել կը {տամ}, բայց դորայ փոխանակ խօսելու վարձ մի տ

ա հոգին։ Այս խորհրդով, ես ցոյց կը {տամ} Կարգի ծագումը եւ արագ տարածութիւնը, կը

կանութիւնը կործանւում էր ահա՛։ Ցոյց կը {տամ} յետոյ, թէ ինչ կերպով ներգործում էր նա

եւս իւր սկզբնական կոշտ ձեւով։ Ցոյց կը {տամ} վերջապէս, թէ ինչպէս պատերազմեցաւ նա հզ

նաւոր էր հանճարեղ Րիշիլիէն։ Ես ցոյց կը {տամ} միայն նոցա այն ներգործութիւնը, որ ունե

Նոր լեզուի մէջ կան բայեր, օրինակ՝ {տամ}, գամ, երբեմն եւ՝ լամ, որ իրենց լծոր

կամ թէ չէ Սօսին աղջիկ չեմ տալ. ես պիտի {տամ} Զայրմայրի էջմիածնեցի քաւորին ": Համաձա

սի վրայ, իսկ եղանակի թացութիւնը անխնայ {տամկացրել} էր նորա զգեստը եւ մազերը: Շահումեան

ստան, զամենայնն լիով ստացաք, զորմէ եւ {տամք} զայս թուղթ հաստատեալ մերով ձեռնագրով "

ցութեան դարուս իննուտասներորդի] ապացոյց {տամք} [մանաւանդի զնոր հայախօսութիւն հեղինակիս

ալ: Երկրորդ, թէ բովանդակութիւն թղթոյն {տայ} մեզ զայս չափ եւ եթէ գիտել թէ ստորագրողը

ելոյ գործոյն, ամենայն մանրամասնութեամբ {տայ} Ձեզ զտեղեկութիւն ի ժամու: Այժմիկ զ

րմէ, յամի 1799 յ9 Մայիսի, ի Բատավիա, {տայ} մեզ զհետեւյալ տեղեկութիւնս: Նախ՝ թ

մն եւ պիտի հետեւեցուցանել զի թէ նա գրել {տայ} յօգուտ այդ անուն դպրոցաց ապա ուրեմն կայ

ր եւ քան զվանս, մեծագումար դրամս ի փոխ {տայ} վանաց, վաճառականութիւն առնէ գոհարաց,

ամար նորա թշուառ ծնողը պիտոյ է պատասխան {տայ} Աստուծոյ ահեղ դատաստանի առաջեւ: Հա

աւականութեան համար միայն եւ, եթէ սիրտս {տայ}, երեք հազար մանէթ երեք կոպէկի նման կը

րդու մօտ. Աստուած նորան երեք աւուր մահ {տայ}, այդ բանը չտայ: Վաճառականութիւնը

թեան, որ անշիջանելի կը մնայ եւ լոյս կը {տայ} ինձ մինչեւ անգամ եւ այն խաւար օթեւանի մ

յ ուրախացել եմ խիստ շատ. Աստուած կեանք {տայ} դորա պատճառին: Փա՛ռք Աստուծոյ, ազատու

գի վերայ սիրտ ցաւեցնող մարդ է: Աստուած {տայ}, որ շատանան այդպիսի հոգեւոր անձինք եւ

ո՛ր մինին գրես: Դարձեալ Աստուած կեանք {տայ} Պ. Շահբէգին, որ չէ մոռանում ինձ: Երե

նիս, Մխիթարեան համախոհաց իրաւունք պիտի {տայ} ափեղ ցփեղ Աստուածաբանութեանց թերթերը նո

ովը ձգած, միեւնոյն է: Ո՞վ մի կոպէկ կը {տայ} այժմ նորա մուրհակներին: - Ինչո՞ւ ա

մ հետը տանի տղան, կա՛մ ճանապարհի արծաթ {տայ} մինչեւ Կովկաս: Բէգզադէն խոստանում է հե

ելով իւր ութսունամեայ հասակին, հանգիստ {տայ} իւր անձին եւ ազատ թողու բռնաբարութենից

որհակալ կը լինինք, եթէ մի բանասէր ցոյց {տայ} մեր վնասը ազգի ընդհանրութեանը եւ նորա ա

ւմ է իւր բնակարանը եւ դարձեալ պիտի հարկ {տայ} ազնուականին այն հողի համար, որ գործում

տի դրամ ստանար դուրսից, այժմ ինքը պիտի {տայ}: Այո՛, այն մարդը, որ թողեց երկրագործ

ու: Բայց խնդիրը այստեղ է, թէ ո՞վ {տայ} երկրագործին այն դրամը, որ հարկաւոր է ն

ի, չպիտի գործէ: Այս առեւտուր է. պիտի {տայ} ստանալու ակնկալութեամբ, բարի պիտի գործ

ս բոլոր գողացան ինձնից, Էլ ո՞վ ինձ կը {տայ} որդիներ, աւա՜ղ, Մինչեւ ամառը թուխս ն

Ի տակաւ հոսելոյ, Որոյ բնաւից {տայ} զկեանս: Ը. ՀԻՄԷ՜Ն, ՈՎ ԿՈՅՍ

զառու կրկին աղբեր՝ Ռահ ցօղահար, {տայ} մղօ՛ն, Եւ սողոսկեալ կռուի ի վեր՝

էն եւ առաքեալք տային զհոգին, ո՞չ զնոյն {տայ} այսօր քահանայութիւն եւ եկեղեցին - ուրեմ

ան, է՞ր վասն ուրեմն հրատարակ է լայն եւ {տայ} ի դպրոցս յուսումն մանկտւոյն. ո՞չ ապաքէ

Հնչեմ քնարս որպէ՞ս. Ինձ ո՞վ կը {տայ} նոր զօրութիւն, Եթէ դարձեալ դու չ

սատկա՜ծ կատուն Ձեզ մի այնպիսի զարբ {տայ}, Որ մուկի պէս Վատիկանի

ոսը, թերեւս առանք կարդալու, հրաման կը {տայ} եւ ինքը յետոյ, կաթողիկոսական ստորագրու

արելի է պահանջել, որ ժողովուրդը ընթացք {տայ} այսպիսի մատենագրութեան, ընդունի նորան

անկային 43 Սրբազանին, որ Մահտեսիովին {տայ} փողը 22 44 Հայրապետեանցին, դը Պետրովի

կուացի հայ սխօլաստիկը այդ բանը արտագրել {տայ} աշակերտներին եւ ցրուէ ազգի մէջ այդ անճո

սոփայութիւնը բրուտ. ինչ ձեւ կամենայ կը {տայ} այդ կաւին, ցնծա՛յ: Փիլիսոփայութեա

գնաց հանդիսից, որ հրովարտակ պատրաստել {տայ} ։ Սատանան դարձաւ դէպի գրականութեան

եւ հանգամանքները, որ ուրախութիւնը համ {տայ} նորա բերանին: Խօսքը մեր մէջ մնայ, մար

ւթեան նման բան ունիս նորա հետ. Աստուած {տայ}, Աստուած տայ, ես ուրախ եմ, հարստացի՛

ունիս նորա հետ. Աստուած տայ, Աստուած {տայ}, ես ուրախ եմ, հարստացի՛ր, եղբայր, ե

թէ նա կը խոսէ՞ քո հետ, երեսը շուրջ կը {տայ} եւ կը հեռանայ, մանաւանդ եթէ մի այդպիսի

թիւն խօսողը մի գերբնական զօրութիւն ցոյց {տայ} իւրեանից, որպէսզի տեսանելով նորա կարող

անելով նորա կարողութիւնը հետեւաբար կշիռ {տայ} նորա ասածներին կամ ընդունէ: Առհասարակ

պահպանուէ՞ր մինչեւ այժմ. Աստուած կեանք {տայ} մեր հոգեւորներին, Աստուած նոցա շուքը մ

ից, մեք լաւ ճանաչում ենք քեզ, Աստուած {տայ}, որ բոլոր երեսփոխանք այն հոգին ու հաւա

ել է... Նա ազգասէր է. Աստուած կեանք {տայ}, Աստուած հաստատ պահէ, որ ազգը սիրելով

ձեռքը տարաւ դէպի ծոցը, որ հանէ եւ ցոյց {տայ}: - Ներողութի՛ւն, - ասաց նա, - ահ

առաջարկում էր մի խնդիր, որպէսզի պատճառ {տայ} Թիւթիւնճի-օղլուին խօսելու, ինչպէս եւ ա

վերայից, նորա կուրծքի սէգմենտը ցոյց կը {տայ} քեզ այն շատ անգամ թուխ գունով թաշկինակը

ը հեզ եւ խոնարհ կերպով երկրպագութիւն կը {տայ} կին մարդերի հնարագիտութեանը, որ շատ եւ

կը զրկուիս ժամուցիցդ որ առատութեամբ կը {տայ} քեզ պարոն Շահումեանցը: - Ոչ ոքի չեմ

, նորա հետ կը խօսենք, տեսանենք ի՞նչ կը {տայ} Աստուած: Մանուշակը կարմրեց եւ սրտից

եւս բռնել նորան, թողեցի, որ տանի ինքը {տայ} նամակը: Բայց նամակ... Աղքատ պառաւի

տեղերը, յետոյ տեսանենք Աստուած ի՛նչ կը {տայ}, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, համարեայ թէ

րայ, որ հանդիպելով նորա հայեացքին իմաց {տայ}, թէ ամբողջ ստացած էր նորա նամակը. այն

, որ երկու հազար մանէթի հազարը յառաջուց {տայ}. իսկ միւս հազարը ամուսնութեան օրը, եթ

այ մասին մեր մտադրութիւնը, եթէ Աստուած {տայ} ինձ այն օրը, որ ես խունկ ծխեմ դրացու ա

իւր ազգը իմացական մասին։ " Թող Աստուած {տայ}, - գրում է նա իւր նամակների մինի մէջ, -

իւն է, որ նախակարգէ զխօսս. նա՛ է, որ {տայ} կարողութիւն ճանաչելոյ եւ դատելոյ, մինչ

րութիւն՝ ըստ ժամանակին շնորհելոյ: Սա՛ {տայ} մեզ լոյս տեսանել զառաջինն զանցեալս մեր

Ոճ սորա եւ ազդուութիւն իմաստիցն պատճառս {տայ} գոնե մեզ՝ նմանեցուցանել Ղազարայ Փարպեց

ջնումս գտեալ զայր արհեստագէտ, փորագրել {տայ} զտառսն եւ անկեալ ընդ պարտուք՝ մեռանի թ

եան կամ լաւ ասել որչափ պատմութիւնն լոյս {տայ} մեզ, այլ ընդհակառակն ամենայն ազգք եւ ա

( իրեն եւ Վարդիթերին) իրար կշտի թաղել {տայ}, իր մօրը մխիթարէ, եղբարցը մնաս բարով

իք է, եթէ հարցնողը իր խօսքի բայով ցոյց {տայ} ժամանակը, դէմքը եւ թիւը, պատասխանի մէ

մ թէ մի մարդու հարցնէ կամ բառարանին ակը {տայ} ։ Հեղինակի պարտականութիւնն է ժողովրդի լ

կութիւնը, սրտանց երդնում էր, որ նորան {տայ} իր քոյրը, յանկարծ փոխւում է եւ դառնում

( իրեն եւ Վարդիթերին) իրար կշտի թաղել {տայ}, իր մօրը մխիթարէ, եղբարցը մնաս բարով

ում, թէ ո՞րի քամակից գնայ եւ ո՛րը ցոյց {տայ}: Մենք կ՚աշխատենք մի քանի բան հանդէս հա

միջոցին, Փափակին ուղարկում է, որ իմաց {տայ} Հեթումին Վաղարշակենց Արշակի մեռնիլը: Պ

տալի. աստուած մի՛ արասցէ կամ կարկուտը {տայ}, կամ թրթուռը փչացնի, կամ տարին չբեր ը

" Մեր տէրտէրներին էլ աստուած բարի {տայ}, - ասում է Գարեգնի բերնով անիրաւ Պռոշեա

ի, տազ անի, Ասի, հրէս, Գրիգորը, Կը {տայ} ինձ ու կ՚ըսպանի: Գերի ա մեր հայ

յախօսութիւնը. այդ նորան հաց ու ջուր չի {տայ} ։ Նորա հարկաւոր է գիտութիւնը, որ կարող

իր սիրածին հասնել։ Աստուած բարի ճամփայ {տայ} ։ Ամբողջ աշխարհը չէ կարող իր ամեն բանը

ւնեի շարունակել. ի՞նչ անեի, ո՛ր քարին {տայի} գլուխս, մտածիր ինքդ ու հետո դատապարտե

հետ: - Հը՛մ... Ես քեզ հնարներ կը {տայի}, որ ինձանից ուսած գաղափարքդ տարածէիր ձ

լ, գուցէ ես եւս Շաքարեանցի նման գլուխս {տայի} դիւական պարապմունքի: Այստեղ պ. Մա

ունենայիք, ես անտարակոյս պիտի խորհուրդ {տայի} ձեզ հրաժարուիլ այդ մտքից, - ասաց Մանթո

եբայութիւն չես առնում, ես քեզ աւելի կը {տայի}, եւ ոչ միայն ես, այլեւ ցոյց կը տայի ք

ը տայի, եւ ոչ միայն ես, այլեւ ցոյց կը {տայի} քեզ մի տուն, ուր միշտ կարող էիր մտանել

նէր մի հասարակաց լեզու, գլուխս քարը կը {տայի}, էլ չէի խօսիլ։ " Է՛հ, հոգիդ դուրս գա

քարշուելով ապականեալ հիւթերը, ճանապարհ {տային} ազատ շնչելու: - " Մեղուի " հրատարա

կան եւ բարոյական աշխարհներում, որ թոյլ {տային} այսպիսի յեղափոխութիւն: Առնունք մի

կան բառին տակ կը պախարակուին, պատասխան {տային} ամեն իրենց եղած գրաւոր բամբասանքներին,

ապրանք կամ դրամ չէ տալիս նորան, եւ եթէ {տային} եւս, հարիւրին իննսուն անօգուտ, քանզի

ագայել յՈրդւոյ, ո՛չ ապաքէն եւ առաքեալք {տային} զհոգին, ո՞չ զնոյն տայ այսօր քահանայութ

ւ թէ՛ վարած պաշտօնի պատճառով։ " Հրաման {տային} սուրբ քահանայապետքն Աստուծոյ կապելոցն ն

ամէր անգամ պարոն Մկրտիչը, որին պիտոյ է {տային} նորա ծնողքը: Պարոն Մկրտիչը շատ հասա

էր այս բաների խորհուրդը. մին, որ ցոյց {տային}, թէ պաշտպան են քրիստոնէութեան, եւ դոր

ցեալք... Զոսկերսն ի գերեզմանէն հանել {տային} եւ գետ արկանել, զհրեշտականման այրն զտէ

, եթէ գրելու ժամանակ իրենք իրենց հաշիւ {տային}, թէ ի՞նչ բանի վրայ են, այն ժամանակ բա

եւ պատշաճաւոր խրախոյս եւ քաջալերութիւն {տային} այն մարդերին, որոնք անդադար աշխատում ե

իւն, եթէ մի այդպիսի մանուկ առնուինք եւ {տայինք} առաքինի դաստիարակի ձեռք, յետոյ դնէինք

մարդ չէ. ապա թէ ոչ, ի՛նչ փոխարէն պիտի {տայինք} արեւին, որ մեզ լուսաւորէր: Զոհի

). մի երկու ժամից յետոյ պիտոյ է հողին {տայինք} մեր հանգուցելու հողը։ Գերեզմանի վեր

յդ հայելու մէջ եւ տեսանք ինչ որ ցոյց էր {տայիս} նա. եւ ծանօթ լինելով մեզ նորա ցոյց տու

յս հասակը այդտեղ էլ դորան պիտի կարդալու {տայիք}. նա այժմ վաճառական լինելու չէր, որ աս

լու, - ասաց կոմսը եւ հրաժարական ողջոյն {տայով} բոլորին, խոստացաւ օրիորդ Մարիամին ներկ

իբեանէ, այլ աւելորդ եւս, որպէս յուսալ {տայր} Այվազովսքին, թէ եւ Այվազովսքին յառաքել

Մինչ ՚ի Թիֆլիս էի, այսպէս խորհուրդ {տայր} ինձ եւ ծայրագոյն կառավարութիւնն Կովկասո

ս չունիմ ինչ օգտիլ: Այսպէս խորհուրդ {տայր} ինձ եւ ծայրագոյն կառավարութիւնն Կովկասո

թեան լեզուիս, զոր երկնից արդեօք հրաման {տայր} ուսանել Քաջարանցն Արամ: Թո՛ղ զքերթողակ

ոքի։ " Գողացա՛ն զձուս, Ո՞ {տայր} ինձ որդիս, Մինչ ես գամ ի թուխս՝

գրին, քաւ. Մովսիսի հետ ենք ասում, ո՛ {տայր} ինձ զամենայն Իսրայէլ ի մարգարէս, բայց

իւ եւ սաստիկ աշխատութեամբ հաւանեցուցեալ {տայր} ասել զթագաւորն Յազկերտ զի շնորհեսցեն նմ

ովանելով խնդրէին զտեղին ", զոր Ղազարու {տայր} Վահան։ Երբ սրտապնդած թարգմանում էին

հայկաբանութեան, ընդդէմ դնէր եւ ոչ թոյլ {տայր} ասելով, դեռեւս չէր դիպող ժամ եւ ժամանա

արեանց Վենետիկեցւոց Հ. Մկրտիչ Աւգերեան {տայր} պատասխանի ամենայն խնդրոց, միաբանութեամ

ս զիջանէր ի խնդիրն եւ հրաման կայսերական {տայր} յարգել զՍահակ՝ ի կարգի կացուցանելով զվ

այ հակառակ Մովսիսի հետ ենք ասում, " Ո՛ {տայր} ինձ զամենայն Իսրայէլ ի մարգարէս ", բայ

ր տեսութեան եւ զորպէսն սկսանելոյ զգործն {տայց} Ձեզ զտեղեկութիւնս ամենայն մանրամասնութե

ւոյ նորա... Մի՛ պատմէք 'ի Գէթ, եւ մի՛ {տայք} զայդ աւետիս յելս Ասկաղովնի. զի մի՛ երբ

ունիմ ի Նախիջեւան քաղաքի, ի Հայրենական {տան} ։ 5. ՄԱՏԹԵՈՍ ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ԲԱՐ

ստության եւ խավարի հետ եւ, որքան թույլ {տան} մեզ շրջապատած հանգամանքը, պիտի խորտակե

ն ջրերը, հույս ունիմ, որ առողջություն {տան} ինձ: Եթե այնպիսի բաներ ունենաս, որ

ել ինքեան զմանրամասն հաշիւ ելից եւ մտից {տան} եւ կրպակաց պ. Բաբաջանեանի, սկսեալ յօր

յառաջ քան զայս եկեալ ի Կալկաթա բնակի ՚ի {տան} իւրում: Այսօր ուղղեցի առ նա զգիր մի օ

կեկանք հոգեւար ազգության մերոյ արձագանս {տան} ի սիրտս մեր լցեալս արեամբ: Եւ ո՞ր

ումք իսպառ: Այս ամենայն, իրավունս {տան} մեզ, որպէս անդամոյ ազգի մինչ իսպառ բող

յայնժամ հաւատարիմ թղթակից իմ բնակեալ ի {տան} յորում եւ ես բնակիմ, հասուսցէ առ իս ա

լ եմ որ ինքյանք կարդան եւ ձեզ եւս ցույց {տան}: Այնտեղ կտեսանեք, որ ես հաստատ եմ

թողին ինձ եւ որ չկարծեմ թե շուտով թույլ {տան}: Ինչեւիցե ես այն նամակը կաթողիկոսին գր

ա: Ավելացնեմ, որ եթե որեւէ կերպ թույլ {տան} տեսնվելու, ապա վաղօրոք ձեզ զգուշացնում

յունից խնդրել եմ, որ գոնե զատկին թույլ {տան} տեսակցության, բայց մինչ այս րոպեն խնդր

չեք գրել Մոսկվա, որ հեռագրով ձեզ իմաց {տան} ՝ հենց որ նրանք ժամանեն այնտեղ: Դու ին

Ինչի՞ն վերագրել այն, որ դու որոնում ես {տան} կալվածագիրը, ինչի՞դ է հարկավոր այդ: Կ

եւ այլն. ընդունեցի, եւ այս 2-3 օրն էլ {տան} պիտանի բաները ճարելու աշխատելով, ահա ա

տարանի մէջ որպէս անպատշաճ գործ Աստուծոյ {տան} համար, եւ այժմեան բաների կարգը չէր թոյ

ւր ծնողքի ձեռքով: Շատ անգամ մի զաւակ, {տան} մէջ հոգու վատթար ուղղութիւն ստանալով,

ս սաստիկ անձրեւի տակով վազում է դէպի իմ {տան} կողմը: Ես ամենեւին չկարծեցի, թէ իմ մօ

Ռուսսիայի հողի վերայ որպէս իւր սեպհական {տան} մէջ՝ ազատ ամենայն նեղութենից: Ահա՛ այ

ւթեամբ ապրել, քան թէ ծառայել մի մարդու {տան} մէջ որպէս աղախին, եւ այս է պատճառը, ո

յին շղթաներով կապած տանում են Մանրիկօյի {տան} առաջեւից դէպի բանտ, որդին տեսանում է ն

Բորէասը, որ խլում է աղքատ շինականների {տան} ծածքը, որի զօրութեանը չեն կարող դիմանա

անախորժութիւն, ֆիզիկական տկարութիւն, {տան} անպիտանութիւն, մելամաղձութիւն, յաւելա

ւրոպական իրաւաբաններից, որ տեղեկութիւն {տան} ինձ մի այսպիսի մարդկային օրէնքի մասին,

ամենայն ապահովութեամբ գործ կատարել այս {տան} հետ, մանաւանդ, Նախիջեւանցոց օգտակար է

ու ( Բէգզադէն բնակւում էր Պօլիցմէյստերի {տան} դէմուդէմ): Բէգզադէն, լսելով տղայի սպ

կտակելով, որ տասնապատիկ շահեցուցած յետ {տան} այդ նուիրական աւանդը իւրեանց զաւակներին

այս մասնաւոր խօսակցութեան թելը, որ մի {տան} անկիւնում երկու մարդու մէջ կար: Մեք դա

կայ քաղաք-աշխարհի հողը, եօթն ազնուական {տան} սեպհականութիւն է, որոնց առաջինն է թագա

րի յառաջ վարձում էի յիսուն ոսկու, այժմ {տան} տէրը չկամի տալ յիսունի եւ պահանջում է հ

ճարում եմ այժմ հարիւր: Ի՛նչ հարկաւոր է {տան} վերայ խօսիլ, ո՞ր բանը այսպէս չէ: Այսք

, մի կողմից՝ արտաքին նոր պարտքով ( եթէ {տան} ), իսկ միւս կողմից՝ Պօլսի պարտքը տեղա

եան դրօշը եւ այդ բոլորը քեզ իրաւունք կը {տան} մի կտոր հող ձեռք բերելու, որով կ՚ազատո

արեւելս եւ առ հիւսիս Գաբրիէլ Յովհաննիսի {տան}, առ յարեւելս սհաթսազ Մարգարի որդի Նիկո

իւնի տանն, առ հիւսիս հեթանոս Ամիրշանտի {տան}, առ յարեւմուտս Դավիթ Ստեփանոսի տանն.

մին կարտ գետին եմ տուեալ եկեղեցւոյն յիմ {տան} գետնիցն, ուրեմն եթէ պահանջեսցեն ինչ եւ

տարացն իմոց, զի Ստեփաննոս Յարութիւնեան {տան} սահմանակից իմ երրորդ տանն եւ տան ամենայ

իւնեան տան սահմանակից իմ երրորդ տանն եւ {տան} ամենայն սարանջամն, այսինքն աջնասն բոլո

այ խարճի տացեն նմա, որ նոյն խարճովն եւ {տան} ամենայն սարանջամովն ՚ի յիշեալ տանն բնակ

լ եւ կամ շնորհել ումեք զտունն եւ կամ ՚ի {տան} սարանջամիցն հատոր ինչ. ուստի յետ մեռան

նցեն զնա ի տանէն, տունն քրէհով տացեն, {տան} քրէհն եւ տան սարանջամի եւ կամ միւս այլ

նէն, տունն քրէհով տացեն, տան քրէհն եւ {տան} սարանջամի եւ կամ միւս այլ ինչ իրած ծախս

անուամբ զերկոսին դպրատունսն: Իմ յիշեալ {տան} գին եդի յիսուն հազար ռուփի, եւ յիշեայ

թիւն յիշեալ դպրատանցն, եւ որպէս յիշեալ {տան} եկամուտն, նոյնպէս եւ նոր ստացելոց զեկա

ց, ահա զյիշեալ եկեղեցւոյ սահմանակից իմ {տան} հիւսիսային կողման զորմէ եւ յորմոյն իմոյ

ց օթեւան։ Tiens! կացեալ առ դուրս {տան} Ձայնէ առ իս նուիրակ, Եւ ես

լ ի վերայ մատրան, Ի վերայ մեր այս {տան} ՝ Յոր բնակին որդիք Քո:

իր Զնշան Որդւոյ մարդոյ: Դ. ՏԵՂԻ {ՏԱՆ} ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ Ընդ վարսագեղ ծառով

խակների փոխան Թո՛ղ բուերը միշտ վայ {տան} ։ - Անարժան է իմ քնարին,

ռի ծայրր դեռ վառւում է ջրի տակում իբր ի {տան}. Եւ բնութեան չնչին մասն իւր պաշտ

Թագուհին էլ գնաց պարտէզ, որ գտնւում էր {տան} մօտին։ Իմ պապը երբ տեսաւ նոր

լ էր իւրեանց տնից... Մուր էր քսել {տան} վերայ... Իւր ծնողքը լացուցել էր

յայտնեցին, թէ Զատկին տեսութիւն թոյլ կը {տան}: Ապրիլի 1-ին տեսութիւն եղբօրս եւ այլոց

ոյն բանը, եթէ մտածես մի տունի վրայ այլ {տան} հիմք դնել: Ուզո՞ւմ ես փիլիսոփայ դառնալ

աշխարհում, տարիր քո տունը ո՛չ որպէս մի {տան} պատկանաւորներից, կամ սպասաւորներից մի

յիմարաբար անձնամահ լինում. Մամիկոնեանց {տան} մի քանի աւագ ծառաները երդումով խօսք են

երը երդումով խօսք են տուած մեզ, եւ այդ {տան} Աւագ անունով քահանան ասել է, թէ. " Եր

" քանզի վաղ տեսանեմք զնորահասն Ղազար 'ի {տան} Բդեշխին Վրաց Աշուշայի, յորոյ 'ի դորան

կել, որովհետեւ այն ժամանակ Մամիկոնեանց {տան} ծառայքը կամ Աւագը չպիտի համարձակէին նոր

բ որ պիտոյ է սկսանուէին ննջեցելու վերայ {տան} եւ եկեղեցական կարգերը, գերապատիւ Ստեփա

էր այստեղից եւ այնտեղից, նստում է իւր {տան} մի անկիւնում եւ դառնում է ազգասէր, ինչ

, որ շատ օրիորդք մուտ եւ ել ունին նորա {տան} մէջ, եւ այդ օրիորդքը թատրոնախաղ աղջիկն

պիսի բաների ժամանակ ` ըստ մեծի մասին մի {տան} մէջ հաւաքուած են լինում երեսուն, քառաս

նջ դնել ուրիշների խօսածին: Մի անգամ մի {տան} մէջ հաւաքուած կային մօտ իբր իննսուն հոգ

կարգ: Ծեր կամ հին ժամանակներից հարուստ {տան} ժառանգը աւելի պատուաւոր է, քան թէ մի ե

անօթացնեմ իմ ընթերցողքը Մահտեսի Թովմասի {տան} հետ, այժմ թողէ՛ք, որ չկտրեմ բանի թելը

ւ ոչ միայն ձեր, այլ եւ ձեր բարեկամների {տան} մէջ եւս կարո՛ղ էք երգել, եթէ մի խնջոյք

ւ խորհուրդը: Ինչքան, այսօր առաւօտ ձեր {տան} մէջ, եւ այժմ փողոցից լսելով, նկատեցի

ւ յարկով բաւական ընդարձակ տուն, եւ այս {տան} գլխաւոր արժանաւորութիւնը էր այն, որ մի

էր առնում իւր ընտանիքի մասին: Մի խուլ {տան} մէջ նորա ընտանիքը կարող էին ձանձրանալ,

ը կարող էին ձանձրանալ, բայց մի այդպիսի {տան} մէջ, որի պատուհանքը նայում էին դէպի զա

մի ապակեկազմ սենեակ եւս յաւելացուց իւր {տան} կողքին, որի ծաղկազարդ վայելչութիւնը կա

է ոչինչ տնտեսութիւն եւ անխնայ վառւում է {տան} տիրոջ վնասի համար: Գունաթափուած էր

դեռ այսպիսի մտածմունքով ման էր գալիս նա {տան} մէջ, ներս մտաւ ծառան եւ յայտնեց բժշկապ

ւմ էին երկու ճրագ, որ չէին լուսաւորում {տան} հեռաւոր անկիւնը, ուր բացուեցաւ դուռը,

երեցի, որ ընթերցողներին ծանօթացնեմ այն {տան} հետ, ուր այս երկու մարդիկը խօսում էին

թութիւն տամ քեզ Թիւթիւնճի-օղլուի, նորա {տան} եւ Շահումեանցի մասին: Տունը, որի մ

վերայ, որ ամենեւին չէր հասկանում: {Տան} դուռը բացուեց եւ ներս մտան տիկին Թիւթիւ

նի նման քաղաքի մէջ, ուր եթէ գիշերով մի {տան} վերայ մի չղջիկ նստի, բոլոր քաղաքը կ՚իմ

թիւնճի-օղլուն աղախնի հետ միասին իջած էր {տան} գետնատունը, տնտեսական գործով ապուխտ եւ

ատուհանի տակ եւ կարում էր իւր կարը: {Տան} լռութիւնը ընդհատւում էր գէթ ճպուռի ձայն

մինչ Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը յայտնուեցաւ {տան} մէջ. նորա հագուստի վերայ շատ զգալի էր

մ հագուստը այդպէս անկարգ, ի՛նչ առնես. {տան} հարկաւորութիւնքը ստիպում են երբեմն դուր

այ մէջ ձեռքս ոտքս կապած, վեր առնուն ու {տան}... Յոյս ունիմ քո վերայ, համբուրում

մարդիկ չե՞ն, նոցայ ի՞նչ փոյթ է, բոլոր {տան} կառավարութիւնը մեր գլխին է, նոքա միայն

վ, վեր առեց եւ արդարեւ տարաւ իւր մօտ, {տան} մէջ ի՞նչ մաքրութիւն, ի՞նչ կարգ, թէեւ

ունը եւ հարցրու ծառաներից, քեզ ցոյց կը {տան} նամակի տէրը: - Գիտէի, - ասաց պառաւը

բան է, - կանչեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - ես {տան} մարդ եմ. խնդրե՛մ հրամայեցէք, ի՞նչ ասե

նդրե՛մ հրամայեցէք, ի՞նչ ասել է փոխանակ {տան} տէրը հիւրին պատիւ տալու, հի՞ւրը պիտոյ

րին պատիւ տալու, հի՞ւրը պիտոյ է պատուէ {տան} տիրոջը: - Չէ՞, - ասաց Շահումեանցը,

նցը, - ես պատւում եմ քեզ. ո՛չ թէ իբրեւ {տան} տէր, այլ իբրեւ ինձանից առաւել հասակաւո

ւրս էր եկել պարտիզից եւ մօտեցել իւրեանց {տան} դուռին, մինչ Շահումեանցը նեղ եւ ցեխոտ

իւր սարքովը եւ վառած մոմերովը դնում են {տան} շեմքի վերայ, եւ առաջարկում են հիւանդին

բարկացաւ, եւ ճակատը շփելով սկսեց ճեմել {տան} մէջ: Աւելորդ եմ համարում նկարագրել նոր

ղակի տուն դառնալ նորա մօտից: Մնացին {տան} մէջ տիկին Թիւթիւնճի-օղլուն եւ Մանուշակը

յցի տասն եւ մինը զարկելու հետ, բացուեց {տան} դուռը եւ ներս մտաւ Թիւթիւնճի-օղլուն: Մ

ուտով հասաւ իննի։ Նոքա բնակւում էին մի {տան} մէջ, որ Մխիթարը վարձել էր Պերա ( Բէյօղ

անակամիջոցի վերայ՝ մինչեւ Կարլովինգեան {տան} վերջանալը, եւ տեսանում ենք ահա, որ քս

ւորութեան մեծ գործին, այլ որպէսզի ցոյց {տան} ազգին, թէ ահա հերձուածող ճանաչուած Մխի

եան: Գրականութիւն լեզուիս, որչափ լոյս {տան} մեզ նշխարք մնացեալք առ հինաւուրցն Խորնո

լցուցանեն գէթ զցանկութիւն եւ պատասխանի {տան} ուսումնական հարցասիրաց, այլ ժողովուրդն

նգերորդ, այլ իննեւտասաներորդ: Նստիլ ի {տան}, յորում ճրագն եդեալ էր ընդ գրուանաւ,

լուսոյն ցոլանալ ի լոյս աչաց նստելոցն ի {տան}, սապէս ամբողջ դարք խափանաբար լինին ժող

նորանց մի յատուկ նոցա համար պատրաստուած {տան} մէջ եւ քարոզում էր ապաշխարութիւն։ Մի ա

զուելով Իգնատիոսի քարոզներից, մնաց այս {տան} մէջ։ Այս բանը արդէն հերիք պատճառ էր կա

ժշտական նուագներով, ման էին ածում նորա {տան} չորս կողմումը կուսական չափահասութեան խո

, Գերմանական Կայսերութիւնը ( Աւստրիական {Տան} ժառանգական երկիրները) եւ Անգլիան։ Միա

ութեանը, որ բերեցին նորա արիւնի, նորա {տան} եւ բոլոր Ֆրանսիայի Պարլամենտների վերայ

անքը, բայց պահանջեց անպատճառ, որ թոյլ {տան} այս դեսպանքը ծեծել իւրեանց գաւազաններով

ղութիւնը, Պալատականք, որ կային տիկինի {տան} մէջ, չ'իմացան իսկոյն, թէ ո՛վ վիրաւորե

նք այսպէս կարծելով, մեր սխալը մեզ ցոյց {տան}, որ մենք էլ, ուղիղ կանոնը սորվելով,

ռաջ շատ յորդորել է, որ Վարդիթերը Սօսին {տան}, իսկ այժմ հետ է կանգնել իր խօսքից եւ է

է կենում Գարեգնենց տանը, բայց Գարեգնի {տան} մասին գրեթէ մենք ոչինչ գիտենք: Երկու-ե

հեղեղ կամ հարիւրամեայ ծառերը արմատից եւ {տան} ծածքը պատերից խլող մրրիկ, ո՛չ, այլ այ

եր պապական հիքին ա, ուզենան կը խլեն կը {տան} ուրիշի ( !!!). քանի՞, քանի՞ օրինակնե

այը, մատաղի կէս փայը, ոտ ու գլուխն էլ {տան} տիրոջն ա: Բոլոր գեղը տասնութ տուն ա.

ա: Բոլոր գեղը տասնութ տուն ա. ամէն մի {տան} տասը տասնըհինգ տընուոր կըլնին վեր եկած

պահէ: Պահուածի էլ մետաքսը, միայն {տան} մէջ գործածելու համար է. " վատէրը կ՚եփե

ած է, երբ նա իմ զաւակների մայրն է, իմ {տան} կառավարիչը, ի՞նչպէս ես կարծում, ես դո

ղ: Ահա՛ իմ վերջին խոսքը. 1) Ապրիր {տանդ}, ինչպես ապրել ես ու մի՛ փոխադրվիր. մե

լսած եմ, որ դու յիշատակարան ես պահում {տանդ} եւ ամենայն օրում պատահած կամ լսած անցքե

ին ջրհեղեղ է, իսկ դու հանգիստ նստել ես {տանդ}: - Է՛հ, քեզ ո՞վ է ասել, որ այսպի

փոխութիւնը համարւում է չքութիւն, միթէ՞ {տանդ} կտրի կղմինդրները, որ ժամանակից եւ անձր

որ խօսեցիք յունկանէ, քարոզեսցի ի վերայ {տանեաց} ", վասն այն եւ բազմախարդախ հեղինակութի

քարոզել Այվազովսքին, մինչդեռ ՚ի վերայ {տանեաց} աղաղակէր ՚ի Փարիզ. " Մինչեւ ՚ի մահ կաթ

ան տղան գար Նախիջեւան, նորան մեր տունը {տանեիք}, որովհետեւ օտար երկիր է նորա համար եւ

յրը մնա պատված, իսկ որդուն պիտո է խնամ {տանել}, զարգացնել, ըստ որում հայրը այսօր էգո

ւնեք եւ մեր տունը կամ մեր մոտ ազգականաց {տանել} բերել ունենաք եւ մարդասիրություն ցույց

ում է, բանս հետ զարկեց, մոտ 100 մանեթ {տանել} տվի: 32. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՊԱՏ

չինչ ենք եւ ոչինչ գործ չենք կարող հառաջ {տանել} ազգի լուսավորության եւ դաստիարակության

ողացավ Մուրադյան արծաթագլուխը կորզել եւ {տանել} ձգել Մխիթարյանց ձեռքը: Դուք կամ քաղ

ն պարսավանքի: Իր մտածողության ձեւով նա {տանել} չի կարողանում հասարակ մահկանացուներին,

տրաստել ֆրանսիական արաղ, բայց ոչ դուրս {տանել} Ռուսսիայի ներս, մի խօսքով՝ ամենայն տե

նչեւ Կովկաս: Բէգզադէն խոստանում է հետը {տանել}: Տղան ընկնում է հիւանդանոց, աղքատ

ւսաւորել է եւ չէ կարող այլեւս բռնութեան {տանել}... - Մի՛ բարկանար, աղաչում եմ,

ր հաց բաժանելով, չէ կարողանալու դարման {տանել} վերահաս վտանգին: Բայց Թիւրքիոյ կա

եւ չկամելուց, արմատական կերպով դարման {տանել} իւր աղքատութեան: Եւ այսպէս, իբրեւ գրա

ան, որ լինում է պարոնի եւ ծառայի մէջ, {տանել} այն բոլոր անախորժութեանց եւ յանդիմանութ

Եւ կամ բնաւ ժուժայի՞ր Յանձին {տանել} զցոլմունս. Եւ ո՞ւմ հոգալ, խնամել

ել, թողլով բնական գիտութեան զիւր յառաջ {տանել} զվարդապետութիւն, յերկրաբանական մասին,

ւեր, որ ոչ մի կանոնաւոր լեզու չէ կարող {տանել} ։ Չկայ մէկ տող, չկայ մէկ խօսք, որ " Հ

ասարակ ժողովրդի համար չեն. նա չէ կարող {տանել} նոցա ճշդութեանը, նա չէ ուսել այդ առարկ

նպէս հնարներ, որոնցով կարելի էր դարման {տանել} ախտացածներին "։ Իմ աշխատութեան բով

ցնում է գերմանացու շապիկը: Նա չէ կարող {տանել} կամ տեսնել երբեւիցէ կամ ուրեւիցէ " հանր

ւին իւր ազգօգուտ ձեռնարկութիւնը ի գլուխ {տանել}, եւ ինքը նորան գործակից լինելով, հսկէ

եւ կամ որոնց օգնութեամբ կարելի էր յառաջ {տանել} մի կամք: Այսպիսի խորամանկ եւ անբ

բաներ նորանից, բայց նա չկամեցաւ յառաջ {տանել} խօսքը: Ես եւս անքաղաքավարութիւն համարե

եւ դեղ դնել եւ բժշկել, իսկ թէ մեռնիմ, {տանել} գերեզման եւ թաղել "։ Եւ նա, պատասխան

։ Իրենց մտածութիւնքը ուրիշ շատ տեղեր {տանել} բերելով, միւս սեւ՜ բամբասանքների վրայ

թւում է, թէ այս բանի մասին պէտք էր հոգ {տանել}. պատճառ, մե՛րն էլ, նոցա՛նն էլ գովելի

ենք ուզում ենք տակաւին մի քայլափոխ առաջ {տանել} մեր սկեպտիցիզմը։ Ի՛նչ է մեր հիմքը, որ

ր աւելի խնամարկութեամբ կարելի էր դարման {տանել} ցաւին։ Հանգուցեալը Յունուարի սկզբու

Գրականութեան դեւը չկարողացաւ յառաջ {տանել} իւր հռետորութիւնը, պատճառ, մի մեծ ամբ

ամար: - Գնալով անկողին մտածեցի հոգ {տանել} եւ մեր կատարելի խնջոյքի վերայ, որովհետ

լ նորա մասին, որ յետոյ կարողանանք ներս {տանել} մեր ընթերցողքը նորա տունը, այն րոպէին

րանքին, որի տասը կտորը միասին կարող էր {տանել} մի մրջիւն դէպի իւր բոյնը: Նա ստացե

եւ կամենում էի առնուլ նամակը ձեռքից եւ {տանել}, բայց անպիտան պառաւը սկսեց հազար տեսակ

. Ղուկաս Ինճիճեան, " ես ունիմ 'ի գլուխ {տանել} զմիաբանութիւն ընդ Հայոց ", եւ ջանաց ամ

, ուստի եւ պարտական էին բացարձակ 'ի բաց {տանել} զամենայն խոչ եւ խութ եւ մի 'ի լաբիւրինթ

այլն։ Այսմ յանդիմանութեան ո՛չ կարելով {տանել}. - պու նէ՞- ասեն, - ջնջեսցին ապա սոքա ե

ն կերակրոց, որոց պիտոյ էր յաւէտ դարման {տանել}, զառաջինն [զի մի սովամահ կորիցին], քա

ան զթոռն իւր ի Բիւզանդիոն, տուեալ նոցա {տանել} զթուղթս առ Թէոդոս կայսր, առ Ատտիկոս եպ

զպայմանս լեզուի մերոյ, թէ կարէր արդեօք {տանել} զայս ամենայն. ցայս վայր իւրաքանչիւր ոք

է ամբողջ կենդանական թագաւորութեան, հոգ {տանել}, ժողովել եւ գգուել զնոսա հայրական սիրո

ձիգ հարինքից յետոյ, որ հազիւ կարողացաւ {տանել}, Իգնատիոսի վէրքը բժշկուեցան, միայն մի

ն եւ դու հարկադրած ես այդ գործերը յառաջ {տանել} մինչեւ ժամանակի վախճանը: Երանի թէ ես ե

իշեր ցերեկ աշխատում է մի բան աւելի առաջ {տանել}, դորանով ներկայ վիճակը չէ կարող նորան

անացուներիը. այնուամենայնիւ բաւական չէ {տանել} նորա մեծութիւնը. կատարելութեան բնակարա

ուն էլ ա ըլնի, էն էլ չենք կարում եօլայ {տանել}, ամէն բան փողով ենք առնում ": Ին

Նոր լեզուի մշակութիւնը չէ կարելի առաջ {տանել} ՝ ստրկանալով հին լեզուի ոգուն կամ ազդեց

առներին, թէ ինչու համար չէ կարելի առաջ {տանել} նոր լեզուի մշակութիւնը հին լեզուի ազդեց

ում։ Մոռցնել նորան այդ բոլորը եւ քաշել {տանել} հին լեզուի տրամաբանութեան տակ, համազօր

ներ այն առավելությունը, որ տպագրված էր {տանելի} տառերով, իսկ սրա համար պետք է զինվել,

լ, բայց տկարութիւնս բաւական թեթեւ է եւ {տանելի}: Այսօրեան օրագրութիւնս հարուստ է այն խ

խաւոր պատճառը, որ ամենայն թշուառ վիճակ {տանելի} է եղել մեր խեղճ եւ քարուքանդ ազգին. նա

ան Ճառագայթները փայլուն, Չեն {տանելի} մեր աչքին, Ատելի են մեր հոգուն:

ցս 15-ից: 16-ին լոյս 17 գիշերը բաւական {տանելի} էր, առաւօտեան 4 ժամին քնեցայ մինչեւ 11

ն էր, մանաւանդ՝ 1862ին։ Այդ աստիճանը {տանելի} չէ ժողովրդին. հազարամեայ աւերանքը մէկ

ղլըք դըր "։ Նոր լեզուի մէջ ընդհանրապէս {տանելի} չէ այն ձեւը, այսինքն՝ " գլուխ " փոխան

երբեւիցէ հասանել այն աջողակութեանը, որ {տանելի} կերպով երգէի: - Յուր անձին վերայ հ

ատին, որ կարո՛ղ էր հեթանոսութեան համար {տանելի} երեւիլ։ Րոբերդ Նօբիլի Յիսուսեանը հագաւ

արանում եւ որ չենք կարող գովել, այլ մի {տանելի} ձեւ, որ կարելի եղածին չափ մօտ մնալով ե

հափառ տէ՛ր, մինչդեռ գոյ ժամանակ դարման {տանելոյ} վիրաց ազգային մարմնոյ, որ է լրութիւն հ

, մինչեւ ի նոցանէ լինիցի հոգացողութիւն {տանելոյ} առ իւրեանց, բայց կտակակատարն իմ ոչ երբ

ւց դուրս կգամ դեպի Լոնդոն, միշտ իմ հետ {տանելով} ձեր ազնիվ բարեկամությունը եւ սերը: Խնդ

գոյնը, եւ ճիշդ մաթեմատիկական հաշիւը, {տանելով} մարդկային ընկերութիւնը դէպի համերաշխութ

տաք սրտին են պատահում: Ապա ձեռքըս վեր {տանելով} կրծքի մօտ ` Բաց եմ անում պինդ կոճակը ն

ախօսութեան, միշտ չափի ու կշռի տակ առաջ {տանելով} սորան, գիտցել են, այո՛, չափել ու կշռ

աքեալը, բայց դո՛ւ Քրիստոսին նմանելով, {տանելով} եւ ներելով իմ անզգամութեանը, ընդունէ՛

ալու ժամանակ ձեր արկանելին ձեր քամակից {տանելով} ։ Եւ ձեր օրհնեալ մայրը եւ Անոյշ-Վռամը,

ի բան ասել, բայց Մահտեսի Թովմասը յառաջ {տանելով} իւր խօսքը չթողեց նորան բերան բանալ:

մարդ գնում է իւր տեղը, ներքինապետը եւս {տանելով} Խանի սենեակը վրացի Մարիան, գնում է կան

քը հերիք պատճառ է լինում Պապին, կասկած {տանելով} Մխիթարի պապականութեան վերայ, Հռովմ գան

անցանքների։ Մեր խօսքը այս կերպով յառաջ {տանելով} ՝ ասում ենք, թէ մարդը որոշւում է այլ կ

ում էր խցկվել թատրոն, իհարկե նրան առաջ {տանելու} վսեմ նպատակով, բայց հետո, վերջապես,

ին, որ գալու էր ինձ՝ իմ Արարչի ատեանը {տանելու} համար: Այստեղ, շատ անգամ կրկնելով

վարձը կտրելու եւ իւր անխիղճ կամքը յառաջ {տանելու} համար պատրաստ է, 1000 մանէթ կաշառք տալ

նհրաժեշտ են թէ՛ երկրագործին՝ իւր բերքը {տանելու} մի տեղ, եւ թէ՛ վաճառականին՝ իւր վաճառ

ւնիմ ի վերայ յերեսս յերկրի, թէ հետ ինձ {տանելու} եւ յառաջագոյն Մալաղայ, Մադրաս եւ Կալկա

եւոյթից. երկիրը փոքր է նորա մեծութեանը {տանելու} համար: Շէկսպիրը, Համլէտի բերանով, բա

ն է՝ ճշմարտութիւնը գիտութեան մէջ յառաջ {տանելու} համար։ Խօսելով ընդհանրապէս կրիտիկա

ոց կարող չէր գտանել իւր ցանկացածը յառաջ {տանելու}: Ատեան կոչեց վերակացուին հոգատարների հ

մարդը ո՛չ թէ գործարան, այլեւ դահճանոց {տանելու} արժանի չէ ": Ահա՛ այս է Եզովպոսեա

աթը կոխեց տակառի մէջ ` մի քանի պաքսիմատ {տանելու} համար. բայց դժոխքումը եւ պաքսիմատները

տմութիւնը, որքան այդ տկարութեան դարման {տանելու} հնարը: - Ամենեւին ճշմարտութիւն է,

մ աւելի հնար կ'ունենայ իւր ցաւին դարման {տանելու}... ես վճռել եմ եւ վերջացուցել եմ. է

ը, որ գործ էր դրել նա այս բաները յառաջ {տանելու} համար, տարակոյս չկայ, որ այդ հնարները

թատրոնի պատճառքը, շատ դժուարութենների {տանելուց} յետոյ պիտի պատերազմէին եւ մի հինցած նախ

, բայց, թողնելով այլ ժամանակի, յառաջ {տանեմ} խօսակցութեանս թելը: Եթէ քաջ վարժ լ

.. Ասա, ի՛նչ որ ունէիր ասելի... Կը {տանեմ}, թէեւ պատրաստած լինէիր ինձ մի խորտակիչ

անել, գէթ ՚ի վկայութիւն աղէտիցն, որոց {տանեմք} եւ համբերեմք ազգովին: Այո՛, որովհետեւ

, կը խլեն նամակը ձեռքիցդ եւ ինքեանք կը {տանեն}, իսկ դու, քո անզգուշութենովը կը զրկու

վերայ մի առողջ գործ հիմնարկեն եւ յառաջ {տանեն} նորան միաբան զօրութեամբ, որպէս արժան է

ւ խորհրդակիցք, նոքա ամենայն ժամանակ կը {տանեն} ինձ։ Գուցէ դեռ ասեն եւ իմ մասին, թէ ե

անցը բրինձ, կամ եղ, կամ ձու տալի, որ {տանեն} քէֆ անեն ": Վերեւը ասացինք, որ ա

էր, որի մօտ գնաց պ. Մարկոսը, ուր կը {տանենք} մեք եւ մեր ընթերցողքը: Բ․ Պ. Մարկ

, սիրելի, այս աշխարհիս մէջ, ինչ պիտի {տանենք} այստեղից․ մի չոր հոգի ունինք, պէտք է ա

ւթիւնը եւ ո՛չ մինչեւ անգամ հաւատը։ {Տանենք} այժմ մեր ընթերցողները Յիսուսեան դպրոցնե

կեանք տուող այգուդ գինու Խառնարանը դու {տանես} Եւ տաս գինին քո խմելու ` Յար օրհնուա՜ծ

ղը պատուաստես, կամ ապրող ծառը կտրես ու {տանես} չորցած ծառի արմատի վրայ պատուաստես, եր

ւր վերայի կեղտը, զզուի, գարշի եւ խնամ {տանէ} ՝ լուանալու եւ մաքրելու իւր անձը, որպէ

յողբսն որ վասն բարձման հայրապետութեան ի {տանէ} պարթեւազանց եւ կործանման թագաւորութեան

լու լինէր մեզ: - Ուրեմն, ինձ պիտի {տանէ՞ք}... - Դէպուղիղ Շամիլի մօտ, - խօսքս

ողմից, մանաւանդ սորա կողմից որ աշխարհը {տանէին}, հոգս չունէր, եւ այդպիսի անհոգ լինելը

ր քո գերեզմանի վերայ, իսկ եթէ դու խնամ {տանէիր} եւ դաստիարակէիր ուրիշ մարդերի դստերքը,

հաշիւսն առ օրէնսգէտն: Եկամուտն, ի {տանէն} եւ ի կրպակաց, ըստ ասելոյ ազգայնոց, յ

ալ է զերկուս այլ եւս փոքրիկ տունս բաց ի {տանէն} եղելոյ կից եկեղեցւոյն հայոց, այլ ՚ի տե

ւ փարխաթի առեալ ի Սուզային հանցեն զնա ի {տանէն}, իսկ Աննայն մնասցէ ՚ի տանն մի եւ նոյն

յիմ տների քրէիցն տացեն եւ հանցեն զնա ի {տանէն}, տունն քրէհով տացեն, տան քրէհն եւ տան

Հայոց, եւ ի բարձմանէ թագաւորութեանն ի {տանէն} Արշակունեաց. " Ո՞վ այսուհետեւ զմերս յա

, մինչ ետես՝ զթագաւորութիւնն բարձեալ ի {տանէն} Արշակունեաց: Ողբս անդէն յօրինէ ի վերայ

ւականէ ի թագաւորութենէ Գագկայ առաջնոյ ի {տանէն} Բագրատունեաց մինչեւ ց1071 թուականն: Պա

ն կային յայնժամ դպրոցքդ: Այլ բաց ի {տանէս} յայսմանէ եւ ի կրպակացս, հանգուցեալ բար

ատարել ենք՝ ինչքան մեր կարողութիւնը կը {տանէր} ՝ մի բարի գործի մասնակից լինելու, եղել

եկցութիւն ցոյց տալով, գործակատարը խնամ {տանէր} տղային, այնուհետեւ Բէգզադէն տալու չէր

, Ներեսցի՝ ոչ գիտել զայս: {Տանէր} սերովբէն թերութեան Առնն արւոյ կամա

արդեօք ի՞նչ կլինէր, Որ քո ալիքներ {տանէր} իմ ցաւեր, Կամ ի՞նչ կլինէր, թէ իմ

յն՝ քահանայապետ աշխարհիս՝ տէր Մուշէ, {տանէր} զիս առ ինքն, ուր եւ լինէր 'ի հովու։ Ա

զկին եւ զերեսին որդիս Հմայեկայ 'ի Դուռն {տանէր} " (Վարդան, Պատմ., եր. 56)։ Մենք չենք ընդ

ամպաչու, եթերաճեմ եւ օդասլաց կղերը հոգ {տանէր} գոնէ՛ այսպիսի բաների, միթէ՞ մինչեւ այս

ւմ եմ Բոլշայա Դմիտրովկա, պ. Ռուդակովի {տանը}: 28. ՍԱՆԿՏ-ՊԵՏԵՐԲՈՒՐԳԻ ԳՐԱՔՆՆՉԱԿԱՆ

ետք չկա, ինչպես քեզ հայտնի է, առաջինը {տանը} մնաց, իսկ երկրորդը Եկատերինոսլավումն է

ինձ հայտնի է, թե ինչ էր կատարվում մեր {տանը}. եթե չեմ ուզում այստեղ այդ կրկնել, դա

եռնարկել մինչեւ իմ վերադառնալը. ապրի՛ր {տանը}, ինչպես ապրել ես մինչեւ այսօր, պայման

մեթները 10 օր է խափաթմիշ արել են ինձի, {տանը} մեռելկոխ նստիլ իմ, դուրսը մարդ մարդու

անով ես պարապած. դու զուր տեղը երեք օր {տանը} չես նստում. երեւի թէ հարստացնում ես Յի

ք առնում Աստուծոյ բանը: Ձեզանից շատերի {տանը} գտանւում է Էֆիմերդէ, բայց Սուրբ գիրք՝

կը գտանե՞ս հրէաներից, որ չունենայ իւր {տանը} Հին Կտակարանը, կամ մի մօհամեդական, որ

անխորհուրդ այցելութեններին, վասնորոյ, {տանը} նստած, առաւել լաւ եմ համարում մի փոքր

այցելատոմսակը, որ, անտարակոյս, քեզ, {տանը} չգտանելով, թողնելու էի քո նախասենեակու

Յարութիւնեան Ստեփանեանց մեծարգոյ պարոնի {տանը}: Մոսկուայի եւ եկաւոր Հայերից մօտ իբր ե

րբ Դուին քաղաքում բնակուեցաւ Կաթողիկոսի {տանը}, հրամայեց իւր հոգեւոր դասուն քարոզել Հ

տճառը, որ կարծում ես, թէ յառաջանում է {տանը} տիրոջ, կօշկակարի, դերձակի եւ ջրկիրի կ

, Երբ ամեն օր կրկնվում է Իմ {տանը} այս տեսարան։ Ահա այսպէս քեզ

Հիւր էր եկել պապի մօտը մի օր, երբ նա {տանը} չէր. " Պարտէզումը նա ճեմում է " -

Սպասելով այն յոյսին, Մինչ նա {տանը} նստած էր, Յանկարծ բաղխեց նորա դու

թին, վասնորոյ եւ մնում են սորա եւ նորա {տանը} ընկած՝ առանց անգամ եւ բացուելու, կամ

այրը, երբ բդեշխի մօտ բերեց ձեզ, որի {տանը} եւ մե՛զ ուսում էին տալիս. թէպէտեւ տարի

՛ն, ձե՛զ էլ կ'ատեն. եւ եթէ ի՛նձ, որ {տանը} տէ՛րն էի, Բէեղզեբո՛ւղ անուանեցին, ո՞ր

յ նորան, որ չար ագահութիւն է պահում իր {տանը} "։ Դարձեալ ասում էին, թէ " մէկ խօս

ն ողորմութիւն անէ Տէրը ինչպէս Ոնիսիփորի {տանը}, այս խօսքերը ասողի բարեխօսութեամբ. պա

Ոմանք էլ ասում էին, թէ " ես Տիրոջդ {տանը} որպէս մի աւելորդ անօթ էի ", որովհետեւ

անը վերադարձաւ Պարսկաստանից եւ Աշուշայի {տանը} սննդակից եւ խաղակից եղաւ Փարպեցու հետ,

ել նա, երբ խաղակից էր Վահանին Աշուշայի {տանը} ։ 446 թուականներում Փարպեցին կամ նո՛ր է

րպեցին 455-ին խաղացող պատանի է Աշուշայի {տանը}, Մեծ Թարգմանիչքը այդ միջոցին արդէն 15-

ո՛վքեր էին նորան ուսում տալիս Աշուշայի {տանը}, եւ հարկ է, թէ կային ուսուցիչք, երբ

տուեց իւր բարերար ծայրագոյն Բրամինին եւ {տանը} գտանուած ինքը յափշտակելով, շահուեցաւ ի

․ իմ պատուելի ազգասէրը հանգիստ թող նստի {տանը}, նորան թող անհանգիստ չառնեն, միթէ՞ նա

ոյ բաներ դեռեւս շատ կան, ջրհոր փորել, {տանը} մնացած աղջիկ լոյս ու արեւ հանել, տօնի

ն կամ մի այլ հոգեւոր պէտք կատարուի նոցա {տանը}, նոյնպէս չեն մոռանում ժամակոչը: Որքան

ական բան խօսել: Թ․ Մահտեսի Թովմասի {տանը} կային շատ հիւրեր, արք եւ կանայք, երբ

: - Բայց նա ուստի՛ գիտէր, որ ձեր {տանը} կայ ֆրանսիագէտ, - հարց արեց կոմս էմման

ոլոր հիւրերը, որ կային Մահտեսի Թովմասի {տանը}, մեծ ուշադրութեամբ եւ մասնակցութեամբ ա

ւնճի- Օղլուի բակը: Թիւթիւնճի-օղլուն {տանը} չէր. նա այն օրը ճաշ եւս չէր կերած տանը

տանը չէր. նա այն օրը ճաշ եւս չէր կերած {տանը}. երեւի թէ զանազան պատճառներ ուշացրել է

, տարեկան կառավարութեան մէջ: Ուրեմն {տանը} ոչ ոք չկար բացի Մանուշակից, որ միայն մ

ռի վերայից: Անծանօթ մարդը մնաց միւս {տանը} կանգնած: Ես կ՚աշխատէի արդարացնել Մա

ւսնութենից ազատուելու համար: Նա, մինչ {տանը} ոչ ոք չկար, ինչպէս ասացինք, ոչ հայրը

այն պարոնը մեր տուն գալով, ինչ ժամանակ {տանը} ոչ ոք չկար, վրդովեց իմ սրտի ուրախութիւ

ս... չիցէ՛ թէ ծառայի կամ մի այլ նորա {տանը} եղող մարդու տաս, ժամուց չի լինի: -

նման չես վարւում իմ տանս, այլ իբրեւ քո {տանը}: - Եթէ թոյլ կը տաք, - ասաց Շահումեա

ինը, մկրատը, հայելին մնում են դարձեալ {տանը}. իսկ միւս բաները բոլորը փաթաթւում են կ

նորա առողջութիւնը չէ սասանում։ Իսկ երբ {տանը} նստած լսում է Վարդիթերի մահը, խոր հոգո

ղպել եւ բանալիքն էլ հանել: Սօսին իրենց {տանը} փակելով ի՛նչ օգուտ կարող էին քաղել, մա

ններից: Շատ բան անց է կենում Գարեգնենց {տանը}, բայց Գարեգնի տան մասին գրեթէ մենք ոչի

նորա առողջութիւնը չէ սասանում. իսկ երբ {տանը} նստած լսում է Վարդիթերի մահը, խո՛ր հոգ

ետ, մենծ մարդ գալուս, տանում են իրանց {տանը} վեր բերում, իրանց երեխի բերնինը կտրում

շ բանով չէ կարում մեծարել, որովհետեւ ( {տանը} մարդ չկայ, ամէնքն էլ հիքումն են, աշտա

մենայն հայ, այն գրերիցը առնելով եւ իւր {տանը} պահելով ( ինչպէս պիտոյ է անէ հին լեզուո

ինչպես նաեւ փոխադրածախսը։ Է՛հ, գրողը {տանի} նրան: Վերջին նամակումս ես հույս էի

ն եւ գողանամ է օրօրոցից նորա որդին, որ {տանի}, այրէ կրակում եւ դորանով հանէ մօր վրէժ

ն նոր գաղափարք տալու համար, այլեւ պիտի {տանի} այն սեւ սեւ բամբասանքներին, որ անխորհո

րով համոզում է Բէգզադէին, որ կա՛մ հետը {տանի} տղան, կա՛մ ճանապարհի արծաթ տայ մինչեւ

որ պիտի վճարէ իւր նոր պարտքի համար, կը {տանի} նորա ապրանքի վաստակը, թէեւ սկզբում ծան

ն խայտառակ սիւնը ` " Դուռն ճշմարիտ, որ {տանի} ի կէանս յաւիտենականս "... Կեցցէ՛

թիւնն, Ո՞ւմ կը մնայ մարտադաշտ, Ո՞վ կը {տանի} յաղթութիւն, - Կար ժամանակ ` այս հարցն է

ց ոչ ոք եւ մի խեցի Իւրեան հետը չի {տանի} ։ Շատ թագակիրք, շատ մեծատունք,

մահով մեռանիս, Քո ճանապարհը պիտի {տանի} քեզ դժոխք. Ուրեմն, վճռի՛ր... "

ն պարտականութիւնն է, որչափ մեր ուժը կը {տանի}, սպասաւորել մարդկութեան, քանի որ միաս

ամեցայ այլեւս բռնել նորան, թողեցի, որ {տանի} ինքը տայ նամակը: Բայց նամակ... Աղքա

պատահմամբ գնացել էր նորանց տուն, որ նա {տանի} եւ քանի կոպեկ շահուի, - պատասխանեց կինը

դութիւնը ասում է, որ դա եօթն մարդ պիտի {տանի} միւս աշխարհ այն ցեղից, որի ձէռքումն էր

կարէի՞ն լցուցանել զպակասութիւնս, որոց {տանի} եւ համբերէ զաւակն հայկական ի միջի աղբեր

հի վերակենցաղեալ նորոգ հոգեւոր ծննդեամբ {տանի} ի գլուխ հինգերորդ դարու զերկոսին զսոսա

գտաւ ի ծննդականութենէ, սակայն բարձեալ {տանի} ի գիրկս իւր քանի մի անձինս, որք շատ կա

ւանեալ ընդ այն Յակոբայ Կաթողիկոսի, հոգ {տանի} յղել յԵւրոպայ զայր՝ առ ի կերտել տալոյ

պարտականութիւնը, որ ինչքան մեր ոյժը կը {տանի}, ձգտենք այս խնդիրը լուծելու։ Ուզել

ղեկութիւնը եւ աւելի կատարելութեամբ առաջ {տանի} սկսածը: Մենք քաջ որ Սօս եւ Վարդիթերը չ

պարտականութիւնը, որ ինչքան մեր ուժը կը {տանի} ձգտինք այս խնդիրը լուծելու: Հարկ չկայ

ն. " ասածս սարին, քարին դիպչի, քամին {տանի}... քո գլուխը որ կայ, սար ա, անձրեւ

Մեռնողին սիրողը պիտի նորա ժառանգին խնամ {տանի}, սորանից աւելի հզօր ապացոյց չունի նա՝

մի կարաս գինի, մի հինգ լիտր արաղ չպիտի {տանի՞նք}. հաւողի ժամանակ ա գալի, թազայ հաւող,

թազայ հաւող, լաւ դեղձը, չի՞ հարկաւոր {տանի՞նք}. էս հո մենակ մեզ համար չի՞. սաղ աշխար

նը, ասաց. - Աա՛, Մահտեսի Թովմասի {տանի՞ց}, ուրեմն օրիորդ Մարիամն է ածողը: -

ւ այլ ոմն ապարան մի, ընդ այս չկարացեալ {տանիլ} առն, բազում ինչ արար եւ ծախեաց զի բարձ

պա՜ր յաւէրժ եւ խրախճան, Ընդ քարշ {տանիմ} զոսկերս իմ՝ Մազապուր խզեալ զկապան

բռնած ճանապարհը եւ այս քննութիւնը յառաջ {տանին} մինչեւ գործի տարրական պարզութիւնը, այն

ինի կը խոստանաս, կը բարձես ձիուդ ու կը {տանիս}: - Վայկուն ափոր խօսքերն Աւետարանի

գործ դնել նորա մետալիօնները։ Բազար որ {տանիս}, շինականը քեզ ալիւր ու եղ կը տա՞յ, որ

էիր, թե այստեղ արդեն պարտքեր ես արել: {Տանից} արդյոք ստացա՞ր եւ պարտքերն արդյոք վճարե

, որ դու չես պատասխանել իմ հարցին, թե {տանից} ստացե՞լ ես արդյոք այն փողը, որի մասին

կ սեռին անկեղծ ողջույն եւ հարգանք: Եթե {տանից} որեւէ տեղեկություն ստանաս, ապա, հավատ

ակդ՝ ծխախոտի հետ միասին: Շնորհակալ եմ {տանից} տված տեղեկություններիդ համար, այնինչ ե

կու սեռի բարեկամներիս՝ իմ ` ողջույնը: {Տանից} հաղորդած լուրը, թե մերոնք բոլորն առողջ

, ինձ համար շատ դժվար է աշխատելը: {Տանից} ստացված լուրն ինձ շատ ուրախացրեց: Կարպ

սպիսի անախորժ եղանակում ոտքդ դուրս դնես {տանից} ։ Ես, ահա ինչպէս տեսանում ես, երեք օր

յնպէս չէ՞: - Այնքան վատ, որքան քո {տանից} դուրս գնալով երեւիլը փողոցի մէջ:

րիցս 8-ից գրուած, որով յայտնում է, թէ {տանից} ոչ լուր կայ եւ ոչ նամակ. այս շատ զարմա

ամակը չէ ստացել, այլեւ յայտնում է, թէ {տանից} նամակ չկայ եւ թէ ինքը ուզում է տեսութեա

որ Պարոնը ասում թէ Փարպեցին ( Աշուշայի {տանից} դուրս եկած) աշակերտուեցաւ Աղանին եւ "

ուժանի անունը պէտք չէ շփոթել Արծրունեաց {տանից} դուրս եկած ուրացող Մեհրուժանների հետ։ Ա

մբերի սկզբումը արդէն կարողութիւն չունէր {տանից} դուրս գալու. տկարութիւնը զօրանում էր ա

, գլխարկը եւ ջոխին, եւ դուրս գնաց իւր {տանից}: Կարդացողը այս գործի, կարելի է,

ս բարեաւ ասելով, դուրս գնաց Շաքարեանցի {տանից}, թողնելով այնտեղ երկու բարեկամքը: Զ․

Պ. Մարկոսը դուրս եկած չեկած Շաքարեանցի {տանից}, Մանթուխեանցը, որ մինչեւ այս րոպէս մե

, առաւօտ եւս այնտեղ էր, ես տեսայ նոցա {տանից} դուրս գնալը: - Շատ կարելի է, - պ

կ տանիցն է լսւում... Մահտեսի Թովմասի {տանից}, նորա դուստրն է ածողը ": Արդարեւ մի վ

իտեն, շատ չնչին բացառութեամբ: Իւրեանց {տանից} կամ իւրեանց բնակուած քաղաքից դուրս աշխա

ծութենների, դուրս գնաց Մահտեսի Թովմասի {տանից}: Ժ․ Այն քաղաքի մէջ, ուր անցանում

ական ժամանակ էր, քանի նա դուրս էր եկել {տանից}, ասաց նորան. - Այժմ տու՛ն գնայ, ս

ութիւններով դուրս գնաց Թիւթիւնճի-օղլուի {տանից}, ձեռքին բռնած թեթեւի կապոցը եւ մի ճրագ

քր ինչ տկար լինելով չեմ կարող դուրս գալ {տանից}. բայց շատ հարկաւոր բան ունենալով ձեզ ա

շմարտուին, անպատճառ դուրս գնալ գիշերով {տանից} եւ անյայտ կորսուիլ Դօնի հոսանքի մէջ: Ն

, թէ ով է դորա ածողը, ահա, այն սպիտակ {տանիցն} է լսւում... Մահտեսի Թովմասի տանից,

ութիւնը: 30-ին առաւօտ խաղող ստացայ եւ {տանձ}: Տեսութիւն եղբօրս եւ Յովհաննէսին հետ:

ան մատեանն եցոյց ինձ թէ յօրէ անցանելոյ {տանն} ի ձեռս Ադմինիստրացիօնին գումար բովանդակ

ւր, յորում գտանի եւ բաժին ինչ յարդեանց {տանն}, զոր մեքս պահանջեմք: Յայտ իսկ է ձե

մ կարծիք այս են, թէ յաջողիլ ինձ տիրել {տանն} եւ ի ստանալ զգումար արդեանց նորա եւ զպա

էր, ուրեմն զկնի մահու կտակողին պարտ էր {տանն} այնմիկ պատկանել Նախիջեւանայ եւ ոչ ի կեն

իվ, երեւի մեր հորեղբորորդի Սաշան արդեն {տանն} է, ողջունիր նրան եւ ասա, որպեսզի իր շ

ի բովանդակության մասին: Վերջապես, դու {տանն} ես, ես շատ ուրախ եմ եւ ավելի կուրախանա

մեծ բալախանայ տուն, որ ընդ լայնութեամբ {տանն} ի հիւսիսոյ ցհարաւ ի ներքոյ շինուածոյն յ

յարեւելս սհաթսազ Մարգարի որդի Նիկողոսի {տանն}, իսկ հարաւ կողմանէ հասարակ քուչա, որ

րեւելս Սաքսանլուեան Ստեփանոս Յարութիւնի {տանն}, առ հիւսիս հեթանոս Ամիրշանտի տան, առ

նտի տան, առ յարեւմուտս Դավիթ Ստեփանոսի {տանն}. իսկ հարաւ կողմանէ հասարակ քուչայ, որ

տաստանի տիրեսցեն եւ խառնեսցեն ընդ գետնի {տանն} իմոյ, եւ յետ թաղման մարմնոյն իմոյ, եր

ս Յարութիւնեան տան սահմանակից իմ երրորդ {տանն} եւ տան ամենայն սարանջամն, այսինքն աջնա

վն եւ տան ամենայն սարանջամովն ՚ի յիշեալ {տանն} բնակեսցի առանց քրէհի մինչեւ իւր մահն,

նցեն զնա ի տանէն, իսկ Աննայն մնասցէ ՚ի {տանն} մի եւ նոյն երեսուն եւ մին ռուփի սքայ ամ

մինչ ցմահ յիշեալ Աննային մնացեալ իցէ ՚ի {տանն} իմ ընդ կառավարութեամբ Աննային, յետ մեռ

ւանդ մինչ քրիստոնէական հաւատս ընկալան ի {տանն} իմ, վասնորոյ առաւել հարկ է զնոսա խնամե

ւ մասն հիւանդանոցին եւ երկու մասն որբոց {տանն}, առ ի մնալ անդ ի նոսա ինձ յիշատակ ի քա

ո՛չ եւս իշխել այսուհետեւ ի վերայ յիշեալ {տանն} եւ նորա եկամտին իբրեւ տէր, այլ միայն ց

եցից, եւ մնացեալ եկամտովն, եթէ յիշեալ {տանն} մերձ կամ Չինու բազարումն կամ յափն գետոյ

Քաթանեանց. Թովմա Արծրունի, Պատմ. {տանն} Արծրունեաց, Կ. Պօլիս, 1852, հրատ.

։ " Եկա՛յք զնկատեալ տեղին տէրունական {տանն} եւ մեզ հրամայեալ, 'ի մէջ առեալ 'ի պատի

ի Վաղարշապատ քաղաքի... եւ նկատեալ տեղի {տանն} Աստուծոյ զցուցեալն նմա յԱստուծոյ 'ի տես

կից ներս մտաւ մեր տուն, լաւ որ Մարիամը {տանն} էր, որ կարողացաւ ֆրանսիարեն խօսել, ապ

ահա, այս կապոյտ պատուհաններով միայարկ {տանն} է բնակւում, - այս ասելով Մահտեսի Թովմա

- պատասխանեց կինը, - կարծելով, թէ դու {տանն} էիր, բայց լաւ եղաւ, որ շուտով եկար:

որ էր յայնժամ մեծաւոր եւ խոստովանահայր {տանն} Տիւզեանց եւ երեւելի մեծամեծաց աբբայեան

՛ր, մովրովի համար ճուտ տար. իշխանների {տանն} ա վեր գալի, աղքատների տունն ա քանդւում

իմի ասենք թէ դու ինձանից համբա ես, քու {տանն} էլ ոչով չի վեր գալի, համա ես իմ աղքատ

Ասորին Էլ վատ է Հայը ", մենք այս {տանո՜ւմ} ենք. Հիմի է՞լ խօսենք։

ած այդ բոլոր կոր գծերը, որ կետ-նպատակը {տանող} ամենակարճ ուղիղ ճանապարհից շեղվում են,

առայութեան համար, եւ թէ այդ տղայի ցեղը {տանով} տեղով գող են: Այս ասելով՝ հանում է ծո

եռք ու ոտքով այս կամ այն բռնակալի դուռը {տանուելով}, բերուելով եւ շղթաների մէջ իւրեանց անա

մենին, լաց չեմ լինում եւ համբերությամբ {տանում} եմ իմ խաչը: Ուրեմն դու այլեւս լաց չ

չլինելու վերայ մորմոքուելով՝ յառաջ եմ {տանում} իմ տխուր Յիշատակարանը, եւ որոնց միայնա

յրն է: Երբ Ազուչենային շղթաներով կապած {տանում} են Մանրիկօյի տան առաջեւից դէպի բանտ, ո

լինելով, քնած է այդ միջոցին. Մանրիկօն {տանում} են գլխատելու... Զարթնում է Ազուչենան ե

րծաթ եւ, առնելով նորա կենդանի զաւակը, {տանում} է, տալիս է տիկին Բէգզադէին՝ մեծ վարձ

ուրեմն ակամայ, քանզի յաղթութիւնքը, որ {տանում} են այժմ հիւսիսայինք հարաւայնոց վերայ,

տղ, նորա ներկան եւ ապագան խաւար է: Նա {տանում} է իւր կեանքի ծանր խաչը, մինչեւ որ մի ն

ժժանքը դեռեւս ազդում են նորա վերայ: Նա {տանում} է աղքատութեան ծանր լուծը՝ առանց հաշիւ

սը երեք շոգենաւ ափիոն բռնութեամբ ներս է {տանում} Չինաստան, թունաւորում է մարդկութիւնը ե

ւսցի մի մանուկ Սէթ կոչեցեալ զոր ինձ յետ {տանում} ամ եւ ի յօրէ այնմանէ զինչ գնեալ եղէ նմա

տագրիդ Խիստ հարուածի սաստկութիւն ": Նա {տանում} է, տառապելով, Այս սոսկալի վշտերին. "

դի, յառաջ է խաղում մեծ մեծ քայլերով եւ {տանում} է իւր հետ միասին եւ մեր ընթերցող ազգը։

ւն է, բարով երթաս: Մարդը իր կեանքը չէ {տանում} առաջուց նշանակուած մի ճամփով. կեանքը հ

որ այս բոլոր նեղութիւնները, որոնց մեք {տանում} ենք Կալկաթայի պէս վաճառաշահական քաղաքու

, որ երբ գերիներին քաղաքական բանտն էին {տանում}, նոքա պատահում են մի քանիսին հռոմայեցո

ով, Սիւնեաց եպիսկոպոսը՝ տէր Մուշէն, {տանում} էր ինձ իր մօտ, ինչ տեղ որ լինէր ինքը ա

լ տեղում, իսկ ամառները Մուշէի մօտ, որ {տանում} էր ինձ, ուր եւ ինքը դուրս եկած էր լինո

տուգապէս, թէ ի՞նչ բան էր, որ Փարպեցին {տանում} էր Վահանի քամակից, խաղալու ժամանակ։

էր, այդպիսի մի չնչին էակ, ասում եմ, {տանում} է իւր մէջ մինչեւ քառասուն վեդրօ գինի.

իւր խաղակից ժամանակի առաջեւ: ժամանակը {տանում} է այդ քարերը յատակից... Երբ կոմս

. պատճառ, սենեակի միւս երկու դուռները {տանում} էին մինը դէպի Թիւթիւնճի-օղլուի, իսկ մի

ախ եւ առաջ առնում է մաղի միջից արճիճը, {տանում} է նորան խոհարան, եւ ձգելով իւր կասկարա

ջ ձգուելու համար: Թեթեւ թափողը, որ {տանում} է թեթեւը ձգելու, ամենեւին ետ նայելու չ

ղաքից, դայեկը հարցնում է, թէ ո՞ւր էին {տանում} իւրեան կամ ո՞րի տուն, պատասխանում են,

, իսկ խանի մարմինը գորգերի մէջ փաթաթած {տանում} են, դնում են այն նեղ վանդակապատ տեղը,

՝ չ'կայ կեանք, որ ամենայն ինչ յառաջ է {տանում} ։ Սա մի Չինաստան է՝ խելացի մարդերի ձեռ

րէնքն ըտենց ա. դու քու բարութիւնիցն ես {տանում}, աբարանցին էլ տանում ա նորա ձիանոնց տա

ւ բարութիւնիցն ես տանում, աբարանցին էլ {տանում} ա նորա ձիանոնց տարեկան գարին, քուրդը `

րենը. ամէն մարդ էլ իրան գեղի գտնուածից {տանում} ա նրան ": - Սօ՛ս ջան, - պատասխանո

մովրով, վարդապետ, մենծ մարդ գալուս, {տանում} են իրանց տանը վեր բերում, իրանց երեխի

մի մարդ: Բայց Վայկունը էլ առաջ է {տանում} իր բողոքը, - ի՞նչ են խարջում, եղն էլ,

թերի հայրը տասն այդպիսի մշակ առաջն արած {տանում} է իր այգին ամէն մինին իր քաղլակովը մին

ի իրաւունքը. պատճառ, տգեղ երեւցածը չէ {տանում} ժամանակը, իսկ նոր լեզուն գնում է ժաման

եւ ո՛չ վիշտ, ուր մի հիւրընկալ ծերունի {տանուտէր} գիրկը բաց հանդիպում էր իւր նոր գնացող զ

նթուխեանցը: Պ. Շաքարեանցը, որպէս {տանուտէր}, նախագահ հանդիսացաւ խորհրդածու ընկերու

րեց Շահումեանցին. սա պատուել կամենալով {տանուտէրը} առաջարկեց, որ յառաջ Թիւթիւնճի-օղլուն ա

անն էլ լա՛ւ ա, ափսո՛ս որ քեթխուդէքն ու {տանուտէրը} մի քիչ շահասէր են. էս ի՞նչ ա, հիմի խա

ա այն մէկն էլ մենակ չուտէ, այլ իրեն եւ {տանուտէրին} ( քեօխուայ) էլ հրաւիրէ: Ազնիւ երիտասա

: Նա պատմեց ինձ, որ Մարիենբադի քո {տանուտիրոջ} Սոֆիա դուստրը, որ, ֆօրտօպիանօն այնպէս

ել էին ճշմարտութիւնը, որ էր ինքը՝ այդ {տանուտիրոջ} միածին որդին Յիսուս Քրիստոս։ Նորա հ

ւ արժանի այսօր ահա նա Հազար, բիւր {տանջանք} պիտի ստանայ. Թէ այստեղ, թէ անդ,

ցածը, թէպէտ այս մի մեքենական սարսափելի {տանջանք} է։ Բայց ի՞նչ օգուտ կարո՛ղ էր քաղել դոր

սպես ասած, հրով ու սրով, կախաղանով ու {տանջանքի} այլ գործիքներով, բոլոր այդ արատները,

եւ սառը դեմքերը՝ հոգնած երկար ժամանակ {տանջանքի} լծի տակ համբերելուց: Մեծ ցավ է սիրելի

ան արդիւնք լինելով, երբէք մեր խիղճը չէ {տանջել} մեզ, երբէք չենք ցաւած, երբ ցախաւելով

, իւր անխոհեմութեամբ տանջուելով ինքը եւ {տանջելով} բոլոր սպասաւորք ի գործատան մէջ: Շերամա

ի, այժմ թեեւ ազատ չեմ, բայց խղճմտանքս {տանջեց}, ստանալով այս վերջին նամակդ, մնալ անպ

, կը խաչէք եւ ձեր ժողովարանների մէջ կը {տանջէք} եւ քաղաքից քաղաք կը հալածէք, որ ձեր վր

երը, զովարար քամին մխիթարում էր արեւից {տանջուած} ծառերի տերեւքը, որ այժմ աւելի ուրախ եւ

սահելով Ուղեւորւում եմ դէպի Ֆրանսիա, {Տանջուած}, յոգնաբեկ, խղճալի տեսքով: Մեքենաներ

եք սիրտը աղքատի, Մահը միայն նորա {տանջուած} Մարմնին հանգիստ կը բերի։

իւր վարպետութիւնը, իւր անխոհեմութեամբ {տանջուելով} ինքը եւ տանջելով բոլոր սպասաւորք ի գործ

. այս բոլորի պատճառը էր մատանին, հայրս {տանջուելով} խղճմտանքից, որ իւր ձեռքովը պատճառ էր ե

պրծնիլ. Զանազան կերպով հարկ է քեզ {տանջուիլ}, Անիրաւ, անգութ, անխիղճ դիւածին

ւմ եմ չմոռանաս այդ մասին ինձ գրել: Ինձ {տանջում} է այն միտքը, որ դու այստեղ, օտարությա

մոտ մի ամիս է, ինչ ձախ թիակիս տակ ինձ {տանջում} է անիծված ռեւմատիզմը, թեեւ այժմ բավակա

սենք մինչեւ վերջը: Ինձ ամենից ավելի {տանջում} է մեր զառամած ծնողների դրությունը, եւ

դուրս է իմ կազմուածքի միջից: Ցաւը, որ {տանջում} է ինձ, դեռեւս չէ ընկել եւ չէ եւս ընկնե

րում ինձ գալով: - Մի՞թէ քո խիղճը չէ {տանջում} քեզ, - պատասխանեց Մանուշակը, - այդպիսի

օ անունով միւսը, ի՞նչպէս Պապի խիղճը չէ {տանջում}, այլ ներում է այսպիսի գործեր կատարել.

ռջեւ են բիւրաւոր անգործ գործաւորքը, որ {տանջւում} են սովից եւ վերջին ճիգն են թափում՝ պատ

ի շեմքի վերայ ոտք կոխել: Բոլոր ծառայքը {տանջւում} են սորա ձեռքում ( մի շաբաթու մէջ, մի խ

ամեն օր Համալսարանումը, հետո նստում եմ {տանս} իմ գործերովս պարապած, այդ ասողների գլխ

արզ ունիմ ղուլլուղիդ աղա ջան, պահել իմ {տանս} եւ սպասում եմ հրամանիդ: Ինչ որ մին

տեսանում ես, երեք օր է, որ փակուել եմ {տանս}, որովհետեւ ոչինչ հնար չկայ դուրս գնալո

ասուն եւ հինգ հազար ռուփի սքայ. եւ այս {տանս} սահմանն արեւելեան կողմն է նեղ եւ անելք

ն յարեւելից առ յարեւմուտս հաւասար չափոյ {տանս} երկայնութեան ուղղագիծ որմն ձգի, յայնկո

յսկոյս որմոյն ի հարաւ հանդերձ որմովն իմ {տանս} բաժինն է, որպէս տանս Բէլսէլն, այսինքն

հանդերձ որմովն իմ տանս բաժինն է, որպէս {տանս} Բէլսէլն, այսինքն Շաբալէն եւս վկայ է։

, իսկ հարաւ կողմանէ հասարակ քուչա, որ {տանս} Բիլսէթ եւս յայտնէ: Երրորդ տունն

նէ հասարակ քուչայ, որ եւ ներկայ ի սոյն {տանս} բնակիմ: Բաց յայնցանէ, այլեւ ուն

սակս տեղւոյ գերեզմանացն իմոյ եւ վասն իմ {տանս} եղելոցն, երկու քաթայ եւ մին կարտ գետին

թազում ամք են յորմէ հետէ սպասաւորքն են {տանս} իմ եւ մանաւանդ մինչ քրիստոնէական հաւատս

բ աւագ եկեղեցւոյն, անմասն առնելով այսմ {տանս} զմիւս սամատեարսն որ ի կտակին կան: Եւ զ

ամատեարսն որ ի կտակին կան: Եւ զփոխարէն {տանս} այս ստացայ եւ հաստատեցի ինձ յիշատակ եւ

հազար ռուփոյ մուդաթ, վասնորոյ եւ ես իմ {տանս} եկամուտն քառասուն հազար ռուփոյ եկամուտ

ոյեմբեր ամսին, Ցրտիցն ստիպուած իմ {տանս} միջին, Հիւանդ անկողնումս, տրտմալ

, ո՛չ գիշերս գիշեր: Եթէ միայն մնում էի {տանս} եւ ընկնում էի մտածութեան մէջ, յանկարծ

ւսնի արծաթափայլ ճառագայթները խաղում էին {տանս} պատուհանի ապակիների հետ: Կապոյտ երկինք

այդ բանը ինձ բաւական արծաթ է նստել, որ {տանս} կտրի կղմինդրները անձրեւից քայքայուելով

հակալ եմ, որ հիւրի նման չես վարւում իմ {տանս}, այլ իբրեւ քո տանը: - Եթէ թոյլ կը

ունենայի, էն աղեքանց ոտը կը պաչէի, իմ {տանս} վեր կը բերէի, խօսքս կշտին կտրուկ կ՚ըլն

ացուցանէ, անուանեալ զդրացիս յիշատակեալ {տանց}: Արդիւնք ի տանցս յայսոցիկ, հանգու

վերաբերեալ եւ առ կառավարութիւնս այսոցիկ {տանց} ՝ զորս ցարդ չէ իմ տեսեալ եւ զորս փոքրագ

՚ի մասին վատնեալ գումարացն եւ վաճառեալ {տանց}, այլ ես չկարեմ զայդ առնել վասն հետագայ

ս ի մասին վտանգեալ գումարաց եւ վաճառեալ {տանց} եւ ի վերադառնալ իմ յԵւրոպա, բարւոք լին

պահանջել զկէս յարդեանց երկուց վաճառեալ {տանց} եւ զմեծ տունն բոլորովին հանդերձ այսքանա

ստանալ զկէս դրամոցն գումարելոց յարդեանց {տանց} թողելոց ՚ի հանգուցեալ Մասեհէ Բաբաջանեան

տին, ի յիշեալ կտակացն իմ յայտնեալ երից {տանց} մինն, այսինքն է մեր եկեղեցւոյ սահմանակ

րովք եւ տեղեկութեամբք զվաճառմանէ երկուց {տանցն} ի վերոյ յիշելոց, մարթ է բանալ զդատ ՚ի

ասն ապագայ ապահով մնալոյ իմ ստատին եւ ի {տանցն} եւ այլն, եւ եմ վասն միամտեալ գնալոյ առ

զդրացիս յիշատակեալ տանց: Արդիւնք ի {տանցս} յայսոցիկ, հանգուցեալն բաժանէ ի վեշտասա

ւյալ համարներից մինի մեջ պիտի խոսենք եւ {տանք} արժանի հարգը: Մինչեւ այժմ հայ ազգը

մեք ազգի ընտրյալ որդիքս պիտի ձեռք ձեռքի {տանք} միմյանց եւ շարունակենք մեր կռիվը ազգի ե

ին է, մեք աւելի՛ դիւրին գնով մկնդեղ կը {տանք} ձեզ. այդ շատ լաւ է, եւ ինչ հարկաւոր է

րուն համար Գերապայծառ Հասունին խրատ կը {տանք} ( ան ալ իրեն կրօնակցաց օգտին համար),

իլ, Թշնամու արիւնով մեր թրին ջուր {տանք}, Ազգ, եկեղեցի փրկենք ազատենք։

ուր է չ'հասկացած բան կարդալը։ Թոյլ {տանք}, թէ կարդացածի լեզուն եւս հասկանար, բա

ւրբ Սահակին եւ Սուրբ Մեսրոպին։ Թա՛փ {տանք} մի փոքր այս կարծիքը, որ գո՛նէ հինգ հար

ի ծակ մարգարէութիւնք, այլ որպէսզի ցոյց {տանք}, որ Սեւուկը կարող էր եւ տեղի անուն եղա

, մեր մեծ յոյսը այս էր, որ այստեղ իմաց {տանք} ընթերցողներին բանի զօրութիւնը. մանաւան

եղբա՛րք, չափաւորելով մեր տրտմութիւնը, {տանք} մեր վերջին հրաժարական ողջոյնը հանգուցել

անունը: Ինչեւիցէ. մէք ծանօթութիւն կը {տանք} նորա պատրաստութեան մասին, եւ թէ ինչպէ՞

թիւնը եւ սորա շարժառիթքը, յետոյ ցոյց կը {տանք} այդ միաբանութեան յարաբերութիւնը դէպի մե

ց մինչ չիք այս ամենայն, խորհուրդ սուրբ {տանք} պատուելի հայրենակցաց մերոց գոնէ ուսուցա

ք կամեցանք, որ այս երկու խօսքով պատճառ {տանք} մեր գրագէտներին, որ թէ մենք սխալվում ե

պական բառեր առնուլ: Մենք մի օր ցոյց կը {տանք} այնպիսի թուրքի բառեր, որ ընդհանուր ազգ

եւ շօշափելի օրինակը թերեւս շորերի վրայ {տանք} ։ Տասը տարի առաջ, թողնում եմ դարերով ա

յդ խորիմաստ փիլիսոփային էլ խորոհուրդ կը {տանք}, որ լաւ ուշադրութիւն անէ երկու իսպառ ա

քո բոլոր աշխատութիւնը պիտի լինի մնացածը {տաշել} կոկել եւ շինուածքին պիտոյացնել։ Հազար

իմ տապար, Փայտ կտրատիր, տախտակ {տաշիր} իմ համար ": - Իմ նազելի, ի

... Ու բաբախում է սիրտը սիրավառ Գոհարը {տաշող} քերթող-վարպետի. Գովում է նա - քնարերգա

ելու չի՜ փայլում բնաւ ` 0՜, բերուի այն {տաշողին} թող, Որ կոչւում է հմուտ քերթող.....

կ եւ նիւթապաշտութեան հոգով գործականապէս {տաշուած} ազգի զաւակները, անխորհուրդ եւ տղայական

ւ, Եւ որովհետեւ գոհարն մեծագին Առանց {տաշուելու} չի՜ փայլում բնաւ ` 0՜, բերուի այն տաշո

այտարար, որ հնումը չկան։ Եւ ինչո՞վ կը {տաշուին}, կը կոկուին նոր լեզուի պակասութիւնքը,

.............................. {Տաշում} է ակը եւ թռչում են մանր Փայլուն բեկորն

նա շնչէ զօդ դիւական. Ոլիմպոսն յունական {տապալեալ} է հիմն ի վեր, կործանեալ է Արամազդ եւ ի

ել... համարձակեցայ... զհիմն ի վեր {տապալեալն} զարմանակերտ շինուած Երգոյն վիպասանաց,

րով ու հրով մտան Հայաստան եւ հիմն ի վեր {տապալեցին} աշխարհը. դոցայ փլատակները մինչեւ այսօր

իւնը տեսաւ, որ այդ գրուածքը հիմն ի վեր {տապալում} է այնպիսի հասկացողութիւնք, այնպիսի սկզ

ոտքը լուանալով մերժում է եւ հիմն ի վեր {տապալում} է ամենայն իշխանական եւ ծառայական առնչու

յլ քաղաքներում բնակուելու եւ ձուկի նման {տապակ} տապակ լինելու ախորժակը անհասկանալի է մե

աքներում բնակուելու եւ ձուկի նման տապակ {տապակ} լինելու ախորժակը անհասկանալի է մեզ: Վա

ի մէջ եւ կարդալով տխուր եւ սխալներով լի {տապանագիրքը}, որոնց ե՛ւ գրել տուողը, ե՛ւ գրողը, ե

հերիք չէր, ինչ եղել էր, այն պատուական {տապանագրից} յետոյ. " Ահա սիրոյ պտուղներ, Մի

է հերիք չէր ինչ եղել էր. այն պատուական {տապանագրից} յետոյ. - " Ահա սիրոյ պտուղներ, Մ

Ճրագի վերջին պայծառ լոյսի {Տապանակ}, խաչ, սուրբ հանգանակ, Աստուածա

ութիւնքը զարմանալի պարզութեամբ բացում է {տապանակի} եւ վկայութեան խորանի գաղտնիքը, - թեթեւ

ես հիւանդանամ, ո՞ գայթակղի, եւ ո՛չ ես {տապանամ} ։ Եթէ պարծել ինչ պա՛րտիցէ, զտկարութեա՛

եան ". Ժիրարդէնի գրեց ձեռքը {Տապանաքարիդ} վրան: Ծո՜ւնր եմ դնում ես այ

րայ՝ ծիածան, եւ աղաւնին թռչում է դէպի {տապանը}: Երկու հրեշտակ, որոնցից մինի գլխի վեր

ք. առանց դորան չէր լինիլ, - այդ Նոյեան {տապանն} է: Արագածի գլխին նկարուած է լինում օդի

սիրոյն հողմ ուռուցիկ Զքեզ արկցէ ի {տապաստ} Եւ նաւուղիղ քաջաբաստիկ Ձեռն

. " Կտրի՛ր, կտրի՛ր, սրաբերան իմ {տապար}, Փայտ կտրատիր, տախտակ տաշիր իմ

երեւն ինչպէ՜ս զուարթանում Զովիկ ցօղից ` {տապից} յետոյ. Մերկանալով տխուր ` ինչպէ՜ս Սա

նու թօշնեալ տերեւ Ի ցօղ զուարթ յետ {տապոյն}. Որպէ՞ս լերինք, հովիտք, ծործորք

ալապի չորրորդ հատորում միոյ քաթի բալանս {տաջիկս} տասն եւ չորս հազար ութ հարիւր քառասուն

ամ, թէ զտնօրինութենէ ազգին յայսմ մասին {տաջիք} ինձ զպաշտօնական տեղեկութիւն: Խնդրել

կայում է, թէ գրաշարը եւ ոչ մի անգամ մի {տառ} փոխած է. ուստի տպագրութեան վերայ յանցա

նը, մինչդեռ նոքա, ընդհանուր կանոնով, {տառ} պիտի կորցնէին իրենց միջից հոլովելու ժամ

իմանալ զառնել եւ զգործել իմ, դեգերելով {տառապագին} ի դրունս բժշկաց եւ դեղավաճառաց, յետ ըն

ինօդին եւ գտանիմ ի մեծի չքաւորութեան եւ {տառապագին} աղքատութեան եւ յամեցողութիւն գործոյն ար

ի մեկնեալ ի Հայոց Մեծաց, եւ յետ բազում {տառապակրութեանց} անկանի ի Վենետիկ Իտալիոյ՝ հիմնել եւ հա

Ելեալ ի Մեսսինայէ, գոգցես անշնչացեալ ի {տառապանաց} մրրկին, ի միւսում աւուր հարկեցայ տեղափ

աբար կտրւում են, եւ ահա ողբ, աղաղակ, {տառապանք}, սով եւ մահ: Վաճառականութիւնը եւ արու

ւթյունը եւ ոչ թե մարդկության ճնշումն ու {տառապանքը}: Ահա իմ կարծիքը եւ իմ ցանկությունը հրե

նարատ հոգիները արձակելով, եւ այս բոլոր {տառապանքը}, վիշտերը եւ վերջապէս՝ մահու բաժակը ազ

ենք նախընթաց գլխումը։ Մարդկութեան {տառապանքը}, այն ամենադառն փորձերը, որ հազարաւոր

եան համար՝ ցոյց տալով նեղութիւնները եւ {տառապանքը} յառաջացած անհնազանդութենից ծնողների կամ

ականից Բաղչիսարայ քաղաքից, ձեզ վերահաս {տառապանքի} լծից եւ թշուառութենից ազատելու մասին,

անքի վերջին շնչումը՝ այն սոսկալի մահու {տառապանքի} միջոցին, ողորմելի ձայնով բողոքում է դէ

թարկւում է աւելի ծանր զրկողութենների եւ {տառապանքի}, մինչ խորտակուած էր նորա ազգութեան մեք

ւառութեան մէջ, իւր բազմաթիւ հոգսերի եւ {տառապանքի} մէջ, այո՛, վաղուց արդէն զգացել էր ազգ

վարձ չստանալով եւ հասած լինելով վերջին {տառապանքի} եւ նեղութեան, եկել էր խնդրել իւր անցած

միայն թէ մենք բիւրաւոր ժողովրդի մահին, {տառապանքին} պատճառ եղած չլինինք: " Ուխտիւք խնդրէի

ողական միջոց: Բժիշկներից ոմանք, կրծքի {տառապանքների} դեպքում, չեն տալիս այդ դեղը որոշ հիմու

յունների, զրկանքների, հալածանքների եւ {տառապանքների}, իբրեւ ալֆա եւ օմեգա, հանդես են եկել

լ դեռ շուտ է, մանավանդ որ վաղուց արդեն {տառապանքներին} սովորել եմ. իմ կյանքի ճանապարհին երբեք

որքան տարի եւ իմ այնքան տարվա ջանքս եւ {տառապանքս} պիտի զուր անցաներ, ուրեմն ընդունիր իմ

նչե՜ս յաւիտեան Դու այն օդը բոցեղէն. Չը {տառապե՜ս} թող ` կամայ Անձըդ հրին մատնելով, Որին

են աչք՝ ի Ձեզ հային, իբրեւ ի պաշտպան {տառապեալ} որդւոց Հայկայ, ընդ բաղդին հազարաւոր հա

րտողեալ միտս: Վեհափառ տէ՛ր, յանուն {տառապեալ} ազգի մերոյ աղաչեմ զՁեզ յարգեալ զընտրութ

ք դնում. քա՜ւ լիցի: Դուզնաքեայ մէկը, {տառապեալ} մարդ, խոստովանում ենք, բայց սպասարկել

. քաւ լիցի մեզ: Դուզնաքեայ ոք, այր մի {տառապեալ} խոստովանիմք, այլ՝ սպաս արարեալ ճշմարտ

այկականս դպրութեան, եւ այն՝ յայսպիսի [{տառապեալ]} որպիսութեան միջի, յորպիսւոջ տեսանեմք

զգի, սիրող լուսաւորութեան եւ հանգուցիչ {տառապեալ} որբոց ընդ հարկաւ տաճարին գիտութեան: Մի

խօսուածք, որք հայ էին ի լուսաւորութիւն {տառապեալ} ազգի մերոյ ընդ երեսս երկրի, արդարասցին

վերայ, որոնք դիմում էին օգնելու մեզ, {տառապեալներիս}: Նախախնամութիւնը մեր վերայ հսկում էր ա

ստված, որ նրանք գոնե երբեւիցե դադարեին {տառապել} ՝ ճնշված լինելով քրիստոնեության կողմից

խ օրենքների: Մարդկությունն արդեն շատ է {տառապել} ամեն տեսակ իդեալական սիստեմների համար,

ն: Քանի որ մի ազգ, խեղճ վիճակի մեջ {տառապելով}, պատմական մահին հետ մարտ դնե եւ քանի ո

հարուածի սաստկութիւն ": Նա տանում է, {տառապելով}, Այս սոսկալի վշտերին. " Ողորմութիւն ա

աւակո՛ծ եղէ. զտի՛ւ եւ զգիշեր յանդունդս {տառապեցայ}. 'ի ճանապարհս բազում անգամ։ Վիշտս 'ի

, որ տեսած չէի քեզ: - Աւա՜ղ... {տառապեցայ}, եւ տառապեցայ չարաչար... Արգնաթ

քեզ: - Աւա՜ղ... տառապեցայ, եւ {տառապեցայ} չարաչար... Արգնաթոյր հիւթ ինչ թա

ղճ ազգը այս դաժանակիր լծոյ տակը ծնգի եւ {տառապի} ։ Մինչեւ ե՞րբ պէտք է նախատանաց, բամբաս

զանդաստան մտաց՝ [մինչ] ո՛չ հասկանալ եւ {տառապի} [միայն] ընդ [աւելորդ] բեռամբ [անհասկանա

, Ունայն են քո հոգսերը. Մի՛ {տառապիլ} զուր բեռի տակ, Մի՛ չարչարիլ քո ան

ատ ողբալի է եւ բարոյապես եւ նյութապես: {Տառապում} են սովից եւ գանակոծ լինելուց: Պ. Ֆեռգ

բնական է. ցավում եմ, որ նա ինձ համար {տառապում} է. մի անգամ եւս կարդալով նամակդ, ուղղ

ւմ հաճախ գրես ինձ, մանավանդ, եղբայր, {տառապում} եմ ձանձրույթից, գիրք չունեմ համարյա այ

սակայն ես այդ չեմ կարողանա անել, քանի {տառապում} եմ այստեղ, ու բացի այդ, քանի օդընտելա

երջին անգամ Անօրինակ յուսահատ {Տառապում} է մահիճի մէջ, Թափում մահու քիրտ ա

արգութեան մէջ պահելու, եւ այդպէս օգուտ {տառաջացնելու} համար, պէտք է, որ ամէն մարդ իւր պաշտօ

լ այդ լեզուներով եւ իւրեանց անունը գրել {տառասխալ} անգամ: Նախիջեւանի մեծ անբաղդութիւնը է

ը ստրկացած է յունականին ոչ բառացի, այլ {տառացի} մտքով, եթէ կարելի է այսպէս ասել, եւ ա

իւր տպարանից թէ՛ մայրեր եւ թէ՛ ձուլեալ {տառեր}, եւ ցուցակը այդպիսի տառերի վաղուց հրատ

երից նորանով, որ միայն դէմք ցոյց տուող {տառեր} առնելով՝ իր վերջը կատարելապէս բայի որա

մի դափնեայ պսակի մէջ, գրած են հետեւեալ {տառերը} ՝ Ս. Գ. Ա. Խ.: Այս բոլորը ( պատկեր

. Գ. Ա. Խ.: Այս բոլորը ( պատկերը եւ {տառերը} ) նշանակում են, թէ Սարգիս, Գաբրիէլ,

ակ տառերով: Այդ տպարանի մէջ գործածական {տառերը} սովորաբար են նոր ոճով շինուածք, թէպէտ

րայ դեռ երեւում էին գրի անունի հետեւեալ {տառերը}.... նգ.... ան...... ան..

ածայր գործիքին ենթարկելով ձայն նշանակող {տառերը}, հնարաւորում էր տպագրութեան գիւտը, որ

սութիւնը, որպէս նաեւ բառերի վանկերը եւ {տառերը} հաւասարաչափ միմեանցից բաժանելու ձգտողու

լ, թողուլ, հաշտիլ, որոնք իրենց ծայրի {տառերը}, միմիայն դէմք ցոյց տուող տառերով փոխան

թէ՛ ձուլեալ տառեր, եւ ցուցակը այդպիսի {տառերի} վաղուց հրատարակած է մի առանձին մեծ թերթ

առավելությունը, որ տպագրված էր տանելի {տառերով}, իսկ սրա համար պետք է զինվել, եթե ոչ

ինձ, Պարսից Շահի հրովարտակի նման ոսկի {տառերով} կը գրեմ անունդ: - Ինչե՞ր ես խօսու

իւս բաժինը, որի դրօշակի վերայ լուսեղէն {տառերով} գրած էր՝ " ճշմարտութիւն ": Այդ ու

երակների մէջ դրօշակ, որի վերայ ոսկեղէն {տառերով} գրած է Ճշմարտութիւն, իսկ ճշմարտութիւնը

ուցել է իւր հայկական տպարանը բազմատեսակ {տառերով}: Այդ տպարանի մէջ գործածական տառերը սով

ւ այն տեղից հաւաքել է եւ, տպելով խոշոր {տառերով}, այլեւ ցանցառ տողերով, կազմել է մի հա

գոյութիւնքը, կարմիր ներկերով եւ խոշոր {տառերով}, անբարբառ, գոռացել էին բիւրաւոր կեցցէ

ած է վարագուրով, որի վերայ մարդը խոշոր {տառերով} գրել է յոյս: Ապագան ծածկուած է լոկ կար

յկական յառաջադիմութեան տարեգիրը ոսկեղէն {տառերով} պիտի աւանդէ գալոց սերունդին թատրոնի սկզ

եւ վերստին սրբուած արիւնով, հրաբորբոք {տառերով} գրւում է պայծառ ճակատների վերայ, իսկ հ

արդինալի անարժան ճակատի վերայ Սեւ {տառերով} միայն բառս " Եղեռնագործ ": Կարդին

ա մի նենգահոգի մարդ է, նորա անունը սեւ {տառերով} է դրոշմած դժոխքի դրան ճակատի վերայ, իւ

արձանը, եւ դրա վերայ քանդակ է ոսկեղէն {տառերով} այս սուրբ անունս. Ազգասէր: Երրորդ շր

ութեան թերթերի մէջ կը դրոշմուէր փառաւոր {տառերով} եւ Հռոմի ժողովուրդը բարերարութիւն գտանե

դրօշակի տակ, որի վերայ գրած է ոսկեայ {տառերով}, թէ յաղթող է ճշմարտութիւնը ընդդէմ ստու

ծայրի տառերը, միմիայն դէմք ցոյց տուող {տառերով} փոխանակելով, ինչպէս՝ մ, ս, է, արդէ

ութեան պատճառ են լինում, քանի որ Հայոց {տառը} պիտի կարդացուի: Անյայտ չէ Հայերից

իւնից, որի ծայրն թարմատարաբար կպել է ս {տառը}, ուրեմն եւ աւելի ուղիղ է տալի ասել, ք

ւն ցոյց տուող է այն թարմատար համարված Ս {տառը} եւ առանց նորան, տալի եմ ասելով, չենք

նելիսը, եթէ ոչ ի տեսանել, ի նայել։ Ս {տառը} չպէտք է ընդունել այստեղ որպէս առաջին դէ

րծ են ածում սեռականը, բայց դարձեալ՝ ս {տառը} աւելցնելով. ինչպէս՝ " գալուս տեղը տես

է։ Նոր լեզուի մէջ կրաւորական բայը վ {տառը} պիտի ունենայ խոնարհվող վերջաւորութեան ն

ալ, այն ժամանակ նորա ծայրին կպչում է ը {տառը}, որով փարատվում է ամեն մթութիւն։ Ուզե

ղներին ուղարկում է, ըստ մեծի մասին, A {տառի} հավելվածին եւ ուրիշ բառերին, որոնց, բ

դարերով տեւում է սահմանադրութեան մեռա՞ծ {տառի} ուժով, թէ՞ թագի հարստահարելով: Ոչ առա

օսելու ժամանակ, որ որոշակի չէ լսւում հ {տառի} ձայնը, դորա պատճառը է տառի հագագային լ

չէ լսւում հ տառի ձայնը, դորա պատճառը է {տառի} հագագային լինելը, որ բառերի վերջերումը

ն համարին առ ամենայն ազգս, եթէ փոխանակ {տառիս} դ՝ տպեսցի թ, եւ զայլն: Միթէ տպարանն

նի յերկար մի դեգերելոյ յուսումն սրբազան {տառից} առ ոտս սրբակրօն առնս ըստ հրամանի նորին

նի յերկար մի դեգերելոյ յուսումն սրբազան {տառից} առ ոտս սրբակրօն առնս ըստ հրամանի նորին

նի յերկար մի դեգերելոյ յուսումն սրբազան {տառից} " Աղանի մօտ։ Մենք այսքանը գիտենք, որ

ցիս ապաստան, որք լրացուցեալ զշինութիւն {տառիցն} ի թիւս զանազան եկեղեցական գրեանց տպագրե

քայի, եւ այրէ զամենայն գրեանն յունական {տառիւք}, հրաման տուեալ աշխարհին ուսանել զլեզու

յլ եւ հեղինակութեամբ յիրաւի " Ազգասէր " {տառն} օրագրոյն Կալկաթայի հաստատեաց զիւր Ազգաս

է փոխվում, եթէ հետեւեալ բառը ձայնաւոր {տառով} է սկսվում, եւ այդ նուն հնչվում է այդ հ

համար, եւ մամայիս պատկերը Ռոստով հանել {տաս} եւ ինձի խրկիս անպատճառ: Ես իմ երթալու

որի մէջ կը ցոլանայ այն, ինչ որ ցոյց կը {տաս}. նա միեւնոյն է իւրեան շրջապատող արտաքի

ւթեամբ: - Մնացածի համար մուրհակ կը {տաս}, - ասում է Բէգզադէն: - Ես այսքան

Թէ ոք գլխի տեղ չունենայ, Դու բարձերըդ {տաս} նրան... Ու թէ շոյուի գլուխը կոր... Քե

րի, Եւ սուրբ Յակոբ Նահապետի Ջրհորիցըդ {տաս} խմի, Առատահոս աղբըրակիդ Անոյշ բախտից

վճիտ, - Յար օրհնուա՜ծ դու լինես: Թէ {տաս} այգիդ մշակելու Ջահէլներին այգեգործ, Ե

դի հետ քո, անչա՜փ բարի ` Զոյգ նռներըդ {տաս} նրան. Եւ կեանք տուող այգուդ գինու Խա

ղ այգուդ գինու Խառնարանը դու տանես Եւ {տաս} գինին քո խմելու ` Յար օրհնուա՜ծ դու լին

Նահապետին ի Յակոբու Ջրհորոյդ դու {տաս} ըմպել, Կրկնավտակ աղբերակիդ

Մատաղերամ հէգ այգորդաց Եթե զայգիդ {տաս} ի գործ, Եւ վաստակոցն արդեօք քրտա

Դու՝ որպէս մայր գթութեան, {Տաս} եւ զոյգս փթթեալ նրանց, Եւ մուծեա

ին, ե՛ւ մարդասպանին Քո լուսից կը {տաս} հաւասար բաժին: ԱՌՕՐԵԱՅ ԱՇԽԱՐՀ

ընկերը։ Իհարկէ եթէ մի կենդանաբանի ցոյց {տաս} մի սիրամարգ ու արագիլ, թէեւ սա թաքցնէ

քրելի բաներ են, խնդրեմ ինձ պատմես, եւ {տաս} փոքր-ինչ մի ըստ միոջէ տեղեկութիւնը, որ

երստին տաքացրած բաներ, եւ ասել եմ, որ {տաս} ինձ միայն թեթեւ բաներ, որ մանաւանդ ախո

, պարտակա՛ն են մնալու մինչեւ որ հրաման {տաս}: Արձակելու մասին կարդալիքդ այս է. " Ե

ծառայի կամ մի այլ նորա տանը եղող մարդու {տաս}, ժամուց չի լինի: - Շատ բարի, հոգի

Պռոշեանցը ( եր. 2), - բողազներին հուպ {տաս} երկու այբ չի վեր ընկնիլ, անջախ մաշտոցի

առն՝ օգուտ հասարակաց: Եվ զի՞նչ փառք ի {տասա՞նց} եւ ի քսանի՞ց նմանապիսի ոգւով ախտացելոց

: Ի զգումարէ աստի, ինքն Ադմինիստրատորն {տասանորդ} առնու առ հարիւրն հինգ. նոյնպէս վճարէ ՚

նում է նա ապրանքի գինը հարիւրին մի քանի {տասանորդ}: Միւս վաճառականը ի՛նչպէս կարող է պահել

ունեցածից հազիւ պիտի հասնի հարիւրին 5-6 {տասանորդ}: Իսկ թոռներիդ որդիքը դարձեալ պիտի մտան

ութեանն Հօլանդիոյ եւ հեռի է ի Կալկաթայէ {տասանց} կամ աւելի ատուրց ճանապարհաւ, ընդ Ովկի

ել ի թագստեան եւ բանալ միայն] հնգից կամ {տասանց}. լուիցէ, [որ ունի ականջս լսելոյ, թէ

եջ մտցրինք գրականության մեջ: Ահա արդեն {տասը} տարի է անցել այն օրից, երբ այդ լեզվով

խլում է կազմուածքի կեանքի գումարից սորա {տասը} ֆունտը: Եւ աւելի լաւ է ուղիղ ճանապարհո

ուածներում ( երբեմն պատահում էր որ հինգ-{տասը} հոգի միասին էին գալիս վրաս) ես խնդրում

յ՝ դարձեալ հրահանգ, դարձեալ հրահանգ, {տասը} քսան անգամ միեւնոյն բանը՝ զանազան կերպ

մինը միւսից շատ անգամ նորանով, որ մինը {տասը} հոլով է ընդունում, միւսը՝ իննը, միւս

եւս կը կատարենք: - Ի՞նչ մին, ի՞նչ {տասը}... խելօք, ես քո համար շամպայնից վան

երջին, ամենափոքրիկ հացի փշրանքին, որի {տասը} կտորը միասին կարող էր տանել մի մրջիւն դ

նութիւնը: Այն, ինչ որ մինը չէ կարող, {տասը} կարող են եւ կայ մի այնպիսի բան, որ տաս

նց գրած աւելի շատ են հասկանում, քան թէ {տասը} տարի առաջ։ Հարկ չկայ ասել, որ քսան տա

ունի: Գիտե՛նք, որ կան աշխարհներ, ուր {տասը} տարեկան աղջիկը արդէն մայր է, բայց այդ

ը, ինը տարեկան աղջիկը սիրահարւում է եւ {տասը} կամ տասնումի տարեկանը պատրաստ է սիրու հ

ան եւ շարժուն տեսարաններ է ստանում, որ {տասը} պատկերի նիւթ կը լինի, որոնց խօսքերով մ

րկացաւ, ո՛ր մինին ասես... մինը չի, {տասը} չի... չարեն կտրեց խեղճ երիցի, քո՛ռ

կու մարդ իմ բարեկամներից իմ դիհը քաշի, {տասը} մարդ գեղիցը քու դիհը կը պահեն, ընդուր

Բոլոր գեղը տասնութ տուն ա. ամէն մի տան {տասը} տասնըհինգ տընուոր կըլնին վեր եկած, ընե

( թաղը վեր տալ) նորան գնում են օգնելու {տասը} -քսան երիտասարդք եւ մի օրում աւարտում են

եթէ համօրէն մարդկութեան: Մէկ մարդ {տասը} տարի մնալով մի օտար ընկերութեան մէջ, ք

ափելի օրինակը թերեւս շորերի վրայ տանք։ {Տասը} տարի առաջ, թողնում եմ դարերով առաջիննե

։ Տարակոյս չկայ, շորը նոյնն է, ինչ որ {տասը} տարի առաջ շատ գեղեցիկ էր երեւում եւ մեն

թիւնը, նորա անփոփոխութիւնը, ինչպէս էր {տասը} տարի առաջ, ապա ուրեմն այն ժամանակուայ

ասը կարող են եւ կայ մի այնպիսի բան, որ {տասին} եւս կարող է մի շինել, - սէրը եւ միաբանո

մի այլ գիր, այսինքն երկու շաբաթից կամ {տասն} օրից: Նորա մեջ կկարդաս դու եւս նոր բան

վերին աստիճանի թուլությունը եւ վերջումը {տասն} օրվա հիվանդությունս, ինչեւիցե, այժմ փ

րին տալ, ստանալիք գումարից, հարյուրին {տասն} պրոցենտ: Այժմ մի փոքր քննենք այ

պիտի ցած իջանենք դեպի հասարակածը մինչեւ {տասն} եւ հինգ աստիճան: Ահա այս կետից, որ կտ

րոնները, որոնց առաջարկվում է հարյուրին {տասն} պրոցենտ, ո՛ր հարյուրից պիտի ստանան: Բ

ւքս ամենայն ամիս ստանալ 20-ական ֆունտ, {տասն} ամuից ավելի մնալու հոգացողությունը կամ

ի արժողութենից կհատուցանե մեզ հարյուրից {տասն} պրոցենտ: Կայքերի գնահատությունը կլինի

ի ՚ի Մարսիլիայէ մինչեւ ցԵգիպտոս զաւուրս {տասն}, իսկ յԵգիպտոսէ մինչեւ ցԿալկաթա. զաւո

տ զերկուս անգլիական շիլլինգս, ուստի եւ {տասն} ռուփին զմի լիբրէ ստերլինգ, թէ եւ ի փ

ալու լինի իմ ծառայութենից, թող լինի նա {տասն} տարի ծառայած, թո՛ղ եւ օգտակար եղած լին

փոքր նշանակութիւն ունի բիւրը, բայց մեք {տասն} հազար համարում ենք մի բիւր: Նմանապէս մ

կութեան իմ գինը, Մինչ հասակս չէր անցել {Տասն} եւ հինգի միւս կողմը, Չէի քնում գիշերնե

օններից, որպիսի եւ լինէր ձեր կոչումը, {տասն} տարի ժամանակով, բայց այդ ժամանակի անցա

ւ որ պարտական էին դարձուցանել գանձատանը {տասն} տարուց յետոյ, բայց տների շինութեան համ

Նախիջեւանի լեզուն, մանաւանդ այս վերջին {տասն} տարու մէջ, ընկել է եւ այժմ եւս գտանւու

՝ ամենայն կիւրակէ, պատահում են այդտեղ {տասն}, քսան գերդաստան, որ գնում են ծառերի տ

կարող այս բաները առնել, բայց եթէ հինգ-{տասն} երեւելի հարուստք միանային եւ միաբան ուժ

ի օգտի եւ պահպանութեան համար տարին հինգ {տասն} մանէթ՝ չնայելով, որ միւս կողմից Խատտի

չպէս այժմ շատ մարդերի, բայց այս վերջին {տասն} նոր տարիքը ի՜նչ բաների վկայ են եղել իմ

յլն, բաւական յարմարաւոր բեմ: Ութն կամ {տասն} հոգի երաժիշտքը թէատրոնական գործողութենի

ւ աշակերտների ննջարանքը: Ընդ ամենն {տասն} եւ եօթն աշակերտ գտայ ես ազգային վարժարա

րատարակութեան բաժանորդ: Լսում ենք, թէ {տասն} եւ չորս հատոր պիտի լինի բոլոր հրատարակո

ց, թէ Տուերի յառաջընթաց կուսակցութենից {տասն} եւ երեք հոգի մատնուել են ծերակուտի հինգ

դու մօտ աւելի դրամ կայ, քան թէ սորանից {տասն} տարի առաջ: Դրամը պակասել չէ, այլ զօրո

թալով զօրանում է: Մի մարդ, որ սորանից {տասն} տարի առաջ հարիւր ոսկի ունենալով, հանգի

յն տունը, ուր ես բնակւում եմ, սորանից {տասն} տարի յառաջ վարձում էի յիսուն ոսկու, այ

կան քաղաքներում բնակիչքը գրեթէ հարիւրին {տասն} եւ հինգ շատանում են ամենայն տարի: Թողո

ք ուրիշ քաղաքները, միմիայն Լոնդոնի մէջ {տասն} տարու միջոցում յաւելացել է գրեթէ հինգ հ

ւրուշ, իսկ քաղաքում ստանում է ութն կամ {տասն}, բայց ինչ օգուտ այն երեք կամ հինգ ղուր

սի մէջ կամ այլ քաղաքներում, ՝ ութն կամ {տասն} ստանալով: Բացի սորանից, ընտանեկա

նայ ծառայելով արտասուելի օտարութեան մէջ {տասն} -քսան տարի, կամ մեռանում է այնտեղ՝ թող

ւը յաւելցնելու համար: Եւ ահա նորա {տասն} եւ ութն կամ քսան տարեկան որդին, որ աճե

կամ մանուկ որդին, շատ անգամ տասներկու {տասն} եւ հինգ տարեկան, հարկադրւում է թողուլ

նք գործ դնել այս խորհրդով: Հինգ, {տասն} հոգի ազգասէր, թերեւս կարողութեան տէր մ

անց ստացուածքը ազգի օգտին, բայց հինգ, {տասն} ոյժը ի՞նչ կարող է օգնել, ի՞նչպէս կարող

սկ Ասիոյ մէջ կարծեմ գտնուին տեղեր, ուր {տասն} տարին մի անգամ, եւ այն դիպուածով, հազ

րը, որ տեսել էիր: Այնպէս չէ՞, որ այն {տասն} քսան տունից, որ դու ճանաչում էիր, այս

ԱԶԳԱՅԻՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹԻՒՆՔ {Տասն} եւ ութերորդ դարու վերջումը, մինչ Ղրիմը

բարեկարգ դպրոց, որ առաջինը լինէր, եւ {տասն} տարու մէջ ամենայն հայ մարդ պարծանքով եւ

ացեալ տեղեացն այսպէս։ Իմ ամենայն կայքն {տասն} եւ վեց բաժին եւ կամ մասն համարելով, ի

եց բաժին եւ կամ մասն համարելով, ի նոյն {տասն} եւ վեց մասնիցն ութն մասն վաղֆ արարի եւ

որպէս վերն գրեցի, թէ իմ ամենայն ստատն {տասն} եւ վեց սամ խuեպվի, ահա այս երեք տեղեաց

uեպվի, ահա այս երեք տեղեաց բաժինն եղեւ {տասն} եւ վեց սամ որպէս վերն uամ արածիցն յայտն

մնացեալ մապլաղն, վերն գրածի համեմատ, {տասն} եւ վեց սամ արասցեն, ութ սամն նոյն յառա

ւն մանկանց եւ սուրբ Աստուածածնայ։ {Տասն} հազար ռուպլի համահաւասար կիսելով, հինգ

, ամեն։ Քսան հազար ռուպլի, վերոյ {տասն} եւ ինն հատորին բովանդակութիւնն, որ առա

քառասուն ութն ( 60548) ռուպլին ի վերայ {տասն} եւ երկու բաժնոյ թողում Ժառանգութիւն նախ

որրորդ հատորում միոյ քաթի բալանս տաջիկս {տասն} եւ չորս հազար ութ հարիւր քառասուն եւ մի

դաշմամբ, զի վաշխի մնասցէ անդ մինչեւ ի {տասն} եւ հինգ ամ ժամանակաւ, սկսեալ կտակոյս թ

յդ ապա մեկնեսցէ մեզ Այվազովսքին զառակսն {տասն} կուսանաց, զտաղանդսն տալոյն, անկելոյն

ին առնուլ իւր թագաւորութիւն եւ դառնալ, {տասն} մնասացն, այգոյն, որոյ մշակքն սպանին ՚

գինը, Մինչ հասակս չէր անցել {Տասն} եւ հինգի միւս կողմը, Չէի քնում գ

դարաւոր հնութեան սահմանի մէջ, քանի որ {տասն} եւ ինն դարու հեղինակքը, չորրորդ եւ հին

եւ ցանկանար, յետ դառնալ այնքան հեռի, {տասն} եւ չորս դարու ճանապարհ։ Ժողովուրդը ուղ

՞նչ գերբնական զօրութիւն է հարկաւոր, որ {տասն} եւ չորս դարու խտրոցը, որ այնքան մեծամա

յսուհետեւ մտածել, թե նա հարազատ որդի է {տասն} եւ իններորդ դարու, առանց մասնակից լինե

նը։ Ամեն մարդ գիտէ, որ Լուդովիկոս {տասն} եւ չորսերրորդի օրերում գործածական զգեստ

էր երեւում։ Ի՞նչ ենք ասում Լուդովիկոս {տասն} եւ չորսերրորդի օրերում. տարուց տարի նո

ուցանելու համար, ստացել էի ինձանից ջոկ {տասն} եւ մին ընկեր, որով բոլորեցունցս թիւն է

Փարիզից մեր բոլոր ապրանքը վեր առած, իմ {տասն} եւ մի ընկերներիս հետ շոգենաւ նստեցի Բօր

, որ քրիստոնէական կրօնի հանգանակները, {տասն} եւ հինգ դար գրուելուց եւ խոստովանելուց

։ Խաղաղութի՜ւն եւ այդ յառաջաբանը գրողի {տասն} եւ հինգ դարուայ ոսկորներին. հանգի՜ստ յ

ւմ անուանում է նորան Կաթողիկէ։ Ասողիկը {տասն} եւ մէկերորդ դարում անուանում է նորան Կա

ածական կարծիքներից։ Վա՛յ մեզ, մենք {տասն} եւ իններորդ դարու մէջ, հերիք չհամարելո

ր կաթողիկոսը այդ յառաջադէմ աշակերտներից {տասն} տղայ ուղարկել Բեռլին, որ այնտեղ պարապէ

ճեցէք տեսանել, ահա այժմ եւս իմ մօտ կան {տասն} հատ գերմաներէն ապստամբական ճառեր, որ ա

արտական էին չմօտենալ Հռովմին շուրջանակի {տասն} մղոն հեռաւորութեամբ: - Դու ամենայ

ս, Ռէյն-վէյն, մի խօսքով թունդ գինիներ {տասն} եւ ութն շիշ: Կատարումն օրինաց եւ մարգա

եւ մտածողութեամբ համարել․ հարիւր քսան, {տասն} եւ ութն եւս, հարիւր երեսուն ութն, քսա

եւ սկսեց կարդալ: - Ուրեմն բոլորը {տասն} մարդ, - ասաց պ. Մարկոսը, - մեզանով կ

տալով հաւատայի քեզ: - Երեք հարիւր {տասն} եւ ութն հայրապետների նզովքը գլխիս լինի

րին նայելու լինի, անտարակոյս տարու մէջ {տասն} անգամ զատիկ կը կատարէ: Իմ կարծիքը այս

սուն եւ երբեմն կէս մանէթ: Ամբողջ մանէթ {տասն} տարին մի անգամ չէ պատահում: Մնում է մե

ա, մեր եկեղեցու նախկին երեսփոխանն էր, {տասն} եւ հինգ տարի կատարեց այս պաշտօնը, բայց

, որ չերգէին... Սովորաբար առաւօտեան {տասն} ժամից կը սկսուէր այս բանը եւ կը տեւէր մ

գրութեամբ կնքոյ ": Ահա այս կերպով {տասն} եւ հինգ տարի վարեց հանգուցեալը երեսփոխա

րուստ էր: Այս կերպով մնացին մէջ տեղում {տասն} կամ տասն եւ հինգ հոգի հարուստքը, որ խօ

: Այս կերպով մնացին մէջ տեղում տասն կամ {տասն} եւ հինգ հոգի հարուստքը, որ խօսում էին

- յաւելացուց Մահտեսի Թովմասը, - դեռեւս {տասն} ժամը չկայ, թէ տուն գնաս ի՛նչ պիտոյ է ա

էջ, որ հայելին ծածկուի: Առ մի ութ կամ {տասն} տարեկան տղայ, բայց հարկաւոր է, որ նոր

ժշկապետը, իւր արծաթապահի մէջ դնելով մի {տասն} մանէթանոց թղթարծաթ: Պ. Յովնաթանեա

Յովնաթանեանցը մնաց միայն: Ժամը մօտ էր {տասն} եւ մինին: Նա հնչեցուց զանգակը եւ երեւե

խնդրեմ, եթէ կարելի է, շնորհեցէք ինձ {տասն} արծաթ: - Ի՛նչ հաշուով տասն արծաթ. ինչ

րհեցէք ինձ տասն արծաթ: - Ի՛նչ հաշուով {տասն} արծաթ. ինչի՛դ է հարկաւոր այդքան մեծ գո

ձակւում այդքան խնդրել, առ ժամս հերիք է {տասն} արծաթը: Խնդրում եմ, ոտքերդ համբուրում

ի պաշար ընդունող աստիճանաւորին նշանակած {տասն} եւ ութ կոպեկանոցի տեղ: - Կորի՛ր,

րում է. բայց նորա Նախիջեւան գալը արդէն {տասն} եւ եօթն տարի էր. պատճառ, Մանուշակը մի

, որ մէջքի տրամագիծը հազիւ թէ լինում էր {տասն} բթաչափ, կուրծքի սէգմենտից երեւում էին

ւմ պէտք չէ, - ասաց Մանուշակը, - ա՛ռ այս {տասն} կոպեկը քեզ վարձ, տեսանո՞ւմ ես այս նամա

տատ ես քո վերայ, ուրեմն էգուց երեկոյ, {տասն} եւ մի ժամին, ես կը գամ ձեր պարտէզը եւ

ոջը յանձնելով իւր անձը: V Երեկոյեան {տասն} ժամը զարկեց: Դեռեւս արեւը մայրը մտա

ուայ մթութիւնը թանձրացել էր այնպէս, որ {տասն} ոտնաչափ տեղից չէր կարելի բան տեսանել:

մի զարկելուն. նա կարծում էր, որ ուղիղ {տասն} եւ մինին, ոչ մի րոպէ աւելի, ոչ մի րոպ

պէս սկսեց ժամացոյցը զարկել ճակատագրական {տասն} եւ մի ժամը: Մանուշակը չհամբերեց, ո

ր վերայ բերել Մանուշակի ուշը: Արդէն {տասն} րոպէ կը լինէր, որ Շահումեանցը պարտէզն

մ էր մահի վերայ: Այս միջոցին ժամացոյցի {տասն} եւ մինը զարկելու հետ, բացուեց տան դուռ

.. օգոստոսը վերջանում էր: Առաւօտեան {տասն} ժամին երկու ձիաւոր մտան Սուրբ Գէորգի եկ

ը կարելի բան էր առանց ընդհանուրին։ {Տասն} եւ ութերորդ դարու գործակատարութիւնը՝ Հ

իւր կեանքի բոլոր ուղղութիւնը։ Մխիթարը {տասն} եւ չորս տարեկան հասակում ձեռնադրուեցաւ

լ եւս եօթն, որոնցով բոլորի թիւը դարձաւ {տասն} եւ վեց։ Աւետիքի հալածանքը սաստկանում է

) դեռեւս հարիւր տարի յառաջ, այսինքն՝ {տասն} եւ եօթներորդ դարու սկզբումը, վճիռ էր կ

յգ յայտնի է, որ 1712 թուականին Կլեմենտ {տասն} եւ մի երրորդ Պապը հաստատեց Մխիթարեան մի

վարձու է առնում իւր անմեղանչականութիւնը {տասն} եւ ութն տարեկան հասակում, միւսը՝ տասն

ենք տասնեւերեքերորդ դարումը, որ մինչեւ {տասն} եւ հինգերորդ դարը խմորուելով՝ վերջապէս

յս կանոնադրութիւնքն էին, որ Լուդովիկոս {տասն} եւ հինգերորդի օրերին, տարի ու կէս քննո

նգերորդ դարու հայախօսութիւնը կենդանացաւ {տասն} եւ ութ-տասն եւ ինն դարերի մէջ ապրող մի

ւ հայախօսութիւնը կենդանացաւ տասն եւ ութ-{տասն} եւ ինն դարերի մէջ ապրող մի քանի մասնաւո

Վրթանիսի՝ որդւոյ սրբոյն Գրիգորի, գրէ {տասն} եւ ութն ճառս աստուածաբանականս եւ բարոյա

էին, բայց ո՛չ հարուստ։ Իգնատիոսը իւր {տասն} տարեկան հասակում գտնւում էր Ֆերդինանդի

Այս պատճառով Պիոս IV Պապը հարկադրուեցաւ {տասն} տարուց յետոյ նոր ի նորոյ կազմել մի ընդհ

ան Կարգին տուած արտօնութեան զօրութենովը {տասն} եւ չորս տարեկան տղան կարո՛ղ էր մտանել Յ

ուր խաբեբայութեամբ մկրտեց մի օրուայ մէջ {տասն} երկու հազար մարդ։ Կասկած ունենալով, թ

իւրաքանչիւրքը ունէին իւրեանց մէջ մինչեւ {տասն} հազար ընտանիք։ Բացի ոսկու, արծաթի, կ

ը տարեկան արդիւնք բերում էին առաւել քան {տասն} միլլիօն Տալլեր։ Այս Տէրութենական կ

ւ Սուրբ Լիգայի ընկերակցութեան կենդրոն։ {Տասն} եւ վեց) հռչակաւորքը, որ գրգռւում էին

ը եւ պաշարեցին Փարիզը։ Սարսափած մնացին {Տասն} եւ վեցը եւ հնար էին որոնում այս վտանգից

եղայքը, որոնց խորհրդով կառավարւում էին {Տասն} եւ վեցը եւ մանաւանդ՝ Դուքս Մայէնը, որ

երեք օրից յետոյ դուրս գալ Փարիզից, իսկ {տասն} եւ հինգ օրից յետոյ՝ Ֆրանսիական Տէրութե

, մտաւ Սուրբ Լիգայի մէջ։ Բայց որովհետեւ {տասն} եւ վեց հատ էին այս երեսփոխանքը՝ քաղաքի

եւ վեց հատ էին այս երեսփոխանքը՝ քաղաքի {տասն} եւ վեց թաղի թուով, վասն որոյ եւ պատմութ

հասարակութիւն ասելու փոխանակ ասւում է "{տասն} եւ վեց", որով իմացւում է Փարիզի հասարակ

ն։ Անբնական է, երբ Վարդիթերը որպէս {տասն} եւ մէկ տարեկան աղջիկ մի ջլերը սասանեցնո

Անբնակա՛ն է, երբ Վարդիթերը որպէս {տասն} եւ մէկ տարեկան աղջիկ, մի ջլերը սասանեց

արտական է այնպիսի ընթացք տալ բանին, որ {տասն} եւ ինն դարու մէջ ութերորդ ամենախաւար դա

եթէ յիշենք, որ նախիջեւանցին անեցի է եւ {տասն} եւ չորրորդ դարում Հայաստանից դուրս եկած

չանք կրում ա, որ մովրովը գնալուց յետոյ {տասն} օր ուտում են չի հատնում. մի տունն ա նր

արակ այգի քաղելու, երբ Վարդիթերի հայրը {տասն} այդպիսի մշակ առաջն արած տանում է իր այգ

սնակի մոլորությունները: Վերջապես, {տասնամյա} փորձը այս ասպարեզում, շփումը ժողովրդի

ան եւ անկողոպտելի աւանդ՝ կտակելով, որ {տասնապատիկ} շահեցուցած յետ տան այդ նուիրական աւանդը

ս կը հոսեցնէ ազգի մէջ եւ ինքը կը շահուի {տասնապատիկ} աւելի եւ մեծ ու մեծ շահ կը բերէ ազգի ըն

եսպան 'ի Պէջ քաղաք յՕսմանեանց։ Ի նստիլ {տասնապետի} միոյ ծերոյ 'ի պանդոկի, եկին անդ եւ ոմա

յանուն թագուհւոյն։ Բողոք կալաւ յայնժամ {տասնապետն} իւր, եւ ել հրաման մենամարտելոյ նոցա առ

ւրին տալ ոչ միայն մի քանի շիլլինգ, այլ {տասնաւոր} լիբրէներ, այսուամենայնիւ, փրկութիւն չ

ի աղբիւրը այդ խօսքն է լինում, որին ո՛չ {տասնաւոր}, այլ հարիւրաւոր ապացոյցներ պատրա՛ստ են

րգմանչաց ձեռքով եւ կէս մի յետոյ․ մինչեւ {տասներեքերորդ} դարը յաւելանում է շարականների թիւը: Մե

) ՅՕԴՈՒԱԾ ԱՌԱՋԻՆ ՄԽԻԹԱՐԸ {Տասներեքերորդ} դարու ելքումը Հայաստանի վերջին արքայակա

անեւհինգ մանէթ, իսկ հասարակ ժողովուրդը {տասներկու} մանէթ ամենայն տարի ազգային գանձանակը ձգ

րու համար: - Եւ այդ բաները ամենայն {տասներկու} տարու մէջ միանգամ պիտի կրկնուին, այնպէ

րեան համախոհաց սեւաներկ վարագոյրը տարին {տասներկու} ամիս քաշուած, մտիկ ընելով գլուխնիս դդո

որա պատանի կամ մանուկ որդին, շատ անգամ {տասներկու} տասն եւ հինգ տարեկան, հարկադրւում է թո

ւ մին ընկեր, որով բոլորեցունցս թիւն էր {տասներկու}: Ինչ ապրանքով մեր ընկերութիւնը պիտի տո

ը վիրաւորէր. այս չէ՞ր պատճառը, որ այն {տասներկու} անզէն մարդիկը յաղթեցին կռապաշտ տիեզերքի

- ասաց պ. Մարկոսը, - մեզանով կը լինի {տասներկու}. առաքելական թիւ է, խորհրդաւոր է: Միա

ժամանակ նշանակեցի էգուց առաւօտ դարձեալ {տասներկու} ժամը, եթէ կարո՛ղ էք, դուք եւս շնորհ բ

եցիք ինձ, մինչ ես երկու միլիոն կանգուն {տասներկու} կոպեկանոց կտաւը, որ գնել էի իմ ձեռքով

բարեկամի գործարանի մէջ եւ ամբողջ տարին {տասներկու} տակառ է փոխում զանազան գոյներով, ամիսը

ադրութեան, նոյն ժողովը պէտք է բաղկանայ {տասներկու} անդամից, որոնցից եօթը որպէս մեծամասնու

յգեգործ է. բարի է, բայց այգին, տարին {տասներկու} ամիս չէ կապում երկրագործի ձեռքը, մնաց

արողանում էր մի հարուածով գետնին զարկել {տասներկուամեայ} քաջազունքը: Թէպէտ եւ չէր անզէն, բայց

տասն եւ ութն տարեկան հասակում, միւսը՝ {տասներկուսից} յառաջ։ Տեսանում ենք մի պապ, որ փոխանո

ինչեւիցէ, խնդրեցի որ նստի, արդէն ժամը {տասներկուսն} էր, իսկոյն ղահուէ մատուցինք, խմեց եւ

՛ղ հասնի մեր բժիշկ եղբայրակիցներին, որ {տասներով} գտնւում են այսօր Արարատեան աշխարհում եւ

ն հասանիցէ ըստ իւրաքանչիւր տեղով: {Տասներորդ}, որպէս ի վերն հինգերորդ հատորում ասացի

։ Ստո՛յգ է, այս անունը մենք լսում ենք {տասներորդ} դարու վերաբերութեամբ, բայց կարելի՞ է ա

որութիւն ասած բանը, եղած է միշտ այնպիսի {տասներորդական} կամ քսաներորդական առարկայ, որի վերայ կա

կեց Պարսկաստան։ " Իսկ յամին եօթն եւ {տասներորդի} Յազկերտի արքայի ( 455 թիւ), իշխանն Վր

եզման... - Օրհնած, այս տարի դեռ {տասներորդն} է, որ փորում եմ, միթէ շա՞տ է։ Եթէ այ

այս է Կոստանդնուպօլիս յամի 18[52]։ {Տասներորդն} դար հասանէ, բարձեալ բերելով ի գիրկս՝

ակշիռ յեղափոխութեան սկիզբը տեսանում ենք {տասնեւերեքերորդ} դարումը, որ մինչեւ տասն եւ հինգերորդ դ

սի գեղեցիկ, մատաղահաս, տասնեւուեց կամ {տասնեւեօթն} տարեկան աղջիկներ, որ մարդու աչքը կուրա

պարոն Խալիբովն ոչ կամեցաւ հրամայել վասն {տասնեւհինգ} արծաթոյ, այլ խնդրեաց վասն այն զերեսուն

մեղկ եւ կարդինալին ստրկացած Լուդովիկոս {Տասնեւհինգերորդը} դուրս էր գալիս պալատից՝ ոգեւորուած միմ

ստած երեք այնպիսի գեղեցիկ, մատաղահաս, {տասնեւուեց} կամ տասնեւեօթն տարեկան աղջիկներ, որ մա

նում է միալար չորս հարիւր տարի՝ մինչեւ {տասնեւութերորդ} դարու սկիզբը։ Այս դարը պիտոյ է աւե

ական ազգի սիրտը ցրտացաւ դէպի Լուդովիկոս {Տասնեւչորսերորդը}: Այս ցրտութիւնը հաւասար չափով աճում էր

մ հեշտ արտաբերելի բառ, բայց Լուդովիկոս {Տասնեւչորսերորդի} ժամանա՞կ... Վերսայլը էր բոլոր եւրոպակա

մրրկալից պատմութիւնը՝ սկսած Լուդովիկոս {Տասնեւչորսերորդից} մինչեւ պօլիտիկական մեծ աւազակը: Ամբողջ

նաթափ գլուխներ: Ես ճանաչեցի Լուդովիկոս {Տասնեւվեցերորդը} եւ Մարիա Անտուանետտան... Նոցա կտրուած

աբկէն իր ատենին երեւելի Հայրապետն էր եւ {տասնը} հինգ միլլիոն ժողովրդի կը տիրէր, այնպէս

գեղը տասնութ տուն ա. ամէն մի տան տասը {տասնըհինգ} տընուոր կըլնին վեր եկած, ընենց տուն չի

է: Ապրանքը իմը չէ՞, երէկ վաճառում էի {տասնի}, այսօր քսանից պակաս չեմ տալիս, կարո՞ղ

ր: Այս խորհրդով պ. Նազարյանցն ամսույս {տասնիննից} խնդիր գրեց ազգային լուսավորության նախար

ն զ700 վերստ, որ է ճանապարհ աւուրց իբր {տասնից} կամ աւելի եւս: Ուստի ազատ համարելո

հոգողութեամբ որոնել: Անտարակոյս, եթէ {տասնից} հինգը դուրս գայ, այն եւս մեծ բան է:

ած դավանափոխների չնչին թիվը հասցրել էին {տասնյակ} հազարների: Սուտը ի վերջո բացվեց: Դուա

ու գլուխն էլ տան տիրոջն ա: Բոլոր գեղը {տասնութ} տուն ա. ամէն մի տան տասը տասնըհինգ տըն

ռ նոր է փոխել ատամները, դեռ նոր է մտել {տասնումի} տարեկանութեան մէջ: Սորանից եթէ երկու տ

իշուած աշխարհների ազդեցութիւնը, այնտեղ {տասնումի} տարեկան աղջիկը դեռ տղայ է, ո՛ւր մնայ ո

ւ որպէս թէ հերիք չէր, որ այս ծերունիքը {տասնումի} տարեկան աղջիկ ունէին, դեռ նորանից յետո

արեկան աղջիկը սիրահարւում է եւ տասը կամ {տասնումի} տարեկանը պատրաստ է սիրու համար իր անձը

րդու զեղջն է գալիս, երբ տեսնում է, թէ {տասնումի} տարեկան աղջիկը ընկնելով իր սիրականի գիր

րու սիրտ չունիմ եւ մեջտեղի եղածը շարժիլ {տավա} տալապայի, մնաց որ պատշաճ բան էլ չէ. հ

ր եւ վարդեր, ամենայն քայլափոխ փո՛ւշ եւ {տատա՛սկ}: Եւ այնտեղ, ուր մարդը պատերազմ ունի չ

ւին զպատասխանիս ոչ գրէք. եւ ես գլխովին {տատանեալ} ի մտայոյզ խռովութեան յոգիս եղէ ապաստան

նդը չէ պիտոյ այլեւս մահու եւ կեանքի մէջ {տատանի} ՝ մի ոտնաչափ հող չունենալով: Մարդ

լ ժապաւէնով, եւ որի վերայ ձախ կողմումը {տատանում} էր գեղեցիկ ոսկեթել փունջը ամէն մի ասեղ

ում դրանց գործածել, բայց մենք, դեռեւս {տատանվելով} եւ ոչ բոլորովին հաստատ հողի վրա կանգնած

րտությանն ավելի մոտ է այն, որ այդ թիվը {տատանվում} է 4. 500 000 եւ 5. 500. 000-ի միջեւ։ Կ

ւ ծանիցեն եւ մի՛ յուսասցին ի Հռովմէական {տատասկէ} թուզ կթել. հոգ կալցեն ինքեանք ձեռնտուո

ծնած եմ եւ կաթոլիկ պիտի մեռանիմ ", որ {Տատեան} Պօղոս բէյին համար տետրակ գրելով ներկայա

լքիդ տէր ըլնիս, Պառաւ տատիդ չմոռնաս: {Տատը} գլխովդ պտիտ գայ, Ինչ խաթայ ունիս տատին

երանաս, Երբոր խելքիդ տէր ըլնիս, Պառաւ {տատիդ} չմոռնաս: Տատը գլխովդ պտիտ գայ, Ինչ խ

Տատը գլխովդ պտիտ գայ, Ինչ խաթայ ունիս {տատին} գայ, Երեսիս մի բուռ հող գցես, Իմ տէր

ր ողբալի ազգի խեղճ վիճակի վերա: Աստված {տար}, որ ես գերեզման չմտած տեսանելի մեր ազգ

ածիցդ, բայց միայն՝ եթե կարելի է, հոգ {տար}, որպեսզի այդքան մանր չկտրեն: Կարելի է

տանաւորի հեղինակը։ Եթէ այդ պարոնը հնար {տար} ինձ, ես նորան կ'ուղարկէի մի նամակ, որ

ւմ է Բէգզադէն եւ ասում է, թէ կա՛մ հետդ {տար} քո ծառան, կա՛մ իւր տեղը ուղարկիր նորան

նայիր թշուառ մեր անտէր ազգին. Մի՛ {տար} զոհ գնալ թշնամիների, Նա այլ չէ լ

ութեան տակ իւր կարգով յառաջ գնալով ցոյց {տար} պտուղ եւ արգասիք: Ինչպէս երեւում է, ն

տք է արդիւնաւոր լինէր գործարանը եւ ցոյց {տար} իւր պտուղքը: Պապի արժանաւոր գործերից մ

իտենական նախատինք լինէր նորան եւ պատճառ {տար} նորա անունը դրոշմելու չարագործների սեւ

մէջ, որպէս մի մարդ, որին պէտք էր ցոյց {տար} իւր կշռի ծանրութիւնը: Երկրորդ իւր կողմ

որ ինքն է յիշում, ապա հազիւ թէ թոյլ կը {տար} այս ենթադրութիւնը։ Փարպեցու Պատմութեան

ր Ասմոդեյին հոգին տալ, եթէ Ասմոդեյը կը {տար} նորան մի պարգեւ, բայց Ասմոդեյը առաւել

աւո՛ւնք ունի պահանջելու, որ տէրը հաշիւ {տար} նորան, թէ որքա՛ն արդիւնք էր ստացել նոր

ց հայկաբանութիւնը, կարելի՞ է, որ թոյլ {տար} հիմնուած եկեղեցիների մէջ, քրիստոնէական

նչ նշան չտեսանք Մանուշակի մէջ, որ ցոյց {տար} նորա նամակը ուղարկելու պատրաստութիւնը,

անպակաս լինի վերայիցդ: - Այս նամակը {տար} Աստուածածնի թաղը, գիտե՞ս: - Գիտեմ

ինչպէս լաւ կը լինէր իմ բանը, եթէ այժմ {տար} ինձ մի հազարը, ա՜խ հազարը... Ի՞նչ կ

ր մի այնպիսի կառավարութիւն, որ աստիճան {տար} անզգամութեանը, այն ժամանակ Վարդ-Խաթուն

աւ եւս ապացուցանելու համար ասածը, ցոյց {տար} իւր նամակի պատասխանները, որ ստացած էր

րների եւ վանքերի համար, ի՞նչպէս տեղ կը {տար} մի օտարադաւան միաբանութեան։ Մեք այլապէ

ւ, որ թէ կազմուէր, անտարակոյս ցոյց կը {տար} Պապական իրաւունքների չարաչար գործադրութ

հարցաքննութենից յետոյ կա՛մ պիտոյ է թոյլ {տար} աշակերտներին ընդունել ուխտը, կա՛մ յետ

դնել նորան, գէթ ծածուկ տեղեկութիւն կը {տար} իր եղբօրը, առանց ամենեւին հոգով սրտով

, խոտ, գարի տու՛ր, մովրովի համար ճուտ {տար}. իշխանների տանն ա վեր գալի, աղքատների

սնել "։ Արդեօք, մէկ կամ երկու անգամ, {տարա՞ւ} ինձ իր սենեակը, եւ խօսեցա՞ւ իմ հետ, ի

երայ այսպէս քանի ժամ, Օրօրաց ճօճաց {տարաբախդ} նաւը. Գիշերը կոխեց... կայծակը թ

լսած ես քո կեանքի մէջ: Քաջ իմացիր, որ {տարաբախտ} մարդը, երբ հանդիպում է իւր նման տարաբա

ծաքայլ յառաջ են գնում, նոցայ ամեն մէկը {տարաբախտ} Հռոմի համար մի բարեբախտութեան եւ լուսաւ

մեն այն պակասութեան յանդիմանող անձն է: {Տարաբախտ} ճշմարտութիւն, դու ապականութեան դարումը

րդին համաձայն եւ շատ արգասաւոր կը լինէր {տարաբախտ} Հռոմի համար: Ինչպէս երեւում է, սոքա շ

, որոնց գործակիցները սատահակք էին: Ո՜հ {տարաբախտ} Հռոմ, ասաց նա, ընդհատելով իմ խօսքը.

րաբախտ մարդը, երբ հանդիպում է իւր նման {տարաբախտի} եւ լսում է նորա բերանից մի քանի ցաւալի

տ եմ քեզ: Գնա՛, ասացի ես նորան, {տարաբախտութեան} ընկեր, գնա՛ բարեաւ, բայց չմոռանաս այն

, այդ եւս կը լինէր ինձ համար մէկ աւելի {տարաբախտութիւն} եւ անվերջ մտածողութիւն: " Պ. Մա

պիտի գտանեմ, բայց զի լուեալ եմ զանցեալ {տարաբախտութիւնն} եղբայր Յովհաննէսին, որոյ վասն բոլորովի

նորանից, որ եղած էր կամ լինում էր մեր {տարաբաղդ} ազգի օգտի համար, իմ անձնականը եւ ստացա

արեամբ այս չոքած ընկեր. Վա՛յ իմ {տարաբաղդ} գլխին յաւիտեան. Չկան ինձ ոչ այս,

այ: Այն ահագին հսկայի ծանրութեան տակ, {տարաբաղդ} դժոխքի գրապետը իսկոյն սեղմուեցաւ այն կո

են պատճառ դառնալ, որ հայոց մանուկների {տարաբաղդ} վիճակը, որ սկսած 1300 տարից տեւում է մ

տ, բայց մի՛ ասա, այդտեղ է եղած իմ մեծ {տարաբաղդութեան} սկիզբը: - Խալիլ նայի՞բ, - աղաղակե

րեանց գաղտնիքին, ասելով, թէ սարսափելի {տարաբաղդութիւն} անպատճառ հասանելու էր նոցա, գաղտնիքը բ

ւմ է բանտի մօտ եւ ողբում է իւր սիրականի {տարաբաղդութիւնը}: Մանրիկօն բանտի աշտարակից յայտնում է ն

յդ չէ։ Ամեն մարդ գիտէ, որ այդ սոսկալի {տարաբաղդութիւնք} էին, զարհուրելի հարուածներ, սարսափելի

, որ զուգակշիռը պահուի եւ աղքատութիւնը {տարագիր} գնայ: - Բայց դուք մոռանում էք, ո

սիսի դաշտերին, Բքածին ամպերը {Տարագիր} գնացին. Հին լեռը բացեց, Իւր

իմ սրտին: Դուք ցոյց էք տալիս ինձ, որ {տարագիր} ընկած ազգի կամ մասնաւոր մարդու արտասուք

թշնամու սրի տակ։ Միւս մասը, յօժարակամ {տարագիր} գնալով իւր աշխարհից, ցան ու ցիր է լինո

որովք լուսափայլին միտք եւ սնանի հոգին, {տարագիր} է յօրագրէ անտի, յորում ոչ զվերջին տեղի

անձրեւեալ, իսկ եթէ ոչ այսպէս, ուրեմն {տարագիր} է ի մտաց Հայոց մինչ ի սպառ եւ ակնկալութ

հով, եթէ հին լեզուն կենդանի աշխարհքիցը {տարագիր} չէր, սուտ է ամենայն լուսաւորութիւն, զ

ողաշա՜տ այգեկութին. Ինչպէ՜ս տենչում է {տարագնայ} ` Ափին ` նաւորդն ալեկոծեալ. Ի՜նչ կար

ոլորութեան պատճառ լինելը, երկրից երկիր {տարագրելը} եւ բախտի անգութ հարուածներին մատնելը,

Հայոց ազգը, զանազան աշխարհներում, իւր {տարագրութեան} եւ թշուառութեան մէջ, իւր բազմաթիւ հոգս

ոյժ ի պատմական արժանաւորութենէ. ոչինչ {տարադէպ} համարիմք առ տեղեաւս խօսիլ սակաւուք զՊատ

եղինակք հնախoս գրուածոց. առ տեղեաւս չէ {տարադէպ} եթ է տալ յօժարեսցուք պատուական հեղինակա

ատկութիւնս, զառանձին կերպ կենաց, զայլ {տարազ} զգեստու, զեղանակ մտածութեան եւ որ ողբա

հիմիկուայ հայի համար դարձել է Փարիզեան {տարազահնարի} շորը, արջային շրջանակի տակ, կամ Լուկո

, որ պատճառ ունէին օրինակ առնուլ Փարիզի {տարազահնարքը}, այդ շռայլութեան հեղինակքը: Բոլորի

իտին կարող է փրկել մեր անձը։ Փարիզի {տարազահնարքը}, այն շռայլութեան հեղինակները, որ գրեթ

սկիմոսների մէջ, որովհետեւ ո՛չ Փարիզեան {տարազաւորը} իր շորերով կարող էր ապրիլ արջային շրջան

հագուստը ամենեւին յարմար Փարիզի վերջին {տարազին}, որ ցոյց էր տալիս, ոչ թէ միայն կարողո

գուստը, շատ հաւատարիմ էր մնացած թաթարի {տարազին}, որ 1779-ին բերել էն Ղրիմից: Գլուխ

ը ստիպում են երբեմն դուրս գալ սովորական {տարազից}: - Ոչինչ, ոչինչ, - կրկնեց այցելուն

լ ինչ եթէ ոչ բացայայտութիւնք իրաց այլով {տարազու}, փոփոխեալ զտեղիսն, զձեւ գրութեան եւ մ

նք ճաշում ենք, եւ դրա համար էլ այդպիսի {տարաժամ} այցելությունը միանգամայն անհարմար է: Մ

, աչք փակած եւ դիտող, Ի ժամու, {տարաժամ} դու եղար միայն օգնող: Քեզ

ը մի ժամանակ, թէեւ չկար մի պատճառ, որ {տարաժամ} խլէր նորա կեանքը: - Միթէ՞ քո աչքում

մնայ մատանին, այն ցեղից եօթն մարդ պիտի {տարաժամ} մեռանին անպատճառ, բայց քանի՞ տարուց յե

տի մեր ցեղից ժամանակ առ ժամանակ մեռանին {տարաժամ}, վերջին զոհը պիտի լինի մեր ցեղի մի միա

կ իսկոյն միանգամից պիտի ջնջուի մեր ցեղը {տարաժամ} մահով: Այս պատճառով մեր ցեղապետը պա

լ են այդպիսի անճոռնի պսակներ, բնութեան {տարաժամ} բռնաբարութիւնը, բայց, այն ժամանակ, թ

ղինակը, իբրեւ բանաստեղծ իրաւունք չունի {տարաժամ} եւ այն իր բերնից խօսելով մերկացնել ապագ

հին լեզուի մէջ " տեղիս անապատ է եւ օրս {տարաժամեալ} ", նոր լեզուի մէջ " գիշերս շատ քնեցի "

լինէին ազգի յառաջադիմութեան վերայ, հոգ {տարած} լինէին ազգի զաւակների կրթութեան եւ լուս

ի Զհրավառ զիւր լեգէոն յոլորտս երկնից ՚ի {տարած}, Կարկտաբեր թող թխպագին յաւէժ ամպովք ծա

րից եւ սփոփւում է գտանելով մի ընկեր իւր {տարած} նեղութիւններին: Նա խոր հոգոց հան

տի վերայից բաժանած եւ ականջի վերայով ետ {տարած} ու մի գէս հիւսած, ինչպէս մօր գէսը, մի

սքերը ծաղկազարդի օրը եկեղեցում եւ տերեւ {տարած} ժամանակը - Վարդիթերի հետ, որպէս նաեւ Ս

ագէտքը կարդալով, իմ մինչեւ այստեղ առաջ {տարած} խօսքերը, կ՚ասեն թէ " այդ բոլորը մեզ մի

- Պ. Բաբկէնեանցի նամակը. - Սկայորդու {տարածած} լուրերը. - " Հիւսիսափայլը " եւ Յիշատակա

դէպի երրորդ խնդիրը: §3. Սկայորդու {տարածած} լուրերը աւելորդ էինք համարել մերժել. պ

յին պարտաւորիմ ապաքէն, սրբազնագոյն տէր {տարածանել} առաջի Ձերոյին գերամբարձ սրբազնութեան զո

իմ միայնութեան մէջ ձեռներս դէպի երկինք {տարածանելով}, արտասուալից աչքով աղօթք արեցի այսպէս

վտարեալ զամենայն նեղութիւն եւ զսատան՝ {տարածանեն} զգիտութիւն նշանագրացն եւ այլոց կարեւոր

ճառագայթ եօթնաջահ Հանգոյն արփւոյն {տարածանէ} հողագնտոյս ի յոլորտ. Մի թէ եւ քեզ

յն պատմիչ, ճառելով զանցս՝ որք անցին ի {տարածանիլ} քրիստոնէութեան ի Հայաստան աշխարհի՝ ի ձ

անային նրանք այնտեղ, ապա կարելի կլիներ {տարածել} եւ ուրիշ տեղեր: Մի անգամ էլ կրկնում եմ

եւ, այդ ճանապարհով հաճոյանալով ազգին, {տարածել} իւր անճոռնի լրագրի համարները՝ արծաթ ժո

օսքով՝ ամենայն տեսակ վաստակասիրութիւնք {տարածել} ամեն մինի կամքի եւ կարողութեան համեմատ

վտանգաւոր չէ տպագրութեան միջնորդութեամբ {տարածել} մի գաղափար, մի՞թէ նորա մասին խօսելը է

անդ պանդոկների անկիւններում, կարծիք էր {տարածել} ամբոխի մէջ իւր գերածայրեալ լուսաւորութե

երպ. նա մտադիր է Ռուսաստանի հայերի մեջ {տարածել} տեղեկություններ, որոնք մեր ժամանակ կեն

իր համար նախանշել է կրկնակի աշխատանք: {Տարածել} ժողովրդի մեջ հանրամատչելի տեղեկությունն

ւր առաջեւ, որպէս գլխաւոր կէտ նպատակի, {տարածել} ազգի մէջ բոլոր հարկաւոր եւ օգտակար տեղե

ել Հայոց լեզուն եւ այս մշակագործութեամբ {տարածել} Հայոց ազգի մէջ պապական ուղղափառութիւնը

մշակութիւնը. ընդհանուր լուսաւորութիւն {տարածել} մեր ազգի մէջ, նորա գործը չէր եւ նա բոլ

գիւտ գրոց ի Մեսրոպայ, զլուսաւորութեանն {տարածել}, զթարգմանութիւն սուրբ գրոց, զպատերազմ

նի՜ թէ եւ ի մերայոց ոք նախանձաւոր գտեալ {տարածելոյ} զբանն Աստուծոյ, առողջ հոգւով, եւ հմու

իաբանութեան տեղւոյն, եւ կամ իբրեւ հնար {տարածելոյ} զանալի կարծիս եւ զդատողութիւնս աբեղայամ

սպիսի անմերձենալի մարդու վերայ՝ կարծիք {տարածելով} մեծ Սուրբի մասին, որպէս թէ նա, ոչ այն

նաբեկ Քայիմէն, իւր սնանկութեան դրօշակը {տարածելով} գաւառական քաղաքներում եւ գեղերում ( եթէ

տի նորոգենք այս հիմքը. լուսաւորութի՞ւն {տարածելով}: Ո՞ւր են մեր հնարքը, որ կարողանայինք

տատութիւն ի դաւանութեան զոր ունիմք, եւ {տարածելով} զլուսաւորութիւն, տնկելով զկենդանի եւ զ

որբոքուելով շուտով հալեցնում է արճիճը, {տարածելով} մի անդիմանալի գարշահոտութիւն: Երբ հալո

ում Հայաստան՝ յունական լուսաւորութիւնը {տարածելու}, եւ պատահելով ազգի իշխանների անսիրտ ըն

ձորի մէջ: Մի փոքր իւր անունը ազգի մէջ {տարածելու} համար եւ յիմար ու կարճատես մարդերի աչքը

ում՝ ասիական ազգերի մէջ լուսաւորութիւն {տարածելու}: Հա՛յ կանայք, մինչեւ այժմ ձեր աղջ

ետը, որ աշակերտուած էր պապական ուսումն {տարածելու} դպրոցին ( Propaganda): Մխիթարը դիմեց

եանք չնուիրեցին իւրեանց անձը գիտութիւնք {տարածելու} մեր ազգի մէջ. պատճառ, այն լոյսը, որ

անութիւնը Հայոց ազգի մէջ լուսաւորութիւն {տարածելու} գաղափարը հարկադրուած են վարագուրել պապա

նքը, որ կրում էր Կարգը ընդարձակելու եւ {տարածելու} համար, հետեւեցուցին նորա մարմնի նուազո

ամարհող ջերմեռանդութիւնը Քրիստոնէութիւն {տարածելու} համար շատ անգամ դուրս էր հանում նորան չ

նի բարոյական ազդեցութիւնը ` Թուրքիայում {տարածելու} եւ հայ ազգը թուրք փաշաների կամայականութ

հովութիւն, զովութիւն եւ պտղաբերութիւն {տարածելու} համար: " Սոս եւ Վարդիթերը " դրած

րդութեամբը։ Բայց կրօնի վարդապետութիւնը {տարածելու} մասին ժողովրդին մէջ անպատճառ պիտոյ էր ա

եծ յեղափոխութիւնից յետոյ: Ահաբեկութիւն {տարածեց} ամէն տեղ այս ցնցիւնը եւ Հեգելը ընկճուեց

ուեցաւ եւ մի անմխիթար, աղջամուղջ գիշեր {տարածեց} առհասարակ Հայաստանի հորիզոնի վերայ իւր

էական կրօնի գլխաւոր հաստարանքն էին։ Նա {տարածեց} մարդկային ազգի մէջ, սորա դէպի Աստուած

ժողովքի մէջ յայտնուելու ժամանակ կասկած {տարածեց} ժողովականների սրտումը, որոնք համարում

նամանող տետրակ շարադրեց Կայսրի վերայ եւ {տարածեց} ժողովրդի մէջ։ Երբ քննութիւն բացուեցաւ

ան ատենին, որ սա շրջաբերական հրամաններ {տարածէ} բոլոր վաճառուած վարդապետարանքը հետ առնե

ն լինի Պապականութեանը եւ Քրիստոնէութիւն {տարածէ} Ասիայի եւ նոր յայտնագործած Ամերիկայի մէ

, թէ Մեցցաբարդայի խորհուրդը այն է, որ {տարածէ} Պապի իշխանութիւնը Չինաստանի մէջ եւ դորա

եր կը տայի, որ ինձանից ուսած գաղափարքդ {տարածէիր} ձեր ազգի մէջ մեր լեզուով: - Ձեր լե

այդ քարոզութիւնը, պիտի խաւարը դարձեալ {տարածէր} իւր մառախլապատ եւ մահադէմ վարագոյրը մեր

այն ջանքի վերայ էր, որ կարողացածի չափ {տարածէր} Հայոց ազգի մէջ Պապականութիւնը։ Այս մար

թոյլ տալ, որ մի բոյս՝ այստեղից այնտեղ {տարածկամ} այնտեղից այստեղ բերած, անփոփոխ պահէր ի

ս չարաշուք պատճառ եղեւ եւ մեծապէս սատար {տարածման} նիւթականութեան յազգի մերում - քանզի այր

դիտաւորութեան Հռովմէական սուրբ ժողովոյն {տարածման} հաւատոյ, ուստի որչափ եւ այսպիսի դիպուա

ջարկի 'ի ձէնջ Հռովմէական սուրբ ժողովոյն {տարածման} հաւատոյ, առ 'ի ըստ իւրումն խոհեմութեան

Հռովմէական եկեղեցւոյ եւ սրբոյ ժողովոյն {տարածման} հաւատոյ միանալով հոգւով եւ մտօք ընդ ամե

ոլորովին այլ զգեստով՝ որպէս քարոզիչ եւ {տարածող} ուղղափառութիւն ասացեալ պապականութեան Հա

կական, իր արտաքին երեւոյթով բնականապէս {տարածողական} էր: Նա ուրիշ սահմանագլուխ չգիտէր բացի

, ըստ որում՝ ցան ու ցիր բոլոր գրքի մէջ {տարածուած} մտքերը ամփոփուած են այնտեղ, վասնորոյ ա

ս յօդուածը։ Մեր ազգի մէջ մի սխալ է {տարածուած}, թէ կրիտիկայն վատ բան է, թէ նա մարդ է

ղած իւր քայլերը, նորա պարզ երեսի վերայ {տարածուած} էր տրտմութեան վարագոյրը, զգեստը կիսամա

ւթիւն դարձուցանելով, որ այս ներկայումս {տարածուած} տգէտ փիլիսոփաների քարոզութեան մէջ, Դու

ատասխան տալ այս բանին։ Առ հասարակ, {տարածուած} կարծիք է, թէ Փարպեցին, թէեւ համարւում

խելագարութեանը, որ մի տեսակ տենդի նման {տարածուած} է մի քանի վայր ի վերոյ մարդերի մէջ: Չա

ապին Չինաստանի մէջ Յիսուսեանների ձեռքով {տարածուած} աղճատեալ Քրիստոնէութեան մասին, եւ թէ ն

րին աստիճանի կարողութեան. նորա անդամքը {տարածուած} էին աշխարհի ամենայն կողմը, հարստութեան

ններից եւ պարզ երկնքի տակ՝ գետնի վերայ {տարածուելով}, չարչարակից գտանուեցան առաքինի զինուոր

ն, թէ այդ տիեզերական նոր շարժողութիւնը {տարածուելով} առաւել եւ առաւել կարող է ճամփից հանել ո

թիւնը։ Եւ որովհետեւ հասարակ օրագիրների {տարածուելու} վիճակը եւ չափը շատ լաւ յատնի է մեզ թէ ՛

անգամ բոլոր Եւրոպական տէրութենների մէջ {տարածուելու} պատմութիւնը, հետեւում է այժմ ցոյց տալ

ականների միջից: Ընտրութեան այս եղանակը {տարածուելու} է նաեւ բոլոր հայ վանքերի վրայ, վանահայ

ն քարոզիչքը, արգելք էին Քրիստոնէութեան {տարածուելուն} Ամերիկայի մէջ։ Թագաւորը շատ ողորմած կե

ր կրօնի եւ այլ լուսաւորութեանց ազգի մէջ {տարածուելուն} ։ Սա մեռեալ եւ անպիտանացած մի լեզու է՝

մի պատրիարքի ընտրութիւնը: Հէնց որ լուր {տարածուեց} այդ կարգադրութեան մասին, գազազած ժողով

գու մէջ կ՚անմահացնէր: Այս լուրը շուտով {տարածուեցաւ} քաղաքի մէջ, այլեւ շատերը կարդինալի կու

րանորոգութենից, մի անսովոր արագութենով {տարածուեցաւ} բովանդակ աշխարհի երեսին, ստացաւ անչափ

րայ։ Այսուամենայնիւ Մանրէզի մէջ շուտով {տարածուեցաւ} այս զարմանալի աղքատի հռչակաւոր ծագումը

կան աթոռը։ Նոցա բարեպաշտութեան համբաւը {տարածուեցաւ} մինչեւ շատ հեռի տեղեր։ Պորտուգալիայի Տ

ոպացի մեծ բրամինի հրաշալի գործերի լուրը {տարածուեցաւ} ժողովրդոց մէջ. ամենայն հասակի մարդիկ՝

չէին կարող Կարդինալ լինել։ Համբաւ եւս {տարածուեցաւ}, թէ այդ բանը եղել է Կարդինալ Րիշիլէին

վերայ։ Այո՛, երբ Պարիի մահուան լուրը {տարածուեցաւ} մայրաքաղաքի մէջ, ամենայն ոք վազում էր

ից եւ, թեւ ու թռիչք ստանալով, պիտոյ է {տարածուէր} ամենայն տեղ՝ մի հատ մարդու սեփականութի

ձրանում է իրականից դէպի մի այլ անչափելի {տարածութեամբ} լայն աշխարհ - մի աննիւթ կամ հոգեկան աշխ

անի Դալմի ջուրը, որի ճանապարհը բաւական {տարածութեամբ} երբեմն փորած ու բացած էր դէպի Էջմիածին

վասն դժոխային ջերմութեան եւ երրորդ վասն {տարածութեան} քաղաքիս: Ըստ այսմ ծախք իմ աստէն, առան

չէ, եթէ համեմատէինք տիեզերքի անչափելի {տարածութեան} հետ: - Դու ինչ կամիս, ասա՛, ես Է

ները, որից առաջանում են մեր օրագիրների {տարածութեան} սահմանափակութիւնը։ Այդ բանը պիտի ձգէր

էլ, նախանձ ձգող դեւը տիեզերքի անչափելի {տարածութեան} վրայ որպէս մի փոքրիկ եւ նեղ բանի վրայ ն

ց րոպէական լռութիւն: Դժոխքի այն ահագին {տարածութեան} մէջ, բորբոքուած ծծմբալճի լուսովը միմիա

ր բնաւ չենք տեսնում, տիեզերքի անչափելի {տարածութեան} մէջ: " Դնէ զձիւն որպէս զասր եւ զմէգ որ

մարմիններին, լայնանալով եւ մի որոշեալ {տարածութեան} մէջ աւելի տեղ բռնելով, քան թէ սեղմ օդը

ւթիւնը, որ ինչպէս պատճառ էր Կարգի արագ {տարածութեանը}, նոյնպէս նորանից էր կախւում, որ Յիսու

ետի, ռումբի պէս վազել. Ջնջուեցաւ {տարածութիւն}. Միթէ մնա՞ց ժամանակ, Մի վ

ինչպէս մարդկային գիտութեան շրջանր աւելի {տարածութիւն} է ստանում աստիճան առ աստիճան: Մասն

փրկարար ուղղութեան շրջանը արդեօք որքա՞ն {տարածութիւն} ունի այն տեղերի հայ ընկերութեան մէջ: Մ

պատճառով հաստատ պահել էր իւր կամարակապ {տարածութիւնը}, որ, կործանուելով մի այդպիսի մարդու գ

ն մրրիկները խռովում են անդադար Սեւ ծովի {տարածութիւնը}: Ողջ եղիք: Միշտ պատրաստական խոնար

արգելք չկայ. Մեռուցիր ժամանակը, {տարածութիւնը} ջնջեցիր, Փայլակը նախանձեցաւ արագ

, ես ցոյց կը տամ Կարգի ծագումը եւ արագ {տարածութիւնը}, կը նկարագրեմ նորա ներքին կազմութիւնը

հոգու համար բաւական չէր ամբողջ աշխարհի {տարածութիւնը}, նորա մարմինը պահւում է այս անշուք եւ

ւմ է չափից, չափը միակն է, որ չափում է {տարածութիւնը} ։ Տարածութիւնը ըստ ինքեան ոչ մեծ է ե

միակն է, որ չափում է տարածութիւնը։ {Տարածութիւնը} ըստ ինքեան ոչ մեծ է եւ ոչ փոքր, մինչեւ

ծ, հողմի թեւերով թռչում էին անհաւատալի {տարածութիւններ}, Սպանիայի ծովեզերեայքից սկսած մինչեւ Չ

սորգոյի ծլելուց հետո, թփերի միջեւ եղած {տարածությունը} փափկացնում են եւ քաղհանում են մոլախոտը

ունէութիւնը աճի, այնքան եւ ասպարէզը կը {տարածուի}: Մինչեւ այժմ Հայոց ազգի մէջ խախու

` բողոքականութեան եւ դրա հետ մէկտեղ կը {տարածուի} Ֆրանսիայի եւ Անգլիայի բարոյական ազդեցու

աժանորդ ( փա՛ստ է), մնացած օրինակները {տարածում} է այնպես, pour amour propre: Ամո՛թ եւ

իւհազ ապրում է, եւ աղքատութիւնը օրէ օր {տարածում} է իւր սեւ վարագոյրը ազգի վերայ: Զարհու

շի վաճառելու: - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Անգլիան ամիսը երեք շոգենաւ ափի

ականութիւն է: - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Իռլանդիան, իւր աշխարհագրական

էպի թիարան... - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Պապը, " Իմ թագաւորութիւնը այս

է ընկնում... - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Աւստրիան, իւր 8 միլիոն ձկնարի

եռքից թողուլ: - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Մորթել է Հունգարիան, խեղդել է

ներ ու ազգեր: - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Պրուսիան՝ Լեհաստանի մահուան ա

եղդում է... - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Ռուսական բանդերը լցուեցան Լեհա

մ փայտ դառնալ: - Քաղաքակթութիւն է {տարածում}: - Փոքր Ռուսիան ( 15 միլիոն ժողով

վ եւ աքսորով: - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Յափշտակել է եւ ստրկացրել է Ֆին

է Ֆինլանդիան: - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Խաբանօք ճանկել է Վրաստանը եւ Հ

նրութեան տակ: - Քաղաքակրթութիւն է {տարածում}: - Եւրոպական տէրութիւնքը անդադար

բրեւ բռնի վարժապետ, քաղաքակրթութիւն են {տարածում}, եւ ոչ ոք չէ հարցնում աշակերտի կամքը,

ոքրացնում է յանցանքների թիւը եւ կեանք է {տարածում}: Ի՛նչ է այս քննութեանց արդիւնքը:

նելով սիրոյ ապառաժի վերայ՝ ամենայն տեղ {տարածում} է սէր եւ խաղաղութիւն, ջուր է տալիս եւ

րից մինչեւ Ինդոս գետի եզերքը Յիսուսեանք {տարածում} էին սուտ ու խաբեբայ կարծիքներ Աստուծոյ

յալը, ջատագով էին նորան։ Նոքա ինքեանք {տարածում} էին այսպիսի լուրեր եւ պաշտպանում էին ու

մ ենք Խորենացու բերանից երկրագործութեան {տարածումը} Հայաստանում, մինչեւ որ այդ թագաւորի օր

մօտ, կազմում են այս րոպէիս մի բաւական {տարածուն} նաւահանգիստ: Սոցանից ամենափառաւորը՝ թ

ւյս ունիմ, որ Նախիջեւանու մեջ այդ բանի {տարածվելուն}, որքան կարելի է, Դուք աշխատող կլինիք

: Իմ գնալուս համբավը, որ Նախիջեւան {տարածվի} գնալուցս հետո, խնդրեմ մերոնց միամտացնե

զ քաջ յայտնի լինելով, թէ մինչեւ ո՛րտեղ {տարածւում} էր հեղինակի գիտութիւնը ոչ միայն մարդկայ

ութեան պէս բան, որ փայլակի շուտութեամբ {տարածւում} է զանազան ազգութեան անդամների մէջ: Այս

ովուած են ": Նորա մտածութիւնը աւելի չէ {տարածւում}, քան թէ իւր անմիջական զաւակները: Մեք

աթոյն է իր մարմնի մակերեւոյթի վրայ, որ {տարածւում} է, երբ յիշում է այս տեսակ փիլիսոփայակա

ինի վարդապետութիւնքը սաստիկ արագութենով {տարածւում} էին Ֆրանսիայի մէջ։ Մի քանի Համալսարանա

Վերանորոգութիւնը անհաւատալի արագութենով {տարածւում} էր Գերմանիայի մէջ։ Զուր տեղը Լեւոն X Պ

լի խոր էր ներգործում հետ զհետէ։ Օրէ օր {տարածւում} էին Լուտերի Վարդապետութիւնը Գերմանիայու

Եւ այս էր պատճառը, որ Քրիստոնէութիւնը {տարածւում} էր հրաշալի զօրութենով եւ շուտութենով։

ն ի մասին գործոյն զեկեղեցական հաշուոց, {տարականօն} եղանակաւ խանգարելոյ խարդախութեամբ Այվազ

նկատել այս բանը, թող ուշադիր լինի, եւ {տարակոյս} չունիմ, որ ցաւելու էր թէ ինչ պատճառով

կամորթ, Կանոնաւոր, սիրուն ոտք ": {Տարակոյս} չկայ, որ դպրոցների եւ համալսարանների մ

մենայն տարի ազգային գանձանակը ձգելուց: {Տարակոյս} չկայ, որ հարուստ մարդը հարիւր արծաթ եւ

էր մի կազմուածքի մէջ եւ խաբեբայութիւն, {տարակոյս} չկայ, որ այդպիսիների խօսքը, կարծիքը,

եւ մտանէր այնտեղի դպրոցների մինի մէջ ( {տարակոյս} չկայ, որ աշակերտի պէս) եւ գո՛նէ այնքա

ունիմ անհաւատի արիւնով պղծել իմ ձեռքը: {Տարակոյս} չկայ, որ դու յանցաւոր ես եւ մահու պարտ

ասում է յայտնի, թէ ապականուած ես: {Տարակոյս} չկայ, մեր ազգի հիւանդութիւնը դարաւոր է

յետոյ նոյն բանը պահանջէ իւր ամուսնուց: {Տարակոյս} չկայ, որ նորա ամուսինը կարողանալու չէ

կը կանաչի, ե՛ւ դաստիարակներ կ՚երեւեն: {Տարակոյս} չկայ, որ այսպիսի դիպուածներում հարկաւո

ր ճանապարհով միայն կարելի է հոգալ: {Տարակոյս} չկայ, որ կը զարմանաս եւ թեթեւամտութիւն

Պարոն, Կոմս Էմմանուէլ. {Տարակոյս} չկայ, որ մարդկութեան պատմութեան մէջ ոչ

Աբրահամ Դիոսկորոսեան Բաբկէնեանց {Տարակոյս} չկայ, որ, կարդալով այս նամակը, կը հա

, 362, 236, իսկ 1861-ին ` 2, 803, 034: {Տարակոյս} չկայ, որ Ամերիկայի պատերազմի պատճառով

ի դրամական վիճակը, քան թէ 1861-62-ին. {տարակոյս} չկայ, ժողովուրդի վերաբերութեամբ, քանզ

առատ հաշուով 4, 106, 152, 500 ղուրուշ: {Տարակոյս} չկայ, Թիւրքիոյ ոսկին հարիւր ղուրուշ հա

անութի՞ւնն է, որ գրաւ է դնում: - {Տարակոյս} չկայ, դոքա պատկանելիք են կառավարութեան

Որչափ ուսման լոյս անազօտ յոր չիք մտաց {տարակոյս} ։ Զարքայորդւոյն Սողոմոնի զար

, բայց փառք Աստծոյ, ամենայն կասկած եւ {տարակոյս} փարատուեցաւ, եւ ես ցնծում եմ, որ, թէ

ինակ եւ զանազան նիւթերի վերայ լինելով, {տարակոյս} չկայ, որ ամենայն ընթերցող կարող էր քաղ

րոշեալ հասկացողութեանը շրջանի մէջ: {Տարակոյս} չկայ որ կը գայ օր, երբ այդ անդրանկական

ել հիւանդներին կամ ախտացածներին: {Տարակոյս} չկայ, որ պ. Չամուռճեանը ենթակայ է մի

աւոր փաստաբանութեամբ։ Եթէ պ. Էմինը {տարակոյս} ունի Փարպեցու յանձնուած Սուրբ Կաթուղիկէ

, հերիք էր, որ անդարձ փարատուի ամենայն {տարակոյս} ։ " Վերացոյց ( Կոմիտաս) եւ զփայտակե

երաբերութեամբ այսպէս է փարատում ամենայն {տարակոյս}. " կատարէր զսովորական ուխտս եւ զպատարա

թէ սորա գրողը կարո՛ղ է երկինքը փակել. {տարակոյս} չկայ ուրեմն, որ նորա ձեռքի գիրը կարող

, անվայելչականութիւն եւ անարժանութիւն, {տարակոյս} չկայ, որ կը բողոքէ ընդդէմ իմ, թէ ո՛չ

ուն արգելք էր այն, ինչ որ ներկայումը. {տարակոյս} չկայ, որ այդպէս չէ, բայց նորա հարազատ

աւելի ծանր գործեր, այս պատճառով ոչինչ {տարակոյս} չունէի իմ յառաջադիմութեան վերայ: Յանկա

գաղտնիք է, որ ինձ եւս չէ բացել: - {Տարակոյս} չկայ, որ շատ թէ փոքր տեղեկութիւն ունիս

առաջուց կրօնական երգեցողութիւնք: - {Տարակոյս} չկայ, որ մի բան ունեցել են, բայց հեթա

ը չէ միայն բժշկական, այլեւ բարոյական. {տարակոյս} չկայ, որ բարոյականութիւնը հիմնուած է մ

մի բարակ կերպով, ստրուկի պէս բան: {Տարակոյս} չկայ, որ Մանուշակը փակելով այն դուռը,

. այնպէս եւս պատահեցաւ, թէեւ Մանուշակը {տարակոյս} չունէր նորա ստանալու վերայ, պատճառ, հ

ց, իմացած լինելով Մանուշակի գաղտնիքը: {Տարակոյս} չկայ, որ մեծ վշտերի եւ ցաւերի պատճառ պ

ւ ցաւերը երեւէին նոցա մէջ հոգեւորապէս, {տարակոյս} չկայ, որ նիւթական հնարները անպէտ էին։

յուսայ գտանել այդ ազգի ընդհանուրի մէջ։ {Տարակոյս} չկա, որ կան ուսումնարանք, տպարանք, մ

րել նա այս բաները յառաջ տանելու համար, {տարակոյս} չկայ, որ այդ հնարները սերմի տեսակով ու

լ այստեղ այս սխօլաստիկների անունները եւ {տարակոյս} չունինք, որ այդ պարոնները ինքեանք, իւրե

ամչեանի մի գործը, որ այսպէս թոյլ լինէր։ {Տարակոյս} չկայ, որ մեծապէս ներգործել է այստեղ նոր

արգք եւ օրէնք պատմաբանականք. չիք յայսմ {տարակոյս}, եթէ զայս ամ ենայն պիտոյ էր տալ նոր հա

ոյց կարծիս. զի քաջ գիտեմք եւ չիք յայսմ {տարակոյս}, եթէ զկենդանութիւն ազգին պահեն թագաւոր

ր դաշնադրութենների սարսափելի գաղտնիքը։ {Տարակոյս} չ'կայ, որ Չորս ուխտի Յիսուսեաններից պա

թեան "։ Այս թագաւորական հրովարտակը {տարակոյս} չ'կար, որ պիտոյ է զայրացնէր Յիսուսեանն

ժամից յետոյ մեռաւ՝ բոլորովին սեւացած։ {Տարակոյս} չ'կար նորան դեղամահ առնելու մէջ։ Յիսու

ր մենք կարող ենք հարիւրներով ցոյց տալ։ {Տարակոյս} չկայ, որ ժողովուրդը, իսկոյն, կարդացա

եւս վայրենիքը ապրում են որսորդութեամբ: {Տարակոյս} չկայ, որ եւ մեր ազգը անցել է մի անգամ

են եւ եթէ բանը երես-երեսի գալու ընկնի, {տարակոյս} չկայ, որ իր ստութիւնը պիտի բռնուի, բա

ծնուցածը դուրս է հաղորդում ուրիշներին։ {Տարակոյս} չկայ հին լեզուի մէջ ուղեւծուծ եւ սնունդ

շորերով, ի՜նչպէս տգեղ է երեւում մեզ։ {Տարակոյս} չկայ, շորը նոյնն է, ինչ որ տասը տարի

, կամ ո՛ր բառարանը չէ կարող լուծել մեր {տարակոյսը} ։ Սորա հակառակ, ինչպէս վերը ասինք, եթ

նաեւ Մերհուժանի՝ Աղանին եղբայր լինելը {տարակոյսի} ենթակայ խնդիր չէ։ Նախ, ինքը՝ Փարպեցի

ձրացնել եւ այս պատուելիքը, որոնք առանց {տարակոյսի} ախորժակ չունին տխրելու: - Ոչի՛նչ,

նանց պատերազմի նկարագրությունը: Եթե {տարակույս} չունինք, որ լեզուն, ինչպես տեսանք, ի

Ահա, սիրական եղբայր, մեր դրությունը, {տարակույս} չկա, որ մեք օտար մարդու առջեւ ցույց չե

եք եղել, որ հանձն եք առել զոհել 600, {տարակույս} չունիմ, որ կզոհեք եւ 800 մանեթ, ես էլ

եք մինչեւ անգամ 50 կոպեկով վաճառել: {Տարակույս} չկա, որ ավելի գնով ծախվի՝ ավելի օգտակ

արցերին ես մի պատասխան ունեմ - այն որ, {տարակուսած} եմ եւ բոլորովին ոչինչ չեմ հասկանում: Ն

վաղ ուրեմն մերկանդամ տեսանել զայն բաւիղ {տարակուսանաց} ՝ յորում դանդաչէինն անխորհուրդ օդաբաղխո

նցանեն եւ ժամանակ իմ կորնչի, եւ ես կամ {տարակուսեալ} ի վերայ երկուց ճանապարհաց, թէ Սինօդն ս

լ առ առաջարկեալ հարցմունս, եւ ո՛չ բնաւ {տարակուսել}: Ըստ աստուածաբանութեան Արեւելեան եկեղե

փայտը, - հարց արեց նա: - Այդ ի՞նչ {տարակուսելի} բան է: - Տնաքանդ, եթէ ճանաչում ես

առ հայոց ուսումնականս, թո՛ղ զայն [յոյժ {տարակուսելի]} ճշմարտութիւն, զոր ընդունին դոքա ի բեր

ւնը, եթէ միայն չհասկանալու վտանգ կար։ {Տարակուսելի} բան չէ, որ " աշխար ", " ճանապար " հաս

այլ ի վերջէ լքեալ զօտարին եկեղեցի, ոչ {տարակուսեցաւ} դիմել առ իւրն եւ ախոյեան հանդիսացեալ ըն

պատկանաւորն տնօրէնութիւն: Չիք տեղի {տարակուսի}, թէ նորին պայծառափայլութիւնն, տէր փոխ

իջեւանի եւ Մարսէյլի մէջ, առանց ամենայն {տարակուսի}, ոչ թէ միայն պակաս լինելու չէին եւրոպա

քինութիւն, այն ժամանակ, առանց ամենայն {տարակուսի}, այդ տեսակ ստախօս գրքերը եւ լրագիրքը ո

ծանօթութեններին, մեք գտանւում ենք մեծ {տարակուսի} մէջ, եւ անտարակոյս մի օր ազգային կրիտի

դեսպանի թեւարկութեամբ: Այս մարդը առանց {տարակուսի} կամ շատ անզգայ, կամ շատ անհմուտ մարդ պ

ւր ասպարիզումը, որ շուտով ահա եւ առանց {տարակուսի} ստանալու էր վարդապետութեան աստիճանը։

դարուց ժամանակաց, եւ շուարեալ ի վարանս {տարակուսի]}. մի՞թէ չունիցի իրաւունս ընթանալ զնոյն

շկելու, թեթեւը բժշկում է առանց ամենայն {տարակուսութեան}: Թեթեւ թափողը, եթէ հանդիպի մի այնպիսի

միտքս: Գո՛նէ մի անգամ կը վերանային {տարակուսութիւնքը}, եւ կարօտ մնալու չէինք այնուհետեւ օտար

կերպով ասել մեր կարծիքը: Ոչ ոք չէ {տարակուսում}, որ Պ. Լամարթինը մինն է արժանաւոր բան

յս քանակութիւնը արծաթի: Ես դարձեալ չեմ {տարակուսում}, եթէ միայն ընկերութիւնը հաստատուէր անխ

թեան նորոյն, որ ի շրթունս յածէր ռամկին {տարաձայն} կերպաւորութեամբ ըստ քաղաքաց եւ ըստ աշխա

եւ զպակասութիւն ի հնոյ անտի լցուցեալ ոչ {տարաձայն} կերպարանաւորութեամբ ըստ քաղաքաց եւ ըստ

ացատրութիւնս յԱյվազովսքւոյ վասն ամենայն {տարաձայնութեանց} երեւելոց ի յայտարարութեան նորա եւ ՚ի քա

թակղութեան, եթէ չկամին բորբոքել մի մեծ {տարաձայնութիւն}: Ազգի միութիւնը եւ ազգային անդամների դ

է յիշեալ Աննայն նոյն խարճովն, բայց եթէ {տարաձայնութիւն} պատահեսցի, մինն եւ կամ միւսն չկամիցին

ս 41531/2 փարդաւ քոյր ջուքամում ինձ հետ {տարայ} որ Աստուծով անվնաս Կալկաթայ հասանելէս հ

" Սիրով խաչիդ, դառն վշտիս արիաբար {տարայց} Տէր, Եւ նահատակ յայն ասպարէզ արձա

ն, աղաղակում է... Նորան ասում են, թէ {տարան} Մանրիկօն գլխատելու։ Նա գանչում է կոմսի

հաւորուած մարդիկ բռնեցին ինձ եւ դարձեալ {տարան} եւ փակեցին գոմի մէջ: Այսպէս անցաւ

խուր եւ վհատեցուցիչ անցեալի վերայ, հոգ {տարան} բարւոքել ներկայն, որ սա ապագայումը գեղ

ւ նոքին իսկ ըստ պարոն Պալդազարեանի փոյթ {տարան} զնոր բարբառն ազգային ի յարգի կացուցանել

ութիւն ի լուսաւորութիւն ազգի, այլքն որ {տարանջատ} են ի նոցանէ ամենայնիւ որպէս ի վերոյ թու

ող էր մեղադրել: Ակնթարթի մէջ զլւում էր {Տարանտելլան} ( tarantella պարի անուն է): Ծոյլը զբօ

ւմ են իրենց տունը: Ով կարող էր ասել թէ {Տարանտելլան} ( մորմապար?) պատուական հնար չէ, կամ զ

, որ մենք ստորագրող չգտնելով, ընկնենք {տարապայման} նեղության մեջ. մեր ազգը, փառք աստծո,

եմ զգալի կացուցանել մեր ազգին այդ նորա {տարապայման} կարօտութիւնը եւ յետ մնալը լուսաւորութեա

արմար բան չէ, եւ, մանաւանդ, ներեցէ՛ք {տարապայման} համարձակախօսութեանս, ի՛նչ կարիք ունիմ

օնոպօլէոնը չէ՞ եւ հետեւանքը՝ հողատիրոջ {տարապայման} հարստութիւն, իսկ անհող շինականաց տարապ

այման հարստութիւն, իսկ անհող շինականաց {տարապայման} աղքատութիւն չէ՞ լինելու: Այո՛, փորձեր

ակ եւ այն, դերասանների իւրեանց պաշտօնը {տարապայման} դանդաղկոտութեամբ կատարելուց, որով արար

՝ որչափ կարելի է միշտ զգուշանալով, որ {տարապայման} ազնուասիրութեամբ բուն լեզուն անհասկանալ

ր է։ Անհնար է, եթէ, ինչպէս ասացինք, {տարապայման} մաքրասիրութեամբ ստրկացնենք նորան հին լե

ն գերեզմանի մէջ: Իմ կրած նեղութիւնները {տարապայման} են: Մարդկութեան թէատրոնի մէջ ինձ պատկե

ր պաշտօնից: Սորա անխոհեմութիւնը ամէնից {տարապայման} է եղել: Առաջին, որ եթէ սա ճշմարտասէր

ւէլը ոչ թէ չէ ընթանում այսպէս, այլ իւր {տարապայման} համարձակախօսութեամբ ազգի պակասութենների

հիւանդանալ եւ մեռանել եւս: Դո՛ւք, ձեր {տարապայման} ժլատութեան պատճառով, չկամենալով կատարե

են միջնադարեան ուղղութեան ամլութիւնը եւ {տարապայման} չքաւորութիւնը: Բայց այս ուսումնասիրութ

ր աւելի քիչ կը լինին քան թէ այժմ: {Տարապայման} բթամտութիւն պիտի լինէր մեր կողմից, եթէ

պես հայտնի է, այլ ոչ թե ենթադրաբար կամ {տարապայմանորեն}: Հետեւյալ անգամ Ֆոշեն եւ Դոն Քիշոտը ետ

Հռոմէական եկեղեցւոյ, եւ ուրիշ այսպիսի {տարապայմանութիւնը}, իսկ նորա մահից յետոյ նորան բարբարոս,

կ ի փայտ, ի գլուխ պսակ բազմաքուք։ Ընդ {տարապարտ} մինչ ընդ մահ երկիր դողայր լայնատարր,

ու կեղեւը փշատերեւ ծառերի համար. ձեւով {տարատեսակները} չեն միացվում, եղանակով տարատեսակները ի

վ տարատեսակները չեն միացվում, եղանակով {տարատեսակները} իրար ձրգում են, եւ ընդհակառակը՝ ձեւով

ը յառաջ, քան թէ քնել էի, եւ ահա քունս {տարաւ}: Տեսանում եմ երազիս մէջ, որ աշխարհի ժ

յ ասաց ինձ, որ հետեւեմ իւրեան: Նա {տարաւ} ինձ Շամիլի բնակութիւնը: Ի՛նչ աւելո

ասուքը, փոխուած եւ ողբալի ձայնով յառաջ {տարաւ} իւր պատմութիւնը. - Ինձ ասացին այդ

ող ինչ կամին խօսեն, բայց Բէգզադէն համը {տարաւ}: Յիշատակարանս պարտակա՛ն է նորա հրաշագո

ած: Բայց, - ինքնաբաւական կերպով յառաջ {տարաւ} խօսքը, - պիտի իրաւունք տալ մեզ, որ կտ

, այնտեղ ո՛չ հողը կայ եւ ո՛չ նիւթը. նա {տարաւ} իւր հետ միմիայն աշխատութիւնը, այսինքն

ինիքը պսակուել: Այնուհետեւ յառաջ {տարաւ} իւր պատմութիւնը եւ խօսեց այսպէս, Հիւսի

րկու եղբարց հետ, նորա մայրը՝ Ձուիկը, {տարաւ} նորան Աշուշայի տունը, ուր ուսում էին տ

) բռնեց եւ Հմայեկի երեք որդոցը եւ Դուռը {տարաւ}, երբ աշուշան, Պարսկաստանից յետ բերելով,

ով ահա Աստարօտ զրկուեցաւ իւր պոչից, որ {տարաւ} ռումբի բեկորը, որ բացեց եւ զայրացուց ն

հարկաւոր է եւ նոր լեզու, հին ժամանակը {տարաւ} իւր հետ հին լեզուն: - Եւ ո՞ր յայս

ամենայն տեսակ լրբութիւն առնել, - յառաջ {տարաւ} իւր խօսքը պ. Մարկոսը: - Գիտե՞ս,

յո՛, - պատասխանեց գործակատարը եւ ձեռքը {տարաւ} դէպի ծոցը, որ հանէ եւ ցոյց տայ: -

. - Դու ընդունու՞մ ես, - խօսքը յառաջ {տարաւ} Շահումեանցը, - թէ աշխարհը ենթարկուած է

մօտ ճաշի " ասելով, վեր առեց եւ արդարեւ {տարաւ} իւր մօտ, տան մէջ ի՞նչ մաքրութիւն, ի՞ն

։ Նորա փրկարար արիւնն էր, որ լուաց {տարաւ} մեր վերայից ստրկութեան եւ ծառայութեան կ

անգութ կացնի տակ։ Շատերի մոխիրը ցրուեց {տարաւ} քամին էշաֆոտների վերայից, մինչ պապական

կ կղզու վերայ։ Հակառակ քամին, որ մղեց {տարաւ} նորանց մինչեւ Կիպրոս կղզու եզերքը, արգ

կոնդակի խօսքերը, որ Կարդինալ Տուրնօնը {տարաւ} Պօնդիշար. " Մեք չենք կարող այլեւս համբ

ձեռքը, որ մի փոքր հանգստացնելու համար {տարաւ} իր տունը ( եր. 107-109): Նա, խաղող

ն թողուլ այդ վնասակար բաները, ո՞վ փոյթ {տարաւ} ոչխարի առողջութեան եւ ապահովութեան:

հայ): Խեղճ պատանին միսիոների հարցերի {տարափի} տակ շփոթված, մեր եկեղեցու նկատմամբ նրա

բժշկական հարկաւորութիւնը, ծծում էր այս {տարափոխիկ} վէրքերից արիւն ու թարախը։ Սոսկալի անձն

ցականչությունքը, թեպետեւ հառաջանում են {տարբեր} սկզբունքներ րից, վերաբերությամբ դեպ ի

ա թե նույն չափով կան այն երեք միմյանցից {տարբեր} հասկացողությունքը, որքան Մեսսինայի մեջ

՚ի բերանս բերանս ոմանց յազգայնոց այնքան {տարբեր} են եւ հեռի ի միմեանց, մինչեւ հարկադրել

դրա համար յուրաքանչյուր նամակս գրում եմ {տարբեր} ընդմիջումներով, որոնց մեջ, անկասկած,

, որ առաջ կբերի իմ այդ աշխատությունը, {տարբեր} վայրերից գրված ընդդիմախոսություններում

եզում, շփումը ժողովրդի հետ՝ բոլորովին {տարբեր} կողմերում, մեզ բերին վերոհիշյալ փրկարա

Լազար Իլիչը: Բոքլի գիրքը բոլորովին {տարբեր} հրատարակություն է. նախկինն, այնուամեն

այց այդ ընդունակութիւնքը գտանւում են մի {տարբեր} վիճակի մէջ. այդ ընդունակութիւնքը՝ աճա

ր լսւում են այստեղ: " Վնաս վնասից {տարբեր} է: Անհիմն վաճառականութեան մէջ հարիւրին

երեւում են որպէս ջուր, որի յատկութիւնը {տարբեր} է ե՛ւ թթուածնի, ե՛ւ ջրածնի յատկութեննե

իւր օգտի համար, եւ մեզնից իւրաքանչիւրը {տարբեր} կարողութիւն ունի, մինը՝ շատ, միւսը՝

նն է, եւ հայը, չնայելով շատ գաւառական {տարբեր} բարբառներին, այնուամենայնիւ միեւնոյն տ

ս է նորան այլ կերպարանք՝ երբեմն այնքան {տարբեր} առաջին կերպարանքից, որ հեղինակը, գործ

ուրդ ունի, ապա ուրեմն ամէն խօսք իրարից {տարբեր} է եւ չէ շփոթւում: Փիլիսոփայ պարոնները

մէջ այս " նա նոյն եւ այն " դերանունների {տարբեր} գործածութիւնը, որ շատ դիւրութիւն է տալ

ասելու տեղ ասում են գրուած. այս երկուքը {տարբեր} բաներ են եւ առանց ուղղախօսութիւնը շփոթե

տետրակներով տպած մինչեւ այժմ, բաւական {տարբեր} են այս ներկայ աշխատութենից։ Ասուած տետ

չէ շինւում։ Այն, որ հազար տարիներով, {տարբեր} աշխարհների եւ տարբեր պատմական դէպքերի տ

հազար տարիներով, տարբեր աշխարհների եւ {տարբեր} պատմական դէպքերի տակ աւերվել է եւ այդ հ

շեալ բառի վերաբերութեամբ, երբ այդ բառը {տարբեր} ձեւերով է գործ ածվում այնտեղ, ո՞րը նոց

թեան վրայ: Մենք փորձերով, եւ շատ {տարբեր} տեղերում, ստուգած ենք, որ մեր հասարակ

ենք ուզում ենք: Այն որ հազար տարիներով {տարբեր} աշխարհների եւ տարբեր դէպքերի տակ գոյացե

որ հազար տարիներով տարբեր աշխարհների եւ {տարբեր} դէպքերի տակ գոյացել է եւ ամէն տեղ էլ այ

էպքերի տակ գոյացել է եւ ամէն տեղ էլ այդ {տարբեր} ազդեցութեանց կնիքը կրում է իր վրայ. բա

եւս կայ խորհուրդ, բայց՝ կորստական եւ {տարբեր} այն խորհրդից եւ միանգամայն հակառակ ինչ

2-ի նոր համակարգութիւնը ( նոր ասում ենք {տարբերելու} համար 1858-1861 թուականների հրատարակուա

դաց: Ցանկալի էր մեզ գիտել, ի՞ւ արդեօք {տարբերին} սկզբունքդ ՚ի դատապարտելի սկզբանց եգիպտա

էն եւ առաջ նոյնն էր գործում, միայն այս {տարբերութեամբ}, որ տրուած դրամը կամ անձնական աշխատութ

ին եւ պ. Պռօշեանցի Սօս եւ Վարդիթերը այս {տարբերութեան} ծայրումն են. Քանաքեռ եւ Աշտարակ, ուստի

, որ չնայելով մեր նոր լեզուի բարբառների {տարբերութեան}, նորա տրամաբանութիւնը, եւ բաղդասութիւ

ն ուղղագրութեան իրաւունքը։ " Անորոշ {տարբերութենէն} մտեր է, որ ու-ով կամ եւ-ով բառերը երբե

րագործութեան եւ այն վաստակի մէջ կայ մեծ {տարբերութիւն}: Երկրագործը ունի հիմք, նա ունի հող,

ց, մեր հայ վաճառականների համար սոսկալի {տարբերութիւն} կայ ձեռագործ ապրանքով եւ երկրագործութեա

պայի եւ փոքր Ասիոյ եղանակները գրեթէ մեծ {տարբերութիւն} չունին, եւ ասիականը, եթէ աւելի յարմար

, որովհետեւ մարդ չէ փառատում: Եւ ի՞նչ {տարբերութիւն} կայ. մինը ( վագրը) ստիպուած է չգործել

զուին ուշադրութեամբ ականճ դնողը կարող է {տարբերութիւն} գտնել։ Պ. Աբովեանի Վէրք Հայաստանին եւ պ

ուլանում է։ Քանաքեռի եւ Երեւանի մէջ քիչ {տարբերութիւն} կայ, որպէս նաեւ՝ Երեւանի եւ Վաղարշապատի

ալիս մեզ իրենց ո՛վ եւ ի՛նչ լինելը: Մեծ {տարբերութիւն} կայ տեսնելու եւ լսելու մէջ: Այն հեղինա

առանձին առանձին քննելով, գտնել մի մեծ {տարբերութիւն}, բայց գումարի պատասխանը ստորասական է։

ն դէպի ինքը չխոստովանուած ազգութիւնքը: {Տարբերութիւնը} էական խնդրի մէջ չէ. տնտեսական խնդրի դո

տոյ աչքից հեռացնել նոցա քաղաքակրթութեան {տարբերութիւնը} մեր հասկացած քաղաքակրթութենից: Բանդերը

յրումն են. Քանաքեռ եւ Աշտարակ, ուստի եւ {տարբերութիւնը} աւելի շօշափելի է։ Բայց, աստիճան աստիճան

ափելի է։ Բայց, աստիճան աստիճան երթալով, {տարբերութիւնը} թուլանում է։ Քանաքեռի եւ Երեւանի մէջ քի

էկ կամ երկու ողը հանում ես, այն ժամանակ {տարբերութիւնը} աւելի որոշ է լինում, ինչպէս Վէրք Հայաստ

Նոր լեզուի հնից գլխաւոր եւ հիմնական {տարբերութիւնը} էապէս հիմնված է բանի կազմութեան վրայ,

ւ այնպէս բարակ քննութիւնը բացում է նոցա {տարբերութիւնը} ։ Այդ բառերը պիտի գործ ածել իրենց բուն

ս բնաւորութեանց մէջ է Եւրոպիոյ եւ Ասիոյ {տարբերութիւնքը}: Այո՛, գործունէութիւնը շարժողութեան հ

, որտեղից դուք էլ կգնեիք, ուրեմն ոչ մի {տարբերություն} չկա՝ ես եմ գնում, թե ուղարկում են ինձ

, բայց " Իտալիան " ամոքում է այս խոշոր {տարբերությունը} եւ այս պատճառով եւս հիշյալ երկու կացութ

իմիական բաղադրությունն ունեցող նյութերի {տարբերությունը}, ինչպես օրինակ՝ քարյուղի եւ սաթի " եւ

րի շրջանառության արժեքի էկվիվալենտը կամ {տարբերությունը} 80 անգամ ավելի է այն էկվիվալենտից, որ

, որովհետեւ նրանց եկեղեցին քիչ բանով է {տարբերվում} հունական եկեղեցուց: Պետք է ավելացն

իեւնոյն նշանակութիւնը տուող. ամենքն էլ {տարբերվում} են իրարից՝ թէ՛ շատ եւ թէ՛ քիչ։ Լեզուի

գայք չունի, բայց հասարակ բայանուններից {տարբերվում} է նորանով, որ բայի լծորդութեան արմատը

ներն մի եւ նոյնն է եւ աներեւոյթ եղանակը {տարբերվում} է այդ անուններից նորանով, որ միայն դէմ

ա իր մի քանի վերջաւորութեամբ եւ ձեւերով {տարբերւում} է Երեւանի բարբառից։ Զարմանալի մի բան է.

ի գիրք Պ. Բժշկեանի թարգմանութեամբ, որ {տարբերւում} էր այս նոր տպածից, որպէս իւր լեզուովը

թիւն թեմակալ արքեպիսկոպոսն Մատթէոս խնամ {տարեալ} ինձ եւ առեալ ընդ իւրեան ի քաղաքէն Նախիջ

եալ ընդ իւրեան ի քաղաքէն Նախիջեւանայ եւ {տարեալ} յՕդեսսա եւ ի Քիշինեւ, սատարութեամբ երե

ւրէք ելեալ ՚ի ջորի մինչեւ ցերկաթուղին, {տարեալ} մեծի ցրտութեան, յետ մշտագարուն օդոցն ք

Կովկաս անցի սահնակօք մինչեւ ցերկաթուղին {տարեալ} մեծի ցրտութեան եւ յուսկ ուրեմն ի 6/18 յ

18. Այստեղ բնագրում այսպէս է ասած. " {Տարեալ} զիս ըստ վարդապետաց իմոց հրամանի 'ի Հոռո

'ի դայեկաց, որպէս զորդիս մահապարտաց եւ {տարեալ} 'ի Դուռն զի մեռցցին, որք էին յոյժ տղայ

նակալ Տեառնէ՝ եթէ հնասէրք հայոց՝ խնամ {տարեալ} հայկական մանկտւոյն, որ ի բերան առեալ զ

տուելի հայրենակիցք մեր ազգասիրաբար խնամ {տարեալ} կորըստեանս, բանային ի զանազան հայաբնակ

արդութիւն: Եւ հայկական յառաջադիմութեան {տարեգիրը} ոսկեղէն տառերով պիտի աւանդէ գալոց սերու

ով մեր անբախտացած ազգի թշուառութիւնների {տարեգիրքը}, ինչ ենք տեսանում: Որտե՛ղ մի գայթա

անքների եւ ոճիրների վիճակագրութիւնքը եւ {տարեգիրքը}. այս տողերը գրելու միջոցին, մի քանի ա

ւայի համալսարանում 1852, յունուար 12, {տարեգլխի} հանդէսի պատճառով. Гран[овский], I, ե

ցու մօտ եկողը, ո՛վ էր հաշիւ հարցնողը: {Տարեգլխին}, նոյն քահանայքը, նոյն խորովածը, նոյն

աքրել խոհանոցը: [Յուլիսի] 14-ին այսօր {տարեգլուխ} է բանտարկութեանս ( 14 յուլիս, 1862-ից

ւնը] նշան[ակուած է] 20-ին: 14-ին այսօր {տարեգլուխ} է բանտարկութեանս, սկսեալ 14 յուլիսից 1

գլխաւոր կառավարիչը: Բացի սորանից այսօր {տարեգլուխ} է մի քանի նզովեալների, որոնց հաւատարիմ

անձերի վերայ: 1527 թուականը մի մեծ {տարեգլուխ} է Ալքիմիայի համար: Առաջին ամբիոնը դասա

ին, այնքան սրտով չէր կատարելու յիշուած {տարեգլուխը}: Վէզիրը գլուխ տուեց խոնարհութեամբ

արէք այսօր այն մի քանի անիծեալ հոգիների {տարեգլուխը}: - Շատ բան ասել էի. միթէ՞ պիտոյ է

ների ձեռքով ( տե՛ս Հիւսիսափայլ, առաջին {տարեգնացք}, 1858, յունիս, համար 6, երես 475 եւ

յ վախճանի վերայ։ Ման էին գալիս զանազան {տարեգրական} ցուցակներ, որոնց զօրութենովը պիտոյ է Կ

թերը նորէն դարձնելու եւ մեր մոլորութեան {տարեգրացը} վերջի հատորներն ընդարձակելու։ Բայց մեն

սկզբանէ ազգիս ց1001 ամն, որ առ ճշգրիտ {տարեգրութեան} համարի նախապատիւ քան զայլս: Ղեւոնդ երէ

.. Յիսուսեանների յանցաւոր գործերի {տարեգրութեան} մէջ նշանաւոր է մանաւանդ այն գործը, որ

րուսաղէմի վանականներից մէկի, Հաննայի, {տարեգրութեան} մէջ: Այդ տարեգրութիւնը հրատարակուել է

շինել էք չորս հազար տարեկան. սովորական {տարեգրութեանը} նայելով՝ նա դեռեւս հազար երեք հարիւրի

մասով նմանութիւն ունի Տակիդոսի հոյակապ {տարեգրութեանց} ՝ թէ՛ իր անախտակիր ոգու եւ թէ՛ ճարտարու

, թէ դուք ո՞ր ժամանակից սկսանում էք ձեր {տարեգրութիւնը}, որ Խորենացուն շինել էք չորս հազար տար

մէկի, Հաննայի, տարեգրութեան մէջ: Այդ {տարեգրութիւնը} հրատարակուել է Երուսաղէմի վանականների ձ

M-lle Mari Sultan-Schah-ի անցած ծննդյան {տարեդարձը}. ամբողջ հոգով ցանկանում եմ նրան երկար

տոյ, որ բաւական հանդարտութեամբ յառաջ է {տարել}, իսկոյն վայր է ձգում երեսի դիմակը եւ ա

քաղաքի գլուխ ընտրուած պարոններից հոգ չէ {տարել} քաղաքը սալայատակ առնելու մասին, թէեւ շ

կանում ժողովրդական լեզուի բաղդասութիւնը {տարել} դրել էր բուն հին լեզուի բաղդասութեան տա

։ Փարպեցին նեղանում է, որ ոչ ոք հոգ չէ {տարել} Խուժիկի անունը իմանալու, որ ինքը նորա

ը արդարացնելու համար ասէր, թէ նամակ էր {տարել} պարոն Շահումեանցին. Յայտնի էր, որ Նախ

ատճառելով նորա այսքան յաղթութիւնքը, որ {տարել} էր թշնամիների վերայ: Խանը պատասխանո

ակներում Հրէական կրօնի պաշտօնեայքը համը {տարել} էին իւրեանց լրբութեամբ. ամենայն կողմից

նում, ես գրողամնայ մի հիքի ունիմ, ինձ {տարել} են զօռով կապել իրէք հիքատիրոջ հետ, թէ

ւումը ես արդար ըլնիմ. վա՞յն էկել ա ինձ {տարել}, թէ կ՚երթամ մովրովին կը գանգատեմ, երբ

րոնք տաճիկ լեզուին ստրկանալու համը հոտը {տարել} են: Աւելցուր սորա վրայ եւ ֆրանսիական լ

նշանակել, հոժարացել ենք ինքներս նորան {տարեկան} բավականություն տալ եւ խնդիրի մեջ գրել ե

լայի մեջ մի տարի եւս այդպես պիտի լինի, {տարեկան} վարձ ստանում է 180 մանեթ։ Բոգդանովա

ոց տարու համար աշխատել հանձն առած ենք: {Տարեկան} ծախքը օրագրի հազիվ հազ կարողանում ենք

, ովի՞ ձեռքում կամ ո՞ւր եւ ի՞նչ են արել {տարեկան} եկամուտքը կամ մյուս կտակների զորությամբ

եւս քաղաքի իսկույն ստանալիքը պիտի լինի {տարեկան} եկամուտքը կամ մյուս կտակներով թողվածքը

ացածը ( ստանա) անշարժ կայքերով, որոնց {տարեկան} եկամուտը պիտի սեփականվեին քաղաքին:

մ: Ուստի ամ ըստ ամէ, ՚ի բաց հանել ՚ի {տարեկան} եկամտից զհարկն տէրութեան եւ զվարկ Ադմին

ի թիւս այլոց թղթոց եւ զպատճէն հաշուոց, {տարեկան} ելից եւ մտից շինուածոցն ի վերոյ յիշելոց

ք արդյոք որոշել Նախիջեւանի ձկնորսության {տարեկան} արժեքը: Ինձ թվում է, որ այդ այնքան էլ

ումար Թուրքիայի անգլիական դեսպանատնից՝ {տարեկան} 60 ֆունտ ստերլինգ, իսկ թուրքական կառավ

խնդրել ու շորթել էր 60 ֆ[ունտ] ստերլինգ {տարեկան} եկամուտ. այս բոլորը փաստ է: Իսկ ինչ վ

հել, որտեղ ինչ-որ մի Խորենի վճարվում է {տարեկան} 2. 000 դ. ։ Ինչի՞ համար: Սակայն, այդ

ւնը, որ Խորենացուն շինել էք չորս հազար {տարեկան}. սովորական տարեգրութեանը նայելով՝ նա

ի կրթութեան եւ ապագայ բարօրութեան համար {տարեկան} մի բան վճարե՛լ ազգային գանձարանին ուսու

: Պ. Իսահակեանցը Խորենացու 4. 000 {տարեկան} շինելու մեղքը ձգում է իւր վզից գրաշարի

ութեամբ սկսանում եմ ահա իմ Յիշատակարանի {տարեկան} շրջանառութիւնը, որ հիւանդութեանս պատճա

համարը բաղկանում է մի քառածալ թերթից, {տարեկան} գինը Փարիզում է հինգ մանէթ, Մոսկուայի

ռել էր իւր մօտ մի պատուական երիտասարդ՝ {տարեկան} վարձ տալով նորան եւ խանութի բոլոր ապրան

րեալ գրուածք, որ ցեցակեր եւ հարիւրաւոր {տարեկան} մագաղաթների մէջ փտում են վանքերի կամ այ

իայն, ծածկել Թիւրքիոյ պարտքերի շահը եւ {տարեկան} ծախքի պակասորդը: Ի՛նչ պիտի լինի ուրեմն

Եւ ահա նորա տասն եւ ութն կամ քսան {տարեկան} որդին, որ աճել եւ զօրացել էր իբրեւ մի

րդին, շատ անգամ տասներկու տասն եւ հինգ {տարեկան}, հարկադրւում է թողուլ դպրոցը եւ գնալ ծ

նում է եւ հնձում է այնքան, որքանը նորա {տարեկան} ապրուստը, զիարդ եւ իցէ, պիտի կարողանա

ւնեց այս խաչը։ Բայց այն յիսուն-վաթսուն {տարեկան} մարդը, ընտանիքի եւ զաւակների տէր, որո

ընդունել նորան իւր մօտ: Յիսուն-վաթսուն {տարեկան} մարդու առաջարկեալ ծառայութիւնը պարոններ

, նոցանից դուրս եկած ածուխը եւ Անգլիոյ {տարեկան} ածուխի պէտքը, եւ գտանելով, որ հարիւր

դպրատանցն եւս մինչ հարկաւորս ունել վասն {տարեկան} խարջին քառասուն հազար ռուփոյ մուդաթ, վ

թագրության ժամանակ՝ պատկերներով։ {Տարեկան} գինը Մոսկվայի բնակիչների համար՝ ութ ռո

եւ թո՛ղ ասէ։ Իսկ ինչ որ կարգել էին ինձ {տարեկան} տէր Ներսէհը եւ Հրահատը ( կերակրի, հանդ

պեցու հետ, եթէ այդ թուականին նաեւ քսան {տարեկան} պատանի ճանաչենք Փարպեցուն, որ չէ կարել

պեցին աւելի չէ լինում, քան թէ հինգ վեց {տարեկան} տղայ։ Բայց այդ թուականներում չկար նա ա

աններում չկար նա անգամ եւ այդքան. քսան {տարեկան} տղայ չէր կարող եղած լինել նա, երբ խաղա

նո՛ր էր ծնած, կամ շա՛տ շա՛տ երկու երեք {տարեկան} եւ այս կերպով 455-ին՝ 17-18 տարեկան։

եք տարեկան եւ այս կերպով 455-ին՝ 17-18 {տարեկան} ։ Այսպէս լինելով բանը՝ ո՛ւր կը մնայ

, 1851 թուականին Օգոստոս ամսումը, քսան {տարեկան} հասակում մտաւ հանգուցեալը Մոսկուայի Կայ

ց կարելի է յուսալ, որ Ձեր մռայլութիւնը {տարեկան} եկամուտք ստանայ 10000 կորած հոգի:

զարաւոր անգամ ահա կատարել է արեգակը իւր {տարեկան} շրջանառութիւնը. ինձ հարկաւոր չէ քո բար

են այն գինու ծովակի մէջ, որ Ձեր ամբողջ {տարեկան} պաշարն էր, այդ պաքսիմատների թթու եւ տտ

ում այժմ, իմ հարազատ զաւակ, որ քո շատ {տարեկան} կեանքումդ երբեք ամօթ չբերեցիր իմ եւ իմ

ով լինելը: Դա մի երիտասարդ է քառասուն {տարեկան}, երեխայ ժամանակից աշակերտուելով մի դեր

Պ. Շաքարեանցը, իւր բոլոր կեանքը 18 {տարեկան} հասակից բռնած մինչեւ այսօր ( այժմ կը լի

նչեւիցէ. այդ պարոնը կը լինէր այսպէս 55 {տարեկան} ։ - Բարո՛վ, բարո՛վ, պ. Մանթուխեա

ք մի հոյակապ դպրոց բանալ եւ այդ գումարի {տարեկան} շահովը կրթել ազգի խեղճ ողորմելի զաւակնե

ել: Ինչ է իմ ստացածս եկեղեցուց, որպէս {տարեկան} ռոճիկ, - երեսուն մանէթ. Աստուծոյ համա

Երեսփոխանը բերում է. եւ ահա, եկեղեցու {տարեկան} ելից եւ մտից տակը գրւում է գեղեցիկ գրչո

ժողովուրդը պիտի վերահասու լինի եկեղեցու {տարեկան} արդիւնքին եւ ծախքին: Երեսփոխանը ի՛նչ է

մ է մի մարդ եկեղեցու մէջ, որ նա տնտեսէ {տարեկան} արդիւնքը եւ ծախքը, այլեւ հոգաբարձու լի

ռողջարար մտածում են, քան թէ մի ութսուն {տարեկան} ջախջախած ծեր, որ միշտ կանչւում է ժողով

է արդարեւ Հայոց ազգը թէպէտեւ քանի հազար {տարեկան}, այնուամենայնիւ դեռեւս մի խակ տղայ է ե

որ հայելին ծածկուի: Առ մի ութ կամ տասն {տարեկան} տղայ, բայց հարկաւոր է, որ նոր եւ մաքո

րդը: Պարոնը կը լինէր այսպէս մօտ յիսուն {տարեկան}, միջահասակ, հաստափոր եւ ճաղատ ճակատով

եսից, պիտոյ է լինէր համարեա թէ վաթսուն {տարեկան}. ուրախ բնաւորութեամբ, բայց զրկուած ամ

եւ եօթն տարի էր. պատճառ, Մանուշակը մի {տարեկան} ծծի երեխայ էր, երբ մի քանի հայ առաջին

րիլի մէջ: Իսկ այս միջոցին Մանուշակի 18 {տարեկան} լինելը, համարեայ թէ պաշտօնական լուր էր

էր. կարճահասակ, հաստամարմին եւ յիսուն {տարեկան} հասակը արդէն դրել էր նորա նեղ ճակատի եւ

ջեւանի սովորութենով մեծ տնտեսութիւն է, {տարեկան} կառավարութեան մէջ: Ուրեմն տանը ոչ ո

բան կար այստեղ, մի՞թէ տխուր բան էր 18 {տարեկան} աղջկայ համար մի ոտք յառաջ ամուսնանալ.

կին մարդու մօտ տուել էին ինձ կարդալու 9 {տարեկան} հասակումս, հազիւ թէ քերականը աւարտել է

... Երեք հատ եօթանասուն, ութսուն {տարեկան}, քրքրուած պառաւներ ձորի խորքի մի անկիւ

, մատաղահաս, տասնեւուեց կամ տասնեւեօթն {տարեկան} աղջիկներ, որ մարդու աչքը կուրանում էր

ն երեսով, արծուի քթով քառասուն եւ հինգ {տարեկան} կին էր, եւ, ինչպէս կը տեսանենք, մեծ

, փոյթ չէ. իմ հայրը եւս քառասուն եօթն {տարեկան} ամուսնացած է, ուրեմն ես եթէ երկու տարո

ոլոր ուղղութիւնը։ Մխիթարը տասն եւ չորս {տարեկան} հասակում ձեռնադրուեցաւ սարկաւագ եւ ապա

որ վանքերը, եկաւ եւ Էջմիածին։ Նա քսան {տարեկան} հասակում ձեռնադրուեցաւ քահանայ եւ մի փո

ւմ իւր անմեղանչականութիւնը տասն եւ ութն {տարեկան} հասակում, միւսը՝ տասներկուսից յառաջ։

ած բարձրագոյն իշխանութեան համար գին կամ {տարեկան} վարձ։ Այդ միջոցին Հռովմի մէջ գտանւում

ագոյն իշխանութիւնը նոցա աշխարհի վերայ, {տարեկան} հարկ պահանջեց հարիւր մարկա արծաթի։ Ծայ

անք եւ շարժողութիւն, արդեօ՞ք, արեգակի {տարեկան} շրջանառութիւնքը ազդեցութիւն ունէին այդ

, բայց ո՛չ հարուստ։ Իգնատիոսը իւր տասն {տարեկան} հասակում գտնւում էր Ֆերդինանդի եւ Իզաբե

որոնց մէջ կայր եւ այս թէ, կարգի իշխանը {տարեկան} հարցաքննութենից յետոյ կա՛մ պիտոյ է թոյլ

նր մունր չնչին բաներով։ Զորօրինակ երեք {տարեկան} ուսման ընթացքի մէջ միայն երեք կամ չորս

ած արտօնութեան զօրութենովը տասն եւ չորս {տարեկան} տղան կարո՛ղ էր մտանել Յիսուսեան հասարակ

հաւաքւում էին խորհրդականք եւ քննում էին {տարեկան} բոլոր գործերը. նոր օրէնքներ դնում էին

եւ Տուկուման։ Միմիայն այս վաճառատեղիքը {տարեկան} արդիւնք բերում էին առաւել քան տասն միլլ

ով։ Հենրիկոս IV-ը բռնեց այս եօթանասուն {տարեկան} պառաւը, որ եւ երիտասարդ ժամանակին չէր

կան է, երբ Վարդիթերը որպէս տասն եւ մէկ {տարեկան} աղջիկ մի ջլերը սասանեցնող տխուր անցքից

երբ թափեցիր իմ վրայից երկու երեք հազար {տարեկան} փոշին եւ էլ հանեցիր կեանքի աշխարհը, ու

: Գիտե՛նք, որ կան աշխարհներ, ուր տասը {տարեկան} աղջիկը արդէն մայր է, բայց այդ աշխարհնե

խարհների ազդեցութիւնը, այնտեղ տասնումի {տարեկան} աղջիկը դեռ տղայ է, ո՛ւր մնայ ութը կամ

է հերիք չէր, որ այս ծերունիքը տասնումի {տարեկան} աղջիկ ունէին, դեռ նորանից յետոյ էլ ծնե

մ էլ անաջող է. պատճառ, եթէ ութը, ինը {տարեկան} աղջիկը սիրահարւում է եւ տասը կամ տասնու

եան աշխարհում շատ անգամ պսակել են 11-12 {տարեկան} աղջիկ, ուստի, որպէս թէ անբնական չէ Վա

ն է գալիս, երբ տեսնում է, թէ տասնումի {տարեկան} աղջիկը ընկնելով իր սիրականի գիրկը եւ հա

ա՛ն է, երբ Վարդիթերը որպէս տասն եւ մէկ {տարեկան} աղջիկ, մի ջլերը սասանեցնող տխուր անցքի

ի մէջ կախուած մի կանթեղ: Երբ որպէս 7-8 {տարեկան} տղայ հարցնում էի " վարպետիցս " այդ բանի

կարգութիւնը պաշտպանելով, իր եօթանասուն {տարեկան} հասակում հալածուեցաւ տմարդի ինկվիզիցիոն

են առել. սաքի ասում են, որ գեղի միջին {տարեկան} մասրաֆ ա էլել, փչացել ա, պտի լրացնենք

ւմ, աբարանցին էլ տանում ա նորա ձիանոնց {տարեկան} գարին, քուրդը ` նրա գառն ու ոչխարը, թ

գործ) իրա ցանքս ու վարքին ա, աշխատում {տարեկան} հացը տուն լցնում. տաւար, ոչխար, գոմէ

ն չի ըլնիլ սրանցում որ էս իրէք օրը իրան {տարեկան} ղաւուրմէն անի ոչ, բրդին հո, էլ հեսաբ

ետեւ Իզմիրյանը կամ, մի քանի այլ մարդիկ {տարեկանը} սկելու են յուրյանց ծախքով։ Այս օրեր

իկը դեռ տղայ է, ո՛ւր մնայ ութը կամ ինը {տարեկանը}: Եւ այդ հասակում ո՛չ կազմուածքի բնական

ջիկը սիրահարւում է եւ տասը կամ տասնումի {տարեկանը} պատրաստ է սիրու համար իր անձը զոհել, ո

հասակը կարելի է, որ լինէր մօտ երեսուն {տարեկանի}: Ինքը խարտեաշ, գեղեցիկ, կապոյտ աչքեր

ոխել ատամները, դեռ նոր է մտել տասնումի {տարեկանութեան} մէջ: Սորանից եթէ երկու տարին էլ հանենք

անձը ուղղելու մասին, թշուառական մարդու {տարեմուտքը} եւ այլն եւ այլն։ Սոցանով հերիքացել

ղբաթը խառնվի. այլեւ, որովհետեւ օրագրի {տարեվերջումը} պետք է հրատարակենք ո՞ր քաղաքից որքա՞ն մ

ական օգնություն մատուցանելուց, որով իմ {տարեվոր} աշխատությունը պիտի կենդանանա ազգի համար

կացցէ կրօնն մեր ազատ յամենայն յեկամուտ {տարերց}, ազգն մեր չունի երբէք անհետանալ։ Աւել

որ իսկապէս այդ բաները այնպիսի թունաւոր {տարերք} են, որ մտանելով դաստիարակութեան մէջ,

ի, եւ այսօր երկու երեք միմեանց հակառակ {տարերք} գնում են միեւնոյն ճանապարհը: Եւ կառավա

այլն. դոքա չեն մարդկային առաքինութեան {տարերքը}, դոքա խանգարիչք են առաքինութեան, եթէ

աշնչութիւնքը եւ քննելով նորա բաղկացական {տարերքը}: Մի մարդ, որ չգիտէր ֆիզիօլոգիա,

պէս եւ խաժամուժ ամբոխի ախտերը, ահա այն {տարերքը}, որոնցից բաղկացել է անգլիական սահմանադ

պատկեր: Առհասարակ հանքերի բաղկացուցիչ {տարերքը} երկու են, շատ սակաւ երեք, թէեւ կան բա

քննել եւ ուսանել այն սկզբունքը կամ այն {տարերքը}, որ նիւթ էին եղած այդ մարդու կամ ազգի

էին կերպարանագործուիլ այդ սկզբունքը կամ {տարերքը} եւ աճելով օրէ օր ստանալ մի յատուկ բնաւո

ժեշտ հոգու համար, որքան երկրի նիւթական {տարերքը} ՝ մարմնի համար։ Մարդը մարմին չէ մի

ենք։ Ուրեմն Մխիթարեանց բարոյականութեան {տարերքը} որոնելու համար դարձեալ պիտոյ է մեզ դիմե

եղ գտանել մի աշխարհում, որի հիմքերը եւ {տարերքը} էին բռնակալութիւն եւ ստրկութիւն, որի գ

, որ նորա լեզուի մէջ անխտիր երեւում են {տարերքը} երկու գլխաւոր ժողովրդական բարբառների,

ալու։ Բոլոր գաւառական բարբառների էական {տարերքը}, որ իրենց ձեւով եւ բազմութեամբ աւելի ը

ալու: Բոլոր գաւառական բարբառների էական {տարերքը}, որ իրենց ձեւով եւ կազմութեամբ աւելի ը

մ է կազմուածքը, ցնդում են նորան կազմող {տարերքը} ։ Հարկ չկայ ասել, որ առաջին մահացուցիչ

տեսակ օդ ինչ բաղադրութեամբ եւ ինչ չափով {տարերքի} հարկաւոր էր՝ առողջ մարմնի առողջութիւնը

եւ լուծանելով նորոգել նորա բաղկացուցիչ {տարերքի} եւ նիւթերի գործունէութիւնը, վերստին մի

բաժանւում է իւր բաղկացուցիչ նիւթերից եւ {տարերքից}, նորանցից ջրածինը, միանալով օդի մէջ գ

ացած էին առանձին առանձին երկու կամ երեք {տարերքից}, կարող են միաւորուիլ եւ մի ձեւ ու յատկ

, որ բաղկացուցին նորան, այն սկզբնական {տարերքն} էին, որ զանազան բաղադրութիւններով, որ

կան խնդիրը։ Սա չէ նմանում այն նիւթական {տարերքներին}, որոնք, կապուած լինելով բնութեան օրէն

Եւ քննեցին մոլորակի Կեղեւը իւր {տարերքով}: Շատերն իջան, Ովկիանի

իբրեւ խաբեբայ կամ ժողովրդի մոլորեցուցիչ {տարեց} Եպիսկոպոսի առաջեւը։ Եպիսկոպոսը իսկոյն

էջ։ Օրտիցը ինքը այս երեք ընկերները {տարեց} Պապի մօտ, որ շատ սիրով ընդունեց նորանց

ռանիմ, դու մի՛ սգար, Իմացի՛ր որ {տարեցի} Դէպի մահու արքայութիւն Իմ հե

եղ որպէս պահակ, վեր առեցին Ֆիֆիքոքոն, {տարեցին} նորան գեհեանը եւ այնտեղ գլուխը կոխելով

, իսկոյն վեր առեցին ծայրագոյն Բրամինը, {տարեցին} դէպի այն բնակարանը, որի շինութեան համա

ր սրտի միջի ոխակալութիւնները, որ ունէր {տարեւոր} ժամանակով նորա դէմ: Այս բոլորիս պատճառ

ւթիւնները լիովին երեւան հանելու համար, {տարեւոր} ժամանակ հարկաւոր է: Քարտուղար Իմա

յն տարւոջ դեկտեմբեր ամսոյ իմ ստատի նոյն {տարէն} եկամուտն ջամ անեն եւ ջամ եղած մապլաղիցն

իլ. ճակատի գրուածը ջնջուիլ չի. հարիւր {տարէն} մեռած մարդի գլուխն էլ հողի տակիցը դուրս

խորոց սրտիս մղձկմունք, որոց յիշատակք, {տարժանականք} եւ անըմբերելիք.... - Ին՞չ բաներ

պատուական անձը վեր կալաւ այդ պաշտօնը եւ {տարժանաւոր} գործի հոգսերը վայրենի եւ անկարգ մարդերի

եւ դիցուք թէ մի տարի զոհեցինք ազգին մեր {տարժանելի} աշխատությունը, բայց ամեն տարի պարտական

ետ ազգովին ընտրելոյ զնուաստութիւն իմ 'ի {տարժանելի} պաշտօն քաղաքագլխութեան եւ ահա ընկալայ զ

ուցանում որպէս Հայոց ազգը, նոյնպէս իւր {տարժանելի} աշխատութեան արդիւնքը: Սորանից աւել

բայց բնակվում է դարձյալ շկոլայի մեջ մի {տարի} եւս այդպես պիտի լինի, տարեկան վարձ ստա

աշխատությունը պիտի մնար ո՞վ գիտե որքան {տարի} եւ իմ այնքան տարվա ջանքս եւ տառապանքս պ

ողք կան, եւ այնտեղ հույս կա, որ գալոց {տարի} ավելանա, ուրեմն պակասածը միայն պիտի լի

ճշմարտության համար, մինչեւ որ մի քանի {տարի} շարունակվելով, արմատ արձակե ճշմարտությ

անում առաջին անգամը, բայց եթե մի երկու {տարի} շարունակվի, այն ժամանակ հույս կա, որ

որ ավելի լավ լինի այդ բանի վիճակը: Այս {տարի} ունինք մեզ մոտ 270 ստորագրողm, բայց այ

դ ենք, անմարմին չենք, եւ դիցուք թէ մի {տարի} զոհեցինք ազգին մեր տարժանելի աշխատությո

մեր տարժանելի աշխատությունը, բայց ամեն {տարի} պարտական չենք էշի նահատակ լինել: Մե

յնքան լինեն մեր ստորագրողքը, որքան այս {տարի} էր, բանը խինդ կլինի, ուրեմն Ձեր առաջե

մ հանգամանքներին, ըստ որում դեռ անցյալ {տարի} բացել էի քեզ իմ սիրտը: Չկամիմ երկար գր

րությունը ինձ առնեք, որ ես կարողանամ 2 {տարի} ժամանակով Փարիզ մնալ եւ այնտեղ ուղղակի

րինակ ունինք Հ. Սարգիս Թեոդորյանին ինն {տարի} այնտեղ մեռելկոխ լինելը, մինչեւ կարողաց

, թե կառավարության եւ թե յուրաքանչյուր {տարի} նոցա եկամուտը ստանալու վերաբերյալ հաստա

րեւում է, որ սորանից իբր երկու հարյուր {տարի} առաջ, Արգոսյան դուքսի ընդդեմ ապստամբու

լ Հնդկաստանից՝ Չինաստանի վրայով, բայց {տարի} կտեւի մինչեւ ստացվելը, մինչդեռ առաջնակ

Նրանց իդեալը, նախատիպը, կիսաստվածը 12 {տարի} կառավարել է քաղաքը առանց վերահսկողությա

ւթյան. հասարակության վրա յուրաքանչյուր {տարի} հարկ է դրվել, գոյություն ունեին նաեւ ե

վոր իր անկման մեջ, քանի որ ահա՛ 2. 000 {տարի} է, ինչ ամբողջ քրիստոնյա աշխարհը նրա դե

ոռանա: Վերջերս միտս ընկավ, սրանից ութ {տարի} առաջ Մոսկվայում մեր միասին կատարած այցե

յտին կանչեցին Ամերիկա, որտեղ նա անցյալ {տարի} մեռավ: Գնացքի ընդհարումը ուղղակի ad pa

ցրինք գրականության մեջ: Ահա արդեն տասը {տարի} է անցել այն օրից, երբ այդ լեզվով լույս

վել այլ կերպ, քան խոսել են նրանից 2000 {տարի} առաջ: Ահա՛ աղաղակող եւ՝ նոր լեզուն գո

եւ այդ մասին ես խնդրել եմ դեռեւս անցյալ {տարի}, հունիսի սկզբին, եւ նրանք խոստացան այ

աջին անգամ նրանց հայտաբերել է 20 կամ 25 {տարի} առաջ ծաղկարար եպիսկոպոս Սահակը, որի հա

առն եկամուտը: Նախիջեւանը յուրաքանչյուր {տարի} տալիս է մանուֆակտուրաների ռուսական ֆաբր

անելով ` պահանջի շուկան, յուրաքանչյուր {տարի} առաջ է բերում հավասար գումար առաջարկի շ

ես խոսք եմ տալիս, որ իմ ազատվելուցս մի {տարի} հետո մի գեղեցիկ առավոտ ընկերության այգո

որոնց համար, ահա, կարելի է ասել, 15 {տարի} է արդեն, ինչ մենք պատերազմ ենք մղում:

տագա սերունդը մինչեւ իսկ չիմանա, թե 50 {տարի} առաջ ապրել են նման ողորմելի արարածներ:

մ են լայն պողոտայից: Դեռ սրանից 4. 000 {տարի} առաջ Եգիպտոսում վերականգնված էր այն աքս

իսկ ո՞ւր է այդ գումարը: Երկրորդ, յոթ {տարի} տեւող քաշքշուկից հետո, պարտապանն ունի՞

րոյից, բացի այդ՝ ինչո՞ւ յուրաքանչյուր {տարի} թեկուզ 2000 ռ. կորցնենք։ Դա կլինի ավե

[Հ. Գ. ] Ի դեպ, շնորհավոր նոր {տարի}: Անցիր, խնդրում եմ, ծնողներիս մոտ եւ

, Որպես հավելված, ճիշտ սրանից երեք {տարի} առաջ ( " Հյուսիսափայլի " մեջ) հրատարակ

ությունը: Սիրելի եղբայր, ես այսքան {տարի} չարչարված լինելուց հետո, այսօր էլ ծանր

ացած եմ, որ մաշում է ինձ առավել քան թե {տարի}, ուստի եւ բնավ սիրտ չունիմ ձեր անճոռնի

աների մէջ. Մանդինեանց Տէր Ստեփանը քանի {տարի} գրագիր էր Ներսէս Կաթողիկոսի մօտ. եթէ ն

լինի իմ ծառայութենից, թող լինի նա տասն {տարի} ծառայած, թո՛ղ եւ օգտակար եղած լինի, ա

երի եւ գողերի ընկերութեան մէջ։ Մի քանի {տարի} վերայովը անցանելուց յետոյ, հանդիպելով

ից, որպիսի եւ լինէր ձեր կոչումը, տասն {տարի} ժամանակով, բայց այդ ժամանակի անցանելու

արտական էք վճարել ՄԵՐ գանձարանին տարուց {տարի} վաճառականքը իւրեանց արծաթագլխից, րուբլ

սուն դեսեատին հող, վճարելու են ամենայն {տարի} ՝ իւրաքանչիւր դեսիատինի համար հինգ հինգ

ւմ են հասարակութեան կամեցողութեամբ երեք {տարի} ժամանակով: Ոչինչ աւելի լաւ կառավարութի

նէր մի յարմարաւոր նաւահանգիստ։ Մի քանի {տարի} է, որ քանի մի հարուստ մարդիկ, շինելով

լեւ կարելի է յիշատակել այն, որ ամենայն {տարի} աշնան ժամանակ մորթւում են այդ քաղաքում

ագլուխը: Քաղաքը եօթանասուն եւ հինգ {տարի} է, որ կայ։ Դիցուք, առաջին քսան եւ հի

արակ ժողովուրդը տասներկու մանէթ ամենայն {տարի} ազգային գանձանակը ձգելուց: Տարակոյս չկ

2 շիշ գարեջուր էր խմում օրը, որ անցեալ {տարի} տեսանք Մարիենբադումը, անցեալները պատահ

օրի ուվերտիւրը զմայլեցնում էր քեզ, այս {տարի} Յունուարին, ամուսնանալով մի անգլիացի ե

: Տե՛ս Նախախնամութեան գործերը. անցեալ {տարի} ո՞ւր էր, այժմ ուր, Հնդկաստանում՝ աշխ

ղութեանը, թող պատմեմ այստեղ, որ երկու {տարի} սորանից յառաջ ասիական Տաճկաստանի մէջ մի

՝ քարշում են պոչերը: Ը. Նոր {տարի} 1859 - Բէգզադէի նամակը - Տրովատորի բովա

րու առաւօտը հազիւ լուսացած, եւ ահա Նոր {տարի} շնորհաւորողքը գլուխ կոտրելով չափում են

՝ ի՞նչ մտածելու բան կայ, Նոր տարին Նոր {տարի} է, դա մի այնպիսի օր է, որ ուրախացնում

դոր քամիների յարձակմունքը: Մի քանի {տարի} է, որ ձմեռը այս կողմերում փոխել է իւր

ր հեղինակի եւ Սուրբ Սահակի մէջ կան 1400 {տարի}, արեւելք ու արեւմուտք, երկինք ու երկի

իւն ի նմին եւ ոչինչ ", - գրում էր քսան {տարի} յառաջ մի ուսումնական ազգային, որ, կար

ասպետութեններով, բայց չորս հինգ հարիւր {տարի} անցան նորանից յետոյ, եւ նոր պատմութիւն

Մխիթարեան միաբանութիւնը սորանից մի քանի {տարի} յառաջ շինել է մի աղօթք, որ Մուրադեան տ

ծանրակշիռ գործերում. պատճառ, մի քանի {տարի} ոտքի վերայ պահել մի դպրոց եւ այնուհետեւ

ւանդ, որ դպրոցի պէս բանը գոնէ վեց եօթն {տարի} ժամանակի է կարօտ, որ կարողանայ ցոյց տա

Հայոց եկեղեցին Բաբկէնին ըրածը տարուէ {տարի} նորոգելէն շատոնց դադրեցաւ, իսկ Մխիթարե

, որ գտանւում է այժմ Փարիզում: Քանի մի {տարի} սորանից յառաջ բարձրացած մրրիկը խլեց նոր

աջեւ են Հայոց ազգի համար սորանից հարիւր {տարի} յետոյ գալոց օրերը... Հրաւիրում ենք

վ, ինչ հաշուով ստացել էր: Մի քանի {տարի} ծառայում է այս երիտասարդը, խանութի ապր

, - ասում է Բէգզադէն: - Ես այսքան {տարի} ծառայեմ, քեզ այնքան շահ ցոյց տամ, հեր

յց այդ անխղճութիւն է քո կողմից. այդքան {տարի} ծառայելու վարձը... - Նոցա ծնունդը

ւնի եղած Հայ բանասէրը մինչ սորանից քանի {տարի} յառաջ գրում էր հետեւեալ տողերը՝ նուիրո

Հայկի ձեռքով հիմնուեցաւ Քրիստոսից 2107 {տարի} յառաջ, ուրեմն՝ 2428 տարի նախքան Լուսա

իստոսից 2107 տարի յառաջ, ուրեմն՝ 2428 {տարի} նախքան Լուսաւորիչը: Նորանից յետոյ Պարո

Քրիստոսից 749, ուրեմն Լուսաւորչից 1070 {տարի} յառաջ անցաւ օրինաւոր թագաւորութեան կարգ

Քրիստոսից 149, ուրեմն Լուսաւորչից 470 {տարի} յառաջ վերանորոգուեցաւ Հայոց տէրութիւնը

է կատարում, քան թէ սորանից հինգ հարիւր {տարի} յառաջ, եւ արծաթը, ոսկին կամ այլ անփու

ւ ցանկութիւն ունեցող Հայը վճարէ ամենայն {տարի} երեք մանէթ արծաթ, մինչեւ որ ընկերութեա

աթ եւս վճարող չլինի... գո՛նէ, մի քանի {տարի} ժամանակով, դարձեալ կ՚ապահովէ իւր գիտու

եւ նորա հազարաւոր մշակները, որ այնչափ {տարի} ապրում էին այն հողի վերայ, ոչինչ ունին

յսչափ ոսկու եւ արծաթի հանք, որ ամենայն {տարի} անդադար ոսկի եւ արծաթ են թափում զանազան

նտարակոյս է, որ մետալեայ դրամը ամենայն {տարի} շատանում է, ի՛նչ է ուրեմն պատճառը, որ

օտ աւելի դրամ կայ, քան թէ սորանից տասն {տարի} առաջ: Դրամը պակասել չէ, այլ զօրութիւն

զօրանում է: Մի մարդ, որ սորանից տասն {տարի} առաջ հարիւր ոսկի ունենալով, հանգիստ կա

ի ունենալով, հանգիստ կարող էր ապրիլ մի {տարի}, այժմ նոյն մարդը երկու հարիւր ունի, բ

ւնը, ուր ես բնակւում եմ, սորանից տասն {տարի} յառաջ վարձում էի յիսուն ոսկու, այժմ տա

րայ խօսիլ, ո՞ր բանը այսպէս չէ: Այսքան {տարի} ապրել եմ եւ միշտ կօշիկ եմ հագել, եւ մի

րիւրին տասն եւ հինգ շատանում են ամենայն {տարի}: Թողո՛ւնք ուրիշ քաղաքները, միմիայն Լո

լու մետալեայ դրամը չպիտի կարողանայ, մի {տարի} միայն, ծածկել Թիւրքիոյ պարտքերի շահը ե

լով արտասուելի օտարութեան մէջ տասն-քսան {տարի}, կամ մեռանում է այնտեղ՝ թողնելով իւր

բ: Անցնում է սորա վերայով մի քանի {տարի} ։ Յանկարծ այս նորեկը լուր է առնում, որ

ութիւն, այլեւ վատութիւն: Մի քանի {տարի} կայ, որ լսում ենք հանապազ մեր վաճառակա

ւ մինչեւ այս, թող հայ վաճառականը հազար {տարի} ապրանք բերէ Եւրոպայից ու վաճառէ, կամ,

ածուխ գտնէ իւր հողի մէջ, ահա այս երկու {տարի} է, որ " Երեմիայի ողբ " են կարդում իւրե

որով եւ ազգութիւնը ապրում է: Դու հազար {տարի} քարոզէ ինձ քո վերացական ազգութիւնը, ես

կէ վեց եօթը հազար կամ շատ շատ միլիոն մը {տարի} առաջ այս բաներս չկային բնաւ ": Ամեն այ

Մեր հայրենիք շղթաներով Այսքան {տարի} կապկապած, Իւր քաջ որդոց սուրբ ար

պարզն Յայտնեմ ձեր առաջ, որ այսքան {տարի} Պահել չկարացայ, գիտէ տէր Աստուածն

էլ գալիք չունի: 1864 Շնորհաւոր նոր {տարի} Յունուարի 1-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս,

թեանս, սկսեալ 14 յուլիսից 1862: Երկու {տարի} ՜: 14-ին նամակ ստացայ Յովհ[աննէսից] եւ

նորը, որ ահա զարկում է: Շնորհաւոր նոր {տարի}, 1865, 1 յունուարի, ժամ առաջին: 18

արի, ժամ առաջին: 1865 Շնորհաւոր նոր {տարի}: Յունուարի 1-ին տես[ութիւն եղբ[օրս] հե

արի ասածից հրաժարւում է փետրուարին, մի {տարի} յառաջ գրուած բանից հրաժարւում է ներկայո

դը սիրում է, որի մէջ գրուած են ամենայն {տարի} աշխարհի երեսին պատահելու գործերը, արեգ

եմ, որ, թէ կենդանութիւն լինի, ամբողջ {տարի} պիտի վայելեմ քո Յիշատակարանը:

ոս տասն եւ չորսերրորդի օրերում. տարուց {տարի} նորաձեւութիւնը հարկադրում է մեզ բաց ձգե

մեզ բաց ձգել այն զգեստը, որ մի, երկու {տարի} յառաջ հագած էինք, եւ պատրաստել տալ մեր

գերմանացի ես, դու որ ապրում ես հարիւր {տարի} Քանթից յետոյ, քեզ ի՛նչ կարող են օգնել

ամբ: Եղան ժամանակներ, որ մարդը հարիւր {տարի} ապրեցաւ, բայց մի օրուայ ճամփայ չգնաց,

ս կը լինի մարդու հասկացողութիւնը հարիւր {տարի} ետքը, որ հիմիկուայ դատողութեան անեմ այ

նք: Եւ գիտէին նոքա, որ նոցանից հարիւր {տարի} ետքը նոցայ ժառանգները արիւն-քրտինքով պի

XIV-ի բռնակալութիւնքը, որ շարունակ 50 {տարի} ոչ միայն քամեցին Ֆրանսիոյ արիւնը եւ հոգ

ակոբ II-ին եւ վերջը նորա որդուն, որ 70 {տարի} թագ խնդրելով թափառեցաւ մուրացկանութեամբ

եամբ եւ միեւնոյն հաստատ յուսով, որ այս {տարի} մեր ապրանքը ամէնից շուտ հասանելով Հնդկա

օրէօր ձգուելով երկարեցաւ եւ քնեց երկու {տարի}: Այս խառնակութեան ժամանակներին երեւում

գնականութեամբ շուտով կարողանում է երկու {տարի} հիւանդութեամբ ծանրացած վէճին լրումն տալ

ակ վերակացու կարգուիլ, ինչս ես մի քանի {տարի} եւս սորանից յառաջ վարել էր այդ պաշտօնը

պատճառով գնացի Սիւնեաց աշխարհը եւ երկու {տարի} կեցայ, ձմեռները մի քարանձաւում, գաւառ

՛յը, շատ ժամանակ, մինչեւ հի՛նգ հարիւր {տարի} կուսութիւն պահելով եւ սորանից յետոյ որդ

անի մարզպանութիւնը աւելի քան թէ երեսուն {տարի} կայ։ Յայտնի է, թէ այդ միջոցում մասնաւ

հալածուելուց առաւել քան թէ հարիւր քսան {տարի} յետոյ՝ Կոմիտաս կաթողիկոսի օրով, կառավ

փոքր այս կարծիքը, որ գո՛նէ հինգ հարիւր {տարի} է, ամեն հեղինակ, իր նախորդներից փոխ ա

Մեծ Թարգմանիչքը այդ միջոցին արդէն 15-16 {տարի} է, որ վախճանել են։ Բայց պ. Էմինը, ա

ւ Փարպեցուն 457 թուականից յետոյ մի քանի {տարի} էլ Աղանին աշակերտութիւն արած ընդունելով

համար, գնացի Սիւնեաց աշխարհը եւ երկու {տարի} կեցայ, ձմեռները Մովսիսի մօտ Անձուկ ասա

նեաց աշխարհը, ուր մնացել է միայն երկու {տարի} ։ Փարպեցին գնացել է այնտեղ նոյն 484-ին

հանապազ, նո՛յնպէս, եւ մա՛նաւանդ 1500 {տարի} առաջ պատահած պատմական անցքերի նաեւ մի ա

պատմութեան մէջ այդ անունով։ Գրեթէ 400 {տարի} յետոյ ժամանակների վերաբերութեամբ, Յովհ

ւ Փարպեցին գնաց Սիւնեաց աշխարհը։ Երկու {տարի} այդտեղ մնալուց յետոյ վերադարձաւ Այրարատ

մեր աչքի առջեւ կատարված։ Սորանից 20-30 {տարի} առաջ շատ պառաւներ կամ ծերունիք գործ էին

ռուսի բառեր. այնպէս որ, սորանից յիսուն {տարի} ետքը, եթէ այս աղճատանքի առաջը չառնվի, հ

, քրիստոնեայ Հայերի արիւնը խմելով, հինգ {տարի} անդադար թուր քաշեց ազգի եւ եկեղեցու ընդ

Հայերը առհասարակ։ Հանգուցեալը քանի մի {տարի} ուսանելով յիշեալ Աբովեանի մօտ հայերէն,

ուի վերայ։ Անցանում է համարեա թէ մի {տարի} ժամանակ։ Աբովեանը, մանաւանդ որպէս աշխ

"։ Այս օրինակ ահա պարապելով ամբողջ վեց {տարի}, երբ աւարտում էր իւր ուսման ընթացքը,

դեռեւս իւր ուսման ընթացքը աւարտելուց մի {տարի} յառաջ, երբ բնակւում էինք ամառը միասին

անան հրամայեց գրապետին մնալ այնտեղ 1111 {տարի}, որքան ժամանակ մնալու էր այս գիրքը սատ

հասկանալով այս գրքից, մտածում է այդքան {տարի} եւս պահել նորան, բայց զուր է. դարձեալ

ամենայն վայրկեան երկու անգամ փռնգա 3333 {տարի}. եւ դո՛ւ, աներկիւղ փիլիսոփայ, - ասաց

ի՞նչ եղան այն ապստամբութիւնքը, որ քանի {տարի} սորանից յառաջ սկսուել էին մինչեւ եօթ-ու

- Այդ աչքի համար ասում ես դու ինձ, 800 {տարի} է շարունակ. ես կարդացել եմ, միտքս գալ

ւոր եւ իշխան: Ձեր մռայլութիւնը ամենայն {տարի} եկամուտ պիտոյ է ստանայ գոնէ՛ 40. 000 կո

ի բոլոր գործերի մասին, որ այնքան երկար {տարի} աշխատեցաւ դժոխքի օգտի համար, որպէսզի ն

օտ, ինքը իւր ձեռքով ուղարկել է ամենայն {տարի} այդ մատեանքը, որ ժապաւինած ու կնքած են

Բրամինների վերայ, արդէն յիսուն-վաթսուն {տարի} սորանից առաջ նշանաւոր էր գտանուած իւր դ

են իւրեանց քաջութիւնը: Սորանից մի քանի {տարի} յառաջ, պատահեցայ մի հայ երիտասարդի.

ան: Քունը իսպառ փախաւ աչքիցս, օրը ինձ {տարի} էր թւում. վերջապէս, զրկուելով ամենայն

երի ժամանակից սկսած մինչեւ երկու հարիւր {տարի} յետոյ, Ալքիմիան, անդադար մշակուելով,

ձեա՞լ գերեզման... - Օրհնած, այս {տարի} դեռ տասներորդն է, որ փորում եմ, միթէ

ցու նախկին երեսփոխանն էր, տասն եւ հինգ {տարի} կատարեց այս պաշտօնը, բայց ինչպէ՛ս, մի

առով եւս ասում էին. - օրհնա՛ծ, այսքան {տարի} եկեղեցու դրանը ծերացար, այժմ պիտի խարդ

նքոյ վկայէ ": Այնուհետեւ մի ամբողջ {տարի} ո՛վ էր եկեղեցու մօտ եկողը, ո՛վ էր հաշի

քոյ ": Ահա այս կերպով տասն եւ հինգ {տարի} վարեց հանգուցեալը երեսփոխանութեան պաշտօ

նութեան պաշտօնը: Բայց երբ սորանից հինգ {տարի} յառաջ հիւանդանալով հարկադրուեցաւ թողուլ

սների անխել կարծիքները երեսուն քառասուն {տարի} պաշտուեցան քաղաքի կամ ազգի վնասի համար

նորա Նախիջեւան գալը արդէն տասն եւ եօթն {տարի} էր. պատճառ, Մանուշակը մի տարեկան ծծի

տիչը, - ձեզ յայտնի է, որ ես դեռ անցեալ {տարի} պիտի երթայի, եթէ եղբայրս չվախճանէր, բ

թայի, եթէ եղբայրս չվախճանէր, բայց այս {տարի} անպատճառ պէտք է գնալ, ուխտ դնել եւ չկա

պսակը կարող է յետացնել մինչեւ մի երկու {տարի}, փոյթ չէ. իմ հայրը եւս քառասուն եօթն

ղաքավարի, հնազանդ: Առաջինն ես նորա մի {տարի} լեզու պահել կը տամ, բայց դորայ փոխանա

եւ ո՛չ գալոց տարու օգոստոսին, այլ այս {տարի}: Տեսանո՛ւմ ես, - յաւելացրեց նա դառնալո

Միթէ՞ նա ամուսնացաւ: - Դեռ անցեալ {տարի} նոյեմբերի վերջին: Տեսանում ես, մտա

չք բանալու, քնում է միալար չորս հարիւր {տարի} ՝ մինչեւ տասնեւութերորդ դարու սկիզբը։

կեան Ծերակոյտը ( սենատը) դեռեւս հարիւր {տարի} յառաջ, այսինքն՝ տասն եւ եօթներորդ դար

ր գերդաստան պարտական է հարկ տալ ամենայն {տարի} երկու սու, եւ հրամայում է իւր դեսպաննե

ուանուն, այն պայմանով, որ իւրաքանչիւր {տարի} երկու հարիւր մարկա արծաթ հարկ վճարէ Գրի

Լուդովիկոս տասն եւ հինգերորդի օրերին, {տարի} ու կէս քննուելով Փարիզի պարլամենտի մէջ

ւմ է մի այնպիսի մարդ, որ երեսուն երկու {տարի} անդամ էր այդ միաբանութեան, եւ այն՝ ակ

կեղեքիչ կառավարութեան ձեռքով եւ այն մի {տարի} ժամանակով։ Այնտեղ, ուր մի մարդ արծաթով

ան բաներ։ Վերջապէս, Բարսելոնում երկու {տարի} մնալուց յետոյ, գնաց Սալամանկա՝ այնտեղ

տիոսը Մոնտեգիւ ( Montaigu) դպրոցում մի {տարի} մնալուց յետոյ մտաւ Սուրբ Վառվառէի Կօլլէ

ւ էին Հռովմի Քահանայապետների ութ հարիւր {տարի} ունեցած իշխանութիւնը, ուրիշ ուղղութիւն

ան ուսման ընթացքը ձգւում էր մինչեւ չորս {տարի} ։ Յիսուսեանք անուանում էին նորան կազուի

Դոմինիկեան ասել։ Սորա մահից երկու {տարի} յետոյ մարմինը բերուեցաւ Գօա, իսկ Օգոստ

տուները, Փէքինի մէջ բերում էին ամենայն {տարի} իւրաքանչիւրքը առաւել քան թէ յիսուն հազա

ն լինում մահու դատապարտութեան։ Ամենայն {տարի} հաւաքւում էին խորհրդականք եւ քննում էին

երպեցաւ հռչակաւոր Սուրբ Լիգան, որ քսան {տարի} չարչարեց Ֆրանսիայի աշխարհը։ Ինչպէս Մեզ

փ չկար։ Միմիայն Պարագուայն իւրաքանչիւր {տարի} բերում էր աւելի քան թէ քսան միլլիոն տալ

այդ էր։ Յիսուսեանների կանոնադրութիւնքը {տարի} ու կէս քննելուց յետոյ վերջապէս առաջարկե

շտօնին աւանդութեան սկզբնաւորութիւնից 15 {տարի} յետոյ: Տեղի ունեցած անկարգութիւնն

յց ոչ թէ Կանոնադրութեան կէտերի, կամ 12 {տարի} առաջ տրուած ֆիրմանի հիման վրայ, այլ ըս

կարդացած էինք վաղուց ահա՛, գուցէ քսան {տարի} յառաջ, մի այդպիսի գիրք Պ. Բժշկեանի թա

ոգուն եւ տրամաբանութեան, որի տակ հինգ {տարի} ընկճված էինք մենք էլ։ Ո՛չ. այդ տակաւի

իէլեան ականաւոր Քերականը սորանից յիսուն {տարի} առաջ խոստովանել է իր ընտիր քերականութեա

ած աւելի շատ են հասկանում, քան թէ տասը {տարի} առաջ։ Հարկ չկայ ասել, որ քսան տարի ետ

սը տարի առաջ։ Հարկ չկայ ասել, որ քսան {տարի} ետքը աւելի լաւ պիտի հասկանան իրար խօսած

րուհու պաշտօն, եւ որի սէրը արդէն երկու {տարի} է, որ մաշում է նորա սիրտը եւ հոգին, դ

ած ենք մեր պառաւներից, որ սորանի 60-70 {տարի} առաջ, Նոր-նախիջեւանի մէջ էլ եղել են այ

ի հետքը կայ Նոր-նախիջեւանում. գոնէ շատ {տարի} առաջ, ես լսել եմ պառաւներից: Որքան մի

ասելով հասկանում եմ այն, ինչ որ 4. 000 {տարի} առաջ հասկացնում էին " տու՛ր ինձ զհաց "

հանելու, ինչ իրաւունք որ ուներ 4. 000 {տարի} առաջ ապրած հայը այնպէս խօսել, նոյն իրա

ան չէ, գնա՛յ գերեզմանները փնտրէ 4. 000 {տարի} առաջ մեռածներին եւ այդ մեռելների հետ խօ

քեզնից խէր կը հանեն, համա ինձնից, ութ {տարի} չարչարուին, չոր ոսկորից սաւահի ոչինչ չ

չին. ծառերս վերջ արին էլի. բարով էկող {տարի} հասնենք, մէ մերըդ մին էլ բռնի ` պարծեն

ամօրէն մարդկութեան: Մէկ մարդ տասը {տարի} մնալով մի օտար ընկերութեան մէջ, քիչ շա

օտար ոգու ազդեցութեան տակ. Հայը հազար {տարի} ընկած լինելով թուրքի, թաթարի եւ ուրիշն

իրաւունքը ոտքի տակ կոխելը, քանի հազար {տարի} առաջ մեռած հայերի իրաւունքի անունով:

իտի մերժէին որպէս ոչ բնիկ հայեր: Հազար {տարի} ազգի վրայ եղուած բնական եւ պատմական ազդ

կան ազդեցութիւնը ուրանալով, նորա հազար {տարի} որպէս սեփական գործ դրած բաղդասութիւնը մ

քա ազգի մէջ, որ հայ դպրութիւնը եթէ 200 {տարի} էլ ներգործէ օրինաւոր կերպով, այնուամեն

ից։ Մինչեւ Տրոյացւոց պատերազմը կամ 300 {տարի} նորանից յետոյ՝ մինչեւ Հոմերոսի ժամանակ

հին լեզուն հնացած հաց է արդէն, եւ 1300 {տարի} է, որ թխուած է, իսկ նոր լեզուն ամեն օ

քին աչքով տեսաւ։ Այսպէս կը լինի եւ 900 {տարի} յետոյ եւ 1000 տարի յետոյ, եւ ինչպէս մի

յսպէս կը լինի եւ 900 տարի յետոյ եւ 1000 {տարի} յետոյ, եւ ինչպէս մինչեւ այժմ, այնպէս

օրինակը թերեւս շորերի վրայ տանք։ Տասը {տարի} առաջ, թողնում եմ դարերով առաջինները,

ակոյս չկայ, շորը նոյնն է, ինչ որ տասը {տարի} առաջ շատ գեղեցիկ էր երեւում եւ մենք էլ

, նորա անփոփոխութիւնը, ինչպէս էր տասը {տարի} առաջ, ապա ուրեմն այն ժամանակուայ գեղեց

նախամարքը ապրեցան եւ մեռան երկու հազար {տարի} առաջ, եւ մեզ այս սերունդը թողեցին, որ

րդի համար եւ այնքան վաղ, որ նաեւ հազար {տարի} ետքը Իսրայէլի խունկերը ծխւում էին բարձր

փոխութիւնից էլ մինչեւ այսօր երկու հազար {տարի} անցաւ եւ այս երկու հազար տարուայ մէջ Աւ

Մինչեւ Ֆրանկլինի շանթարգելը, որ հազար {տարի} Մասիսի նման ապառաժ էլ դէմ անէիր կայծակի

մինչեւ հիմայ կը յառաջանար։ Կարծեմ 200 {տարիից} աւելի է, որ Վենետկում հազարաւոր գրքեր

գիտեի այնպես լինելուն: Լեպետեւային {տարին} Պետեր. պատճառը բերանով կասիմ մի օր:

վ լվանալ յուր անարգությունը: Թե ուր {տարին} նորան եւ ինչ եղավ վերջը, չիմացա, ըստ

նորհավորում եմ նրանց բոլորի առաջիկա նոր {տարին} եւ Քրիստոսի ծննդյան եւ հայտնության գալի

վ, նորից շնորհավորում եմ քեզ գալիք նոր {տարին} եւ Քրիստոսի մոտալուտ տոնը: Քո եղբայ

կամիջոցում, ինչպիսին է, օրինակ, քսան {տարին}: Անանիան ցույց է տալիս ինձ հրեաների

ային, բայց Խրիմը ինձի շատ լավ կըլլար: {Տարին} վաղուց անցավ, որ ես ամեն օր ճար կխմիմ

: Օրիորդների վերայ խօսք եւս չկա. նոքա {տարին} մի անգամ՝ Ծաղկազարդի օրը, գնում են եկ

ընդդէմ բաների կարգին: Նախիջեւանցիք {տարին} մի անգամ՝ Ապրիլի 23-ին, տեսանում են ի

նքից չէ կարող հինգ հազար մանէթ յետ ձգել {տարին} ուսումնարանի անունով, եթէ այդ կայքերի

, անկելանոցի օգտի եւ պահպանութեան համար {տարին} հինգ տասն մանէթ՝ չնայելով, որ միւս կո

հանջողութեան պատասխանը: Անցաւ {տարին}... Անցաւ, եւ մեք քո հետ, պատուելի՛ ը

Պիտի ասես՝ ի՞նչ մտածելու բան կայ, Նոր {տարին} Նոր տարի է, դա մի այնպիսի օր է, որ ու

ութիւնք եւ վշտեր կան թաքնուած: Նոր {տարին} ինքնըստինքեան ուրախութիւն չէ եւ չէ՛ կար

ից: Առանց այս բաները քննելու, Նոր {տարին} նոյնպիսի օր է, ինչպէս Մեծ պահքի երկուշ

նցած նոր տարիներում. պատճառ, նախընթաց {տարին} անխորհուրդ անցած չլինելով մեր սիրական ա

ատուելի՛ ընթերցող, ես քո մօտ չեկայ Նոր {տարին} շնորհաւորելու։ Դորա փոխանակ, մտածելով

գակիցքը Մոսկուայի պէս տեղում ցանկանային {տարին} մի քանի անգամ քանի մի բան տեսանել եւ լս

Մխիթարեան համախոհաց սեւաներկ վարագոյրը {տարին} տասներկու ամիս քաշուած, մտիկ ընելով գլ

Հայութիւնը գուցէ երեւում է նորանից, որ {տարին} մի քանի անգամ գնում են Հայոց եկեղեցի եւ

անրութիւն էր Հայոց ազգի անդամների համար {տարին} երեք արծաթ վճարել, որ ներկայումս Տաճկա

խեղճ մարդը եւ հեռացաւ հրապարակից: {Տարին} չորս եղանակ ունի, իսկ մարդկային կեանքը

իոյ մէջ կարծեմ գտնուին տեղեր, ուր տասն {տարին} մի անգամ, եւ այն դիպուածով, հազիւ ոտք

երայ, ահա խնդիրը: Արդէն վաթսուն {տարին} լրացած ` դէպի եօթանասունն է գնում, բայ

Մամբրէի կաղնուց ` քեզ Ցից ընծայէ ամէն {տարին}. Յար օրհնուա՜ծ դու լինես: Թէ սիրակէզ

գիտես, թէ ճշմարտութիւնը օրացուցի պէս, {տարին} մի անգամ փոխւում է. հարկ դիպուածներում

րի համար, նորան ի՞նչ կը ներգործէ երկու {տարին} մի անգամ կամ տարին մի անգամ մի գրքի աշխ

նչ կը ներգործէ երկու տարին մի անգամ կամ {տարին} մի անգամ մի գրքի աշխարհ յայտնուիլը։ Եւ

ւորութեան վերայ։ Ահա հազար երեք հարիւր {տարին} լրացած, հազար չորս հարիւրն է գնում, ո

ող էր մանրամասն ասել բոլորի տպագրութեան {տարին}, միտքն էր պահում, թէ ո՛ր գրքում, որք

բողջ երեկոյ, առաւօտ եկեղեցի են գնում, {տարին} մի քանի անգամ պատարագ եւ մատաղ են առնու

եւ երբեմն կէս մանէթ: Ամբողջ մանէթ տասն {տարին} մի անգամ չէ պատահում: Մնում է մեռեալը

շտօնը, բայց ինչպէ՛ս, մի հարցրու: {Տարին} մի անգամ մի քանի քահանայք գալիս էին հաշ

րա կեցութիւնը շատ հասարակ. մարդ եւ կին {տարին} երկու ձեռք հագուստի տեղ մի ձեռք էին կար

ի, զանազան մորթերի եւ այլ բաների։ Վեց {տարին} մի անգամ գալիս էր Գեներալ Պրօկուրօրը,

նի իւր բարեկամի գործարանի մէջ եւ ամբողջ {տարին} տասներկու տակառ է փոխում զանազան գոյներ

ի տարեկանութեան մէջ: Սորանից եթէ երկու {տարին} էլ հանենք, այն ժամանակ կը տեսնենք, որ

կարկուտը տայ, կամ թրթուռը փչացնի, կամ {տարին} չբեր ըլնի սոված կոտորուիլ պտենք. մեր մ

րակը այգեգործ է. բարի է, բայց այգին, {տարին} տասներկու ամիս չէ կապում երկրագործի ձեռ

ելն է), եւ ուխտ է անում, որ հետեւեալ {տարին} էլ կը պահէ: Պահուածի էլ մետաքսը,

ր ամենայն տեղ գնում է եւ կմնա շատ երկար {տարիներ}: Թիֆլիզի մեջ այժմ բավական ստորագրողք կ

ցանկությունս, որ նա որքան կարելի է շատ {տարիներ} ուրախ եւ առողջ անցկացնի այդ օրը: Սեղմո

. ամբողջ հոգով ցանկանում եմ նրան երկար {տարիներ} տոնել այդ օրը: Սեղմում եմ բոլոր բարեկա

րով ծածկել մեր վէրքերը, որոնք, այսքան {տարիներ} թաքուն մնալով բժիշկներից, կարօտ են այժ

յն սովորութիւն: Լուսաւորչից հարիւրաւոր {տարիներ} յետոյ կանգնեցան Բագրատունեաց եւ Ռուբենե

բրեւ վկայ դնում ենք ազգի առջեւ: Այսքան {տարիներ} գնում է ազգը այս ճանապարհը եւ այս վերջի

օղիլ աչքի ցօղով։ Կ՚անցնեն դարեր, {տարիներ}, մեր շիրիմը կը կորչի. Պառկի՛ր խ

85 թ. Մոսկուա ՅՈՅU Շա՜տ {տարիներ}, շա՜տ օրեր Անցան դժբաղդի գլխից.

ումն է յիշւում: Դժբաղդը շատ {տարիներ} ` Մանկութենից ծերութիւն Անց

ը, որի օգնութեամբ կարելի է քանի հարիւր {տարիներ} ապրել: Ֆրանսիսկեան կարգի աբեղայքը, նո

րս գալ իւր մռայլոտ բնակարանից, ուր շատ {տարիներ} անցուցել էր մելամաղձական եւ տխուր միայն

, սկսեց մատանու պատմութիւնը: - Շատ {տարիներ} են անցել նորանից յետոյ, երբ մեր ցեղապե

թարի իշխանի իշխանութեան ժամանակին. շատ {տարիներ} եմ ասում եւ ո՛չ թուականը իսկապէս, այն

ծաշնչի մեծութենով գիրք գրել, որի վերայ {տարիներ} պիտոյ էր գործ դնել։ Այդ իմ կողմից, իմ

որոնք արդէն երկու, երեք կամ աւելի եւս {տարիներ} փորձուած էին։ Գլխաւոր անդամք իշխում էի

ւել. այնպիսի դիպուածում նա կարող է շատ {տարիներ} ապրել։ Թոքերը կամ սի՞րտն է կաթուածահար

երը ․ այդպիսի դիպուածում նա կարող է շատ {տարիներ} ապրիլ: Թոքե՞րը կամ սի՞րտն է կաթուածահա

է մինչեւ այսօր, շարունակուի հազարաւոր {տարիներ} եւ սորանից յետոյ, սորա համար, որ միայ

րկաւոր է ժամանակ։ Շատ անգամ հարիւրաւոր {տարիներ} չեն թողուլ փոփոխութեան կնիք, թող որ մի

նեղութիւն եւ ո՛չ ցաւ, Նորա օրը, {տարիները} Ինչպէս րոպէ մի անցաւ։ Իւրեա

փոքր կեանքի վերայ եւս մտածել... {Տարիները} վազում են փայլակի շուտութեամբ, օրերը թ

առաջ նայեցաւ, բայց այն յիսո՞ւն երկաթէ {տարիները}, որ անցան Լուդ[ովիկոս] XIV-ի ձեռքից.

, ծերացած կամ մեռած եւ արդեն հազարավոր {տարիների} փոշիներով ծածկված գրականություններին,

հոգաբարձութեան վերաբերեալ բաները երկար {տարիների} մէջ ամենայն դանդաղութեամբ գլուխ բերել,

րձատրւում է գործակատարի ոչ միայն այնքան {տարիների} ծառայութիւնը, այլեւ այն գազանական անգթ

ակը դատապարտել էր եւ թաղել էր հազարաւոր {տարիների} փոշիներով: - Նա աւանիկ գիտուն ասաց

ական դէպքերի տակ աւերվել է եւ այդ հազար {տարիների} միջոցում ամեն մեր լեզուի մօտից անց կացո

ւմ է իր վրայ. բացի սորանից, այդ հազար {տարիների} միջոցում ամէն մեր լեզուի մօտից անցնող թ

ական առարկայ, որի վերայ կարելի էր հազար {տարիներից} յետոյ եւս մտածել կամ ամենեւին չմտածել։

ի, այն ժամանակ, ով գիտե, պատահի, որ {տարիներով} հարկ լինի մնալ, եւ մեք օրինակ ունինք Հ

առավարութեան մի արծաթի մեծ գումար, շատ {տարիներով} կամակորւում էր եւ չէր կամենում հատուցան

շխարհի ժամանակը յետ է գնացել քանի հազար {տարիներով} ։ Թւում է ինձ, թէ գտանւում եմ Յունաստա

դ մահանման քնից, որով քնում է նա հազար {տարիներով} ։ Դորա հակառակ, սուտ սուտ գովասանութիւ

ած առանձին ինդուլգենցիայի: Ազգը այսքան {տարիներով} լռում է եւ իւր լռութեամբ շատացնում է ազ

լիապէս գնահատելու համար պիտոյ է հարիւր {տարիներով} յետ երեւակայել իւր անձը, երբ ոչ այսչափ

րիանոնքը: Եւ եթէ այն րոպէին հարիւրաւոր {տարիներով} յետ գնար ժամանակը, եթէ մտքիս եւ յիշատա

րանսիացիք: Արժանահաւատ անձինք, որ շատ {տարիներով} բնակւում են Փարիզում, վկայեցին մեզ, թ

քան թէ գտանւում ենք: Սորանից քանի {տարիներով} յառաջ բարձրացած կրօնական-սխօլաստիկեան վ

աշրջիկ եւ ծռաքայլ Մխիթարեան համախոհի մը {տարիներով} Փարիզի մէջ ըրած անառակութիւնները տեղերո

ի վերայ... Ո՛հ, օրերով, ամիսներով եւ {տարիներով} ողբալու նիւթ: Մեք մի առանձին յօդու

նում: Երիտասարդը գրում է, աղաղակում է {տարիներով}, բայց լսող չկայ։ Գրում է նա եւ շատ ան

է իւր մի գործակատարին, որ նոյնպէս շատ {տարիներով} ծառայում էր՝ բերել տալ իւր քեռորդին Բէ

քանի հազար քաղցած ու մերկ զինուոր, որ {տարիներով} չեն տեսնում ռոճկի երես, ներս մտանող ապ

րաւունքը: Եթէ Պ. Չամուռճեանը երկար {տարիներով}, յարակցութիւն ունենալով եզուիտների հետ

քի աշխարհ յայտնուիլը։ Եւ խեղճ հեղինակը {տարիներով} չարչարւում է մինչեւ իւր աշխատութիւնը գլ

յ. միայն այս եմ մտածում, թէ հազարաւոր {տարիներով} քնելուց յետոյ ո՞րքան աշխատութիւն պիտի մ

գրուածքը կարօտ են տպուելու։ Հեղինակը, {տարիներով} կեանք մաշելուց յետոյ իւր աշխատութեան վե

մխիթարուիլ, որ իւր աշխատութիւնը, իւր {տարիներով} չարչարանքի վաստակը դարձած է այս րոպէիս

, որովհետեւ երեք քառորդը այնտեղ մնացին {տարիներով} եւ մօտից սորվեցան ազատութիւնը եւ համեմա

ն գլխաւոր եւ ծայրագոյն Բրամինը. որ շատ {տարիներով} ահա ծառայում էր աշխարհի երեսին դժոխքի օ

եանցը հասած լինելով վերջապէս իւր այսքան {տարիներով} յղացած ցանկութեանը, խելքը թռցնում էր ո

ո՛չ հայելի օրինակով, որ թէեւ հազարաւոր {տարիներով} ընկճած էին մաշուած ձեւերի եւ անխորհուրդ

ր եւ անտանելի լուծը, որի տակ հազարաւոր {տարիներով} ահա չարչարուել էր։ Նորա մահի արդիւնքն

, այն ամենադառն փորձերը, որ հազարաւոր {տարիներով} կատարել է նա՝ իւր կեանքը եւ գոյութիւնը

ւթեանը, որի անդամ լինել ցանկացողքը շատ {տարիներով} պիտոյ է փորձուէին, վասնորոյ Լայենէզ խն

կարգի մէջ միայն այն մարդիկը, որոնք շատ {տարիներով} փորձուած էին։ Սոցա ուխտը զանազանւում է

հինգ դարում չէ շինւում։ Այն, որ հազար {տարիներով}, տարբեր աշխարհների եւ տարբեր պատմական

իակ արժանաւորութեամբ, այլ քսան երեսուն {տարիներով}, ոչ բարով, քերականութիւն են դաս տուել

ի բաղդասութիւնը այնպէս հեշտ չէ եւ երկար {տարիներով} կեանք ենք մաշում, մինչեւ սորվում ենք։

մ ինչ որ մենք ուզում ենք: Այն որ հազար {տարիներով} տարբեր աշխարհների եւ տարբեր դէպքերի տակ

ր այդ խառնուած օտար սերունդքը հազարաւոր {տարիներով} մասնակից էին եղել նորա ճակատագրին, նոր

ապրում են շատ նկարիչք, որ քսան երեսուն {տարիներով} Հռովմ են նստում՝ սիրահարուելով անտիկեա

ռնած մինչեւ Եաւա հասել, եթէ ազգը հազար {տարիներով} ծանր ստրկութեան մէջ շատ անգամ ստիպուել

մ ես առաւել ուրախ եմ, քան թէ անցած նոր {տարիներում}. պատճառ, նախընթաց տարին անխորհուրդ ան

ասացինք, որ այս գիրքը Լօյոլայի առաջին {տարիներումը} գրուած բան չէ. երեւի թէ գրուած է այն Փ

ցին նորան այն մեծ մոլորակի տեղ, որ այս {տարիներումս} երեւելու էր. նոքա իսկոյն հաշուեցին, թ

ելով ինձ եւ գտնելով Սիւնեաց աշխարհում, {տարիր} քո տունը ո՛չ որպէս մի տան պատկանաւորներ

Այն օրից, երբ դո՛ւ, Տէ՛ր, ինձ վանքը {տարիր}, մինչեւ իմ այն տեղից հալածուելու օրը,

, որ ասում է Փարպեցին, թէ ինձ քո տունը {տարիր} ոչ որպէս մի աղքատ մարդ եւ այլն, յայտնի

ուկների տարաբաղդ վիճակը, որ սկսած 1300 {տարից} տեւում է մինչեւ այսօր, շարունակուի հազ

մասի կամ իրեն գալու մասի խիստ շուտով թե {տարիք} տեսեք, որ ուրիշ սեմթե խափանողներ չըլլա

ի վերանորոգության մասին, ըստ որում շատ {տարիք} են անցած կտակի օրից: Տեսանում եք ահ

սրտիս վերայ: Ո՛հ, ահա երեսուն նոր {տարիք} անցուցել եմ ես, նոցանից մինչեւ քսանը ն

ձայներուն ականջնիդ ու սրտերնիդ խփելով, {տարիք} ձեր փառասէր անկալութեանց իբրեւ փոխարէն

որ գործը, խելքիդ աղ առնեմ. ո՛վ մարդ, {տարիքդ} քառասունից անցել են, քո խելքդ ե՞րբ է գ

շատ մարդերի, բայց այս վերջին տասն նոր {տարիքը} ի՜նչ բաների վկայ են եղել իմ հետ միասին

տանը եւ մե՛զ ուսում էին տալիս. թէպէտեւ {տարիքով} աւելի հասակաւո՛ր էինք ձեզանից, այլ սնն

գուցյալ Ախվերդյանի կարծիքի մասին, թե " {Տարոնի} գավառում ավելի շատ, քան մի այլ տեղ, պ

ենայնիվ, գնում եմ այլ ուղղությամբ: {Տարոնի} բարբառը նա հանձնարարում է բացարձակորեն

ինչպես հավատացնում են) գործ են ածվում {Տարոնի} բարբառում, ես վերջինիս դիմելու հարկ չե

ամեն մի կլասիկ երկում, բայց եթե նրա ( {Տարոնի} բարբառի) մեջ կան ժամանակի ընթացքում մշ

ախոյ հանդիսաւոր պաշտօնի՝ օր մի ի միոյն {տարոջ} տէր ողորմեա հայցելով առ ամենագթած արարչ

եւ մեք քո հետ, պատուելի՛ ընթերցող, մի {տարով} եւս ծերացանք... Նոր տարու առաւօտը հազի

լ իւր Մարգարիտա Վալուա կնոջից, որ քանի {տարով} մեծ էր իւրեանից, եւ որի հետ պսակուել է

" Հյուսիսափայլը " լուռ մնալու չէ գալոց {տարու} մեջ Ձեր ազգասիրական գործակցության մասին

րողm, բայց այդքան ստորագրություն գալոց {տարու} համար աշխատել հանձն առած ենք: Տարեկան

ընդհանուր եւ յօժարակամ խնդիրը, անցեալ {տարու} Յուլիսի 16 թուականից Բաղչիսարայ քաղաքից

ԵՐ գանձատնից ոչ թէ միայն ապրուստ առաջին {տարու} համար, այլեւ սերմանացութեան համար, ամ

եւանի լեզուն, մանաւանդ այս վերջին տասն {տարու} մէջ, ընկել է եւ այժմ եւս գտանւում է մի

հինգ տարումը դժուար էր, բայց գոնէ այս {տարու} սկզբից, եթէ հոգաբարձութիւն արած լինէին

ագլուխ գոյացնելու համար, արդեօք յիսուն {տարու} մէջ մի բան յառաջացած կը լինէ՞ր, թէ ո՛չ

հասանում իւրեանց բուն նպատակին: Ներկայ {տարու} Ապրիլի 14 թուականից ուղարկել էի Պ. Կ.

սութիւնը եւ մի մասնով արդարացնել 2. 600 {տարու} փոքրիկ եւ աննշան սխալը, հրաւիրում է ին

շատ վատ վատ բաներ է խօսում այս եւ գալոց {տարու} համար: - Եւ այդ բաները ամենայն տաս

: - Եւ այդ բաները ամենայն տասներկու {տարու} մէջ միանգամ պիտի կրկնուին, այնպէս չէ՞

նթերցող, մի տարով եւս ծերացանք... Նոր {տարու} առաւօտը հազիւ լուսացած, եւ ահա Նոր տար

ո հետ, պատուելի՛ ընթերցող, մտածել Նոր {տարու} վերայ: Պիտի ասես՝ ի՞նչ մտածելու բան կ

ի հետ... Այսպիսի բաներ պատահում են {տարու} սկզբից մինչեւ նորա վերջը: Շատ անգամ լս

ննւում է եւ սահմանւում է նախ եւ յառաջ, {տարու} զանազան եղանակների մէջ քանի օրերով ծանր

արը արծաթի, որ գործ էր դրուած այդ քանի {տարու} համար, կարելի էր աւելի շատ օգտի յուսով

հասկանայ, որ նա, թէպէտ արդէն քառասուն {տարու} չափ բաժանուած Մխիթարեան միաբանութենից,

րացել էր Բէգզադէի մարդ զրկելու ծարաւը ( {տարու} մէջ 366 անգամ զարթնում է նորանում այս կ

արդերի ուսերի վերայ, աւելի քան թէ քսան {տարու} մէջ չէր դադարում հողմ արածելուց: Պ. Չ

նք ունենալուց: Ապա եթէ մի գեղի մէջ 100 {տարու} միջոցում, հողերը աղքատից հարուստին վաճ

լով՝ հարկ է, որ եւ գնեն: Իսկ եթէ 200 {տարու} միջոցում այդ քսան տէրը դառնայ երկու կամ

կու տարուց յետոյ, իսկ մինչեւ այն երկու {տարու} վերջը պիտի մնան նոյն յարաբերութեան մէջ

իշ քաղաքները, միմիայն Լոնդոնի մէջ տասն {տարու} միջոցում յաւելացել է գրեթէ հինգ հարիւր

ին պարտքերով: Ահա՛ այդ համեմատական լաւ {տարու}, Թիւրքիայի եկամուտի եւ ծախքի ցուցակը.

կարգ դպրոց, որ առաջինը լինէր, եւ տասն {տարու} մէջ ամենայն հայ մարդ պարծանքով եւ զմայլ

ուղարկւում էր գործերի: Եւ {տարու} մէջ աշխատութեան փոխանակ, Նա փոքր

ան երկրորդ հատորը, որ գուցէ մինչեւ այս {տարու} վերջը հրատարակուի: Ո՜հ, ինչ պատմութիւ

ուց եւ խոստովանելուց յետոյ, իւր ներկայ {տարու} 1 յուլիս 30 նոյեմբեր ` թիւ 85 Երեւակի մ

չնաշխարհիկ պարոնի ընդդէմ: Նորա այսքան {տարու} խորամուխ քննութեան հետեւանքն է, որ այս

կայ, որ անհնար է մէկ օրվայ մէջ կամ մէկ {տարու} մէջ, միայն տեսական կանոնների վրայ հիմնվ

տեսական կանոնների վրայ հիմնվելով, հազար {տարու} աւերանքը շինել. հերիք է, եթէ միայն այդ

ցքում, այնպէս, որ անհնար եղաւ նորան, {տարու} վերջումը ենթարկուիլ հարցափորձութեան, տ

որա ասածներին նայելու լինի, անտարակոյս {տարու} մէջ տասն անգամ զատիկ կը կատարէ: Իմ կար

ակոչը: Որքան եւ իցէ, այդպիսի մարդերից {տարու} մէջ ստանում եմ գոնէ՛ մի մանէթ. ճշմարի՛

քր ոյժ ստանան այն մեծ եւ երկար, ամբողջ {տարու} մանրամասն հաշիւը քննելու համար: Խելացի

ծ յետին աղքատից մինչեւ երեւելի պարոնը: {Տարու} մէջ, ես տեսանում եմ շատ տեսակ հասարակո

սին, անբաղդ, որպէս հայր: Եւ այս քանի {տարու} մէջ ի՛նչ բաներ անցկացան իմ գլխից. եւ ա

հարսը եւ զոքանչը եւ պատրաստ եղիք գալոց {տարու} վերափոխման տօնից յետոյ հարսանիքը առնելո

- ասաց Թիւթիւնճի-Օղլուն, - եւ ո՛չ գալոց {տարու} օգոստոսին, այլ այս տարի: Տեսանո՛ւմ ես

բազմացան նորա լսողքը։ Արդէն իւր առաջին {տարու} կեցութեան միջոցին Կոստանդնուպօլսումը սկ

ջեւ։ Աչքերս ձգենք մի հարիւր յիսուն {տարու} ժամանակամիջոցի վերայ՝ մինչեւ Կարլովինգ

կեղծ գիծ: Սարերը, դաշտերը, այգիքը, {տարու} եղանակները, նոցայ ազդեցութիւնքը լեզու

աւելի մօտը ասեմ։ Վան քաղաքից Էջմիածին {տարուած} երկայն բրդով մեծ մեծ կատուներ, մի քանի

ք կարող թոյլ տալ, որովհետեւ, եթէ Ձուիկը {տարուած} լինէր Պարսից Դուռը, անհնար է, թէ նորա պ

ի վերայ եւ ասում էք, թէ այդ չորս հազար {տարուայ} ողբը ոչինչ արդիւնք յառաջացուցած չէ եւ ա

ապէս Յիսուսեանք վերադարձան Ֆրանսիա ութը {տարուայ} աքսորից, 1603 թուականի սեպտեմբերի 25ին

յետոյ մատուցանէ Պարլամենտին։ Նոյն {տարուայ} օգոստոսի 6-ին հաստատուեցաւ Պարլամենտի վ

ը եւ նոյնիսկ ` ատելութիւնը: Երկու {տարուայ} ընթացքում Կանոնադրութեան բնական յաջողու

է նմանում այժմուս, եւ հին լեզուն 1300 {տարուայ} ցրտերով արդէն սառուց է դարձել. պատճառ

են օր փոփոխութեան է ենթարկւում։ Անցեալ {տարուայ} գեղեցիկը այսօր է տգեղ լինում, իսկ այսօ

անացնել, ես երկու հազար կամ երեք հազար {տարուայ} մեռած գնացած կանայքը՞ պիտի կենդանացնեմ

կու հազար տարի անցաւ եւ այս երկու հազար {տարուայ} մէջ Աւետարանի ձայնը Իսրայէլի անկաջից չկ

: Եւ բաբէ՜ երանութեանն, Զի {տարուբեր} անդ, մարմաջ Հեշտին՝ անօթն ընտրո

ստացեալ զպատասխանին, ի մեծի տրտմութեան {տարուբերիմ}: Խնդրեմ գրել ինձ զգիր եւ յայտնել զայն

համար անդադար նեղութեան, հալածանքի մէջ {տարուբերուելով}, մինչեւ անգամ իւրեանց մարմնաւոր պիտոյք

կեցին նորան։ Է քաղաքի Պարլամենտը, ուր {տարուել} էր գործը, փոխանակ Ժիրարը դէպի մահ դատա

օթութիւնք, որպէսզի, եթէ ժամանակով հոգ {տարուելու} լինի ազգին, իմանան հոգացողքը, թէ ո՛րտ

ին, որ արիւնկզակ լեզգիների ձեռքով գերի {տարուեցաւ} դէպի Շամիլանիստ աթոռը, երեւի որ պ. Իս

երութենից եւ փոխանակ պ. Շահբէգի, գերի {տարուեցաւ} ինքը Շամիլը դէպի Ռուսսիայ: Պատուե

եր: Հայոց եկեղեցին Բաբկէնին ըրածը {տարուէ} տարի նորոգելէն շատոնց դադրեցաւ, իսկ Մխ

ան է շինել, եւ մերայինք թարգմանել են 5 {տարում}: Ինչեւիցե, դուք կտեսանեք այս բաներ

: Այս ասածներիցս երեւում է ահա, որ Նոր {տարում} եւս, ինչպէս միւս այլ հանդիսաւոր օրերու

աբար, թէ ինչպէս էին մեր գործերը անցեալ {տարում}. արդեօք այնպէ՞ս, որ հանգիստ խղճմտանքո

խօսքեր ունէր մեզ ասելու: Արդեօք անցեալ {տարում} ճանաչե՞լ ենք մեզ, թէ մարդ ենք, ուրեմն

րտասուքի կաթիլներ: Ասես թէ այս Նոր {տարում} ես առաւել ուրախ եմ, քան թէ անցած նոր տ

րի բարի յոյսեր խոստանում է մեզ: Անցեալ {տարում} դուրս ցայտեց առաջին անգամ Հայերի համար

ղութիւնը իւր պայծառ ճառագայթքը, անցեալ {տարում} լայնարձակ ասպարէզ ստացաւ ժողովրդական կե

ազգի բարոյական կեանքը եւ հոգին: Անցեալ {տարում} երեւեցաւ մեր ազգի մէջ մի բանականութեան

՛ռք եւ պարծանք նորա պաշտօնեաներին։ Այդ {տարում} խլրտուեցան մի քանի միտքեր, որոնք մեծ յ

դորա փոխանակ, այն ի՛նչ արդիւնք էր այն {տարում}... - Բայց, մի կատարուած գործողո

. միայն այս քան կարող եմ ասել, որ այն {տարում} Գիրեյ-խանը միաւորուած փոքր-ռուսիացոց եւ

յս ծրագրի իրագործման առիթ դարձաւ անցեալ {տարում} մեռած Երուսաղէմի հայոց պատրիարքի տեղը հ

ութեամբ սրտնեղինք թէ ինչի՛ մէկ կամ հինգ {տարում} չէ շինւում ինչ որ մենք ուզում ենք: Այն

ում, իսկ այսօրուայ գեղեցիկը՝ առաջիկայ {տարում} ։ Սորա պարզ եւ շօշափելի օրինակը թերեւս

այ. այդ բանը թէեւ չէ նշմարւում մի քանի {տարում}, կամ չէ կարելի, առանձին առանձին քննել

ի պատասխանին, որ գրել էի դեռեւս անցյալ {տարումը}, բայց մի ձայն եւս չլսելով Ձեր կողմից,

րգ Մայրաքաղաքում, Քրիստոսի Ծննդից 1779 {տարումը} Նոյեմբերի 14-ին, բայց ՄԵՐ Թագաւորութեա

14-ին, բայց ՄԵՐ Թագաւորութեան 18-երորդ {տարումը}: Բնագրի վերայ ՆՈՐԻՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ՄԵԾ

րրորդ օրում՝ ՄԵՐ Թագաւորութեան երկրորդ {տարումը}: Բնագրի վերայ ՆՈՐԻՆ ԿԱՅՍԵՐԱԿԱՆ ՄԵԾ

, որ կայ։ Դիցուք, առաջին քսան եւ հինգ {տարումը} դժուար էր, բայց գոնէ այս տարու սկզբից

փոշիներ պատրաստելու համար, եւ հետեւեալ {տարումը} պիտի վճռուէր նորա գաղտնիքի գործը, բայց

մանալի կեանքը յուլիսի 31 թուականին 1556 {տարումը} ։ Այսպէս եղաւ այս հռչակաւոր մարդի վախճա

տինիէ անունով ամրոցի մէջ, ուր հետեւեալ {տարումը} եւ մեռաւ այս թագաւորի ուրուականը՝ իւր

յել բաների վերա, հույս կա, որ մի քանի {տարուց} հետո ակնհայտնի երեւին նորա արդյունքը եւ

դատապարտե: Այս բոլոր բաները դեռ անցյալ {տարուց} քեզ հայտնի էր: Մտածեցի, մտածեցի,

անուն է, խնդրեմ չմոռանաք: Հա՛, մի {տարուց} էլ ավելի է, ինչ Իսակովը խոստանում է ավ

դուք պարտական էք վճարել ՄԵՐ գանձարանին {տարուց} տարի վաճառականքը իւրեանց արծաթագլխից,

պարտական էին դարձուցանել գանձատանը տասն {տարուց} յետոյ, բայց տների շինութեան համար, փա

արիզում եւ Կոստանտնուպօլսում: Քառասուն {տարուց} աւելի տեւում է Գռէյլի վաճառական տունը ե

ի ստանան հրովարտակի թուեալ օրից, երկու {տարուց} յետոյ, իսկ մինչեւ այն երկու տարու վերջ

պէտքը, եւ գտանելով, որ հարիւր երեսուն {տարուց} յետոյ Անգլիան չպիտի ածուխ գտնէ իւր հողի

դնում ես այդ քարին, Ութսուն եօթը {տարուց} յետ ` Քեզ պատւում է Հայի որդին.

ուդովիկոս տասն եւ չորսերրորդի օրերում. {տարուց} տարի նորաձեւութիւնը հարկադրում է մեզ բա

են հարկաւոր եղած բաներով, երկու հարիւր {տարուց} շինուած վանքերից փոքր պակաս կամ յետ մնա

եկան ամուսնացած է, ուրեմն ես եթէ երկու {տարուց} յետոյ եւս պսակուիմ, դէռեւս հօրիցս կանո

մ, բայց դորայ փոխանակ խօսելու վարձ մի {տարուց} յետոյ կ՚ընծայեմ նորան այն մատանին, որ

ի տարաժամ մեռանին անպատճառ, բայց քանի՞ {տարուց} յետոյ, կամ ե՞րբ, այդ մասին ոչինչ չէ ա

ցուք թէ Մխիթար իբրեւ այր 16 եւ 17-երորդ {տարուց}, առաջնորդեալ եղեւ միջին դարուց տեսութե

ւականին ստացաւ Աստուածաբանական եւ երկու {տարուց} յետոյ՝ Մագիստրոսական աստիճան։ Մի

ատճառով Պիոս IV Պապը հարկադրուեցաւ տասն {տարուց} յետոյ նոր ի նորոյ կազմել մի ընդհանուր ժ

դասախօսութիւն չ'առնեն այնտեղ։ Բայց վեց {տարուց} յետոյ, այսինքն՝ 1609 թուականին, յաջո

անքը, ուր եւ շուտով վախճանեցաւ։ Երկու {տարուց} յետոյ մեռաւ եւ Ժիրարը Լիօն քաղաքում։ Յ

կամքի ուզա՛ծն են խօսում եւ չե՛ն սոսկում {Տարսոնացի} Սերովբէ Պաւղոսից՝ ա՛յն մարդուց, որով

վերատեսչական պատւոյ յամ ի 1179 ի ժողովն {Տարսոնի}, խօսի զճառ վասն միաւորելոյ զեկեղեցին Հ

ի մնար ո՞վ գիտե որքան տարի եւ իմ այնքան {տարվա} ջանքս եւ տառապանքս պիտի զուր անցաներ,

ությամբ, նախատեսում է հրատարակել գալիք {տարվա} հունվարից: Գիտնական խմբագիրը՝ առ

յնպիսի դիպուածս, իսկ յայլ իրս ամենեւին {տարտամ} ։ Ուստի Մխիթար աբբայ յիւրոց աշակերտաց,

, կարողանայ մի մութն անկիւն գտանել այդ {տարտարոսի} մէջ: Զարմանք է, ինչպէս չէ վախեցել

ռաքինութեան կամ վատթարութեան սկիզբն կամ {տարր}, եւ հոգու այդ ունակութիւնքը հետեւանք ե

մէջ մի ապակի է մտնում, քիմիայի մէջ մի {տարր} է աւելանում եւ ահա բովանդակ գիտութիւնքը

ել երբեւիցէ կամ ուրեւիցէ " հանրապետական {տարր} " սահմանադրութեան մէջ, սորանից վախենամ

րծ է դրւում միայն որպէս զուգակշիռ պահող {տարր} ընդդէմ նեղսիրտ գրականութեան: " Բայ

անգամ մանրամասն կգրեմ այդ ազնիվ բույսի {տարրալուծման} եղանակի մասին, որ եւ կազմում է փորձի գ

այս քննութիւնը յառաջ տանին մինչեւ գործի {տարրական} պարզութիւնը, այնտեղ ճեղքւում է վարագոյ

ածինը միանալով, կորուսանում են իւրեանց {տարրական} յատկութիւնը եւ երեւում են որպէս ջուր,

մ փոքր մաքուր ծծումբից ( բացի այս երկու {տարրական} մարմիններից Ջեբերը խոստովանում էր եւ մի

ինձ եւ աղեր, եւ այս բոլորի բաղկացուցիչ {տարրական} մասունքը երեք են - ջրածին, թթուածին,

, թէեւ կան բաղադրեալ հանքեր, բայց նոքա {տարրական} չեն, զոր օրինակ, երկու հանք, որ բաղկ

ախւում է, որ պապականութիւնը առաւել խոր {տարրանայ} ազգի անմեղ զաւակների սրտի մէջ, որոնց ա

եւ այն՝ թեեւ ցաւ է մեզ խոստովանիլ՝ առ {տարրացեալ} ի Հայս դժոխային իմն հոգւոյ անմիաբանութե

էութիւն եւ ամենայն կեանք։ Դոցա փոխանակ {տարրացնում} է նոցա սրտի եւ հոգու մէջ ստրկութիւն, ա

ր եւ կամակոր տգիտութիւնը։ Դոցա փոխանակ {տարրացուց} այն գաղափարը, թէ Աստուծոյ բանը, շնորհ

էլ մտնի, որովհետեւ այդ սահունագրության {տարրերը} կենդանի լեզվից չեն վերցված, այլ հնի,

ն պիտի քննենք եւ քրքրենք ազգի բարոյական {տարրերը}. նորի շինութեան պիտանին պիտի առնունք,

ան մեջ գործ ունենք հավասարակշռության եւ {տարրերի} զանազան զուգորդումների հետ... Այդ գի

նի նախորդ զարգացման լավագույն ու պիտանի {տարրերի} վրա, որ չի կարելի եւ չպետք է խզել ներկ

իւր մէջ է այն բռնութեան եւ անօրէնութեան {տարրը}: Կարծեց, որ եթէ մի մարդու տեղ քսան հո

Յայտնի է, թէ քրիստոնէութեան էական {տարրը} սէրն է. յայտնի է, թէ մեծ հիմնադիրը իր

ներ, եթէ այդ բանաստեղծութեան սկզբնական {տարրը} է մի իրողութիւն կամ թէ անձն, ազգին պատ

լինելով ստրկութեան վերայ, պահում է այս {տարրը} իւր քաղաքականութեան։ Ահա այն աղբի

թիւն են դարձնում պատմութեան հոգեբանական {տարրի} վրայ: Այստեղ դարձեալ ասում է, թէ ներգ

սիրու վրայ, ուրեմն եւ ներող եւ զիջանող {տարրի} վրայ, որ լինելով միեւնոյն ժամանակ այդ

ը իր ամբողջութեան մէջ երեւեցնում է օտար {տարրի} խառնուրդ: Եւ որչափ իրական լինի նորա հա

'ի Պուքրէշ առ Ելքենճի խանն, զի անձամբ {տարցէ} 'ի Հռովմ, եւ փաստաբանեալ արասցէ զոր կա

52 Քիշնեւ Շնորհաւոր եղիցի մուտ նորոգ {տարւոյս} եւ տօն հրաշափառ ծննդեան եւ յայտնութեան

ռուփիս ( 225), ուրեմն 2, 700 ռուփի ի {տարւոջ}, այն է 270 լիբրէ ստերլինգ: Ի զգումար

լինել արդեանց ոչ աւելի քան 270 լիբրէս ի {տարւոջ}, զորմէ ի հարկէ խօսեցայց յատենի Կորտին

սի հաւատարմաբար հոգացողութեամբ յամենայն {տարւոջ} դեկտեմբեր ամսոյ իմ ստատի նոյն տարէն եկա

ծայրէ ի ծայր դուքաններ են, զոր յանցեալ {տարւոջն} շինել ետու ի հիմանէ հաստահեղոյս եւ բռաշ

գտնի իրեն համար: Ահաւասիկ եւ կոյսը ` {տարփագին} Հրապոյրներով իր բիւր ու անբաւ, Եւ որ

ասին: Հեշտանքներից սըրարբած Ասում է նա {տարփագին}. " Օ՜, չե՛մ երբեք ուխտազանց, Ինչո՞ւ

իւցաբանութեան հետ: " Բայց զի՞նչ արդէօք {տարփանք} քեզ, եւ Բիւրասպի Աժդահակայ փցուն եւ ան

եխածինն Պապ՝ որդի Արշակայ արքայի Հայոց {տարփաւորին} Փառանձեմայ, զկծեցեալ յանսպառ կշտամբանա

ը, որ գտանւում էին Աշտիշատ, Արտաշատ, {Տարօն} եւ այլ տեղեր: Շատ ազգեր իւրեանց հե

իգորի զպատմութիւն եկեղեցւոյն Քրիստոսի ի {Տարօն}, յորոյ ի հաստատիլ եւ ինքն գտաւ գործակի

ովհ. Զօհրապեան վարդապետի։ Ստեփանոս {Տարօնեցի} ( Ասողիկ), Փարիզ, 1859, հրատ. Արժ

րատարակուելուց առա՛ջ էր յայտնի Ստեփանոս {Տարօնեցու} պատմութիւնից, ուր 32-դ երեսում, այսպէ

Փաւստոս Բիւզանդացին (դպր. Գ., գլ. ԺԴ). {Տարօնի} սուրբ Կարապետի՝ Գլակայ վանքի, վրայ խօսե

ենց նախահարցը որպէս աստուած պաշտում էին {Տարօնում}: Հայոց ազգի մէջ մտած են չինացիք, ինչպ

ւ Լեհաստանի հայ կաթոլիկների մասին: {Տարօրինա՜կ} է հայերի թվի մասին եղած վիճակագրության

ենայն, զորս ի վերոյ յիշեցի, այլ միայն {տարօրինակ} ծեքաբանութեամբք դատապարտ ըստ ամենայնի զ

ը ամենեւին ոչինչ տեղեկութիւն չունէր այս {տարօրինակ} ուրախութեան մասին, որ այսպէս բարբարոսա

բռնած մինչեւ այսօր ( այժմ կը լինի նա 36 {տարօք} ) անդադար պարապում էր զանազան դիւթական

վերայ ապրիլի 16-ին՝ 1749 թուակ., 74 {տարօք} ։ Նորա մարմինը թաղուած է Ս. Լազարու վա

... Մնա՛ դու հետ Թորգոմայ ես ընթացիցս {տաց} հորդան Մէտ ՚ի կշիռ զուգաչափ կիսեցի

տութիւն իմ յորդւոցն Իսրայէլի... ահա ես {տաց} նմա ուխտ խաղաղութեան. եւ եղիցի նմա եւ

ախիւք. սակս տեղւոյ գերեզմանին իմոյ մի՛ {տացեն} ինչ, քանզի սակս տեղւոյ գերեզմանացն իմո

ի ամիսն երեսուն եւ մին ռուփի սքայ խարճի {տացեն} նմա, որ նոյն խարճովն եւ տան ամենայն սա

տարքն իմ ստատիցն երեք հարիւր ռուփի սքայ {տացեն} յիշեալ Սուզային. եւ փարխաթի առեալ ի Սո

երեք հարիւր ռուփի սքէն յիմ տների քրէիցն {տացեն} եւ հանցեն զնա ի տանէն, տունն քրէհով տա

են եւ հանցեն զնա ի տանէն, տունն քրէհով {տացեն}, տան քրէհն եւ տան սարանջամի եւ կամ միւ

սոցա խարջին եւ այլն անխափան եւ անպատճառ {տացեն}, քանզի թազում ամք են յորմէ հետէ սպասաւ

իւրաքանչիւրոցն հինգ ռուփի սքայ սալամաթի {տացեն} մի անգամ յամենայն կայից իմոց եւ նոյն հի

ն լուրջ հովիւք, որոց պատկանին ոչխարք, {տացեն} թոյլ, այլ շնորհիւ Ամենակալին բերանք մե

կ մտացն, որք առ մեզ բնաւին չիք. եւ թէ {տացեն} եւս այսպիսի գաղափարք զգեստը, ժողովուրդ

Հնդիկս, կէսք յԷջմիածին: Զայսմանէ եւս {տացես} զտեղեկութիւն, եւ ես մնամ ակնապիշ գրութ

նալ իմ յԵւրոպա, բարւոք լինի, եթէ ազգն {տացէ} ինձ զայլ թուղթ երեսփոխանութեան վասն վեր

ի եթէ հաւան իցեն եւ նոքա, օրենսգէտն իմ {տացէ} տպել զայնս: Այլ օրէնսգէտն պ. Հագի ոչ

ակնեալ մեղկ ախտին Ի կուտ զսիրտ մի՛ {տացէ}. " Ընդէ՞ր բնաւ ինձ պատուէր

ւոյս յիշել, միակ պարոն Թաղիադեանն լոյս {տացէ} ապագայ խուզարկուաց, թէ զիա՞րդ հայեցաւ

ենսաբաշխ խառնելիս՝ Չա՜փ քեզ ի գոգ {տացի} շարժուն, Յաւիտեան օրհնեա՜լ լիցիս

խօսք ի շրթանց Զայս գէթ լսեն, թէ " {տացի} ՛ ": Սո՛ւրբ, սո՛ւրբ, սո՛ւրբ ես

ուսաւորութեան հինգերորդ դարու: Թոյլ {տացի} մեզ աստանօր, փոքր ինչ ըստ սահման ելեալ

պէս ունեցածից: " զի ամենայնի որ ունիցի {տացի} եւ յաւելցի, եւ որ ոչն ունիցի, եւ զոր

չէին երեւում։ Նոքա, ինչպէս ասում են, {Տացիտ}, Տիվերի եւ Լիվի, չէին եկել իւրեանց սպ

զԱստուծոյն Աստուծոյ, զմարդոյն մարդոյ, {տացուք} առնն զոր ինչ քաջ իրաւամբք վայել է նմա.

ա, աշխատում տարեկան հացը տուն լցնում. {տաւար}, ոչխար, գոմէշ, ձի, գութան, չութ պա

ի կամ այլ քաղաքների մէջ, Ռուսսիայում, {տաւարի} կամ ոչխարի ճարպը, մշակները, ապրուստը

ռեց եւ ցած թողեց պատուհանների սպիտակ կը {տաւեայ} վարագոյրները: Տիկին Թիւթիւնճի-օղլուն ա

նու, Արքայ Սիբիրիայի, Արքայ Խերսօնիսա-{Տաւրիկայ}, Թագաւոր Պսկովի եւ Մեծ Իշխան Սմօլենսկե

ձեցաւ արագութեանդ երկնաձիր: {Տաւրոսից} Այրարատ, Բոսփորից Աղթամար, Քո տ

, կուտ, կուտ, կուտ - կի՜ " Կղզում է {տափած}: - Բերքն առա՛տ լինի, - Ասում եմ արբա

սերի համար, հետո հողը հավասարեցնում են {տափանով} կամ որեւէ այլ այգեգործական գործիքով ( ո

երայ, իսկ պարտէզը՝ այդ սարի ոտքում մի {տափարակ} տեղի վերայ, որ բաժանւում է սարից վանքի

ղա՛ղ ". Ասում է, փափկում, Տեղնուտեղ {տափկում}: - Մերի՛, երկու Ունեմ ես ձու, Բաւ

ս: Տեղիս հավան թե կամիք հարցանել՝ {տաք} է, մեկ երկու շաբաթ առաջ քիչ մը ցրտեց ե

թ առաջ քիչ մը ցրտեց եւ բուք եկավ, այժմ {տաք} է, փառք աստուծո: Ծանի՛ր, եղբայր

արացունուք, թուղթ առնուք, ճամբու խարճ {տաք}, խրկիք շուտով եւ իրեն ձեռագիրներն ստրա

բերել ունենաք եւ մարդասիրություն ցույց {տաք}, իմանալով, որ շատ օտար մարդիկ մեզ այս

համառոտ բան, աղաչելով, որ մի փոքր տեղ {տաք} նորան Ձեր լրագրի մեջ: Հավատացած եմ

ած չիմ: Հույսս խըմըզին վրան է, մեմ ալ {տաք} տեղ մը երթալու դիմացի ձմեռը կամ Նախիջեւ

բանի հետ փոխանակել նորան: Եթէ թոյլ կը {տաք} մի փոքր համարձակախօսել, ես տեսանում եմ

փ շնորհակալ կը լինիմ ձեզանից, եթէ առիթ {տաք} ինձ գործ ունենալ իմ աշխարհի կառավարութե

, եթէ դուք ձեր հայկական իստակ կաթի հետ {տաք} ձեր զաւակներին նախ՝ մեր լեզուն, երկրո

, որոնց երկինքն է ցօղում. Ու ձեռներըս {տաք} սրտին են պատահում: Ապա ձեռքըս վեր տան

րոխտ բուրգերին... Եւ այտերը վառում իմ {տաք} համբոյրով. Ջանում է նա գրկիս միջից փա

եմ կանչում... Մարին գալիս, գգւում է {տաք}, Իմ մէջ վառում սէր ու կրակ: " Ձուերը

լթ[անշահը] դեկտեմբերի 2-ին դուրս է եկել {Տաք} ջուրից: 18-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս,

՝ Անձուկ։ Իսկ ամառները, այն տեղի շատ {տաք} լինելու պատճառով, Սիւնեաց եպիսկոպոսը՝

եռեւս շատ լաւ է իմ համար, առաջինը, որ {տաք} է, երկրորդը ` խաւար եւ գլխաւոր՝ խաւար

որ դեռ անփորձ ես եւ երիտասարդ, արիւնդ {տաք}, ինչ ասես մտածել է տալիս, առանց կշռել

, այլ իբրեւ քո տանը: - Եթէ թոյլ կը {տաք}, - ասաց Շահումեանցը, - ես պատիւ կը համա

նձ, ո՛չ ես, այլ դուք պիտոյ է պատասխան {տաք} Աստուծոյ առաջեւը. նա գիտէ, որ ես բարի

ծ ագցաններով բոկում էին նորա մարմինը եւ {տաք} իւղ էին լցնում բացուած վէրքերի վերայ,

ւան արդէն չորացած, իսկ միւսն՝ թարմ ու {տաք}, թողնէր այն թարմ եւ նոր եփած հացը, որ

տը եւ քարերը արեւի ճառագայթներից սաստիկ {տաքանալով}, ջերմութեան բնական օրէնքով, որ լայնաց

ակայում էր, որ իւր ընկերքը, գլուխները {տաքանալուց}, տուր ու ծեծ սկսել էին միմեանց հետ, ո

եքը այս օդի, որ անմիջաբար շօշափում էին {տաքացած} մարմիններին, լայնանալով եւ մի որոշեալ

ւորւում է այս անգամ: Արեւը սաստիկ {տաքացնում} է որպէս Արարատեան դաշտը, որ ամէն կողմի

կ, երբ արեւի ճառագայթքը էլ այնպէս չէին {տաքացնում} դաշտը, երբ նորա օդը կամաց-կամաց կորցնե

Սմբատ ասպետը բռնեց նորան եւ, կրակի նման {տաքացրած} կարմիր շամփուրը պսակ շինելով եւ ուրացօղ

ամ ասացի ես քեզ, որ չեմ սիրում վերստին {տաքացրած} բաներ, եւ ասել եմ, որ տաս ինձ միայն թ

կան գրապետի վերայ. - սա, մինչեւ անգամ {տաքացրած} եւս չէ, այլ ամենեւին սառն... դեռեւս

ը, սաստիկ չարչարանքների մատնեց նորան. {տաքացրած} ագցաններով բոկում էին նորա մարմինը եւ տ

ըզի ատեն ուտելու բան չէ, իսկ վրայեն ալ {տաքերը} անցնին նե, վերուր թապլե, անոր համար կ

թե քո հետ միասին Մոսկվայից ուղարկեցինք {տաքլատնոյ} զաբիսքայով, նայե չխայտառակես ինձ, այդ

ւլ, օրը 2 անգամ սոպա կվառինք, կենե չի {տաքնալ} ցուրտին մեծ եղածեն, նայինք երբ պիտի վե

րութիւնը առաջին անգամ կամ ` գուցէ աւելի {տգեղ}: Բայց այս նոր բան չէ. ինչպէս մինչեւ ա

գամ եմ", բայց այս շատ անգործադրելի է եւ {տգեղ}, յայտնի է թէեւ դպրութեան մէջ անընդունել

յ հինն է, այնչափ անհամ է նորն, թոյլ, {տգեղ}, անհեթեթ, աղխազուր... ։ Տեսանել տե

կների նման չեն, սոքա ծերունի, նիհար, {տգեղ}, խառն ի խուռն մազերով, աչքերը ներս ըն

մի խորամանկ ժպիտ, որով նորա առհասարակ {տգեղ} կերպարանքը, առաւել եւս այլանդակուեցաւ

ենով ստացած կրօնը ունէր, շատ անծուծ եւ {տգեղ} բաներ էին. այս տգեղութիւնը, գեղեցկացա

կւում։ Անցեալ տարուայ գեղեցիկը այսօր է {տգեղ} լինում, իսկ այսօրուայ գեղեցիկը՝ առաջի

դուրս էլ է գալիս այն շորերով, ի՜նչպէս {տգեղ} է երեւում մեզ։ Տարակոյս չկայ, շորը նո

տ երբեմն եւ քանի մի անգամ, այսինքն մեզ {տգեղ} երեւեցնելուց, անարգել տալուց ետքը, մի

յաղթել նոր լեզուի իրաւունքը. պատճառ, {տգեղ} երեւցածը չէ տանում ժամանակը, իսկ նոր լ

կի հետ զուգահեռաբար, ուրեմն նոր լեզուն {տգեղ} չէ։ Սորա հակառակ գեղեցիկ համարուածը չէ

կոխկռտենք մեր նոր լեզուն, որ ինչքան էլ {տգեղ} լինի հնից, թերեւս այս էլ թոյլ տալով,

իրաւունք տալի՞ս է մեզ սպանել նորա թէեւ {տգեղ} զաւակը։ Ասենք թէ մեր նախնիք շատ ազնիւ

աղջիկների հետ, ասենք՝ թողէ՛ք դորանց, {տգեղ} են, չունին այն ազնիւ եւ վերին գեղեցկու

Ասենք թէ ես պսակուած եմ, կնիկս շատ էլ {տգեղ} է, գիտեմ, բայց երբ որ իմ կեանքը նորա

այն ժամանակուայ գեղեցկութեան եւ ներկայ {տգեղութեան} պատճառները պիտի փնտռենք մեր մէջ։ Որովհ

էր, շատ անծուծ եւ տգեղ բաներ էին. այս {տգեղութիւնը}, գեղեցկացաւ եւ միանգամայն նոր կերպ ստա

երբ գաս ու քարոզես ինձ մէկ կողմից նորա {տգեղութիւնը}, միւս կողմից " Հայոց աշխարհի փափկասուն

դրական գեղեցկութիւնը, կամ նորի դրական {տգեղութիւնը}, ո՛չ, այլ միայն թոյլ տալով, եւ թոյլ

օսելով նոցա հետ, խնդրէինք վերացնել այն {տգեղութիւնքը}, որոնց համար ամօթապարտւում էինք օտարնե

երցանութենից, պատճառելով, թէ ազգերը, {տգետ} լինելով, թիւր կը հասկանային եւ կը գայթ

նայ, որովհետեւ այս կերպով ( ասում էր) {տգէ՛տ} եւ չիք մարդիկը Հայոց աշխարհից հալածեցին

՞ւմ կամ ո՞ւր եւ կամ ե՞րբ։ Ղազա՞րը, որ {տգէ՜տ} է գրոց, որ անկի՜րթ է եւ անուսումն, որ

մ եւ ժամանակ չունիմ եւս ուշադիր լինելու {տգէտ} մարդերի ցնորամիտ վայրախօսութեան, եւ չե

արսնացելոյ կոյաջուր բաղանիք ", այդպիսի {տգէտ} եւ կամակոր գիշերածին զաւակների եւ այնպի

քան շատ զայրանալ։ Բայց արի տես, որ մի {տգէտ} ռամիկ կա՛մ յիմարութեամբ, կա՛մ իւր արծա

կոպէկ արծաթ: Վարսավիրայ ասած մարդը մի {տգէտ} ռամիկ է՝ անուս եւ անկիրթ։ Նա ոչինչ չգ

ր սպիտակիլ. նորա հոգը չէ, նա ամենեւին {տգէտ} է, որ արիւնը, առանց դորան եւս ջրացած

այս, թէ սուտ պարծեցող, աղքատ հպարտ, {տգէտ} եւ կամակոր որդոց համար, որ միտ չդնելով

զօրութիւնը, որի մասին մեծ կարծիք ունին {տգէտ} մարդիկ, կ՚երեւի իւր վերին աստիճանի թու

ութիւն պատուաստելու, լաւ է մանուկներին {տգէտ} Հայ մնալ, քան թէ դառնալ թերակիրթ չհայ

այն պարոնի վերայ՝ հրատարակելով սորանց {տգէտ} եւ առաթուր կոխելիք իւր բարձրագոյն գիտու

Սա հանդիպողին ցոյց էր տալիս այդ անհամ, {տգէտ}, անհեթեթ, թոյլ եւ ամենացած գործը։ Պա

ուցանելով, որ այս ներկայումս տարածուած {տգէտ} փիլիսոփաների քարոզութեան մէջ, Դուք միա

ի տակ ամենայն զգուշութեամբ աշխատում էին {տգէտ} մարդիկ թագուցանել ճշմարտութիւնը։ Յայտնի

ւք, - եւ ինչպէ՞ս կարելի [է] այդքան եւս {տգէտ} լինել, - թէ դեւերը ցերեկը քնում են, ե

, հասկանալի եւ իմաստուն գործ, որպէսզի {տգէտ} մնալով ժողովուրդը, շատանայ մեր զոհերի

բնութեան օրէնքների վերայ յառաջացող, որ {տգէտ} եւ խաժամուժ ամբոխը ամենայն միամտութեամբ

ական աչքով: Եւ Մանթուխեանցը, որպէս մի {տգէտ} մարդ, իսկոյն սկսեց օգուտ քաղել իւր դրո

րայ։  Այս նամակը, մի անուս եւ {տգէտ} գրչի ձեռքով արտագրուած լինելով, բնագրից

մ է, որ այդ պարոնները, դեռեւս իւրեանց {տգէտ} եւ անտեղի դատողութեանը ստրկացած, չեն կ

նար. պատճառ, որ մշակած լեզու էր։ Այս {տգէտ} եւ միանգամայն խաւար դատողութիւնը այնքան

րթին եւ հին հայախօսութիւն, որ 19 դարու {տգէտ} մարդերի միմիայն պարծանքն էր, այլ պիտոյ

դ մեքենապաշտութիւնը, որ յառաջանում էին {տգէտ} մարդերի մէջ, կապիկի նման աշխատ լինելով

յոց մանուկը այդ լեզուն, այնուամենայնիւ {տգէտ} էր եւ ոչինչ չգիտէր. միմիայն մի չոր լեզ

իշի մօտ բերնից հանել. ո՞ր անմիտը, ո՞ր {տգէտը}, ո՞ր Հրէան, ո՞ր այլաղանդը։ Եւ Ղազա՞ր

ի պատմական եւ բնական պատճառք։ Եւ իսպառ {տգէտը} չէ կարող մերժել այս դրութիւնը. որովհետ

ենք եւ քե՛զ մատուցանենք։ Արդեօք ո՞ր {տգէտի}, թո՛ղ թէ փոքր ինչ ուսումնականի, միտքը

ւսում ստացողի կեանքը նոյնքա՞ն է, որքան {տգէտինը}, թէ ոչ. ուրեմն ի՛նչ գործնական օգուտ ո

երբեմն, ոչ այլ ինչ են, եթէ ոչ կամակոր {տգէտներ}, գիշերի զաւակներ եւ ստութեան սպասաւորք

եզ, որ այդ ազգից պիտի պահանջեմ "։ Այլ {տգէտները} պիտի մխիթարեն մեզ Հրէից ազգին ասուած կա

օսող մարդ իւր մաքրախօսութեամբը կարող էր {տգէտների} համար լինել ծաղրածութեան առարկայ: Դեռե

մի փոքր, բայց բնակուելով անխելների եւ {տգէտների} հետ, ո՞չ ապաքէն պարտական էր գոնէ՛ պատշ

րելի անհոգութեամբ, այո՛, շատ անգամ եւ {տգիտաբար}, առանց բնաւ հայ լեզուն ուսած լինելու,

ամար 3): Թո՛ղ չկարծուի, թէ մենք {տգիտաբար} զարմանում ենք այս նեղսիրտ եւ հալածասէր

արժանի եղանք ընդունելու: Խորենացու {տգիտահալած} մատեանները Փաթաղիկէս անունով հռչակեցին

իւն, դուցէ եւ այսոքիկ իսկ են մատեանքն {տգիտահալածք}, զորս յիշէ Փարպեցին փաթաղիկէս կոչմամբ

ամենայն բանով՝ տղայական մեծամտութեամբ {տգիտանալով} իւրեանց սնանկութիւնը: Այդ փոսը իւր խաւ

է պատմութեան եւ ժամանակի ազդեցութեանցը {տգիտանալու}, բռնաբարել նոր լեզուն, որ նա աճէ հին

ի կացուցանելոյ զիշխանութիւն Ձեր ի վերայ {տգիտաց}, խորհուրդ բարի տամ Ձերոյն մռայլութեան

, եւ զի պատահեաց նմա զի այժմ ընթերցմամբ {տգիտաց} մոլորական ցուցաւ։ Իմա՛ ըստ սմին եւ զայ

Այվազովսքին աղճատէ զտասնաբանեալսն, առ {տգիտութեա՞ն}, եթէ արհամարհանօք բերեալ զնոցանէ, յեր

ոքա, որ ընդունում են, ինքեանք իւրեանց {տգիտութեամբ} մոլորւում են, յետոյ պատճառ են դառնում

քով եւ գիտութեամբ, իսկ ոմանք ակամայ եւ {տգիտութեամբ} գործակից եղան չուառ գաղթականութիւնը կոր

լուսաւորող եւ տգիտութիւն հալածող գրքերը {տգիտութեամբ} Փաթաղիկէս էին կոչում, եւ ուրիշ այլ շատ

կցութիւն փոխանակւում էր անշարժութեամբ, {տգիտութեամբ}, կոյր հաւատով եւ անպայման հնազանդութեա

նձու, քսութեամբ, եւ շատ այն է կամակոր {տգիտութեամբ}, չունի նա զհնար նուիրել զանձն ի գիտութ

խղճմտանքի վերայ դնելով, խաբուել էր իւր {տգիտութեամբը}, որովհետեւ նորա հաւատը դէպի միւսը, չա

աշտօն ունէիր գրականութեան դեւապետի, քո {տգիտութեամբը}, ծուլութեամբը եւ եսական անխորհուրդ կամ

մի բարոյական պատերազմ կատարէին խաւարի, {տգիտութեան}, ստութեան եւ բարբարոսական կամակորութեա

, կա՛մ առ փառասիրութեան կամ առ չարաչար {տգիտութեան}, յորում դեդեւին: Շատ իսկ է մեզ, եթէ

աւորութեան, որ ժպտի տխրութեամբ ընդ այս {տգիտութեան} արգասիս: Առ մեզ անպէտ առ ամենայն կացու

լուսագանգուր յիմաստութեան պերճ կամար. {Տգիտութեան} եւ թանձրաբարդ միգաց սաստիկ վարագոյր Շիւ

Գիտեմ, վրադ շատ հաչեցին {Տգիտութեան} շուները. Քեզ շատ անգամ քարկոծեցի

նը: Ազգը որչափ եւս թաղուած լինէր խաւար {տգիտութեան} մէջ, այնուամենայնիւ, եթէ մի մասը գիտա

վ, ժողովուրդն ամենայն զչափ առցէ զմերոյ {տգիտութեան}, ծանիցէ զճշմարտութիւնն եւ զմեր ստութիւ

կարար խորհուրդը եւ կը սրբէ տէր սատանայի {տգիտութեան} եւ թուլամորթութեան ամօթը դժոխքի պայծառ

զաւակները իւրեանց անդաստիարակութեան եւ {տգիտութեան} պատճառով դատապարտուած են ոտաբոբիկ այս ո

ղեղաբար՝ ազգերի դրութիւնը բարւոքելու, {տգիտութեան} խաւարը փարատելու եւ նոր ասպարէզներ բանա

թարգմանելով, վեր բարձրցանել այնքան խոր {տգիտութեան} մէջ թաղուած ազգը եւ ներս բերել նորան Եւ

ամար, թէեւ գանգատում էր ապա հոգեւորների {տգիտութեան} վերայ։ Ազգը իրաւունք չունի գանգատելու ա

ինքնին ախոյեան յարուցեալ ընդ դէմ ողորմ {տգիտութեան} ՝ բանայ ոսկեղէն մատամբ զմուտ նորոյ աշխա

Եւ այսպէս տեղի տուեալ անիմաստութեան եւ {տգիտութեան} ՝ ամայանայ մինչ ի սպառ մատենագրութիւն:

ենայն տխուր յիշատակարանք հայկական ողորմ {տգիտութեան} կսկծեցուցանէին զսիրտ մեր, այլ թագուցան

, յորոյ ի վերջին շուրթն մղեալ ի հողմոյ {տգիտութեան} ՝ հանդերձէր սուզել գահավէժ ի վիճ ` կորս

գէշագէշ ընդ գարշապարօք անիմաստութեան, {տգիտութեան} եւ միանգամայն անբանութեան: Լազարեանք մ

լեզւոյ կարող էր ջարդել եւ փշրել զկեղեւ {տգիտութեան} թանձրացեալ յերեքտասան դարուց հետ է: Յա

յեցիներին կարգ եւ պահեն նորանց կատարեալ {տգիտութեան} մէջ։ Այս պատճառով հեռացնում էին նորանց

ւոր եւ խաւար ժամանակներից սերմանուած եւ {տգիտութեան} հողի վրայ բուսած փուշերին ջուր ցօղել:

էր, պիտոյ է չափէր եւ կշռէր ազգի խորին {տգիտութեան} վիճակը, մինչեւ որ նորա անունով միայն ո

ինկվիզիցիօ, յանցանքը մերը չէ, այլ իւր {տգիտութեանը}, որ չէ կարողացել մինչեւ այժմ ուսանել ե

յլ եւ անհամբե՛ր, որոնցից, նայելով այն {տգիտութեանը} եւ անկարգ վարքին, որ կայ նոցա մէջ, ար

առ խարխաբ զժողովուրդն ընթացուցանելով ի {տգիտութեանն} աղջամուղջ գիշերի: Զարդիս խօսիմ ես, եւ

ւանդութեանց մերոց աղբիւրացելոց է՛ որ ՚ի {տգիտութենէ} եւ է՛ որ ՚ի թիւր վարդապետութեանց. մեքե

պերի ձեռքով, որ, օգուտ քաղելով ազգերի {տգիտութենից}, փակում են նոցա աչքերը։ Պիտոյ է տեսան

ինքեանք, նիւթական օգուտներ ճարելով այս {տգիտութենից}, միշտ ապահով կացուցանեն իւրեանց բարեկեց

ն, որոնք այնուամենայնիւ իւրեանց ողբալի {տգիտութենովը} համարձակւում են բերան առնուլ գերապատիւ

արին նորան։ Չէ՞ որ նորա լուսաւորող եւ {տգիտութիւն} հալածող գրքերը տգիտութեամբ Փաթաղիկէս էի

եան ասպարէզը՝ մեք գիտէինք, որ դարաւոր {տգիտութիւնը} պատերազմ պիտի յայտնէ գիտութեանը, որին

օր, վերստին հանդէպ է ելանում մեզ խաւար {տգիտութիւնը}, իւր սոփեստական մեծ վայելչութեամբ: Նա

ն եւ ռամիկ Հայերի հետ եւ շօշափելով նոցա {տգիտութիւնը}, կարծում են, թէ մեր բոլոր Ազգը առանց

ալիս հասարակութեանը մի այսպիսի հեղինակի {տգիտութիւնը}, որեւիցէ բանի մէջ։ Այս կարծիքով մոլոր

շատերը այս ձեւի հետ վարուելու կատարեալ {տգիտութիւնը} վերագրում են գերմանիկ ցեղի աւելի հիմնաւ

էր իւր կարդինալներից. թէպէտ այն մարդու {տգիտութիւնը} շատ ու շատ լուսափայլ էր, ըստ որում բաց

տութեամբ խոստովանել ընթերցողի առջեւ մեր {տգիտութիւնը} Սեւուկի մասին՝ ազատ թողնելով ուրիշների

ի տակ ձգելով նորա դարու անկրթութիւնը եւ {տգիտութիւնը}, որի մէջ երեւել է Բեքոնը: Նորա Opus m

նում, բայց նա փոխանակ խոստովանելու իւր {տգիտութիւնը}, հրապարակով ծիծաղեցաւ իմ վերայ: Նա աս

ցու, այլեւ աշխատին, ճանաչելով իւրեանց {տգիտութիւնը}, ճանաչել եւ իւրեանց չափը եւ չմոռանալ պ

իւրեանց մէջ եւ իւրեանց կերպարանքով ազգի {տգիտութիւնը} եւ լեզուի օրէ օր աղաւաղուիլը, թէպէտեւ

ւց յետոյ օրէ օր եւս առաւել սաստկանում է {տգիտութիւնը}, եւս առաւել թանձրանում է խաւարը եւ ազգ

աւորութիւնը եւ դպիրների կոյր եւ կամակոր {տգիտութիւնը} ։ Դոցա փոխանակ տարրացուց այն գաղափարը,

անեցինք մեր հոգեւորների անգործութիւնը, {տգիտութիւնը}, խաւարասիրութիւնը եւ դատարկապորտութիւն

յս ողբալի բանի պատճառը՝ կոյր եւ կամակոր {տգիտութիւնը}, որ մեր սիրական Հայերի արմատական ախտերի

ինչ չգիտէր։ Վանահայրը, տեսանելով նորա {տգիտութիւնը}, իսկոյն հրամայեց բռնել նորան եւ իբրեւ

Պռոշեանցից: Գո՛նէ խոստովանում ենք մեր {տգիտութիւնը}, որ մենք չգիտենք, թէ հայոց թագաւորներ

կանխամուտ կարծիքները, որ առաջացած էին {տգիտութիւնից}: Անի քաղաքի բնական երկրաշարժից կ

10-ին նամակ ստացայ 8-ից գրուած: 11-ին {տե[սութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

13-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տե[սութիւնը]} 20-ին: 15-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս:

5-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տե[սութիւնը]} նշանակ[ուած է] 11-ին: Այսօր ստացայ Հի

ինչ որ կամենում էիր, ահա՛ ուղարկեցի, {տե՛ս} եւ ինչպես պետք է՝ այնպես գործ կատարե,

հետեւ շատ է սիրում նա այդ գինին: " {Տե՛ս}, թէ ո՞րտեղ է հասել աշխարհիս բանը. պար

Աստուծոյ սիրուն, նայի՛ր մի Էֆիմերդէն, {տե՛ս}, ի՞նչ է ասում: - Ես արդէն ասացի

ցի երկրաչափի հետ, գնացել է Հնդկաստան: {Տե՛ս} Նախախնամութեան գործերը. անցեալ տարի ո՞

ութիւնքը Իսահակեանցի պատասխանու վերայ ( {տե՛ս} " Մեղու Հայաստանի ", համար 37, երես 2

նձն առնում նոյնպէս նոցա գրել, բայց արի {տե՛ս}, որ նոքա շատ են, իսկ ես՝ միայն, ժամ

օթութիւններ հասուցանելով քեզ։ Բայց արի {տե՛ս}, որ այլապէս է եղած Նախախնամութեան կամք

գամ հանել: Ահա հեղինակի բուն խօսքերը ( {տե՛ս} երես 438). " Մերկանան զհանդերձս իւրեա

ակի կողմից՝ կարդալով հետեւեալ տողերը ( {տե՛ս} երես 443). " Մինն ի գլխաւոր շռայլութե

ինչ խօսելով Բաքուի հրաբուղխների մասին ( {տե՛ս} երես 407), համարում է, թէ մի ծծմբայի

գտանուած գրչագիրների մասին՝ ասում է ( {տե՛ս} երես 460). " Ի բազմաթիւ աւետարանաց զմ

մնարանի վերայ է. ահա հեղինակի բառերը ( {տե՛ս} երես 462). " Ուսումնարանն Հայոց ի նոր

տող կշիռը եւ չափը: Վերջաբանի մէջ ( {տե՛ս} երես 503) խօսում է հեղինակը Հայաստանի

ւելուց յետոյ՝ իսկոյն փոխում է բերանը ( {տե՛ս} երես 504), եւ ահա նորա խօսքերը. " Ի

րանց կրակապաշտ պարսկի նեղութեններից " ( {տե՛ս} երես 110): Պ. Խուդաբաշեւը, այս

իճանին, հոգեւոր դաստիարակների ձեռքով ( {տե՛ս} Հիւսիսափայլ, առաջին տարեգնացք, 1858,

ղալիս, Էն կողմումը քո թշնամի {Տե՛ս}, չեչէնն է ման գալիս։ Նուիր

ղ անդ քնում է խոր արդէն ինն դար. {Տե՛ս} մի չինարի շուաքում գինու փրփուրը,

" Որդեա՛կ, գործիդ եղիր արի, {Տե՛ս}, չըմատնես քեզ սէրի. Երեկոյացեալ

ի՞նչ առնում է առհասարակ ռամիկը, {Տե՛ս}, ի՞նչ ոգով կոծում է նա Նիկողայոսի մահը

ունի իւր համար: " Հայրիկ, {տե՛ս}, տե՛ս, աստղը թռաւ, Հետքից պայծա

ր համար: " Հայրիկ, տե՛ս, {տե՛ս}, աստղը թռաւ, Հետքից պայծառ գիծ թ

ըլինէր վշտացած: " Հայրիկ, {տե՛ս}, տե՛ս, աստղ թռաւ, Հետքից պայծառ

վշտացած: " Հայրիկ, տե՛ս, {տե՛ս}, աստղ թռաւ, Հետքից պայծառ գիծ թո

լոյսը խաւարցուց: " Հայրիկ, {տե՛ս}, տե՛ս, մի աստղ թռաւ Եւ գիծ անգա

աւարցուց: " Հայրիկ, տե՛ս, {տե՛ս}, մի աստղ թռաւ Եւ գիծ անգամ չըթող

ինը խեղճ աղջկան: " Հայրիկ, {տե՛ս}, տե՛ս, աստղը թռաւ, Հետքից պայծ

ճ աղջկան: " Հայրիկ, տե՛ս, {տե՛ս}, աստղը թռաւ, Հետքից պայծառ գի՛ծ

ը. Թէ դոցանով չես բաւական, {Տե՛ս} իմ երկու պատուի նշանքը: Դո

" Իմ պարոն, Լսի՛ր խօսքիս, բայց {տե՛ս}, դու ձայն չհանես. Ապա թէ ո՛չ, ա

Ըռխի՜ն եաշիր, դու, այդ չքի, {Տե՛ս}, ինչ մեծ մեծ է բրդում, Հողս գլխի

Ճամփայ տուր, է՜, մե՛ր տղայ, {Տե՛ս}, հետն էլ ո՞ւմ քաշ տալիս ". - Աստ

ածի, մնացած աւանադութեանց հիման վրայ ( {տե՛ս} Գրան[ովսկու] ճառը, կարդացած Մոսկուայի

կ հասկացողութեամբ մարգոց: Բայց դու {տե՛ս}, որ Հեգելի դրութիւնը ներգործում է եւ ի

ում. " կամ զՎաղարշապատ իմանալ պարտ է ( {տե՛ս} Պատմ. Ղազարայ, եր. 307) եւ կամ զմեր

ջ եւ ապա կոյսերի նահատակուած տեղերում ( {տե՛ս} Փարպ., Պատմ. Հայ., եր. 307-8)։

ուն էր այն մարդու ազգի վերաբերութեամբ ( {տե՛ս} Փարպ., Պատմ., եր. 180)։ Թէ առ հա

ւք, գլ. ԺԲ, համ. 1-10)։ § 31. {Տե՛ս} Առաջին Թագաւորութեանց ժը, ժթ, ի, իբ

եզ " ( Յովհ., գլ. Ը., համ. 48)։ {Տե՛ս} նոյնպէս Յովհ. գլ. Է, հ. 20, Ը. 52

ջիք " ( Մատթ. գլ. ԻԷ, հ. 18 եւ 24։ {Տե՛ս} եւ Մարկ., գլ. ԺԵ., հ. 10, Ղուկ.

երեսին ապրելով, այստեղ էլ վախճանեցաւ ( {Տե՛ս} Չորր. թագ., գլ. ԺԳ, համ. 20)։

գամաց թղթիս ամբաստանութիւն էր" եւ այլն ({տե՛ս} Յովհ. կաթ., Պատմ. Հայ., եր. 83)։

րդ, բացի չար եւ տղայական անմտութենից: {Տե՛ս} ամբողջ աշխարհը, քննիր նոցա լեզուախօսու

ցաւ իւր պարոնի ձայն տալու վերայ: - {Տե՛ս}, ի՛նչ է ասում պարոնը, - շարունակեց Շաք

քական եւ հոգեբանական կողմերը: Բայց արի {տե՛ս}, որ մեր ժողովուրդը պատմական ժողովուրդ

շարը եւ նորա երախտապարտ սանը: Բայց արի {տե՛ս}, որ ներկայումս, մահտեսին բոլորովին ազ

ննա, 1853, Յունուար. համար 1։  {Տե՛ս} "Հիւսիսափայլի" Հինգերորդ ամսատետրակում,

յուսահատութեան մէջ սպանեցին Խոսրովիկը ({տե՛ս} Ղազարայ Փարպեցւոյ թուղթ առ Վահան տէրն Մ

էս նոր հայախօսութեան" անունով գրքի մէջ։ {Տե՛ս} երկրորդ հատորում։ Տպած Մոսկուայի մէջ 18

էիր քեզ ապահովել նորա հարուածից։ Բայց {տե՛ս}, բնութիւնը դարձեալ զէնք տուեց քո ձեռքը

ռնում է սովից, որպէս թէ ասէր նորան. " {Տե՜ս}, ահա մեռնում ես, քո կեանքը կախւում է

իմարութիւն ազգիս Հայոց. կանխաբանութիւն {տեառն} մերոյ աստ ի սմին գիւղաքաղաքիս կատարի,

ամբ, աղաղակեն. " Օրհնեալ եկեալ յանուն {Տեառն}, օրհնեալ, որ գաս յանուն Տեառն ": " Օ

յանուն Տեառն, օրհնեալ, որ գաս յանուն {Տեառն} ": " Օրհնեա՛, Հայր սրբազան, զժողովու

ՎԵՀԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ԲԱՐՁՈՒ ՍՐԲԱԶՆՈՒԹԵԱՆ {ՏԵԱՌՆ} ՄԱՏԹԷԻ ԹԵՄԱԿԱԼ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ԵՒ ԱՍՊԵՏԻ

այանալոյ իմ՝ ի ժամ քննութեանն: Իմ {տեառն} աստուծոյ յաջողութեամբ հասեալ աստանօր եւ

թիւնն ըստ յարգելի միջնորդութեան սրբազան {տեառն} հրամայեալ են կառավարութեան ճեմարանին կա

եւ տօն հրաշափառ ծննդեան եւ յայտնութեան {տեառն} մերոյ եւ փրկչին Յիսուսի Քրիստոսի: 1

ՐԻՆ ԳԵՐԱՄԲԱՐՁ ՍՐԲԱԶԱՆ ՔԱՀԱՆԱՅԱՊԵՏՈՒԹԵԱՆ {ՏԵԱՌՆ} ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ՆՈՐ ՆԱ

ն սրբազնագոյն կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց {տեառն} Ներսիսի, որով բարեհաճեալ է նորին սրբու

գոյն պատրիարք կաթուղիկոսի ամենայն Հայոց {տեառն} Ներսիսի յամի 1845 ( թէպէտ յօրէ անտի ման

ի 1848, ի գալ նորին բարձր սրբազնութեան {տեառն} Մատթէի արքեպիսկոպոսի նորոգ վիճակաւորի ի

Ձեզ, ի կատարումն հրամանի բարձր սրբազան {տեառն} իմոյ եւ ծնողագութ բարերարի: Չեն պետ

նակից, Շնորհավորում եմ Ձեզ Քրիստոսի {տեառն} մերո սուրբ Հարությունը եւ խնդրում եմ աս

հանապազ աղօթք մեր ընդ Ձեր առաջի սեղանոյ {Տեառն}: ԶԱստուած կարողութիւն աղաչեմք՝ զօր

ԹՈՂԻԿՈՍ ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ {ՏԵԱՌՆ}, ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱՍՈՒՐԲ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ, {ՏԵԱՌՆ} ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱՍՈՒՐԲ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅ

րիմ պատճէն գրութեան նորին վեհափառութեան {տեառն} Մատթէոսի աստուածարեալ կաթողիկոսի ամենայ

րգմանութիւն երեսփոխանական թղթոյն եւ գիր {տեառն} փոխարքային առ մինիստրն արտաքին գործոց ո

ցանել առ Ձեզ զվաւերական պատճէն գրութեան {տեառն} փոխարքային, առ մինիստրն արտաքին գործոց

ն, յանձնարարութիւն նորին վեհափառութեան {տեառն} Մատթէոսի սրբազնակատար կաթողիկոսի ամենայ

չմամբ Աբդըլմսեհ Մարտիրոս վախճանեալ յամի {տեառն} 1797, թէ յորո՞ւմ վայրի իցէ թաղեալ, զա

ԻԿՈՍ ՉՈՒԽԱՃԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ {ՏԵԱՌՆ}, ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ

ԽԱՃԵԱՆԻՆ ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ, {ՏԵԱՌՆ} ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅ

Նախիջեւան ՆՈՐԻՆ ԲԱՐՁՐ ՍՐԲԱԶՆՈՒԹԵԱՆ {ՏԵԱՌՆ} ՄԱՏԹԷՈՍԻ ՎԻՃԱԿԱՒՈՐ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍԻ ՆՈՐ ՆԱ

որ Նախիջեւան ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ {ՏԵԱՌՆ} ՏԵԱՌՆ ՄԱՏԹԷՈՍԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱՐԵԱԼ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ

իջեւան ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ ՏԵԱՌՆ {ՏԵԱՌՆ} ՄԱՏԹԷՈՍԻ ԱՍՏՈՒԱԾԱՐԵԱԼ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ ԿԱԹՈՂ

էրութեամբ Անգղիացոց, ամէն: Յամի {Տեառն} հազար եօթն հարիւր իննսուն եւ չորք մայիս

անզրաւ յաւիտենիւ ամէն։ Եղեւ յամի {Տեառն} հազար եօթն հարիւր իննսուն եւ չորս ի Մայ

չմամբ Աբդալ մասէհ Մարտիրոս կոչիս) յամի {Տեառն} 1784, Մայիսի 30. չորք դանայ ի մին օրի

թիւնս անզրաւ յաւիտենիւ ամէն: Եղեւ յամի {Տեառն} 1795, Ապրիլի ամսոյ մինն ի Կալկաթա:

եալ, Ծխէ զմարդոյն արտասուս {Տեառն} ի հոտ անուշից, Հնչեն երկինք յալել

ԴԱՊԵՏԱՐԱՆԻ ՄԱՍԻՆ] ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ՝ {Տեառն} Տեառն Մատթէոսի աստուածարեալ Կաթողիկոսի

ՐԱՆԻ ՄԱՍԻՆ] ՆՈՐԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈՒԹԵԱՆ՝ Տեառն {Տեառն} Մատթէոսի աստուածարեալ Կաթողիկոսի Ամենայ

, որոյ մշակքն սպանին ՚ի վերջէ եւ զորդի {տեառն} իւրեանց եւ այլն եւ այլն: Խոստովանութիւ

նս Քրիստոսի, որ սահմանէ " ուրախութեամբ {տեառն} եւ արտաքին խաւարաւ "։ 6) Երես 28

ո՞ւր կերթայ ": Պատասխանի - " Քրիստոսի {Տեառն} մերոյ առջեւը կելլէ, եւ ըստ գործոց մերո

տուեսցի նովին յիշատակ կենարար յարութեան {Տեառն}: Պահել զկիւրակէ ընդունիմք եւ պաշտեմք ի

րել ի նուէր զհաց եւ զգինի ՚ի յիշել զմահ {Տեառն}: Բաց յայսմանէ, որպէս կանխեցաք ասացաք

աղքատ. Անապատում բնակիմ ահա {Տեառն} շնորհիւ, ինչպէս թռչնակ: Յա

ոյ։ Այլ յաղագս իմաստաւոր բանի ըստ նորա {տեառն} մեծ հրահանգին, շահեալ 'ի նմանէն հանգոյ

կարութեա՛նն պարծեցայց։ Աստուած եւ հայր {Տեառն} մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի գիտէ՛ որ է օրհնե

ւ ա՛զատութեան եղեւ մեզ առիթ տէր Աղան քո {տեառն} քեռի էր " ( եր. 41)։ Երրորդ, որ

§ 24. Բնագրում ասած է. " Տէր Աղան քո {Տեառն} քեռի էր " ( եր. 41)։ Եթէ քեռի խօսքը

Տէր... Եւ եղեւ բարկութիւն սրտմտութեան {Տեառն} 'ի վերայ նոցա՝ եւ գնացին... Եւ ահա Մա

Տէր Գրիգորիոս. զպակասութիւն չարչարանաց {Տեառն} 'ի մարմնի քում կրեցեր " ( Շարական)։

հ. 50-51)։ " Եւ ասէ Անգէոս հրեշտակն {Տեառն} 'ի հրեշտակս Տեառն ցժողովուրդն " ( Մարգ

ւ ասէ Անգէոս հրեշտակն Տեառն 'ի հրեշտակս {Տեառն} ցժողովուրդն " ( Մարգ. Անգ., գլ. Ա,

յին զգուշասցին գիտութեան... զի հրեշտակ {Տեառն} ամենակալի է " ( Մարգ. Մաղաք., գլ. Բ

ու Գիւտայ կաթողիկոսի եղբօրորդւոյն, քեզ {Տեառն} 'ի Սեւկոյ դրախտին յարանց ոմանց, որք խո

ախտին յարանց ոմանց, որք խոստանալով քեզ {Տեառն} կարասի խնդրէին զտեղիդ "։ Մի՞թէ իրաւ

ւցչապետը, եթէ այսպէս հասկանանք. " Քեզ-{Տեառն} յարանց ոմանց դրախտին Սեւկոյ ". միթէ չէ

անք բուն ուղղափառք, թէպէտ այժմ շնորհիւ {տեառն} բազմաթիւ երեւին։ Իսկ երկրորդ մասն, որ

պատճէնը։ " Վերապատուելի վարդապետաց {Տեառն} Տեառն Հայր Մկրտիչ վարդապետի եւ Հայր Իգն

ը։ " Վերապատուելի վարդապետաց Տեառն {Տեառն} Հայր Մկրտիչ վարդապետի եւ Հայր Իգնատիոս

չ սակաւ ուրախ լեալ նոցա, փառս մատուցին {տեառն} ։ Իսկ ես յառաւելն բերիմ լսել եւ ակն ուն

, որ նոր ուրեմն հիմնեալ ի Վենետիկ յամի {տեառն} 1717 զվանս, զմիաբանութիւն, զուսումնար

ել զՀոգեբանութիւն իւր տպագրութեամբ յամի {Տեառն} 1851 ի յառաջաբանութեան անդ նորին լեզու

աստուածային ամենապարզ վարդապետութեան՝ {Տեառն} մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի, այլ եւ լուսափա

եմ ատութեամբ առ երկնային Վարդապետութիւն {Տեառն} մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի հող էին եւ մոխիր

լեւ, " Օ՜վսաննայ, օրհնալ եկեալ յանուն {Տեառն} " ասելով, ծունկ կը չոքեմ նաեւ նորա առջ

մարացն, յորոյ մասին, ըստ ակնարկութեան {Տեառնդ} ընտրեցաք յերեսփոխանութիւն զպ. Նալբանդե

Սրբութեան կանգնեցաւ Սեղան {Տեառնդ} ընդ հարաւ, Որդւոյդ առ յիշատակի

րովհետեւ սկիզբն կալայ խօսիլ ընդ Վեհափառ {Տեառնդ}, անպատրուակ մերկացուցեալ զսիրտ որպէս ա

ոգրելոցն ողջոյն իրազեկ արարեալ զՎեհափառ {Տեառնդ}, համարձակիմք յուսալ, եթէ ընդ փոյթ ձեռ

առաւել պիտի ասէր՝ " ըստ այդմ մասին քեզ {տեառնդ} անկ էի "։ Հինգերորդ, թէ Փարպեցու ա

րեւ պաշտպան ցուցեալ ինձ ի բարձր սրբազան {տեառնէ} ՝ խնամակալ լիջիք ինձ նեղելոյս, եւ հրամ

նալ նոցա, թերեւս եւ շնորհեսցի Ամենակալ {Տեառնէ} ՝ եթէ հնասէրք հայոց՝ խնամ տարեալ հայկա

ւ այս իսկ է անստերիւր եւ նուիրական նշան {տեարց} Լազարեանց ազգի: Ձերոյին գերազանցութ

Ձերոյին գերազանցութեանց ողորմածագոյն {տեարց} ամենախոնարհ ծառայ Միքայէլ Լազարեա

նուիրեալս ի զանազան անձանց, ստացեալ ի {տեարց} պատկերաց յիւրաքանչիւրոց զտասնեւհինգ ման

էս քահանայ Մ[?]աւգեան. թիւ ի աշակերտաց {տեարց} Լազարեանց ճեմարանին, որ ի Մոսկով որ է

ց մինչդեռ զուսուցչութեան ունէր պաշտօն ի {տեարց} Լազարեանց Ճեմարանի: Մանրամասն պատմությ

Աւագ ուսուցիչ Հայկական դպրութեան՝ ի {Տեարց} Լազարեանց Ճեմարանի Մսեր Գրիգորեան Զմիւռ

ւթիւնս պատուելի Մկրտիչ Էմին՝ վերատեսչի {Տեարց} Լազարեանց Ճեմարանի։ ԶՔերականութենէ

ԵՒ ԱՂԱՅ ԽԱՉԱՏՈՒՐ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆՔ Ողորմած {տեարք} եւ անմահ բարերարք, Երախտագէտ սրտիս

երում հրամանի՝ խնդրել ի ՁԷնջ, ողորմած {տեարք}, զայս մի ինչ, զի շնորհեսջիք ինձ զարձա

հեռաւորաց եւ մերձաւորաց: Անմա՛հ իմ {տեարք}, կեցջիք ի սփոփանս ազգի, զի ամենեցուն

րեղ երեսփոխանը պատասխանում էր. " Չէ՛, {տեարք} հարք, ես խնդրում եմ, որ հաշիւներիս վե

չէ, բանը բանից անցավ, հազարներ կորավ {տեի} ։ Այս բաները ես հավիտյանս հավիտենից բեր

րգմանել են ժողովրդական լեզուով Ֆենելոնի {Տելեմաքը}, որի կէսը արդէն տպած պատկերազարդ եւ հո

առաչանք Էջմիածնի " եւ ուրիշք, թէպէտ եւ {Տելեմաքի} անդրանիկ թարգմանութիւնը տպուած է շատ ան

տ օրերս հավանորեն լույս կտեսնի Իլենկովի {տեխնիկական} քիմիայի երկրորդ հատորը, որի համար դու

վա՜յ տիրոջն, արդըխ աստված հասնի: Ինչ {տեղ} թաղից, աճաբ խանին ետեւն, չէ նե չոխրախ

բիքային տունին ետեւի տերեյին մեջն, ինչ {տեղ} որ ծառեր կա: Դուք ալ խելք արած հոները

լլանք նե, ես ձեզի կիմացունում, որ ինչ {տեղ} գիր գրիք, տահա հոս կմնանք պեքիմ ինչ վա

անարժան եմ եղել նոցա որդիությանը - օտար {տեղ} գեշ անունս լսե՞լ են, թե նոցա անունը կո

5-ին երկաթի ճանապարհով գնացինք 17 վերստ {տեղ}. այնտեղ ժողովուրդ կար, եւ ուրախությամ

76 Ձեր գրած երկու նամակը, առաջինն՝ {տեղ} հասանելուց հետո գրածդ, երկրորդը՝ այդ

կով ծրագրի մեջ խայտառակվել, որ ամենայն {տեղ} գնում է եւ կմնա շատ երկար տարիներ: Թիֆ

ա փակվի " Հյուսիսափայլը ", նորից ուրիշ {տեղ}... վերանորոգելու եւ բոլոր մեր գլխից

քննություն տալու, որպեսզի մի արժանավոր {տեղ} ծառայություն գտանելով " կարողանամ օրակա

թամ կանդիդատի քննություն տամ, գոնե մեկ {տեղ} կգտանեն, եւ կկարողանամ գլուխս ապրեցնել

յան եւ անտանելի նեղության առատ աղբյուրի {տեղ} ։ Եթե այս բաները եւս անտես առնենք,

մ է Վ. Էմմանուելի անվանագիրը: Ամենայն {տեղ}, սկսած տերութենական շինվածքներից մինչե

ժամ է ինձ հանգստանալու, ավելին գրելու {տեղ} էլ չկա, եւ, պիտի խոստովանեմ, ուժ էլ

այդ բոլորին, Բոքլն ուղարկեցեք, ես մի {տեղ} ինչ-որ բան եմ կարդացել այդ երկի մասին:

մար, բայց նրանք, երեւի, դեռ մի որեւէ {տեղ} ընկած են: Այժմ վերադարձնում եմ Ֆոշեն:

կան է այս մասին, առանց այն էլ դրան շատ {տեղ} հատկացրի: Երեւի Անանիան մոռացել է տ

ինչպես ես եմ ցանկանում ավարտել՝ ոչ մի {տեղ} չեմ գրի, բացի, իհարկե, քննադատությու

Տարոնի գավառում ավելի շատ, քան մի այլ {տեղ}, պահպանվել են լեզվի լավագույն ձեւերը "

ցկացնել եւ նա, նայած իր որակին, որեւէ {տեղ}, ավելի կամ պակաս հետեւողներ կգտնի: Բա

յլ ուտվում է, այնինչ հին լեզվում ոչ մի {տեղ} չի կարելի գտնել նման ձեւ: Գավառաբա

լ ավելի ձանձրույթից, մանավանդ շտապելու {տեղ} չունեմ: Մի քանի օրից ես կհասնեմ այն կե

ը կգրեմ այս մի քանի օրերս, հիմա այլեւս {տեղ} չկա, իսկ դու կիրակի օրն իմաց տուր նրան

ալ մանր կենդանիների կոլեկցիաներ, որոնց {տեղ} հասցնելը մեծ ծախսերի հետ չի կապված: Ես

ադրվիր. մեզ մոտ մի քանի ընտանիքի համար {տեղ} չկա. 2) հանգի՛ստ թող մորս: Ոչ մի գոր

մի համառոտ բան, աղաչելով, որ մի փոքր {տեղ} տաք նորան Ձեր լրագրի մեջ: Հավատացած

ասին լավ բան չունիմ ասելիք, անպիտան մի {տեղ} է եւ ձմեռը բոլորովին մեռած։ Ամառը, աս

իմ: Հույսս խըմըզին վրան է, մեմ ալ տաք {տեղ} մը երթալու դիմացի ձմեռը կամ Նախիջեւան մ

ունի նա լուսաւորել Հայոց ազգը: Այս {տեղ} չկարողացայ ես ծածկել իմ ծիծաղը, որ առա

ի " հրատարակողը եւս, պարսաւը կրիտիկայի {տեղ} են գործ ածում, արագիլը սիրամարգի տեղ,

ի տեղ են գործ ածում, արագիլը սիրամարգի {տեղ}, ինչպէս ասել էր Նալբանդեանցը: Դու առհ

ր խանութները այստեղ... այնտեղ... միւս {տեղ}... եւ այլն, եւ այլն: Այս կանոնքը, ե

զարմացած եմ, թէ ինչպէս մի քանի մարդիկ {տեղ} են տալիս իւրեանց սրտի մէջ մի վայրախօսու

եանց սրտի մէջ մի վայրախօսութեան եւ բանի {տեղ} են դնում " Մեղուի " ցնորաբանութիւնքը։

կբայում եմ, մի գուցէ պարոն հրատարակողը {տեղ} չգտանէ իւր օրագրի մէջ իմ գրած բաների հա

մի հիմնաւոր դաստիարակութեան հետք: Շատ {տեղ} չարչարւում է լօգիկան, եւ այդ պատճառով

ած կը լինիք Լերմոնտովի Մարգարէն։ Նա մի {տեղ} ասում է. " Սկսեցի սէր քարոզել,

նէ ինձ, եթէ արժանացել էր մի երկու թերթ {տեղ} ստանալու Յիշատակարանիս մէջ: Եթէ դու աւ

ջոկ մնում է մի այլ եւս հաղորդակցութեան {տեղ}. այդ Սուրբ Խաչն է: Սուրբ Խաչի անո

թիւնը Նախիջեւանի մէջ, որպէս եւ ամենայն {տեղ} Հայերի մէջ, չունի եւրոպական բնաւորութի

ւածի պատկանողքը եւս, իւրեանց մասնաւորի {տեղ} դնելով, թողնում են քաղաքի եւ հասարակու

տ սուտ գովասանութիւնները, օրօրոցի երգի {տեղ} երգելով քնած ազգի ականջին, թանձրացնել

որում է նորա մէջ, կարող է լաւ ապարանքի {տեղ} ծառայել օբսկուրանտների համար։ Կարծեմ,

սի ձիւնապատ գագաթից եւ լանջից, սառուցի {տեղ} ծառայում են ծարաւի մարդու համար, որովհ

լուել եմ եւ կօմետը ընդունել եմ մոլորակի {տեղ}, որ եթէ այս անգամ ցած գնայ հորիզոնից ո

ամեն մի աչք ունեցող մարդու համար: Այլ {տեղ} մարդիկ, վաղուց ահա հոգիքը գրաւ դրած սա

ում են աստղերին. զո՜ւր աշխատանք: Միւս {տեղ} խելակորոյս եւ խաւարապաշտ մարդիկ փախչում

աւազակ իւր մութն ու խոնաւ բանտից։ Այլ {տեղ} լուսաւորութեան եւ մարդկային ազատ մտածու

ն բանականութեան օրինաւոր ազատ հոսանքը: {Տեղ} տեղ, բայց շատ փոքր, երեւում են այլ մա

նականութեան օրինաւոր ազատ հոսանքը: Տեղ {տեղ}, բայց շատ փոքր, երեւում են այլ մարդիկ

կադրանքով գրել է այդ գործը: Նա ամենայն {տեղ}, ամենայն րոպէ զանազան ազգասիրական խօսք

ւով խաղարկութիւններ, մանաւանդ, ո՛չ մի {տեղ} այնպէս յարմար չէ հայկական թէատրոնի համա

հնձելը արդարութեամբ կը պահանջէ։ Ուրիշ {տեղ} ասածս այստեղ էլ կրկնեմ, որտե՛ղ մեր ազգ

իբր 60 երես կարդացի շարունակ, մնացածը {տեղ} տեղ, ինչպէս պատահեցաւ: Բայց ինչ որ կա

60 երես կարդացի շարունակ, մնացածը տեղ {տեղ}, ինչպէս պատահեցաւ: Բայց ինչ որ կարդաց

կը տալիս է ազգին համարեա՛ թէ հալած իւղի {տեղ} ՝ պատմելով, թէ Մոնգոլները երաշտութեան

րը, ե՛ւ ուխտաւորքը: Հեղինակը շատ {տեղ} օդերի մասին եւս յայտնում է իւր կարծիքը

չորս կողմս՝ կամելով հասկանալ, թէ ինչ {տեղ} էր այդ, եւ ահա յիշեցի ցերեկը ինձ առաջն

կական կամ աւետարանական Հայերի զաւակները {տեղ} չեն կարող գտանել այդ դպրոցի մէջ: Աւելո

անդից են շինուած, եւ միստիկականութիւնը {տեղ} չէ գտանելու հասարակաց սրտի մէջ, իսկ մե

, կըսեմ եւ ըսելէն չեմ դադարիր ", ուրիշ {տեղ} մ՚ալ " գրեցի եւ կը գրեմ " կ՚ըսէ: Իսկ ե

Հայաստանեայց Հայրապետ մը անկէց ինչ վար {տեղ} ունէր: Արդարեւ, կատակէն ուրիշ բանի ար

ութիւն: Մեք ուրախ ենք, որ ամենայն {տեղ} Հայերի մէջ երեւում է այժմ փոքրիշատէ շար

ուած ապրանքը յետ չէ ընդունում մի մանէթի {տեղ}, այլ հաշւում է 75 կոպէկով՝ պատճառելով

Եւ այսպէս, 60 կոպէկանոց բանը մի մանէթի {տեղ} տալով՝ առնում է խեղճ մարդուց 33. 000 մ

խեղճութեան մէջ. նա մոխիր է կերել հացի {տեղ}, եւ նորա խմելիքը խառնուած է եղած արտաս

նչպէս մտածում են ոմանք: Հայոց ազգը շատ {տեղ} գրել կարդալ չգիտէ, շատ տեղ կորած է մին

ոց ազգը շատ տեղ գրել կարդալ չգիտէ, շատ {տեղ} կորած է մինչեւ անգամ եւ լեզուն. այս պա

կրօնական միութիւն, յիշիր, որ ամենայն {տեղ} կան քահանայք եւ պատկանում են մի վիճակի

ն, եւ այլն: 2. Կը որոնէր ամենայն {տեղ} ազգի մէջ, թէ՛ իւր անդամների եւ թէ՛ յատ

ւմ փոխանակ կրիտիկայի եւ մի գործ քննելու {տեղ}, անդուռն բերանով հայհոյում էր այդ գործ

էս աշխատութենների հրատարակելը, որ բանի {տեղ} չանցանելուց յետոյ, անլուանալի մեղադրու

շներին: Յոյս ունիմ, որ այս նամակս {տեղ} կը գտանէ Ձեր Յիշատակարանի մէջ, իսկ ես

ճակատագիրը, ինչ որ Լոնդոնում. ամենայն {տեղ} ստորագրութիւն ստորագրութեան քամակից՝ ա

ողը տալ քեզ. ինձ հարկաւոր է։ Մի ուրիշ {տեղ} ճարիր քո համար ": Եւ ֆերմերը եւ նորա հ

իսկ հասարակ ժողովուրդը չունի մի ոտնաչափ {տեղ}: Այս պայմանների վերայ կարելի՞ է, որ ե

ւթեան տարրը: Կարծեց, որ եթէ մի մարդու {տեղ} քսան հոգի նստի, բոլոր բանը կը փոխուի,

ա, եւ եթէ ես նորան չտամ հարիւր, ուրիշ {տեղ} եւս պակաս գնով չէ պիտոյ գտանեմ, ուստի

րը վատնուած չէ, պարտքի հանդէպ, եւ շատ {տեղ}, կրկին անգամ աւելի արժողութեամբ, կայ

նում է այժմ մեր խեղճ ազգի վիճակը: Ի՛նչ {տեղ}, ուրեմն, որոնենք փրկութեան հնարը, ո՞

թէ՛ երկրագործին՝ իւր բերքը տանելու մի {տեղ}, եւ թէ՛ վաճառականին՝ իւր վաճառքը դուր

նձնական ապահովութեան համար, ինչպէս շատ {տեղ} վնասում է նա մի ուրիշ անհատի անձին եւ օ

րդ առանց երկբայութեան, իբրեւ մի ապահով {տեղ} դնում է իւր ունեցածը: Եւ ինչի՞ պիտի վա

աց վերայ, որ կարծում է, թէ թատրոնը մի {տեղ} է, ուր զուարճանալու համար միայն երեւու

լուսաւորեալ ժամանակումս, մինչ ամենայն {տեղ} մեր սիրելի ազգի մէջ փոքր ի շատէ երեւում

յ պարոն Աբրահամ Ավետմալն եւ զնոյնքն յոր {տեղ} լինիլն չգիտեմ, վասնորոյ այսուհետ թէ որ

մանս, հանդերձ պաշտմամբ քահանայից, յոր {տեղ} որ մահն իմ հանդիպեսցէ, հինգ հարիւր ռու

, թէ մենք մեզ հայկաբանի կամ բանաստեղծի {տեղ} ենք դնում. քա՜ւ լիցի: Դուզնաքեայ մէկը

` Յար օրհնուա՜ծ դու լինես: Թէ ոք գլխի {տեղ} չունենայ, Դու բարձերըդ տաս նրան... Ո

յախուռն ընդվզմամբ ` Մէջքի վրայ տեղն ու {տեղ} Կոյսին զարկում է գետին Հուժկու ուժով նժ

զինուորն է նոցա պաշտպան, Կան այն {տեղ} խաղ, պար, երգեր. Ապա թէ նա հեռա

ու ունենաս նոցա վրան, ( Թէ եւ այս {տեղ} իւր տեղը չէ) Բայց ես կասեմ քեզ կա

թողեց: Ես նստած եմ դարձեալ նոյն {տեղ} նկատում եմ աշխարհի Մեքենական գործ

ւնը չգիտես, Իմացի՛ր, որ ջոկ-ջոկ {տեղ} Նոքա կշռում են պէս-պէս:

Արդեօք սիրտը չէ՞ նեղւում մնալ այն {տեղ} անընկեր, Երբ աշխարհի երեսին այս բ

կանգնէք յաւէրժ արձան, Թէ թշնամիք {տեղ} չունենան ի Ռուսաստան: 18 ՓԵՏՐՈՒԱՐ

լ, Զի Գասպարեանը քո մէջ այժմիկ իւր {տեղ} ընտրեց բնակել: Դու չես իրաւ

ԱՆ Այն ի՞նչ տուն է, այն ի՞նչ {տեղ} է,. Որ մարդով լիք է, Որո

ան ստեպ լուսաւորում ես Ուրախ դէմքի {տեղ} մի տխուր երես: Քեզ խոր տխր

տերազմի վառ հանդէս: Ամենայն {տեղ} մահը մի է, Մարդ մի անգամ պիտ՚ մեռ

ատիւը եւ աշխատեցան դժպհի պատուանշանների {տեղ} կրել իւրեանց ազգութեան անունը, այլեւ վ

ոց ազգը հերձուածող է գանչում: - Այդ {տեղ} նա մեղաւոր չէ, առանց նորա կամքին, վան

եզուի ուղղութիւնը չգիտէ, որ անխտիր եչի {տեղ} է, ռայի տեղ րէ եւ այլն է գործ ածում,

իւնը չգիտէ, որ անխտիր եչի տեղ է, ռայի {տեղ} րէ եւ այլն է գործ ածում, այդպիսի պարոն

արդատեաց ֆանատիկոսութեան խաւարը եւ դորա {տեղ} քարոզել սէր, խղճի ազատութիւն, մարդկայ

է, բայց այդ աշխատութիւնը Ազգին մի բանի {տեղ} անց կը կենա՞յ. գո՛նէ մինչեւ այժմ չէ եր

ատուանդան, այլ եւ առանց մի ոտք կոխելու {տեղ} ունենալու, կամենում ենք օդի վերայ սանդ

ւ թէ՛ կարիքների կողմից։ Վերջինները շատ {տեղ} դարերով յետ են մնացած այժմեան ժամանակնե

անտես առնենք, որոնք հին ժամանակներումը {տեղ} տեղ երեւում են գործածուած. առաւել անհա

ս առնենք, որոնք հին ժամանակներումը տեղ {տեղ} երեւում են գործածուած. առաւել անհասկան

ց ազգը իւրեանց գրածը ընդունէ հալած իւղի {տեղ}, Ազգը ունի կարողութիւն ո՛չ թէ միայն ճա

յնպէս բոլոր ազգը թոյնը կ'ընդունէ շաքարի {տեղ}, խնդրենք ներողութիւն, այդպէս չէ. Հայ

դրել, որ շատ հեշտ կարող էր հալած իւղի {տեղ} ընդունուիլ, բարեխիղճ կրիտիկոսը քննելով

երից ոչ մինի մէջ չեն գտանւում այդպէս մի {տեղ} ամփոփուած այդքան ընտիր եւ գեղեցիկ նիւթե

ովրդացած տեսանել նորա լեզուն. պատճառ, {տեղ} տեղ աւելի մօտ է հին լեզուին, քան թէ ժո

ացած տեսանել նորա լեզուն. պատճառ, տեղ {տեղ} աւելի մօտ է հին լեզուին, քան թէ ժողովր

մի երբէք համարել իւր խօսելու ոճը " ամեն {տեղ} զուտ ոսկի, այլ հոգով չափ պատրաստ էր ու

դուելի հետեւելով իր դրութեան, մի ուրիշ {տեղ} փիլիսոփայութեան պատմութեան յառաջաբանի մ

ան աշխարհի մէջ, բնութեան որդոց մէջ դու {տեղ} չունի՜ս, կարցա՞նք հասկացնել: P.

իւնից յետոյ: Ահաբեկութիւն տարածեց ամէն {տեղ} այս ցնցիւնը եւ Հեգելը ընկճուեցաւ այս եր

նը ( самоуправление) յարգելուն: Ոչ մի {տեղ} ինքնավարութեան սկզբունքը չէ հասել մինչե

պիսի մեծութեան եւ դորա հետ միասին ոչ մի {տեղ}, այդ չափով եւ այդպիսի ուժով չեն երեւել

ուրացողութիւնը էին նորա ոգին: Ի՛նչ {տեղ} էր Գերմանիան, երբ մարդկային արժանաւորո

ան արժանի բան լինելով, յոյս ունիմ, որ {տեղ} գտանէ կամ Յիշատակարանիդ մէջ, կամ Յիշատ

, բայց դժնդակ բախտը հալածում է ինձ ամեն {տեղ}: Ես քեզանից մարմնով միայն հեռանում եմ

համար մի ընդարձակ ասպարել է բացւում այս {տեղ}, գործարանը իւր իշխանութեան տակ ձգելուց

մօտ, կրթում է, եւ իւր մահից յետոյ իւր {տեղ} վանահայր է կարգում: Այն մութ վանքի մէջ

րանից այն ամենահարկաւոր մարդը, եւ նորա {տեղ} կարգելու մի վատահամբաւ մարդ, խայտառակո

ծանօթութենից: Եթէ սորայ լրտեսները մի {տեղ} ժողովուէին, կը կազմէին մի ժողով աւազակ

ա անունը շնորհակալութեամբ եմ յիշում այս {տեղ}. այսպէս հասայ իմ հայրենիքը նորա ձեռնտո

էր Մուշէն, տանում էր ինձ իր մօտ, ինչ {տեղ} որ լինէր ինքը ապահովութեան դուրս եկած։

ում ", բայց արհամարհողների պէս, բանի {տեղ} չեն դնում։ Բայց մարդ մարմնի թուլութեան

դուրս ձգուելուցս յետոյ ընկայ այս ու այն {տեղ} ՝ իմ պէտքս եւ կարօտութիւնս առանձնապէս հ

երը, դո՛ւ, Տէ՛ր, քաղցրութեամբ, բանի {տեղ} չդնելով, ներէ՛ ինձ որպէս մի տկարամիտ մ

ր էին, լո՛կ տեղերը ցոյց տալով։ Շատ {տեղ} էլ Ս. Գրքից ձեւեր եւ ոճեր է փոխ առնում

արիւրերորդ մասը, եւ այս է պատճառը, որ {տեղ} տեղ անհասկանալի է մնում մեզ Թուղթը, որ

րերորդ մասը, եւ այս է պատճառը, որ տեղ {տեղ} անհասկանալի է մնում մեզ Թուղթը, որովհե

նձնուածը, որովհետեւ թոյլ է տալիս երկու {տեղ} Վաղարշապատ եւ " մերձակայ Նորք "։ Թէ

Ներսէսեան լիճը բռնած առաջ գնաս բաւական {տեղ} դէպի արեւմուտք, այն ժամանակ հին պարսպի

յց։ Ագաթանգեղոսը, որ մանրամասն եւ շատ {տեղ} էլ անունով պատմում է այսպիսի բաները, բ

որների թիւը, պիտի այդ բազմութեան չափով {տեղ} էլ պատրաստէր, ուստի եւ անհասկանալի չէ

ոթ։ Արդարեւ, Փարպեցու պատմութիւնը շատ {տեղ} եւ մեծ մասով նմանութիւն ունի Տակիդոսի հ

ինգերորդ դարում, երեւակայութեան մէջ էլ {տեղ} չունէր։ Բայց եթէ այս ամենը մոռնալով

Մեզ թւում է, թէ իրաւունք չունինք բանի {տեղ} չդնել այս եւ այլն խօսքը, որովհետեւ շատ

էջ չկայ. Հին Կտակարանումն էլ միա՛յն մի {տեղ}. " Նախանձո՜ւ բանսարկուին եմուտ մահ յաշ

՞ ծառայքը պիտի հասկանալ. կամ թէ նորա ի {տեղ} պէտք է նոցա՞ կարդալ եւ բոլոր յիշուած սր

եր. 50)։ Մենք այս դերանունը աղաղակի {տեղ} դրուած հասկանալով թարգմանեցինք. եւ որո

. եւ որովհետեւ եթէ կամենային դերանունի {տեղ} դերանուն դնել դարձեալ, ինչպէս, նորանո

առարկաների կամ վերացեալ ըմբռնողութեանց {տեղ}, բայց երբեմն երբեմն կայ գործածուած. ե

համեմատ երբեմն նա եւ երբեմն նոյն, բայց {տեղ} տեղ ներս է մտած նա փոխանակ նոյնի։ Հ

մատ երբեմն նա եւ երբեմն նոյն, բայց տեղ {տեղ} ներս է մտած նա փոխանակ նոյնի։ Հին լ

նք դնում, այն ժամանակ ստիպւում ենք շատ {տեղ} բուն անունը կրկնել, որպէսզի գաղափարքը

ը ուղղականում միայն եւ անխտիր ամեն բանի {տեղ} գործածուելով, չունին միւս հոլովները։

ել։ Միթէ չկա՞յ մեր աշխարհագրութեան մէջ {տեղ}, որ Սեւուկ կոչուէր. " եւ զՍեւուկ բերդ

o dé telos paraggelias։ Նոր լեզուի մէջ {տեղ} տեղ գործածուած այս ձեւը, օրինակ՝ " գլ

telos paraggelias։ Նոր լեզուի մէջ տեղ {տեղ} գործածուած այս ձեւը, օրինակ՝ " գլուխ

ը եպիսկոպոսներին տրուած տեսնում ենք շատ {տեղ}, որպէս նաեւ Ասողիկի Պատմութեան 79 երես

եւ կաթողիկոս հասկանալ. ըստ որում՝ շատ {տեղ} մեր կաթողիկոսքը եպիսկոպոս են կոչում իրե

է կարծում ենք։ NB Լինիմ բայով վարվում է {տեղ} տեղ եւ թաց'ը-թաց լինել. բայց նոր լեզուն

րծում ենք։ NB Լինիմ բայով վարվում է տեղ {տեղ} եւ թաց'ը-թաց լինել. բայց նոր լեզուն ուն

յց նոր լեզուն ունի թրչվել բայը, որ ամեն {տեղ} հասկանալի է, ուստի եւ աւելորդ է գործ դն

ւորական աներեւոյթ եղանակ գործ է ածել մի {տեղ} կատարելագործուել, փոխանակ կատարելագործվ

կում կրաւորականացուցել է միայն ու (վեվի {տեղ} իհարկէ) աւելացնելով ներգործականի վրայ,

է "աշխարհաբար" ասելը, աշխարհաբառ ասելու {տեղ} ։  Շատ նորելուկ գրողներ այնքան ս

լուկ գրողներ այնքան սիրահարուած են վեվի {տեղ} ու գործածելու վրայ, որ կրաւորականի անցե

ւմ են ու մասնիկով. ինչպէս, գրված ասելու {տեղ} ասում են գրուած. այս երկուքը տարբեր բան

ուղղախօսութիւնը շփոթելու չեն կարող իրար {տեղ} գործ դրվել։ Ներգործականի անցեալ ընդունե

իւն չկայ։ Մնաց որ շատ անգամ կրաւորականի {տեղ} էլ ներգործականն է բանում. չենք ասում հա

րական ընդունելութեան ված վերջաւորութեան {տեղ} ուած կամ ուածք գրելը աններելի սխալ է ու

րող են կրաւորական անցեալ ընդունելութեան {տեղ} վարվել, մանաւանդ որ պատուածը պատել բայի

ատել բայի կրաւոր անցեալի ընդունելութեան {տեղ} կարող է հասկացվել, թէեւ պատած կարելի է

եան գործն է եւ մեր ներկայ քննութեան մէջ {տեղ} չունի. ապա թէ ոչ, մեր հատուածը բնաւ չի

ը, նորա առաջը դուրս գալով, Վասպուրականի {տեղ} դժոխք ուղարկեց՝ նոյն իսկ հանդիպած տեղու

կար եւ հանգուցեալը, Երեւանից մի իջեւան {տեղ} յառաջ գնաց կաթողիկոսին։ Սա հանդիպեցաւ

իւր կեանքը, եթէ տեղափոխուել էր մի այլ {տեղ} ՝ մի նիւթական, ախտաւոր եւ ալէկոծուն աշ

րեւելեան նաւթ, որ գործ է ածում ղահուէի {տեղ}, եւ միւս կաթսայից յաւելացուց նորա վերա

յ ծծմբային թթւուտ, որ սովորական է կաթի {տեղ} գործածել դժոխքում. իւր ահագին սեւ թաթը

ամար մեր անիծեալներից, այս ինքնահաւանի {տեղ} մի խելօքը, - ասաց սատանան, դառնալով դ

տեղերում: Թեպէտ գրականութեան մէջ ոչինչ {տեղ} յիշատակութիւն չկայ այս մասին, բայց դոց

ար, բայց, որ կողմը եւ նայես, ամենայն {տեղ} երեւում են անհամար ծակեր ու ճեղքուածներ

.. - ձայն արձակեց սատանան, որ ամենայն {տեղ} ունի իւր լրտեսները եւ ամենայն բան տեսնո

որանից յառաջ սկսուել էին մինչեւ եօթ-ութ {տեղ}: - Վերջացան, Ձեր մռայլութիւն:

աւ մի քանի րոպէ, երբ նոքա 2000 ասպարէզ {տեղ} վազեցին զանազան ուղղութենով: Վերջապէս

ոչը, ընդունեցին նորան այն մեծ մոլորակի {տեղ}, որ այս տարիներումս երեւելու էր. նոքա

Բուբանդուսը նայելով չորս կողմը եւ ոչինչ {տեղ} չտեսանելով աթոռ, որի վերայ կարելի էր ն

ց ճաշը, երեկոյին վախենում են ելանել մի {տեղ} ժամանակ անցուցանելու համար, գիշերը թռչ

, որով ապականեց գրածի մեծ մասը: Որքան {տեղ} մնացել էր մաքուր, նոյնքանը դողդոջուն ձ

կտեմբերը վերջանում է համարեայ, ամենայն {տեղ} գինիները վաճառուած են, չգիտեմ, թէ ի՞ն

լու ժամանակ, գործ դնեն նորանց լուցկիքի {տեղ}: Ես վաղուց կը փոխէի քեզ, բայց համադիւ

եւ հաց չէր ուտում, եթէ իմանար, որ մի {տեղ} խռովութիւն կար, ու ջանում էր ապա գիշեր

աբանի փոխանակ, իսկ Մարասկէնը վերջաբանի {տեղ}, այն ժամանակ հարիւր վաթսուն երկու շիշը

, եւ որ պ. Շաքարեանցին ամենեւին մարդու {տեղ} եւս չէ դնում եղած, ինքը, իւր ոտքով,

նը մրոտ մի մարդ: Նորա հին սերտուկը շատ {տեղ} ծակոտուած էր կրակի կայծերից, ձեռները,

մբ պատրաստ է ընդունել մի գերբնական բանի {տեղ}: Ին՛չ կ'ասեն այժմ Աֆրիկայի կամ Ամերիկա

յառաջ շարժողութեան մի տեղից դէպի մի այլ {տեղ}, վազում է անհաւատալի արագութեամբ մի օր

տ քաղել այդ ազգերի կուրութենից, հրաշքի {տեղ} չէ՛ պիտոյ կարողանար ընդունել տալ այս բա

ի գլխին: Շաքարեանցը մի գիտնական մարդու {տեղ} դրած լինելով Մանթուխեանցին, իսկոյն հնա

յում են բնութեան ձեռքում Շախմատի քարերի {տեղ}: Բնութիւնը խաղում է այս խաղը ժամանակի

կարելի՞ է այդքան գումարով ապրիլ, տուն {տեղ} եւ ընտանիք պահել: Մեզ ասում են, թէ ար

արգի մարդիկը, եթէ հաւաքուին մի այնպիսի {տեղ}, ուր չկան հարուստ մարդիկ, այնտեղ խօսո

կարող ընդունել ձեր ասածները հալած իւղի {տեղ}, ըստ որում ես ինքս նկատում եմ զանազան

ճի աւելորդութիւնը, տեսանելով, որ բանի {տեղ} չէ անցնում իւր կոտրատուիլը: Միւս կ

որ մի տաղ կամ մի կանոնաւոր երաժշտութիւն {տեղ} չգտանէ նոցա սրտումը. ի՛նչ զարմանք, եթ

րս մտաւ թագաւորական հրամանի ուժով, շատ {տեղ} սուր եւս գործ դրուեցաւ եւ մի փոքր յառաջ

բնական եւ լոգիկական պատճառները, առանց {տեղ} տալու իւր էջերի վերայ վերացականութեան.

նքը: Տէրութեան սահմանագլխի այս կամ այն {տեղ} լինելը, օտար ազգեր իւր գայիսոնի տակ խո

ը փչես ջրի երեսը եւ ջուրը մի ոտք չկոխած {տեղ} կը թափես, ահա բոլորը ": Մինչդեռ կ

նաւորին նշանակած տասն եւ ութ կոպեկանոցի {տեղ}: - Կորի՛ր, անիծած, դո՛ւրս, դո՛ւ

, իւր հայութիւնը, որովհետեւ ուրիշ ամէն {տեղ} անարգուելուց յետոյ, հայ պարոնի առաջեւ

արանի պատուհանների կոտրատուած ապակիների {տեղ} հաստ թուղթ կպցնել, որ ընդունող աստիճան

ու, որին, եթէ վերստին մի նոր ապացուցի {տեղ} չկարողանայ ծառայել այս նամակս, մի օր,

ր կարող է ծառայել կոմսին առատ շտեմարանի {տեղ}... Այս մտածութիւնքը ընդհատուեցան

թունքի վերայ: Թիւթիւնճի-Օղլուն բանի {տեղ} չդրեց Շահումեանցի դէմքի փոփոխութիւնը.

առով սկսեց. - Պարոն, դու, որ բանի {տեղ} չես դնում իմ հարցմունքը, ասել է, թէ գ

դու ես, որ ձեւը ընդունում ես գոյութեան {տեղ}. կղմինդրը թրծած էր հողից, այնպէս չէ՞

ակառակ են միմեանց, եւ այս պատճառով ինչ {տեղ} բնութիւնը կայ, այնտեղ սուտ չկայ, ինչ

բնութիւնը կայ, այնտեղ սուտ չկայ, ինչ {տեղ} սուտ եւ խաբեբայութիւն կայ, բնութիւն չկ

ա այսպէս, սիրելի Թիւթիւնճի-օղլու, այն {տեղ}, ինչ տեղ մէք տեսանում ենք մեռելութիւն

սիրելի Թիւթիւնճի-օղլու, այն տեղ, ինչ {տեղ} մէք տեսանում ենք մեռելութիւն, բնութիւն

. մարդ եւ կին տարին երկու ձեռք հագուստի {տեղ} մի ձեռք էին կարում իւրեանց, երկրորդի գ

լուի հետ, ինքը մնալով գետնատնումը մօրը {տեղ}: Այս պատճառով անծանօթը դեռ չէր ուղղուա

անուշակը ի՞նչ կերպով պիտոյ է իւր նամակը {տեղ} հասուցաներ. ծառայ չունէր հաւատարիմ, ո

ւրեանից յառաջ մի տխուր բան անցել էր այդ {տեղ}, եւ այս պատճառով շուտով հարցրեց կնոջից

աշխքը իմանալով մի մոլորակի մի նշանակեալ {տեղ} գալը, սպասում են րոպէ առ րոպե. սպասու

բարոյական օգուտ ծնանէր. եթէ դոցայ այդ {տեղ} ժողովուիլը սէր կամ ընկերասիրութիւն պիտո

ատապարտուած իբրեւ ոգիաբանի, զարհուրելի {տեղ}, այս գիշեր առաւել զարհուրելի էր...

որս կողմերը՝ որոնելով աշխարհի վերայ մի {տեղ}, ուր կարո՛ղ է դնել իւր գլուխը, ուր կա

կութեան համար նոր աշխարհ բանալու։ Միւս {տեղ} Գուտտենբերգը, իւր սրածայր գործիքին ենթ

չք ստանալով, պիտոյ է տարածուէր ամենայն {տեղ} ՝ մի հատ մարդու սեփականութիւնը հասարակա

դկութեան սեփականութիւն շինելով։ Մի այլ {տեղ} մարդկութիւնը՝ հոգեւոր անարժան ստրկութե

ղի իշխանքը պատրաստ էին տալու բնակութեան {տեղ} ու ապրուստի հնար։ Այս հիմքի վերայ դուր

ութեամբ արգելւում էր նոր ի նորոյ հող եւ {տեղ} տալ հոգեւորների եւ վանքերի օգտի համար,

յտը եւ բովանդակ հասարակապետութիւնը բանի {տեղ} չդրեց իւր կոնդակը, հարկադրուած էր զօրա

ետիկեան հասարակապետութիւնը չէր յօժարում {տեղ} ու հող տալ Պապական հոգեւորների եւ վանքե

հոգեւորների եւ վանքերի համար, ի՞նչպէս {տեղ} կը տար մի օտարադաւան միաբանութեան։ Մեք

կական ուսումը, չգտանելով ոտքի ու կայքի {տեղ} իւր հայրենական հողի վերայ եւ ազգի մէջ,

նամակը իւր լեզուի հնութեամբը չէր կարող {տեղ} գտանել Հիւսիսափայլի մէջ, թէեւ մեծ մասո

րութենից, նիւթապաշտութիւնը երկրորդական {տեղ} չունի այդ կրօնի մէջ. կրօնի զօրութիւնը

երայ կամ Երուսաղէմի մէջ, այլեւ ամենայն {տեղ}, հոգով եւ ճշմարտութեամբ։ Նա հրապարակե

ծ լինելով սիրոյ ապառաժի վերայ՝ ամենայն {տեղ} տարածում է սէր եւ խաղաղութիւն, ջուր է

Նայելով այս պապի նամակներին, ամենայն {տեղ} տեսանում ես այս վարդապետութիւնը։ Նա յա

ութիւնը։ Թէեւ կարելի էր երրորդ աղբիւրի {տեղ} դասել եւ քաղաքականութիւնը, բայց քաղաքա

, ինչպէս կարող էր ստոյգ լուսաւորութիւնը {տեղ} գտանել մի աշխարհում, որի հիմքերը եւ տա

նկալ, ժանգոտ երկաթի դուռները։ Ամենայն {տեղ} քարոզւում էր կոյր հնազանդութիւն դէպի պա

կոյր հնազանդութիւն դէպի պապը, ամենայն {տեղ} ներւում էին բոլոր մեղքերը՝ ընդունելով

խորհուրդը, շատ քաղաքներ, որոնց մէջ մի {տեղ} հաւաքուած էին ամբողջ ազգերի զօրութիւնք

ական հայեացքով չէր կարո՛ղ. այո՛, ոտքի {տեղ} գտանել մի այնպիսի դպրոցում, կամ մի այն

ութեան Հայերի մէջ, որ փոքր ի շատէ ոտքի {տեղ} գտել էր Հայաստանում դեռեւս 13-երորդ դար

ծառայում է պապականութեանը՝ հալած իւղի {տեղ} տալով Հայերին սխօլաստիկական գրքեր, որ

ցի հայ սխօլաստիկը եւս խօսում էր ամենայն {տեղ} այս սխալների վերայ եւ պարծենում էր, թէ՝

կան նաւը, որ նաւում էր Պալեստին։ Բանի {տեղ} չ'դնելով ծովային հիւանդութիւնը՝ նա սեւ

անակ հարկաւոր է երեւակայել մի սահմանեալ {տեղ}. զոր օրինակ, եթէ Քրիստոսի քարոզութիւն

թագաւորի տեղը դնել Քրիստոսը, ժողովրդի {տեղ} ՝ իւր անձը. ահա այս կերպով կը նկարագրո

անապարհ ընկաւ դէպի Սպանիա՝ հաւաքուելու {տեղ} նշանակելով աշակերտներ Վենետիկ քաղաքը։

էր եւ իւր բարեպաշտութեան մասին ամենայն {տեղ} յարգելի։ Այս Կարդինալը հակառակ գտանուե

յ կազմել մի ընդհանուր ժողով, որի համար {տեղ} նշանակուեցաւ դարձեալ Տրիդենտը։ Լայ

ոգութեան կարօտութիւնը զգում էին ամենայն {տեղ}, աճում էր առ հասարակ քննողական հոգին,

աշխատութենով ճանապարհորդում էր ամենայն {տեղ} եւ շատ անգամ՝ ոտով։ Ոտով անցաւ նոյնպէ

մէջ մեծ թագաւորութեան սկիզբն։ Ամենայն {տեղ}, ուր սկսանում է պատմական կեանքը, մեք

ւն։ Այս օրից նոքա յայտնւում են ամենայն {տեղ} իբրեւ թագաւորների խոստովանահայր եւ նոցա

յ գնում էր Հենրիկոս IV-ը, եւ մի ծածուկ {տեղ} պահուելով՝ սպասում էր թագաւորի գալուն

ր երաշխաւոր լինել։ Այդ մարդիկը ամենայն {տեղ} գրագրութիւն ունին, ամենայն տեղ ընկերնե

ամենայն տեղ գրագրութիւն ունին, ամենայն {տեղ} ընկերներ եւ խորհրդակիցք, նոքա ամենայն

որանով ինքը Յանսենականութիւնը կարողացաւ {տեղ} գտանել այն ժամանակուայ Եւրոպացի ուսումն

ների։ Կլեմենտ XIII-ը վախճանեցաւ, նորա {տեղ} նստաւ Պապական աթոռը Կլեմենտ XIV շատ ուս

ատկերը մանրամասնաբար համեմատւում է, այս {տեղ} հինգ զգայարանքների աստիճան առ աստիճան գ

մար, որ հին լեզուի բացառականքը ամենայն {տեղ} է վերջաւորութիւն չունին, եւ եթէ մի քան

ռականից. եւ եթէ միայն եզակի բացառականը {տեղ} տեղ ունի սեփական վերջաւորութիւն, այդ ա

նից. եւ եթէ միայն եզակի բացառականը տեղ {տեղ} ունի սեփական վերջաւորութիւն, այդ արտու

ք, նոյնպէս, որ նորը եւս պահուած է շատ {տեղ}, այս պատճառով կարծում ենք, որ այդ ակա

ն)... Գինի խմելու ժամանակ ամեն {տեղ} գործ են ածում եւ շատ անգամ էլ որպէս եախ

այրիանալով վանական դարձած։ Առհասարակ, {տեղ} -տեղ խրթին գաւառական բառեր, որ թէեւ մեզ

անալով վանական դարձած։ Առհասարակ, տեղ-{տեղ} խրթին գաւառական բառեր, որ թէեւ մեզ հաս

, որ առաջ չէին հասկացել, եւ որոնք շատ {տեղ}, այո՛, աղ ու համ են տալիս գործին։ Մի

յս տողերը գրելու։ Դարձեալ, մի քանի {տեղ} լոկ մի հատ բառը կամ մի հատ ձեւը, որ գո

ու, կանգնելու, նստելու եւ այլն ասելու {տեղ}, գրում է կենդանեցնելոյ, գրելոյ, կանգ

աջ կամ առաջ գալիս, հոգի է տալիս ասելու {տեղ} ։ Ինչպէս երեւում է, պ. Պռօշեանցը ուրի

ակերտ եւ հոլովառու նախադրութիւնքը, շատ {տեղ} եւ գրեթէ մեծ մասով, դարձել են վերջաւոր

լու համար կարելի է այսպէս ասել, եւ շատ {տեղ} էլ հոլովակերտը իսպառ դուրս ընկել, ուստ

" գիշերս շատ քնեցի ", չեն նշանակում ես {տեղ}, ես օր, ես գիշեր, այլ, այս տեղը, ո

նչպէս նաեւ Աշտարակում, նախդրիւ տրականի {տեղ}, օրինակ՝ գալիս, գործ են ածում սեռակա

համօրէն ազգի հանրական կանոն է եւ ոչ մի {տեղ} չենք լսում նորան առանց վեվի։ Պ. Պռօշե

նցը նոյնպէս ընդունում է այս, թէեւ վեվի {տեղ} ու գործ ածելով, ինչպէս, բարձուում է,

ակտուիլը, պատարուիլը եւ այլն։ Բայց մի {տեղ} էլ գործ է դրել ամրապնդիլ, փոխանակ ասել

րծը առաջ երթայ։ Բացի սորանից, վեվի {տեղ} ու գործ դնել այնտեղ, ուր իսկոյն յաջորդ

տճառով, որ երբեմն հարկը ստիպում է վեվի {տեղ} ուն պահել՝ չնայելով, որ իսկոյն հետեւո

ան, իր " Վէրք Հայաստանի " գործում ու-ի {տեղ} միշտ վեվ է գործ ածում, մինչեւ անգամ այ

կ եւ բացի ուած) վերջաւորութիւնից վեվի {տեղ} ու պահելը աւելորդ շռայլութիւն է եւ քանի

գրենք " նորա ձեռքերը ներկումեն ", այս {տեղ} ենը ընդունելով որպէս բայական վերջաւորու

, զօրաց եւ այլն, երգերի զօրքերի ասելու {տեղ} ։ Ըստ նախադրութիւնը, որ հին լեզուու

ութեան " կամ " ըստ քաղցրութեան " ասելու {տեղ}, ասում է կամ լոկ " քաջութիւնով ", " ք

, իրաւունք երէք նորան։ Նախ՝ որ ոչ մի {տեղ} այդպիսի խօսակցութիւն չէ լսվում ժողովրդի

լեզուից, որ ժողովուրդը չէ գործածում, {տեղ} -տեղ էլ գաւառական բառեր կամ ձեւեր գործ ա

ուից, որ ժողովուրդը չէ գործածում, տեղ-{տեղ} էլ գաւառական բառեր կամ ձեւեր գործ ածում

բառ է գործ դնում այն գաւառական մէկ բառի {տեղ}, այն ժամանակ նախընտիր է այդ գաւառական

ատուաստող բառեր եւ ձեւեր կան այս ու այն {տեղ}, նաեւ շատ փոքր հասարակութեանց մէջ։ Պէ

Տաճկաստանի նորահիւս հայ հեղինակները շատ {տեղ} գործ են դնում այս առքական անունները առա

մէջ այդ գործն այն տեղը կ՚ունենայ, ինչ {տեղ} ռուս դպրութեան մէջ ստացել է " Մեռած անձ

Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ, որի այս ու այն {տեղ}, այս ու այն կողմից երեւցած թերութիւնքը

էն նորա արժանաւորութիւնը խոստովանելով, {տեղ} -տեղ երեւցած անհարթութիւնքը չմոռնալ: Հա

որա արժանաւորութիւնը խոստովանելով, տեղ-{տեղ} երեւցած անհարթութիւնքը չմոռնալ: Հաստատ

զելով պտուտ գալ, հեղինակը ոչ միայն շատ {տեղ} հարեւանցի եւ երկու խօսքով է անցնում երկ

բարձրանալը, շատ խելացի դատողութիւնք, {տեղ} -տեղ էլ կանացի սեռին սեփական անձնապահ խո

ձրանալը, շատ խելացի դատողութիւնք, տեղ-{տեղ} էլ կանացի սեռին սեփական անձնապահ խորագի

ի մասին: Գործի բովանդակութեան մէջ չկայ {տեղ}, ուր հանդէս ունենար այս դաւաճանութիւնը

ին գրեթէ մենք ոչինչ գիտենք: Երկու-երէք {տեղ}, իբրեւ մի անհագագ բան երեւում է նորա մ

ւմ ենք այսպէս կարծելով), որ հալած եղի {տեղ} ընդունի այս երազում սկսուած, բայց լրջո

րծութեամբ դաւաճանում է հեղինակին եւ շատ {տեղ} երեւում է ոչ աւելի, քան թէ մի խեղճ տիր

ախ եւ աշխատաւոր բնաւորութիւնը, որ ամէն {տեղ} երեւում է, այդ մի դիպուածում բռնաբարել

ի հետ մենք հին հեղինակութեանց մէջ ոչ մի {տեղ} չենք տեսնում գործածած եւ այդ բոլորովին

որպէս այժմ նոյնպէս եւ առաջ ապահովութեան {տեղ} եղած լինելով, շատ հաւանական է, թէ ապա

ածնի պատկերները, որ հայոց ազգի մէջ շատ {տեղ} կան, պահում են իրենց վրայ նաեւ Մասիսի

ան մշակել է այդ գիրքը, բայց էլ մի քանի {տեղ} կան, որ պէտք ունէին աւելի պարզաբանութե

լով եւ մի որոշեալ տարածութեան մէջ աւելի {տեղ} բռնելով, քան թէ սեղմ օդը, սկսում են կ

, դնենք թէ մեր պատմութեան յիշատակարանքը {տեղ} -տեղ պահել են մեր թագաւորների որսորդութե

ենք թէ մեր պատմութեան յիշատակարանքը տեղ-{տեղ} պահել են մեր թագաւորների որսորդութեանը

ուութիւն չենք տեսնում, որ բնութեան մէջ {տեղ} ունենար եւ հակամէտ ենք կարծել, թէ դոքա

ռաջ չէին հասկացել եւ որոնք, այո՛, շատ {տեղ} աղ ու համ էին տալիս գործին: Մի՞թէ աւել

եւ տարբեր դէպքերի տակ գոյացել է եւ ամէն {տեղ} էլ այդ տարբեր ազդեցութեանց կնիքը կրում

ան անմեղութիւնքը, հեղինակը չէ մոռանում {տեղ} -տեղ նոցայ բարոյական խոցերն էլ բանալ, չ

նմեղութիւնքը, հեղինակը չէ մոռանում տեղ-{տեղ} նոցայ բարոյական խոցերն էլ բանալ, չէ մո

սիրուն ձեւեր եւ ոճեր, որոնք գրեթէ ամէն {տեղ} գործ են ածւում ազգի մէջ, թէեւ նոցանից

տրամաբանութիւնը, եւ բաղդասութիւնը ամէն {տեղ} մէկ է: Խաչակիր արշաւանք քարոզել այդ բա

նել հինգ միլիոն ժողովրդի վրայից եւ նորա {տեղ} բուն հայկական տրամաբանութիւնը կամ բաղդա

գործ դրած բաղդասութիւնը մերժելը եւ նորա {տեղ} հինը դնելու փորձը ինչ զանազանութիւն ուն

արազատութիւն ունին Արարատեան աշխարհի եւ {տեղ} -տեղ էլ ամբողջ ազգի ոգու եւ ձեւի հետ: Օ

ատութիւն ունին Արարատեան աշխարհի եւ տեղ-{տեղ} էլ ամբողջ ազգի ոգու եւ ձեւի հետ: Օրինա

, - սիրածը չհա՞ս կ՚ըլնի: Աշտարակ բարձր {տեղ} ա, - ջուրը հիւանդին դեղ ա, Սիրածը սիրա

նը, որ կարելի էր հասկացուել եւ ամենայն {տեղ} գտանուած հայերից, եթէ նոքա ծանօթ էին մ

սինքն՝ յարաբերաբար դրական գեղեցկութեան {տեղ} առնուածը, այլ է մի ուրիշ գեղեցկութիւնի

քո հրամանը կամ պատգամը կարծում ե՞ս, թէ {տեղ} կը հասնի եւ հինգ միլիոն ազգիդ գլխին հին

րող էին ազատ մնալ այն ազդեցութենից։ Մի {տեղ} խոտ, մի բուռը հող դնում ես մէջտեղը ու

լու կարող ենք մի անհատի մի մունջ մարդու {տեղ} առնուլ մի ամբողջ ազգ՝ նոյնպէս զուրկ լո

տալ որեւիցէ տեղի կամ քաղաքի պատմական, {տեղագրական} եւ բնական մասների վերայ, կամեցել է աւե

րի թիւը, այլեւ մի քանի վիճակագրական եւ {տեղագրական} ծանօթութիւնք, ես ընդունում եմ, այո՛,

հարկաւոր էին եւ մի քանի վիճակագրական եւ {տեղագրական} ծանօթութիւնք, որպէսզի, եթէ ժամանակով

ի խօսքով ամբողջ դժոխքի փառքը: Այս {տեղագրական} եւ համառօտ պատմական ծանօթութիւնքը հարկա

լ ազատութենից եւ ստիպուած չէ ենթարկուիլ {տեղագրական}, ժամանակագրական կամ իրողութենների կատա

կարելի նրան մեղադրել. դա էքսպեդիցիայի {տեղագրի} կամ երկրաբաշխի գործն է, որը հավանորեն

, թէ ո՛րտեղ ինչ էր պակաս կամ աւելորդ։ {Տեղագրութիւնը} նոյնպէս հարկաւոր է, որ հոգացողքը կարող

ացառությամբ 18 եւ 29 հոդվածների, որոնք {տեղադրված} են տետրակի վերջում՝ 47-րդ էջում նույն

օրէն զօրաց հապճեպ ժողովելոց. եւ սկսանի {տեղալ} յորդահոս անձրեւ ": Ազգերի եւ ժողով

անողից բողոքելու ( եթէ կար), թշնամանք {տեղալ} բովանդակ թատրոնի վերայ, նախատել մարդիկ

իսն էլ, ամէն բանն էլ գեղիցը գզիրը մինի {տեղակ} հնգապատիկ հաւաքում ա ու բերում. ո՞վ գի

աժնիցն իմոց, ահա՛ հաստատեցի ինձ նախկին {տեղակալ} առաջին կտակակատար եւ կատարեալ վէքիլ զՆո

նի յիշեալ Տէր Ստեփանոսի եւ ապագայ նորին {տեղակալ} յիշեալ կառավարչաց օրդնուն, այսու պայմա

եան գործոյն մշտնջենաւորական էմին եւ ինձ {տեղակալ} հաստատեմ ահա ըստ ամենայնի. այս ինքն յի

էյն, ամսական վարձիւք պահեսցէ յիշեալ իմ {տեղակալ} օրդենին ի սպասու իւր, քանզի սոքա են տե

աւառի սահմանադրութեան վերայ, եւ գտանել {Տեղակալական} կառավարութեան բողոքաքննութեան ( իշխանու

քի դրոշ բարձրացնել հռոմեական եպիսկոպոսի {տեղակալության} անմեղանչելի լինելու դեմ: Բայց նրանք այ

բ կնքոյ վկայէ " եւ այլն. զայս պահանջեն {տեղական} օրէնք անգլիականք: Գումարդ այդ, որ

ւցիայի չեն խանգարում, որ նա իր վրա կրի {տեղական} ավանդությունների, բարքերի եւ նույնիսկ

, ուր կան հայեր եւ ուր նրանց բարբառները {տեղական} երանգ ունեն: Դրանից հետո գրել ( հենց ա

դի այդ յատկութիւնը եւ կամաց կամաց ընկան {տեղական} կատուների կարգը՝ թեթեւ զանազանութեամբ

լեզուին, շատ անգամ մէջ խառնած այնպիսի {տեղական} բառեր, որ շատ սակաւ էին գործ ածւում:

ցայ մի Տաճկաց պաշտօնէի, որ ծառայում էր {տեղական} փաշայի մօտ եւ որ պատմեց ինձ, թէ Տաճկի

լ Աւետարանը այնպէս, որ արդէն յարմար էր {տեղական} հաւատին, որ կարո՛ղ էր հեթանոսութեան հա

, շատ անգամ թոյլ տալով օտարի խօսքեր կամ {տեղական} մասնիկներ, որոնցից կարելի է փախչել, ա

աւ է մի քանի խօսքով բացայայտել, քան թէ {տեղական} մի այլ բառով. ինչպէս շուշտակ, բաշորթի

այս կամ այն գաւառական բարբառի լծի տակ։ {Տեղական} բարբառը ազգի ընդհանուրի համար գործական

այս կամ այն գաւառական բարբառի լծի տակ: {Տեղական} կամ գաւառական բարբառը ազգի ընդհանուրի հ

սակար էր: Այդ դառը խոտը ծխելը գուցէ մի {տեղական} պատճառ ունի, մի բնական հիմք, մենք չգի

աբարելու եւ ուրանալու ոչ միայն բնութեան {տեղական} ( etnographique) ազդեցութիւնքը, այլեւ

նդակ արժանաւորութիւնը մի քանի երեսի մէջ {տեղակել}: Արժանաւորութեան կարգ ենք դնում,

շխատութեան, յաշխարհի, ուր գոգցես հուր {տեղայ} յերկնից:: Մեծապէս ցաւ է՛ ինձ, զի

շ եպիսկոպոս չկար։ Այո՛, կար Յովսէփը՝ {տեղապահ} կաթողիկոսը, բայց նա նոյն Փարպեցու կրկի

րօրէն ամենայն ինչ, որ հրամայէ Առաքեալի {տեղապահը} ։ Այսպէս սկսեց այս հռչակաւոր հասարակութ

ս Բօրջիայն, որ այն միջոցին Կարոլոս V-ի {տեղապահն} էր Մադրիտի մէջ։ Ինչ որ վերաբերում է Իտ

էս Մանասկերտցի վարդապետին յանձնեց աթոռի {տեղապահութիւնը}, որ ազգային հոգեւորների ժողովով 651 թո

դեսեատին հող, այլեւ ձկնորսութեան համար {տեղացի} բնակիչներին, քառորդ մասը Դօն գետի, այ

եր կարծիքը հրապարակելուց, թէ որովհետեւ {տեղացի} կարծիքով այդ արարողութիւնը պարգեւում է

պանաց մրրկին, ի միւսում աւուր հարկեցայ {տեղափոխ} լինել յայլ շոգենաւ, որ ընդ եզերօք նաւե

ւ վերջումը ենթարկուիլ հարցափորձութեան, {տեղափոխ} լինելու դէպի երկրորդ ուսումնակարգը։ Ամ

քաղաքական իրողութիւնք հարկադրեցին նորան {տեղափոխ} լինել շուտով։ Արդարեւ, Վենետկեցոց անյ

տան), իսկ միւս կողմից՝ Պօլսի պարտքը {տեղափոխելով} գաւառների մէջ, այսինքն՝ իւր անուանաբե

բ, ի՛նչ անմեղ սիրով Թունալի բաժակը {տեղափոխեց} նա, Որով դաւաճանը թունաւորուելով,

ով ժանտախտի յայտնուելուց Տրիդենտի մէջ, {տեղափոխեց} ժողովը Բօլոնեա։ Պապական կողմնակիցքը,

դի մարց՝ լոյս տեսեալ զհրապարակի եւ ահա {տեղափոխին} իբրու ի մի գերեզմանէ ի միւս գերեզման:

իւնքը, ինչպէս բուսականը կամ կենդանին՝ {տեղափոխուած} իւրեանց սեպհական շրջակայքից, որի մասին

համարուելու էր աւարտած իւր կեանքը, եթէ {տեղափոխուել} էր մի այլ տեղ՝ մի նիւթական, ախտաւոր ե

, դէպի Լիդօ։ Մխիթարը եւ նորա աշակերտքը {տեղափոխուեցան} դէպի այդ կղզին, ուր եղած էր յառաջուց մ

ւին։ Հանգուցեալը Յունուարի սկզբումը {տեղափոխուեցաւ} դէպի յիշեալ հիւանդանոցը. բայց բանը բան

անեանցի ցաւը չէր, որ մի երկու օր յետոյ {տեղափոխուէին} դէպի ամառանոց, բայց տիկինը այդ օրում ժ

ամայեցինք ՄԵՔ. Առաջին. Ձեր ներկայ {տեղափոխութեան} միջոցին դէպի Ազովեան գաւառը, փոխադրել

նայն ջանքով աշխատէր գործարանի դէպի վատը {տեղափոխութեան} առաջքը առնուլ, եթէ նա յիրաւի բարեմիտ ե

բնութիւնը: Հարկաւոր չէր այդքան հեռաւոր {տեղափոխութիւն}, աւելի մօտը ասեմ։ Վան քաղաքից Էջմիածի

, նոյնպէս եւ նորա հրաժարման: Այս ամեն {տեղափոխութիւններից} յետոյ գործարանը նմանում էր մի մեծամարմի

որ Պ. Ինոզեմցովը խորհուրդ տուեց նորան {տեղափոխուիլ} դէպի Կայսերական համալսարանի հիւանդանոցը

ք թողունք առ ժամանակ սորանց այստեղ, եւ {տեղափոխուինք} մտքով դէպի մի այլ ընկերութիւն: Է․

անդանոցի բանվորական բաժանմունքո՞ւմ, թե {տեղափոխվել} է մանկատուն՝ Воспитательный дом. Մոսկ

որ ոչինչ չեմ ուզում իմանալ - նա պետք է {տեղափոխվի}, որովհետեւ այդ մասին ես խնդրել եմ դեռե

ր ամառները մասնավոր կերպով, դժբախտաբար {տեղափոխվում} է դեպի Սարատով. ուստի ինձ հարկ եղավ ամ

ռճեանի վարդապետի ձեռքով եւ մօր արգանդից {տեղափոխւում} է դէպի գերեզման: Եւ այս տեսակ անասե

կլինի՝ նա Մոսկվա է տեյի, չգրեցի: Եթե {տեղդ} նոր բաներ կա նե, գրիս, եւ Սատեթին հետ

ամարում եւ աւելո՛րդ. պա՛տճառ, Հաւատքի {տեղեա՛կ} մարդու հետ է խօսքս։ Այլ այն քի՛չ խօսք

ն, դորա հարստութեանը եւ կարօտութեանը, {տեղեակ} նորա կարողութեանը եւ տկարութեանը, բայց

լինել կարող է միայն այն մարդը, որ քաջ {տեղեակ} էր ընդհանուր պատմութեան, ընդհանուր օրէ

յն ինչպէ՛ս զինուորք: Զինուորք, որ քաջ {տեղեակ} են երկրագործութեան, գիւղական տնտեսութե

ալ օրդենին ի սպասու իւր, քանզի սոքա են {տեղեակ} իմ ամենայն անցիցն։ Ես ահա առ այս

մեզ մի հսկայ, Որ մեր ցաւերը {Տեղեակ} հասկանայ, Թնդայ, թնդացնէ Հո

ոքա, որովհետեւ Հայը ո՛չ գաղափարներին է {տեղեակ} եւ ո՛չ եւս ձեւերին. Այսինքն՝ դեռեւս չ

ւթիւնը, ահա: Նա իւր որպիսութեանը քա՛ջ {տեղեակ} լինելով եւ այն եւս լաւ իմանալով, որ ժո

րդը շատ հնարիմաց եւ չարարուեստ հոգի է, {տեղեակ} մանրամասնաբար իւր բոլոր գործերին, որ ա

մ հինգ մարդու հաւասար: Սա առաւել {տեղեակ} լինելով կարդինալի հոգուն, եւ քաջ իմանա

որանից էր, որ նա ո՛չ մի բանի կանոնաւոր {տեղեակ} չէր: Սորայ բոլոր պարապմունքը մեքենայակ

ներս մտանելով մեր սենեակը. այդ պարոնը {տեղեակ} էր մեր տհաճութեան, պ. Չամուռճեանի այս

էս էլ իմաստուն եւ Աստուծու պատուէրներին {տեղեակ} մարդիկը, Ղազարի գիտութեան մասին լսելով

յ մօտ է գտնւում, ահա այդ մարդը շատ լաւ {տեղեակ} է ասած բաներիս եւ ինձ քեզ հետ կը թաղէ,

զբանէ լեալ յազգի անդ իմում յԵրուսաղէմ, {տեղեակ} են " եւ այլն. Գործք Առաք. գլ. ԻԶ, հ

e, - ասաց սատանան, որ ամենայն լեզուի {տեղեակ} էր. - յետո՞յ: - Այս երեք արժանաւ

եւ այլն...: Մեր Բուբանդուսը իրաւ որ {տեղեակ} է շարադրելու. մինչեւ այժմ վիպասանական

ց չէ շինած, - ասաց Շահումեանցը, որ քաջ {տեղեակ} էր քիմիայի, - այլ նորա մէջ կան զանազան

րա զհինն լեզուէ, զհին հեղինակաց, որոց {տեղեակ} է մտածութեանց թէ առ անձնասիրութեան եւ ե

ւթեններից ծանօթութիւններ քաղելով, միշտ {տեղեակ} էր Եւրոպայի անցքերի բոլոր գաղտնիքներին

ակաւն այնուիկ, ՚ի թիւս այլոց անձանց եւ {տեղեաց}, թողու հանգուցեալն յօգուտ տպարանին Նախ

ն տասն եւ վեց սամ խuեպվի, ահա այս երեք {տեղեաց} բաժինն եղեւ տասն եւ վեց սամ որպէս վերն

զբազում մատեանս եւ զգրոյցս առաջնոցն ըստ {տեղեաց} տեղեաց եւ ոյր ուրուք գործոց քաջութեան՝

մատեանս եւ զգրոյցս առաջնոցն ըստ տեղեաց {տեղեաց} եւ ոյր ուրուք գործոց քաջութեան՝ այրել

ոց աւուրց բարբառ աշխարհիկ, զանազան ըստ {տեղեաց} եւ աշխարհաց, եւ շատ կամ նուազ մօտ յստա

տատեցի ՚ի ժառանգութիւն ներքոյ յատկացեալ {տեղեացն} այսպէս։ Իմ ամենայն կայքն տասն եւ վեց բ

աւորութենէ. ոչինչ տարադէպ համարիմք առ {տեղեաւս} խօսիլ սակաւուք զՊատմութենէ Հայոց, եթէ

ւելոյ ի խումբս եկեղեցականաց մերոց չէ առ {տեղեաւս} պատշաճաւոր գրել, այլ ի պատմութենէ նորի

րին պարոն հեղինակք հնախoս գրուածոց. առ {տեղեաւս} չէ տարադէպ եթ է տալ յօժարեսցուք պատուակ

այն պայմանով, որ նա քննել, հարցանե, {տեղեկանա}, իմանա, թե ի՛նչ բան մնացել է այն օրից

այի այդտեղ լինելուց, խնդրում եմ նրան՝ {տեղեկանալ}, լո՞ւյս չի տեսել արդյոք Բոկլի երկրորդ

գոյից եւ ընչից նոցա: Ըղձանայաք, սապէս {տեղեկանալ}, որո՞վ արդեօք զանազանին դրութիւնքդ ի դ

սութիւնը նոքա գիտեն, կարո՛ղ էք նոցանից {տեղեկանալ} ։ Իսկ երբ պատերազմները վերջանան, եւ ես

ն եւ խրատ ամեններիս համար, պարտական ենք {տեղեկանալ} մեր բարոյական ցաւերին ու խոցերին, եւ այ

ստանալով ձեր նամակները եւ էմանեթները եւ {տեղեկանալով} ձեր բոլորի որպիսություններին, ի՞նչ այլ

րից տեսանելով կարդինալի անիրաւութիւնը, {տեղեկանալով} նորա կարգած վերակացուի անհմտութեանը եւ

մեն բանից առաջ այդ բանը քննել, եւ ճիշդ {տեղեկանալով}, կամ զարմացի՛ր եւ կամ, եթէ ճշմարիտ չէ

ւելի եւ ազնիւ հոգով, մարդասէր Հայկազնը {տեղեկանալով}, որ հանգուցեալը, բացի յուր վարքից ու

հայոց [ի լեզու հասկանալիք ընթեռնու եւ [{տեղեկանայ} իւրոցն] պարտականութեանց իւր առ [անձն իւ

արանիս մէջ, որ ուրիշները եւս կարդան եւ {տեղեկանան} դորան: Մօտ ժամանակներումս ստացած ն

ք նորանից ծածուկ կարդանք նորա նամակը եւ {տեղեկանանք} կուսական գաղտնիքին: Ազնուասիրտ

լինում գործին ամենայն հիմնաւորութեամբ, {տեղեկանում} է նորա խորհրդին եւ վճռում է, թէ՛ ի՞նչ

ուղարկված են եղել Հանձնաժողովին եւ ըստ {տեղեկանքի} պարզվեց, որ Հանձնաժողովն էլ իր հերթին

բառ անընթ. ]: Ինձ հարկավոր է այնտեղից {տեղեկանքներ} քաղել մի քանի բանի մասին՝ մեր քաղաքին

չստանալով ֆիզիկան, մինչեւ որ հարկավոր {տեղեկանքները} հավաքեցի, արեւը վաղուց արդեն մայր էր մ

անկորուստ եւ ինչ որ գրել էիր՝ կարդացի {տեղեկացա}: Քո գնալուց հետո, մինչդեռ Մոսկվա է

ների վրայ, այդ, դուք ինքներդ շա՛տ լաւ {տեղեկացած} լինելով, գիտէք... տիրոջ մասին. նորան

, 500 ֆունդ ստերլինգ: Յայսմ միջոցի {տեղեկացայ} նոյնպէս զի ոմն ի նախկին ադմինիստրատորաց

եալ են եւ քննեալ զհաշիւս Խալիբեանին կամ {տեղեկացեալ} իրաւանց կամ անիրաւութեանց գործելոց կամ

յ, ցայս վայր ժամանակի: Ի սոյն կէտ {տեղեկացեալ}, կարեւոր դատիմ յայտնել Ձեզ ի պարտուպատ

անայութեանդ ասացեալ է՝ ձեզէն իսկ գիտէք {տեղեկացեալք}... Զոսկերսն ի գերեզմանէն հանել տային

մանալ, ամեն մինչ որպիսությունը հարցրել {տեղեկացել} եմ, թե ոչ. դուք իհարկե հարցրել եք այն

գնա նրա մոտ եւ, հաղորդելով իմ բարեւը, {տեղեկացիր} նրա կացության մասին, եւ կարգին ու մանր

ան հետ: Ընդ սմին պարտք եմ համարում {տեղեկացնել}, որ ամբողջապես նշված 29 հոդվածներից առ

նրանք արտահայտվելիս լինեն, շտապում եմ {տեղեկացնել} ձեզ, ողորմած պարոն, մեր մայրաքաղաքի պ

րելի եղբայր Անանիա, Ղազարոս եղբայրս {տեղեկացրել} է ինձ քո դեկտեմբերի 17-ին գրած նամակի բ

ան 21 40 Ուստիմովիչին 41 Սրբազանին, {տեղեկութեամբ} 42 Վանկային 43 Սրբազանին, որ Մահտե

զտունն հանդերձ օրինաւոր հաշուագրովք եւ {տեղեկութեամբք} զվաճառմանէ երկուց տանցն ի վերոյ յիշելոց

ժամանակաւ սպասելով որ եւ իցէ պաշտօնական {տեղեկութեան} ՚ի կողմանէ Սինոդին։ Ի վերջէ 18 ամս

ի իցէ թաղեալ, զայդմանէ մեծապէս կարօտիմ {տեղեկութեան}: Ուստի շնորհ ունիմ դիմել գրութեամբս

տութեան եւ թէ՛ այլ բաների մասին ունեցած {տեղեկութեան} չափը: Եւ մեր ընթերցանութեան հետեւանքը

րեսում Փարպեցին, խօսելով իր սուրբ Գրոց {տեղեկութեան} մասին, ասում է դարձեալ. " իսկ մեր երա

.. Պ. Յովնաթանեանցի մասին այսքան {տեղեկութեան} տալուց յետոյ, շտապում եմ սկսանել իմ պա

բեղաների ձեռքով Մխիթարեանց մասին գրուած {տեղեկութեան} մէջ խօսք է լինում, թէ Վենետիկի կառավար

աստանօր զոմանս ծանօթութիւնս արժանաւորս {տեղեկութեան}: Սեղեխածինն Պապ՝ որդի Արշակայ արքա

լպանտեանց Խնդիր Նախ՝ ըստ հաւաստի {տեղեկութեանս} իմացեալ եմ զի Բարսեղ քահանայն Պոպովեանց

նարհաբար խնդրել, հաղորդ կացուցանել զիս {տեղեկութեանց}, վերաբերելոց առ այսոսիկ հրիտակս, եթէ

մբ: Սարգիս Ծատուրն Աղաւելեան, ըստ {տեղեկութեանց} դասելոց առ իս. այրն մեծանուն եւ հռչակ

գիտէի, այժմիկ առանց կրկնելոյ զոմանս ՚ի {տեղեկութեանց} բովանդակելոց ՚ի վեր ասաց գրութեան իմում

էն եղելոյ կից եկեղեցւոյն հայոց, այլ ՚ի {տեղեկութեանց}, որք հասանին ինձ բերանացի յօրինսգիտաց

մու ի տիպ արձանացուցանել զայն ընդ այլոց {տեղեկութեանց} վերաբերելոց առ ազգն մեր ՚ի Ջուղա եւ առ

ել՝ աղճատելով զայն ըստ սահմանաւոր յոյժ {տեղեկութեանց}, յոյն եւ լատին դպրութեան, զոր յետոյ ն

ձեզ զայն ծրար, ծանուցանելով զվերտողեալ {տեղեկութեանցն} միանգամայն և խնդրել խոնարհաբար թելադրել

ինչ, ուստի բաց ի Ազգային պատմութեանցն {տեղեկութենէ}, հնա՞ր էր քաղել այնպիսի գիտելիս, որով

ապետը զարմացած եւ զարհուրած դերվիշի այս {տեղեկութենների} վերայ, հարցանում է գալուց պատիժների որ

, ոչինչ չգտանք, բացի քանի մի պատմական {տեղեկութեններից} ։ Երանի՜ թէ եւ այս բաները գրուած լինէին

յն հոգեւոր կառավարութեան զորպիսի եւ իցէ {տեղեկութիւն} եւ ծանօթութիւն զդրութենէ գործոյն եւ ո՛չ

բազնութիւնն բարեհաճեցաւ հրամայել ոչ տալ {տեղեկութիւն} Նորին գերազանցութեան զստացմանէ այնորիկ

ան: Զպատճէն հրովարտակին դնեմ ՚ի սմա 'ի {տեղեկութիւն} Ձեր, եթէ զո՛րպիսի անտեղի եւ զանխորհուր

ԱՐԱՊԵՏ ՄԱՐԳԱՐԵԱՆ, Ընդ այսմ առաքեմ ի {տեղեկութիւն} Ձեր եւ համօրէն ազգին մերոյ բնակելոյ ի ք

րքային, առ մինիստրն արտաքին գործոց, ի {տեղեկութիւն} Ձեր: Ընկալարուք, աղաչեմ, զանկեղծ

եւան, ՚ի մասին հնդկական հրիտակացն {Տեղեկութիւն} Ատեանն արտաքին գործոց, ի Լոնդոն ( F

ազգին յայսմ մասին տաջիք ինձ զպաշտօնական {տեղեկութիւն}: Խնդրելով աներկմիտ լինել ի յարգանս

անէ ըստ պատուիրանի Ձերոյ տուեալ զայսչափ {տեղեկութիւն}, խնդրեմ խոնարհաբար ի սէր ազգին մերոյ չ

րեցայց, եթէ հաճեսջիք տալ ինձ զխնդրեալն {տեղեկութիւն}: Ընկալարուք, աղաչեմ, զհաւաստիս ան

ւ ուղարկելով հանդերձ բանագէտ մարդերով, {տեղեկութիւն} ստացաւ, թէ, արդարեւ, նաւը մօտենալով

ողջունի. - Մեր տղա՛յ, ոչինչ բանից {տեղեկութիւն} չունիս, դուրսը բոլորովին ջրհեղեղ է, ի

իսափայլի " մէջ, եւ թէ ինչո՛ւ մի գրաւոր {տեղեկութիւն} չեմ տուել նորան չտպուելու պատճառի մասին

թէ իմ բովանդակած բաների մասին նախընթաց {տեղեկութիւն} չունեցողը կը դժուարանայ շատ անգամ հասկա

աջին հատորը տեսած ես, ուստի աւելո՛րդ է {տեղեկութիւն} տալ քեզ նորա մասին, թէեւ նորա սրբագրու

իտի խնդրեմ եւրոպական իրաւաբաններից, որ {տեղեկութիւն} տան ինձ մի այսպիսի մարդկային օրէնքի մաս

բայց իւր օրում՝ երբէք ոչ, եւ թէ որոշ {տեղեկութիւն} եւս չունի Թրեանցի օրով եղած աղօթքի մասի

րանորոգութեան վերայ մտածել, առանց ճիշդ {տեղեկութիւն} ունենալու ազգի վերայ, նորա որքանութեան

ոյնպէս եւ նորա հեղինակը: Փոքրիշատէ {տեղեկութիւն} տալ ազգին այդ գրքի վնասակար ուղղութեան

ց մի քանի շաբաթ յառաջ մասնաւոր նամակներ {տեղեկութիւն} էին տալիս մեզ, թէ պատրիարքական գաւազան

արակաց շահի " հաշիւը, պակսիմատ, այլեւ {տեղեկութիւն} տուեց Սերոբի որդու մահուան մասին: 23-

ինի քամակումս, որի մասին, շնորհ ունիմ {տեղեկութիւն} տալ ձեզ. անձնանուէր Չ. Ֆոքս ":

լեզուի ոգուն եւ տրամաբանութեան բնաւ իսկ {տեղեկութիւն} չունէին եւ հայերէն խօսելու ժամանակ, ամ

ածում այս օտար ձեւը, այլ դորա փոխանակ {տեղեկութիւն} տալ, մասնակից անել այս ինչ բանի եւ այլ

անել էր նորան փիլիսոփան: Քեզ փոքրիշատէ {տեղեկութիւն} տալու համար գործարանի մասին, ես երեք շ

: - Տարակոյս չկայ, որ շատ թէ փոքր {տեղեկութիւն} ունիս այդ գիտութեան վերայ, գոնէ՛ այնքա

տեսարան էր: Շաքարեանցը ամենեւին ոչինչ {տեղեկութիւն} չունէր այս տարօրինակ ուրախութեան մասին

ա՞յ, չկայ, այդ մասին եւս չունին ոչինչ {տեղեկութիւն}: Այսպէս լինելով նոցա դրութիւնը, ի՛նչ

ստի պարտականութիւն ենք համարում մի փոքր {տեղեկութիւն} տալ նորա մասին, որ յետոյ կարողանանք նե

, թէ կան դեռեւս բաներ, որոնց մասին դու {տեղեկութիւն} չունէիր: Շահումեանցը դարձեալ ժպտեցա

ծից, ոչինչ գաղափար չունէր, ոչինչ բանի {տեղեկութիւն} չունէր աշխարհի երեսին, եւ սկզբից ահա,

աճ ենք համարում հրատարակել մի նամակ՝ " {Տեղեկութիւն} ի վերայ Մխիթարեանց բնակելոց ի Վենետիկ "

րդան եւ դատաստան կատարեն։ " {ՏԵՂԵԿՈՒԹԻՒՆ} Ի ՎԵՐԱՅ ՄԽԻԹԱՐԵԱՆՑ ԲՆԱԿԵԼՈՑ Ի ՎԵՆԵՏԻԿ "

պէս յառաջացաւ յուսմունս գրոց եւ թէ զինչ {տեղեկութիւն} ընկալաւ 'ի գրոց վասն ճշմարիտ հաւատոյ եւ

անք սարսափելի երդումով պարտաւորուած էին {տեղեկութիւն} տալ միմեանց մասին։ Այս կանոնը դրուած է

ք գիտէք, որ ես այս բանի մասին բացայայտ {տեղեկութիւն} չունիմ, ես միանգամայն ձեր խղճմտանքի վե

իոներները: Այս օրերին Կեսարիայից {տեղեկութիւն} ստացուեց, թէ 300 ընտանիք կաթոլիկութիւն

վարքի, բարքի, այլ նորա լեզուի վրայ էլ {տեղեկութիւն} ստանայ, ոչ միայն ազատ է այդ լեզուի մաս

անար յայտնի դէմ դնել նորան, գէթ ծածուկ {տեղեկութիւն} կը տար իր եղբօրը, առանց ամենեւին հոգով

է Արագածի վրայ եւ կամենալով փոքր ի շատէ {տեղեկութիւն} տալ ազգին նորայ մասին, պէտք էր, որ մե

ր կպել է մանաւանդ ստիպում է մեզ մի փոքր {տեղեկութիւն} տալ նորա մասին, որպէսզի ընթերցողք մի գ

բանը: Մեր դիտաւորութիւնը էր մի համառօտ {տեղեկութիւն} տալ միայն " Լուսաւորչու քամուն ": Մենք

ի վարքի բարքի, այլ նորա լեզուի վրայ էլ {տեղեկութիւն} ստանայ, ոչ միայն մեղադրելի չէ, ոչ միա

վ: Մենք խոստովանում ենք, որ բնաւ {տեղեկութիւն} չունինք, թէ ինչպէ՛ս էին այն կողմերի մե

ձ պատմես, եւ տաս փոքր-ինչ մի ըստ միոջէ {տեղեկութիւնը}, որ կարող էին համոզել ինձ հաւատ ընծայե

ում պ. Էմինը այս հարցասիրութեան արժանի {տեղեկութիւնը} ։ Ո՛վ է արդեօք նորան պատմում, թէ Փարպե

րիշ անգամ աւելի շատ հանդէս հանէ այդպիսի {տեղեկութիւնը} եւ աւելի կատարելութեամբ առաջ տանի սկսած

Աստուածաբանութիւնքը, այլեւ հատ ու կտոր {տեղեկութիւններ} քաղելով եկեղեցական սուրբ հարց մասին, մե

էին փոքր խորամանկ Քաղաքագիտութեան մասին {տեղեկութիւններ} ։ Վերջապէս Իգնատիոսը, որ մտածում էր,

իւնճի-օղլուն, զարմացած Շահումեանցի այս {տեղեկութիւնների} վերայ, որովհետեւ ինքը մինչեւ այս հասակ

մեզ զրկում է շատ հարցասիրութեան արժանի {տեղեկութիւններից}: Շատ բան անց է կենում Գարեգնենց տանը,

Մայիսի, ի Բատավիա, տայ մեզ զհետեւյալ {տեղեկութիւնս}: Նախ՝ թէ ինքն կտակարարն զկնի գրել

նալ զգումար արդեանց նորա եւ զպաշտօնական {տեղեկութիւնս} ի մասին վտանգեալ գումարաց եւ վաճառեալ տ

ունիսի, որով ծանուցանէ թե չունի զոչինչ {տեղեկութիւնս} ի մասին հրիտակաց Եղիայի Յակոբեան եւ Սար

ակութեան մերոյ, առ ՚ի տալ նմա զկարեւոր {տեղեկութիւնս} եւ զգումար հրիտակին, զոր յաջողեցաւ ինձ

թուղթն զայն տալ ": Այսոքիկ ամենայն {տեղեկութիւնք}, աղբերացեալ եւ հասեալ առ իս ի պաշտօնակ

մինիստրատորին զհաշիւսն: Այս ամենայն {տեղեկութիւնք} վերաբերին առ մի տուն եւ առ կրպակս հանգո

յտառակութեան: Բազում են այժմ գրաւոր {տեղեկութիւնք} հասեալք առ իս ի մասին հրիտակացս, յորոց

ելեանի, աւելորդ է այլեւս խօսիլ, քանզի {տեղեկութիւնք} հասեալք առ իս վկայել վկայեն, թէ անդար

անը։ Այո՛, ցանկանում էի երբեմն երբեմն {տեղեկութիւնք} տալ այդ պատուական օրագրին, բայց երկբայ

Կարծում եմ, որ դու աւելի հիմնաւոր {տեղեկութիւնք} ունենաս այս բաների մասին եւ յոյս ունեմ

նի կազմուածքը, փոքր ի շատէ հոգեբանական {տեղեկութիւնք}, վերջապէս՝ մի բաւական մանրամասն ճառ բ

ում։ Յառաջաբանը տալիս է մեզ մի քանի {տեղեկութիւնք}, առանց որոնց աւելի պիտի մթնէր մեր համա

եւ 91 երեսներում, Աղանի մասին մի քանի {տեղեկութիւնք} աւելի տալով մեզ, կրկնում է այս բանը դր

որժ կը լինի մեր բարեմիտ Հայերին մի քանի {տեղեկութիւնք} ստանալ դորա կեանքի հանգամանքների մասին

մէջ են՝ Էնցիկլոպէդիկական հատ ու կոտոր {տեղեկութիւնք}, իսկ կապակից ուսումն ամենեւին եւրոպակա

ք ինչ, ՚ի մասին հրատակացս, որովհետեւ {տեղեկութիւնքդ} մթին, ծածկեալ ընդ փոշւով գրեա՛ թէ կէսդ

մէջ, իսկ երբ երեւան հանուին վերոգրեալ {տեղեկութիւնքը}, այն ժամանակ կարելի է աւելի դրական կեր

ղից ( օրագրերից եւ լրագրերից) մուրացած {տեղեկութիւնքը} եւ հայեացքը հաստատելու համար աղճատում է

ծութեամբ, թէ կարճ ճանապարհով այդ բոլոր {տեղեկութիւնքը} ստանալու համար հարկաւոր է, որ հասարակո

rfectionis, նա հաւաքած ունի այն բոլոր {տեղեկութիւնքը} Ալքիմիայի մասին, ինչքան եղած էին դոքա

եւ քաղաքի որպիսութեան մասին այս եւ այն {տեղեկութիւնքը} հարցանելուց յետոյ, գնալու ժամանակ խնդր

ածել ազգի մէջ բոլոր հարկաւոր եւ օգտակար {տեղեկութիւնքը}, մի ընկերութիւն, որի խորհուրդը լինէր

ինձ հարկավոր լինի հավատարիմ պատճենը այն {տեղեկության}, որ Դուք 6 մարտ. վերջին անգամ գրեցիք

ճանապարհ կատարել: Մեք որքան կարողացանք {տեղեկություն} հավաքել այստեղ անգլիական հաշվատներից (

, որպես նաեւ կրկին նպատակին, այդ մասին {տեղեկություն} կտա Ձեզ հայտարարությունս: Ուղարկում

այդպիսի դիպվածում, մի միայն մի նամակով {տեղեկություն} կտաք ինձ, մինչեւ այն թվականը հավաքված

ղծ ողջույն եւ հարգանք: Եթե տանից որեւէ {տեղեկություն} ստանաս, ապա, հավատացած եմ, չես մոռան

նց որ նրանք ժամանեն այնտեղ: Դու ինձնից {տեղեկություն} էիր խնդրել ռնգեղջյուրի մասին. ես մի քա

ն ավարտվելը. այժմ, համենայն դեպս, ես {տեղեկություններ} եմ ստանում այն շրջանից, ուր մի ժամանակ

բարեխղճությամբ կատարելու եւ ինձ զանազան {տեղեկություններ} հաղորդելու համար, որոնցից ամենից ավելի

մտադիր է Ռուսաստանի հայերի մեջ տարածել {տեղեկություններ}, որոնք մեր ժամանակ կենսականորեն պետք ե

անք: Տարածել ժողովրդի մեջ հանրամատչելի {տեղեկություններ} եւ մշակել հայկական կենդանի խոսքը։ Խոսե

թյան համար այդտեղից բխող հետեւանքները: {Տեղեկություններ} աշխարհագրական հայտնագործությունների վեր

յան պատմությունը: Այս բաժնում հիշարժան {տեղեկություններ} կհաղորդվեն մարդկության պատմության մասին

դկության պատմության մասին, կենսագրական {տեղեկություններ} կտրվեն պատմական նշանավոր անձնավորությու

ու պիտի հասկանաս գոնե, այն, որ վշտալի {տեղեկությունները}, տխրության արտահայտումները, պատմությո

եկամներիս մասին տված հույժ հետաքրքրական {տեղեկությունների} համար: Ինչ վերաբերում է հայերի համակրո

ստանաս վաղը: Ինձ հաղորդած քո բոլոր {տեղեկությունների} համար շատ եւ շատ շնորհակալ եմ. մի քանի

նոթների մասին նրա տված շատ հետաքրքրական {տեղեկությունների} համար: Խնդրում եմ, Քրիստոսի տոնի ա

ակի բովանդակությանը. 1) Առեւտրական {տեղեկությունների} մեջ կա մի հոդված՝ " Անասնապահություն "

վականի կենտրոնական վիճակագրական կոմիտեի {տեղեկությունների}, արական սեռի բնակչության թիվը՝ պատվավ

քների ընդհանուր արժեքը, ըստ պաշտոնական {տեղեկությունների}, հավասար է 250. 000. 000 ռուբլի գումար

տի հետ միասին: Շնորհակալ եմ տանից տված {տեղեկություններիդ} համար, այնինչ ես դեռ 26-ին ( նամակումս

ր էլ անցնում եմ սիրելի Անանիայից ստացած {տեղեկություններին}: Ինձ համար շատ հետաքրքրական կլինի մ

աննշան է: Մինչդեռ ձեր հետաքրքրական {տեղեկություններին} պատասխանում եմ ոչ պակաս հետաքրքրական եզ

ռքդ, գուցե այլ նամակներ գրեմ մանրամասն {տեղեկություններով} քո հարցրած եւ մեզ հետաքրքրած հարցերի մա

ոցա եկամուտը ստանալու վերաբերյալ հաստատ {տեղեկությունք} եւ ճանապարհներ, մեր պարտականությունն է

եւ ինձի խրկիս անպատճառ: Ես իմ երթալու {տեղես} կգրեմ իսկույն, բայց մեկ քանի օր դեռ կմ

եղ, ապա կարելի կլիներ տարածել եւ ուրիշ {տեղեր}: Մի անգամ էլ կրկնում եմ՝ կենդանիների

ր ձեր շէնքերի հանդէպ կային ձկնորսութեան {տեղեր}, ամենողորմ գթութեամբ պարգեւում ենք մշտ

քի մէջտեղը մի մեծ հրապարակի վերայ: Մօտ {տեղեր} Նախիջեւանի շրջակայքում չկան այդպիսի հոյ

ն ճրագներ եւ, ուղարկելով, չասեմ ուրիշ {տեղեր}, այլ միայն հարաւային եւ Փոքր Ռուսսիա,

իւր խիստ շունչը փչում է մինչեւ շատ հեռի {տեղեր}, եւ ամենայն արարած, ենթարկուելով նորա

ւմ էին Աշտիշատ, Արտաշատ, Տարօն եւ այլ {տեղեր}: Շատ ազգեր իւրեանց հեթանոսութեան ժ

ալ կարելի է գործ կատարել: Մի՛թէ սակա՞ւ {տեղեր} կան մեծ եւ փոքր Հայաստանի մէջ, որ մօտ

որ նա չբնակի վերասաց տեղերում. եւ ի՛նչ {տեղեր}, ուր պարարտ հողը բուսուցանում է գրեթէ

աշուած է, իսկ Ասիոյ մէջ կարծեմ գտնուին {տեղեր}, ուր տասն տարին մի անգամ, եւ այն դիպո

ձեզ "։ Իրենց մտածութիւնքը ուրիշ շատ {տեղեր} տանել բերելով, միւս սեւ՜ բամբասանքների

կարող են ասել, թէ Փարպեցու Թղթում կան {տեղեր}, որ Փարպեցու յանձնուած տեղը ենթադրել ե

ծ լինել։ Այսօր էլ կան Ս. Էջմիածնի մէջ {տեղեր}, որ ունին իրենց յատուկ անունը։ Համ

ուրիշներից: Ես ման գալով շատ հայաբնակ {տեղեր}, շատ աշխատել եմ, որ բուն հայկական մի

թոյլ տալ մանաւանդ այն պատճառով, որ շատ {տեղեր} Հայաստանում քրիստոնէութիւնը ներս մտաւ թ

, որովհետեւ Նախիջեւանի մէջ չկան այնպիսի {տեղեր}, ուր կարելի լինէր ժամանակը գործածել այ

երեսին եւ իջանում է ինչքան կարելի է խոր {տեղեր}, կպրի եթերական մասունքը թռչական լինելո

յնիսկ քաղաքի բաժիններն են, կան զանազան {տեղեր}, որոնց անունը մի արհաւիրք է բերում այն

եան համբաւը տարածուեցաւ մինչեւ շատ հեռի {տեղեր} ։ Պորտուգալիայի Տէրութիւնը խնդրեց Իգնատ

յն Երեւանի գաւառում ուն վեվ է, իսկ այլ {տեղեր} ՝ ու։ Նա գրում է " Նազլվի սուգը, Նազլ

րայ: " Սոս եւ Վարդիթերի " մէջ կան {տեղեր}, ուր ֆատալիզմը ( ճակատագրականութիւն)

, մենք ոչ միայն ինչ որ այս տեսակ ընտիր {տեղեր} կար չհատցրինք, այլ մէջ բերածն էլ տկար

ց, նա ցոյց է տալիս մեզ փոքր թէ շատ այն {տեղերը}, ուր պիտոյ էր մտածել, թէ կենդրոնացած

ամբ: 4. Կը փորէր եւ կը քրքրէր այն {տեղերը}, ուր կարծիք կային, թէ պիտի լինին հեթա

, որով չէին պարզւում աղճատուած կամ մութ {տեղերը}. չէ՛ր լցւում նոյնպէս թերթերի պակասութի

ը՝ ուղղակի արտագրելով Աստուածաշնչից եւ {տեղերը} ցոյց տալով իւրաքանչիւրի, այլ երբեմն մէ

որը՝ շատ անգամ արտագրելով Ս. Գրքի այն {տեղերը}, եւ երբեմն, եթէ երկար էին, լո՛կ տեղե

ղերը, եւ երբեմն, եթէ երկար էին, լո՛կ {տեղերը} ցոյց տալով։ Շատ տեղ էլ Ս. Գրքից ձե

մի նոր հիմնարկութիւն։ Ահաւասիկ այդ {տեղերը}. " զի ամենայն կահիւ եւ կազմածով եթէ սա

ջացան, իսկոյն բոլորեքեան նստան իւրեանց {տեղերը} եւ կոմսը աթոռը մօտ քարշելով, Մահտեսի Թ

լ, ինչպէս կամի, թո՛ղ գնայ գայ երթալու {տեղերը}, յետոյ տեսանենք Աստուած ի՛նչ կը տայ, -

ստեղծների գրիչը եւ քանքարը: Այսպիսի {տեղերը} յայտնի են Նախիջեւանի բոլոր բնակիչներին

ց եւս փախչելու լինի, չէ գնում դէպի այս {տեղերը} գիշերով: * * * Ուրբաթամուտ:

ելով երեք օրիորդքը, նստում էին իւրեանց {տեղերը}: Բայց այնքան շատ էին նոքա, որ եւ այսպ

հասաւ։ Հարկաւոր եղաւ մտածել դէպի սուրբ {տեղերը} ցանկալի ճանապարհորդութեան մասին։ Իգնատ

թեամբ, այնպիսի հարազատութիւն ունին այդ {տեղերը}, որ մենք չնայելով, որ մեր հատուածը վա

ում եւ գեղերում ( եթէ ընդունին) եւ այն {տեղերի} նշխարեալ ոսկին եւ արծաթը բերելով Պօլիս

քր ծանօթութիւն ունենան այսպիսի ոգիաբնակ {տեղերի} մասին, որոնցով շատ առատ է Նախիջեւանը,

ջանը արդեօք որքա՞ն տարածութիւն ունի այն {տեղերի} հայ ընկերութեան մէջ: Մենք, ինչպէս առա

իտութեան մութը եւ շատ անգամ անհասկանալի {տեղերի}: Թարգմանիչը, մի այդպիսի գիրք թարգմանե

կը Երուսալեմ ճանապարհորդել եղաւ՝ սուրբ {տեղերին} երկրպագելու. բայց որովհետեւ նորա վէրքը

որ մտածում էր, թէ գնայ Երուսալեմ սուրբ {տեղերին} երկրպագութիւն տալու, նաւ նստաւ Բարսելո

եւ ծովի սպիտակ փրփուրները, որ շատ հեռի {տեղերից} երեւում են ալիքների գագաթի վերայ, եւ ո

ի եւ հացաբեր Ռուսիայի մէջ, կենտրոնական {տեղերից} մինն է, եւ այդ քաղաքի ամբարներից կշտան

մի քանի նամակներ, որ ստացել եմ զանազան {տեղերից} եւ զանազան պարոններից: Պարոն

լով գիտենք: 3. Կը հաւաքէր զանազան {տեղերից} ազգային պատմութեան կամ ժամանակագրութեան

ած, բոլորեքեան ամբոխուեցան, վեր կացան {տեղերից} եւ օրիորդ Մարիամը նոյնպէս դադարելով երգ

յրագոյն հրովարտակներով Եւրոպայի ամենայն {տեղերից} Հռովմ գանչուեցան շատ եպիսկոպոսք, որոնց

ւ ոճեր է փոխ առնում Փարպեցին։ Մենք այդ {տեղերն} էլ ցոյց տուինք՝ արտագրելով որպէս Թղթի

իներով Փարիզի մէջ ըրած անառակութիւնները {տեղերովն} ու վկայութիւններովը ու մսխած ստկին հաշի

նական բնագէտների, ստուգուեցաւ, որ այդ {տեղերում} ծովի տակին կան շատ երկաթահանք եւ մագնիս

փոքրիկ չափերով ձեր բնակութիւն հաստատած {տեղերում}, բայց, դէպի Ռուսսիայի ներքին քաղաքներ

, որ Նախիջեւանի մէջ ( ինչպէս նաեւ ուրիշ {տեղերում} Հայերի մէջ) մի զաւակ, թող լինի նա ամե

կան այդպիսի օրինակներ եւ չէ պիտոյ հեռի {տեղերում} որոնել. մեր մէջ եւս կայ մի դորա նման բ

ինչ չէ յաւելացուցել իւրեանից: Բայց այն {տեղերում}, ուր հեղինակը իւր գտած արձանագրութիւնք

թողել մեզ իւր ընթացքով զանազան հայաբնակ {տեղերում}, ուր եւ մեք պատահած ենք երբեմն երբեմն

ը, վկայում է, թէ հրաբուղխների մօտակայ {տեղերում} կան նաւթի հանքեր։ Եթէ փոքրիշատէ ծանօթ

ղքատութենից ազատուելու համար: Բայց այդ {տեղերում} եւս նորան հանդէպ է դուրս գալիս էապէս նո

ք է, որ մի երկու գլխաւոր եւ յարմարաւոր {տեղերում} սկսանի երկրագործութիւնը, միւս մասերում

Հայոց ժողովրդին, որ նա չբնակի վերասաց {տեղերում}. եւ ի՛նչ տեղեր, ուր պարարտ հողը բուսո

րկ է թէ քաղցած), Դեռ իմ դատաւորն {տեղերում} նստած Ջերմ-ջերմ փորում է գըլուխը փ

ի համար, որ միշտ նոր են տպւում զանազան {տեղերում}, որոնց մի քանիքը եղանակներն են գուշակո

ուրեւիցէ կամ երբեւիցէ, սորանով, ուրիշ {տեղերում} եւ ուրիշ Ժամանակներում, զարգացման գործ

, որ, մորմոքուելով ենք ասում, մի քանի {տեղերում} աղճատուած է այսօր, եւ, որ աւելի ցաւել

իանեանց, միւսը Հռիփսիմեանց նահատակուած {տեղերում}, եւ երրորդը՝ նոցա բնակարանի տեղում,

եկեղեցու մէջ եւ ապա կոյսերի նահատակուած {տեղերում} ( տե՛ս Փարպ., Պատմ. Հայ., եր. 307

ամ. 21-33։ Բացի սոցանից, եւ ուրիշ {տեղերում} առաջ է բերում Պաւղոսը իր պարծանքները.

չորս ժամ հեռաւորութիւն ունին, բայց այդ {տեղերում} խօսված լեզուին ուշադրութեամբ ականճ դնող

շխատութիւնք, որ դուրս են գալիս զանազան {տեղերում}: Թեպէտ գրականութեան մէջ ոչինչ տեղ յիշա

ւթիւնների վերայ ` մեր ծախքը անչափ. մօտ {տեղերում} կամ մօտ ժամանակներում հրիտակ եւս չէ երե

նի որ անմահ պատարագը կը մատուցանուի այդ {տեղերում}, այդ արծաթը տուողի եւ նորա բոլոր ննջեց

եւ երբեմն յիսուն կամ վաթսուն հոգի: Այդ {տեղերում} լինում են շատ խօսակցութիւնք, եւ այդպիս

ինում են շատ խօսակցութիւնք, եւ այդպիսի {տեղերում} կարելի է ճանաչել ժողովրդի ստոյգ բնաւորո

խօսք ու զրոյցքը, որ լինում էին այսպիսի {տեղերում}, եւ այս պատճառով եւս ցոյց է տալիս իւր

ր, ազգասիրութիւն էր ցոյց տալիս այնպիսի {տեղերում} եւ դիպուածներում, ուր հարկ չկայ իւր ցա

իւրաքանչիւրքը կանգնեցան դարձեալ իւրեանց {տեղերում} ինչպէս յառաջ: Մի փոքր ժամանակ պտուկին

ով, եւ իւրաքանչիւրքը կանգնեցան իւրեանց {տեղերում}, նայելով պտուկին: Մի քանի վայրկեան

ան եւ Պապի մարդասիրութեան դուռերը։ Այս {տեղերում} ցոյց է տալիս նա որպէս միակ խորհուրդ իւր

ն աշխարհների դուռերը։ Բայց եթէ մի քանի {տեղերում}, ինչպէս Ռուսսիա եւ Պրուսսիա, ընդունեց

ի եւ Ռուսսիայի մէջ, բայց շուտով եւ այս {տեղերում} երեւեցան նոցա վնասակար ազդեցութիւնքը,

վեվ է գործ ածում, մինչեւ անգամ այնպիսի {տեղերում}, ուր միմիայն Երեւանի գաւառում ուն վեվ

ի է, թէ, բացի Երեւանի գաւառից, ուրիշ {տեղերում} այդ բառը արտաբերվում է որպէս Նազլուի,

ան տալու, ինքը հեղինակն է խօսում, այդ {տեղերում} բնութիւնը տկարանում է եւ հեղինակի երեւա

այ: Մենք փորձերով, եւ շատ տարբեր {տեղերում}, ստուգած ենք, որ մեր հասարակ ժողովուր

քումս միասին շուլալեցի: - Գուցէ թէ այլ {տեղերում} մի փոքր այլապէս պահուած լինի այս աւանդո

ւիլ որպէս Արագածի գլխին այնպէս եւ ուրիշ {տեղերում}: Մեր բոլոր հետաքննութիւնքը համոզեցին մ

ան երեւոյթը նկատուած է շատ անգամ եւ ցած {տեղերում}, շատ անգամ ծառերի ճիւղերը լուսաւորուած

երում այնտեղի բնակիչների վերայ: Այն {տեղերումը} շատ անգամ պատահել են մարդիկ, որ տեսել

ծութիւն, նորա տկար եւ թոյլ կողմերը այն {տեղերումն} են, ուր հեղինակը, դուրս գալով բնականի

եղբայր ենք, մեր երակներուն արիւնը մէկ {տեղէ} կը բղխի, եւ անոր անուամբը կը կանչուինք

եւ, մամաս կեբերնը չոփեչինիին բանը այս {տեղը} շատ թանկ է եւ Ստամպոլ ալ չիքա, ասեք ան

փոշտի ձեզ նամակ չեմ գրել, այդ եւս զուր {տեղը} չէ. առաջինը, որ ամեն փոշտի գրելու բան

մ հայրը այսօր էգուց մեռանելու է եւ նորա {տեղը} պիտո է որդին բռնե. եթե սերմերը ոչնչանա

քան անարգ մարդիկ ենք, որ մինչեւ այնքան {տեղը} լինինք հասած, որ չկամենանք գոնե ճանաչե

առողջ չեմ, եւ այս օրերս շատ ցուրտեր կա {տեղը}: Խնդրեմ գիրդ անպակաս արա՛ եւ մի մոռ

այն կա, որ Լանսկոյն պիտի փոխվի եւ նորա {տեղը}, ասում են, որ պիտի կարգվի Ռոստովցովը

նամակ են գրել Այվազովսկուն, որ նա զուր {տեղը} չհետեւի վնասել կամ կարճել " Հյուսիսափայ

ւ այսօր, քալփաքիներն էլ ընկած են կեցած {տեղը}: Մերոնց ողջունիր, ժամանակ չունեի

աշխարհագրական տախտակի վերա նորա գնալու {տեղը} կամ ճանապարհը: Իսկ ինչ որ կվերաբերվ

ի եւ նորա նմանների անունները պիտի նույն {տեղը} գտանին, ինչ որ մեր պատմության մեջ Վասա

զուրկ հարցի մասին, բայց այստեղ խոսելու {տեղը} չէ, բացի այդ, նման հարցերի պարզաբանմա

մ եմ, որ ես ոչ մի դեպքում տեսակցության {տեղը} չեմ գա, եթե դուք կգաք առանց ինձ համար

նձ ոչ մի բան հարկավոր չէ, եւ դուք զուր {տեղը} անհանգիստ մի՛ լինեք: Տկարությունս չ

խնդրիլ եմ, որ քո եւ մորս իրավունքները {տեղը} բերին եւ ինչ որ կպատկանի նե, ձեզի էլ չ

աւազակների, ուրեմն եւ անպատշաճ էր զուր {տեղը} ազգը մեղադրել։ Մեք եւս, ինչպէս դուք,

րը եւ մոմը քաղելով յետ դառնային իւրեանց {տեղը}. այս մի շատ քնքուշ խնդիր է ` անտես մնա

դարձեալ ինչ բանով ես պարապած. դու զուր {տեղը} երեք օր տանը չես նստում. երեւի թէ հարս

մի այդպիսի արծաթագլուխ յօժարում ես զուր {տեղը} չքացնել Յիշատակարանիս արեւ ցոյց չտալու

ը, եւ այն խեղճը կորչում էր այնպէս զուր {տեղը}: Մեք ամենքս մի ազգի որդիք ենք, մեր հա

մ ընթերցողներիս ուշադրութիւնը, որ զուր {տեղը} պիտի լարէին: Մինչեւ այժմ սուտ ազգասէրն

են ձեր աչքի լայնացած բբերը, որ, զուր {տեղը} բանալով մեծ մակերեւոյթ, աշխատում էին ա

ան եւ լուսաւորութեան պատմութիւնը գրելու {տեղը} չէ, եւ թէ առանձին պիտի գրէ ": Ինչպէ՛ս

սխանը, թէ այստեղ այդ բանի վերայ գրելու {տեղը} չէ։ Բացի սորանից, կը բողոքեմ եւս ձեր

մէջ, աշխատում էին իւրաքանչիւրքը առաջին {տեղը} բռնել Յիշատակարանումս, բայց ես թողնում

րականապէս եւ, ցաւելով ազգի կողմից զուր {տեղը} գործ դրուած արծաթի վերայ, բողոքում ենք

այն մասին, թէ հեղինակը այդ գործի զուր {տեղը} աշխատել է՝ մի քանի բան այլապէս փոխելով

եթէ չկամիս իմ ծառայութիւնը, ուրեմն իմ {տեղը} ուղարկի՛ր ինձ: Այս խօսքերի վերայ Բէգզա

նութի մէջ, այլեւ հրաժարւում էր յետ իւր {տեղը} ուղարկելուց, տղան, բոլորովին անօգնակա

, թէ կա՛մ հետդ տար քո ծառան, կա՛մ իւր {տեղը} ուղարկիր նորան: Բէգզադէն պատասխանում է

ուրիշները, որ բռնել են ազգային լեզուի {տեղը}: Հայաստանի բոլոր գիւղերում եւ քաղաքներ

ամակի մէջ չէր գրում ամսաթիւը կամ քաղաքի {տեղը}: Նամակի պահարանի վերայ երեւում էր՝ 17

վերջինս, շատ հասկանալի լինելով, զուր {տեղը} պիտի ժամանակ կորուսած լինէի։ Այլ հարկա

քո հայրենիքը պահպանելու եւ նորա պատիւը {տեղը} բերելու կամ առաւել փառաւորելու համար "

ուց յետոյ ուրախ ուրախ վերադառնում է իւր {տեղը} ՝ կարծելով եւ հաւատալով, թէ մեծ գործ կ

աղտոտ ճանապարհներով, որոնց մէջ վերջին {տեղը} չունին, անձնական վնաս հասցնել, վատաբա

րեսոսի առասպելեալ գանձարանքը չեն: Զուր {տեղը} որոնում է նա իւր արծաթը եւ ոսկին իւր գա

ասխանի " ո՛չ, այլ գոգ Աբրահամու ըսուած {տեղը} արգելեալ կային եւ կսպասէին գալստեան Մես

աս նոցա վրան, ( Թէ եւ այս տեղ իւր {տեղը} չէ) Բայց ես կասեմ քեզ կարճ բան.

ր ծանօթ մեզ պատահի փողոցում, Նորա {տեղը} աներկբայ նա կը բռնէ մեր սրտում Նոր

Այն եկողը չգիտէ, ո՞վ է պառկած այն {տեղը}, Որի՞ ոսկերքն են փթում հարստացնել

Կազբէգին ալեւոր Էլբրուսը, - Զուր {տեղը} չես խոնարհել, զուր չէ տիրում մարդը,

տով: Նիկողոսը չծերացաւ իզուր {տեղը}, Նա չգտաւ երկրիս վերա իւր նմանը,

աղակ է: Լսարանն է այն Ընտիր {տեղը}, Ուր արմատ կարձակէ Գիտութե

Ուրեմն, ի՛նչ լուր էք հանել սուտ {տեղը}, Թէ մի փոքր նեղացնում էր ձանձրոյ

" Հը՜, Հայաստանը՜ ", - թո՛ղ {տեղը} կենայ, - Ասում է զգոյշ մեր ազգաս

ուած որով ուղարկեց պակսիմատ: 5-ին զուր {տեղը} նամակի սպասեցի: 7-ին տեսութիւն եղբօրս

, մինչեւ այժմ սիմոնականութիւնը վերջին {տեղը} չունի... Ռեֆօրմ պահանջում ենք առհ

նացած երկիրը վարելու եւ հերկելու, զուր {տեղը} սերմ ցանել չոր ու մացառոտ երկրի վերայ,

պետող ոգին, ընկերութիւնը բարւոքեմ ասած {տեղը} անարդարութիւն է տնկում եւ միտում է կշռի

չիւր ոք կամելով իւրեան սեփականել առաջին {տեղը} գործարանումը եւ նորանով մի կշիռ ունենալ

ն յանձնեց Նոր քաղաքի երեւելի եւ հոյակապ {տեղը}, որի անունը Սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեցի էր

քեզ արծաթ խոստանալով, խնդրում էին այդ {տեղը} ։ Եւ դու, Տէ՛ր, կանչելով քո եղբօր՝ տ

. " Ա՛յ յիմար մարդիկ, ինչի՞ էք ունայն {տեղը} աշխատում, ո՞ւր էք այդ շոգ կրակում կենո

, էլ լռել չգիտէ, - ասում են, - եւ զուր {տեղը} կանչում է եւ հառաչում "։ Իսկ Յունաց ժո

հնարք գտնել, որ Տիրոջդ արած լաւութեան {տեղը} բարի չհատուցանէին, այլ նորա հակառակը։

ղթում կան տեղեր, որ Փարպեցու յանձնուած {տեղը} ենթադրել են տալիս մի նոր հիմնարկութիւն

ւթեան հետ, եղաւ 484 թուին, երբ Պերոզի {տեղը} նստաւ Վաղարշ թագաւորը։ Բայց պետք չէ մո

րութեամբ, բայց կարելի՞ է ասել, թէ այդ {տեղը} չկար հինգերորդ դարում, կամ, եթէ կար,

։ Երբ սրտապնդած թարգմանում էինք այդ {տեղը} " Սեւկի պարտէզում ", մեր մեծ յոյսը այս

ի, եւ թէ ո՛վ էր այդ մարդը, կամ ո՛ւր՝ {տեղը} ։ Մենք այսքանը գիտենք, որ Փարպեցու պատ

ինելով եւ ուրացօղի գլխին դնելով, տեղն ի {տեղը} շան սատակ արաւ (381 թ-ին)։ Երկրորդ չ

ուղարկել նորան Կովկասու Բորջոմ ասացեալ {տեղը}, ուր դիմում են անհամար հիւանդներ՝ հան

մին, եւ ահա չկար. չէր երեւում եւ նորա {տեղը} եւս։ Ստոյգ է այս նմանութիւնը նիւթական

աշխատանքիս, ափսո՛ս սիրելուս, որ զուր {տեղը} կորաւ... երկինք, փուլ արի իմ վերայ

ման կը գամ գրքերի մէջ: - Դու զուր {տեղը} մի՛ որոնիր քո գրքերի մէջ, ոչինչ գտանել

գամ պատարագ եւ մատաղ են առնում, եւ եթէ {տեղը} գայ, ես Լուսաւորչական եմ, դա Աւետարան

մենայն յարակցութիւն, բորբոքում էք զուր {տեղը} նորա թշնամութիւնը դէպի ինձ: Թէ ի՛նչ է

զայրացած կխօսիմ նորա վերայ, եւ պատահած {տեղը} կ'աշխատեմ իսպառ խայտառակել նորա ե՛ւ անո

ցը խօսենք եւ ժամանակը չկորուսանենք զուր {տեղը}: - Թող այդպէս լինի, - պատասխանեց Շա

ն գոգնոցի վերայ, որ նա չէ նկատում մութ {տեղը}: Հասանում է տուն, եւ մինչ դուռը կամեն

ղջունած երեք օրիորդքը, նստեցին իւրեանց {տեղը}: Երբ բոլորը նստած էին, երեք օրիորդ

, պալատականներից ամէն մարդ գնում է իւր {տեղը}, ներքինապետը եւս տանելով Խանի սենեակը

տանում են, դնում են այն նեղ վանդակապատ {տեղը}, որի դուռը յայտնի էր միայն պալատականնե

ան եմ համարում այս եւս ասել, որ եթէ իմ {տեղը} այլ մարդ լինէր, ձեր արած բանի համար բո

եզուի մէջ առաւել կրթուելու համար։ Զուր {տեղը} պատիժներ էին սպառնում նորանց, որովհետե

րծ էին դնում այն ժամանակ, երբ բանը նեղ {տեղը} կ'ընկնէր։ Իգնատիոսը ուրախ էր, որ պիտո

աւորի հետ, յետոյ փոքր առ փոքր թագաւորի {տեղը} դնել Քրիստոսը, ժողովրդի տեղ՝ իւր անձը

ատիոսը երկար չմնաց հայրենիքի մէջ. զուր {տեղը} նորա ծերունի հայրը եւ մանաւանդ եղբայրը

ենով տարածւում էր Գերմանիայի մէջ։ Զուր {տեղը} Լեւոն X Պապը աշխատում էր փակել նորա առա

երի դպրոցական Աստուածաբանութիւնը։ Զուր {տեղը} հրամայուեցաւ, որ ժողովքի անդամներից իւ

ասին։ Գեներալի մահից յետոյ իսկոյն նորա {տեղը} բռնում էր Գեներալ յաջորդը, որ վաղուց ա

ակւում եւ ո՛չինչ արգելք չէր նորան, ո՛չ {տեղը}, ո՛չ ազգութիւնը եւ ո՛չ մինչեւ անգամ հա

տ, ընդդիմացաւ այս բանին։ Կսաւիէն զուր {տեղը} աշխատեցաւ, հիմնուելով իւր լիակատար իշխ

IX, Կլեմենտ XII եւ Բենեդիկտոս XIV զուր {տեղը} աշխատեցան իւրեանց անդադար դուրս տուած կ

Երբ Հայր Լաշէզ թագաւորի խոստովանահօր {տեղը} կարգուեցաւ Լետիլիէ Յիսուսեանը, Ֆօնտնէլ

ժամանակուայ բաների կարգին ընդդէմ։ Զուր {տեղը} Կարդինալ դը Նոյալը եւ ուրիշ հոգեւորական

ան խոստովանահարց ներգործութիւնքը, զուր {տեղը} բողոքում էին դէպի Կլեմենտ XI-ը, որ գալ

ի, անդամներից մինը թռչում էր դէպի հարկ {տեղը}, թէ եւ հինգ հարիւր Լիօի ճանապարհ լինէր

րցնում էին, չ'կամեցաւ ցոյց տալ գանձերի {տեղը} եւ շուտով մեռաւ բանդարկութեան մէջ։ Նա

ծ չկայ, որ իրերի այս վիճակում, վերջին {տեղը} չէր բռնում է ինքնիշխանութիւնը, այս բառ

տարում մեռած Երուսաղէմի հայոց պատրիարքի {տեղը} հայոց նոր պատրիարք ընտրելու հարցը: Հայ

մ ես տեղ, ես օր, ես գիշեր, այլ, այս {տեղը}, ուր որ այժմ կանգնած ենք, անապատ է,

՝ ս տառը աւելցնելով. ինչպէս՝ " գալուս {տեղը} տեսայ "։ Բայց ոչ միշտ գործ են ածում այ

, զգուշութեամբ եւ միայն անհրաժեշտ եղած {տեղը} գործ դնել եւ ոչ թէ բան գործ շինել։ Իսկ

նակ մեր նոր դպրութեան մէջ այդ գործն այն {տեղը} կ՚ունենայ, ինչ տեղ ռուս դպրութեան մէջ

ն քարից ձագ դուրս կը գա՞յ: Չէ՞ որ զուր {տեղը} կը վատնէ ողորմելին իր ջերմութիւնը եւ շա

նը անել, պատճառ, խորհուրդ չգտանք զուր {տեղը} խնդիրներ առաջարկելու մէջ, միմիայն մերժ

ու ( մարելու, յանգեցնելու) համար զուր {տեղը} աշխատելու ժամանակ սարսափանքով նկատեցին

են կտրեց խեղճ երիցի, քո՛ռ փոշիման եկաւ {տեղը} կաննեց, ու թու՛, թու՛, ասեց, կոտորո

վրայ չէ ածում իր ձուն. նորա ձու ածելու {տեղը} ջուրն է եւ ջրոտ ցեխերը, սոքա են նորա օ

առերը առնուլ ժողովրդի շրթունքից ու նոցա {տեղը} գնել թէեւ սեփական, բայց ազգի համար մեռ

ս եւ բերես, ապրող ծառն էլ կտրելով նորա {տեղը} պատուաստես, կամ ապրող ծառը կտրես ու տա

պատուաստես, երկու դիպուածումն էլ զուր {տեղը} կտրեցիր քո ապրող ծառը, որովհետեւ ոչ չո

ռնել նորա համար Եգիպտոսի սոխի եւ սխտորի {տեղը} ։ Կարո՛ղ ես քո կամքով կամ սենեակիդ մէջ

ժամանակը բանի վարդապետութիւնը ոչ զուր {տեղը} մինչեւ այն աստիճան էր հասուցած, որ մին

, - ձեռումը ֆանար պրտի, Իմ եարի կաննած {տեղըն}, - մէկ չինարի ծառ պըտի: Ա՛յ տղայ, դո

ւով. " Ովսաննայ բարձրելոյդ ": Ընկալ ի {տեղի} սաղարթեալ ձիթենւոյ եւ ոստոց արմաւենեաց

ւթեան յաղագս իմոյ վկայագրաց: ՝ Չիք {տեղի} կասկածանաց, թէ շնորհելով Ձեր զվկայաթու

լիս ի պատկանաւորն տնօրէնութիւն: Չիք {տեղի} տարակուսի, թէ նորին պայծառափայլութիւնն

ի միոյ եւ եթ աննշան առնէ, յայնժամ չիք {տեղի} երկբայութեան, թէ մտանել մտանեմ ընդ նմա

դութենէ Ջուղայոյ եւ առաքելոյ զայլ ոք ՚ի {տեղի} նորա հնգամեայ ժամանակօք: Լսեմք նոյ

ան հետ հենց ապագա օրգանիզմի կազմի մեջ: {Տեղի} է ունենում այդ, թե ոչ, ես տվյալներ չո

րովհետեւ գիրքը կազմելու ժամանակ այդ դեռ {տեղի} չէր ունեցել: Իհարկե, այդ գրքի վերլ

մ հազիվ թե կարող է արմատական հեղաշրջում {տեղի} ունենալ նրանց կենցաղում դեպի լավը, չնա

այդ թվերը ճիշտ հետազոտելու համար, բայց {տեղի} ունեցած խառնակություններն ստիպեցին նրան

որության դեպքում: Նստատեղի եւ կառապանի {տեղի} տակի արկղները պակասում են, բայց պատրաս

բան է իւրեանց կարծիքով, վարսավիրայք՝ {տեղի} -անտեղի արիւն թողնելով եւ տզրուկներ դնել

սկ պարտէզը՝ այդ սարի ոտքում մի տափարակ {տեղի} վերայ, որ բաժանւում է սարից վանքի աղբի

ետոյ սկսանում է ծանօթութիւն տալ որեւիցէ {տեղի} կամ քաղաքի պատմական, տեղագրական եւ բնա

բեմն վատ եւ վնասաբեր ասելով այս կամ այն {տեղի} օդը: Այդպէս կարելի չէ օդ քննել եւ այդպ

որդ՝ քննւում է օդը՝ քննելով մի որոշած {տեղի} շրջակայքը եւ նոցա յատկութիւնքը եւ որակո

ն ոչ այլ ինչ է, բայց միայն ժողովածու՝ {տեղի} եւ անտեղի, հում եւ խակ նիւթերի, որ առ

մաշէ նորան, որովհետեւ մի կիրք կարող է {տեղի} տալ միւս կիրքերի, որ հանգամանքը կարող

կտակակատարացն, զի մինչի ցմին մատնաչափ {տեղի} եւս չունի եւ չունիցի ոք կարողութիւն վաճ

մինչեւ ի կէտ մահուանս եւ յետ ելանելոյ ի {տեղի} ցանկալի տեսութեան արարչիդ իմոյ եւ արա ա

Նշան ` որդուդ սիրելի: Դ. ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ {ՏԵՂԻ} Է ՏԱԼԻՍ Զով ծառի տակ կոյսն է նստած հառա

չ ի կիր Զնշան Որդւոյ մարդոյ: Դ. {ՏԵՂԻ} ՏԱՆ ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ Ընդ վարսագեղ ծ

լիցիս: Թէ ոյր չիցէ գլխոյն {տեղի}, Եւ դու նմա զքո բարձս...

Ո՞ ելցէ յաղթ ի մարտէն Եւ ո՞ւմ {տեղի} ճակատուն. Էր երբեմն այս խնդիր,

րը երբէք համաձայնելու չէին խաղաղութեամբ {տեղի} տալ նոր գաղափարներին, գիտէինք, որ նոր

ապա թէ ոչ հայախօսութեան մէջ այսպիսի բայ {տեղի} չունի։ Ծանօթ. Հեղին. -------------

ի մարդու մօտ, որի անունը Մովսէ՛ս էր եւ {տեղի} անունը՝ Անձուկ։ Իսկ ամառները, այն տե

ղի անունը՝ Անձուկ։ Իսկ ամառները, այն {տեղի} շատ տաք լինելու պատճառով, Սիւնեաց եպիս

ուրդքն հանդերձ երթալ հասանէր 'ի ցուցեալ {տեղի} հրեղէն սեանն ոսկիակալ խարսխին " ( եր.

ռին 'ի Վաղարշապատ քաղաքի... եւ նկատեալ {տեղի} տանն Աստուծոյ զցուցեալն նմա յԱստուծոյ '

մարդուն անուն կարծենք. միթէ չէ՞ր կարող {տեղի} անուն եղած լինել։ Միթէ չկա՞յ մեր աշխար

էսզի ցոյց տանք, որ Սեւուկը կարող էր եւ {տեղի} անուն եղած լինել, ինչպէս ցոյց տուինք,

ւմ եւ չգիտենք, թէ մարդո՞ւ անուն է, թէ {տեղի}, եւ թէ ո՛վ էր այդ մարդը, կամ ո՛ւր՝ տ

ապա թէ ոչ հայախօսութեան մէջ այսպիսի բայ {տեղի} չունի։ Ծանօթ. Հեղին.  Պ. Ա

ւրծքը բաց կարած. եւ այս սէգմենտի ( թաց {տեղի} ) չորս կողմը շրջակարած ոսկեթել ժապաւէնո

ավար տեղւոյն, առ 'ի ծաղկեցուցանել զայն {տեղի} այլեւայլ ազգօք եւ բնակչօք ետ նմա տեղի բ

ն տեղի այլեւայլ ազգօք եւ բնակչօք ետ նմա {տեղի} բնակութեան եկեղեցի եւ այլ եւ այլն։

յանկոյց զՀռովմ. բայց ո՛չ կամեցաւ ունիլ {տեղի} 'ի Հռովմ, զի մի պարտաւորեսցի 'ի բաց կա

յէլի Չամչեանց եւ այլն, որոշեցին ստանալ {տեղի} 'ի Հռովմ առ 'ի ջատագովել եւ պաշտպանել զ

իաբանութիւն, զուսումնարան եւ զտպարան, {տեղի} ետ նորոգութեան հին հայախօսութեանն յորմէ

յար եւ նման էին հայախօսութեան առ հայս՝ {տեղի} ետ ծնելութեան նորոցն, եւ մի՛թէ նորանոր

իւրում դարաւոր գերեզմանի, զի դորա չի՛ք {տեղի} ի կենդանեացն աշխարհի, եւ յայժմուս ժամա

նէր զմատեանն հասարակութեան Ազգին. չի՛ք {տեղի} երկբայութեան, թէ կրօնական ուսումն հայկ

, եւ յետ վեց ամաց Խոսրով արքայ Հայոց ի {տեղի} Ասպուրակէսի կաթողիկոսի Հայոց՝ յաջորդէ

ալ հոգեւորն վերածնելութեամբ զորդիս եւ ի {տեղի} իւր զնոսա յաջորդեալ՝ Ղեւոնդ եւ զԵնովք

ն էր քաղաքակից. ո՞չ ապաքէն ի տեղւոջէ ի {տեղի} աբեղեանդ Հայոց հալածական արարին: Ո՞չ զ

համանունութիւն երկոցունց սոցա տուեալ է {տեղի} կարծեացդ, քան թէ արժանաւորութիւն Մովսի

էպս: Յարձակ շարադրութիւնս նորա զառաջին {տեղի} ունի " Գիրքն կոչեցեալ Ընդհանրական ", տ

ն, բարբառ, աւանդ հայկական: Եւ այսպէս {տեղի} տուեալ անիմաստութեան եւ տգիտութեան՝ ամ

որսողական հոգին՝ միմիայն յարմարուելով {տեղի} հանգամանքներին, որի մէջ գտանւում էին։

ւթիւնների" մէջ նշանակում է մի ընդհանուր {տեղի}, որի մէջ պիտոյ է երեւակայել իւր անձը եւ

րջը, չէ թողում ճշմարիտ լուսաւորութեանը {տեղի} գտանել իւր փառահեղութեամբ նորա կենտրոնո

ընդմիշտ ազգային-կրօնական վարչութեան մէջ {տեղի} ունեցող ամէն տեսակի չարաչար գործողութիւ

սկզբնաւորութիւնից 15 տարի յետոյ: {Տեղի} ունեցած անկարգութիւնների հետեւանքով Դու

լեւ հաստատուած Դռան կողմից, ինչպէս այդ {տեղի} ունեցաւ նաեւ վերջին անգամ, երբ Կանոնադ

թուրքահայերին, իսկ վերջիններից ` միայն {տեղի} վանականներին: Բայց Երուսաղէմի հայ վանք

լ ազգի ընդհանրութեան, որովհետեւ եւ այն {տեղի} հայերը միմեանց հետ ունին ոգու բնական ազ

ղուած տպաւորութեանը նայելով այս կամ այն {տեղի} մասին այսպէս կամ այնպէս կարծել, այնպէս

աս համարելով ձեզ, քան թէ ձեր եղբայրը, {տեղի՞ք} ունէիք բամբասել Նախախնամութիւնը, թէ նա

աւելագոյն այր մի Ակիթ անուն որ եկեալ 'ի {տեղիդ} 'ի Գարդմանայ վանաց 'ի նմին աւուր յորում

ցաւ, թէ, արդարեւ, նաւը մօտենալով այդ {տեղին}, մագնիսեան սլաքը սկսում է դողդողալով փ

րդս անկատար, Ելիր ու գնա կրկին քո {տեղին}, Ուստի քո տիրոջ հրամանովն եկար։

եկեղեցի է " ( Նոյն եր. 332)։ " Եւ {տեղին} այն տաճար լիցի Աստուծոյ եւ տուն աղօթից

խ ( եր. 337) "։ " Եկա՛յք զնկատեալ {տեղին} տէրունական տանն եւ մեզ հրամայեալ, 'ի մ

) նմա ( Ղազարու) զհոյակապ եւ զականաւոր {տեղին} 'ի Նոր քաղաքի, որում անուն էր Սուրբ Կա

ւթեան յանձնել է " զհոյակապ եւ զականաւոր {տեղին} 'ի Նոր քաղաքի, որում անուն էր Սուրբ Կա

ւորութիւնս, որում անուն էր Մովսէս, եւ {տեղին} ՝ Անձուկ, եւ զամառն յաղագս տօթոյ տեղւո

ւմ են մարդիկ, որ առանց ուշադիր լինելու {տեղին}, հանգամանքներին եւ պատշաճին, փիլիսոփա

ագիր է յօրագրէ անտի, յորում ոչ զվերջին {տեղին} ունին ամսական առեղծուածք Մխիթարեանց, հ

, փոփոխել հին կանոնները՝ յարմարուելով {տեղին} եւ հանգամանքներին, թոյլ տուեց Յիսուսեա

ի ծայրագոյն պատրիարքի ընտրութեանը, ապա {տեղին} չէ՞ այժմեանից իսկ միջոցներ ձեռք առնել `

ոլին, սապռին ու հոքնան: Պազերկյաններն {տեղիս} ամեն օր պիռժան կերթան, աչքերը դեպի Ստա

քս, եւ սրբազան հայրն ալ նմանապես: {Տեղիս} հավան թե կամիք հարցանել՝ տաք է, մեկ ե

ցի ՚ի կորուստ, մինչդեռ ազգն մեր ի քանի {տեղիս} ի գիւղօրայս մեր չունի զեկեղեցիս, եւ մի

րում պահեալ էր նոցա միշտ եւ ընդ ամենայն {տեղիս} զմի եւ նոյն վարդապետութիւն, այն է զվար

կոչի եկեղեցի, եթէ միշտ եւ ընդ ամենայն {տեղիս} ընդունի զվարդապետութիւն ընդհանրական եկե

ո՛չ յԵրուսաղէմ միայն, այլ ընդ ամենայն {տեղիս}, հոգւով եւ ճշմարտութեամբ։ Խորհուրդ յա

մի աղօտ լուսով լապտերի, այդ խնդիրը այս {տեղիս} վերաբերութիւն չունի: Բայց այս է բան

լինի։  Այդ բարբառիս քննութիւնը {տեղիս} վերաբերութիւն չունի, բայց եւ այնպէս այս

իքական ձրիւք, 'ի գործ ած զայն յամենայն {տեղիս} եւ 'ի Հայոց ստացաւ բազում բարեկամս. եւ

ի կայսերական արասցեն հրաման ընդ ամենայն {տեղիս} Հայոց ի բաժնի Յունաց՝ ընդունել զվարդապ

անն մասին համարի ընդ առաջինսն, թէպէտ ի {տեղիս} տեղիս ցուցանէ ճապաղ ոճ խօսից եւ ամենեւի

սին համարի ընդ առաջինսն, թէպէտ ի տեղիս {տեղիս} ցուցանէ ճապաղ ոճ խօսից եւ ամենեւին հակա

իւնը, ներկայութիւնը. հին լեզուի մէջ " {տեղիս} անապատ է եւ օրս տարաժամեալ ", նոր լեզո

էեւ այս խնդիրների ընդհանուր մշակութիւնը {տեղիս} վերաբերութիւն չունի, բայց եւ այնպէս չհ

պահվում է նույնպես այս կանոնը, ամենայն {տեղից} լսվում են երգերի ձայներ, տեսնվում են ա

գինեսը 3 դարում քարշքարշելով այս ու այն {տեղից} բան է շինել, եւ մերայինք թարգմանել են

բայց հազիվ թե կարողացել էի ոտքս շարժել {տեղից} եւ ահա բազմության գլխի վերա շողացին երկ

նպես որ ընդամենը լինի 4-6 մսխալ: Երկու {տեղից} վերցնելը նրանով է լավ, որ այդ սերմերը

Երբ աւարտեցի խօսքս, Պ. Խ. վեր կացաւ {տեղից} եւ, բարեաւ մնա ասելով, խնդրում էր ինձ

թող թէ հիւանդը: Եւ այդ քաղաքի մէջ {տեղից} վեր կացող մարդը բժիշկ է։ Դոցանից ոմանք

ոմս Էմմանուէլը: Եւ Պ. Իսահակեանցը ինչ {տեղից} իմանում է Պ. Կոմս Էմմանուէլի կարծիքը,

ան են եւ խօսքերս՝ այլ։ Շատ բարի։ Ինչ {տեղից} իմացաւ Պ. Իսահակեանցը իմ քարոզութիւնը

րհի վերայ եւ բերեցին այստեղ: - Ո՞ր {տեղից}, ո՞ւր էիր գնում: - Գալիս էի Ռուսս

եւում պատմած բաներս: Առաւօտը վեր կացայ {տեղից} հոգու մեծ զօրութեամբ, թէեւ բաւական թոյ

, այլ՝ ուսումնականքը: - Դուք ի՞նչ {տեղից} գիտէք այդ բաները: - Ես ամենայն բան

անվե՛րջ մտածութիւն... Այս եւ այն {տեղից} ստացած նամակներս ընկած են ցիր ու ցան,

ար, աշխարհի մոռացուած ծայրից ` մի խուլ {տեղից}, ինչպէս է Բեդուտ-Կալէն: Վաղուց լուր չ

որոնցից մինը է նաւթը: Սա իւր բաժանուած {տեղից} բարձրանում է որպէս շոգի եւ, պատահելով

ծը: Արդեօք գիտէ՞ արգոյ հեղինակը ( ի՞նչ {տեղից} պիտի իմանայ), թէ ծծումբը, վառուելու

ր, նորան ցանկանում են ստանալ, ամենայն {տեղից} յառաջանում են թղթակցութիւնք, որոնց մէջ

ց յառաջ բարձրացած մրրիկը խլեց նորան իւր {տեղից} եւ, բաւական միջոց պտուտելով, ձգեց վեր

իւր չնչին կարծիքները եւս կամ այս ու այն {տեղից} ( օրագրերից եւ լրագրերից) մուրացած տեղ

ց ընտրութեան, առանց կարգի, այս ու այն {տեղից} հաւաքել է եւ, տպելով խոշոր տառերով, ա

նորան, դրամ ուղարկել Եւրոպա մի այնպիսի {տեղից}, ուր ոսկին եւ արծաթը դարձել է մի առասպ

տրաստ լինի ձեռքն ղեկին, Եթէ ցնցուես ` {տեղից} պոկուած Կայմի խրոխտ շառաչից, Աչքերըդ

ստղն էր արդեօք, Որ զրկուեցաւ իւր {տեղից} ": - Ո՛հ, դստրիկս, հանգիս

ր պարտիզի մէջ. մարդ չկայ, Ոչ մի {տեղից} ձայն, աղաղակ չէ լսւում. Միայն հե

մօտեցայ եւ ասում եմ նազելով, Ո՛ր {տեղից} ես եկած այստեղ եւ ինչո՛ւ, Այդ ի՛

նահատել: Այդ փիլիսոփայ պարոնը ի՛նչ {տեղից} առաւ իր դրութիւնքը. յայտնի է, թէ կայ

ափառելուց յետոյ, տեսանելով, որ ո՛չ մի {տեղից} լուսոյ նշոյլ չէ ծագում իմ վերայ, ծունր

մի չար բան չպատահի, եւ միտքը դրեց այն {տեղից} Յունաց կողմերը գնալ։ Հասաւ Ամիթ քաղաքը

եան Համազասպի) ձեռքով, որ Ղազարի այս {տեղից} վերադառնալուն բուն պատճառը դարձաւ, որ

ացի Յունաստան եւ մի ժամանակ մնացի։ Այն {տեղից} վերադարձած կեցայ Կամսարականների մօտ,

Տէ՛ր, ինձ վանքը տարիր, մինչեւ իմ այն {տեղից} հալածուելու օրը, վանքի եկամուտից կամ բ

սկ Սիւնեաց աշխարհի Մուշէ եպիսկոպոսի ինչ {տեղից} լինելը մեզ չէ ասում պատմութիւնը, ինչպէ

Սեւկոյ դրախտին էր " ( եր. 21)։ Ի՛նչ {տեղից} է առնում պ. Էմինը այս հարցասիրութեան ա

պատերը: Այս ձայնի վերայ վեր թռաւ նստած {տեղից} գրականութեան դեւը, եւ այս շփոթութեան մ

չոքել տէր սատանայի գահի ոտքումը: Ոչինչ {տեղից} չէր լսւում ձայն կամ աղաղակ, ամենեքին լ

Եւ ահա վեր կացաւ անդնդապետը նստած {տեղից}. նա իւր ներքին ուրախութիւնը ծածկում էր

իս պ. Մարկոսը: Այս պատճառով վեր կացաւ {տեղից} եւ կամեցաւ, յառաջ գնալով, ողջունել իւ

պասե՞ն, որ դու զարկէիր նորանց: Եւ ինչ {տեղից} գիտենք, որ այդ անասունքը չեն խօսում մի

ն չէ. դա մի ջոկ բան է... - Ին՛չ {տեղից} է այդ գիտութիւնը, եւ ինչպէ՛ս ուսել է պ

ւսել է պ. Մանթուխեանցը: - Թէ ի՛նչ {տեղից} է այդ գիտութիւնը, երկար կը լինի պատմել

անան իսկ: Պ. Շաքարեանցը վեր կացաւ {տեղից} եւ գնալով միւս սենեակը, բացեց պահարանը

անաչել էին աղբիւր յառաջ շարժողութեան մի {տեղից} դէպի մի այլ տեղ, վազում է անհաւատալի ա

րագուրել էր իւր ուրախութիւնը, վեր թռաւ {տեղից}, եւ երկու ձեռքով փաթաթուելով Շաքարեանց

ն, թէ արդիւնք ունէինք ժողովրդից. ի՛նչ {տեղից} է մեր արդիւնքը: Մկրտութենից, պսակից ե

անգամ, Մինչ անհոգ, ուրախ խաղացած {տեղից} Նորան բռնեցին, որպէս մահապարտ․

ողովածուի " մէջ կա՞ն գրած, կամ թէ ի՞նչ {տեղից} ուսել ես, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլուն,

բակը: Մանուշակը այլայլեցաւ, վեր թռաւ {տեղից} եւ ձեռքից թողնելով կարը, պատրաստ էր ահ

արկաների վերայ: Մանուշակը վեր կացաւ {տեղից}, ճրագ վառեց եւ ցած թողեց պատուհանների

ապացոյցներ պահանջել, հարցրեց, թէ ո՞ր {տեղից} նամակի եմ սպասում, ո՞վ ունիմ Մոսկուայի

երեց թէյի մեքենան. Մանուշակը վեր կացաւ {տեղից} թէյ պատրաստելու համար: Հազիւ թէ անց

ը թանձրացել էր այնպէս, որ տասն ոտնաչափ {տեղից} չէր կարելի բան տեսանել: Թիւթիւնճի-օ

ւը գետի նման թափւում էր երկնքից, ոչինչ {տեղից} չէր լսւում ձայն, աղաղակ, բացի անձրեւի

ծ էին, երեք օրիորդներից մեծը վեր կացաւ {տեղից} եւ ասաց քաղցր եւ ներդաշնակ ձայնով.

ն, գլխաւոր օրիորդը, վեր կանգնեցաւ իւր {տեղից} եւ չցրեց իւր բաժակը պատուական, մաքուր

ամքն էր, որ վեց ամսից յետոյ չգիտեմ ինչ {տեղից} բարակացաւ ստանալով ութ ամսից մեռաւ. եթ

մ, եթէ մի երկբայելի բանի մասին մարդ մի {տեղից} լուրի սպասէ եւ այդ լուրը ուշանայ, անպա

նչել ինձ պարոն Շահումեանցը: - Ի՞նչ {տեղից} պիտի իմանամ, - պատասխանեց կինը, որ արդ

արիտ, եւ ես ինքս զարմացած եմ, թէ ի՞նչ {տեղից} գլուխն է եկել այս բանը, նորա նման հարո

աւորուած իրաններից երեւում էր, որ հեռի {տեղից} էին գալիս... Սուրբ Կարապետից էին գալ

ապէս այս դարումը դուրս երեւեցաւ ամենայն {տեղից} հեղեղի յորձանքներով։ Այն Եւրոպական

նստաւ Բարսելոնումը եւ հասաւ Գայէդ, որ {տեղից} ոտքով գնաց Հռովմ եւ, լիզելով Ադրիանոս

արելով ժանտախտով, հալածում էին ամենայն {տեղից} ։ Գիշերները անցուցանում էր պարզ երկնքի

չ'հարցրեցին Իգնատիոսից, թէ ո՞վ է, ո՞ր {տեղից} է գալիս կամ ո՞ւր է գնում, եւ այս կերպո

Նիդերլանդիա ողորմութիւն հաւաքելու, որ {տեղից} բաւական արծաթ բերեց իւր ապրուստի համար

րի հոգին. մինչեւ անգամ եւ այժմ ամենայն {տեղից} հալածուած, անարգուած եւ քարուքանդ եղած

ը։ Ի՞նչպէս։ Շատէլ դուրս եկաւ թագնուած {տեղից}, այսինքն՝ վարագուրի քամակից, ուր կան

Հենրիկ IVին այս բանը, նա հիւանդ պառկած {տեղից} ասաց շրջապատող Պալատականներին. " Ուրեմ

յս եթէ չտեսնէր, անհնար է, թէ նա չեղած {տեղից} կանթեղ հնարէր եւ Լուսաւորչին ուղարկէր ա

նքը եւ ձգտողութիւնքը։ Նա չգիտէ թէ ի՞նչ {տեղից} եկաւ եւ ո՛ւր է գնում։ ( Թէեւ այս բանը

թե նոցա անունը կոտրել եմ կամ բամբասանքի {տեղիք} եմ տվել: Կարծեմ, որ եթե իմ լավ անունս

ր կամաց զհոգաբարձութիւն, զի գոն եւ այլ {տեղիք} եւ անձինք ժառանգորդք, որպէս ի վեր անդր

ն կծու խօսակցութենից յետոյ, արդէն ի՛նչ {տեղիք} կար իրեար հիւրասիրելու: Վերջապէս գնաց

, միտք ունէր ամուսնանալու: Այս խօսքերը {տեղիք} են տալիս մենամարտութեան. քաջ եւ յաջողա

ի եւ հոգու, կարող է շատ անախորժ բաների {տեղիք} տալ: Ես, Խալիլ նայիբի պատճառով ընկնել

ր լինելով մեր անբաղդացած ազգի վիճակին, {տեղիք} չտալ անձնական կրքերի եւ ախտերի, երբ որ

անդ կազմուածքի մէջ: Մարդասէր վիրաբոյժը {տեղիք} չունի բարկանալու, եթէ մի մահառիթ խոց կ

ւրբ Սահակի վարքը, որքան մեզ յայտնի է, {տեղիք} չէր տալիս մտածելու, թէ այդ առաքինի հոգ

հիմնուած թատրոնին: Եւ մանաւանդ թէ {տեղիք} տալ տկարամիտ մարդերի, փոխանակ իւրեանց

անզեղծ սուգ. Մինչ բարձրաբերձ բերդորայք {տեղիք} ամուր եւ լերինք Բիւզանդիոնի՛ն հլաց

հեռացնէ իւր մտքից... Գոնէ {տեղիք} տուր ասելու՝ " Երջանիկ եմ, իմ զա

մէջ, ճեղքէր եւ հասանէր ժողովրդին։ {Տեղիք} չունինք ամենեւին մեր ժողովրդի անգրասիրո

էս մարդերի ընթացքը, որ մեք ուրիշ անգամ {տեղիք} չտանք ստորաքարշ հոգիների, երբ դոքա կեղ

րանումը եւ ունենալով այնտեղ մեծ կշիռ եւ {տեղիք} կարդինալի մօտ, պէտք է ազգի հարկաւորութ

առաջաբանը, ինչպէս նորա բովանդակութիւնը {տեղիք} է տալիս ենթադրել, գրել է մի արժանաւո՛ր

եւ իւրաքանչիւր ոք մեզանից, որպէս հայ, {տեղիք} չունի գանգատելու քթի փոքրութեան վերայ)

դուք թաղուելով այս ոտնակոխ փոշու մէջ, {տեղիք} էք տալիս, որ աւելի տխրութեան ամպեր պատ

, այլ մանաւանդ, ուրիշներին բամբասանքի {տեղիք} չտալու համար, որպէս թէ զանցառու էր զաւ

ուցել էի ձեզ եւ ձեր ընկերակիցներին, թէ {տեղիք} չունիմ ծակամուտ ճանապարհներով գործ կատա

, լսել նորա մի քանի ասած խօսքը, եւ եթէ {տեղիք} կը լինէր այդպիսի մեղադրանքի, ապա յիշել

նութեան, եւ այն՝ ականաւոր անդամ։ {Տեղիք} չունին գերապատիւ Գաբրիէլ վարդապետի խօսք

ունի իւր մէջ երկու մուտք, հինգ գլխաւոր {տեղիք} եւ մի խօսակցութիւն ( dua praeludia, pu

արին խորամանկութեամբը։ Բայց Յիսուսեանք {տեղիք} չունէին նորան աշակերտել խորամանկութեան

ուելու իրաւունքից զրկող խիստ կասկածանքի {տեղիք} են տալիս նրանք, ովքեր որ յարում են Ռու

ատուր-ֆիլոսոֆների մէջ, մինչեւ այսօր էլ {տեղիք} ունի եւ որ գիտութիւնը բնա՛ւ չէ կարող ըն

նը երկու երեք օր Ղազարապատի դրսումը մեզ {տեղիք} է տալիս ենթադրել մի ողբալի աղքատութիւն

էպը, ապա թէ ո՛չ, ամենեւին հակառակելու {տեղիք} չկար այն բանի միջու, մ որ պիտոյ էր ազգի

նտարկեալս ազատեսցեն, քանզի վերն յիշեալ {տեղիքն} եւ կամ անձինքն ինչ ժառանգ եւ սամատէր ամ

եղի դրությունը, բայց այժմ միամիտ եղա, {տեղյակ} իմանալով Մարտին Մակարիչից ձեր բոլորի որ

կիմանամ, բայց ուրիշ անգամ խնդրեմ միշտ {տեղյակ} գրիս, որ ես մտատանջության մեջ չմնամ:

ղմանե միամիտ թող ըլլա, ես քուն չիմ այս {տեղն}: Ասոր հնարը այսպիսով գտանք, ամմա արի

տ կուզին նե, գրիլ է, թող պատկերն իրեն {տեղն} դնին. մենք վերջն կօծինք տեյին, զերե ե

հասկացունել: Ես կխնդրիմ քեզի, որ դուն {տեղն} եկած վախտն ասիս իրենց, որ ատոր համար ս

, Ուստի յախուռն ընդվզմամբ ` Մէջքի վրայ {տեղն} ու տեղ Կոյսին զարկում է գետին Հուժկու ո

՛ց է տրւում, եւ քարոզ ասողը նշանակուած {տեղն} է անց կենում, ամենքը իրենց սիրտը զարթե

պսակ շինելով եւ ուրացօղի գլխին դնելով, {տեղն} ի տեղը շան սատակ արաւ (381 թ-ին)։ Եր

սպէս է մեր հայեացքը եւ այն պատճառը, որ {տեղն} եկած ժամանակ, երբ ուրիշ հնար չկայ, չե

տմութիւնք, ուր որսորդութիւնը ոչ վերջին {տեղն} ունի: Մենք, յատուկ այն դիտաւորութեամ

ր կ՚առնեմ ամէն թաք ու մուրն էլ ": {Տեղն} է, որ մէկը ասէ նորան, " քո հօրն ողորմ

ինձ, աքաղա՛ղ ". Ասում է, փափկում, {Տեղնուտեղ} տափկում: - Մերի՛, երկու Ունեմ ես ձո

, ամեն օր աչքին տիմացն չէր ըլար, ինձի {տեղով} հայտնիք, եւ թե հոքու բան արա՞վ թե չէ,

յուս անգամ չանեմ: Եթե հեռու եմ նոցանից {տեղով}, այդ պահանջում է հարկը, ես այստեղ բժի

թեան համար, եւ թէ այդ տղայի ցեղը տանով {տեղով} գող են: Այս ասելով՝ հանում է ծոցից մի

ըստ ժամանակին հասանիցէ ըստ իւրաքանչիւր {տեղով}: Տասներորդ, որպէս ի վերն հինգերո

էլ ոչով չի վեր գալի, համա ես իմ աղքատ {տեղովս} քեզանից շատ եմ խարջ տալի, կոռ քաշում,

յց, այնուամենայնիվ, հարկավոր է փորձել {տեղում}, de facto: Սերմերն ստանալուն պես,

կարող է անպատիժ կանգնած մնալ միեւնույն {տեղում} - նա կարող է հեշտացնել նոր զրահավոր նավ

ետագա դարերի պատմությունը: Իհարկե, ով {տեղում} հիմնավորապես չի ուսումնասիրել, թե ո՛վք

ն այն է՝ որպեսզի յուրաքանչյուր դեմք իր {տեղում} լինի եւ իր բնական դիրքով: Ինչ վերաբերո

մէջ, դուք չգիտէք, թէ այսպիսի մի խուլ {տեղում} մինչեւ ո՛ր աստիճան զգալի է գեղեցիկ ձայն

ւմ՝ Պ. Իսահակեանց, թէ Հայոց ազգը ո՞ր {տեղում} ունի գիտութեան եւ յառաջադիմութեան տուն

նայելով այս բոլոր բաների վերայ, ո՛չ մի {տեղում} չենք տեսանում մի բան, որ սեփական լինէր

ն կերպով, այլ գլխիվայր։ Մոմի վերայ մի {տեղում} գրում էր ասեղով եւ շատ աննշմարելի այս բ

լինէր, որ մեր ազգակիցքը Մոսկուայի պէս {տեղում} ցանկանային տարին մի քանի անգամ քանի մի

ու հաւաստիքը: Ես կանգնած էի մի այնպիսի {տեղում}, ուստի երեւում էին գլխաւոր պալատը եւ մ

ոց պատմութեան մէջ Պ. Խուդաբաշեւը ոչ մի {տեղում} չէ կարող ցոյց տալ մեզ, որ Հայերը իւրեա

քրելով Հայոց պատմութեան թերթերը, ոչ մի {տեղում} չենք գտանում բուն ազգի կամ նորա հոգեւոր

դունել: Այդ դեռ ապացոյց չէ, եթէ ոչ մի {տեղում} չեղած եւ ոչ մի ուրիշի վկայութեամբ հաստա

մետալ, չէ կարող մնալ մի այնպիսի խառնակ {տեղում}. նա բարձրանում է: Մնում է անարգ թուղթ

ւ ո՛չ տուողը, վաճառականութիւն առնել մի {տեղում}, ուր ոչինչ հաստատ բան չկայ, ուր շատ ա

աւելի վճարել, վաճառականութիւն առնել մի {տեղում}, ուր գործի սկսուած օրից երեւում է սնան

Երբ վաճառականը, մի շփոթեալ եւ աղմկեալ {տեղում}, կեանքի հոսանքի մէջ ընկած, նայում է,

սի մարդը, բնականապէս եւ ծանր նստած իւր {տեղում}, կէս մի թթուեցնում է դէմքը, տհաճութիւ

նենք, թէ քսան հոգի, մեք ապրում ենք մի {տեղում} եւ վաճառականութիւն ենք առնում մեր մէջ:

ես ապահով: Թէ իմացայ, որ մի {տեղում} Ռուսի Աթոռը Ցած է դրած ուրիշներից

Նիկողոսը ասէր, թ. Եւրոպ չի՛ք մէջ {տեղում}: Բարեաւ մնա՛ք, իմ հայրենի

ս մտան. Ամենն իւր համար պատրաստած {տեղում} Կարգով, տխրութեամբ, կարծես բազմե

ցնծում, որովհետեւ մի սո՛ւրբ եւ հոգեւոր {տեղում} մնաց։ Բացի սորանից, ուրիշ չար խօսք

իսկ՝ Ղազարին չպիտի թողում հանգչել այդ {տեղում}, թո՛ղ թէ նորա մարդոցը "։ Եւ լսողքը,

գրքերը կարդալով պիտի լուսաւորուի՛ն այդ {տեղում} բնակվողքը, կամ ուրիշներին պիտի լուսաւո

ռը մեր բացատրութեանց մէջ յայտնած ենք մի {տեղում} ։ Կարդացողը երբեմն վկայութիւնք պիտի

այս կամ այն գիրքը տպուած է այս կամ այն {տեղում} եւ կամ այսինչ թուականին, մենք միանգամ

տեղերում, եւ երրորդը՝ նոցա բնակարանի {տեղում}, հնձանի մօտ, ուր նահատակուեցաւ Հռիփսի

սորանից, Փարպեցու Թղթի մի անհասկանալի {տեղում} կայ ակնարկութիւն մի մարդու վրայ, որ շա

սնում ենք, որ Մեծ Վահանը, ոչ թէ չեղած {տեղում} նո՛ր է շինել Վաղարշապատի Կաթողիկէ եկեղե

յ, ձմեռները Մովսիսի մօտ Անձուկ ասացեալ {տեղում}, իսկ ամառները Մուշէի մօտ, որ տանում է

։ Երկրորդ, դնենք, թէ կարելի է այս {տեղում} գլխաւոր քահանայութեան խօսքը կաթողիկոս հ

ան բնագրին հետեւելով է եղած, այլ թէ այն {տեղում} մենք այսպէս ենք հասկացել այդ բառը, թէեւ

գիր եւ բարբառ, աշխարհ եւ բարբառ։ Ոչ մի {տեղում} չենք տեսնում ի գրոց բառ, ի բառ աշխարհին

"բացատրութիւնքը" չկարողացանք զետեղել իր {տեղում}, այսինքն՝ "Թղթի" թարգմանութեան կից։

ի տեղ դժոխք ուղարկեց՝ նոյն իսկ հանդիպած {տեղում} նորա պատանը ձեւելով։ Ցաւելի է, որ մի

գուցէ եղել են մարդիկ, որ հնոց բառը այդ {տեղում} արդարացնելու համար ստիպուել են այդպէս կ

տքումդ ունիս գողանալ նիւթեր, եւ մի այլ {տեղում} շինել մի առանձին դժոխիկ, քո սիրեկանի ա

այն Գերմանիայումը հանել ես հինգ կամ վեց {տեղում}: - Անյաջող անցան, Ձեր մռայլութիւն

վ, - հարց արեցին բարեկամքը: - Ո՛ր {տեղում} կարելի է խայտառակել մի այդպիսի մարդ, ե

ւ մօտ, ըստ որում, ինչպէս ասել ենք իւր {տեղում}, Շաքարեանցը ունէր մի փոքր կարողութիւն

ետեւ հարուստ էր: Այս կերպով մնացին մէջ {տեղում} տասն կամ տասն եւ հինգ հոգի հարուստքը,

ն անբաղդին, այն թշուառին, որ մնաց իւր {տեղում}, գոնէ նորա արտասուքը կը թափուին հայրեն

։ Ես տեսայ նորան, բայց մի այլ {տեղում}, Յաւերժահարսնի ունէր կերպ ու ձեւ,

դորա փոխանակ յարգում եմ նորանց իւրեանց {տեղում}. մարդկային պատկերի տակ անասնութիւն..

ւղքից լերդագոյն երեսով, պատճառ, խոնաւ {տեղում} երկար ժամանակ կորացած նստելուց արիւնը թ

ապոցը, եւ դնում է ձգել ճարը նշանակուած {տեղում}: Թեթեւ թափողի արդիւնքն է ճրագը, վրձի

գալը, եւ իւրաքանչիւր ոք կանգնեցաւ իւր {տեղում}: Այս անգամ անթարթ աչքերով նայում էին ե

րդ այգու մէջ: Սեղանի ճակատում - առաջին {տեղում}, երեք ոսկեզօծ եւ թաւիշով կարած աթոռներ

մի անսովոր ուրախութենով, նստած էր իւր {տեղում} պատուհանի տակ եւ կարում էր իւր կարը:

նորա խնդիրը: Նախիջեւան քաղաքի նման {տեղում}, մի հարուստ եւ անուանի մարդ, ինչպէս Շ

արը վարձել էր Պերա ( Բէյօղլու) ասացեալ {տեղում}, որտեղից կիւրակէ օրերը գնում էր Ղալաթի

ւթիւն, որի մասին միանգամ խօսած ենք այլ {տեղում} ։ Հենրիկոս չորրորդ Ֆրանսիայի թագաւո

ոպէ սպանում էին նորան բարոյապէս։ Ոչինչ {տեղում} չ'ընդունեցին այս Կարգը, եւ նորա անդամն

ր Մաւրին։ Բաղդը յաջողեց եւ Մաւրը ոչինչ {տեղում} նորան չ'հանդիպեց։ Իգնատիոսը հասաւ շուտ

աշ եղած պահքից եւ հիւանդութենից, ոչինչ {տեղում} չէր գտանում մի օթեւան. նորան, ախտացած

որ հասանում էր Յիսուսեանների ոտքը, որ {տեղում} նոքա հաստատւում էին, իսկոյն շինում էին

ր թեւ ու թիկունք դառնային նորան ամենայն {տեղում}, որ մինչդեռ աւելի զօրութիւն չունէին,

ման մարդերի հաղորդակցութենից, բայց այս {տեղում} թոյլտւութիւն կար ամենայն տեսակ հաւատ պա

որի խօսքերից, որ ասել էր հրապարակական {տեղում}, կարելի էր եզրափակել, թէ նա մի չար դի

տունը, ուր բնակւում էր Շատէլ, եւ նորա {տեղում} մի բուրգ շինել թագաւորի փրկութեան եւ Յի

էկ մարդ պատասխանատու չէ, թէ մի որոշեալ {տեղում} այնպէս է ազդել բնութիւնը եւ ոչ այսպէս,

ր լեզուի հակառակ յատկացուցիչը դրել է մի {տեղում} վերջադաս. " այս է կարգը կանգնելոյ " (

անից մի վայրկեան առաջ էլ, դարձեալ նոյն {տեղում} Վարդիթերի վրայ է թափում իր ժանգը. " Ա՜

որ իբրեւ բունկալ մնում է հաւի ձու ածած {տեղում}, բոլորովին պիտակաբար. եւ եթէ թուխս եկ

եւ բնական ազդեցութեամբ նստի իր ձու ածած {տեղում} ( այն քարէ ձուն էլ չլինի կը նստի) խելք

մասին եւ ոչ բնաւ կարելի է թոյլ տալ այս {տեղում}: Ուստի, ենթադրում ենք, ինչպէս ասացին

, որ երկուքը միասին չեն կարող լինել մի {տեղում}, եւ եթէ մեր գրագէտքը, որպէս սիրելի է

դ պատասխանատու չէ, թէ ի՞նչի մի որոշեալ {տեղում} այնպէս է ազդել բնութիւնը եւ ոչ այսպէս.

վերայ: Ամենայն անգամ հասարակութեան իւր {տեղումը} ունի իւր ձայնը եւ իրաւունքը. արտօնութի

ցած, մինչ կարմրած աչքերով նստել էր իւր {տեղումը} Մանուշակը պատուհանի տակ, երբ որ բակի դ

կուսանաց Վանքը, որ Փարիզի մօտ Մօնմարտր {տեղումն} էր։ Այնտեղ մի մատուռի մէջ Լայենէզը, ո

երն յիշեալ սամատէրերիցն եւ նոցա կողմանէ {տեղս} եղեալ վէքիլներիցն, որ իմ կտակակատարն պ

Նախիջեւանում բարեկարգութեանց կողմանէ՝ {տեղս} եղեալ բանակատարսն կամ վէքիլսն իւրաքանչի

, Մադրաս եւ Կալկաթայ ուղարկած եւ կամ թէ {տեղս} բաց թողած բոլորն բովանդվեց յիսուն հազար

բաժին գննի եւ մի եւ նոյն ջուքամում կգոյ {տեղս} եւ յետ վաճառվելէն յամենու բաժինն ըստ իւ

արեցա, դարձյալ ձեր շահը նայելով, գրել {տեղվույդ} Մագիստրաթին մի խնդիր, որ նա մեր հորը վ

երմով բռնված, մինչեւ ստիպվեցա հրավիրել {տեղվույս} բժիշկներից մինը եւ խնդրել, որ տա ինձ ք

ծանօթաբանում է այսպէս. " Արդեօք անուն {տեղւո՞յ} է Սեւուկս այս, եթէ մարդոյ. ինձ կարծի

եղած, ըստ վկայութեան բովանդակ ազգայնոց {տեղւոյ} զվերոյգրեալ գումարդ զայդ աճեցուցեալ ամե

էականաց օրինաւոր եւ միջակ ծախիւք. սակս {տեղւոյ} գերեզմանին իմոյ մի՛ տացեն ինչ, քանզի ս

եզմանին իմոյ մի՛ տացեն ինչ, քանզի սակս {տեղւոյ} գերեզմանացն իմոյ եւ վասն իմ տանս եղելոց

ց նախ պարտ է տալ հինգ հազար ռուպլի միոյ {տեղւոյ} տպարանի, որ ննջեցելոց անուան գիրք տպվի

ն ձգմամբն 'ի շինութիւն վանաց եւ ազգային {տեղւոյ} որպէս եւ յայսմ ժամանակի եւս նոյն ոգի եր

, լինել գրագիր ի հոգեւոր կառավարութեան {տեղւոյդ}, առ ի նովաւ ապահովել զսնունդ իւր յայդմ

ի ընդ միաւորականի Հոգեւոր Կառավարութեան {տեղւոյդ} զկնքափակ ծրար մի յանուն Նորին Գերամբարձ

ա զպահանջողութենէ Հոգևոր Կառավարութեանն {տեղւոյդ} վասն տալոյ անյապաղ զծանօթութիւն զստացմա

րել խոնարհաբար թելադրել զՀոգեւոր Ատեանն {տեղւոյդ} պահպանել ի գրութիւնս իւր զսահմանեալ եղա

" Քանզի յոլով նորա արբանեկեալ էր զպէտս {տեղւոյդ}, հարցցի թէ կայ ուրէք եւ ասասցի " ( եր

յ վանաց 'ի նմին աւուր յորում հիմն արկաւ {տեղւոյդ} " ( եր. 56, 57)։ Նախ՝ ինքը Փարպ

պեցու " 'ի նմին աւուր յորում հիմն արկաւ {տեղւոյդ} " խօսքը վերաբերւում է Ս. Կաթուղիկէ եկե

ազում ժամանակաց ակնկալէ ըստ սովորութեան {տեղւոյդ}, որպէս եւ ցուցանեն գործք որ գործեցան յ

ոսի ի Նոր Նախիջեւան, ըստ առաջարկութեան {տեղւոյն} Հոգեւոր կառավարութեան ընկալաւ զիս ի թիւ

գղերաց սուրբ Լուսաւորչի աւագ եկեղեցւոյ {տեղւոյն}, իսկ յամի 1848, ի գալ նորին բարձր սրբ

աղեսցեն ի գաւթի եկեղեցւոյն, տալով զգին {տեղւոյն} գերեզմանին նորա նման այլոց. եւ զվերն յ

տեղին՝ Անձուկ, եւ զամառն յաղագս տօթոյ {տեղւոյն} ՝ քահանայապետ աշխարհիս՝ տէր Մուշէ, տա

Սուրբ Նշանի որ 'ի Սեբաստիա, յառաջնորդէ {տեղւոյն} ձեռնադրեցաւ սարկաւագ յետ ընդունելոյ զայ

նետիկեան հասարակապետութեան. եւ կառավար {տեղւոյն}, առ 'ի ծաղկեցուցանել զայն տեղի այլեւայ

ն մաքուր, որքան եւ որչափ կարելի էր ըստ {տեղւոյն} հանգամանաց, զհոգեղէն կերակուրս: Այո՛

յաղագս պատուելի Մխիթարեան միաբանութեան {տեղւոյն}, եւ կամ իբրեւ հնար տարածելոյ զանալի կա

մատոյց լեալ էի ի հոգեւոր կառավարութիւնն {տեղւոյս} եւ յանդիման կացուցեալ զարձակման վկայագի

ելի անձն իմ ի գերեզմանէ:: Եղանակն {տեղւոյս} է ամառնային կամ գարնանային, դեռ չեմք տ

նութեամբ հասուցանել առ իս զայն ընդ ձեռն {տեղւոյս} բարձր սրբազնութեան վիճակաւոր արքեպիսկոպ

նութեան գոլով պատրաստեալ՝ ունիմ մտանել {տեղւոյս} կայսերական համալսարանն, զորմ է երկիցս

զընթացս ուսման ի Կայսերական Համալսարանի {տեղւոյս} ըստ բժշկական մասին. առանց որոյ մնայի թ

ի նոյն միտս դարձեալ: Բայց իշխանութիւն {տեղւոյս} Համալսարանի տեսեալ զայնս՝ ոչ բաւականան

նմանքն նմա, պատկանին գլխաւոր դատարանի {տեղւոյս} Կորտ անուանելոյ եւ, ըստ օրինաց պետութ

պէս ցաւ է՛ ինձ, զի դատաստանական ընթացք {տեղւոյս} չեն ըստ Լոնդոնի, այլ համրաքայլ յոյժ:

գրութեամբս առ Ձեզ, որպէս առ եկեղեցպան {տեղւոյս} եւ հաւաստի առնել զՁեզ, արգոյ պարոն, թ

ական կառավարիչ): Վճռաւ գերագոյն ատենի {տեղւոյս}, ինձ անկ էր ( որպես երեսփոխանի ազգին մ

ութեան զթուղթ, վաւերական հաստատութեամբ {տեղւոյս} քաղաքական Մագիստրաթի որպէս հրամայեն օրէ

դիմակաւոր հոգեւորք մեր: Եւ մի՞թէ չիցէ {տեղւոյս} արժան, զորաց ի հաuարակի ցայս վայր խօսե

Ինճիճեան, Այվազովսքի եւ այլք, զորս չէ {տեղւոյս} յիշել, միակ պարոն Թաղիադեանն լոյս տացէ

նութիւնս շարականաց տպելոց յորում եւ իցէ {տեղւոջ}, եւ զճառ ի Հռիփսիմեանս: Յիրաւի,

ացի, զորմէ յիշեալ եմք սակաւուք յիւրում {տեղւոջ}, այն է ի սկզբան ճառիս, ունի տպագրեալ

եւ քննեսցեն զայն, թէ որ Հայք եւ յորում {տեղւոջ} ի գործ դնեն յաշխարհաբառն զտառն զ որպէս

մոխիր անարգ, բայց այդ յիւրում կարգի եւ {տեղւոջ}: Միթէ հոգեւորականք մեր սակա՞ւս ներգործ

ային զօրացն էր քաղաքակից. ո՞չ ապաքէն ի {տեղւոջէ} ի տեղի աբեղեանդ Հայոց հալածական արարին

" Շինեսջի՛ր տաճար անուանն Աստուծոյ, 'ի {տեղւոջն} որ քեզ ցուցաւ, որ սիւնն հրեղէն ունէր ո

'ի Սիւնեաց եւ յԱրշարունեաց... մնաց 'ի {տեղւոջն} գրով. եւ զիս հանին մերկ եւ թշնամանօք յ

օռ-Օղլուի հետ, երբ սա գնացել էր այնտեղ {Տեմիրճի} Օղլուի ձեռքից Այվազը - իւր սիրական մանկ

որ էր ամսույս 9, շնորհավոր բակլա խորան {տեյի}, ստացա քո մեղադրության նամակը եւ այսօր

իլ, ճանապարհ ընկած կլինի՝ նա Մոսկվա է {տեյի}, չգրեցի: Եթե տեղդ նոր բաներ կա նե, գ

չլինեի, թե դիմացի փոշտով քեզի ալ կգրիմ {տեյի}, հեչ գրելու ուժ չկար վրաս, ինչու որ ա

, գրեմ, աղջիկը աչքը ճամփան թող չի նայի {տեյի}: Քո գրած գիրդ որդուդ Գաբրիելին գիրին մ

, թե աս քանիում գիրս է պատասխան չունիմ {տեյի}. ես քեզիմեն մեկ հատ գիր առիլ էի, պատա

անգ մայիսին կհասնիմ եւ խըմըզի ալ կերթամ {տեյի}, հույս ունիմ, եւ ինձ նայող բժիշկն ալ

անավանդ կլսիմ որ Խառքովա խայրախը թանկ է {տեյին}, ցուրտին այդ կսկիծով պիտի երթար ու զար

վեթ անիք, թե պեդերցիլ է կամ ինչ եղիլ է {տեյին}, չէ, միայն փող խարճած պերածներս անոր

ծներս անոր համար է, որ պակասավոր չիմնա {տեյին}, չյունքի նա վարպետ է ամենեն մեր թահմին

կերն իրեն տեղն դնին. մենք վերջն կօծինք {տեյին}, զերե եթե նրա ոտքը առողջանա, մենք անպ

տեւ մեմ ալ աս էր առածս, քանիում գիրս է {տեյին} խոռոզլամիշ եղածդ ի՛նչ է, ատմիշ կարդացո

իւրեանց անձը՝ սաստիկ մրսելով եւ ջրային {տենդ} ստանալով, որ շատ անգամ պատճառում են Ար

ւանդը բարակացաւ ունենայ, թող միջողական {տենդ} ( febris intermittens) ունենայ, նա կը

մեր տեսակցության պահին ես գանգատվում էի {տենդային} կացությունից, որով բռնված ես զարթնեցի

ամների հետ միասին, ֆանատիկոսութեամբ եւ {տենդային} ջերմութեան մէջ խօսում էք, եւ այդ է պատ

լի բարեկամքը, - որ կարողանաք պահպանել. {տենդային} ամբոխմունքով խռնւում է ազգը պառլամենտի

վերայից. գլուխը գտանւում էր ակամայ եւ {տենդային} ցնցողութեան մէջ, ոտքերը եւ ձեռքերը, մ

ռանց դորան եւս ջրացած լինելով, հասարակ {տենդը} փոխելու էր դէպի ջլային ( feb. nervosa

լոյս 25 ֆլիւսը շատ նեղեց. թէեւ եղնջեան {տենդը} գրեթէ աննշմարելի է: 25-ին տես[ութիւն]

նստած է, եւ ցաւ գրեթէ չկայ: Եղնջ[եան] {տենդը} տակաւին կայ, թէեւ խիստ թոյլ, պէտք է բ

ն ձախ թուշս ուռած է եւ ցաւում է: Թեթեւ {տենդի} նման մի բան եմ զգում: Ընդունեցի 5[երոր

րկաբանելու խելագարութեանը, որ մի տեսակ {տենդի} նման տարածուած է մի քանի վայր ի վերոյ մ

ակոբ աղան, նոյնպէս զոհւում է մի ջլային {տենդի}, որ առաջացել էր Ագապի օրիորդի սգալի վա

անկանում եմ լիակատար առողջություն, եթե {տենդից} դեռ բոլորովին չի ապաքինվել, իսկ երկրոր

թէ, չ'նայելով, որ Իգնատիոսը հիւանդ էր {տենդով}, այսուամենայնիւ մի այնպիսի գեղեցկախօսո

umonia-ի կփոխակերպվի, որովհետեւ կարգին {տենդում} էի, եւ, կարող եմ ասել, որ այդպիսի մի

ւշաբթի առավոտյան: Տեսակցությունից հետո {տենդս} ուժեղացավ, իսկ երեկոյան դեմ փոխվեցավ խ

եալ ": Վարդ ժպիտն է ծաղկում անո՜ւշ, {տենչագին} Չքնաղ կոյսի որդան կարմիր շուրթերին,

եւ վաղվաղակի ընկալաւ զխնդիրն, որում եւ {տենչալի} նշխարացն այլք՝ եւ ոչ մեք, արժանի եղեն

նետիկն է պարծանքի: " Հիմէ՜ն, ով կոյս {տենչավառ}, Պահելով դու միշտ անխախտ ` Հրեշտակիս

րնելով հեշտին Բամբռի լարերին - Այնպէ՜ս {տենչարծարծ}, Որ Որմիզդը վէս, Մնայ զարմացած, Մ

նայ զարմացած, Միայն թէ զոհե՜ս ` Ինչ {տենչում} եմ ես "......................

ւմ են զիլ ու կայտառ. Գեղջուկն ինչպէ՜ս {տենչում} է իր Ցորենարտի առատ հունձին, Եւ կամ

կալիր Խաղողաշա՜տ այգեկութին. Ինչպէ՜ս {տենչում} է տարագնայ ` Ափին ` նաւորդն ալեկոծեալ

յծառ. Եւ ստրուկը բազմաչարչար Ինչպէ՜ս {տենչում} ազատութիւն, Կամ բռնութեան շղթայակապ

ինչպես կազմված է առաջին հատորը: Միայն {տես}, չմոռանաս, որ գրքում եղած աղյուսակներ

մվեն, իբրեւ երկու հատորների հավելված: {Տես}, չմոռանաս: Սաշայի վերաբերյալ հայտն

բաժին, Չիք յարութիւն դաւանող, Մուտ եւ {տես}... - Հերիք է, հերիք է, ցոյց տուե

էր կարող այնքան շատ զայրանալ։ Բայց արի {տես}, որ մի տգէտ ռամիկ կա՛մ յիմարութեամբ,

որովհետեւ բուն անմտութիւն է: Բայց արի {տես}, որ ես եւ իմ նման մարդիկ շատ, թող ասե

թիւնը եւ թէ՛ վաճռականութիւնը: Բայց արի {տես}, որ, մեծի քամակից գնալով, կարող ենք

ձ սէր, իմ սրտի Ամայութիւնը լցրու, Ապա {տես} թէ կը գայթի Վէ՞ս բնութիւնը մարդու. Երբ

արկեալ Լօդիկ ազնիւ, տխուր յոյժ ի {տես}: " Ողջո՜ւյն քեզ, քո՛յր, տիրաւա

։ Արքայազունք երեքին պատարագօք մինչ ՚ի {տես} Ներկայացան օծելոյն, ես յայն գտայ

գարտի աղբիւրի մօտ մրափէ Թեհերան: {Տես} Երուսաղէմի մօտ, որ աստուած այրեց,

ոռաց. Մեռաւ՜ մեր կայսրը Բայց {տես} այն կողմ, ի՞նչ առնում է առհասարակ ռամի

ակները գանակոծելու եւ գիշատելու համար ( {տես} Մեղու, թ. 127) այդ հոգեւորականութիւն

սիրում, զարմանալի չի՞"։ Բայց դու կրակը {տես}, որ թուրքը իսկի գինի էլ չի խմում ընդհան

թէ մարդ ես, վեր ա՛ռ գետնիցը մի քար եւ {տես} թէ քեզանից ոչ շատ հեռի նստած ճնճղուկը,

торое, 1854 г., Спб. стр. IV.  {Տես} Փափազեանի "Եկեղեցական պատմութեան" (տպած

rimi succ. Lib. 1. pag 139). ) {Տես} Sinple Coup d'Oeil, ե՛ւ Բօրդսի, ե՛ւ Լիո

, որ ծուռ հնչիւնը հաստատել չերեւնայ " ( {Տես} նորա քերական. 179 եր. )։ Ծուռ հնչ

նա Գարեգնին, - բանը փոխուեց, ճար ունիս {տես}. Արշաւրի միտքը ընչանք հիմի թէ ծուռն ա

ն մի մոմենտը նկարէր. բայց, դու կրա՛կը {տես}, որ պատկերների բովանդակութիւնը այնպիսի

ին խօսքով " ( Յուստոս Լիբիղ, նամակ 4. {տես} եւ նորա աւելուածը): Դառը բողոք.

: 26-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 27-ին {տես[ութիւն]}. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշանակ[ուած

կ ստացայ եղբօրիցս 16-ից գրուած: 18-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

թուականից ` 21-ից գրածիս դարձը: 25-ին {տես[ութիւն} եղբ[օրս] հետ: Առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

: Այսօր նամակ ստացայ եղբօրիցս: 22-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

որ Սերոբին ապահովեալ թուղթ գրէ: 20-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] ն

կ ստացայ եղբօրիցս 22-ից գրուած: 27-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս հետ, առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] ն

տասխանեցի, Աւտուշին եւս գրեցի: 17-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] եւ վարդապետի հետ. առաջ[իկայ]

: 23-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 24-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ, առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

մակ ստացայ եղբօրիցս 4-ից գրուած: 7-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] ն

կ ստացայ եղբօրիցս 11-ից գրուած: 14-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

տամ եղբօրս տեսութեան ժամանակն: 12-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս եւ Յովհ[աննէսի] հետ. այսօր տու

ց. թէեւ սխալմամբ 22 էր գրուած: 26-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

եղբօրս եւ Լ[ազար] Ի[լյիչի] հետ: 9-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս, Յովհ[աննէսի] եւ Աճեմ[եանի] հե

շից, 2-ից ( նոյեմբ. ) գրուած: 16-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ, Յովհ[աննէսի] եւ տէր Գրի

9-ին նամակ ստացայ 27-ից գրուած: 30-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս], Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի], Լ[

ւնը. Աստուած վերջերս բարին անէ: 7-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս հետ] եւ Բերբ[երի]: Առաջ[իկայ]

կ ստացայ եղբօրիցս 11-ից գրուած: 14-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս եւ Սուլթ[անշահի] հետ. առաջ[իկա

ակ ստացայ եղբօրիցս 18-ից գրուած: 21-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

ալը եւ հ[այր] Ղ[եւոնդի] նամակը: 28-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս հետ: 31-ին նամակ ստացայ Յովհ[

65 Շնորհաւոր նոր տարի: Յունուարի 1-ին {տես[ութիւն} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

ես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 4-ին: 4-ին {տես[ութիւն]} եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը նշանա

ր, յետոյ շատ թոյլ երեւեցաւ. տեսնենք: {Տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

նջեան տենդը գրեթէ աննշմարելի է: 25-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

30-31 idem 31-1 idem [Փետրուարի] 1-ին {տես[ութիւն]} Յովհ[աննէսի] եւ Ան[անիայի] հետ, առաջ[

ց գնէ եւ ոչ Ֆոխտից: 7-8 վատ էր. 8-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս], նոյնպէս բժշկին Լ[ազար] Ի[լյ

ւ էի, 14-15 գրեթէ իսպառ լաւ եմ: 15-ին {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

ազը եւ կուրծքիս ցաւը իսպառ քամեց ուժս. {տես[ութիւն]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

27-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջիկայ {տես[ութիւնը]} նշանակ[ուած է] 30-ին: 30-ին տեսութիւ

: 10-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, առաջիկայ {տես[ութիւնը]} 17-ին: 13-ին նամակ ստացայ եւ գրքեր,

9-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 16-ին: 11-ին Քերոբի գր

16-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 23-ին: 18-ին նամակ ստա

6-ին տեսութիւն եղբօրս հետ: Աոաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 13-ին: 8-ին նամակ ստա

20-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 27-ին: 23-ին նամակ ստ

օրիցս: 27-ին տես[ութիւն]. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակ[ուած է] մայիսի 4-ին: Այսօր տու

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 25-ին: 21-ին նամակ ստա

ին տես[ութիւն եղբ[օրս] հետ: Առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] յունիսի 1-ին: Այսօր տո

8-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակ[ուած է] 15-ին: 12-ին նամակ ստ

ւն եղբօրս եւ Անանիային հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 22-ին: Այսօր հիւանդացա

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 29-ին: Մօրս գիրը: 23-

յսօր իմացայ Անանուշին մահը: Առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակ[ուած է] յուլիսի 6-ին: Յուլիսի

6-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 13-ին: 7-ին նամակ ստա

տես[ութիւնս] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 20-ին: 14-ին այսօր տար

-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 27-ին: 22-ին լերդս գր

-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ, առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակուած է օգոստոսի 3-ին: Օգոստոսի

3-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 10-ին: 5-ին սենեակս փո

ղբօրս եւ Սուլթ[անշահի] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} 17-ին: 13-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս ե

եղբ[օրս] եւ վարդապետի հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակած է 24-ին: 19-ին նամակ ստացայ

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ, առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 31-ին: 26-ին նամակ ստա

31-ին տեսութիւն եղբօրս հետ: Առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] սեպտեմբերի 7-ին: Սեպտ

-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 14-ին: 9-ին նամակ ստա

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 21-ին: 16-ին նամակ ստա

ւանդութեան պատճառով չէր եկած, առաջիկայ {տես[ութիւնը]} նշանակուած է 28-ին: 22-ին նամակ գրեց

28-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակուած է հոկտեմբերի 5-ին: Հոկտեմ

ղինէի] եւ Լ[ազար] Ի[լյիչի]. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 12-ին: 8-ին նամակ ստա

տուի Սուլթ[անշահի] նամակը. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 19-ին: Տունից եկած թղթ

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] նոյեմբերի 2-ին: 29-ին

[աննէսի] եւ Աճեմ[եանի] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակ[ուած է] 16-ին: 11-ին նամակ ստ

հ[աննէսի] եւ տէր Գրի[գորի]: Առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 23-ին: 18-ին նամակ գր

լյիչի] եւ Մագդ[աղինէի] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] դեկտեմբերի 7-ին [Դեկտեմ

ղբօրս եւ Սուլթ[անշահի] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշանակուած է 21-ին: 16-ին երկու նամա

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 28-ին: 24-ին նամակ ստ

ին տես[ութիւն եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 4-ին: 4-ին տես[ութիւն

ն տե[սութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 18-ին: 13-ին բոլոր մա

: Տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 25-ին: Այսօր ընդ[ունեցի

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] փետրուարի 1-ին: 25-26

[աննէսի] եւ Ան[անիայի] հետ, առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} 8-ին: Այսօր ընդունեցի 7-երորդ բաղնիսը

լյիչի], Մ[ագդաղինէի] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 15-ին: 8-9 վատ: 9-ին

ն տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշան[ակուած է] 22-ին: 15-ին ընդ[ունե

. տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} մարտի 1-ին: 22-23 id[em] 23-24 լաւ ե

[աննէսի] եւ Ան[անիայի] հետ. առաջ[իկայ] {տես[ութիւնը]} նշ[անակուած է] 8-ին: Վերջ

այ Յովհ[աննէսից] եւ եղբօր[իցս]: 13-ին {տես[ութիւնս]} եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը]

ույնպես Ավետիքը եւ Մարտին Մակարիչը, որ {տեսա} առաջին անգամ ամսույս 8ին երեկոյան ժաման

խեղճի ոսկորներին: Վերջին անգամ ես նրան {տեսա} հունիսի վերջերին, երբ դուրս էի գալիս Մ

ա՛յր: Հետո, շարունակելով ընթերցումը, {տեսա}, որ դա Բոքլի " Անգլիայի քաղաքակրթությա

ամար, խոնարհեցի մի բայ եւ ուրախությամբ {տեսա}, որ ժամանակները եւ եղանակները շատ ավել

նա, որ պոռնկութեամբ էր բորբոքուած։ " {Տեսա՛ն}, - ասում է, - Աստուծու որդիքը մարդոց աղ

արելի է հաւատալ այդպիսի բաների: Եւ դու {տեսա՞ծ} ես մի օր, որ այդ կնոջ կամքով կայծակը մ

ղիղ հայեացք այս մարդերի գործերի վերայ. {տեսա՞ր} դու այդ մարդերի ապաշնորհութեան չափը. տ

ր դու այդ մարդերի ապաշնորհութեան չափը. {տեսա՞ր}, թէ դոքա այն մեծ խորհրդաւոր գործարանը

պտուկի մէջ... - Միթէ դու մի բան {տեսա՞ր}, - կտրեց խօսքը պ. Շաքարեանցը: -

- Ամենեւին այդպէս: - Բայց դու, {տեսա՞ր}, երբեւիցէ քո կեանքում, երկու Հայ, մա

ժամուժ ամբոխի աչքում։ Փոյթ չէ՛, որ մի {տեսաբանական} խաբէութեամբ ( оптическим обманомъ) մի

, ոչ միայն լոկ բացառութիւնք են, այլեւ {տեսաբանական} խաբէութիւն՝ illusion optique! Բացառութ

, այո՛, բայց վաղը կը ցնդի, քանզի լոկ {տեսաբանական} խաբէութիւն է, կրկնում ենք վերստին:

զարմանալի կերպով լծորդուած է իրար հետ: {Տեսաբանութեան} մէջ մի ապակի է մտնում, քիմիայի մէջ մի

ս հետո մի լավ օրինավոր առողջության երես {տեսած} չեմ, որ քիչ մը կռատուսի ուժով բան տեսա

շատ օգուտներ ունի, որոնց մասին միմյանց {տեսած} ժամանակներս մանրամասն կխոսինք: Եթե

եմ ձեր ազնվությունը. ինչ երկար խոսիմ, {տեսած} ժամանակներս կխոսինք: Սպասում եմ պ

րի դրութիւնը. այդ բանի քանի օրինակները {տեսած} եմ: Խեղճ ողորմելիքը չէին կարող հաց ուտ

Շին. - " Ճշմարիտը պիտոյ է ասել, չեմ {տեսած}, թէպէտ եւ այդ կինը շատ անգամ վառում էր

ել է առողջարար անունը այն պատճառով, որ {տեսած} էին նորա վերայ լոյս իջանելը. շատ կարել

անաւորութենների նման ցոյց տալու համար: {Տեսած} ենք այդպիսի սուտ ազգասէրներից եւ այնպիս

պատճառը... - Մի՞թէ մոռացել ես իմ {տեսած} երազը, - պատասխանեց Պ. Բէգզադէն:

լիզում 1858-ին: Դորա առաջին հատորը {տեսած} ես, ուստի աւելո՛րդ է տեղեկութիւն տալ ք

ցէ: Այս երկրորդ հատորը, որ անտարակոյս {տեսած} չես, հարկադրում է մի քանի բառ խօսել,

կտրուած գլուխների յար եւ նման մոմեղէնքը {տեսած} էի Լոնդոնում մադամ Տիւսսօի մօտ: Չէ

, որ շատ անգամ այդպիսի օրագիրք հազիւ թէ {տեսած} հրապարակի լոյսը եւ ահա շիջանում են ասու

- Ողջոյն: - Քանի ժամանակ է, քեզ {տեսած} չէի, բայց ասես թէ խելք կա՞ր գլուխներս

ց Այրարատ, Բոսփորից Աղթամար, Քո {տեսած}, Քո պատմած թշուառութիւնք անհամար.

մի մարդ, եթէ սորան, որ իւր օրումը չէր {տեսած} ո՛չ սիրամարգ եւ ո՛չ արագիլ, չարամիտ մա

կարելի է իմաստասիրել, որ դու շատ բաներ {տեսած} եւ շատ բաներ լսած ես քո կեանքի մէջ: Քա

ակայեցէք ձեզ մի դեւիկ ( իհարկէ դուք դեւ {տեսած} կլինիք), երեւակայեցէք ասում եմ մի դեւ

ւթեան.... - Շատ ժամանակ է, որ {տեսած} չէի քեզ: - Աւա՜ղ... տառապեցայ,

.... այրը սպասում է իւր սիրականին եւ {տեսած} րոպէին ասում է, - գոնէ այժմ մի փոքր հա

լուծից եւ բռնաւորի գաւազանից ուրիշ բան {տեսած} չլինելով, մի մարդու պատահելու ժամանակ

, նոր դեռեւս ընտանիքի տէր դարձած, նոր {տեսած} կեանքի արեւը, որոնք դուռը միշտ բաց է ի

լինէր, որ Շահումեանցը պարտէզն իջած ու {տեսած} Մանուշակը ուշաթափ ընկած նստարանի վերայ

Չենք կարող թոյլ տալ, որ նա երազում եւս {տեսած} լինէր, թէ պիտոյ է գայ մի օր, երբ նորա

թենով։ Այս զօրութեան պատկերը շատ անգամ {տեսած} էր նա։ Բայց Աստուած խաչի վերայ, որ սր

ութիւն առնէր Չինաստանի մասին, որ երբէք {տեսած} չէր եւ ոչինչ հասկացողութիւն չունէր նորա

յ մի զարմանալի անասնանոց, թէպէտ վաղուց {տեսած} էի, բայց այդ ամենից զարմանալի էր, որի

արի խորհուրդ ունէր մեր ազգի համար։ Մեք {տեսած} ու կարդացած էինք վաղուց ահա՛, գուցէ քս

( եր. 218-222), իրենք կը տեսնեն մեր {տեսած} անբնականութիւնը եւ հակասութիւնը։ Այսչա

եր. 218-222), իրենք էլ կը տեսնեն մեր {տեսած} անբնականութիւնը եւ հակասութիւնը: Այսչա

այաստանը երբեք դարաւոր խաղաղութեան երես {տեսած} չլինելով, անդադար պատերազմների, յարձա

ց ահագին օղ անցնելը, - աղեկտուր լինելով {տեսած} ենք այն ուխտաւորների մէջ: Թողում ենք ե

կանջին... Հասարակ ժողովուրդն էլ {տեսած} լսած չլինելով, յայտնի է թէ երկնքից չէ

արները անզգայ։ Մեք, օրինակ, դեռ չենք {տեսած}, որ հացը թէեւ միայն նիւթական բան էր,

մ հերիքանում ենք երկու տողով: Բայց մեր {տեսածը} եւ լսածը մեր հետ գերեզման չտանելու խոստ

մօր հետ իւր հարսանիքի վերայ խօսի, մեր {տեսածը}, եթէ ծնողքը խօսում էին այդ մասին, աղջ

ինչեւ անգամ չէ եղել Փարիզում, իսկոյն, {տեսածի} պես, այս դեւը կը ճանաչէր նորա դէմքից,

ինչպէս վարձկան լալականը ննջեցելու տունի {տեսածի} պէս սկսանում է իւր ողբը, այնպէս եւ դու

նա չէ քննում, նա թողնում է եւ առօրեայ {տեսածով} ապրում է այսօր, վաղը ինչ կամի թող լինի

ահումեանցը ներս մտաւ: Թիւթիւնճի֊օղլուն {տեսածովը} իսկոյն յառաջ գնաց, " հրամայեցէ՜ք, հրա

ա մտածում էր, առաջին անգամ Շահումեանցը {տեսածովը} մեղադրել սաստիկ, նորա նամակ սառնութեան

ւր ամենայն օր թուով եւ համարով գրում եմ {տեսածս} եւ լսածս: Բայց հերիք է առ այժմ, շ

տով առողջություն, երկար կյանք եւ ամ են {տեսակ} հաջողություն։ Աստված մեր հետ է։ Ձե

վերաբերություն ունին մեզ, կասեն ինձ մի {տեսակ} դժոխադեմ մարդիկ, եւ իրավունք ունին, ո

՛չ արյունահեղ: Հրեաներն արժանի են ամեն {տեսակ} գթասրտության եւ կենցաղի ամենայն բարելավ

իղ պատասխանից: Սատանան գիտե ինչու՝ մի {տեսակ} բթացել եմ. ուշ եմ հասկանում մութ եւ խճ

ան մեջ, մեծ, փոքր եւ ընդհանրապես ամեն {տեսակ} հասարակությունից ( свет) հեռու, կարդո

Մարդկությունն արդեն շատ է տառապել ամեն {տեսակ} իդեալական սիստեմների համար, որոնց վրա

ողոքականները եւ որ գլխավորն է, թե ի՛նչ {տեսակ} մարդիկ են այդ պարոնայք միսիոներները, ն

րլյադ բազմացնել, հետեւապես՝ նաեւ ամեն {տեսակ} ձուկ. սա շատ կարեւոր է տնտեսական տեսակ

րդիկ, որոնցից կարելի է իմանալ, թե ինչ {տեսակ} բույսերի վրա է գտել հանգուցյալը [այդ մի

ծությունը, որտեղ եւ կարող է գտնել ամեն {տեսակ} հարցմունքների պատասխանը իմ ուղղության ե

ւմը, ճշմարիտ, գուցէ մի անկիրթ եւ բիւր {տեսակ} նախապաշարմունքով լցուած մարդ ունի մի յա

երայ, աշխատում էր յանձն առնուլ ամենայն {տեսակ} ցածութիւն, շողոքորթել ազգի թեթեւամիտ ե

են նոցա վերայ։ Ո՛վ Պարոններ, ազգը այս {տեսակ} կրթութիւն չի ստանալ, ազգը վայ ու վագլխ

էր մի մեծ հրկէզ ու անթիւ աւերածք: Ի՞նչ {տեսակ} կին կարող էին դառնալ ապագայումը այն աղջ

րէն խոնարհելը նորա բռնութեան տակ, բիւր {տեսակ} սօսափիւնք պատճառելով իւրեանց տերեւներով

րեկամքս կարող են զարմանալ, թէ այս ի՛նչ {տեսակ} խօսակցութիւն է: Պատճառն այն է, որ վաղ

, այլեւ սերմանացութեան համար, ամենայն {տեսակ} հացեղէն սերմեր, անասուն եւ ամենայն բան

ոնց յառաջանալուց յետոյ կարող էք ամենայն {տեսակ} խաղողի գինիք վաճառել փոքրիկ չափերով ձեր

ել Ռուսսիայի ներս, մի խօսքով՝ ամենայն {տեսակ} վաստակասիրութիւնք տարածել ամեն մինի կամ

ս է պատճառը, որ Նախիջեւանի մէջ ամենայն {տեսակ} ծառայութիւնք կատարւում են ռուս ծառաների

ժամանակ, առանց ամենայն տարակուսի, այդ {տեսակ} ստախօս գրքերը եւ լրագիրքը ո՛չ թէ միայն

վկայ եմ գտանուած: Պ. Իսահակեանցը այս {տեսակ} աբեղաներին անուանում է երանաշնորհ, բազ

ար մտածութեններից յետոյ քնեցայ... Ի՜նչ {տեսակ} երազներ, ի՜նչ պատկերներ ներկայացան իմ

հելու համար: Եւ այսպէս, երկար եւ {տեսակ} տեսակ մտածողութեններից յետոյ քնեցայ:

համար: Եւ այսպէս, երկար եւ տեսակ {տեսակ} մտածողութեններից յետոյ քնեցայ: Ինձ

, որ այդ մարդը իմանայ յառաջուց, թէ ինչ {տեսակ} օդ ինչ բաղադրութեամբ եւ ինչ չափով տարեր

արունակւում է: Ես չկարողացայ այս երկու {տեսակ} խօսքերը հաշտեցնել միմեանց հետ։ Մնաց,

ամախոհի մը երիտասարդութեան ատենին երկու {տեսակ} հանդերձից նկարագրութիւնը ընելէն ետեւ,

զեան ազգայինը պատրաստ է բանալու ամենայն {տեսակ} յարակցութիւնք եւ իւր հետ գործ կատարել կ

էթը: Եթէ, ինչպէս յոյս ունինք, մի {տեսակ} մարդերի օրագիրքը կամ լրագիրքը արդարացնե

ցեալ եւ անթերի իմաստութիւն վաճառելով մի {տեսակ} մարդերի, մանաւանդ պանդոկների անկիւններ

ի մեզ կարծել, թէ Պ. Խուդաբաշեւը ուրիշ {տեսակ} չէ իմանում այս բաներս, այլ միայն իւր ե

է բիւրաւոր անհատների թշուառութիւնը: Մի {տեսակ} ժապաւէն, որ առաջ գործածական էր, դուրս

տալիոյ մէջ մի հանգանակութիւն: Այս {տեսակ} աղքատութիւն, որ ուրիշ աշխարհի մէջ թերե

ն, գիւղական տնտեսութեան եւ այլ ամենայն {տեսակ} ձեռագործական արուեստների, որչափ, որ մ

ւ ազնուականութիւնը պարզ տեսնում էին այս {տեսակ} ազատութեան անհնարաւորութիւնը: Ո՛ր երթա

ի որ գործը նոյնն է: Պիտի ասեն, որ այդ {տեսակ} ազատութենից շինականը եթէ տնտեսական մասն

վը: Տեսաւ կառավարութիւնը, որ այս {տեսակ} ազատութիւն չէ կարելի տալ. գուշակեց նա

եսաւ ազնուականը եւ համոզուեցաւ, որ այս {տեսակ} ազատութիւն տալը ազնուականութեան մահու դ

` ուրիշի գործակատար: Մեծագոյն մասը այս {տեսակ} վաճառականների հազիւհազ կարողանում են ապ

Երանի՜ թէ, ասում ենք մեք, քանզի այն {տեսակ} վաճառականութեան մէջ չենք տեսնում ազգայի

ռարկան: Անցան այն ժամանակները, երբ մի {տեսակ} երկարաքղանցք խորամանկութեամբ տիրելով մա

վ ինքը կ'ապրի կամ գանձ կը դիզէ: Եւ այս {տեսակ} վաճառականութեամբ թերեւս, եթէ Հայը միջն

ինչ է, եթէ ոչ ֆանատիկոսութիւն, եւ այդ {տեսակ} քարոզութիւնը երբէք չի կարող արմատ արձակ

յլն: Չէ՛, այս տղայութիւն է. այս {տեսակ} ուղղագործութիւնքը եւ վերանորոգութիւնքը

կեանքի խնդիր ": Այս բաւական է, որ մի {տեսակ} մարդիկ, որոնց բոլոր հասկացողութիւնը հի

րուած էին թատրոնաբեմի վերայ: Նա մի նոր {տեսակ} դպրոց է, ուր ուսանում են ամեն հասակի մ

նում ես դու փորդ ջրով. Ունիմ քանի {տեսակ} կառքեր, Բայց դու ման ես գալիս ոտ

Այս 1863 թիւը վերջացնելու վրայ եմ բիւր {տեսակ} մտածութիւններով: Երանի թէ 1864-ը, որ

մեզ ուղարկողը գրում էր, թէ Պոլիս ամէն {տեսակ} մարդերից ցուրտ ընդունելութիւն է գտել այ

վերոյ աղճատաբանութիւնքը ստոր են ամենայն {տեսակ} քննութենից եւ Մեղուին եւ պ. Այվատեանին

տեղափոխւում է դէպի գերեզման: Եւ այս {տեսակ} անասելի եւ անլսելի ոճիրների համար, չար

լուխ ռեֆօրմը պահանջելու: Այո՛, մի {տեսակ} մարդիկ, կարծելով, թէ Հիւսիսափայլի խնդ

չեւ այժմ աշխարհի երեսին: Եթէ կան մի {տեսակ} մարդիկ, որ ընդունում են այս սնոտի պարծ

եւ ընդունիլ, որ հոգեւորականութիւնը մի {տեսակ} արհեստ չէ նիւթական կեանքի պիտոյքը հայթա

ութեան ստրկացած էին քարոզում, թէեւ այդ {տեսակ} պարոններից 99ը հարիւրից գերմաներէն էլ չ

! " Հիւսիսափայլը " հարիւրներով ունի այս {տեսակ} գերմանախօսութիւնք, խոստովանում ենք. ե

յտնում ենք, որ բնաւ չենք ցանկանում այն {տեսակ} սքանչելի հայկաբանութեան, որի մի քանի օ

ենի նորախօսութիւնը. մեր կարծիքով ուրիշ {տեսակ} անհնար է։ Անհնար է, եթէ, ինչպէս ասաց

դ բանը ստիպում էր մեզ աւելի ողորմիլ այդ {տեսակ} հեղինակներին, որոնք մինչեւ անգամ մեզ հ

շխատասէր եւ բազմահմուտ հեղինակը ամենայն {տեսակ} եւրոպական ծաղիկներից, ճաշակագէտ մեղուի

նչ գրքի մէջ կարող էր տեսանել մի այդպիսի {տեսակ} տեսակ վայելքներով ճոխապէս զարդարած հոգե

ի մէջ կարող էր տեսանել մի այդպիսի տեսակ {տեսակ} վայելքներով ճոխապէս զարդարած հոգեւոր սե

որ պարունակում էին իւրեանց մէջ ամենայն {տեսակ} իմաստալից եւ գրաւիչ եւ դաստիարակիչ նիւթ

ճամփով. կեանքը հոսանուտ բան է եւ հազար {տեսակ} յարակցութեանը, դիմադրութեանը, - աւելցո

ոգեւոր ծուխերի անկարգութեանց, եւ ուրիշ {տեսակ} արտօնութեանց, անգլիական եկեղեցու դրութ

րայ, որ տարածւում է, երբ յիշում է այս {տեսակ} փիլիսոփայական այլանդակութիւնքը եւ անմիջ

այն պատճառով, մանաւանդ, որ Հեգելի այս {տեսակ} կարծիքների մասին նմանեցուցինք Բոռքին:

յ, նա ինքը միեւնոյն ժամանակ մի էր ամէն {տեսակ} փիլիսոփայութեան եւ կարծիքների մէջ եղած

սենեկում: Մեք հերիքանում էինք միայն մի {տեսակ} կերակրով, որ շատ անգամ եւս չէր պատահու

տէր մարդ է: Մի վայրկենում հարիւր {տեսակ} կը փոխուի, բոլորը յառաջանում է նորա հո

որ մարդեղէն գիտութիւնը բաժանում էր երեք {տեսակ}, օդական, շնչական եւ դիւական. *

եւ թէ՛ լսողների հոգիները թեւաւորեն այն {տեսակ} առաքինութեան մասների հասնելու համար. ո

խօսքը, հոգու փրկութեան համար։ Այս {տեսակ} մարդերից մէկը՝ երանելի Ղազարը, սիրող

ցողը կը հասկանայ։ Բայց ես թէ՛եւ այդ {տեսակ} աղանդաւորներից մի մարդ գիտէի, սա՛կայն

յառաջաբանութիւն։ Պ. Էմինի այս երեք {տեսակ} գործողութեանց մէջ էլ կան բաներ, որոնց

ր մօտ էր պահում ամառները։ Թէ ինչ է այդ {տեսակ} ծանօթաբանութեանց օգուտը, որ պ. Էմինը

րպեցին է կրճատել։ Մեզ թւում է, թէ այս {տեսակ} եզրակացութիւնքն են մանաւանդ պատճառ եղել

ոց են հասկանում. եւ քանի արժէք ունի այդ {տեսակ} քաշկռտուք մեկնութիւնը։ Մենք վէճ չուն

թիւն ստեղծագործելով դժոխատիրոջ հետ, մի {տեսակ} օգուտ ստանալու ակնկալութեամբ շատ սովորա

ց սկսած, սատանան նկատեց արդէն, որ այս {տեսակ} պաքսիմատները եւ ուտելիքը, ծանրացնում ե

նց վերայ ոչինչ գրած կամ տպած չէին: Այս {տեսակ} պաքսիմատներ պատուիրել էր նորան պալատակա

- չէ կարելի կառավարել ժողովուրդը ուրիշ {տեսակ}, փորձութեան մէջ ձգել եւ սուտ խոստմունք

իւն: Միմիայն Ֆրանսիայումը կարգեցի չորս {տեսակ} օրագիր, եթէ հինգերորդը չհաշուեմ։ Առաջ

ով դէպի իւր վէզիր Բէհեղզեբուղը, - ի՛նչ {տեսակ} գրում են դոքա այժմ. կարդայ ինչպէս կամի

ացի ես քեզ, թէ ականջ չունիմ լսելու այդ {տեսակ} խօսակցութիւն: Բայց զգուշանալով, որ մի

հաստատ պահող հիմքերը չկային, այն չորս {տեսակ} ըմպելին այնպիսի սիւներ են, որոնց վերայ

անենք, պ. Մարկոս, միթէ՞ մարդը եւս մի {տեսակ} անասուն չէ. բայց մեր թշնամիքը, այն ու

մեր ձեռքումն էր նա, կարող ենք ամենայն {տեսակ} լրբութիւն առնել, - յառաջ տարաւ իւր խօս

ածեղէն խօսքը եւ բանականութիւնը, այլ մի {տեսակ} կատաղի ցնցողական շարժողութիւն: Եթէ մի

պարոնը: Տարու մէջ, ես տեսանում եմ շատ {տեսակ} հասարակութիւնք: Ամէն մի թաղումի, կիրա

րագրութեամբ հաստատել ծերի խօսքերը: Այս {տեսակ} չէզոքական մարդիկը այսպէս մտածում են. թ

թիւն է, որ մարդը ձգում է համարեա թէ մի {տեսակ} կատաղութեան մէջ. եւ ամենասիրելի մարդը

նաւութիւն ընդունել. դորա հակառակ, այն {տեսակ} մարդերից էր, որոնց ջրհեղեղ է հարկաւոր

ցին մարդու երջանկութիւնը որոնել ամենայն {տեսակ} զեղխութեան մէջ: Որդիքը, միանգամայն մա

ջալ եւ քաւութիւն որոնել, այլապէս ուրիշ {տեսակ} հաշիւ կ'ունենաք իմ հետ եւ կը զղջաք ձեր

ութիւն: Շահումեանց պարոն Գէորգը այն {տեսակ} մարդերից չէր, որ միմիայն ծիծաղի մարդու

ց բան գոյացնել, բայց որովհետեւ դու այդ {տեսակ} մտածութիւններ ունիս, - յաւելացրեց Շահու

նիս, - յաւելացրեց Շահումեանցը, - ես այլ {տեսակ} կը խօսիմ քո հետ, միայն կը ցանկանայի,

երեւումը տեսանք, այդ զանազան ժամանակ, {տեսակ} -տեսակ մարդերի հետ նստել վեր կենալուցն է

մը տեսանք, այդ զանազան ժամանակ, տեսակ-{տեսակ} մարդերի հետ նստել վեր կենալուցն էր, մա

նալով օդի թթուածնի հետ, շինում է երկու {տեսակ} բաղկացութիւն, մինը ածխաթթու որ ցրւում

ոքա բոլորը մի փոխանցական միջոցներ են մի {տեսակ} կեանքից դէպի մի այլ տեսակ կեանք. ածխած

իջոցներ են մի տեսակ կեանքից դէպի մի այլ {տեսակ} կեանք. ածխածինը, ջրածինը, թթուածինը

ը, բայց մի բան կայ, որ փոքր ինչ ուրիշ {տեսակ} է դուրս դալիս: - Ի՞նչ բան է այն, -

կարող է սպասել մինչեւ որ... - Այդ {տեսակ} խօսակցութիւն քեզ չի վայելում, Մանուշակ

ը միայն, եւ այն ամաչելուց եւ այլ հազար {տեսակ} հարկադրող պատճառներից, ի՞նչ ուխտ է, ո

դու այդ եւս չգիտես, - յաւելացրեց նա մի {տեսակ} կատակով: - Ուրեմն թէ այստեղ մի քաղա

տանել, բայց անպիտան պառաւը սկսեց հազար {տեսակ} ապացոյցներ պահանջել, հարցրեց, թէ ո՞ր

նորան: Թէպէտ Թիւթիւնճի-օղլուն շատ այն {տեսակ} մարդերից չէր, որ ամենայն բան զոհում են

ոյ: - Եւ այդ պատկեր լինելը դու ի՞նչ {տեսակ} ես հասկանում, մարդը նման է Աստուծո՞յ.

երը գործելու եւ դեռեւս լցուելով ամենայն {տեսակ} մոլութեններով ասել, թէ " աստուծոյ պատկ

դ դատարկաբանելու խելագարութեանը, որ մի {տեսակ} տենդի նման տարածուած է մի քանի վայր ի վ

մի ցորեանի մաղ. սորա մէջ դնում են եօթն {տեսակ} չոր միրգ, զոր օրինակ արմաւ, չամիչ, թ

ում են հիւանդի հին կամ նոր հանդերի եօթն {տեսակ} կտորներից մանր-մանր դրօշակներ, եւ այս

ծ ոսկի, արծաթ սպասներով եւ առատ, եօթը {տեսակ} մրգերով... Դրած էր մի ծառազարդ այգու

տպանութիւն, որ ծաղկեցնէ Մօրէան զանազան {տեսակ} բնակիչներով։ Բայց մեք ընդունել մի այդպ

րեսին մի մարդու մտադրութիւն, պատահելով {տեսակ} տեսակ հանգամանքների, կարող է եւ տեսակ

մի մարդու մտադրութիւն, պատահելով տեսակ {տեսակ} հանգամանքների, կարող է եւ տեսակ տեսակ

տեսակ տեսակ հանգամանքների, կարող է եւ {տեսակ} տեսակ ուղղութիւնք ստանալ։ Մեք չենք կար

տեսակ հանգամանքների, կարող է եւ տեսակ {տեսակ} ուղղութիւնք ստանալ։ Մեք չենք կարող համ

, ընկերութեան կառավարութեան կերպը, այդ {տեսակ} կառավարութեան հետեւանքը՝ չորս պատուելի

զան ընկերութիւններ՝ զանազան ձեւերով եւ {տեսակ} տեսակ զգեստներով, իւրեանց լուսաւորութե

կերութիւններ՝ զանազան ձեւերով եւ տեսակ {տեսակ} զգեստներով, իւրեանց լուսաւորութեան եւ

ական եւ ազատական կամ քրիստոնէական։ Այս {տեսակ} բաժանման հիմքը ամփոփւում է դոյն իսկ կրօ

կը բերէ, իսկ փուշը՝ փուշ "։ Այդ {տեսակ} առաջնութիւնը եւ նախամեծարութիւնը ազգերի

ւորութիւնը, մինչեւ այդ աշխարհի ամենայն {տեսակ} գիտութիւնքը փակուած էին վանական եւ կալո

Ի՛նչ կարելի բան է, որ մի մարդ երկու {տեսակ} սրտի վկայութիւն ունենայ, երբեմն այսպէս

ունը, որ Մովսէս թոյլ էր տալիս։ Սոցա այս {տեսակ} անօրէնութիւնքը արդէն զգալի էին ժողովրդի

տութիւն Կարգի օգտի համար սպանել ամենայն {տեսակ} բնական կամ, լաւ ասել, սեպհական գործու

ւ Իզաբելլայի պալատական դարձաւ. ամենայն {տեսակ} կեղծաւորւում էր Կսաւիէի առաջեւ, վերջապ

որա մօտ հոյակապ դպրոց՝ հարուստ ամենայն {տեսակ} բաներով, որ հաճոյ էր բանականութեան, ա

այց այս տեղում թոյլտւութիւն կար ամենայն {տեսակ} հաւատ պաշտելու, միայն այն պայմանով, ո

տ ( archi-sot par sa nature), ամենայն {տեսակ} յիմար։ Պասկիէ վերագիր ամենայն տեսա

եսակ յիմար։ Պասկիէ վերագիր ամենայն {տեսակ} զրպարտութենների ( Pasquier est un pasqu

էին գրաւոր ստորագրութիւն։ Ամենայն այս {տեսակ} գրագրութիւնը արգելուած էին եւ փոխանակ ն

րից, որոնք վերագրում էին նորան ամենայն {տեսակ} չարագործութիւններ, մինչեւ անգամ Լուդով

, որի վերայ Հռովմի մէջ դնում են ամենայն {տեսակ} զրպարտ թշնամանք։  Այս անցքը գե

Թող սարսափին պարկեշտ ականջները մի {տեսակ} մարդերի, որ նուիրած են իւրեանց անձը,

րբեք պիտի յառաջանայ ազգը, հետեւելով մի {տեսակ} վարդերի վարդապետութեան, որ թէեւ զգում

սկանայ այս անտարբեր գործածութիւնը երկու {տեսակ} բացառականների։ Ինչպէս մեզ թւում է, Պ

թեան տակ աճած նոր լեզուի գաղափարը։ Այս {տեսակ} մշակութիւնը ինքն իրեն հակասում է նոր լե

, թէ գրողների մեծագոյն մասը ազատ չէ այդ {տեսակ} թերութիւններից, ուստի մեր նկատողութիւն

մեզ է վերաբերում, մենք ընդդէմ ենք այս {տեսակ} պահպանութեանց, որովհետեւ ծանր են գալիս

, միշտ անպակաս պիտի լինին ձեր գլխից այս {տեսակ} փորձանքներ. ձեռք վեր առէք դոցանից եւ ա

ինքներս մինչեւ մեր վիզը թաղված ենք այդ {տեսակ} պակասութեանց մէջ։ Աւելորդ չէ երկու խօս

Վարդիթերը ", իմանալու համար, թէ ի՛նչ {տեսակ} հեղինակի հետ է կարդացողի գործը. նորա հ

լոկ Սօսի կամ Վարդիթերի հետ, այլեւ շատ {տեսակ} բնաւորութեանց եւ անցքերի հետ, ուր, եր

անդակութեան մէջ, բայց դոքա թոյլ են այս {տեսակ} կտրուկ եւ որոշ հետեւանքներ ունենալու հա

ժմ նորան ճանաչում ենք, շատ հեռու է այդ {տեսակ} բաներից: Եւ զարմանում ենք. ի՛նչ հարկ

է, այլ որպէսզի փարատէ այդ խաւարը: Այդ {տեսակ} բաները, մեր կարծիքով զգուշութեան պէտք

անի էլ զուր հանդէս տուել: Ահա այս {տեսակ} բաներ ամէն գիտութեանց վերաբերեալ առաջնո

թեան տակ աճած նոր լեզուի գաղափարը: Այս {տեսակ} մշակութիւնքը արդէն իրենց սկզբունքով հակ

րկայ վրան: Հեղինակը քաջ հասկացել է այդ {տեսակ} պառաւների եւ ընդհանրապէս կանացի բնութեա

մէջ բերելով, մենք ոչ միայն ինչ որ այս {տեսակ} ընտիր տեղեր կար չհատցրինք, այլ մէջ բեր

երածն էլ տկար կերպով ստորագրեցինք: Այս {տեսակ} հոգեբանական երեւոյթքը պէտք է, որ ամէն

արգոյ հեղինակին, որ բացում է ազգի այս {տեսակ} բարոյական խոցերը, որ ծածկուած մնալով ո

նորա բողոքը... Սօսի կարծիքը այս {տեսակ} բամբասուած ազգային կառավարիչների մասին

աշկարայ կը լինի, որ հայը եւ թուրքը այս {տեսակ} կապերով միմեանց հետ կապուած լինելով, ա

իայն նորանով, որ շատ սահմանափակ են այդ {տեսակ} բառերի թիւը: Չկայ աշխարհիս երեսին լեզո

ւթական բան էր, մի մարդ ունենալով երկու {տեսակ}, մինն հին քանի մի շաբաթուան արդէն չորա

ներ ունէր հին լեզուի այնպէս եւ ոչ ուրիշ {տեսակ} կազմութիւնը կամ ձեւակերպութիւնը, նոր լ

ը։ Հեռու ենք մենք մեր այս գործը այս {տեսակ} օրինակների շատութիւնով բեռնաւորելու դիտ

ան ընդդէմ ճակատ ճակատի պատերազմել։ Այս {տեսակ} ձգտողութեան տէր մարդիկը, եթէ ուրիշ բան

ն սխալ չէ, սխալը սկզբունքի մէջ է: Երբ {տեսական} ըմբռնումը սխալ է, թիւր կը լինի նորա փո

ր կամեցածի պէս կարողանայինք շինել, եթէ {տեսական} հաշիւը միշտ ուղիղ գար կեանքի գործնական

է, որ փիլիսոփայութիւնը իջնելով իր լոկ {տեսական} աթոռից, ոտք է կոխում իրական պատուանդան

վրայ հիմնուած աւելի պարզ ձեւերը, գոնէ {տեսական} յարաբերութեամբ կարող են համարուել որպէս

փակում է առաջադիմութեան ասպարէզը " գոնէ {տեսական} յարաբերութեամբ " խօսքով: Զարմանալի է,

րակրի գաղափար ունի եւ ասում է, թէ գոնէ {տեսական} յարաբերութեամբ ինքը ուղիղ է, որ հաւան

մէկ օրվայ մէջ կամ մէկ տարու մէջ, միայն {տեսական} կանոնների վրայ հիմնվելով, հազար տարու ա

յդ մոլորութիւնքը, երանի՜ թէ, որպէս մի {տեսական} գաղափար, մնային մարդու գլխում, ո՛չ.

, իսկ այդ կարծիքը աւանդելու եղանակի մէջ {տեսականի} ծայրայեղ իմաստականութիւնը ( умничанье)

բազմացնելու խնդիրը. սա մի մեծ բան չէ, {տեսականորեն} ֆիզիոլոգիայից մենք ամենքս գիտենք, բայց

աբար ավելի բարձր ջրի մակերեւույթից՝ իր {տեսակարար} կշռով վերջինից ավելի թեթեւ լինելու հետե

ձ վախեցնում է ո՛չ միայն ծավալով, այլեւ {տեսակարար} կշռով. ասացեք խնդրեմ, առաջին հատորը 7

16) Երես 95. Հարցմանս, " եթէ ընդ {տեսակաւ} հացին՝ Քրիստոսի մարմի՞նը միայն կայ, ե

՝ Քրիստոսի մարմի՞նը միայն կայ, եւ ընդ {տեսակաւ} գինւոյն՝ Քրիստոսի արիւնը միայն կայ " -

գւով ե՛ւ մտօք, եւ Աստուածութեամբ: Ընդ {տեսակաւ} հացին՝ համաձայն բանից Քրիստոսի, թէ "

դունի զճշմարիտ մարմին Քրիստոսի, եւ ընդ {տեսակաւ} գինւոյն՝ զճշմարիտ արեւն Քրիստոսի։ Եւ

նորեն՝ որոշ տեսակետով: Իսկ ի՞նչ բան է {տեսակետը}: Հեղինակությո՞ւն: Այդ դեպքում հռչակավ

չակավոր տեսակետն ազատ չէ, այլ ստրուկ: {Տեսակետը} ոչ այլ ինչ է, եթե ոչ կենդանի մարդու հա

ային, որ ես հանրագիտական բառարանը որոշ {տեսակետից} համեմատում եմ Դոն Քիշոտի հետ, այն է՝

ակառակ տեսանկյունից: Ըստ իս, պրոգրեսի {տեսակետից} քաղաքակրթության զարգացման հիմնական խթան

ւմնասիրում՝ վերլուծական եւ քննադատական {տեսակետից}: Դրանք ( այդ գրքերը) շատ բան չեն տալի

բնության ուսումնասիրությունը սոցիալական {տեսակետից} մեծ նշանակություն ունի։ Առաջ, ինչպես

տեսակ ձուկ. սա շատ կարեւոր է տնտեսական {տեսակետից}: Պետք է, վերջապես, գիտությամբ պար

մասին՝ մեր քաղաքին վերաբերող պատմական {տեսակետից}, եթե այնտեղ մի որեւէ բան կա։ Պ. Մորո

ի ո՛չ միայն նյութական, այլեւ բարոյական {տեսակետից}: Վերջապես, պ. պ. Ալաջալյաններ եւ Ըն

Հեղինակությո՞ւն: Այդ դեպքում հռչակավոր {տեսակետն} ազատ չէ, այլ ստրուկ: Տեսակետը ոչ այլ

ն է, որ այդ քաղաքացիական եւ սոցիալական {տեսակետներից} պատվավոր կամ հաճելի կացությունները բնավ

ինչ գնահատվում է հարաբերականորեն՝ որոշ {տեսակետով}: Իսկ ի՞նչ բան է տեսակետը: Հեղինակությ

րմերը ոչնչանային, հետեւաբար մարմինների {տեսակը} եւս կջնջվեր, սորա ապացույց ունինք շատ

մել է: Այսպես թե այնպես, այդ գիրքն իր {տեսակի} մեջ հետիններից չէ. թերեւս հեղինակը կու

եմ, որ դու երկուշաբթի բերես ինձ նույն {տեսակի} մի ծխափող, միայն թե առանց օղակի: Վերջ

սկսանում են հատանիլ, այս պատճառով եւս {տեսակի} պակասութենից առուտուրը սկսում է թուլանա

եզմանը, նոյնպէս պատկանում է այս վերջին {տեսակի} մարդերին: - Աւելի վատթար: Սա, մե

օնական վարչութեան մէջ տեղի ունեցող ամէն {տեսակի} չարաչար գործողութիւններին, վերացնելով

, որ զինաթափ են լինում, գործ դրին ամէն {տեսակի} ջանքեր, Սարգիս պատրիարքին հակառակ համո

լ հեղինակին նորա սեփական գործը, այս իր {տեսակի} " ճառագայթների կրկին բեկբեկումն " է: Յ

տը, ուր անհատի կազմուածքը ստանամ էր իր {տեսակի} յարատեւութիւնը պահպանելու բնական ունակո

ր մօրը չնմանելով աւելի գեղեցիկ լինել իր {տեսակի} մէջ, երբ նորա կազմուածքը պնդանայ եւ ծա

ին. " Քրիստոսի մարմինը եւ արիւնը երկու {տեսակին} տակ ալ կան, այնպես, որ մէկ փոքրիկ մաս

նը պիտի տուր եւ առք առնէր, այդ ապրանքի {տեսակից} եւ բաւական պաշար վեր առած, Փարիզից ուղ

ghum Saccharatum-ի սերմեր: Սորգոյի շատ {տեսակները} կան, նրանցից մեկը, այսպես կոչված, So

, տարակոյս չկայ, որ այդ հնարները սերմի {տեսակով} ունէին իւրեանց մէջ այն ամենայն վատ հետե

արող մի ժամով կտրվել գործերից՝ ինձ հետ {տեսակցելու} համար. ասենք, գործը գերադասելի է տեսա

մ գրելու: Սպասում եմ զատկին եւ քեզ հետ {տեսակցելուն}, բայց հազիվ թե, եթե նույնիսկ թույլատր

թե ինչու: Որովհետեւ իշխանության կողմից {տեսակցության} համար սահմանած օրերը զուր էին անցնում,

ին կարելի է հետո մտածել: Մեր վերջին {տեսակցության} ժամանակ դու ասացիր, որ փողի կարիք ունի

արդեն անհամբեր սպասում եմ թույլտվության {տեսակցության} համար, որը գեթ մի քանի րոպե մոռացնել է

ռնգեղջյուրի վիճակի մասին կհաղորդեք ինձ {տեսակցության} ժամանակ, կգրեք մոտ օրերս ": Սպասելով

ժամանակ, կգրեք մոտ օրերս ": Սպասելով {տեսակցության} կամ ավելի պարզ խոսքերով շարադրված նամակ

ւմ ենք: Թերեւս դա իրականանա: Սպասելով {տեսակցության} կամ անհաջողության դեպքում՝ գոնե հանգամ

ականություն պատճառեց: Այնուհետեւ, մեր {տեսակցության} հարցի ընթացքն ինձ հույս ներշնչեց, որ շ

նը կանի: Սիրելի եղբայր, շուտափույթ {տեսակցության} սպասելով, իմ նախորդ նամակներում չասացի

գի չէի ենթարկի ու դուրս չէի գա սենյակից {տեսակցության} համար: Դրա փոխարեն այժմ, հենց որ սթափ

րկանքը կրկին զգալի դարձավ: Մոտալուտ {տեսակցության} ձեր հույսը, որի մասին այնքան շատ գրվեց

եզ զգուշացնում եմ, որ ես ոչ մի դեպքում {տեսակցության} տեղը չեմ գա, եթե դուք կգաք առանց ինձ հ

ից խնդրել եմ, որ գոնե զատկին թույլ տան {տեսակցության}, բայց մինչ այս րոպեն խնդրիս պատասխանը

եսնելու հույսս չեմ կորցնում, որովհետեւ {տեսակցության} համար նշանակված ժամանակը շատ հեռու չէ:

արդեն ընթացքի մեջ են. այս մասին կասես {տեսակցության} ժամանակ: 84. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ

ւնեցած իմ խորին հարգանքն ու պատիվը: {Տեսակցության} վերաբերյալ ահա թե ինչ կասեմ քեզ. ասված

չեւ ժամը 11-ն ինձ իմաց են տալիս առաջիկա {տեսակցության} մասին եւ ես, միանգամայն պատրաստ, նույ

բարեւեք նրան մինչ տեսակցությունը, իսկ {տեսակցության} ժամին. գոնե, վերջ կդնենք իտալական 5 %

: Դուք, երեւի, հիշում եք, որ մեր {տեսակցության} պահին ես գանգատվում էի տենդային կացությ

բարեկամներիս, եւ սպասում խոստացած մեր {տեսակցությանը} ՝ երեքշաբթի: Ընդմիշտ քո Միշել

եւ 6-ին գրած նամակներդ: Ցավում եմ, որ {տեսակցությունը} չհաջողվեց, այնուամենայնիվ քեզ շուտով տ

ն եկել է, եթե այո՛, բարեւեք նրան մինչ {տեսակցությունը}, իսկ տեսակցության ժամին. գոնե, վերջ

ելու համար. ասենք, գործը գերադասելի է {տեսակցությունից}: Ի սրտե շնորհակալ եմ սիրելի բարեկամ

բաթ ոչ մի անգամ չեմ ափսոսացել, որ մենք {տեսակցությունից} զրկված ենք, որովհետեւ ոչ մի դեպքում կյ

ատի ունենալ, որ ծառայողները, բացի մեր {տեսակցությունից}, ունեն իրենց եւ այլ պարտականություններ

նված ես զարթնեցի երկուշաբթի առավոտյան: {Տեսակցությունից} հետո տենդս ուժեղացավ, իսկ երեկոյան դեմ

ում արդեն ասել եմ, նրանցից թաքցրու մեր {տեսակցությունների} ընդհատվելը. այդ կարող է նրանց շատ վշտա

ւլացել է: Է՜հ, աստված նրանց հետ, այդ {տեսակցությունների}, եթե իմ բանտարկությունը դեռ երկար է տե

ւսիսափայլի " երեք համարի մէջ մի յօդուած {տեսայ} վաճառականութեան մասին, թէեւ չեմ կարդաց

ուղեղից ծնանելով, ստացել էի, բայց երբ {տեսայ}, որ կամակոր է դարձեալ եւ կամի իմ հետ պ

ցի " Հիւսիսափայլի " վերոյիշեալ երեսը եւ {տեսայ}, որ Կոմս Էմմանուէլը ոչ թէ չէ կարդացել

ատահելով մի քանի վաճառահանդէսների մէջ, {տեսայ} մի թափառական գազանանոց, որի մուտքը արժ

իցս վազում էր մի քաղցր եւ պայծառ վտակ: {Տեսայ}, որ գալիս է հեռուից մի երիտասարդ մարդ

երիտասարդ մարդ՝ երկարահասակ եւ նիհար, {տեսայ}, որ շատ վաստակած, հազիւհազ փոխում էր

ոյ ասաց. - Անցեալ օրուայ խօսքերիցդ {տեսայ}, որ մոլորուած ես դու, ցաւում եմ քո վե

րծել եւրոպական պալատների վերայ: Ես {տեսայ} այն ապարանքը, այն տները, ուր ապրում է

իմ սիրտը, Ի՞նչ պատկեր էր, որ ես {տեսայ}, ի՞նչ էր սորա իմաստը. Արարիչը ա

Ես կերակուր կուշտ չկերայ, եթէ {տեսայ}, Թէ սիրական հայրենիքիս մի վտանգ կ

պարգեւեցի ես իմ ազգին: Եթէ {տեսայ} ես Ռուսիոյ մի դաշնակից ` Նեղութեա

։ ԵՐԱԶ Սարսափելի երազ {տեսայ} այս գիշեր, Որպէս թէ մի պարտիզի մ

ւ իմ աչքին. Մօտ վազեցի, դարձեալ {տեսայ}..... ես նորան, Մի գունաթափ,

զարթելով Ստուգեցի, թէ երազ էր որ {տեսայ}: ՄԵԾ ՄԱՅՐ Պառաւը, մի

փառքդ, ո՛վ Աստուա՛ծ... " Եւ ահա {տեսայ} մի մարդ հոյակապ, Բլրի գագաթից իջա

ւախանձ, աչքի մէջ արիւն. Պարզաբար {տեսայ} տեսիլ մռայլուն. Դիմաց գծագիրն ինձ

լ եմ մի արտասուքի հեղեղ նորա վերայ: Ես {տեսայ}, թէ ինչպէ՛ս Նաբուգոդոնոսորը քանդեց Երո

եւ գերի վարեց նորա բնակիչները: Նոյնպէս {տեսայ} ես, երբ Կամբիզես պարսից թագաւորը զայրա

այ փլատակները մինչեւ այսօր եւս կան: Ես {տեսայ} Քարկեդոնի բազմաղէտ կործանումը. երեք օր

տանել կոտորելու կենդանի մնացածները: Ես {տեսայ} Ատտիլայի արշաւանքը Եւրոպայի վերայ. նա

լագարութեան պատճառը: Ախոռը ներս մտայ, {տեսայ} մի մեծ շրջանագծի մէջ մի սեւ կատու, որ

լափում էր մի գլխատած սեւ հաւի մարմին, {տեսայ} մի ջրով լիք պտուկ․ բայց ասա՛ խնդրեմ, մ

ը եւս հաղորդել նորան: Գիշերը, երազում {տեսայ} իմ յաւերժահարսը, որ, մի բարակ բատիստե

թեան համար պատրաստած բաների մնացորդը եւ {տեսայ} մի ջրով լիք պտուկի յատակում Յուլիա Պոստ

ովմասի տուն, առաւօտ եւս այնտեղ էր, ես {տեսայ} նոցա տանից դուրս գնալը: - Շատ կար

ած էր սեղանի վերայ, պտուկի մօտ, եւ որ {տեսայ}, մինչ զննեցի չորս կողմս փոքրիկ լապտերի

ր ուրախ, անհոգ, միայնակ։ Ես {տեսայ} նորան, բայց մի այլ տեղում, Յաւերժ

տուր․ առաւե՛լ թեթեւ։ Մի անգամ {տեսայ} Աթենասի պէս Զրահաւորուած զինուորի զ

եռքի բռնած թեթեւ հրացանով։ Ես {տեսայ} դարձեալ, մի ուրիշ անգամ, Մինչ անհ

ռի վերայ: Ո՛ր մինը յիշեմ. ես {տեսայ} դարձեալ, Մինչ դուրս էր գալիս ծովից

Նորան սիրելը էր անմահութիւն. Ես {տեսայ}, ինչպէս ձկնորսը ուրախ Վայելում էր

փրկութեան: Նաւորդների մէջ ես {տեսայ} նորան, Բռնել էր կայմից խելքը կորու

կ իւր ամուսնութենից յառաջ. ես այն օրից {տեսայ} ձեր դուստրը, երբ նա կարօտեցաւ իմ մանկա

ինչ չգիտեմ: Երբ միւս անգամ աչքս բացի, {տեսայ}, որ դու կանգնած ես մօտումս: - Ինչպ

պատահելով Սատանի հայ Շումէ գիւղի մէջ, {տեսայ} մի զարմանալի անասնանոց, թէպէտ վաղուց տ

առը աւելցնելով. ինչպէս՝ " գալուս տեղը {տեսայ} "։ Բայց ոչ միշտ գործ են ածում այս, որ

առով եւս հիշյալ երկու կացությունքը գործ {տեսան} եւ ամոթահար հաղթահարեցին ազնվական կացու

: Երբ ինքեանք՝ կառավարութիւնքը, {տեսան} այս, երբ նշմարեցին իւրեանց փաստի ոչնչո

վրայ եւ առանց խնայելու կտրատեցին, երբ {տեսան}, թէ քո աչքից ընկայ։ Եւ այժմ, իմ ունե

ք շնորհուի, խեղդւում են նախանձից։ Եթէ {տեսան} ժողովրդից մի մարդ, որ գովում էր, ծա՛ղ

ձը, իմ մէջ զօրացած էր շնորհը, իսկ երբ {տեսան}, որ ժողովրդի բազմութիւնը յօժարութեամբ

բազմութիւնը յօժարութեամբ էր լսում, երբ {տեսան}, որ մարդիկ, միմեանց պատմելով շնորհի ա

րդուած կայմերով, ( Յառաջ մեր նաւից {տեսան} նաւաստիք): Եկաւ մօտեցաւ նաւը

յախօսութեամբք զոր առ սակաւս եւ եթ ոմանս {տեսան} եմք. այո՛, չկարեմք նոյնպէս մոռանալ զՄ

թագաւորութեններից։ Պապերը ինքեանք եւս {տեսան} վերջապէս, թէ Յիսուսականների ջերմեռանդո

դիկը, ինչպէս պատմիչները վկայում են, չ'{տեսան} նորա երեսում երկիւղի կամ չարչարանքի նշա

յ, ինչպէս Յիսուսեան Կարգը։ Սարսափելով {տեսան} յետոյ, որ դուրս եկաւ Եւրոպական Տէրութե

ց եւ հասաւ մինչեւ Եափոնիայ։ Յիսուսեանք {տեսան} այստեղ մի նոր կրօն՝ " Բուդդականութիւն

ատ սաստիկ վրդովեց Յիսուսեաններին։ Նոքա {տեսան} նորանում մի նոր եւ քանքարաւոր հակառակոր

ի զարկելուց մի քանի ակնթարթ առաջ, նոքա {տեսան}, որ բոլոր նոցայ հալաւները ( շորերը) կ

մէջ սիրայայտ խօսքեր եւ դարձուածներ: Նա {տեսանամ} էր այստեղ մի սառնութիւն, եւ Շահումեանց

եսած չեմ, որ քիչ մը կռատուսի ուժով բան {տեսանեի}: Քո գնալեդ հետո կռատուսը մինչեւը 0-ն ի

ակին թողեալ յաջողելոյ՝ եթէ արժան գտայց {տեսանել} զՁեզ այսր: Այժմիկ զայս միայն մնայ ինձ

ամ կեսերին հույս ունիմ Նախիջեւանում քեզ {տեսանել}: Խնդրեմ ողջունես իմ կողմից բոլոր մ

ողությունքը յուր ժամանակին, այժմ կամեի {տեսանել} եւ այդ նոր աստվածաշունչը, մանավանդ որ

եան նորա եւ ՚ի քաղուածին այնմիկ, քանզի {տեսանել} տեսանէին, թէ ի բանիլ քննութեան մերկանա

րեկոյիս ( դեկտեմբ. 26 հին ոճով) գնացի {տեսանել} թատրոնը եւ երբ ընդհատության միջոցին դու

, անդէն առնմին փութացի ի նամակատունն, {տեսանել} եթէ գուցէ ինչ նամակ կամ գիր ի Ռուսսիոյ

դոն, անդէն առ նմին գնացի ի նամակատունն {տեսանել} եթէ գուցէ ինչ նամակ ուստեքէ եւ գրեալ զք

հերիքնալ, դիմեցաք ի Սուպրիմ Կօրտն առ ի {տեսանել} զբնագիր կտակին եւ երկրորդ թղթոյն, այլ

, եթէ յազգասիրութիւն Ձեր ապաստան առնեմ {տեսանել} զհաշիւ հրիտակին ընդ պ. Հագի ( ընդհանրա

ութեան, բայց ո՛վ արդեօք կարիցէ խաբիլ ի {տեսանել} ի թուղթս անդ զանուն եւ զստորագրութիւն ն

հականութիւն վեհափառութեանդ կարէ բացերես {տեսանել}: Առ Ձեզ է բողոք իմ զանարժան հոգեւոր

սալացեալ խիղճ կարիցէ արդեօք աչք բացօք {տեսանել} զվիճակ ազգի մերոյ, զաստիճան թշուառութե

ւեցան Կովկասը եւ Արարատը: Ես չեմ կարող {տեսանել} մի գործ, որ ազգային դիմակ ծածկելով երե

ռաս եւ յայտնեց, թէ մի մարդ կամենում էր {տեսանել} ինձ՝ յաւելացնելով, թէ որովհետեւ առաջի

փարատէին նորա ցաւը: Այսպիսի բաներ {տեսանել} կամ լսել շատ ցաւելի է ինձ. արդեօք կը տ

ъ) մի քանի կարճատես մարդիկ կարծում էին {տեսանել} յաղթութեան պսակը խաւարի ճակատի վերայ։

, լուսի շատ ճառագայթներ հաւաքելով, բան {տեսանել}: Գիտեմ, ծանր բան է զաւակի եւ ծնողի մի

գարնան բացուելովը Ռուսսիա մտանել։ Կամի {տեսանել} եւ Էջմիածինը, եւ խնդրեց ինձանից, որ ե

րեկամ, ըստ որում ցանկացել էիր ազատուած {տեսանել} նորան ամենայն պակասութեններից: Եւ այդ

, թէ կասկածաւոր մարդու վիճակը կարող եմ {տեսանել}, իմ ողորմած պարոն Կոմս Էմմանուէլի ճշգր

ան՝ ցանկանալով աւելի կատարելութեան մէջ {տեսանել} իմ արժանաւորութիւնը, ես եւս անխնայ կը

ի չէր կարող այնտեղ այսպիսի գործողութիւն {տեսանել}: Շատ մեծահոգի մարդ է Պ. Իսահակեան

քանի՛ անգամ ցաւելու համար պատահել է մեզ {տեսանել} այնպիսի մարդիկ, որ անարգանք էին մարդկո

ոնորան՝ լաւ համարելով մեռանել, քան թէ {տեսանել} իւր սիրականը երիտասարդ կոմսի գրկում: Լ

Հայքը օրինաւոր թէատրոնի մէջ ցանկանային {տեսանել} իւրեանց մայրենի լեզուով խաղարկութիւններ

կանային տարին մի քանի անգամ քանի մի բան {տեսանել} եւ լսել թէատրոնական բեմից։ Այդ կը լինէ

ո մարդերի ձեռքը, երբէք յոյս չունէի ձեզ {տեսանել}, բայց մանաւանդ չէի կարծում, որ, տեսա

ւմ եմ ես ( ներեցէք, որ համարձակւում եմ {տեսանել}, ըստ որում, անզօր մարդ լինելով, դուք

արժանի պատասխանը, բայց մեզ չյաջողեցաւ {տեսանել} եւ ընթեռնուլ: Խօսելով այսքան հոգեւ

նակի վերայ: Ասիացին չէ կարող մերկանդամ {տեսանել} ճշմարտութիւնը: Իզիսը պիտի քօղով ծածկու

ղին տղայաբար այն մարդիկը, որոնց ծանր է {տեսանել} բաց աչքով որեւիցէ պակասութիւն մեր ազգի

է միայն չէ սիրել իւր փեսայացուն, այլեւ {տեսանել} չէ կամեցել այն հարուստ, բայց անհաւանել

եղանակ բանիցս. սիրտ մեր լցաւ արեամբ ի {տեսանել} աչօք բացօք զպատիւ եւ զփառս ազգի մերոյ ե

գուցէ համարի ի թեթեւ աստիճանս մահացուաց {տեսանել} ։ Այլ զայսմանէ արժան էր խօսիլ ըստ պատշա

որք բաց են զօրհանապազ, են եւ աչք, որք {տեսանել} տեսանեն զամենայն. ո՛չ միայն չխաբին ՚ի

ամ անթափանձ խաւարում, Քարը մոմո՛վ {տեսանել} ։ Ոհ, Մեսրո՛բ, ների՛ր դու

իջոցին ( 1859) շատ անգամ պատահեցաւ մեզ {տեսանել} հոյակապ, բայց այժմ ամայի, հայկական եկ

լ՝ Հայոց ազգը, ի՞նչ գրքի մէջ կարող էր {տեսանել} մի այդպիսի տեսակ տեսակ վայելքներով ճոխա

Այո՛, ցանկանում ենք առաւել ժողովրդացած {տեսանել} նորա լեզուն. պատճառ, տեղ տեղ աւելի մօ

դռանը ո՛չ մի մուրիկ հացի երես չէ կարող {տեսանել} ( նորա մանուկներն եւս շատ անգամ քաղցած

Եւ թէ դա ինչպիսի՛ անձն էր, կարելի է {տեսանել} ներքեւում դրած ծանօթութենից: Եթէ սորա

եպիսկոպոսից։ Մեզ, նոյնպէս, պատահեցաւ {տեսանել} այս Թղթի մի ձեռագիր օրինակը Ս. Էջմիածն

րանց շարժէլ ու դղրդել... Բարեհաճեցէք {տեսանել}, ահա այժմ եւս իմ մօտ կան տասն հատ գերմ

ոյլ, տգեղ, անհեթեթ, աղխազուր... ։ {Տեսանել} տեսանեմ, զի մռայլութիւն ձեր մոռացեալ է

ս մարթ է սատանայական հայեցուածով առողջն {տեսանել}: - Դու դարձեա՞լ խօսում ես այդ լեզո

մօտ չէր, որ կարելի լինէր միմեանց երես {տեսանել}: Քամը, որ թոյլտւություն էր ստացե

. այդ անհնարին է... չկամիմ ամենեւին {տեսանել}. այդ ինչ սոսկալի կերպարանափոխութիւն.

եմ, եւ ինչ որ մարդկային աչքով կարելի է {տեսանել}, միշտ տեսանում եմ: Ինչպէ՞ս չտեսայ Պոս

մարդը: Վեր ելայ պարսպի վերայ, կամելով {տեսանել} թէ ո՛վ էր այն, եւ ահա ոչ ոք չկար...

է, միայն թէ մեր եկեղեցին թող չգայ: Ես {տեսանել} չկամիմ մի այդպիսի ինքնահաւան մարդ, որ

մնուած լինելով նորա տեսութիւնքը, կեանք {տեսանել} համարելով միմիայն սահմանների գլխում, չ

ել իմ փեսան, որի երեսը ցանկալի չէր ինձ {տեսանել}: - Այո՛, այդ է իմ վերջին խօսքը:

տալու, պէտք է նորա համար պատրաստութիւն {տեսանել} ": Այս խօսքը Թիւթիւնճի-օղլուի համար մի

Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - կամենում էիք {տեսանել} Մանուշակս, այնպէս չէ՞, պարոն Մկրտիչ,

անուշակի սրտին այլ մարդ էր տիրած. նաեւ {տեսանել} չկամէր անգամ պարոն Մկրտիչը, որին պիտոյ

այնպիսի մարդու հետ, որի երեսը չկամէինք {տեսանել}: Մանուշակը մտածեց վճռական հնարք գոր

մեքենան խափանարկու էր Թիւթիւնճի-օղլուին {տեսանել} այս շռայլութիւնը, իսկ Մանուշակի մայրը

, որ տասն ոտնաչափ տեղից չէր կարելի բան {տեսանել}: Թիւթիւնճի-օղլուն ինը ժամին քնած էր

պատճառով սկսեց նա թեթեւի պատրաստութիւնը {տեսանել}: Այստեղ պատշաճ ենք համարում ծանօթաց

աչքը անգամ շլացուցանել, որ չկարողանայ {տեսանել} կնոջ աչքը շիլ լինելը... - Եթէ դու

եւ այս էր արդեօք կեղծաւորութիւն. եւ 'ի {տեսանել} զոմանս յաշակերտաց իւրոց, զի զբնաւոր կի

ն ճաշակը, որ մի բան չէին կարող այլապէս {տեսանել} եւ քննել, եթէ ո՛չ հայելի օրինակով, որ

ռախուղով, որպէսզի նոցա աչքը չկարողանայ {տեսանել} պապականութեան գործերը։ Ո՞ր գործերը

լ այսքանը, թէ այլապէս չյաջողեցաւ նորան {տեսանել} այդ միաբանութիւնը ոտքի վերայ, եթէ ոչ ա

որութիւնը։ Եւ մեր համար շատ դառն է {տեսանել} Հայոց ազգից մի ընկերութիւն, որ գիտութե

ենէ, հարկ էր դոցա վաղ ուրեմն մերկանդամ {տեսանել} զայն բաւիղ տարակուսանաց՝ յորում դանդաչ

ժամանակին շնորհելոյ: Սա՛ տայ մեզ լոյս {տեսանել} զառաջինն զանցեալս մեր, կարգ ըստ կարգէ

ւց եթէ ոք վերահասու լինել կամիցի՝ կարէ {տեսանել} ի Թղթի նորա առ Վահան, տէրն Մամիկոնէից

ացեալ ուսումնական, չկարաց անպղտոր աչօք {տեսանել} զմայրենի եկեղեցին, այլ մա՞րթ ինչ իցէ ա

դպրոցականք: Եւ ոչ յաջողեցաւ այդպիսեաց {տեսանել} զցանկութիւն իւրեանց կատարեալ, թող զսակ

ակելոյ, զոր իւրաքանչիւր եք ի մէնջ կարէ {տեսանել} եւ ի վերայ հասանել ճշմարտութեան ասացելո

գին, չէր առն բանականի գործ, վասընորոյ {տեսանել} տեսցեն պատուելի հայրենակիցք մեր զջանս ե

եր, հայրենակցացս պարոն Էմինայ քաղցր էր {տեսանել} զբանասիրական քննութենէ ( ոչ վասն ազգին

սել ապա կարծեաց նոցա իւրաքանչիւրոց, եւ {տեսանել}, թէ դոքա իբրեւ անդամ միոյ ազգի ունէին

ղն ողբան զանձինս գիտակցութեամբ հոգւոյ, {տեսանել} տեսանեն զկորուստ ազգին ընդ հարուածովք ժ

զի ի զանունս թագչին մեծք, զորս չկարեմք {տեսանել} բացերեւ եւ ոչ զյաջորդս, որք ի թագչողս

գամ եւ իւր մարդիկը, չէին կարող միայնակ {տեսանել} դեսպանի երեսը։ Մեցցաբարդան, վերջապէս

անց, թէ Պապը եւ թագաւորը ցանկանում էին {տեսանել} Յիսուսեան աբեղաները Փարիզի համալսարանի

ես հալածում եմ աբեղայքը եւ չեմ կամենում {տեսանել} նորանց "։ Յակոբ-Կլեմանը ներկայացաւ

ն մարդ ազատ մուտք ունենալով՝ կարո՛ղ էր {տեսանել} նորան։ Կօտօնը, որ դրած էր նորա մօ

բերեց նորան եւ յայտնեց, որ ցանկանում է {տեսանել}, բայց Հ. Լետիլիէ հակառակուեց այս ցանկ

գի մասին, որ եւ շուտով յաջողեցաւ նորան {տեսանել} ։ Լավալլետ անունով Յիսուսեանը, որ

ւնը: Ինձ, որպէս Հայի, ցաւելի է {տեսանել} որեւէ արատ կամ ապականութիւն մեր ազգի ան

են այս նայելիսը, տեսնելիսը, եթէ ոչ ի {տեսանել}, ի նայել։ Ս տառը չպէտք է ընդունել այս

իրական գաղափարներով. սրանում կարելի էր {տեսանել} վարդապետարան բարոյականութեան. ահա թէ մ

խօսելուց յետոյ, եթէ պատահելու լինի մեզ {տեսանել} այդ հնամոլ պարոնների կողմից անդարձ կամա

արողանում այդ պարոնները դեռ իստակ աչքով {տեսանել}, ուստի եւ ասում են, որ պիտոյ է մարդ ա

իւր ախոռից ներս վազելը եւ պ. Մարկոսին {տեսանելը}: Հաւաստելու համար, թէ այդպէ՞ս էր արդե

գամ մի տպաւորութիւն, որ այսպիսի պատկեր {տեսանելը} գործում է մեր վերայ, հասկացնում է մեզ

երա: Աստված տար, որ ես գերեզման չմտած {տեսանելի} մեր ազգի դրության բարվոքվիլը եւ հոգեւոր

ձգտողութեններից: Սորա շօշափելի օրինակը {տեսանելի} է Անգլիոյ մէջ: Ամէն մարդ գիտէ, ո

Խոր յատակը շփեցին, Մանրացուցով {տեսանելի} Մեզ նոր աշխարհներ բացին. Չ

ծենք ցնորք. Վաղո՜ւց մարմնացել ու {տեսանելի} Դարձել է Հայոց լուծը անողոք:

րհին։ Այս ողբալի բանի պատճառը պարզ {տեսանելի} է ամենայն մարդու, եթէ, միջին դարերի ա

, բորբոքուած ծծմբալճի լուսովը միմիայն, {տեսանելի} էր տէր սատանայի աշտարակաձեւ սեւացած գահ

բայց բանաստեղծութիւնը մարմնաւորում է, {տեսանելի} եւ շօշափելի կացուցանում է մեզ ազգի հոգե

նձր եւ խաւար ամպերի տակից. նորա լուսով {տեսանելի} էր Շահումեանցի եւ Մանուշակի գրկախառնութ

տեւանք ներգործող պատճառի, որովհետեւ եւ {տեսանելի} առարկաների մէջ, որ ամեն օր մեր աչքի առ

։ Մեղաւոր էր Իսրայէլը, որ Եգիպտոսի մէջ {տեսանելի} եւ շօշափելի աստուածների սորված լինելով

ի ազդեցութեան տակ մնալով՝ էլ չէր կարող {տեսանելի} եւ շօշափելի աստուածների հնազանդուիլ, ո

'ի բնակիլն յՕրթա-գիւղ եւ 'ի լսելն եւ'ի {տեսանելն} զնոսա ամենեւին հաւանեցոյց զանձն, թո՛ղ

ր: Այժմիկ աղաչանք իմ այս կան. յետ {տեսանելոյ} զհաշիւսն եւ ստանալոյ զմնացորդ գումարին

մ, թէ նա ինքն սուրբ եկեղեցին առանց ինչ {տեսանելոյ} զտրուպս արդարացուսցէ զիս, քանզի 'ի նա

անաց սկսայ յաճախել առ նոյն կաթոլիկն այլ {տեսանելով} զօր հանապազ զակնյայտնի հակառակութիւն նո

երտողեալ յայտարարութեանց իմոց: 7 Ես {տեսանելով} զի ողորմելի աղքատութեամբ դեգերեալ ի դրո

ին լինում այս ազգասիրական գործին: Այժմ {տեսանելով} այդ արգելառիթ հանգամանքների փոփոխությու

արգելառիթ հանգամանքների փոփոխությունը, {տեսանելով} մանավանդ, որ չուխոնները մինչեւ անգամ հ

սխալվում թիվը, ստացա օգոստոսի 1-ին եւ {տեսանելով}, որ հասել էր Ձեր պատվականության ձեռքը

Երեկի երեկոյին եկավ Սավել Դավիդիչը, {տեսանելով} միմյանց, ուրախացանք եւ փառավորապես կար

ով կամեցած է պաշտպանել հին դրությունը, {տեսանելով}, որ հառաջընթացքը պիտի ոտք կոխեն մինչեւ

որա հակառակ առ ի սրտե ուրախ եմ, սակայն {տեսանելով} նորա ազատությունը եւ իմ ազգի տկարությու

ախիջեւան, զխնդրոյ հնդկական հրիտակացն, {տեսանելով} զմիջամուխ լինել մասնաւոր անձանց ի գործ

այդ լրասցի յետ երկուց աւուրց, այլ ես {տեսանելով} զմեկնիլ շոգենալուն, այսօր ի Սուէզ, կա

արակել նորանց այնքան, մինչեւ որ ազգը, {տեսանելով} իւր վերայի կեղտը, զզուի, գարշի եւ խնա

սրտիս նեղութենից գնում եմ ծովի ափը եւ, {տեսանելով} Սեւ ծովի սպիտակ փրփուրները, որ շատ հեռ

լ մարդու վերայ, այլ, այնուամենայնիւ, {տեսանելով}, որ մի այդպիսի մարդ մօտենում է մի անդո

եւ պիտոյ է կործանուի նորա մէջ, եւ նա, {տեսանելով} եւ հնար ունենալով փրկել նորան, գործ չէ

րան փուշ փուշ է լինում՝ Արամազդի երեսը {տեսանելով}: Գոռում է, աղաղակում է նա, բայց, ին

նպատմելի ուրախութիւն է գալիս իմ վերայ՝ {տեսանելով}, որ ճշմարտութիւնը ու ազգասիրութիւնը եւ

մենայն կարեկցութեան արժանի Նախիջեւանը, {տեսանելով} այս րոպէիս իւր վիճակը, գո՛նէ պիտի բարւ

արծիք չունի Նախիջեւանի մասին, մանաւանդ {տեսանելով}, որ լուսաւորութեան սէրը օրըստօրէ արմատ

ս դրութեան մէջ են այժմ սուտ ազգասէրքը՝ {տեսանելով}, որ բուն ազգային հարազատ մատենագրութիւ

ազատ մատենագրութիւնը յառաջ է շարժւում, {տեսանելով}, որ նորա անխոնջ գործակատարքը, արհամար

կ է. մարդը, նայելով բնութեան վերայ եւ {տեսանելով}, երբ որ սա փոքր առ փոքր հետ էր քարշում

ն Տրապիզոնտի մէջ. ինչպէ՞ս ուրախացանք՝ {տեսանելով} միմեանց, կարծես թէ գտանք մեր սրտի ազգա

եւ կերպարանագործում են սէրը: Բայց ես, {տեսանելով}, որ Պ. Իսահակեանցը յօժարամիտ է շատ..

կացող բէգզադէները, որոնք, կամաց կամաց {տեսանելով} իւրեանց ընդդիմութեան ունայնութիւնը՝ քա

Թռչում են վերեւից, բարձրից՝ ոտքի տակ {տեսանելով} այն բոլորը, որոնք իւրեանց նիւթական ծան

տխուր աշխարհ է, նոյն ինքը՝ արեգակը, {տեսանելով} այդ աշխարհի անհամբոյր բնաւորութիւնը, տ

վ այդ աշխարհի անհամբոյր բնաւորութիւնը, {տեսանելով} նորա փոթորիկներից խռովուած թանձր եւ մառ

չորս զրահաւորուած արիւն-կզակ Լեզգիներ։ {Տեսանելով}, թէ իմ կողմից ամենայն որեւիցէ ընդդիմու

անել, բայց մանաւանդ չէի կարծում, որ, {տեսանելով} ձեզ, կարո՛ղ էի այդպիսի տհաս խօսքեր լսե

մեր կրօնը, այն ժամանակ, դէմ յանդիման {տեսանելով} ամենայն բան, կը ճանաչես իմ քարոզութեան

ում է, մտանում է նորա մէջ եւ, ասես թէ {տեսանելով} նորա հոգու ամենածածուկքը, զինաթափ է առ

ղմից՝ մի զմայլանք եկաւ իմ սրտի վերայ՝ {տեսանելով}, որ այդպիսի քնքուշ սրտի տէր էր այդ մար

զատ մնալով, առիթ ունէին զուարճանալու՝ {տեսանելով} Բէգզադէի բրդգզութիւնը, այլ դորա փոխանա

քան թէ բարկանալ այն մարդու վերայ, որ, {տեսանելով} ապականութիւնը, ասում է յայտնի, թէ ապա

րին նշանում է մի օրիորդի հետ: Մարդիկ, {տեսանելով}, որ Բէգզադէն մեծ ուշադրութիւն եւ խնամք

րսափ, երբ մի անգամ մի պատուաւոր մարդ, {տեսանելով} հարսնացու օրիորդը, մինչդեռ ման էր գալի

ւ ձիգ խօսակցութենից յետոյ գործակատարը, {տեսանելով}, որ աւելորդ էր վիճել Բէգզադէի հետ, յա

են աշխարհի վայելչութիւնը: Աբեղան, {տեսանելով}, որ քահանան կարդում է մի բան, հարցանո

մարիտը խօսելով՝ մեք անչափ ուրախացանք՝ {տեսանելով} մի այդպիսի թէ՛ գրողին եւ թէ՛ հրատարակող

դ գրուածը արեց հասարակութեան վերայ, եւ {տեսանելով}, որ ժողովուրդը զզուելով մերժեց եւ դատա

Մեղուի " ուղղութիւնքը: Տհաճ չենք՝ {տեսանելով} սեւ բամբասանքի գունդերը մեր վերայ յարձա

տարակութեան: Ընթերցող հասարակութիւնը, {տեսանելով} " Հիւսիսափայլը ", տեսանելով մեր գործակ

կութիւնը, տեսանելով " Հիւսիսափայլը ", {տեսանելով} մեր գործակցութիւնը, կարո՛ղ է վկայել մե

սկում իւր պարտքերից: Նա մխիթարւում է՝ {տեսանելով}, որ աւելի շատ են այլ տէրութեանց պարտքե

յժը, իսկ միւսի տկարութիւնը: Մի մարդ, {տեսանելով}, որ միւսը մեռնում է սովից, որպէս թէ ա

չենք կարող սանձ դնել մեր ուրախութեան, {տեսանելով} հայկական դերասանք եւ ոչ միայն այսչափ,

: Պակաս ուրախութիւն չզգացինք մեք, {տեսանելով} Զմիւռնիոյ մէջ Վասպուրական անձնուրաց ընկ

ի մէջ երեւում են մարդիկ, որ պարզ աչքով {տեսանելով} եւ հասկանալով ճշմարտութիւնը, քարոզում

Ահա՛ այն կտակները, որ կարդալով եւ {տեսանելով}, թէ բարեպաշտ կտակակատարքը մինչեւ այս ր

բնաւ եւ մաղթանք՝ մի՛ որոց աչս ունիցին {տեսանելով} ո՞չ զդոյն գուշակիցեն, անդէն իսկ ի վերծ

մ հոգին, Հորիզոնում պայծառ լոյսը {տեսանելով} արեւին. Մայր է մտնում, առանց նո

չէր ստանում նորանից. Բրիտանացին {տեսանելով} այս ծառան, Մտքից չանցուց վախենալ

Ո՛հ, իմ սիրտը կտրատւում է {Տեսանելով} այսպէս սէր, Դէպի թշուառ մի հայրե

ւս կողմից չափաւորւում է մեր սրտի ցաւը, {տեսանելով} որ պարոնը փարատել է, կամ գէթ աշխատել է

վերայ. աղեխարշ սրտմտում ենք դարձեալ, {տեսանելով}, որ այս անգործութեան, ծայրացեալ թշուա

ուզում էին նորա անդունդի մէջ: Այսպէս, {տեսանելով} մեր անձը ամեն կողմից պաշարուած եւ օրհաս

նքը. շատ աստանդական թափառելուց յետոյ, {տեսանելով}, որ ո՛չ մի տեղից լուսոյ նշոյլ չէ ծագու

տայածութեան անդունդի մէջ: Նորան այնպէս {տեսանելով}, ես մոռացայ իմ բոլոր ցաւերը: Մօտեցանք

, թէ ինչպէ՛ս շատերը եւ պաշտօնատարներից {տեսանելով} կարդինալի անիրաւութիւնը, տեղեկանալով ն

արդապետ շատ ֆրանսիագէտ: Բայց կարդինալը {տեսանելով}, որ այս մարդը իւրեան հաւատարմութեամբ չ

ամեծ տհաճութիւններ յարուցին նորա դէմ, {տեսանելով}, որ նա ճշմարտութեան հետեւող եւ անկարգո

եւ նորա դրօշի տակ մտանել: Որ ազգն եւս {տեսանելով} նորա անձնուրաց գործերը եւ նահատակութիւն

ադառնում են դէպի գործարանը: Վերակացուն {տեսանելով} նոցա անհամեմատ սէրը դէպի նա եւ ատելութի

մ է մի զարհուրելի պատերազմ: Վերակացուն {տեսանելով}, որ յաղթուեցաւ իւր կողմը, մոռանում է

նորա ձեռնտուութեամբ: Բոլոր գերդաստանս {տեսանելով} ինձ, մի անպատմելի սուգ եւ ողբ բարձրացր

ւթեամբ մարդ, վերջապէս յուսահատւում է՝ {տեսանելով} իւր աշակերտների անորոշ վիճակը. հաւանու

ին կոմս Շերեմետեվի գիւղում։ Բայց մեք, {տեսանելով} նորա առողջութեան թուլութիւնը, հեռացնու

փայլ Պարոն Վլադիմիր Պետրովիչ Բուտկովը, {տեսանելով} նորա արժանաւորութիւնը եւ յառաջադիմութիւ

իւրեանց հեռադիտակները Աստարօտի վերայ եւ {տեսանելով} նորա պոչը, ընդունեցին նորան այն մեծ մո

մէջ Ձեր մռայլութիւնը շատ տտիպային նիւթ {տեսանելով} թողել էր նորանց, ուտելու համար այն ժամ

արաններում թառամում ենք տխրութեան մէջ: {Տեսանելով}, որ բանը այսպէս է, որ այս մասին մի բա

իւր մէջ մինչեւ քառասուն վեդրօ գինի. ես {տեսանելով} այս, կարո՞ղ եմ մինչեւ այն աստիճան անար

սենեկից, հայր մեր ասելով: Պ. Մարկոսը {տեսանելով}, որ բանը վատ է, փոքր է մնացել, որ իւ

տոյտ գալ սենեկի մէջտեղում: Պ. Մարկոսը {տեսանելով}, որ մի աղօթքով բան չդարձաւ, բռնեց Շաք

ժամանակ է, որ երազում մի գեղեցիկ աղջիկ {տեսանելով}, սիրահարուել էի նորա վերայ, այնպէս,

դարձեալ սրբում եմ աչքս... եւ դարձեալ {տեսանելով} նորան վազում եմ դէպի նա... բայց, աւ

ւ մի երրորդ մարմին - մկնղեղը). այսպէս {տեսանելով} բոլոր մետալները, ուրեմն եւ ոսկին, ապա

ն զօրութիւն ցոյց տայ իւրեանից, որպէսզի {տեսանելով} նորա կարողութիւնը հետեւաբար կշիռ տայ նո

ը գնում էր: Եւ այս վարդապետը չէ՞ր, որ {տեսանելով} այն ռամիկ մարդու սրբութիւնը, որով, ան

ագունեցաւ եւ զգաց վէճի աւելորդութիւնը, {տեսանելով}, որ բանի տեղ չէ անցնում իւր կոտրատուիլ

իաւորուածների քարշողական յատկութեան մէջ {տեսանելով}: Այսպիսի սխալ եւ անբնական ճանապարհներո

զարմանալի էր, որ Շահումեանցը ներս մտած {տեսանելով}, որ Մանուշակը չկար, չհարցրեց նորա ուր

շ սիրտ. նա պսակւում էր Մանուշակի հետ, {տեսանելով}, որ նա գեղեցիկ է, բայց առանց ամենեւին

այն կողմից, - կտրեց խօսքը Շահումեանցը, {տեսանելով}, որ կակազում է Թիւթիւնճի-օղլուն, - պատ

վերայ, - վերջացրեց խօսքը Շահումեանցը, {տեսանելով}, որ տիկին Թիւթիւնճի-օղլուն վաղուց ահա

աւ մառախուղից: Մանուշակը գիշերի մէջ {տեսանելով} այս սպիտակ բանը, անտարակոյս պէտք է, ո

որ հառաչանք արձակելով բացեց աչքերը, եւ {տեսանելով} իւր մօտ Շահումեանցը, այնպէս զարմացաւ,

արողացաւ խօսել: Շահումեանցը իւր կողմից {տեսանելով} այս անորոշ նայուածքը, քիչ մնաց որ համա

նորա զգեստը եւ մազերը: Շահումեանցը {տեսանելով} Մանուշակի դրութիւնը պատճառուած օդի ազդե

նի վերայ, ծննդական ցաւի մէջ: Սորան {տեսանելով}, ծննդականի շրջակայ բազմութիւնը, ճեղքւ

ռը եւ ներս մտաւ եղբօր մօտ: Նա զարմացաւ {տեսանելով} եղբօր դէմքի փոփոխութիւնը եւ առաւել եւս

էդի գերեզմանը համբուրելու. այս դերվիշը {տեսանելով} Գիրէյ-խանի պատերազմական պատրաստութիւնը

իսուսեան աբեղաներին միայն։ Ծերակոյտը, {տեսանելով} այս բանը, արդէն վճռական պատճառ էր ստաց

վերայ։ Հերիք չէր այս, մինչ Պաւլոսը, {տեսանելով}, որ Ծերակոյտը եւ բովանդակ հասարակապետո

ն թէ այն խորհրդով, որ կառավարութիւնը, {տեսանելով} մի օտար ազգից հատուածեալ միաբանութիւն,

ն նորան " լաւ չէ ". պատճառ, Մխիթարը, {տեսանելով} մի անպատեհ բան, սովոր էր ստէպ կրկնել՝

Գիտենք, սարսափանք էր գալու քո վերայ՝ {տեսանելով} այդպիսի ազգերի յետին հոգեկան չքաւորութի

զնիւ հոգի եւ մի փափուկ մարդկային սիրտ, {տեսանելով}, որ միեւնոյն մարդկութեան որդիքը, այդպ

ւերացուց իւր ուսումը, որպէսզի մարդիկ, {տեսանելով} նորա հաստատութիւնը իւր վկայութեան վերայ

նդարամետական զգացմունքի, զմայլում էր՝ {տեսանելով} գօսացած դիակները սիւների վերայ, որոնց

էին հայկական ջատագովքը պապականութեան։ {Տեսանելով} այս, որպէս մեք, նոյնպէս եւ ամենայն ան

նութեանը դէպի ուսումնականութիւնը, ոչ թէ {տեսանելով} այժմեան անսրտութիւնը դէպի լուսաւորութիւ

ելի եւ խնկելի ծերունին, որ իւր օրերումը {տեսանելով} Հայերի փախչելը լուսաւորութենից, կարծում

ի ամօթը։ Մահացու մեղք համարում ենք մեզ, {տեսանելով} մի բարոյեական խոց մեր ազգի վերայ, ծածկե

ւս ընդ անպարտակիր մահ վարդապետի իւրոյ, {տեսանելով} զորդին հօրամոյն յաջորդեալ զնա, բուռն հ

ոխք եւ սատանայի փորձութիւնքը։ Վերջապէս {տեսանելով}, որ իւր սուրբ նպատակին հասանելու համար

լ, մինչ դեռ ոչինչ չգիտէր։ Վանահայրը, {տեսանելով} նորա տգիտութիւնը, իսկոյն հրամայեց բռնե

բնական եւ հասկանալի բան է, որ Պապերը, {տեսանելով}, որ գործը այսպիսի ընթացք ստացաւ, պիտո

ւթիւնը։ Պօրտուգալիայի տէրութիւնը, {տեսանելով} Կսաւիէի աշխատութիւնը ժողովրդոց վարքը ու

բայց ո՛չ մինը այս սուրբ քարոզիչներից, {տեսանելով} Հռովմի այսպիսի շռայլութիւնը, չ'մտածեց

րանց Բօնզերը եւ հակառակորդ դուրս եկան՝ {տեսանելով} իւրեանց հաւատի անարգութիւնը։ Շատ Յիսու

Կլեմենտ X եւ Իննովկենտիոս XII Պապերը, {տեսանելով} Յիսուսեան քարոզիչների կամակորութիւնը,

ին կերպարանագործուիլ, իսկ Յիսուսեանք, {տեսանելով} իւրեանց տեսութեան կատարեալ անյաջողութիւ

Ֆրանսիայի իսկական տիրողքը։ Հենրիկոս, {տեսանելով} իւր սխալը, օգնութիւն խնդրեց իւր փեսայ

ով թագաւորի աղաղակը, ներս վազեցին եւ, {տեսանելով} թագաւորը արեան մէջ թաւալուած, իսկ աբեղ

furieux coup de poing ", յետոյ, արիւն {տեսանելով} ձեռքի վերայ, բոլորովին գունաթափեցաւ եւ

ր անդատաստան երեխայի պէս, զայրանում են {տեսանելով} ազգային որեւէ՛ ամօթի հրապարակութիւնը,

ող է եւ Նախիջեւանի մեջ մի հոյակապ դպրոց {տեսանելու} հույսը քաջալերում է ինձ եւ զորացնում է

ենական կանոնը այն է, որ նորա հետ հաշիւ {տեսանելու} միջոցին, ոչ թէ միայն ես պարտական չմնամ

ելուց յետոյ, հանդիպելով նորան, արդեօք {տեսանելու} չէի՞նք, որ նա եւս դարձել էր մի արիւնկզ

ն, չկամի փորձել, որ փայտեայ դգալի մէջ {տեսանելու} չէր այդ գունափոխութիւնը: Իսկ երբեմն,

թեան կրակը, այն ժամանակ, անտարակոյս, {տեսանելու} է ազգը, թէ այն մարդիկը, որոնց վերայ ն

ի անգամ պատճառ տուեցին Հայերին՝ մի բան {տեսանելու} կամ լսելու թէատրոնական բեմից մայրենի լե

րովհետեւ ծառը խափանարկու էր նորան՝ ինձ {տեսանելու}: Թուլութենից համարեա թէ վայր ընկնելով

իմ մէջ մի ցանկութիւն՝ Տօըր եւ Վինդզօրը {տեսանելու}, իսկ սորանց տեսանելուց յետոյ չէր կարել

րակների ժառանգը: Ես հետեւեցայ ձայնին՝ {տեսանելու} Աթենասի նուիրականը: Նա թռել էր մի հոյա

ը, որ փոքրիշատէ կարդալ գրել գիտէր, չէ {տեսանելու} Պ. Խուդաբաշեւի սխալանքը պատմութեան ընդ

դակ աշխարհը մի վայրկենում պտուտում եմ, {տեսանելու} մարդերի անարժան եւ արժանաւոր գործերը,

սուելի ազգի աչքում: Երեւում է, որ մեք {տեսանելու} չէինք Նախախնամութեան այցելութիւնը այս ա

անգամ մի քանի քահանայք գալիս էին հաշիւ {տեսանելու}, բայց ի՛նչ հաշիւ, ի՛նչ քննութիւն: Հա

նած ու գործել տուած բեհեզեայ շապիկը եւս {տեսանելու} չէիր, եթէ պատահէիր այնտեղ. պատճառ, կ

րան այնպէս կը վայելէ: - Չէ. ես ձեզ {տեսանելու} եւ խնդրելու եկել էի, - ասաց կակազելով պ

կը մի մարդու հետ առանց նորա երեսը անգամ {տեսանելու}: Մարդ, մի ասեղ, մի մատնոց գնելու լին

անաւորութիւն չունի, որ առանց նայելու, {տեսանելու} եւ քննելու պիտոյ է լինի, եւ այն այնպիս

ստանալիք ունիմ, պատրաստութիւններ ունիմ {տեսանելու}, եւ չկամիմ ինչպէս եւ իցէ հարսն առնել մ

րդապետին, որպէս զինուոր, որի թիկունքը {տեսանելու} չէին թշնամիք։ Խօսելով կրօնի վերայ

ամենայն մարդ տեսանում է, որ աչք ունէր {տեսանելու} ։ Մխիթարեանց բարոյականութեան կրօնական ա

ում էր, որ բազմութենով գալիս էին նորան {տեսանելու} ։ Իգնատիոսը, կարծելով, թէ սատանայն փո

ութիւնքը, որ ծնել էին հոգու մէջ պատկերը {տեսանելու} ժամանակ։ Իգնատիոսը ինքը չէ զարգացնում ա

թեամբ իմ հետ օրինաւոր եւ հիմնաւոր հաշիւ {տեսանելուց} փախչելով, պատճառ է եղել այս իմ վատաբաղ

Տօըր եւ Վինդզօրը տեսանելու, իսկ սորանց {տեսանելուց} յետոյ չէր կարելի չգնալ Վերսայլ, ուր դա

սա ճշմարտասէր մարդ լինէր, այնքան բաներ {տեսանելուց} յետոյ, չպէտք է գործարանումը ծառայութիւ

ում էր երրորդ օրից սկսած: Յանկարծ ի՛նչ {տեսանեմ}. մի մարդ, փաթաթուած իւր վերարկուի մէջ

կամ բարեկամքը, եւ եթէ մի նշանաւոր բան {տեսանեմ} կամ լսեմ, իսկոյն ձգում եմ Յիշատակարանի

լինիմ նորան այս ճանապարհորդութեան մէջ: {Տեսանեմ} ՝ ինչպէս յարմար կը գայ գործս, գուցէ գն

Պ. Կոմս Էմմանուէլի պակասութիւնքը, եթէ {տեսանեմ}, եւ հաւաստի եմ, որ շնորհակալութիւն կը

որ ասես: " Եւ ո՛չ ժմտիս - այո՛, {տեսանեմ} "... Յական քթթել նմա վակժոյժ լե

արիութիւնը. ես, որ ինչքան վտանգը մեծ {տեսանեմ}, այնքան եւս սրտապնդութիւն եմ ստանում,

տակս երկրիս, 'ի շինամէջ քաղաքիս... եւ {տեսանեմ} 'ի մէջ քաղաքիս մուտ յապարանսն արքունի խ

եղ, անհեթեթ, աղխազուր... ։ Տեսանել {տեսանեմ}, զի մռայլութիւն ձեր մոռացեալ է զգեղեցկ

ի եւ ծանօթների անունները: - Կարդա՛ {տեսանեմ}: Պ. Շաքարեանցը հանեց սեղանի վերայ

ձեռքը: - Լա՛ւ է, լաւ, թող ես եւս {տեսանեմ}, - ասաց Շաքարեանցը, - դու տեսել ես եւ

ղութիւն տուեց ինձ, ես պատրաստութիւն կը {տեսանեմ} դեռ յառաջ մի փութ պատրաստելու. յետոյ դ

ր, դուրս եկայ բակը մի փոքր ման գալու: {Տեսանեմ} որ այդ պարոնը եւս ման է գալիս իւր բակու

սկանայ եւ ազգն: Յայս գործ Մագիստրոսիդ] {տեսանեմ} յաւէտ խուռն բազմութիւն վկայութեանց աստի

րեայ ակնկալութեան այսօր լնանի, եւ մենք {տեսանեմք} զքաջ Հովիւդ մեր՝ զօծեալդ Աստուծոյ կենդ

ետոյ պարոնը շարունակում է. " քանզի վաղ {տեսանեմք} զնորահասն Ղազար 'ի տան Բդեշխին Վրաց Աշո

ջամիտ Եւրոպացոց անմոլար շաւղօք ընթացեալ {տեսանեմք} զքարոզդ նոր հայախօսութեան, որոյ [մի մի

զի որչափ ինչ հասանէ տեսողութիւն աչաց, {տեսանեմք}, զի աբեղայք էին որ հիմն եդին գրականութ

[տառապեալ] որպիսութեան միջի, յորպիսւոջ {տեսանեմք} զհայս ( թէպէտ կոյրք ոչինչ տեսանեն, ըստ

անեցուցանել Ղազարայ Փարպեցւոյ, առ որոյ {տեսանեմք} զհատու իմաստից զեղմունս: Ի կատարած երկ

սին Տփխիսայ յամին 1284: Ի սմա դադարեալ {տեսանեմք} զոճ հայախօսութեան Խորենացւոյ եւ Եղիշէի

ագաւորութենէ, եւ ի մատենագրաց, ինչ ոչ {տեսանեմք} այնուհետեւ, բայց եթէ հարուած վերահաս յ

որպէս հայցականացուցիչ, զոր ամեն ուրեք {տեսանեմք} ի տետրակս պարոն Զմիւռնացւոյն։ Յառա

ովի բանաստեղծութիւնս, զորպիսիս առ այլս {տեսանեմք}, զի որպէս ըստ մեզ, սապէս ըստ լուսաւոր

ղարկեմ " Հյուսիսափայլին ", թո՛ղ այնտեղ {տեսանեն} նոքա խայտառակության հանդեսը, ես նոցա ց

ւմ կամ ղահուէտնում, իսկ կանայք պիտոյ է {տեսանեն} միմեանց կամ եկեղեցու մէջ եւ կամ բաղանիք

են զօրհանապազ, են եւ աչք, որք տեսանել {տեսանեն} զամենայն. ո՛չ միայն չխաբին ՚ի դիմակս,

այ Հերշելի հեռադիտակով։ Այն ժամանակ կը {տեսանեն} անտարակոյս, որ Հայերը մինչեւ այժմ աշխա

ութիւն, ինչպէս վերեւումը յիշեցինք։ Կը {տեսանեն}, որ սա մի կողմից իւր լեզուի հնութիւնը

Աֆրիկայի կամ Ամերիկայի վայրենիքը, եթէ {տեսանեն}, որ շոգեշարժ կառքը, առանց մի գրաստի կ

ջ կատարելով հարիւրաւոր մղոններ, կամ թէ {տեսանեն}, որ մի աշխարհից դէպի միւսը խօսում են ե

, զի չեն ուսեալ, զոր ինչ ինքեանց հաճոյ {տեսանեն} եւ ականջաց իւրեանց յարմարաւոր, փարին զ

սւոջ տեսանեմք զհայս ( թէպէտ կոյրք ոչինչ {տեսանեն}, ըստ որում տեսութիւն չէ դոցա սեպհական

ատուելի հարք Մխիթարեանք ինքեանք իսկ ո՛չ {տեսանեն} զանպատեհութիւն գործոյս, եւ թէ եկեղեցին

զանձինս գիտակցութեամբ հոգւոյ, տեսանել {տեսանեն} զկորուստ ազգին ընդ հարուածովք ժամանակին

ռն բազմութենով վազում էին նորա մօտ, որ {տեսանեն} այս հրաշալի մարդու երեսը։ Կսաւիէ վեր ե

կապէս եւ բարոյապէս քննենք այս խնդիրը եւ {տեսանենք}, թէ կայի՞ն այնպիսի օրէնքներ բնական եւ

մանակ դահճի պէս չվարուէր լօգիկայի հետ: {Տեսանենք} ՝ այս բարի խորհուրդը ինչ ազդեցութիւն կը

ց թո՛ղ սոքա մնան մի փոքր լռութեան մէջ, {տեսանենք} դորայ ապաշնորհութիւնը ուրիշ բաների մէջ

ւ, մեք քո հետ հոգիներիս պատրաստութիւնը {տեսանենք} ։ Հարկաւոր է մեր ճարելու հարստութենից մ

ց, կատարելով մի խորին րեւերանս: - {Տեսանենք}, - ասաց Մահտեսի Թովմասը, - ի՛նչ ազդեց

աքին բան է, եւ խոր քննելով խնդիրը, կը {տեսանենք}, որ բանաստեղծութիւնը եւս նոյնպէս ճշգրի

ք, հայրդ կը գայ, նորա հետ կը խօսենք, {տեսանենք} ի՞նչ կը տայ Աստուած: Մանուշակը կարմ

, թո՛ղ գնայ գայ երթալու տեղերը, յետոյ {տեսանենք} Աստուած ի՛նչ կը տայ, - ասաց Թիւթիւնճի-օ

եւ հինգ տարեկան կին էր, եւ, ինչպէս կը {տեսանենք}, մեծ ազդեցութիւն ունէր իւր եղբօր վերայ

լի գին՝ Քրիստոսի արիւնը։ Այժմ պիտոյ է {տեսանենք}, թէ ի՛նչպէս այդ մեծագին ազատութիւնը հե

թենից, փակում են նոցա աչքերը։ Պիտոյ է {տեսանենք} մորմոքուելու համար, թէ ինչպէս այն սրտե

ապետի նուիրականը։ Այս գլխի մէջ պիտոյ է {տեսանենք} շարժողութիւն Հայկական մատենագրութեան մէ

ռ ունէր կասկածելու։ Հետեւեալ գլխումը կը {տեսանենք} այս պատճառը։  Կոլլեգիացիք Կո

ը եւ կենսական շարժողութիւնը, ինչպէս կը {տեսանենք} յետոյ մանրամասն։ Բայց նոցա խորամանկութ

դարձեալ հալածեցին, ինչպէս մանրամասն կը {տեսանենք} այս մասին խօսելու ժամանակ։ Զարմանա

այլ միայն յղացած Լօյոլայի սրտումը, կը {տեսանենք} յետոյ, թէ ի՞նչ գործերի ծնող դարձան։

չափ դարձաւ աշխարհական, որ ( ինչպէս կը {տեսանենք} յետոյ) շատ վէճերի պատճառ եղաւ Փարիզի Պ

Վերանորոգութեանը յաղթանակելու։ Այժմ կը {տեսանենք} նորանց իբրեւ շատ զօրացած մարդիկ Պապական

ղճատում էին եւ փոփոխում էին, ինչպէս կը {տեսանենք} ահա ներքեւումը։ Եւ Յիսուսեան մարտիրոսք

որում այլ խորհրդի վերայ էին, ինչպէս կը {տեսանենք} ներքեւումը։ Փարիզի համալսարանի Աստ

սարակ լա՛ւ կարդա " Հիւսիսափայլը " եւ կը {տեսանես}, որ նա ամենայն կերպով նուիրուած է Հայո

նում եմ պատասխանել: Ասածիս ապացոյցը կը {տեսանես} իմ մի քանի նկատողութենից Պ. Իսահակեանց

եւ մի տաղտկալի միայնութիւն, եւ ահա կը {տեսանես} ամենայն, որի մէջ կամ որպէս ապրում եմ ե

ունիս նորան, իսկ թէ փոխես, իսկոյն կը {տեսանես} նորա թերութիւնը: Մի կարճ բան իմ կեանքի

մի քանի բառ խօսել, մինչեւ որ դու ինքդ {տեսանես} եւ գրես մի օրինաւոր քննութիւն: Աւ

պէս մի փոքր ժամանակից յետոյ օրինակով կը {տեսանես}: Մոռանում էի քեզ ասելու, որ սա մէկ մա

քարեանցը, - դու տեսել ես եւ դարձեալ կը {տեսանես}: Բացի դորանից, քո համար մի զարմանալի

ս այդպիսուն նորա սխալների պատճառով, կը {տեսանես} ահա, որ յիմար ֆանատիկոս անունը կը բեւե

ու եթէ հաւատաս բնութեան հրաշքներին, կը {տեսանես}, որ այդ քո շատ մեծ կարծած փոսը նա մի ր

րը, բաց ճշմարտութեան հանդէպ աչքդ եւ կը {տեսանես}, որ ողջից մեծ է Իգնատիոսը "։ Կարճ

ոգիների - փերիների գործակցութեամբ պիտի {տեսաներ} նորայ պատկերը կամ ուրուականը, մի ջրով

ից եւ մտից շինուածոցն ի վերոյ յիշելոց, {տեսանէ} զի ամսականն արդիւնք, ի նոցանէ, հասանէ

ր եթէ Պ. Կ. Էմմանուէլը մի պակասութիւն {տեսանէ} իմ վերայ, այնքան ազնիւ կը լինի, որ նա

է, որ Մարգարէի փոխանորդի աչքերը կապանք {տեսանէ}, յետոյ ասաց ինձ, որ հետեւեմ իւրեան:

չ կ՚ասէ ձեր ազգը, ձեր ժողովուրդը, եթէ {տեսանէ}, որ ձեր գանգատը մի անզօր մարդու վերայ

գործը, " Փելիքս եւ Պաւլինէի " մէջ պիտի {տեսանէ} մի կոյր նմանողական ձգտողութիւն. ոչ թէ

դարձնէ դէպի իւր անցած ճանապարհը, պիտի {տեսանէ} նո՜յնպիսի աւերակներ, նո՜յնպիսի նաւաբեկ

զմտաւ ածէ, թէ ազգ Հայոց ո՛չ լսէ եւ ո՛չ {տեսանէ}, եւ մանաւանդ սխալի, եթէ ՚ի թմրութիւն

դեն։ Ամենայն, որ ունի զուղեղ ի գլխի, {տեսանէ}, եթէ փաստաբանութիւն Այվազովսքւոյ անագա

աչքը այս եւ այն կողմը ձգածի պէս պիտոյ է {տեսանէ} նոր մատենագրութեան պատկանած մի գիրք եւա

լոր կարողութիւնքը լարելով, որ գտանէ եւ {տեսանէ} հրաշալի, ազդու եւ այլ սոցա նման ուղեղ

ան կը գար, ուշադրութեամբ կը նայէր, որ {տեսանէ}, թէ ծառայողներից ո՞րն է ցուցանում առաւ

ւ պիտոյ է կարգը պահել. ի՞նչ կասէ, եթէ {տեսանէ} անկարգութիւն, անվայելչականութիւն եւ ան

, հրաւիրուած փերիքդ կը գան, եւ տղան կը {տեսանէ} նորանց հայելու մէջ: Իսկ թէ չգան, միւս

ն վերայ, թո՛ղ կարդայ Աւետարանը. նա կը {տեսանէ} այնտեղ, որ այն Աւետարանի հեղինակը ինքը

րոպէ աւելի, ոչ մի րոպէ պակաս, պիտոյ է {տեսանէ} Շահումեանցին: Վերջապէս սկսեց ժամացո

եալ եւ մաղեալ իցէ զհինն դպրութիւն, ո՛չ {տեսանէ} ակներեւ զայս անհիմն եւ սուտ դատողութիւն

է բան պատմի ի Խորնոյ զայս օրինակ. " Եւ {տեսանէ} ( սուրբն Մեսրոպ) ո՛չ ի քուն երազ եւ ո՛

ի ինքը սէրը, նա ուղիղ եւ պարզ մտքով կը {տեսանէ} այս չնաշխարհիկ եւ իմաստուն հեղինակի քնք

ռնել զայն, բայց ակամայ, քանզի ակներեւ {տեսանէաք}, զի այս ծառ չորարմատ, չունէր տալ զպտո

յ Աստուած մի օր, որ ես իմ սիրական ազգը {տեսանէի} նանրահաւատութեան, սնապաշտութեան եւ անկ

ինքը եւս կենդանանային, ապա ուրեմն պիտի {տեսանէի} անշուշտ, թէ ինչպէս անբաղդ Պոլոնիացի Մա

րին եւ հովերին բանալու իւր սիրտը: Պիտի {տեսանէի}, անշուշտ, թէ ինչպէս փոքր Տրիանոնի պատ

իւնը այս ազգին հասած, բայց արդեօք պիտի {տեսանէի՞ն} մեր որդիքը կամ թոռները, դժուար է հաւատ

եւ ՚ի քաղուածին այնմիկ, քանզի տեսանել {տեսանէին}, թէ ի բանիլ քննութեան մերկանալոց են խա

շատէ ուղիղ տեսութիւն ստացած լինէին, կը {տեսանէին} այդ խորհուրդները, բայց ափսո՛ս, որ միմ

իստոնեայ կառավարութեան, այն ժամանակ կը {տեսանէինք}... բայց ինչպէ՞ս պիտի տեսանէինք. վաս

ակ կը տեսանէինք... բայց ինչպէ՞ս պիտի {տեսանէինք}. վասնզի մէք եւս ծնելու չէինք որպէս հայ

սացաւ այս տրոյիացիների ընդդէմ: Եթէ դու {տեսանէիր}, թէ ինչպէ՞ս սա աներկիւղ եւ առանց նիզակ

մ էր յատակին խազերը: Առաջին անգամ, որ {տեսանէիք} դուք նորան, կը կարծէիք երեւելի պատմաբա

եթէ օրինաւոր կարդացել էր, պիտի անշուշտ {տեսանէր}, որ Հայերը տիրապէս կռապաշտ են եղած, ե

խորհուրդների տէր լինելով, անարժանաբար {տեսանէր} մի այսպիսի մաքուր զեղումն սրտի: Կո

, չեմք յերկբայս թէ նա ինքնին աչօք բացօք {տեսանէր} զվտանգաւոր արտեւան քարակտուր լերին, յո

հանին ( տպած Մոսկուա, 1853): Դուք կը {տեսանէք} այնտեղ, որ Հայոց աբեղայքը մինչեւ ի մահ

նի այն ժամանակ։ Դուք կը զղջաք, երբ կը {տեսանէք} ձեր դիւրահաւանութեան կորստական հետեւանք

Եթէ կոյրք էիք ոչ էր ձեր մեղ, բայց արդ {տեսանէք} եւ մեղքն ձեր ի ձեզ հաստատեալ են ":

ողիկոսէ ամենայն Հայոց ՚ի տէր Մատթէոսէ, {տեսանի}, զի բաց ի հանգուցեալ Մասեհ Բաբաջանեանէ

, ի գործոցն ինձ, առի Ձէնջ յանձն եղելոց {տեսանի}, թէ տէր Յովսէփ Ստեփանեան քահանայն Կալկ

60 ամի, ի մետասաներորդ յօդուածոյ նորին {տեսանի}, թէ ՚ի վաղ ժամանակաց հետէ մնացեալ կայ

րպէս ամենայն յատկութեամբ ի ներքոյ գրեալ {տեսանի}, այսինքն առաջինն այս է, զի մերձ Հայոց

անն եւ ըստ բաժանմանն, որ ի նոյն կտակին {տեսանի}: Յետ այսորիկ եւ վասն մեծի կասկածա

ւ ի Հայս նկրտի ՚ի ներս մուծանել: Որպէս {տեսանի} եւ յայսմ ( երես 79), մինչ պատուիրանազ

ուն իցէ Յովհաննու, որոյ եւ առաջ բերեալ {տեսանի} բան "։ Լիակատա՛ր իրաւունք ունի պ. Էմի

նօթաբանում. " Յերկոսին յօրինակսն գրեալ {տեսանի} 'ի գէթ "։ Ինչպէս ընթերցողը տեսնում է,

'ի վերայ այսր 'ի զուր է, քանզի յայտնի {տեսանի} զի 'ի նախանձուէ չարէ յուզին այսպիսիք իր

կան հոգւով ի դարու մերոց ` թարգմանչաց՝ {տեսանի} պահեալ զթերաշունչ կենդանութիւն մինչեւ ի

թիւն հեղինակացս ոչ այնքան հայախօսութիւն {տեսանի}, որքան հելլենաբանութիւն, ամենեւին մեր

ւթեան, ուստի եւ մինչեւ այժմ աբեղայական {տեսանի} գրականութիւնդ այդ՝ թէպէտ մնալ այդպէս ո

ռն մտածողի: [Առ Հայս ի շրջակայս մեր {տեսանի} եւ ճշմարտութիւն մի այլ. ամենեւին օտար

մի 1655: Արհեստ տպագրութեան առ Հայս {տեսանի} զառաջինն է Կոստանդնուպօլիս, այլ՝ ո՛չ

ամեն հարկաւոր] հոգաբարձութիւն [ոչ ուրեք {տեսանիմք} առ ի մերng] աստուածաբան [վարդապետաց, ո

ն երկարավաuտակ աշխատութեանցն սակաւ յոյժ {տեսանին}, այլ պիտոյ է սակաւիկ մի զաչս դարձուցան

, եւ լուսաւորութիւն երկու որոշ որոշ իրք {տեսանին}, մեծ ինչ երեւին դոցա քանի մի աղքատին բ

տանաւորաց, որք յաւէտ քան զայլ առարկայս {տեսանին}, արդարանալ առաջի կրիտիկական սուրբ դատա

երհակ եւ իմ ստատիս վնաս գործ ինչ յորժամ {տեսանիցեն}, տիրաբար արգելցեն եւ աւերեսցեն եւ ի հա

ս այդ հարցը դիտում եմ բոլորովին հակառակ {տեսանկյունից}: Ըստ իս, պրոգրեսի տեսակետից քաղաքակրթ

ւրաքանչյուր ոք, ով այդ խնդիրը դիտի այն {տեսանկյունից}, բնականաբար կհանգի հետեւյալ հարցին. ի

Բացի նոցանից, ուրիշ այլ ոչինչ: - {Տեսանո՛ւմ} ես, - ասաց իմ հետ խօսողը թոյլ ձայնով,

ին մի քանի ձայներ հիւրերի միջից: - {Տեսանո՛ւմ} էք, - ասաց Մահտեսի Թովմասը, - ահա նոք

է, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլուն: - {Տեսանո՛ւմ} ես, - ասաց Շահումեանցը, - դու ես, որ ձ

գալոց տարու օգոստոսին, այլ այս տարի: {Տեսանո՛ւմ} ես, - յաւելացրեց նա դառնալով դէպի իւր կ

ս գործի եմ եկել եւ շատ հարկաւոր գործի: {Տեսանո՞ւմ} ես՝ այս սաստիկ անձրեւը եւս արգելառիթ չ

պարապիլ եւ օգուտների մի բաժինը ստանալ: {Տեսանո՞ւմ} էք, սիրելի՛ ընթերցողք, ինչպէս բարի սի

ը, պ. Ծ... վը ասաց մեզ հայերէն. - {տեսանո՞ւմ} էք, ի՛նչ օրն ենք ձգել սորան, այսինքն

ւշակը, - ա՛ռ այս տասն կոպեկը քեզ վարձ, {տեսանո՞ւմ} ես այս նամակը, - շարունակեց նա, հանելո

ով, կազմել է մի հաստլիկ գիրք, որպէսզի {տեսանողը}, գոնէ երեւութին նայելով, յօժարի վճարե

սեց այնպիսի սաստկութեամբ պտոյտ գալ, որ {տեսանողը} կը կարծէր, թէ պտուտուողը մի թերաթափանց

ղջկանից այնպիսի կին շինեմ քո համար, որ {տեսանողը} զարմանայ, քաղաքավարի, հնազանդ: Առաջի

փայլը եւ ծաղկաւեր դառնալով, շարժում են {տեսանողի} կարեկցութիւնը: Մարմարիոնը չէ՛ դիմանում

կին հասած՝ արդեն ծերացել են. այս բանը {տեսանում} ենք աչքով, բայց որովհետեւ մանկությունի

մսույս 8ին երեկոյան ժամանակ: Այժմ միշտ {տեսանում} ենք, եւ երեկի, որ էր ամսույս 10, կիր

գային եղբարք օգնեին մեզ, մանավանդ մինչ {տեսանում} են, որ ամեն բան զոհում ենք ազգի օգտի հ

քո վեհանձն օգնականությանը, բայց ինչպես {տեսանում} եմ, այժմ պիտի մի մարդուց առնուլ եւ տալ

ղա, թող աստված ընդունե այդ զոհը, բայց {տեսանում} եմ, որ այսուհետեւ անկարելի է։ Քեզ քաջ

րում շատ տարիք են անցած կտակի օրից: {Տեսանում} եք ահա՛, որ մոտից քննելով, խնդիրը ճյո

կոսին՝ դարման մատուցանել Ջուղային: {Տեսանում} եմ, որ դուք շատ վշտացած եւ շատ խռոված

ան գիտես, այժմ ներիր համարձակութեանս, {տեսանում} եմ, որ շատ բոբիկ ես եղած ուսումնականու

այլ " անունով օրագրի մի քանի համարներից {տեսանում} եմ, որ դուք գործակից էք այդ օրագրին։

ո՛չ Պ. Նալբանդեանցի հետ, որ, ինչպէս {տեսանում} եմ, պիտոյ է գլխաւոր աշխատակից լինի Պ.

այաստանի " անունով լրագիրը եւ շատ անգամ {տեսանում} եմ նորա մէջ այնպիսի բաներ, որ արժանի չ

դար գրագրութիւն ունենալով Թիֆլիզի հետ, {տեսանում} եմ, որ այնտեղ եւս խելացի եւ բանագէտ մա

րութեամբը յայտնում է իւր որպիսութիւնը։ {Տեսանում} եմ, որ դա բարեմիտ եւ աշխոյժ երեւակայու

բոլոր բաների վերայ, ո՛չ մի տեղում չենք {տեսանում} մի բան, որ սեփական լինէր հասարակ ազգին

, որ սեփական լինէր հասարակ ազգին, չենք {տեսանում} մի ծառ, որ ազգը միաբան գործակցութեամբ

էք ազգի հետ հասարակաբար, բայց յանկարծ {տեսանում} ենք յետոյ, որ գործ ունիք մի քանի պարոն

ան։ Ոչ ոք չէ կատարել այդպիսի գործ։ Ես {տեսանում} եմ, որ դուք՝ Հայոց ազգի մի քանի այլ ա

ինականը. - " Պարո՛ն, քաղաք մտանելով՝ {տեսանում} եմ բարձր տների վերայ ձողեր, որոնցից վա

իսի օրինակներ, բայց մեք այս փոքրից եւս {տեսանում} ենք ահա, որ բնական աշխարհի օրէնքը թոյլ

իցս դէպի դուրս: Աչքս ոչինչ այլ բան չէր {տեսանում}, բացի պատառուող պղպջակներից, որ լողու

աւելացնելով, թէ որովհետեւ առաջին անգամ {տեսանում} էր այդ մարդը, վասնորոյ եւ չէր կարողացե

ոտքդ դուրս դնես տանից։ Ես, ահա ինչպէս {տեսանում} ես, երեք օր է, որ փակուել եմ տանս, ո

հարիւր ութսուն բարեկամ, միայն նոքա են {տեսանում}: Եւ այն մարդը կամ այն անցքը կ'ընկնի Յի

, քան թէ քնել էի, եւ ահա քունս տարաւ: {Տեսանում} եմ երազիս մէջ, որ աշխարհի ժամանակը յետ

ակից: Ամպերը կամաց կամաց ցրուեցան, եւ {տեսանում} եմ դարձեալ Արամազդը, բայց մարդու միսը

ռում է, աղաղակում է նա, բայց, ինչպէս {տեսանում} եմ, կռիւը Աթենասի հետ է: - Իմ շա

եւանցիք տարին մի անգամ՝ Ապրիլի 23-ին, {տեսանում} են իւրեանց քաղաքի բազմութիւնը Սուրբ Գէո

աբարձութիւնք ես բոլորովին անտես արած եմ {տեսանում} եւ ո՛չ միայն այսչափ, այլեւ մինչեւ այսօ

ոճին: Խաւարասէրքը, թէեւ ոչինչ չեն {տեսանում}, բայց շօշափելով հասկացան, որ ճշմարտու

րտը չէ դիմանում մի առ մի նկարագրել: Ես {տեսանում} եմ, որ Պ. Իսահակեանցը ամենեւին անտեղե

արագրութենից, եւ թէ ինձ եւս դժբաղդաբար {տեսանում} է այն կասկածաւոր մարդերի կարգում, հաւա

ւ հոգու համար ոչինչ հոգաբարձութիւն չենք {տեսանում} նոցա կողմից: Եւ Պ. Իսահակեանցից ջատագ

բսկուրանտները, որոնց մէջ մի չար բաղդով {տեսանում} եմ այս րոպէիս եւ Պ. Իսահակեանցը: Դա է

րոնը բնակւում է այգիների մօտ եւ անդադար {տեսանում} է ճիւղերի կտրատուիլը: Բայց մի խորհուրդ

Պ. Բէգզադէն, բայց այս անգամ, ինչպէս {տեսանում} էք, շատ կակուղ վարուեցաւ. բերան չբերե

ողբալի բան, երբ Ազուչենան զգաստանալով {տեսանում} է իւր մօտ դրած կոմսի զաւակը ողջ եւ առող

անցքը: Մանրիկօն գնում է դէպի վանքը եւ {տեսանում} է, որ երիտասարդ կոմսը խօսում է Լէոնորա

անրիկօյի տան առաջեւից դէպի բանտ, որդին {տեսանում} է նորան եւ վազում է փրկել, բայց եւ ինք

դ գործը, ուստի եւ մեք աւելի յարմար ենք {տեսանում} նկարագիր անուանել նորան - картины, քան

թոյլ կը տաք մի փոքր համարձակախօսել, ես {տեսանում} եմ, որ ազատութիւնը զրկուած է իւր սեպհա

ւնը սխալ է: - Դու այժմ ամենայն բան {տեսանում} ես որպէս հայելու մէջ, իսկ թէ ընդունիս

իք ընդունել եւ Բուդդականութիւն. ինչպէս {տեսանում} եմ ես ( ներեցէք, որ համարձակւում եմ տե

արոսական են ձեր պահանջողութիւնքը: Դուք {տեսանում} էք, որ ձեր ներկայութիւնը խափան չէ ինձ

ւթիւն էր գործել քո վերայ: Առաջին անգամ {տեսանում} եմ ես մի մարդ, որ այդպէս քնքշութեամբ խ

ութեան չար դեւը: Մեք բուն այդ վէճի մէջ {տեսանում} ենք լուսաւորութեան եւ խիստ բարոյականութ

: - Ձեր ամենայն բանը հակառակ է։ Ես {տեսանում} եմ, որ քեզանից մարդ դարձողը չկայ, տես

ում եմ, որ քեզանից մարդ դարձողը չկայ, {տեսանում} եմ, որ քեզանից օգուտ չկայ ո՛չ Մօհամմեդ

... Այս նորանշան իրաւունքի օրինակը չենք {տեսանում} ոչ մի ներկայ տէրութեան օրինադրութենների

գուհու կեանքը: Մի փոքրից յետոյ ասես թէ {տեսանում} էի խուռն բազմութիւն կատաղիների՝ ձայն,

ի մակագրով: Հին լեզուով գրուածների մէջ {տեսանում} ենք գործ դրուած ամենայն ջանք եւ ճիգն մթ

միշտ եգիպտացու աչքից։ Այս պատճառով եւս {տեսանում} ենք զանազան խլրտմունք եւ թշնամական յարձ

նի հոգեւորների կողմից նզովքի շանթեր եւս {տեսանում} ենք՝ դէպի մեզ արձակուած, բայց այդպիսի

քելով բերանից։ Պօլիցմէյստերը պատուանից {տեսանում} է այս հանդէսը: Տղան գնում է գանգատ: Պ

մ են մեզ, եւ ներկայումս շատերը բացերեւ {տեսանում} են " Հիւսիսափայլի " եւ " Մեղուի " ուղղո

ուեց Հայաստանը մինչեւ այսօր: Մեր աչքով {տեսանում} ենք ուրիշ թառամած ազգերի վերստին ծաղկիլ

յայտնում ենք բովանդակ խումբին, որի մէջ {տեսանում} ենք քանքար խոստացող բոյսեր: Յոյս

այտացաւ իմ աչքիցը ամէն բան: {Տեսանում} եմ, որ կանգնած եմ անտառում, Ծառի

յն եկաւ ականջիս. Յետ եմ նայում, {տեսանում} եմ այլ աղջիկ, Նոյնպէս չքնաղ, նոյ

, ամենայն քաղաքական իրաւադատութեան մէջ {տեսանում} է ինկվիզիցիօ, յանցանքը մերը չէ, այլ ի

եւ արտօնութենից. երկու դիպուածում եւս {տեսանում} ենք լոկ մարդ, բոլոր մարդկային կատարելո

ն միստիկական խորհուրդը, ինչ որ ունեցած {տեսանում} ենք Պ. Չամուռճեանի համար: Հոգեւորա

Ահաւասիկ մեր դաւանութիւնը, որի մէջ {տեսանում} ենք ազգի փրկութիւնը: Քրքրելով մեր ա

գի թշուառութիւնների տարեգիրքը, ինչ ենք {տեսանում}: Որտե՛ղ մի գայթակղութիւն, որի պատճ

։ Բայց քանի՞ մարդիկ կային, որ համ էին {տեսանում} սորանցից։ Ասածիս անհակառակելի վկայ այն

: Կայծակի ահաւոր փայլատակութեամբ հազիւ {տեսանում} էինք միմեանց, հազիւ նշմարում էինք մեր

րձեալ շարունակեցի իմ զբօսանքը: Յանկարծ {տեսանում} եմ, մի առոյգ պատանի գալիս է, դէպի ինձ

քեր, ասելով. բարեկա՛մ, ժողովուրդը որ {տեսանում} էր դոցայ անիրաւութիւնը, Ինչպէ՞ս չէին ա

կանգնեցուցին ճիշմարտութեան դրօշը: Դու {տեսանում} ես, որ թէպէտ այն մարդերի կեանքը վաղուց

սորայ եռանդագին հոգացողութեամբ արեւ են {տեսանում} այժմ: Սա թէպէտ այժմ անպատուութեան մէջ

ճակատ Յարդարել: Շատ են զարմանում, երբ {տեսանում} են պատերազմի դաշտի ծածկուած բազմախուռն

Ի՛նչ ճար գտանել սորա համար։ Աբովեանցը {տեսանում} էր ուսման հանդիսում մեծ յառաջադիմութիւն

արձաւ դէպի գրականութեան դեւը ասելով. - {Տեսանում} ես ինչպէս կատարում եմ քո առաջարկութիւնք

երունուս, դժոխքի զօրութիւնք, որ այսօր {տեսանում} ենք մի հաստապինդ սիւն աւելի կանգնած դժո

ցել էի օտար աշխարհից: Այս հաշուիցս {տեսանում} ես ահա, որ ես քեզ նման ականջի վերայ քն

բանականութիւն ունիմ, եւ այս խօսքերիցս {տեսանում} ես ահա, որ ես շատ լաւ ճանաչում եմ իմ ա

մարդկային աչքով կարելի է տեսանել, միշտ {տեսանում} եմ: Ինչպէ՞ս չտեսայ Պոստրանայի պատկերը

ալու ժամանակ, յանկարծ, ծառերի քամակից {տեսանում} եմ այդ աղջիկը, որ կանգնած, կամենում է

խ էի դորա վերայ, որպէս թէ այդ հաւի մէջ {տեսանում} էի այն գեղեցիկ օրիորդը, որ խելքս առել

գնացածը: - Քո պատրաստութեան մէջ ես {տեսանում} եմ թերութիւնք, - շարունակեց պ. Մարկոսը

ւ էր աշխարհի հարստութեան տէր: - Ես {տեսանում} եմ, որ դու մի ընկերութեան նման բան ուն

ուել էր ամբողջ տունը, ծխողքը հազիւ հազ {տեսանում} էին միմեանց. պ. Շաքարեանցի սենեակը դա

մինչեւ երեւելի պարոնը: Տարու մէջ, ես {տեսանում} եմ շատ տեսակ հասարակութիւնք: Ամէն մի թ

ցողութեան մէջ: - Ա՛, ա՛, ես այժմ {տեսանում} եմ, որ դուք կամէիք ոչինչ թերութիւն չու

սականաբար եւ շնչականաբար: Հաւը կորեկ է {տեսանում} երազում, իսկ Հայը նի՛ւթ: Հատ ու կոտոր

Դիմում է դէպի քարքարուտ կղզին. Մեք {տեսանում} ենք... բռնեց քարերից Եւ շուտ վեր

առաջ ինձ համարում էի անբաղդ, բայց այժմ {տեսանում} եմ, որ դուք առաւել անբաղդ էք եղած, քա

ակնկալութեամբ, սակայն ձեր ընթացքի մէջ {տեսանում} եմ մի վերին աստիճանի տմարդութիւն:

երը ճաղատ ճակատի վերայ, ասաց. - Ես {տեսանում} եմ, որ դու յայտնի ծիծաղում ես իմ վերայ

Թիւթիւնճի-օղլու, այն տեղ, ինչ տեղ մէք {տեսանում} ենք մեռելութիւն, բնութիւնը սկսանում է

դունէի այդ ասածներդ... Բայց, ինչպէս {տեսանում} եմ, զուր է իմ ընդունելը կամ չընդունելը

այ, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլու տիկինը, - որ {տեսանում} էք իմ հագուստը այդպէս անկարգ, ի՛նչ առն

տալիս այդ խոստմունքը, այստեղ եւս չէին {տեսանում} փեսայի երեսը, ոտքից մինչեւ գլուխ ծածկո

ս մի սուրբ եւ անխախտելի բանի վերայ: Ես {տեսանում} եմ այնտեղ մի խորհուրդ, որ սրբացած էր ա

ա համար Մանուշակի խօսքը, որ թէեւ աչքով {տեսանում} էր նորա թուլութիւնը, այնուամենայնիւ մե

. դայեկը վեր է կենում, ճրագ է վառում, {տեսանում} է, որ երկու լաւ հագնուած մարդիկ նայում

ջաղացի մօտ, ուր երկու մեծ ուռիների տակ {տեսանում} է դայեկը շատ ճրագներ, բազմութիւն, սեղ

եր, բայց ձայն, աղաղակ, ամենեւին: {Տեսանում} է մի գեղեցիկ կին, պառկած փափուկ փետրալ

արհ տալու համար: Մօտ է գալիս դայեկը եւ {տեսանում} է, որ մի քանի վայրկեան ժամանակ կայ մին

: Առաւօտուն հանդերձ հագնելու ժամանակ, {տեսանում} է, որ գոգնոցի վերայ կախուած էին երկու

- Դեռ անցեալ տարի նոյեմբերի վերջին: {Տեսանում} ես, մտածում էր պարոն Մկրտիչը, եթէ ես

ւբենեանց թագաւորութեան ժամանակ եւս չենք {տեսանում} Հայաստանումը սէր եւ պաշտպանութիւն լուսա

մինչեւ Կարլովինգեան տան վերջանալը, եւ {տեսանում} ենք ահա, որ քսան եւ չորս պապերից, որ

նիքը լսելու համար, իսկ երկրորդ երեսում {տեսանում} ենք, թէ ինքը՝ այդ դատաւորը, ի՞նչպէս

հասակում, միւսը՝ տասներկուսից յառաջ։ {Տեսանում} ենք մի պապ, որ փոխանորդ է ընտրում ինքե

յելով այս պապի նամակներին, ամենայն տեղ {տեսանում} ես այս վարդապետութիւնը։ Նա յայտնում է

, որի միլիոնաւոր ապացոյցը ամենայն մարդ {տեսանում} է, որ աչք ունէր տեսանելու։ Մխիթարեանց

։ Այս մեծակշիռ յեղափոխութեան սկիզբը {տեսանում} ենք տասնեւերեքերորդ դարումը, որ մինչեւ

թէ մի այլ պատճառ, եւ ահա սրտցաւութեամբ {տեսանում} ենք ուրիշ պատճառներ եւս, որ թուլացնում

ւ նոցա անդամները, որոնք Պապի երեսն էին {տեսանում}, լիզում էին նորա ոտքերը եւ կեղծաւորաբա

ա. " Ա՛յ անբաղդ, ո՞ւր ես գնում, չե՞ս {տեսանում} Աստուծոյ պատուհասը քո գլխի վերայ։ Գնա՛

րծերը եւ ապառաժի նման հաստատ կամքը, որ {տեսանում} ենք Կարգի անդամների մէջ, մինչեւ Կարգը

յ գտանուած եպիսկոպոսները համարեցին, թէ {տեսանում} էին իւրեանց առաջեւումը ո՛չ թէ մի հասարա

անսիայի մէջ։ Հռովմի Քահանայապետութիւնը {տեսանում} էր իւր մօտակայ կործանումը։ Ամենայն Պապ

։ Ամենայն Քրիստոնէական ժողովքի մէջ մեք {տեսանում} ենք Քրիստոնեայ եւ մարդ, Յիսուսեանների

գտանվողքը չէին կարողանում նկատել։ Նոքա {տեսանում} էին միայն Քրիստոսի պատկերը՝ ոսկիով արծ

, ուր սկսանում է պատմական կեանքը, մեք {տեսանում} ենք ստէպ արիւնահեղ պատերազմներ, որոնցո

նգատը Յիսուսեանների ձեռքից։ Յիսուսեանք {տեսանում} էին, որ վտանգը պատրաստ է միշտ իւրեանց

ուրախ ենք այս բանի վերայ. մենք այստեղ {տեսանում} ենք մի փրկարար սկզբունք, այն է հանդէս

յառաջացած վէրքը բժշկւում է իսկոյն, երբ {տեսանում} եմ, որ ազգը դատապարտում է վնասի պարտաւ

, բայց նոյն պատմութեան միւս երեսի վերայ {տեսանում} ենք, որ այդ, առժամանակեայ անախորժութի

Օրէնքը պատժում է յանցաւորը. ասիացին {տեսանում} է այստեղ մի լոկ վրէժխնդրութիւն, բայց մ

, բայց մէք այդ արդարացի հատուցումի մէջ {տեսանում} ենք հասարակաց իրաւունքի պաշտպանութիւն:

տետրակների մէջ մեք ամենայն քայլափոխում {տեսանում} ենք, որ Պ. Գամառ-Քաթիպան ուշադիր չէ լ

իւր աշխատութենների ճակատում, մեք չենք {տեսանում} որպէս ընդհանուր ուղղութիւն նորա բոլոր ա

սորան համեմատենք նորա տետրակների հետ, {տեսանում} ենք, որ հեղինակը փոքր ի շատէ ուշը դարձ

մեր կարծիքը։ Մեր եւ օտար լեզուների մէջ {տեսանում} ենք, որ բացառականի ոյժը եւ զօրութիւնը

ակ, " մանկանց " եւ այլն եւ այլն, բայց {տեսանում} ենք, նոյնպէս, որ նորը եւս պահուած է շ

րօնի վերաբերեալները։ Ընդհակառակն, մեք {տեսանում} ենք, որ մի անպիտան եւ խաւար ազգի կրօն

՜ թէ եւ այս բաները գրուած լինէին ինչպէս {տեսանում} ենք օտար լեզուների մէջ։ Նոր լեզուի

տ ինքեան ազգ չէ, եթէ չունի լեզու։ Մեք {տեսանում} ենք մարդումս բաղկացութիւն երկու իրի, ա

ուել ենք, որ նա չունի այդ բաները։ Մեք {տեսանում} ենք նորան միմիայն իբրեւ պահարան հայոց հ

հին լեզուի բառերով։ Այս բանը մեք միշտ {տեսանում} ենք եւրոպացւոց մէջ, մանաւանդ՝ գաղղիաց

ոլոր գրուածների ու թարգմանութենների մէջ {տեսանւում} է յունական հոգու ներկայութիւնը, այսպէս

այտից, քո աչքումը ոչինչ էր. ոչինչ չէ՛ {տեսանւում} եւ չէ՛ շօշափւում, բայց մոխիրը ընդհակառ

շօշափւում, բայց մոխիրը ընդհակառակն եւ {տեսանւում} է, եւ շօշափւում է... - Ես ընդդէմ

ս գաղտնի դուռը իւր վանդակապատ շէնքովը, {տեսանւում} է մինչեւ այսօր եւս Բաղչէ-սարայում Խան-ս

տարակույս չունինք, որ լեզուն, ինչպես {տեսանք}, իբրեւ բնության այլ մարմինները ( իմանո

գարեջուր էր խմում օրը, որ անցեալ տարի {տեսանք} Մարիենբադումը, անցեալները պատահեցի նոր

................ Այնտեղ {տեսանք} Ափրոդիտեայ Որի գալը մեզ զուր չէր.

ը ծայր ի ծայր կարդալով, երկու շարժառիթ {տեսանք}, որ կարապետել են Պարոնին դէպի այդ վիհը

մ եւ մեր ժամանակում այս ամենը կատարուած {տեսանք} ։ Իսկ զյառաջագոյն գրելոյս սուրբ արան

էջ, Շահումեանցի հետ, ինչպէս վերեւումը {տեսանք}, այդ զանազան ժամանակ, տեսակ-տեսակ մար

օնի բնաւորութիւնքը եւ յարաբերութիւնքը, {տեսանք}, թէ ինչ գին է արժել մարդկութեան ազատու

րեանց բարոյականութեան երկրորդ աղբիւրը։ {Տեսանք} ահա այդ աղբիւրը, եւ այժմ մնում է մեզ յ

րծունէութեանը։ Առաջին յօդուածի մէջ {տեսանք} մեր ազգի ընդհանուր աւերութիւնը Մխիթարի

ար վարդապետի եւ Կարնեցի Խաչատուրի հետ։ {Տեսանք} նորա փախստականի պէս դուրս գնալը Տաճկաստ

թարեան միաբանութիւնը։ Մխիթարը, ինչպէս {տեսանք} առաջի յօդուածի մէջ, բամբասուեցաւ պապակ

եւ նոր յայտնագործած Ամերիկայի մէջ։ Մեք {տեսանք}, թէ Յիսուսեանք, ինչպէս Տրիդենտեան ժող

գի պատմութեան մէջ Ֆրանսիայում։ Մեք {տեսանք}, որ դեռեւս նոր էր կազմուել Յիսուսեան Կ

յթքը: Մենք նայեցանք այդ հայելու մէջ եւ {տեսանք} ինչ որ ցոյց էր տայիս նա. եւ ծանօթ լինե

. եւ մենք մեծ ուրախութիւն զգացինք, երբ {տեսանք} ( եր. 42), որ տակաւին պաշտւում է այդ

կես ինձ, այդպես սրա էր: Վառվինսկին {տեսավ} իստորիա հիվանդությանը եւ գրողին անվանեց

է անցել այն օրից, երբ այդ լեզվով լույս {տեսավ} առաջին գիրքը, եւ մենք միշտ մամուլում ա

րեմ: Շնորհավոր լինի խաղաղությունը ( {տեսար} դուն 76-ին ժամանակը) ափսո՛ս, որ այդտե

՝ հազարաւոր ձագ է հանել։ Դու ե՞րբ {տեսար} խելօք գիտուն՝ որ հորերուս ատեթով,

ս մեռանում է, ինչպէս այն սեւ հաւը, որ {տեսար} ախոռումս․ երկուքի եւս մեռելութիւնը միեւ

- Ի՞նչ պիտի խօսեմ, ո՛ր դպրոցի աշակերտը {տեսար}, որ ազգը սիրէր ու նորա օգուտը պաշտէր:

ած են վարդի փնջեր, հիանալի եւ սրտաշարժ {տեսարան}: Էգուց կուղղեմ ընթացքս դեպի հավիտեն

գետնափորի մէջ... Ամեն մի զուարճալի {տեսարան}, ամեն մի կրթուած ու բարեկարգ ազգ պատճա

րդիս գգուեալ որովայնի իւր ծնունդք։ Նոր {տեսարան} ՝ նոր ոլիմպոս ՚ի քեզ Մասիս երեւի, Մի՛

Երբ ամեն օր կրկնվում է Իմ տանը այս {տեսարան} ։ Ահա այսպէս քեզ պաշտում եմ

Որի սահմանը փակել են բլուրք. {Տեսարան} աչքի ուրախ, գեղեցիկ։ Բնութ

, որ իւրեանց վերջին աղէտքով մի սրտաշարժ {տեսարան} կացուցանեն պատմագրութեան մէջ: Այս յաղթ

, երբ նորան պատկերանում է մի զարհուրելի {տեսարան} եւ կամ գնում է նրանից փախչել, բայց նոր

քշութեամբ խեղդէր սորան: Մի օտարոտի {տեսարան} էր: Շաքարեանցը ամենեւին ոչինչ տեղեկութ

ւիթ Անյաղթ փիլիսոփայի սահմանքը։ Տխո՛ւր {տեսարան}, ողբալի դրութիւն, որի մէջ մեր սիրական

սի ուժ, մի այնպիսի զօրութիւն, այնպիսի {տեսարան}, որի առջեւ տկարանում է ոչ լոկ մի մարդո

ն: Եթէ մի օտար մարդ նկատէր հեռուից այս {տեսարանը}, անտարակոյս, կարծելու էր թէ մարդիկ չէ

րդկութեան առաջեւ բացւում էր նոր անցքերի {տեսարանը}, մարդկային իմացականութիւնը միջին դարեր

րիշ բան չէ, եթէ ոչ ներկայ անցքի ներկայ {տեսարանի} առաջուց արած ճիշտ ստորագրութիւնը, որ ա

ին ծովի ափը ականատես լինելու այս ահաւոր {տեսարանին}: Ամենեքեան ողբում էին մեր կորուստը: Մ

ալ մինչեւ անմահ փառքի սահմանքը: Տխո՛ւր {տեսարաններ}. այստեղ կեղծաւորը, թափելով իւր մարդահ

նկարագրում է երբեմն գերբնական անցքեր ու {տեսարաններ} եւ այլն, բայց այս է խնդիրը․ կատարուե՞լ

կութիւն եւ այնպիսի փոփոխական եւ շարժուն {տեսարաններ} է ստանում, որ տասը պատկերի նիւթ կը լին

ազգացութիւնը: Հռովմէական ցիրկի արիւնոտ {տեսարանները} զարթնեցնում են նորա մէջ նոյն զգացմունքը

Մարդկութեան թէատրոնի մէջ ինձ պատկերացած {տեսարանները} շատ աղեխարշ են: Իմ պատմութիւնը շատ երկ

ջ նոյն զգացմունքը, որ հեռացնում էր այդ {տեսարաններից} առաջին քրիստոնեաներին: Նա դառնում է դէ

վանաց: Միթէ ո՛չ ի զարմանալիս թուիցի {տեսարանս}. վանքն Ամենափրկչեան հռչակի պարտապան,

նորա հետ ման գալու եւ բնութեան գեղեցիկ {տեսարանքը} վայելելու։ Ես չէի՞, որ այն ջերմ եղանա

էին կատարուիլ, թէ ո՛չ: Այն գերբնական {տեսարանքը}, որ ո՛չ եղած են, ո՛չ կան եւ ո՛չ եւս լ

ար անցաւ, Սիրական լեզուդ ի՛նչ օրեր {տեսաւ}, Քանի՞ հալածանք, քանի՞ նեղութիւն

ել նորա ընդդէմ: Այս բոլորը սարսափանքով {տեսաւ} Ստիւարտ Միլը, տեսաւ եւ գոչեց. " Մեք ս

բոլորը սարսափանքով տեսաւ Ստիւարտ Միլը, {տեսաւ} եւ գոչեց. " Մեք սուզանում ենք ":

եց հասարակութեան վերայ: Հասարակութիւնը {տեսաւ}, որ այդ գրուածքը հիմն ի վեր տապալում է

է նորա հոգին, նորա պաշտական գաղափարը, {տեսաւ} այս եւ խաչակիր արշաւանք քարոզեց այն իմա

, այսինքն՝ անձրեւի երեսից ծովը: {Տեսաւ} կառավարութիւնը, որ այս տեսակ ազատութիւ

րելի տալ. գուշակեց նա գալոց փոթորիկը: {Տեսաւ} ազնուականը եւ համոզուեցաւ, որ այս տեսա

կը իւրեանը կ'առնու: Նոր կառավարութիւնը {տեսաւ} այս բոլորը, հասկցաւ, որ անցեալը չէ կա

, գոյք, կալուած ու գրաստ ": {Տեսաւ} ամբոխը արեւմուտքում մի մրրիկ բարձրացած

հագի սեւ շորը: Արեւմուտքը {տեսաւ} հեռուանց, տեսաւ սիրտը բազմութեան,

Արեւմուտքը տեսաւ հեռուանց, {տեսաւ} սիրտը բազմութեան, Խոր հառաչանք ք

եց սրտից, յոյսը եղաւ ողջ ունայն. {Տեսաւ} բազմած Նիկողոսի գահումը նոր թագաւոր

սի գահումը նոր թագաւոր Ու դէպի նա {տեսաւ} ազգի սրտում վառած սիրոյ հուր:

մ մարդիկ կ'երթան այնտեղ, Բայց ո՞վ {տեսաւ} նորանցից Այն անտառների թագուհին,

ւմ էր տան մօտին։ Իմ պապը երբ {տեսաւ} նորան, տեսաւ չքնաղ երեսը, Եփ էր

ն։ Իմ պապը երբ տեսաւ նորան, {տեսաւ} չքնաղ երեսը, Եփ էր գալի երակներու

եցերորդը՝ մի՜ շնար "։ Պապը {տեսաւ}, որ իւր գործը քարտուղարը իմացաւ,

Մի այլանդակ չոր պատկեր: {Տեսաւ} դժբաղդն նորանում Մի ծեր մարդու կե

եր բերնից թողնել, Երբ մահու դէմքը {տեսաւ} ։ Զո՛ւր է, չի լսիլ քո ձայնը,

անցաւ, Սիրական լեզուդ ի՜նչ օրեր {տեսաւ}, Քանի՜ հալածանք, քանի՜ նեղութիւ

ւ Եկեղեցւոյն, որ շինեց. Նա {տեսաւ} շքեղ տաճար Ու դէպի նա աղօթեց։

ւին ձեռք զարկել: Մարդը, որ առաջ կրակը {տեսաւ} մի կայծակից զարկուած ծառի արմատում, ետ

ն, որ կարողանայ իւր նպատակին հասանել: {Տեսաւ} կարդինալը, որ բանը ծանր ընթաց է, ինքն

նորան այդպիսի բաների վերայ խօսել: Երբ {տեսաւ}, որ սորանով եւս չէ կարողանում իւր նպատ

հոգեւոր ծառայութեան մէջ մտաւ: Երբ {տեսաւ}, որ չէ կարողանում դորանից օգուտ քաղել

անները եւ ասացին՝ վա՛շ վա՛շ, մեր աչքը {տեսաւ} ։ Եւ լոկ վայրախօսութիւն չէ այս իմ կողմ

ցն ", եւ այլն։ Ինչպէս ընթերցողը արդէն {տեսաւ}, մենք գրել ենք " առաջին թղթում ", որո

արծ, նայելով դէպի վեր առաստաղի վերայ, {տեսաւ} մի ծակ, որից անցանում էին արեգակի ճառա

նութեան դեւից, աչքը ձգեց նորա վերայ եւ {տեսաւ}, որ գուճ եկած գրում է այնպէս դողդողալո

ա հանդէսը, պատճառ, շատ պատրաստութիւնք {տեսաւ} ախոռը մտանելուց յառաջ: - Ի՞նչ պատր

երայ, համբուրեց եւ յառաջ գնաց... Նա {տեսաւ}, որ ախոռներից մինի դուռը բաց է, ուստի

ի պտուկ: Պ. Մարկոսը մօտեցաւ պտուկին, {տեսաւ}, որ ջրով լիքն է, շրջեց պտուկը, եւ ահ

կը, այսինքն, արեւելեան կողմը. այստեղ {տեսաւ} նա մի կենդանի էակ. բայց եւ սա սպասաւոր

եղեցի նորա պտուկի յատակի վերայ: Չգիտեմ {տեսաւ} թէ չէ, կամ թէ ինչ ազդեցութիւն գործեց ա

ն գործեց այդ պատկերի յայտնութիւնը, եթէ {տեսաւ}: - Ի՛նչ պիտոյ է առնել, - ասաց կոմ

Մանուշակը դուրս նայեց պատուհանից եւ {տեսաւ} մի աղքատ պառաւ կին: - Ողորմութի՛ւն

ինչպէ՞ս զարմացաւ նա, մինչ աչքը բացած, {տեսաւ} Շահումեանցին իւր առաջեւը, որ նորա ձեռք

Տիկին Թիւթիւնճի-օղլուն պատրաստութիւն {տեսաւ} թեթեւի. միւս օրը Հոլոյին կնիկը, որ եր

ողորմած հոգի մարդը ամուսնացաւ, վա՞տ օր {տեսաւ}. թէեւ Աստծու կամքն էր, որ վեց ամսից յ

վերայ, ետ բերեց նորա զգայութիւնը: Նա {տեսաւ} իւր հօրը կանգնած ննջարանի շեմքի վերայ:

ական ժողովոյն: Տպագրութիւն սորա [լոյս] {տեսաւ} յԵրուսաղէմ, այլ տպեալ աղճատ օրինակէ,

յաջորդը, երբ նստաւ Հռովմի գահի վերայ, {տեսաւ}, որ արդէն բանը բանից անցել էր։ Պաւլու

դարձան Յիսուսեաններին։ Կլեմենտ XI Պապը {տեսաւ}, որ ճար չ'կայ, դարձեալ նզովեց Յիսուսե

եց "։ Այս խօսքերի վերայ Մօնտինի ասպետը {տեսաւ} մի անծանօթ մարդ, որ գնում էր կամաց դէպ

: Սուրբ Խաչի պասին էր, որ Սօսը յայտնի {տեսաւ} իր փեսայի եւ մինչեւ անգամ իր քրոջ դաւաճ

կին, որ միշտ կռւում էր դրացիների հետ։ {Տեսաւ} մարդը, որ հնար չկա այս ղալմաղալիցն ազա

պուեցաւ, բայց ազգը միայն արտաքին աչքով {տեսաւ} ։ Այսպէս կը լինի եւ 900 տարի յետոյ եւ 1

ինչ չ'կարողացաւ յառաջացուցանել։ Առաջին {տեսաւորութեան} ժամանակ Կայսրը, նշանացի առնելով Պապակա

, վասնորոյ արձակեց իւր երեսից։ Երկրորդ {տեսաւորութեան} ժամանակ, երբ Մեցցաբարդան խօսում էր Պապ

եաւ մնաս առնելով Կայսրի հետ, որ վերջին {տեսաւորութեան} ժամանակ շատ քաղաքավարի ընթացել էր, գնա

ետ. նա մտքից չէր հանում այն խորհրդական {տեսաւորութիւնը} կէս գիշերուայ լռութեան մէջ, որ մեծ ազդ

գնած, ծիծաղում էին դեսպանի վերայ։ Այս {տեսաւորութիւնից} յառաջ Յիսուսեաններից մինը ասաց. " Եթե

ճանի մաքրության հասցուցինք, այդ իհարկե {տեսաք}, կտեսնեք միշտ օրագրի հետեւյալ համարներ

ար վարւում եմ ձեր հետ), ե՞րբ կամ ո՞ւր {տեսաք}, որ հայրենասէրքը ազգի վէրքերի վերայ վէ

ը, վիրաւորեց ինձ իւր գեղարդով, ինչպէս {տեսաք}, սորանից մի փոքր յառաջ: - Վերջը ի

եպի այդ պատերազմական անարգությունը: {Տեսե՛ք}, թե մինչեւ ո՛ր աստիճան կատաղության հաս

ը, յաւելացնելով այս հարցմունքը: - Դու {տեսե՞լ} ես աշխարհի բոլոր արարածների մէջ մի էակ

Մարդեղութիւն Քրիստոսի ", որպէս եւ դուք {տեսեալ} էք. խնդրեմ ի քէն յայտնել ինձ, կարելի՞

ս է ամառնային կամ գարնանային, դեռ չեմք {տեսեալ} զցուրտ, եւ ոչ անգամ զգեցեալ զմուշտակ.

: Բայց իշխանութիւն տեղւոյս Համալսարանի {տեսեալ} զայնս՝ ոչ բաւականանայ, զի այնոքիկ ապա

եթէ գիտել թէ ստորագրողը ՚ի նմա, ոչ եթէ {տեսեալ} են եւ քննեալ զհաշիւս Խալիբեանին կամ տեղ

րութիւնս այսոցիկ տանց՝ զորս ցարդ չէ իմ {տեսեալ} եւ զորս փոքրագոյն յոյժ ասեն լինիլ, քան

ծախուց վասն դատաստանի, զորպիսի չէ մեր {տեսեալ} ՚ի Ռուսսիա: Ի սկսանել իմ զգործն,

անդր քան զովկիան: Բայց երանի թէ չէր իմ {տեսեալ} եւ լուեալ զքստմնելիս, զահարկու զտառապ

ն յազգի մերում - քանզի այր յիւրաքանչիւր {տեսեալ} զհայրենիս աւեր եւ լքեալ, ձեռն ի գործ ա

րդեան որ առ հոգեւորսն՝ զքրիստոնէութիւն {տեսեալ}, զայն ամենայն գաղափարս եւ ի Հայս նկրտի

յ հաշուէի զպարարումն զայն։ Յորոյ վերոյ {տեսեալ} պարեգօտաւորաց, զայրագնեալ իմն զօրհնելո

ակերտ Սրբոյն Սահակայ եւ Մեսրոպայ, բայց {տեսեալ} էր զնոսա եւ 'ի տղայութեան ուսեալ էր ինչ

թ., գլ. Ժ. համ. 15)։ § 41. " {Տեսեալ} որդւոցն Աստուծոյ զդստերսն մարդկան զի գե

ա լային առ դրան խորանին վկայութեան։ Եւ {տեսեալ} Փենէէսի որդւոյ Եղիազարու, որդւոյ Ահարո

ընդդէմ նորա արս եօթանասուն հազար. զայն {տեսեալ} Իսկենտերայ նստաւ 'ի պատգարակ եւ ել ընդդ

անիլն, մեռեալ էին յարգանդի մարց՝ լոյս {տեսեալ} զհրապարակի եւ ահա տեղափոխին իբրու ի մի

նել գիտութիւն. ամենայն որ եւ է լեզու, {տեսեալ} իբրեւ պահարան գիտելեաց, յարգելի էր եւ

ոսանս: Այլ Սահակայ զՄեսրոպ բաւական գոլ {տեսեալ} առ ի կեանս հրաշագործելոյ զդպրութիւն Ազգ

աստակք Մխիթարեանց հայէին յօգուտ ազգին, {տեսեալ} ստուգապէս, քաւ լիցի մեզ մոլորիլ յայդպի

աւ տաճարին գիտութեան: Մի՞թէ չիցէ արժան {տեսեալ} Հայոց Ռուսաստանեայց յորս գտանին մեծատու

եք այն մարդերին, որոնց մի անգամ միայն {տեսել} եմ, եւ նոքա իմ հայ չսիրելս կարելի է այ

խնդրում եմ նրան՝ տեղեկանալ, լո՞ւյս չի {տեսել} արդյոք Բոկլի երկրորդ հատորի երկրորդ պրա

հատորը: Հարցնել նույնպես՝ լո՞ւյս է {տեսել} արդյոք Պրուդոնի " Պատերազմ եւ խաղաղությ

ի՞նչ է, մի՞թե մինչեւ հիմա էլ լույս չի {տեսել}: Մենք ունինք տոմսակ. այդ մասին էլ իմա

ի վերայ։ Ամենեւին ոչ. պատճառ, նա չէր {տեսել} իւր շրջապատի մէջ, որ, իբրեւ մի սովորա

դէն առնուս ձեռքդ, մի սարսափելի երազ եմ {տեսել}... - Ես Էֆիմերդէ չունիմ։ Ա՞յդ է ք

լորեցնում է մի մարդ: Դիցուք թէ երազ էր {տեսել} ։ Դորանից մի օգուտ կամ վնաս չկար իւրեան

ւի թէ Պ. Իսահակեանցը երազում կատարուած {տեսել} է այս իրողութիւնը, կամ Մուզան ասել է՝

ովհետեւ, վերադառնալով Ալեքսանդրիայից, {տեսել} էր Հայաստանի ամենայն բանը գլխիվայր, եւ

Պ. Իսահակեանցը ինչպէս է կարդացել, որ {տեսել} է այնպիսի բան եւ ուստի՞ գիտէ, որ Պ. Կ

աբթին. օրի կանաչը եւ կարմիրը ո՛չ ոք չէ {տեսել} մինչեւ այժմ: Եթէ իմ մասին հարցանէք, ե

որ երբեմն եղած է իմ պապերի բնակարանը, {տեսել} է շատ ցրտաշունչ փոթորիկներ, բայց այս ր

եղաւոր, որ շտապեցի քո մօտ. դեռ նոր էի {տեսել} քեզ հեռուից, եւ ահա սիրտս սաստիկ սկսեց

եւ անիրաւ հալածանքից, ուրիշ ոչինչ չեմ {տեսել} ես մարդերից: Տէ՛ր Աստուած, մի՞թէ վերջ

կ ձայները զգացուցին ինձ, թէ երազում էի {տեսել} այս վերեւում պատմած բաներս: Առաւօտը վե

ի՞նչպէս են, կա՞ն այն հարուստները, որ {տեսել} էիր: Այնպէս չէ՞, որ այն տասն քսան տու

. Ղեկավարը ժիր իւր գործին ` շատ է {տեսել} ալիքներ, Նորա նաւի առագաստը՝ շա

մահուան։ Աշխարհքումս նա չի {տեսել} Ո՛չ նեղութիւն եւ ո՛չ ցաւ, Նո

լեզու չեն մշակած եւ նոր լեզուն ոչ համ է {տեսել} նոցանից եւ ոչ հոտ։ Եւ այս է մանաւանդ պ

" եւ կարո՛ղ ենք աւելցնել, թէ եւ ոչ իսկ {տեսել} է նորանց։ Մինչեւ Փարպեցու թղթի յայտ

ամշապուհին ականատես էր, Մեծ Թարգմանչաց {տեսել} էր եւ տղայութեան ժամանակ մի քանի բան նո

յիմար եւ անպարկեշտ ձեւեր, որ երբեք չեմ {տեսել} ճարտասանական արձակախօսութեան մէջ. այնտ

յքի հոգաբարձուն: Ամենայն պատրաստութիւն {տեսել} եմ, թէ կերակրեղէնի եւ թէ ըմպելիքի մասի

եցհազարեակ եւս ունի... Շատ անգամ {տեսել} են Շաքարեանցին փակուած մի ախոռի մէջ, ո

խորհրդով, որ եթէ պ. Մարկոսը ստուգապէս {տեսել} էր ամենայն բան, ապա ինքն եւս խոստովանե

, մարդը խօսում է եւ այլն: Նախ, ո՛վ է {տեսել} այդ հոգին, մարդու վիզը որ կտրես, ո՞չ

ծում եւս մահ, եւ ո՛չ ոք մինչեւ այժմ չէ {տեսել}, մարդու մեռանելու ժամանակ նորա հոգու դ

եւս տեսանեմ, - ասաց Շաքարեանցը, - դու {տեսել} ես եւ դարձեալ կը տեսանես: Բացի դորանից

ան էր եկել համարեա թէ բոլոր փողոցները, {տեսել} էր բոլոր եկեղեցիքը, վաճառանոցները, ըս

առաջեւս դնում են կերակուրը. շատ անգամ {տեսել} եմ, որ բաժակը կամ ամանը, որ եւս գործ

ոնց մասին յիշեցի վերեւումը, պատուհանից {տեսել} էին կոմսի մտանելը նոցա տուն: Հայերի մէ

եղեցիկ օրիորդի մասին, որ չգիտեմ թէ ուր {տեսել} էր, եւ այնուհետեւ շատ եւ շատ որոնելով

տում ենք այստեղ: Ամենայն պատրաստութիւն {տեսել} եմ. կահ կարասիք բարձուած են սայլերի վե

, որ միմիայն ծիծաղի մարդու վերայ, եթէ {տեսել} էր նորանում մի պակասութիւն, այլ երեխայ

ը, որ սկիզբ ունի, նաեւ վերջ ունի: Ես {տեսել} եմ, եւ այդ բանը ինձ բաւական արծաթ է նս

վերայ. ճշմարի՛տ, ես շատ խելօք մարդիկ {տեսել} էի Խաչատուր աղայի ղահուէտնումը, բայց ա

րեխայ էր, երբ մի քանի հայ առաջին անգամ {տեսել} էին այս ընտանիքը Տագանրոգի մաքսատան մէջ

այելում, Մանուշակ. վայ գլխիս, ո՞վ էր {տեսել}, որ աղջիկը մօր հետ իւր հարսանիքի վերայ

երումը շատ անգամ պատահել են մարդիկ, որ {տեսել} են մեզիմեն աղէկների հարսանիք կամ մի այլ

ճանաչում է այս բաները, թէ որը՞ նոցանից {տեսել} է որ ծննդկանի մօտ... Փաթաթում է ե

ատութեամբ դիմակաւորուած, մանաւանդ, որ {տեսել} էիր այստեղ ստրկական եւ ազատական կրօններ

նեց նորանց, թէ աղօթքի ժամանակ տեսիլք է {տեսել} եւ ձայն է լսել, որ ասել է նորան " Roma

մէի վրայ երազում սիրահարուիլը, որին ոչ {տեսել} է, ոչ ճանաչում է եւ ոչ գիտէ: Մենք չգի

եւ որպիսի եւ իցէ յիշատակարան անգամ չենք {տեսել}, որ խոսէր մեզ այդ կանթեղի մասին: Մի մ

երեւելի զօրավարի: Եթէ ազգը Թորոսի օրով {տեսել} է մի խորհրդաւոր անցք, բայց Թորոսի վրայ

յդ լոյսը կամ կրակը Լուսաւորչից առա՞ջ էր {տեսել} ազգը, թէ՞ յետոյ: Լուսաւորչի անունը այ

մարդիկ, եւ մենք իսկ մի քանիսը նորանցից {տեսել} ենք, որ ուրիշի արժանաւորութիւնը խոստով

իր այգին, " իմ ողորմածիկ հօրիցը էս եմ {տեսել} ասելով ", մինչդեռ ջրի հերթը իրենը չէ,

հայ ճիզվիթներ։ Եւ մենք այնպիսի անձինք {տեսեր} ենք դժբաղդութեամբ վանքին մէջ որ ո՛չ միա

ամ իրեն գալու մասի խիստ շուտով թե տարիք {տեսեք}, որ ուրիշ սեմթե խափանողներ չըլլան, եւ

ւագիծը եւ հաշիւը վաղուց ահա պատրաստ է. {տեսէ՛ք} ահա, հարկաւոր է կանգնել երկու հազար գո

, այդ է նոցա ապրուստի միակ ճանապարհը: {Տեսէ՛ք} այժմ, թէ ինչ աջողականութեամբ մեղադրում

աւական հին բաներ են, բայց դորա փոխանակ {տեսէք} ինչպէ՛ս տպած է, եւ դեռ նոր է դուրս եկե

ր բանը: - Շուտով թէյի պատրաստութիւն {տեսէք}, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլուն, - վեցերորդ ժա

ը նորա պէսին ի՞նչ կ՚ազդէ: Եւ իրաւ, որ {տեսէք}, թէ ի՞նչ անամօթ լրբութեամբ պատասխան է

րը դուք ամեն օր տեսնում էք Վատիկանում։ {Տեսէք}, մինչեւ անգամ Միքել Անջելօյի ձեռագործք

րծ, իսկ յամի 1850 յամսեանն մարտի իբրեւ {տեսի}, թէ արդարութիւն իմ դնի ըստ ամենայնի ըն

ւցեալ եմ առ Ձեզ, եւ ի ժողովի անդ իբրեւ {տեսի} եթէ ոչ ուղիղ գնան յիրաւունս ոմանք անդամ

ալոց անդէն, նաւեցի ի Գենուա: Իբրեւ {տեսի}, եթէ առողջութիւն իմ վտանգելով վտանգի ի

րկուց աւուրց մեծ նեղութեամբ: Իբրեւ {տեսի}, եթէ առողջութիւնն իմ վտանգելով վտանգի

սքին պահանջեալ էր յառաջագոյն: Իբրեւ {տեսի}, եթէ ոչ յօժարի ի խաղաղութիւն, յայնժամ

իմ ի Կալկաթա, զամիսս աւելի քան զչորս, {տեսի} զքահանայս ի Ջուղայոյ, ոմանք ՚ի նոցանէ

հալածեալք յերեսաց եպիսկոպոսի իւրեանց. {տեսի} զբազումս ՚ի բնակչաց Ջուղայոյ, զարս զու

եւ հաւատոյն կապեաց փունջ. ԶՀայաստան ես {տեսի} յորժամ որդիք թագակապ Վաղակաւոր սու

րտ ամբառնայր ամբարտակօք մերձ ընդ մերձ։ {Տեսի} այո՛ զկնի Հայաստանին նովաւ շուք,

զգ յայսպիսեաց կորիցէ. կրկին հայեցայ եւ {տեսի} զազգն իբրեւ զոսկի, բայց գտի զնոսա խառն

մրափակ Նստէր Ադամ, եւ դիմաց {Տեսիլ} էր տխրադիտակ. " Ես հի՞մ, ասէ, ս

Որ զԱդամաւն կենդանեաց Ընդ սոսկ {տեսիլ} կայծականն Շրտուցեալ երամակաց

յ Սիրախառնիլ եւ թռչի. Իսկ ի {տեսիլ} հեշտալեացն Բանդագուշեալ գլխովին՝

ու խեղճ, այրի, մայրն Հայաստան: {ՏԵՍԻԼ} Աշնան վերջերում, նոյեմբեր ամսին,

, աչքի մէջ արիւն. Պարզաբար տեսայ {տեսիլ} մռայլուն. Դիմաց գծագիրն ինձի ցոյց

այտ յիշատակարան կայ այդ մասին։ " Եւ {տեսիլ} մի ահաւոր մարդոյ... եւ 'ի ձեռին իւրում

ոպ) ո՛չ ի քուն երազ եւ ո՛չ յարթնութեան {տեսիլ}, այլ ի սրտին գործարանի երեւութացեալ հո

որա ծարաւը, դալարացնել նորա խորշակահար {տեսիլը} եւ ահա... արեւը ծագեցաւ: Ցօղի կաթիլնե

ացք: Գերբնական է այդ աղջկայ {տեսիլը}, Ոչինչ չկայ դորա վերայ հողեղէն.

ւմ էր... բայց այնպէս ահարկու էր նորա {տեսիլը}, որ մահու սարսափ բերեց վերաս: Իմ գեղե

օտ, յայտնեց նորանց, թէ աղօթքի ժամանակ {տեսիլք} է տեսել եւ ձայն է լսել, որ ասել է նորա

, հարցմունքի ժամանակ ցոյց տուեց նա, թէ {տեսիլքներ} երեւում էին նորան, որոնք հրամայում էին

կատարել էր իւր վերայ, մինչեւ անգամ իւր {տեսիլքները} հարինքի մէջ։ Նա Ֆիզիկա եւ Քիմիա ուսուց

, պիտոյ է հեռացնէին նորա միտքը երկնային {տեսիլքներից}, երազներից եւ դարձուցանէին նորան իրակա

քի տերտերին հրամայե, քահանա թող օրհնե {տեսին}. հեչ կըլլա՞, աս ալ այնպես կպատկանի հա

նն իմ բոցեղէն սուր աչքոյք Զաստուած {տեսին} պիրկ ի փայտ, ի գլուխ պսակ բազմաքուք։

երանս իւրեանց, եւ ասացին այո՛, այո՛, {տեսին} աչք մեր... վա՛շ վա՛շ անձանց մերոց, զի

դէ մեզ զքանի մի ճառս, յորոց երկուք դեռ {տեսին} զլոյս, ի յարութիւնն Ղազարու, եւ ի գալ

անն Աստուծոյ զցուցեալն նմա յԱստուծոյ 'ի {տեսլեանն}, զյառաջագոյն դրոշմեալն իւր եւ կանգնեաց

եթէ ես, չեմ համարձակւում երկիւղից նաեւ {տեսնե՛լ} քեզ, բայց դու դեռ ասում ես, թէ գամ բժ

սել այդ բաների հակառակը. թող նայի՛ն եւ {տեսնե՛ն} առաջին հարց ապաշխարութեան ճանապարհը։ Ա

ոտ հարաբերությունների մեջ չէին: Եթե ես {տեսնեի} Անանիային, ապա, հավանաբար, նրան հարց

ւ վերադարձրել գրքերը: Շատ ուրախ կլինեմ {տեսնել} քեզ. ես վաղուց արդեն անհամբեր սպասում

ւր մակարդակը, որքան ես առիթ եմ ունեցել {տեսնել} այս եւ այն պետության մեջ, շատ բարձր չէ

արժեմ, որ ամեն անգամ ուզում եք ինձ ձրի {տեսնել}: Ես ինքս կուղարկեի գնելու, բայց աստվա

մբողջ բանակին: Ինձ այնքան անհրաժեշտ չէ {տեսնել}, որ ինձ հետ խոսող մարդը խոսեր ինձ նման

կգաս, եթե պ. Եղյանցը ցանկանում է ինձ {տեսնել}, ապա, հավանորեն, հնարավորություն կգտ

վատած եմ այժմ, որ ինքս ինձ հայելիի մեջ {տեսնել} վախենում եմ, վկա է աստված. ջերմը ամեն

ռել էր Սիրով վառուած իմ վերայ, Շատ բան {տեսնել} կարող էր... Չտեսաւ. թէեւ էր ներկայ..

կողմերում: Եւ փո՞քր գործ կարելի է {տեսնել} մի հողի վերայ, ուր աճում է եւ բազմանու

-բարերարից: Միստիկները չկամին այս {տեսնել}, նոքա վերացականութիւն են խնդրում, նոք

ւ մեզ տուիր միտք ու բան, Քննել, {տեսնել} որչափ մեր խելքը կարող է մեզ տալ սահման

Քո թաղերում էլ չի լինիլ մի տխրութիւն էլ {տեսնել}, Զի Գասպարեանը քո մէջ այժմիկ իւր տ

երկիւղից եւ ցաւից, Բայց կամեցայ {տեսնել} իմ այդ օթեւան: Երբ գնացի ե

Սիրով վառուած իմ վերայ, Շատ բան {տեսնել} կարող էր... Չտեսաւ. թէեւ էր ներկ

սկանալ, եւ ամէն բան նորա բնական գունով {տեսնել} եւ գնահատել: Այդ փիլիսոփայ պարոնը

գահեռագիծ քաշել անցածի եւ ներկայի մէջ, {տեսնել} եւ քննել թէ ինչպէս մարդկային գիտութեան

րմանացու շապիկը: Նա չէ կարող տանել կամ {տեսնել} երբեւիցէ կամ ուրեւիցէ " հանրապետական տա

մերի վրայ, եւ դոցայ պատճառով չէ ուզում {տեսնել} նորա մէջ շրջան առնող առատ ուժերի հարստո

կացողութիւնքը։ Բայց Հեգելին տրուած չէր {տեսնել} ոչ այն եւ ոչ էլ միւսը. Հեգելը մեռաւ խո

ե՛մ ուզում, համարձակութիւն չունի՛մ քեզ {տեսնել} "։ Արդեօք, մէկ կամ երկու անգամ, տարա

ւթեան մանրամասն նկարագրութիւնը կարելի է {տեսնել} Փարպեցու ստոյգ Պատմութեան մէջ 279-դ երե

մասին, այդ ինքը՝ կարդացողը, կարող է {տեսնել} առանց մեր ասելու։ Երրորդ՝ մեր բոլո

ի վրայ է ակնարկում։ Կարդացողը կարո՛ղ է {տեսնել} այդ առակը Մատթ. գլ. ԻԵ, համ. 1-12։

ն. ( եր. 48)։ Մենք, ինչպէս կարո՛ղ է {տեսնել} ընթերցողը, թէեւ թարգմանել ենք գրեթէ բա

ան, երբ պաշտօնական հանդէսով կամենում է {տեսնել} իւր ստորադրեալքը, կամ լսել իւր դեսպանն

ահա լուսին ամպերի տակից Դուրս սողաց {տեսնել} նորա երեսը: Ես շատ նայեցայ.

եւիցէ գաւառական բարբառ քննել, սորվել, {տեսնել} նորա արժանաւորութիւնքը եւ թերութիւնքը,

է այն, ինչ որ այժմ ամէն մարդ կարող էր {տեսնել} եւ ստուգել, հոյակապ արժանաւորութիւն ու

ութիւնը: Իբրեւ թերութիւն կարելի է {տեսնել} եւ Արշաւրի բնաւորութիւնը, կամ մանաւանդ

կամ թարգելի սուր ծայրին, միշտ կարող է {տեսնել} սուրբ Հելմոսի կրակը: Նոյնպէս եւ բարձր

րծել, ուզում են փարատել եւ մէկ օր առաջ {տեսնել} ազգի ազատութիւնը խաւարից, ապա ուրեմն պ

ում բանիլ կամ թէ ուզում էր իր սիրականին {տեսնել}, հերիք էր որ մի աղաղակ բարձրացնէր, թէ

ւիցէ գաւառական բարբառ քննել, սորուիլ, {տեսնել} նորա արժանաւորութիւնքը եւ թերութիւնքը,

պաշտօնը: Նեղսրտութիւն եւ կատարելութիւն {տեսնել}, կատարելութիւն խոստովանիլ հին լեզուն տ

րահամու Խոստովանողին: Մինչեւ Ձեր տպածը {տեսնելը} մենք կարծում էինք, թե այդ հատվածները դ

իրողութիւն։ Աղճատուած ձեռագրի մէջ Հրատ {տեսնելը} բնա՛ւ իրաւունք չէ տալիս մեզ հաստատողապէ

չքերին, Որ դրան շուն են, եւ մեզ {տեսնելիս} ՝ Շուտ դիմակները դնում են երեսին,

տրական հոլովված աներեւոյթ եղանակները՝ {տեսնելիս}, նայելիս, օրինակ՝ " նորան տեսնելիս ա

՝ տեսնելիս, նայելիս, օրինակ՝ " նորան {տեսնելիս} ասա ", " նորա վրայ նայելիս զարմացան "

ելիս զարմացան ". ինչ են այս նայելիսը, {տեսնելիսը}, եթէ ոչ ի տեսանել, ի նայել։ Ս տառը չ

ւկները չոր ոսկոր, - Մարդ սոսկում է {տեսնելից}: Եկաւ դժբաղդի մօտը,

) - նա այլեւս չկա: Որքա՞ն կհրճվեր նա՝ {տեսնելով} իր անխոնջ ջանքերի այդպիսի հսկայական հաջ

ընդհանուրի շահի մէջ եւ իմ սեպհական շահը {տեսնելով}, կ՚աշխատիմ ամենայն զօրութեամբ: Այն ժա

անգստում: Ծովեզերքից կնատ մարդիկ {տեսնելով} այս վտանգը, Գուշակեցին բազում ան

ն համակարգութիւնը վերանորոգելու համար: {Տեսնելով} այս, Հեգելը նորից պուպլիցիստ է դառնում

ան եւ լրացեալ իշխանութեամբ: Հեգելը {տեսնելով} այս բոլորը սարսափում է եւ նորա նեղսիրտ

քը եւ այնտեղ մի քանի ժամանակ մնաց։ Այս {տեսնելով} ՝ չար նախանձով լցուած մարդիկը սուտ խօսք

չառաւ, որ գո՛նէ, իր հոգեղէն բնութեամբ {տեսնելով} թշնամիների ծածուկ լարած որոգայթը, կարո

նել դո՛ւ, Տէ՛ր պատճառ ես եղած։ Այժմ, {տեսնելով} Տիրոջդ օրէ օր Աստուծու փառաւորութեամբ լ

ն մի գրուածք։ Երանելի Գէորգ կաթողիկոսը, {տեսնելով} այս, նզովքով դատապարտեց թէ՛ գրուածքը եւ

որ գերեզմանը միայն կարող էր վերացնել: {Տեսնելով} քո սիրտը, շօշափելով քո հոգին, եւ, այ

հիմնադիր մի հզօր Կարգի։ Լօյոլան, {տեսնելով} Քրիստոսի դատարկ գերեզմանը, իսկոյն հասկ

յառաջացաւ. այսպիսի յիմարաբանութիւնները {տեսնելով} բանիմաց հանդիսաւորները ծաղրածու ժպիտով

ն գայթակղեցուցիչ, որոնց շատը, ուում է {տեսնելով}, չէ կարդում վում է, այլ՝ ուում է։ Պ

ր մէկ մարդ, կարդալով մեր այս տողերը եւ {տեսնելով}, որ մենք մի կողմից վսեմ ոճերի հետեւողո

ցուք ": Թողանք արեւմտեան նոր ազգերին, {տեսնելով} իրենց հին ասպետական ամրոցների մնացորդքը

սաւորչի անունը այդ աւանդութեան հետ խառը {տեսնելով} չէ կարելի պնդել, թէ ստուգապէս չորրորդ

են կրակում, եւ սարսափել են իրենք իրենց {տեսնելով} " ի հանդերձս լուսաւորս "։ " Կայծա

ետ պատանքելը նմանում է այն բանին, թէ, {տեսնելով}, որ նորածին, բայց կենդանի մանուկի քիթ

քեզ կատարյալ առողջություն տա եւ միմյանց {տեսնելու} եւ ուրախանալու արժանի անե: Քո եղբայ

եթե ժամանակ կունենաս, արի այս հանդեսը {տեսնելու}: Օրը դեռեւս հայտնի չէ, իմացվածովը կգր

ը չհաջողվեց, այնուամենայնիվ քեզ շուտով {տեսնելու} հույսս չեմ կորցնում, որովհետեւ տեսակցո

դ խնդրէի. մի՞թէ նրանք, որ աչքեր ունեն {տեսնելու}, չպիտի՞ գուշակեն այդ, հէնց որ սկսեն կ

քիս թելը կտրելու. Աւա՜ղ, էլ չեմ {տեսնելու} Ես իմ որդու երեսը: " Շուտ է

վ եւ ի՛նչ լինելը: Մեծ տարբերութիւն կայ {տեսնելու} եւ լսելու մէջ: Այն հեղինակը, որ ինքը

որի տպաւորութիւնը աւելի թոյլ է, քան թէ {տեսնելու} եւ շօշափելու տպաւորութիւնը: " Սոս

նալու, ամէն մի հին աւանդութեան մնացորդ {տեսնելու} ժամանակ վազել թագաւորների քամակից. ազգ

արձրախօս աղաղակը, երիտասարդ տղոց աղջիկ {տեսնելու} համար ժամի դռանը հաւաքուիլը, այս բոլոր

աքում է: Եւ ի՛նչ խելք է կատարելութիւնը {տեսնելուց} յետոյ անկատարին հետեւիլ, միմիայն այն պ

ծել տալով նոցայ, - նա ցոյց է տալիս, էլ {տեսնելուց} յետոյ լսելու կարօտութիւն չկայ: Իսկ այն

ից փայծախս ինչ-որ բան է սարքում գլխիս, {տեսնեմ} ինչ կլինի, եթե չխաղաղվի, կարելի է օգն

Երբ մօտեցայ աւազանին, ի՛նչ {տեսնեմ}, Մի հրաշագեղ, մատաղահաս օրիորդ

: Պարոն, դու գիրքդ ամուր բռնէ ձեռքդ, {տեսնեմ} քու փիլիսոփայական կատեգորիներից ինչ կ՚ա

ւմ է նորան յողդյողդուել: " Լաւ, տու՛ր {տեսնեմ}, - ասում է նա Սօսին, - վա՛յ թուք ու բեդ

Սօսին, - վա՛յ թուք ու բեդնամ ըլնիմ ես, {տեսնեմ} երեսս կը բռնի՞, որ ասեմ Սօսն ա ղրկել,

քանի րոպէ եղբայրաբար հաշիւ ու համար կը {տեսնեն} միմեանց հետ. եթէ կը հասկանան ինչպէ՛ս պ

ինք բնագրից ( եր. 218-222), իրենք կը {տեսնեն} մեր տեսած անբնականութիւնը եւ հակասութիւ

բնագրից ( եր. 218-222), իրենք էլ կը {տեսնեն} մեր տեսած անբնականութիւնը եւ հակասութիւ

հանգամանքները, այն ժամանակ իրենք էլ կը {տեսնեն} միջնադարեան ուղղութեան ամլութիւնը եւ տա

ղ դնել: Այլ այնչափ միայն յիշեցինք, որ {տեսնեն} եւ հաւատան, թէ այդ կրակները եւ լուսերը

ւցիայի հետ: Դա անհերքելի փաստ է: Այժմ {տեսնենք}, թե ինչ եղան այդ կոնստիտուցիաները, Ֆո

ս տաղտկալի իրականությունը: Եվ այսպես, {տեսնենք} ինչ կասի չորեքշաբթին: Այսօր հրաշալի եղ

տեւ սառնամանիք էլ է, դուրս չեմ գալիս, {տեսնենք} վաղն ինչպես կլինի: Ողջույնս հաղորդ

բ այն միլիոններ բաղկացնող անհատների մօտ {տեսնենք} որեւիցէ նիւթական կարողութեան նշմարանք:

ւմն " ուրեմն այս աշխարհս, եւ ինչ որ կը {տեսնենք}, ան ամենքն ալ ատենով չկայի՞ն ", պատաս

: Այս բոլորը ինձ կասկածի տակ է ձգում: {Տեսնենք} վաղը ինչ կ՚ասէ: 21-ին տեսութիւն եղբօր

սաստիկ թոյլ լինելով աննշմարելի մնացին: {Տեսնենք} բժիշկը ինչ կ՚ասէ վաղը. այսօր խնդրեցի,

իսպառ չկար, յետոյ շատ թոյլ երեւեցաւ. {տեսնենք}: Տես[ութիւն] եղբ[օրս] հետ. առաջ[իկայ]

աջացնել այդ իրենց սքանչելի լեզուով։ Կը {տեսնենք} այն ժամանակ նոցա ուժը եւ կարողութիւնը։

ինի, ուրիշ բան չկայ նորան բռնող: Հիմի {տեսնենք}, թէ երկիւղը բաւակա՞ն է, կարո՞ղ է սանձ

անելի է, բայց հարցնենք անգլիացուց, եւ {տեսնենք} թէ այդ համակարգութիւնը այսքան դարերով տ

աւ ուշադրութեամբ նայենք այս գործին, կը {տեսնենք}, որ նորա մէջ դիւցազուն եւ դիւցազնուհի

երկու տարին էլ հանենք, այն ժամանակ կը {տեսնենք}, որ Վարդիթերը ութը լման իննի մէջ զգացե

ռողջ են եւ ողջունում են քեզ: Պետք է {տեսնես} թե " Ժիտը " ի՛նչ փառավոր տպվում է, փիր

վերադարձուցի պահարանը, որ ինքդ աչքովդ {տեսնես} խոսքիս ստուգությունը: Սիրելի եղբայր

հէն երբ ցոլացնէ իւր լոյսը, Դու կը {տեսնես} նորա լուսով մակագիրը արձանի:

նը անհրաժեշտ պայման է. պատճառ, դու կը {տեսնես}, որ դժոխքումը սատանան միեւնոյն կարգով

ելի հարմար ժամանակի, քան այժմս է: Եթե {տեսնեք} շատ հարգելի հրեա գիտնական Հայր Ֆիրկովիչ

ւր աշխատութիւնը պիտի գնահատուի, եթէ նա {տեսնէ} իւր մշակութեան պտուղը, ո՞չ ապաքէն կրկն

դար երգում. Այստեղ ինչ որ աչք կը {տեսնէ}, ողջն էլ քնում է, Զառամ Արեւելքի

դողալով. Բայց ի՞նչ կարդաց, ի՞նչ {տեսնէ} - Յոյս, յոյս, գլխից մինչեւ ցած

իւր աղօթքը Լինի դիւրալուր, {Տեսնէ} քո արեւ, Շնչէ քո զեփիւռ։

ն գաղափարին, արժեն, որ մարդը սորվի եւ {տեսնէ}. նոքա սրում են եւ զուարթացնում են նորա

։ Կարդացողը երբեմն վկայութիւնք պիտի {տեսնէ} մեր բացատրութեանց մէջ, որ մենք ուրիշ գ

, որ կարդացողը, երբ բացատրութեանց մէջ {տեսնէ} այդ գրքի անունը, իմանայ, թէ ինչ օրինա

հետեւում Պաւղոսի ձեւերին, ինչպէս պիտի {տեսնէ} կարդացողը։ § 14. Բնագիրը. " Եւ ամ

բնագիրը պահեցինք այստեղ, որ ընթերցողը {տեսնէ} ։ § 60. Պարտականութիւն ենք համարում

ջ գործ դրված յատկացուցիչներին նայի, կը {տեսնէ}, որ ժողովրդի խօսած լեզուի հոսանքին հետ

տողութիւնը։ Եւ առողջ աչքերով նայողը կը {տեսնէ}, որ նոր լեզուի մէջ, ժամանակի խնայողու

երկնքից չէ կարող ուսանիլ. մարդը պէտք է {տեսնէ}, լսէ, եւ դոցա օգուտը ճանաչէ, որ յետո

՝ գովելով ուրախանար. Թէ նորանում {տեսնէինք} հայելւոյ մէջ տիպը մեր, Թէ մեր հոգ

ի էր մեզ, որ աւելի բնական շրջանակի մէջ {տեսնէինք} ցաւալի կատաստրոֆի պատկերը: Անբնա

ավելի լայն պայմաններում էլ այլեւս չենք {տեսնի}: Ուսանողի կյանքի պոեզիան բաղկացած է՝

յունս իզուր չի անցնի: Ասենք, ոչ ոք չի {տեսնի} աշխատանքս, եթե ես նրանից գոհ չլինեմ:

, բայց չի դատապարտել, նորա վէրքերը կը {տեսնի} փաթաթելու, չէ թէ արեւուն ցոյց տալու հա

կոտրած երեքով, Այլ յաւիտեան չենք {տեսնիլ} Հայլին իւրեան ֆոկուսով: ՕՏԱՐ

դրանիկ ժառանգին, իսկ երկրորդը երբեք չի {տեսնիլ} հողի երես, որովհետեւ հողը չմասնատուելո

4-ն էլ վերջացուցինք, բայց տխրութեամբ. {տեսնինք} նորը, որ ահա զարկում է: Շնորհաւոր նոր

վհ. կաթ., Պատմ. Հայ., եր. 36)։ {Տեսնո՞ւմ} էք, Նոր քաղաքի Սուրբ Կաթուղիկէի անունը

ամենքը հասկանան "։ Եկ դու գրէ այդպէս, {տեսնո՞ւմ} ես, երբեմն արժանայիշատակ Թաղիադեանցի ա

եփանոս Նազարյանցի հրատարակությամբ լույս {տեսնող} հայ գրական ամսագիր " Հյուսիսափայլ "-ի հ

փայութիւնը միայն այդ անունով գրքերի մէջ {տեսնող} մարդոց համար, որեւիցէ մի հասարակ ազգի

նտեղ ճեղքւում է վարագոյրը, եւ ահա վիհը {տեսնողի} առջեւ է: Կամայական անձնախաբէութե

ողներին։ Մահը նոյն է, բայց {տեսնողի} Զանազան է վիճակը. Մինը չունի

ուսին Գնացել է ձեր տունից, {Տեսնողն} է Կիսթի որդին: Hy, տէրտէր, դուք

ստութեան, դորա մէջ ոչինչ ճշմարտութիւն {տեսնուած} չէ, ամենայն կերպով հաւատարիմ կացաւ իւր

մբուրում էին նորան։ Այսպիսի հանդէս չէր {տեսնուած} ամենեւին Պալատի մէջ։ Մեծ թագաւոր Լուդո

ատասխանէին մեզ այդ պարոնները, ո՞րտեղ է {տեսնուած}, որ մի սառած մարդ ջերմացնելու համար նո

իւնը թագի սեփական մի բան չէ, որ ուր էլ {տեսնուի}, թագաւորներից մնացած կարծուի: Երկրորդ

թէեւ 12-ին, բայց յոյս կայ, որ առաջ էլ {տեսնուինք}: Այս երեկոյ, լոյս 6, սաստիկ տկարացայ

ան չհարցնել. առաջինը, որ նոքա ինձ չեն {տեսնուլ} այստեղ, երկրորդ, ես նոցա մոտ գնալ-գալ

ռելկոխ նստիլ իմ, դուրսը մարդ մարդու չի {տեսնուլ}, օրը 2 անգամ սոպա կվառինք, կենե չի տա

ու ամենեւին բաց առնված չէ այս կանոնից: {Տեսնում} ենք ամբողջի օրինակը մեր մասնավորումը,

ւն. նորա տղայությունը կամ մանկությունը {տեսնում} ենք հին երգերի մեջ, նորանից հետո հանկա

ոչ բոլորովին հիմնավոր է: Նա նրանց մեջ {տեսնում} է սոսկ միայն հնամոլություն. քանի որ վի

ովի գրացուցակի մասին: Նոր շատ գրքեր եմ {տեսնում}, որոնք չկային 60 թվականի սկզբին, երբ

յունը՝ " ավելի շատ գրել ": Ոչ ոքի չեմ {տեսնում}, ոչ մի նորություն չգիտեմ, որ ձեզ հաղո

ստեղ է նա, թե Մոսկվայում՝ ես նրան չեմ {տեսնում}, բայց այստեղ, այնուամենայնիվ, կարծես

պրոգրեսիվ լեզվի, որքան այդ բարբառի մեջ {տեսնում} ենք լիովին պահպանված հին լեզվի ձեւերը:

ընդհակառակն, այժմ ես կազդուրվում եմ. {տեսնում} եմ, որ ծիծաղում ես եւ ասում. " из кул

անհնարին էլ է պահանջել նրանից: Ինչպես {տեսնում} եմ, եթե միայն երբեւիցե հաջողի ինձ գլու

Այս գործողութենից յետոյ մի քանի մարդիկ {տեսնում} են Բէգզադէին, որ նա քաղաքի նշանաւոր փո

քրելով նորա բոլոր ծնուցիչ պատճառքը, նա {տեսնում} է, որ միմիայն Անգլիոյ մէջ, եւ ըստ մաս

- Ի՛նչ բանի վերայ էք: - Չե՞ս {տեսնում}. ազատութիւն, հաւասարութիւն, եղբայրու

կառավարութիւնը եւ ազնուականութիւնը պարզ {տեսնում} էին այս տեսակ ազատութեան անհնարաւորութի

՛նչ է ուրեմն պատճառը, որ ժողովուրդը չէ {տեսնում} նորա երեսը, եւ ո՞ւր են այն ոսկիքը: Մի

ղցած ու մերկ զինուոր, որ տարիներով չեն {տեսնում} ռոճկի երես, ներս մտանող ապրանքների մաք

րան չէ գգւում մի հրապուրիչ յոյս, նա չէ {տեսնում} իւր ապագայի հորիզոնի վերայ մի երջանկութ

անզի այն տեսակ վաճառականութեան մէջ չենք {տեսնում} ազգային հարստութեան սերմը: Եւ մի՞թէ կա

գետնից բուսան: Եթէ մարդը կայ, եթէ մեք {տեսնում} ենք նորան, եթէ շատ անգամ գիտենք նաեւ ն

ն չունինք: Էական եւ իրական պէտքերի մէջ {տեսնում} ենք նորա կեանքը, կեանքի պայմանները: Պ

քը, կեանքի պայմանները: Պայմանների մէջ {տեսնում} ենք տնտեսական խնդիրը, տեսնում ենք մարդ

ների մէջ տեսնում ենք տնտեսական խնդիրը, {տեսնում} ենք մարդկային համերաշխութիւնը, որ դաւա

սկ: " Եւ չե՜ս ժպտում, այո՛, ես այդ {տեսնում} եմ "... Ակնթարթում նրա վզից բռնելով

տեր Մարդու սրտի շինուածքը, Եւ ամեն ինչ {տեսնում} էր Նրա անվրէպ սուր աչքը ` Դողդողում էր

Բայց ափսոս որ մենք կոյր ենք, չենք {տեսնում} այս բանը, Թէ ինչ որ մենք արեցինք

երը, Մի պատանի աշխոյժ կրքով {Տեսնում} է այս աստղը: Նորան տուեց բա

Քարտուղարը ծառի յետքից՝ պարզ ամենը {տեսնում} էր. Նա իւր մտքում ուրախացաւ, ասա

են որդ ու ցեց։ Այս բանը մենք միշտ {տեսնում} ենք. Բայց չենք ուզում ճանաչել,

Նորա աչքը խոժոռւում է, Երբ {տեսնում} է իւր տունը, Փայտանում է զգայութի

ին։ Նա աւելի խլանում է, Երբ {տեսնում} է վախկոտին։ Վերջին ոյժը թափ

իս Ջրի ձայնը, բայց ջուրը դեռ չեմ {տեսնում}: Իմ գնացած ճանապարհի ծայրո

ելով, Յանկարծ մի այլ նոր երեւոյթ {տեսնում} եմ: Մի հաստաբուն, բարձր կ

ն իղձ շրթունքի վրայ Մի քանի մարդոց {տեսնում} ենք, այո՛, Ովքե՞ր են դոքա, ո՞չ

նոնաւոր կերպով գրած բան. սորա ապացոյցը {տեսնում} ենք մենք եւ կարող ենք ցոյց տալ մեր ընդդ

գաղտնի, ներս մտած մեր ձեւերը եւ ոճերը {տեսնում} էինք միշտ եւ այդ բանը ստիպում էր մեզ աւ

թեան հակամիտութիւնը, որովհետեւ վտանգ է {տեսնում} այդ բանի մէջ: Անգլիական տէրութիւնը գտն

չունի եւ թէ նա ( Հեգելը) դորա հակառակ {տեսնում} է ազատութեան բոլոր արժանաւորութիւնը հաս

անես, որ Հեգելի պէս մարդը փրկութիւն է {տեսնում} բռնական ֆրիդրիկոսների ձեռքով դարբնուած

ն ամերիկեան դաշնակցութիւնը: Ո՛վ չէ {տեսնում}, որ անգլիական սահմանադրութիւնը տակաւին

երգործող փիլիսոփաներին աւելի մօտից, նա {տեսնում} է, որ նոցա բոլորի փիլիսոփայութիւնը փոխ

պետութիւն, ինչպէս անպիտաններից շատերին {տեսնում} էի, որ անում էին, սարսափում էի Յակովբ

ութիւնքը, նոյն ակնարկութիւնքը միօրինակ {տեսնում} ենք ե՛ւ Պատմութեան, ե՛ւ Թղթին մէջ։ Մե

գեղ. եր. 329)։ Սորանից մենք պարզ {տեսնում} ենք, որ ոսկի խարիսխ ունեցող հրեղէն սիւ

ւեցաւ Հռիփսիմեանց մի ընկերը եւ ուր այժմ {տեսնում} ենք Շողակաթի եկեղեցին։ " Որոյ սեան

կեղեցին։ Մեր պատմութեան մէջ անդադար {տեսնում} ենք, որ Վաղարշապատի կաթուղիկէ եկեղեցին

., Պատմ., եր. 273)։ Սորանից մենք {տեսնում} ենք, որ Մեծ Վահանը, ոչ թէ չեղած տեղու

պոս ", եւ այլն ( եր. 17)։ Այստեղ {տեսնում} ենք մի Ղազարի անուն, բայց չենք կարող ա

եւ մի ամսուայ երախտիքը, մանաւանդ մենք {տեսնում} ենք, թէ ի՜նչ որդիական եւ արժանի յարգու

ւմ, որի մասին խօսել ենք ( § 6), մենք {տեսնում} ենք Մուշէին որպէս Սիւնեաց եպիսկոպոս, մ

մութիւնը մեզ չէ ասում, թէ ինչ պատճառով {տեսնում} ենք Փարպեցուն Աշուշայի դռնում, ուստի ե

ու համար թարգմանեցինք, այնպէս, ինչպէս {տեսնում} է ընթերցողը։ § 61. Բնագիրը այսպէս

րեալ տեսանի 'ի գէթ "։ Ինչպէս ընթերցողը {տեսնում} է, մենք օգուտ ենք քաղել պ. Էմինի սրբա

" հայրապետ " բառը եպիսկոպոսներին տրուած {տեսնում} ենք շատ տեղ, որպէս նաեւ Ասողիկի Պատմու

առ, աշխարհ եւ բարբառ։ Ոչ մի տեղում չենք {տեսնում} ի գրոց բառ, ի բառ աշխարհին, այլ ի գրոց

արաբերութիւնը Ձուիկի հետ, այնտեղից մենք {տեսնում} ենք, որ այս երանելի տիկինը մայր է եղել

ն տեղ ունի իւր լրտեսները եւ ամենայն բան {տեսնում} է եւ լսում է, - ինչ ասացի՜ք... դեռե

լ էին, որովհետեւ երբեք թանաքի երես չեն {տեսնում}, որ անցեալներումը երկու չարագործ մարդ

կամ այն կողմը ձգելու ժամանակ, անդադար {տեսնում} էի նորան: Թուլացայ, մաշուեցայ. մարդո

ածաբանի աշխատութենների մէջ աոաջին անգամ {տեսնում} ենք աստեղահմայութեան եւ Ալքիմիայի զուգա

ծում է, յիշողութիւնը չէ կորցնում, աչք {տեսնում} է եւ ականջը լսում, էլ ի՞նչ պատճառից է

ի քօքերը ձնի տակից հանելիս ու ծամելիս " {տեսնում} են նորան Ապարանցիք։ Մի շաբաթ է, որ նո

ա քամակից ման են գալիս Աշտարակի տղաքը, {տեսնում} են, բայց սիրտ չեն անում մօտենալ։ Վերջ

շաբաթ անցնելուց յետոյ Գարեգինն է նորան {տեսնում}, եւ Սօսը գալիս է նորա մօտ։ Գարեգինը խ

ձեւով, բայց այդ մի քանի տողից էլ պարզ {տեսնում} ենք նորա ուղղութիւնը նրա լեզուի մշակութ

դէս հանելով այստեղ այն թերութիւնքը, որ {տեսնում} ենք պ. Պռօշեանցի սեփական ձեւ ու ոճի մէ

։ Պ. Պռօշեանցի ձեւ ու ոճի մէջ մենք {տեսնում} ենք հին լեզուին ստրկութիւն։ Բայց արգոյ

րդութիւնը է ումեմ. օրինակ՝ գրում եմ, {տեսնում} եմ եւ այլն։ Իսկ տալը, գալը, երբեմն ե

միշտ գործ են ածում այս, որովհետեւ մենք {տեսնում} ենք, որ արգոյ Պռօշեանցը գրում է. ".

թէ ամեն քայլափոխ հակառակ վկայութիւնք եմ {տեսնում} ։ Եթէ գիտենային, եթէ գրելու ժամանակ իր

թիւը գրվեն առանց էական բայի։ Բայց մենք {տեսնում} ենք, որ ինչպէս մեր լեզուի, նոյնպէս եւ

պիտի բայ լինի, բայց մենք վերի օրինակից {տեսնում} ենք, որ կարդում, բերում, վառում բայե

կորուցել է։ Մենք ամեն քայլափոխի մէջ {տեսնում} ենք հին ձեւերի ազդեցութիւնը պ. Պռօշեան

ն պահանջողութեանը վրայ: Բայց մենք չենք {տեսնում} մի պախարակութեան նշմարք եւ համարում ենք

րն են: Մարդու զեղջն է գալիս, երբ {տեսնում} է, թէ տասնումի տարեկան աղջիկը ընկնելով

մե՛ր ազգի պատմական յիշատակարանների մէջ {տեսնում} ենք այսպիսի զարհուրելի օրինակներ. " Ձե

նաեւ տհաճութեան մի լոկ նշմարք անգամ չէ {տեսնում} բանի ընթացքում: Յանկարծ լսւում է Փափակ

անգամ չգիտենք: Հազիւ երկու-երէք անգամ {տեսնում} ենք Անոյշին եւ լսում ենք նորա խօսքերը ծ

ում է, յիշողութիւնը չէ կորցնում, աչքը {տեսնում} է եւ ականջը լսում, էլ ինչ պատճառից է մ

ի քօքերը ձնի տակից հանելիս ու ծամելիս " {տեսնում} են նորան ապարանցիք: Մի շաբաթ է, որ նո

քամակից ման են գալիս աշտարակցի տղաքը ․ {տեսնում} են, բայց սիրտ չեն անում մօտենալ: Վերջ

շաբաթ անցնելուց յետոյ Գարեգինն է նորան {տեսնում} եւ Սօսը գալիս է նորա մօտ: Գարեգինը խրա

բանը մեր հարցասիրութիւնը, մանաւանդ երբ {տեսնում} ենք, որ շատ խոր արմատացած է նա ազգի հա

ք հին հեղինակութեանց մէջ ոչ մի տեղ չենք {տեսնում} գործածած եւ այդ բոլորովին նոր բարդութիւ

միանգամայն ոչնչանում է, երբ աչքի առջեւ {տեսնում} է մի այնպիսի ուժ, մի այնպիսի զօրութիւն

ձրութեան մէջ միանում են իրար հետ, մենք {տեսնում} ենք նոցայ լոյսը ` փայլակ, եւ լսում ենք

նզգայի է լինում մեզ, իսկ երբեմն, մենք {տեսնում} ենք այն լոյսը, որ սուրբ Հելմոսի կրակի

քներով կառավարւում է ամէն ինչ, որ մենք {տեսնում} ենք, կամ ինչ որ բնաւ չենք տեսնում, տի

մենք տեսնում ենք, կամ ինչ որ բնաւ չենք {տեսնում}, տիեզերքի անչափելի տարածութեան մէջ: "

պարակ էին իջնում մենամարտելու: Չենք էլ {տեսնում} պատմութեան մէջ, որ մեր թագաւորական պալ

ղած չլինէր այնպիսի սովորութիւն, ինչպէս {տեսնում} ենք Հռովմի կրկէսում - գլադիատորներին (

ի ընդդէմ, երբ աշխարհ, արարած իր աչքով {տեսնում} է, որ երէկ մորմից չարաչար խայթուած ( ?

կամ պայմանների մէջ մի ազդուութիւն չենք {տեսնում}, որ բնութեան մէջ տեղ ունենար եւ հակամէ

արակի կանանց ջերմ կրօնասիրութիւնը, ուր {տեսնում} ենք մանկական պարզամտութիւն, ներողամտու

ը չէ, այլ իր խեղճ հարեւանին: Հարեւանը {տեսնում} է բանը եւ բողոքում է: Հեթումը պատասխան

արագիլ) կը մարսի... ": Քեզ որ {տեսնում} եմ, դու ոչ միայն օձի փուշ, մասթոդոնի

, հետը նստում վեր կենում. համա ես, որ {տեսնում} եմ էկաւ, գլուխս առնում եմ կորչում, թէ

երեւում է Արշամում, թէեւ այս չափիցն էլ {տեսնում} ենք կենարար սկեպտիցիզմի արած ազդեցութիւ

: Բայց " Սոս եւ Վարդիթերից " մենք {տեսնում} ենք, թէ ի՛նչ ողորմելի վիճակում է շերամ

այս երեւոյթը առնելով որպէս իրողութիւն, {տեսնում} ենք, որ չնայելով մեր նոր լեզուի բարբառ

թեան տակ: Այս մասին շատ ցաւալի երեւոյթ {տեսնում} ենք Տաճկաստանի հայոց մէջ, որոնք տաճիկ

կամ այն բանում այսօր միեւնոյն ձեւն ենք {տեսնում} եւ հայի եւ թուրքի մէջ, դորանից խրտնելո

ի արժանաւորութիւնը եւ յատկութիւնը։ Մեք {տեսնում} ենք գոնէ Յունաստանի կրօնի մէջ, որ նա ի

իւնն ունենայ։ Ինձ ինչ օգուտ է, եթէ ես {տեսնում} էի մի հարուստ մարդ եւ մասնակից չէի նորա

շատ անգամ եւ զզուա՜նքը։ Եթէ բաց աչքով {տեսնում} ենք շորի նոյնութիւնը, նորա անփոփոխութի

մ ճարտարութեան։ Այս դրութիւնից պարզ {տեսնում} ենք, թէ ինչ աստիճանի տղայական է լոկ գե

րոնց պատկերքը եւ արձանները դուք ամեն օր {տեսնում} էք Վատիկանում։ Տեսէք, մինչեւ անգամ Մի

ի փաստերով մերժելու։ Խելքը գլխին մարդը {տեսնում} է պարզ, որ հին լեզուի իրաւունքը երբէք

թէեւ այն ժամանակ Իսրայէլը էլ ո՛չ ամպ էր {տեսնում}, ո՛չ սիւնը, ո՛չ Եհովայի կրակն ու բոցը

ռոյգ առողջութիւն ընդհանուր կազմուածքի. {տեսնում} է, շօշափում է, ճաշակում է, հոտոտում

էն գուշակեցին, թէ ինչ էր մեր ասելիքը, {տեսնում} ենք, որ քիթերը կախում են եւ երեսները թ

մեր կարճ կեանքում եւ մեր արած փորձերից {տեսնում} ենք նորա յեղափոխութիւնքը։ Իջնո՞ւմ են ա

թեան օրէնքներին, իսկ բնութեան մէջ մենք {տեսնում} ենք, որ մի փոքրիկ խմորոցը որոշեալ պայմ

ստ եղեք: Եթե մեզ վիճակված չէ շուտով {տեսնվել}, ապա մի՛ մոռանար հաղորդել ինձ ձեր հետա

Ավելացնեմ, որ եթե որեւէ կերպ թույլ տան {տեսնվելու}, ապա վաղօրոք ձեզ զգուշացնում եմ, որ ե

ոպե չի մոռացել նրան, չի կորցնում կրկին {տեսնվելու} հույսը ու, մոռանալով անցյալի դառնությո

ւ օգնությամբ հույս ունեմ քեզ հետ շուտով {տեսնվելու}: Թեեւ ամեն բանի մասին լռեցի, բայց

մասին: Ասենք, թերեւս, մինչ այդ մենք {տեսնվենք}: Երանի ձեզ բոլորիդ, որ հնարավորությու

եք Անանիային, որ ես մեծ բավականությամբ {տեսնվեցի} մեր հարգելի " հավետ ազնիվ " բարեկամ պ.

դ գոյները մեզ ցոլացնող, այնքան պարզ կը {տեսնվի} մտքի ամբողջ նկարը, բայց եթէ կոպտութեամ

ամենայն տեղից լսվում են երգերի ձայներ, {տեսնվում} են առակներ, բանաստեղծություններ հատված

նը դարձյալ գործարանավոր մարմինների նման {տեսնվում} է հաջորդի մեջ եւ ո՛չ թե յուրյան իսկ ծեր

ս ողջ-առողջ եմ, եւ որ մենք առաջվա նման {տեսնվում} ենք: Թերեւս դա իրականանա: Սպասելով տե

, ողջ եւ առողջ եմ. յուրաքանչյուր շաբաթ {տեսնվում} եմ եղբորս հետ եւ ինձ համար պարապում եմ

որ չէ ապրում այլեւս որպէս կենդանի, այլ {տեսնւում} է եւ բռնւում է մտքով: Որչափ սարսա

Դու ո՛րքան յաճախ քո խաւար գահից {Տեսող} ես լինում լուռ զարհուրանքի: Քո ճ

ես թէ դադարում են ներգործելուց: Աչքը, {տեսողական} գործարանը, համարեա թէ սառչում է, եւ ա

քր ծառայութիւն բարքի տալով ինքեան գրաւէ {տեսողների} համարումը: Եւ նա սխալուած չէր իւր հաշւ

յաջողեալ էր հնասիրացդ այդոցիկ Զանոսեան {տեսողութեամբ} նկատել զանցեալն եւ զներկայն, ուստի եւ

յն դիտանոցը, որտեղից կարելի լինէր ազատ {տեսողութենով} նկատել աշխարհի իրողութիւնքը եւ նկարագրե

գաղափարներ գիտութիւնների վերայ, որպիսի {տեսողութենով} լուսաւոր էին եւրոպայի բարեբաղդ բնակիչքը

ազգային դպրութեան. զի որչափ ինչ հասանէ {տեսողութիւն} աչաց, տեսանեմք, զի աբեղայք էին որ հիմ

լ կուրին դրամի որպիսութիւնը եւ արժէքը: {Տեսողութիւնը} խուլ մարդերի նրբանում է եւ զօրանում է մ

ամեայ հիւանդութեանց, որոց կարեն վկայել {տեսողքն} բոլոր եւ բարեկամք իմ եւ թշնամիք: Բարեհ

ի Կոստանդնուպօլիս՝ փութացաւ յԱյրարատ, {տեսոյ} վարդապետացն իւրոց ելով կաթոգին: Սուգ ա

ն չունէր նոցա անձնական շահասիրութեանը: {Տեսուա՞ծ} բան է Հայերի մէջ բարոյական մօտաւորութիւ

նհաւատ մարդերի պէս ապացոյց պահանջելով, {տեսուած} բա՞ն է Հայերի մէջ օրինաւոր, կապակից,

րածը լինէր մի այնպիսի բան, որի օրինակը {տեսուած} լինէր որեւիցէ քաղաքակրթեալ ազգի դպրութե

աբանական խնդիրների: Ո՞ր աշխարհի մէջ {տեսուած} է, որ եկեղեցականը, քաղաքական կամ քրէա

ւին եւ դուրս երեւէին այնպէս, ինչպէս որ {տեսուեցան} ։ Աշխարհի կարգը այդպէս է, այսինքն՝ բա

ւ մինչ սպասէի լալով Կարօտս առնուլ {տեսութեամբ} ։ Այս այլանդակը շտապեց

տամարդիկ դառնանք մի քանի նեղսիրտ, պղտոր {տեսութեամբ} պարոնների առաջեւ, որ ծածկելով ազգի պակա

նազան խորհուրդներով: Պ. Յովնաթանեանցի {տեսութեամբ}, բոլոր աշխարհը շարժող եւ կառավարող ուժ

զնոյն կալան շաւիղ եւ նոցին առաջնորդեալ {տեսութեամբ}, եւ առանց միտ դնելոյ սեպհական ազգի պիտ

՝ նախատինք էին անլուանալի, որոց սովին {տեսութեամբ} առաջնորդեալ՝ կամ էին փառս որոնել անձան

արգմանիչք մեր առաջնորդեալ եղեն յունական {տեսութեամբ}, այլ եւ յաղթահարեալ յընդաբոյս, ասիակա

նաւորեալ են յառաջանալ: Աբեղայական՝ {տեսութեամբ} զարգացեալ՝ [Յովհաննէս քահանայ Միրզոյեա

սա զարգացեալքն էին դպրոցական սահմանափակ {տեսութեամբ}. եւ զի՞նչ. կարացի՞ն արդեօք ստնանել զա

տարուց, առաջնորդեալ եղեւ միջին դարուց {տեսութեամբ}, եւ կամ իբրեւ այր ո՛չ ուսումնասէր եւ ց

յ մերմէ, փոքրիկ հօտս այս պարարի յուսով {տեսութեան} երկնառաք Հօտապետիդ: Այն յոյս՝ յետ բազ

զյանձն եղեալ ինձ գործոյ զհետեւանաց այսր {տեսութեան} եւ զորպէսն սկսանելոյ գործոյն, ամենայն

անձն եղեալ ինձ գործոյ. զհետեւանաց այսր {տեսութեան} եւ զորպէսն սկսանելոյ զգործն տայց Ձեզ զտ

մահուանս եւ յետ ելանելոյ ի տեղի ցանկալի {տեսութեան} արարչիդ իմոյ եւ արա արժանի մտանել ի կեա

ըստ գերագոյն հրամանի ` սկզբնաւորութիւն {տեսութեան}: Եղբայրս եւ Ա[նանիա] Ս[ուլթանշահը] եկա

սեպտեմբերի 1-ին, որ 2-ին եղբօրս տամ, {տեսութեան} ժամանակ, փոշտ ձգելու համար: [Սեպտեմբ

թէ տանից նամակ չկայ եւ թէ ինքը ուզում է {տեսութեան} գնալ: 14-ին տեսութիւն եղբօրս, Ս[իմէո

[անշահին] թուեալ 12-ից, որ տամ եղբօրս {տեսութեան} ժամանակն: 12-ին տես[ութիւն] եղբօրս եւ

ուբէին. յոյս կայ, որ 7-ին վերստին գան {տեսութեան}: Ապա թէ ոչ ` 13-ին: 4-ին նամակ ստացայ

ր ազգի կրիտիկա յայտնում է մեզ նոյն ազգի {տեսութեան} եւ հայեացքի պարզութիւնը կամ պղտորութիւն

չեւ վերջին վրդովմունքի վախճանը Այս {տեսութեան} կէտից դիտելով, պիտի գուշակէր հեռատես

իլ, իսկ Յիսուսեանք, տեսանելով իւրեանց {տեսութեան} կատարեալ անյաջողութիւնը, վեր առեցին այ

ապացուցանում էր Յիսուսեանների քաղաքական {տեսութեան} բոլոր վնասը։ Յիսուսեանք իւրեանց սովորա

ր ճառի ընթացքը, ձեռք զարկած լինելով մի {տեսութեան} նոր լեզուի մշակութեան մասին ընդհանրապէս

ան փիլիսոփայութեան, որպէս աւելի դրական {տեսութեան}, բայց այս խնդրի մէջ բնաւ սխալ չէ եւ եզ

արծում, որ համաձայն լինէր իմ վաճառական {տեսութեանը} ( теорія): - Դու ի՛նչ անձնասէր մա

էր մարդ ես, ինչ բան որ համաձայն չէ քու {տեսութեանը}, մի՞թէ յիմար էր: - Այն պատճառով,

նքների դժուարութիւնքը արգելառիթ էին այս {տեսութեանը}. ժողովրդի պատմական կեանքը դեռեւս չէր ա

բոլորը պիտի մտնեն նոր լեզուի մշակութեան {տեսութեանը} մէջ, որ մի ներածութիւն է... Եթէ, ինչ

բ հելլենական դպրութեան եւ ըստ ժամանակին {տեսութեանց} ՝ հմուտ աստուածաբանական գիտութեանց. սա

. ո՛չ վասն բեղմնաւոր մտացն եւ լուսաւոր {տեսութեանցն}, [այլ] առ հարթութեան [հնախօս ոճոյն՝ գ

Յ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ, Ի բազմաց հետէ զրկեալ ի {տեսութենէ} Ձերմէ, ի թախիծ համակիմ, եւ ոչ զոք գտե

ցնել, որ լուռ մնամ նորա անկրթութեան եւ {տեսութենից} յառաջ աստուածաբանութեան վերայ: Ո՛վ է ա

ը հնազանդւում է պապականութեան քաղաքական {տեսութեններին}, ուր փիլիսոփայութիւնը, ազատ եւ վերհամ

, ահա, ազատուած լինելով ասիական պղտոր {տեսութեններից} եւ, ամենայն կերպով ամենայն ջանք գործ դ

եբաղդ բնակիչքը։ Միտքը, բանականութիւնը {տեսութենով} եւ կենդանի գաղափարներով կը լուսաւորուի

սցէ առ ի ծախս: Զայս ամենայն դնեմ ի {տեսութիւն} ազգին եւ, որպէս երեսփոխան նորա եւ որպէ

Պ. Իսահակեանցը, բայց մինչեւ ցվերստին {տեսութիւն}, որովհետեւ ես չեմ կարող բաժանուիլ նորա

քը, մի պարզ բնագիտական եւ երկրագիտական {տեսութիւն}, ահ ու սարսափ բերեց հասարակութեան վերա

ացութիւնք ( centralisation): Այդ սխալ {տեսութիւն} է, քանզի դրամի պակասութիւնը երեւութակա

ցին ինձ գործի ծերակոյտ տրուելը: 13-ին {տեսութիւն} պ. Սուլթանշահի, եղբօրս եւ ուրիշների հ

շների հետ: Փետրուարի 1-ին վերջին անգամ {տեսութիւն} եղբօրս հետ: 12-ին առաջին անգամ կանչեց

ձ ծերակոյտ: 13-ին ծերակոյտի հրամանը ` {տեսութիւն} թոյլ տալու համար: Մարտի 5-ին ըստ գերագ

30-ին: Այսօր ինձ յայտնեցին, թէ Զատկին {տեսութիւն} թոյլ կը տան: Ապրիլի 1-ին տեսութիւն եղբ

կին տեսութիւն թոյլ կը տան: Ապրիլի 1-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ այլոց: 3-ին նամակ ստացայ հա

սխանեցի 8-ին, որ գնաց նոյն օրը: 9-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ եւ Յովհանն[էսի]: 11-ին նամ

նձի չէ, այլ բոլոր բանտարկելոց: 16-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Սուլթանշահի, Նազարեանցի եւ Լ[

պատասխանեցի, որ կ՚երթայ 23-ին: 25-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Եզեանցի հետ: Առաջիկայ տեսութ

ամբ: Ստացայ նաեւ 1 ֆունտ թաբակ: 3-ին {տեսութիւն} եղբօրս, տէրտէրի, Մարի[ա] Աթանաս[եւնայ

նակուած է 10-ին, այսինքն վաղը: 10-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Յովհ[աննէսի] եւ Աջ[եմեանի] հետ

րեցի եղբօրս, որ կ՚երթայ 19-ին: 20-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ տէր

սօր աւելորդ շորերը տուին նորան: 27-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Վ[արդերեսի

ի վէրք ստանալը եւ ճար են խնդրում: 3-ին {տեսութիւն} եղբարցս հետ: Առաջիկայ տեսութիւնը նշանա

ն պատասխան միեւնոյն նամակի մէջ: 10-ին {տեսութիւն} եղբօրս, տէր Մատթէոսի եւ Ալեքսանդրի հետ

3-ից գրած նամակներիս ստացուելը: 17-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Միքա

ակսիմատ եւ փոշտի թուղթ եւ այլն: 24-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Յովհ[աննէս

տ լաւ է, քան թէ երէկ: [Յուլիսի] 1-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Մարտին Մակարիչի, Ս[իմէոն] Գ[ր

կ ստացայ եղբօրիցս, 6-ից գրուած: 8-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Յովհ[աննէսի], Ալեքս[անդրի],

( 14 յուլիս, 1862-ից սկսած): 15-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի], Սուլթ

նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ գրքեր: 22-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Սուլ

կ ստացայ եղբօրիցս 27-ից գրուած: 29-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Կ[արապետ] Մ[արգարեանի], Դ[անի

էլի նամակը յուլիսի 26-ից գրուած: 5-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Դ[անիէլ] Թ[որոսիչի] եւ Ս[իմէոն

12-ին առողջութիւնս գրեթէ ուղղուեցաւ: {Տեսութիւն} եղբօրս, Մ[արիա] Ա[ֆանասեւնայի], Մագդա

օրը, որ եղբօրս տամ երկուշաբթի: 19-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Վարդ[երեսի

ց: 26-ին տկարութիւնս շարունակւում է: {Տեսութիւն} եղբօրս հետ եւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի],

փոշտ ձգելու համար: [Սեպտեմբերի] 2-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Յովհ[աննէսի] հետ: Բերբ[երեան

գրուած, այլեւ պակսիմատ եւ Ռանքէ: 9-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Սուլթանշահ

կաց շահի " տպած գրքերի ցուցակը: 16-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Յովհ[աննէսի] հետ, բերել էին

ւեց Սերոբի որդու մահուան մասին: 23-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Ա.

: 30-ին առաւօտ խաղող ստացայ եւ տանձ: {Տեսութիւն} եղբօրս եւ Յովհաննէսին հետ: Առաջիկայ տե

: 5-ին զուր տեղը նամակի սպասեցի: 7-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի], տէր Գրիգ[որ

է ինքը ուզում է տեսութեան գնալ: 14-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի], Մ[արի

ձգում: Տեսնենք վաղը ինչ կ՚ասէ: 21-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Վարդ[երեսի], Յովհ[աննէսի] եւ

եւ թէ Վադուժին. կ՚երթայ 25-ին: 28-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Բուդաղեանցի հետ: Առաջիկայ տե

ցի, որ կ՚երթայ 31-ին: Նոյեմբերի 4-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ եւ այլոց. առաջիկայ տեսութիւ

ւղարկել էր ինձ հին հեղինակները: 11-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ եւ այլոց, առաջիկայ տեսութիւ

տացայ եղբօրիցս նոյն օրից գրուած: 18-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ եւ Յովհ[աննէսի], եւ Ս[իմէոն

կ ստացայ եղբօրիցս 21-ից գրուած: 25-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Լ[ազ

րով յայտնում է Չերքեզեանցի մահը: 2-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ այլոց հետ. առաջիկայ տեսութիւ

է եւ ճամփու է դնում: [Դեկտեմբերի] 9-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Յովհ[աննէսի] հետ. առաջիկայ տ

րի 24-ին դուրս է եկել Թիֆլիսից: 16-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը նշանակ

անշահի] Նախիջեւան գալը եւ այլն: 23-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ եւ այլոց: Առաջիկայ տեսութիւ

oliolis: Այսօր ինձ յայտնեցին, թէ վաղը {տեսութիւն} է նշանակած: 27-ին տեսութիւն եղբօրս հե

, թէ վաղը տեսութիւն է նշանակած: 27-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջիկայ տես[ութիւնը] նշան

[ութիւնը] նշանակ[ուած է] 30-ին: 30-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Մարիամ Աթանասեանի եւ Մագդաղինէ

ն պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: 7-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, դրսուանց, հազիւ 1/2 ժամ.

ստացայ եղբօրիցս նոյն թուականից: 13-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, առաջիկայ տեսութիւնը նշանակ

ստացայ եղբօրիցս նոյն թուականից: 20-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, առաջիկայ տեսութիւնը նշանակ

ցած, Աւտուշիցն էլ էր մի նամակ: 27-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը փետրու

ը պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: 3-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, առաջիկայ տեսութիւնը նշանակ

նամակ ստացայ եղբօրիցս նոյն օրից: 10-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, առաջիկայ տես[ութիւնը] 17-ի

6-ին նամակ ստացայ 15-ից գրուած: 17-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Մագդաղինէի հետ, առաջիկայ տես

: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 24-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ: 28-ին տեսութիւն եղբօրս հե

: 24-ին տեսութիւն եղբօրս հետ: 28-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ: [Մարտի] 2-ին տեսութիւն եղբ

-ին տեսութիւն եղբօրս հետ: [Մարտի] 2-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը 9-ին է

այ եղբօրիցս: 5-ին պատասխանեցի: 9-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

ն: 14-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 16-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 23-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. այսօր տուի Սերոբին ուղարկո

ափայլում մինչեւ իմ գործի վճիռը: 30-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը նշանակ

եղբօրիցս 1-ից գրածիս պատասխանը: 6-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ: Աոաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը: 13-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տե[սութիւնը] 20

թայ վաղը: 18-ին նամակ ստացայ: 20-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

ստացայ եղբօրիցս նոյն օրից գրուած: 5-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տե[սութիւնը] նշ

ակ ստացայ եղբօրիցս 9-ից գրուած: 11-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջիկայ տեսութիւնը նշանակ

( մայիս) գրուած: Երեկոյեան ժամը 6-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] հետ:

, 4-ից գրածիս պատասխանը: Յունիսի] 8-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

ից գրուած, փոստ ձգած էր 13-ին: 15-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Անանիային հետ. առաջ[իկայ] տե

: 28-ին նոյնպէս, 23-ից թուեալ: 29-ին {տեսութիւն} եղբ[օրս] հետ. այսօր իմացայ Անանուշին մ

նամակ ստանալը եւ այլն, եւ այլն: 6-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

ակուած է օգոստոսի 3-ին: Օգոստոսի 3-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ. առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

եալ է 11-ից, որ պիտի տամ վաղը: 10-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Սուլթ[անշահի] հետ. առաջ[իկայ

: 30-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 31-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ: Առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

ասխանեցի: 19-ին նամակ ստացայ: 21-ին {տեսութիւն} Մագդաղ[ինէի] եւ Յովհ[աննէսի հետ]. եղբա

: 26-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս: 28-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշ

մակ ստացայ եղբօրիցս 2-ից գրուած: 5-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, Մագ[դաղինէի] եւ Լ[ազար] Ի[

ստացայ եղբ[օրիցս] 16-ից գրուած: 19-ին {տեսութիւն} եղբ[օրս] հետ. շատ նեղացայ: 21-ին նամ

ր գրել էր եւ Սուլթանը: Նոյեմբերի 2-ին {տեսութիւն} եղբօրս հետ, Բերբ[երեանին], Մագղաղին[է

ռաւօտ պատասխանեցի, 4-ից թուեալ: 7-ին {տեսութիւն} եղբօրս եւ Լ[ազար] Ի[լյիչի] հետ: 9-ին

տացայ Յովհաննէսից 21-ից գրուած: 23-ին {տեսութիւն} եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի] եւ Յովհ[աննէս

վերը ասուած է, հոգիս հանեց: 1 մարտի {տեսութիւն} եղբ[օրս], Մագ[դաղինէի], Գոհ[արինէի],

նը այդ օրում ժամադրել էր ամառանոցում մի {տեսութիւն}... Վերջին, վճռական խօսքերը ասել

ում եմ մի քանի պատուելի ծերունիների հետ {տեսութիւն} առնելու, կամ մի անմեղ թղթախաղ խաղալու

աստուածային բարբառով: Այլ այս պղտորեալ {տեսութիւն} էր կելոց ի նախնի դարս, այժմ իկ ի լուսա

աշտօն հեղինակի, եւ զի՞նչ այդ կարծիք եւ {տեսութիւն]}, որպէս թէ հնախօսութիւնն կամ ինքնին է

( թէպէտ կոյրք ոչինչ տեսանեն, ըստ որում {տեսութիւն} չէ դոցա սեպհական), զայդպիսի բաբելոնեա

ուսաւոր մատենագրութեան մերկացեալ զխաւար {տեսութիւն} դպրոցական իմաստակաց: Այսպէս դատափետեալ

պում էին միմեանց, պար գալիս իրար հետ, {տեսութիւն} էին նշանակում կամ մի նշանաբան դնում: Ե

յ ինչքան ա միտք անում. մեր աղէն ա, որ {տեսութիւն} գնանք, բա մի կարաս գինի, մի հինգ լիտր

պատուելի պարոնները եթէ փոքրիշատէ ուղիղ {տեսութիւն} ստացած լինէին, կը տեսանէին այդ խորհուր

պատճառով, որ վաճառականութեան մասին իմ {տեսութիւնը} հաստատապէս օգտակար է: - Ի՛նչ է քո

ակար է: - Ի՛նչ է քո այդքան օգտակար {տեսութիւնը} վաճառականութեան մէջ: - Նախ, որ Տէ

կարանին: Անցեալները գրում էր մի պարոնի {տեսութիւնը} ՝ առանց ծոցից արծաթ դուրս տալու իւր պար

գործած էր իւր կեանքում ": Եթէ այս {տեսութիւնը} կապակից չլինէր խաբեբայութեան եւ անբարոյ

կարող էին թանձր ամպերով պատել ժողովրդի {տեսութիւնը}, չզարթեցնել նորան այդ մահանման քնից,

յլ է տալիս օրինապատշաճ ազատութիւն. ձեր {տեսութիւնը} սխալ է: - Դու այժմ ամենայն բան տես

ն գոմի մէջ: Այսպէս անցաւ իմ առաջին {տեսութիւնը}: Առանց ամենայն այցելութեան երկու շ

նուլ իւր դիմակը. դարձեալ դնում է աչքին {տեսութիւնը} խարդախող ակնոցները եւ ահա դերասանը եւ դ

կ հարկաւո՛ր է, որ պարզուի մարդու պղտոր {տեսութիւնը}: Քրիստոնէական, կատարեալ հաւասարութիւն

ստին կրկնեցի: Այսօր ինձ յայտնեցին, թէ {տեսութիւնը} դարձեալ դադարացրած է եւ թէ վերստին խնդր

եանցի եւ Լ[ազար] Իլի[չի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 25-ին: 18-ին ստացայ նամա

ութիւն եղբօրս եւ Եզեանցի հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է մայիսի 3-ին: 28-ին նամակ

[եւնայի] եւ Մագդ[ալինէի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} յայտնի չէ: 7-ին նամակ ստացայ 7-ից գրու

ացայ եւ Բոկլի գիրքը, ուր գրում են, թէ {տեսութիւնը} նշանակուած է 10-ին, այսինքն վաղը: 10

վհ[աննէսի] եւ Աջ[եմեանի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է մայիսի 20-ին: 13-ին նամա

որեւիչի] եւ տէր Մատթէոսի հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է մայիսի 27-ին: 22-ին նամակ

Ի[լյիչի] եւ Վ[արդերեսի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է յունիսի 3-ին: 29-ին նամա

: 3-ին տեսութիւն եղբարցս հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 10-ին: 5-ին ստացայ երկու

ր Մատթէոսի եւ Ալեքսանդրի հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 17-ին: 12-ին նամակ ստացա

[րիգորեւիչի] եւ Միքայէլի հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է յունիսի 24-ին: 19-ին նամ

Ի[լյիչի] եւ Յովհ[աննէսի] հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է յուլիսի 1-ին: Այսօր սկսեց

] եւ Մ[ոիսէյ] Զ[ախարիչի] հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 8-ին: Այսօր առողջութիւնս

ւլթ[անշահի], Կարապ[ետի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 15-ին: Այսօր ինձ ասացին,

ւլթ[անշահի] եւ Բաղդասարի հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 22-ին: Այսօր նամակ գրեցի եղ

[րիգորեւիչի] եւ Սուլթանի հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 29-ին: 24-ին սկսեցի սիգա

ւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է օգոստոսի 5-ին: 31-ին նամ

ւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է թէեւ 12-ին, բայց յոյս կայ

ն[էս] խանի եւ Ալեքսանդրի հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 19-ին: 14-ին նամակ ստացայ

ր] Ի[լյիչը] հարիւր հատ սիգար: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 26-ին: 21-ին նամակ ստացա

Յովհ[աննէսի] եւ Յովակիմի հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է սեպտեմբերի 2-ին: 28-ին նա

րած նամակս եղբայրս չէ ստացել: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է սեպտեմբերի 9-ին: 4-ին նամա

Ի[լյիչի] եւ Սուլթանշահի հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 16-ին: 12-ին նամակ ստացայ

մատ եւ Ռանքէի գիրքը՝ կազմած: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 23-ին: 18-ին նամակ ստացայ

. գրքերի հաշուացուցակը տուի: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 30-ին: Այսօր բերեց ինձ շերա

ւն եղբօրս եւ Յովհաննէսին հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է հոկտեմբերի 7-ին: Սեպտեմբերի

Գ[րիգորեւիչի] եւ Սարգսի հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 14-ին: 9-ին նամակ ստացայ ե

ի] եւ Յովհաննէսի հետ. այսօր: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 21-ին: 16-ին նամակ ստացայ

վհ[աննէսի] եւ Միք[այէլի] հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 28-ին: 23-ին նամակ ստացայ

ւն եղբօրս եւ Բուդաղեանցի հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է նոյեմբերի 4-ին: 30-ին նա

եսութիւն եղբօրս հետ եւ այլոց. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 11-ին: Այսօր երեկոյեան նա

եսութիւն եղբօրս հետ եւ այլոց, առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 18-ին: 14-ին նամակ ստացա

, եւ Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի]: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 25-ին: Այսօր բերին բառարա

իչի] եւ Լ[ազար] Ի[լյիչի] հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է դեկտեմբերի 2-ին: Այսօր իմ

եսութիւն եղբօրս եւ այլոց հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է դեկտեմբերի 9-ին: 3-ին նա

ն եղբօրս եւ Յովհ[աննէսի] հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է դեկտեմբերի 16-ին: 11-ին

16-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 23-ին: Այսօր իմացայ, թէ

եսութիւն եղբօրս հետ եւ այլոց: Առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է դեկտեմբերի 30-ին: 26-ին նա

Աթանասեանի եւ Մագդաղինէի հետ: Առաջիկայ {տեսութիւնը} յայտնի չէ: 31-ին ժամը 11-ին երեկոյեան

տ, դրսուանց, հազիւ 1/2 ժամ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 13-ին: Այսօր տուի եղբօրս Աւ

13-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 20-ին: 15-ին նամակ ստացայ

20-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակած է 27-ին: 22-ին նամակ ստացայ

27-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} փետրուարի 3-ին: 29-ին նամակ ստացայ եղ

: 3-ին տեսութիւն եղբօրս հետ, առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 10-ին: 6-ին նամակ ստացայ

իւն եղբօրս եւ Մագդաղինէի հետ, առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 24-ին: 19-ին նամակ ստացա

ի] 2-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} 9-ին է: 4-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս:

ուելու թուղթը, թուեալ 25-ից. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 30-ին: 25-ին նամակ ստացայ

30-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է ապրիլի 6-ին: [Ապրիլի] 1-

11-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակուած է 18-ին: 14-ին նամակ ստացա

եղբ[օրս հետ] եւ Բերբ[երի]: Առաջ[իկայ] {տեսութիւնը} 14-ին: 10-ին նամակ գրեցի եղբօրս, որ

4-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ. առաջիկայ {տեսութիւնը} նշանակ[ուած է] 11-ին: 6-ին նամակ ստացա

ք շուտով կը հասնենք այն թթուուտին, որի {տեսութիւնը} միայն պրծացնում է գերմանացու շապիկը: Ն

անենք համառօտապէս դնել այստեղ Ալքիմիայի {տեսութիւնը}, թէ նա ի՛նչ հիման վերայ կարելի է համար

՛նչ հնարներ ունի այդ մասին: Ջեբերի {տեսութիւնը} այսպէս է, թէ բոլոր մետալները բաղկացած

քիմիան, անդադար մշակուելով, փոխեց իւր {տեսութիւնը} եւ դարձաւ այսպէս. որովհետեւ ոսկու բաղկ

տ իւրեանց Աստուածապետական Հասարակութեան {տեսութիւնը} ։ Կերպարանագործելով այս միտքը՝ նոքա ամ

ների պատմութեան եւ բնաւորութեան համառօտ {տեսութիւնը} ։ Այն մարդը, որ մտանում էր այս կարգի մ

, մի առանձին գործով կը հրատարակենք մեր {տեսութիւնը} նոր լեզուի մշակութեան մասին, եթէ միայն

խաւարի պաշտօնեայ դառնալու։ Սխալ է նորա {տեսութիւնը} ՝ ապացուցէք. բայց եւ ո՛չ այդ դիպուածու

այլեւ, որոց հակամ իտեալ իցեն ի պէսպէս {տեսութիւնս} օտարս մեզ եւ եկեղեցւոյ մերում: Որ

ց, եւ բացայայտ կերպով հասկացնել քեզ իմ {տեսութիւնս}, թէ ի՛նչ էր մի Հայի պարտականութիւնը իւ

ւ յոգի, [քաղելով] անտի [աշխարհահայեաց] {տեսութիւնս} եւ [բեղմնաւորի գաղափարս, ո՛չ [ապաքէն]

լ են դարձեալ ընդ սահմանաւոր եւ պղտորեալ {տեսութիւնս} իմաստակական դարուց, յորս կեցին դպրոցակ

ը ծածկելու համար, ինքը իր թշուառ գլխից {տեսութիւնք} եւ համակարգութիւնք է հնարում ընդդէմ բնո

էր մեր ժողովրդին, կան աւանդուած այնքան {տեսութիւնք} եւ նոր նոր գաղափարներ, որ հին լեզուն կ

սկոպոսների եւ վարդապետների արած անդադար {տեսութիւնքը}: Մասիսը ` ուրախութիւնը - Արձագանք Բիւզ

ան յարաբերութեանը վերաբերութեամբ, նորա {տեսութիւնքը}, հասկացողութիւնքը եւ հայեացքը փոխադարձ

նականութեան վերայ հիմնուած լինելով նորա {տեսութիւնքը}, կեանք տեսանել համարելով միմիայն սահմա

այն օրից, որից հետո, հավանականության {տեսությամբ}, սառնամանիքներ չպետք է լինեն: Եվ ահա

եզ, որ գալոց ամառ արժանի լինիք միմյանց {տեսության}: 2 ամիս ու կես ժամանակով Սահակն ալ պիտ

1-ին եւ 9-ին գնաց Պետերբուրգ կայսրի հետ {տեսության} համար. երբ հետ Մոսկվա գալը հայտնի չէ,

անագե աչքեր եւ հետեւապես ( ըստ Անանիայի {տեսության} ) խցանային ուղեղ ունեցող գրողի ճիգերը հ

երի բարձունքից առաջադրում են տեսություն {տեսության} հետեւից, դեռ մինչեւ հիմա պարզամտորեն ե

կյանքը կազմվում է ըստ ինչ-որ նախագծված {տեսության} ՝ կարծես մարդկային բնությունը հանք է,

ստծո, ես նույնպես առողջ եմ եւ միայն քո {տեսության} եմ փափագում։ Երեկ չէ մյուս օրը վարչութ

այտնել Մարիա Աֆանասեւնային, եթե նա ինձ {տեսության} գա, ինչպես ասում էր Լազար Իլիչը:

ակիդ՝ ըստ Տրեդյակովսկու պերճախոսության {տեսության} - ինչպես խոստանում եք ներկա նամակում։

մ ես, թե անպատճառ միտք ունիս գալու ինձ {տեսության}, շատ շնորհակալ եմ, բայց այս է բանը,

ուրը: Թէ որ ապրիլի մեջ ճիճայիս ինձի {տեսության} գալը հաստատ է նե, ճիճայիս ասա ինձի մեկ

րեւ: Առայժմ այնքան: Մնաս բարեւ մինչեւ {տեսություն}: Քո հարազատ եղբայրը՝ Մ. Նալբան

վը եւս հաջողե: Մնաս բարյավ, քաղցր {տեսություն}: Միշտ քո Մ. Նալբանդյանց 64. ԿԱ

ենց ամբիոնների բարձունքից առաջադրում են {տեսություն} տեսության հետեւից, դեռ մինչեւ հիմա պար

եռի բարեկամներիս եւ ծանոթներիս: Ցուրախ {տեսություն}: Քո եղբայր Միքայել 92. ԲԱՆՏԻ ՊԱ

ետեւ՝ ցտեսություն. մինչեւ ամենահաճելի {տեսությունը} ձեզ հետ: Գրկում եմ քեզ: Քո Միշե

ր Վ. Էմմանուելից կարգված է ընդհանրական {տեսուչ} Նեապոլսի. ազգային թիկնապահ գունդը հավա

սիկը՝ այս ու այն թեմի՝ Կարգում է {տեսուչ} ըստ իւր չար մտաց Եւ մենք դեռ՝ " կ

օրով, Ղազար Փարպեցու կրօնաւորների վրայ {տեսուչ} կարգուիլը այդ Թղթի հրատարակուելուց առա՛

քահանայութիւն. Պատմ. եր. 106) որպէս {տեսուչ} քահանաների անխտիր գործ է դրւում եպիսկոպ

ուելով Եղիշէի "եպիսկոպոս" բառի վրայ, որ {տեսուչ} է նշանակում, մենք, Փարպեցու կրկին եւ բա

զայն եւ յետոյ, թէ որ ասելիք մը ունի, {տեսչին} հասկցնէ ": - Պատիժը կրելուց յետոյ ա

Ադմինիստրատորին, մնացեալն կառավարի ընդ {տեսչութեամբ} Ադմինիստրացիօնին, յանդադար աճման:

գրագրութեան իւրոյ, ընդ ներքին Գերագոյն {Տեսչութեան} Անգլիոյ, պաշտօնական թղթով, յայտնեալ է

եղեցւոջ Կալկաթսայի, հաւատացելոյ Ձերում {տեսչութեան}: Իսկ թէ անյայտ իցեն Ձեզ այսոքիկ ամե

տ զօրութեան օրինացն Անգլիոյ մնան միշտ ի {տեսչութեան} Ադմինիստրացիօնին. իսկ մասնառուք ստանան

ն ոչ այլ եւս կարելով ժոյժ ունիլ չարաչար {տեսչութեան} առաջնորդին ՚ի Ջուղա, ՚ի ժողով գումարե

եւ Խորէն յարգելի վարդապետների անմիջական {տեսչութեան} տակ, որոնցից իւրաքանչիւրքը դասատու են

անների դատը պատկանում է Կրօնական ժողովի {տեսչութեան}: Եկեղեցականը, քաղաքական եւ քրէական գո

է, եթէ միւս կողմից Կրօնական ժողովը իւր {տեսչութեան} սեփական համարում է հոգեւորների դատաստան

է, որ յանձնուէր մի մասնաւոր վարդապետի {տեսչութեան} ։ Պատասխանենք կարճառօտ. Փարպեցու ժա

նը մեզ ասում է, թէ Մեծ Վահանը Փարպեցու {տեսչութեան} յանձնել է " զհոյակապ եւ զականաւոր տեղին

աւելի լաւ: Աշտարակ գեղի հասարակաց {տեսչութեան} եւ հասարակաց տնտեսութեան մասին մենք լսո

ըստ անհասանելի կանխասահմանութեան վերին {տեսչութեանն}, զորմէ չկարեմք պարզաբանել: Յետ ազգ

Այո՛, ձեռն սրբութեանդ, որոյ հայրագութ {տեսչութեանն} կամ յամենայնի հնազանդ ծառայ Հայր Մ

վայր չունէի ես զարձակուրդ ի հասարակական {տեսչութենէ}, պարտաւորեցայ ինքնին թէպէտ եւ հոգեւոր

ագոյն ատեանն արձակեալ զիս ի հասարակական {տեսչութենէ} ՝ հաստատէ ի վարժապետական պաշտօնի, երկր

եալ յօրէ, յորմէ հետէ անցեալ են այնք ՚ի {տեսչութիւն}, Ադմինիստրացիօնին եւ երկրորդ՝ պատրաս

զբովանդակ գումար դրամոց Աղաւելեանի ՚ի {տեսչութիւն} որդւոյ իւրոյ Յարութիւնի Կիրակոսեան Յարո

ալոյ նորա, մինչեւ այց արասցե մեզ Վերին {Տեսչութիւն}: Ձեռնտուութիւնս այս մարթի երեւիլ ի զօր

որան Գօայի նոր շինած սերմնարանի գլխաւոր {տեսչութիւնը}, որ դարձաւ յետոյ Յիսուսեան ամենահարուս

թղթով, յայտնեալ է նմա, եթէ Գերագոյն {Տեսչութիւնն} Անգլիոյ, համաձայն միջնորդութեան Ռուսսի

ի մասին հնդկական հրիտակացն, եւ թէ նոյն {տեսչութիւնն} պատշաճեալ եղանակաւ հրամանագրեալ է արդեն

գործերի, որ չէ ենթարկվում առաջնորդական {տեսչության}, գրեցինք թե Այվազովսկին երեսփոխան չէ բ

ւ մի զարմանար. այլ զարմացիր եւ ակներեւ {տեսջիր} զի անհնարին նախանձ եւ ատելութիւն է, որ

ացեալ զութն՝ այլոց, ի Կալկաթա, որպէս {տեսջիք} ՚ի կտակին: Օրէնսգէտ պ. Բայլն, ի

ւրել զամօթալի գործ իւրեանց: Այսուհետեւ {տեսցեն} պատուելի ազգակիցք մեր՝ զնպատակ լատինաց

նպատակ լատինացեալ միաբանութեանց Հայոց, {տեսցեն} եւ ծանիցեն եւ մի՛ յուսասցին ի Հռովմէակա

ր առն բանականի գործ, վասընորոյ տեսանել {տեսցեն} պատուելի հայրենակիցք մեր զջանս եւ զվաստ

լլուկ Հռովմէական քաղց Հայկական արեամբ: {Տեսցեն} պատուելի հայրենակիցք մեր եւ մի յուսասցի

զհայերէն միայն գիտէ՝ ոչինչ գիտէ ": {Տեսցեն} պատուելի իմաստունքն Հայոց զԵւրոպիոյ լու

, զսրտի Լցո՛ իմ զամայութիւն, {Տեսցես} ուրեմն, սայթաքի՞ Բնաւ մարդոյս բն

տէրութիւնս. եւ ոչ իսկ դադարէ մինչեւ ոչ {տեսցէ} զիրաւունսն, ոչ լռէ որպէս կարծի այլ գօտ

ինչ էր խօսել եւ խուզարկել, զի որ ոք եւ {տեսցէ} զայն, անդէն առն մեն ճանաչէ զսեպհական յ

Էջմիածնի, վեհափառութիւն եւ յաջորդք Ձեր {տեսցին} զամենայն յականէ եւ յանուանէ եւ ըստ այնմ

յեանսն, այլ թէ ո՛չ ննջեսցուք մինչեւ ոչ {տեսցուք} զխաղաղութիւն սուրբ եկեղեցւոյ, եւ զառաջ

ոյժ բացառութեամբ, հետեւին uոցա, որպէս {տեսցուք} ի ստորեւ, մատենագրելով՝ զաստուածաբանա

ց, այդ փողոցի փայտաշեն եւ կեղտոտ տների {տեսքը}, առաւել եւս տխուր դէմք էին ցոյց տալիս

րեմն խեղճ բամբիռը մնում է անգործ, թէեւ {տեսքի} համար մէջտեղ է բերվում։ Բայց անտիկեան

բոց: Շուրջ ` կենդանիքն այն ամեն Կրակի {տեսքից} խրտնելով, Մասն են առնում - ասում են -

ովին վերանորոգի կառքը եւ տա նրան նախկին {տեսքն} ու ամրությունը: Իմ առողջությունը վատ չ

Հո չպետք է Մոսկվայում թողնենք, իսկ այդ {տեսքով} տուն ուղարկել չի կարելի, կամ հարկ եղած

սկականը ներկայացնեն չաղճատված եւ նորմալ {տեսքով}, այդ ժամանակ եւս նա ավելի ուժ չունի,

Ֆրանսիա, Տանջուած, յոգնաբեկ, խղճալի {տեսքով}: Մեքենաները վիթխարահսկայ Ծխում են ահ

Հանդիպում է ինձ զուարթերես մի տիկին. {Տեսքով} սակայն տխուր սաստիկ ու խռով, Խիստ թխա

նամակ գրելու: " Հյուս[իսափայլի "] 1 {տետ[րը]} ստացած կլինիք, 2 էգուց փոշտ կընկնի,

Ուղարկում եմ Ձեզ մի տպյալ 30 տոմսակի {տետրակ}, սկսած 931 համարից մինչեւ 960 համարը,

. այս նամակիս հետ ուղարկում եմ մի փոքր {տետրակ}, որի մէջ գրել եմ իմ դատողութիւնը Պ. Յ

Անանուն Փեփէ Մարիձայի մը զաւակ ելաւ, {տետրակ} մը հանեց, որով անուն եւ ածականազարդ չա

մեռանիմ ", որ Տատեան Պօղոս բէյին համար {տետրակ} գրելով ներկայացել է Փարիզի արքեպիսկոպոս

ջ յիշատակում է, թէ մի ռուսերէն ձեռագիր {տետրակ}, իւր ընդդէմ գրուած, ման է գալիս ժողով

չ'կարողացան հասկանալ։ Նա մի թշնամանող {տետրակ} շարադրեց Կայսրի վերայ եւ տարածեց ժողովր

" Նոր Քնար Հայաստանի " անունով չորրորդ {տետրակը} ( տպած Մոսկուա, 1858): Ահաւասիկ, կա

տութեան յատակը: Երեւակի վերոյգրեալ {տետրակը} մեզ ուղարկողը գրում էր, թէ Պոլիս ամէն

նեան գերութիւնից ", միեւնոյն ժամանակին {տետրակը} գրկելով, հարցանում էի հեղինակից, թէ ե

( Ceвepнoe cияниe) եւ ամենայն ամսական {տետրակի} վերա պիտո է տպվի որպես անունը, նույնպե

8 եւ 29 հոդվածների, որոնք տեղադրված են {տետրակի} վերջում՝ 47-րդ էջում նույն թվահամարներ

լինեք Մխիթարյանց մասին գրածս. նոյեմբ. {տետրակի} մեջ կկարդաք վերջը եւ կտեսնեք բանի զորու

ինքը խնդրում է այնուհետեւ: Հոկտ. {տետրակի} մեջ կբանանք ստորագրությունը եւ հույս ու

Հյուսիսափայլին ", պիտի տպվի հոկտեմբերի {տետրակի} մեջ եւ այնուհետեւ բարյավ մնա հայոց ազգը

Ձեր ձեռքով եւ Ձեր ստորագրությամբ կգրեք {տետրակի} մեջ, որի աջակողմյան բաժինը կտրելով կտա

ս անդորրագիր, իսկ ձախակողմյանը կթողուք {տետրակի} մեջ, որով առանց շփոթության հայտնի կլին

տոմսակների մնացորդ մասը, որ կազմում են {տետրակի} ձախակողմյան բաժինը, հանդերձ սույն հաշվ

ում տպած " Նոր քնար Հայաստանի " անունով {տետրակի} չորրորդ համարը. թէ ինչ տպաւորութիւն կը

նդհանրապէս, իսկ դոյն այդ Քնարի չորրորդ {տետրակի} եւ մանաւանդ նորա յառաջաբանի վերայ մասնա

ձեռքով մի բան գրում էր ծունկի վերայ մի {տետրակի} մէջ: Սատանան չնկատեց այս գործողու

եւ այս շփոթութեան մէջ շրջեց թանաքամանը {տետրակի} վերայ, որով ապականեց գրածի մեծ մասը:

սը, այս բոլոր նշանները գրելով իւր ծոցի {տետրակի} մէջ, խոստացաւ ամենայն հնար գործ դնել,

նել Կայսրը, թէ գլխաւոր Բօնզերից մինն է {տետրակի} հեղինակը, որ մանաւանդ թշնամի է Յիսուսե

սն որո ինչքան որ այժմ ձեռումս ունիմ այս {տետրակիս} մեջ գրած, ավանդում եմ ձեզ, հուսալով,

ւղղակի կամ անմիջապէս հրատարակեց քանի մի {տետրակներ} եւ յօդուածներ, որոնց թէպէտ եւ պատասխան

կ ստացայ եղբօրիցս, պակսիմատ, թաբակ եւ {տետրակներ}: 12-ին պատասխանեցի, որ կ՚երթայ 13-ին

մէջ. երկու կողմից եւս անհամար գրքեր ու {տետրակներ} էին տպւում իւրեանց անձը արդարացնելու եւ

իզիկո-բժշկական հավաքույթները, գրքերը, {տետրակները}, զրույցները, եւ որպես այդ բոլորի անհր

մար, մեզ աւելի օգտակար է բերել տալ այն {տետրակները}, որ աննշան եւ խելացնոր մարդիկ դուրս են

եմ, թէ օգտակար կլինին դժոխքի համար այս {տետրակները}, նախ այն պատճառով, որ ոչինչ չեն պարու

բանդուսը, որ թողած այդ մեզ շատ ձեռնտու {տետրակները}, առաջարկում է օրագիրներ բերել տալ դժոխ

սիրական ծնողն է. երկրորդ ` օգնելով այդ {տետրակների} հեղինակներին, մեք գրաւում ենք մեր կողմ

բեր են այս ներկայ աշխատութենից։ Ասուած {տետրակների} մէջ մեք ամենայն քայլափոխում տեսանում են

տմութիւնը ", եթէ սորան համեմատենք նորա {տետրակների} հետ, տեսանում ենք, որ հեղինակը փոքր ի

ենք մեր կողմը այն իրաւունքը, որով այդ {տետրակներից} մի քանիսը պիտոյ է նուիրուէին մեր անունի

եղբօրիցս այսօրուայ թուականով, հանդերձ {տետրակներով} եւ խաղողով: 19-ին պատասխանեցի, որ կ՚

Պ. Գամառ-Քաթիպայի աշխատութիւնքը, {տետրակներով} տպած մինչեւ այժմ, բաւական տարբեր են այ

ըստ որում " Հյուսիսափայլի " մեջ 1 եւ 2 {տետրակներում}, Աստվածաշունչի վերաբերյալ խոսքերի պատճ

գտեալ, մատնացոյց եղիցի մեզ յիւր փոքրիկ {տետրակս} եւ " Հաւատապատում " գրեալս իբր նոր հայա

ականացուցիչ, զոր ամեն ուրեք տեսանեմք ի {տետրակս} պարոն Զմիւռնացւոյն։ Յառաջաբանեալ հ

լս իբր նոր հայախօսութեամբ, այլ այդոքիկ {տետրակք}, ըստ խղճի մտացն վկայելոյ, չեն այլ ինչ

ր ամենի մոտը պատահել, ես բանի ու գործի {տեր} մարդ եմ, առավոտ մինչեւ 2 ժամը լինում ե

ԳԵՕՔՉԵՅԵԱՆԻՆ ՄԵԾԱՊԱՏԻՎ ԲԱՐԵԿԱՄ. {ՏԵՐ} ՀԱՐՈՒԹՅՈՒՆ ՔԱՀԱՆԱ ԳԵՈՔՉԵՅԱՆ, Ձեզ հա

ը դժբախտաբար այնպիսի մի զարմանալի հոգվո {տեր} են դարձած, որ եթե չկարողանան կամ չկամե

րքան կարելի է, բաժանվի: Խնդրեմ ասացեք {տեր} Գեորգին, որ այս մասին աշխատի ամենայն ջ

եթ, որ մի մեծ բան չէ մի մարդու համար: {Տեր} Գեորգին եւս ասացեք, որ նա եւս աշխատի.

եղբայրը, եւ ո՛չ Հակոբ Մաթեւոսյանը: {Տեր} Մովսեսը ստացավ ավագ քահանայություն եւ ա

ՍԱԴԱ ԴԱՒԹԵԱՆ, Ահա ուղարկում եմ Ձեզ {տեր} Մովսեսի ինձ գրած նամակը, որով խոստանու

որ պատճառը կիմանաս մյուս նամակիցս: {Տեր} Մովսիսի սրայի բանը վերջացավ: Զանֆդլեբի

ի ջուրերու հոգաբարձությունը ես կհանձնեմ {տեր} Մովսիսին, նա պոդրյադչիկի ձեռքով կուղար

րարությունքդ, որպես իմ ներկայությամբ. {տեր} Գեորգի շլյափը ողբալով կեցած է Դյուլյուի

Ես լիովին վստահ եմ, որ Դուք, ողորմած {տեր}, ճշտությամբ կկատարեք իմ օրինական խնդիր

ուշ եք ուշքի եկել: Ընդունեցե՛ք ողորմած {տեր}, առ Ձեզ անկեղծ հարգանացս հավաստիքը, ո

ւ զարդը հին ժամանակներում: Եթե Անանիան {տեր} Մովսեսին նամակ գրի, ապա թող նրան հաղոր

ապա թող նրան հաղորդի, որ նրա ( այսինքն {տեր} Մովսեսի) համար վատ կլիներ, եթե նրա հա

ղ հատկացրի: Երեւի Անանիան մոռացել է {տեր} Մովսեսին հաղորդել իմ շնորհավորանքը՝ նր

որ նրանք դադարեցրել են, թե չէ, իրավ, {տեր} Մովսեսի բանը վատ կլիներ: Հա՜, հա՜, հ

որովին էլ սովորական ընդունակությունների {տեր} մարդկանցից չէ, չնայած, դժբախտաբար, ը

դիրը: Ձերդ գերազանցության, ողորմած {տեր}, ամենախոնարհ ծառա Միքայել Նալբան

մը չէ, բայց ինչ կուզե թող ըլլա, տղոց {տեր} իս, դուն ալ ան հորը զավակն իս, ինչ օր

նայ յինքն առի ի յիշեալ կառավարչաց օրդնի {Տեր} Ստեփանոս Տեր Յարութիւնեանէ ըստ ծիսի տու

ի յիշեալ կառավարչաց օրդնի Տեր Ստեփանոս {Տեր} Յարութիւնեանէ ըստ ծիսի տունս վաճառողաց

գին 106871/2 փարդաւն ուղարկել Կալկաթայ {Տեր} Ստեփաննոս Յարութիւնեանի ձեռն, որ պարոն

ռչակել պ. Գաբրիէլ Տէր-Յովհաննիսեանցի " {Տեր} Սարգիս " մակագրով վիպասանութիւնը, որ տ

րան: Պ. Գ. Տէր Յովհաննիսեանցի " {Տեր} Սարգիս " գործում մի հոյակապ արժանաւորու

ղնիքին ճամբան. Խասբիքային տունին ետեւի {տերեյին} մեջն, ինչ տեղ որ ծառեր կա: Դուք ալ խե

ետ բքոյն. Որպէ՞ս զարթնու թօշնեալ {տերեւ} Ի ցօղ զուարթ յետ տապոյն. Որպ

ն, ա՜խ, խաղալիք կրքերի, Ինչպէս {տերեւ} ծառի վերան, ենթակայ ես հողմերի,

ն երեսների մէջ, ինչպէս մի չոր անանուխի {տերեւ}, որ դնում են երեխայք իւրեանց գրքերի մէ

որա խօսքերը ծաղկազարդի օրը եկեղեցում եւ {տերեւ} տարած ժամանակը - Վարդիթերի հետ, որպէս

ց խշխշոցով կարծես լաց են լինում իւրեանց {տերեւաթափութիւնը}. այն կանաչ ու թարմ տերեւները, որ մի ե

եղմիկ քամին ողջունում էր ծառերի ամէն մի {տերեւը}, այս բոլոր բանաստեղծական հանգամանքները

հազիւ թէ շարժեցնում էր ծառի ամենաթեթեւ {տերեւը}, զովացնում էր ամառային տօթը: Մի մե

թիւնը Աշտարակում: Վարդիթերը թութի {տերեւը} այգուց առած գնում է տուն ( եր. 71-72)

անապարհի վրայ եւ այսպէս է խօսում, " Էդ {տերեւը} ո՞ր ծառիցն ա, էն կարմիր կորզաւոր թթենո

ամը: Ծառի տէրը խնայում է իր լաւ թթենու {տերեւը}. ( թէեւ նորա լաւ կարծած կարմիր թթենին

ուամենայնիւ, փրկութիւն չէր: Ծառի {տերեւի} վերայ ջուր թափելը արմատի չորութեան չէ օ

եմն թղթի վերայ գրել, այլ թո՛ղ գրէ ծառի {տերեւի} կամ կեղեւի վերայ, յետոյ՝ անասնոց մորթ

ողփողում Անձրեւներից, բուքից յետոյ. {Տերեւն} ինչպէ՜ս զուարթանում Զովիկ ցօղից ` տապից

երմից պապական հողի վերայ, ծառ դարձան, {տերեւներ} արձակեցին եւ պտուղ բերեցին այնպէս, ինչ

նց տերեւաթափութիւնը. այն կանաչ ու թարմ {տերեւները}, որ մի երկու ամիս յառաջ քաղցր հովանի է

ջ, իր դիպած ամէն մի խոտի, ամէն մի թփի {տերեւները} պսակում է ադամանդեայ կաթիլներով. եւ առ

ր նոցա փոքրիկ հոգու խաղաղութիւնը, ծառի {տերեւների} շարժողութիւնը կայծակնաբեր որոտմունքի նմ

նակը որպէս հայելու մէջ նկատելով թառամած {տերեւների} վերայ: Մարդ, գտանուելով այնպիսի աշխար

վերայ: Ցօղը դեռ հազիւհազ նստում է նորա {տերեւների} վերայ, հազիւհազ սկսանում է զովացնել նո

Թէ ցրիւ ընկան կտորները Դեղնած {տերեւների} վերայ: Իմացի՛ր, ջերմեռանդ

էպի մուտ: Թեթեւ քամին, խաղալով ծառերի {տերեւների} հետ, պատճառում էր մի ախորժելի խշխշոց.

կան ծառաստանից, նորա զովարար շուքից եւ {տերեւների} քաղցր խշխշոցից: Բայց այդ ունայն ե

բիւր տեսակ սօսափիւնք պատճառելով իւրեանց {տերեւներով} ու ճիւղերով, այս բոլորը միացած, կազմո

Հայոց տուն. Անուշաւանի Սօսիք {տերեւով}, Ծիտերն ծառէ ծառ Իւրեանց ճռվ

մին մխիթարում էր արեւից տանջուած ծառերի {տերեւքը}, որ այժմ աւելի ուրախ եւ զուարթ խշխշում

ուր թափելը արմատի չորութեան չէ օգնում. {տերեւքը} ստանում են մի րոպէական զովութիւն եւ այս

ետէ գոլորշանալով ցնդեցան, գնացին, իսկ {տերեւքը} մնացին այրող ճառագայթների ազդեցութեան ե

Սալեմի դժբաղդ որդիքը ` Երբ քո {տերեւքը} հիւսում էին, Յուշիկ աղօթք արդեօք

ղջ եղիր աստուծով հանդերձ, եւ սմ ենակալ {տերը} թող լինի քեղ պահապան: Անձնանվեր եղբ

ծնողների ու նամանավանդ քեզ հետ, եթե, {տերը} մի՛ արասցե, քո աչքերիդ նույն դժբախտութ

ավելի թեթեւ լինելու հետեւանքով: Է՛հ, {տերը} նրա հետ, ես կարծում եմ, որ նա կատակ ա

անիան կգա զատկից հետո ( եթե միայն խոսքի {տերը} լինի եւ գա, բացի այդ, եթե եղբոր հիվան

էլ երկար տաղտկություն, բայց կենդանի է {Տերը} եւ կենդանի է անձն Ձեր, թե թողից զՁեզ,

որ դրված էր՝ որեւիցե հրապարակական կամ {տերութենական} շինվածքների ճակատում, այդ բոլորը, առա

նուելի անվանագիրը: Ամենայն տեղ, սկսած {տերութենական} շինվածքներից մինչեւ գինետունքը, մինչեւ

յուսալ, եթէ ընդ փոյթ ձեռն ի գործ լիցի {Տերութիւնդ}, ո՛չ միայն Այվազովսքւոյ պատուէր տալ պա

ան: Ավստրիայի կամ մի ուրիշ բռնակալ {տերության} դատաստան չէ, որ մի քանի թուղթ սեւցնելո

այլողության պատկերը: Հույս ունինք, որ {տերությունը} հրամայե, եթե միայն մի արգելքը որ կա,

պետ է նույն ճեմարանի մեջ: Գիտելով, որ {տերությունը} հանձնառու չի լինի հայ ցենզորի համար ջոկ

առանց վարձի պատրաստ է ծառայել, որպեսզի {տերությունը} չհանդիպի դժվարության եւ թույլ տա: Լ

գործին, որ մեզ եւս թույլտվություն լինի {տերությունից} տպել ամենայն ամիս հայկական օրագիր Ռուսա

մասին երկու խոսքով ինձ գրե, այնուհետեւ {տերս} գիտե: Փոշտի ժամանակն անցնում է, առ

չի հրամայիլ, անպես է նը, թող ասին քի {տերտերին} հրամայե, քահանա թող օրհնե տեսին. հեչ

բ նայում էին նորա վերայ, հանեց տակառից {Տեցելի} ձեռքով Գերմանիայում վաճառուած Լեւոն X-ի

րի, եթե իմ բանտարկությունը դեռ երկար է {տեւելու}: Ես ուղղակի ոչինչ չեմ հասկանում: Ամիս

։ Մենք չգիտենք, թէ ո՛րքան ժամանակ {տեւեց} Փարպեցու, Վահանի սննդակցութիւնը եւ խաղ

արակաց եւ մասնաւոր խնդիրների վերայ, որ {տեւեց} ամբողջ երեք ժամ: Բայց չկարծէք, որ ինն

ի բարեհաճութիւնը դէպի Իգնատիոսը երկար չ'{տեւեց}. պատճառ, Կարաֆֆայն ինքը եւս մտածում է

լու եւ գործելու: Եւ այս իրաւունքը պիտի {տեւէ} այնքան, որքան նա կամ նորա սերունդը պիտ

նալը, այնտեղ մնալը եւ վերադառնալը, կը {տեւէ} գոնէ՛ վեց ամիս, գնացողը ծախս կ՚ունենայ

ան տասն ժամից կը սկսուէր այս բանը եւ կը {տեւէր} մինչեւ ժամը երկու կամ երեքը ճաշից յետոյ

եալ գայիր աստ, մինչ 'ի կատարած աշխարհի {տեւէր} այն։ Դոքա իրաւունս ունին այսպէս վարելո

թյունն ինքնին նսեմանում է հազարամյակներ {տեւող} ստրկության առջեւ Եգիպտոսում, Բաբելոնու

ո՞ւր է այդ գումարը: Երկրորդ, յոթ տարի {տեւող} քաշքշուկից հետո, պարտապանն ունի՞ արդյո

րեանց կանգնելու շէնքը անել հաստատուն եւ {տեւողական} ։ Այժմ այդ պարոնները, եթէ խոստովանէին

խիթարւում էին նոքա, որ չկամէին անձրեւի {տեւողութիւնը}, թէ կղմինտր եւ աղիւս շինողները, որովհ

ւ իմ աքսորը եւ տկարությունը մինչեւ այժմ {տեւում} են եւ դեռ կարող են երկարել, ուստի ես բ

ստանտնուպօլսում: Քառասուն տարուց աւելի {տեւում} է Գռէյլի վաճառական տունը եւ շահած է բոլ

գոյն եւ շատ ամենափոքրագոյն մասը, գուցէ {տեւում} է զիարդ եւ իցէ, բայց ոչ աւելի, քան թէ

մանք ընկան դէպքերի հարուածի տակ, ոմանք {տեւում} են կիսամեռ, բայց մինչեւ այժմ չերեւեցաւ

ից, որ դու ճանաչում էիր, այսօր կան եւ {տեւում} են միայն երկու տուն: Հաւատա՛, որ այսօ

քնած է հանդարտ, Զի այդ ամենն հազիւ թէ {Տեւում} է մի ակնթարթ: Կենաց ծառը մեղմօրօր Հով

ք թէ այդ համակարգութիւնը այսքան դարերով {տեւում} է սահմանադրութեան մեռա՞ծ տառի ուժով, թ

, Վահանի անհնազանդութիւնը եւ պատերազմը {տեւում} էր Պարսից ընդդէմ։ Փարպեցին, ինչպէս ին

ի տարաբաղդ վիճակը, որ սկսած 1300 տարից {տեւում} է մինչեւ այսօր, շարունակուի հազարաւոր

կան գանձ է ստուգելու հրեական նազարեթյան {տեքստը} եւ Քրիստոսի ծննդից հետո 3-րդ դարում Օրի

կան մեջբերումները: Չգիտեմ, թերեւս {տեքստի} թարգմանությունն առավելություն ունի, եթ

էլ իմացիր: Իսկ ի՞նչ եղավ Տրովատորի {տեքստի} սրբագրությունը: Եթե նա այդպես պիտի տպա

առաքէալ էիք ձեռամբ ( այսինչ անձին) զմի {տեօրտի} պիրլիք, ընկալաք մեծաւ օրհնութեամբ եւ

ավիրայք՝ տեղի-անտեղի արիւն թողնելով եւ {տզրուկներ} դնելով: Այդ քաղաքում երկար ժամանակ բժշ

ԾԱՐԵԱԼ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԱԼԹՈՒՆԵԱՆՑ, Ողորմած {տէ՛ր} Ինչ ո՛չ երկմտիմ, թէ, եթէ ի խնդրել

աստուածարեալ քահանայապետութեան ողորմած {տէ՛ր} մնամ կատարեալ հպատակութեամբ խոնարհագոյն

ազանց պանդխտելոց ի Կալկաթա: Վեհափառ {տէ՛ր}, մինչդեռ գոյ ժամանակ դարման տանելոյ վի

ձրանայ ի մղձկեալ սրտէ: Սրբազնակատար {տէ՛ր}, այո՛, մինչ բան լինի զթշուառութեանց ա

այապետիդ 'ի վերտողեալ միտս: Վեհափառ {տէ՛ր}, յանուն տառապեալ ազգի մերոյ աղաչեմ զՁե

րդէն, սա չէ հաւատում եւ չէ ընդունում։ {Տէ՛ր} Աստուած, յետոյ ասում ենք, թէ Աստուած

ց, ուրիշ ոչինչ չեմ տեսել ես մարդերից: {Տէ՛ր} Աստուած, մի՞թէ վերջապէս ծագել է գթութե

իները հլու: Սեղան շինուեց սրբութեան, {Տէ՛ր}, քեզ համար, ուր արթուն ` Հաց ու գինի

երգակից Օրհներգութեան - ձօնուած քեզ: {Տէ՛ր}, նայիր քո ծառային, Անուղղելոյս մի՛ յի

" Որքա՜ն վսեմ ու վայելուչ, մեծ ես, {Տէ՛ր}, Որ տիեզերքն սիրոյ շնչով ես լցրել.

ր սերովբէն չէ՛ր ստում: " Մխիթարուի՛ր, {տէ՛ր} Ադամ, Որ չը տրուեց սրտիդ հեզ, Ինչ կոչ

խտ չեմ անում ես խարդախ ": " Քաւ լիցի, {տէ՛ր} իմ Ադամ ", Կրկնում էր հեզ սերովբէն. "

եզ յերեքսրբեանն: Հայեա՛ց, {Տէ՛ր}, ի ծառայս, Եւ մի՛ յիշեր զանուղղա

վբէն ինչ ո՛չ ստէր: " Մխիթարեա՛ց, {տէ՛ր} Ադամ, Թէ սրտի քում ոչ տուաւ՝

ո՛չ՝ յուխտ խարդախ: " Փարգա՜ստ, {տէ՛ր} իմ, քա՛ւ, Ադամ ", Կրկնէր անդրէն

վ Շան սատակնե՞րը հանեմ ": - {Տէ՛ր} իմ, խնայէ՛, հոգեւոր, Մի՛ տալ պա

տիպւում եմ ասել հանապազ. " Փա՛ռք քեզ, {Տէ՛ր} Աստուած, որ, խնայելով մարդկութեան տկա

այս ծրարի մէջ: Այո՛, ամենահպատակ {Տէ՛ր}, մեր իշխանութիւնը, շատ անգամ, պաշտօն

ապա թէ ո՛չ, թող լռէ՛։ Արդ, դո՛ւ, {Տէ՛ր}, քա՛ղցր, խոնարհամի՛տ, արդարասէ՛ր եւ

կ իմ վարած կեանքի որպիսութիւնը, դո՛ւ, {Տէ՛ր}, ի՛նքդ լաւ գիտես)։ Իմ ուսուցիչնե

ել է նա "։ Թէ ճշմարի՞տ էր այդ, դո՛ւ, {Տէ՛ր}, խիստ լաւ գիտես, քան թէ այն սո՛ւտ կար

նալով, խնդրում էին այդ տեղը։ Եւ դու, {Տէ՛ր}, կանչելով քո եղբօր՝ տէր Վարդին, Հայդ

Սաղմոսերգողին պէս աղօթել, թէ " պահէ՛, {Տէ՛ր}, մեղաւորի ձեռքից եւ չա՛ր մարդուց փրկէ՛

ա եղան։ Որովհետեւ այն օրից, երբ դու, {Տէ՛ր}, քո անարգ մարդ մեծարող խնամքովդ ինձ քո

Բացի սորանից, ուրիշ չար խօսքերով քեզ, {Տէ՛ր}, իմ վրայ նեղացնել էին աշխատում, թէ մի

րիշներին պիտի լուսաւորե՞ն։ Եւ դու, {Տէ՛ր}, եւ այս մի բանը չես իմացած, բայց արժա

էին, " թէ իմ ո՞ր արուեստի համար դո՛ւ, {Տէ՛ր}, պահպանելով պիտի մեծարէիր ինձ "։ Սորա

ասածս, անարգէ՛։ Այն օրից, երբ դո՛ւ, {Տէ՛ր}, ինձ վանքը տարիր, մինչեւ իմ այն տեղից

, եթէ ստոյգ չեն իմ կարծածները, դո՛ւ, {Տէ՛ր}, քաղցրութեամբ, բանի տեղ չդնելով, ներ

դէպի գտնուիլ եւ մէջտեղում լինել դո՛ւ, {Տէ՛ր} պատճառ ես եղած։ Այժմ, տեսնելով Տիրոջդ

ականջ դնելով հասկացաւ, որ ածում էին " {Տէ՛ր}, կեցո՛ դու զՀայս " երգի եղանակը: Տիր

ներածութիւնը: Ես չգիտէի, որ ունի նա " {Տէ՛ր} կեցո "-ի նօտերը, ապա թէ ո՛չ, խնդրած կ

ձե՛զ էլ կ'ատեն. եւ եթէ ի՛նձ, որ տանը {տէ՛րն} էի, Բէեղզեբո՛ւղ անուանեցին, ո՞րչափ եւ

ս սպառնացաւ զմեզ նաւաբեկել։ Վեհափառ {Տէ՜ր}, ո՛չ հայեցեալ ի տխուր հանգամանս ազգի մ

այն ճշտութեան: Հաճեցարուք, վեհափառ {տէ՞ր}, ընդունել զհաւաստիս պատկառ ակնածութեան

իքը, որով ցանկամ մնալ ամենահպատակ {Տէառնդ} Հրամայող ծառայ ( բնագրի վերա

րած դու մի ցից - Լաւ դարբնուած ամուր մի {տէգ} ` Մի՛ մոռանար, յիշի՜ր ինձ: Եթէ սիրո

գ ագուռ, Թէ փոխարէն ունիցիս {Տէգ} սիրամուխ, դարբնեալ ագուռ՝ Մի՛ մո

Ձերդ եղբայրութիւն կարեկից էր մեզ: Այժմ {տէր} Գաբրիէլն Պատկանեան չուեաց ի Տփղիս հրամա

րբ վարդապետաց ընդհակառակն գործեն, որոց {տէր} Յիսուս յանաչառ դատաստանի իւրոյ դատիսցէ

այլ ես չհանդուրժեալ, ես գալով աշակերտ {տէր} Գաբրիելի, զիա՞րդ համբերեցից այսմ:

, այլ միայն փախուստի Սերկէյ Մարտինիչի, {տէր} Մարտիրոսի փեսին եւ զկնքեալն զկրպակ նորի

նց Հովուապետի, յօրէ՝ յորմէ հետէ եբարձ {Տէր} զՏէրն մեր ի գլխոյ մերմէ, փոքրիկ հօտս ա

ս ի մէջ մեր յայտնեցաւ ": Այո՛, դու ես {Տէր} մեր, դու ես Օծեալ մեր, դու ես Փրկիչ մ

Ր ԿԱՐԱՊԵՏ ՔԱՀԱՆԱ ՉՈԼԱԽԵԱՆՑ, Ողորմած {տէր}, Ես թէպէտ քանիցս անգամ գրել էի տէր Գեո

մած տէր, Ես թէպէտ քանիցս անգամ գրել էի {տէր} Գեորգին, որ ձեզի միամիտ անի վասն ձեր ո

11. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ {ՏԷՐ} ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐ, ՔԱՀԱՆԱՅ ԱՍՏՈՒԾՈՅ ԴԱՐՁՐԵԼ

12. ԿԱՐԱՊԵՏ ՉՈԼԱԽԵԱՆԻՆ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՒ {ՏԷՐ} ՀԱՅՐ ԿԱՐԱՊԵՏ ՔԱՀԱՆԱՅ ՉՈԼԱԽԵԱՆ, Զգրո

զցուրտ, եւ ոչ անգամ զգեցեալ զմուշտակ. {տէր} Յարութիւն եւ տէր Աւետիս հարց պատրաստ էի

գամ զգեցեալ զմուշտակ. տէր Յարութիւն եւ {տէր} Աւետիս հարց պատրաստ էի մատուցանել զձեր

ատրաստ էի մատուցանել զձեր ողջոյն, բայց {տէր} Աւետիսն գտանի քահանայագործութեամբ ի Գրի

րիպոլ, զի անդ քահանայ ոչ գոյ, վասն զի {տէր} Մակարն առ աստուած փոխեցաւ, տէր Գրիգորն

վասն զի տէր Մակարն առ աստուած փոխեցաւ, {տէր} Գրիգորն մերձ ի մահ է. եւ գտանի ի Դուպա

եւ գտանի ի Դուպաuար առ ոտս բժշկին, եւ {տէր} Յարութիւն գտանի ի շրջակայ գիւղօրայս քան

րութիւն գտանի ի շրջակայ գիւղօրայս քանզի {տէր} Յուսկա դրութիւնն կարօտ է աստուածային օգ

ին օգնականութեան: Այնպէս եւ Աղքերմանոյ {տէր} Բաղդասարն գտանի հիւանդագին. այս ամենայ

որիային պարտաւորիմ ապաքէն, սրբազնագոյն {տէր} տարածանել առաջի Ձերոյին գերամբարձ սրբազ

որին սրբազնութիւնն ի գրութեան իւրում առ {տէր} փոխարքայն Կովկասու, որ վասն ընդունելոյ

չի վրդովուիք. թէպէտ կանչել էին ինչպէս {տէր} Եղիային, բայց ես ժամանակ չունէի, վասն

ց Խնդիր Նորին բարձր սրբազնութիւնն {տէր} Մատթէոս վիճակաւոր արքեպիսկոպոսն Նախիջեւ

ԱՂԱ ԽԱՉԱՏՈԷՐ ՅՈՎԱԿԻՄԵԱՆ Ողորմածագոյն {տէր}, յԵրեկի աւուր ընկալայ ի նորին բարձր

ս իմ հաստատ է ի Ձեզ, թե Դուք, ողորմած {տէր}, ըստ բարձր խոհականութեան Ձերոյ, կարէք

ոյին գերազանցութենէ, զի Դուք, ողորմած {տէր}, իբրեւ պաշտպան ցուցեալ ինձ ի բարձր սրբ

եան Ձերոյին գերազանցութեան, ողորմած {տէր}, Մնամ պատրաստական խոնարհ ծառայ

այի մեջ Թեաթր ասածդ ոտք չեմ կոխում: {Տէր} Մովսեսն ասում է թե, Սալթիքովը վերջին ա

սրբազնակատար կաթողիկոսն ամ[ենայն] Հայոց {տէր} Մատթէոս, հաճեցաւ այսօր հաստատել զթուղթ

րակուսի, թէ նորին պայծառափայլութիւնն, {տէր} փոխարքայն Կովկասում, համաձայն միջնորդո

որ յաղագս ստանալով զպատշաճեալ թղթեանն ի {տէր} փոխարքայէն եւ է, որ սպասելով երեսփոխան

րարեալ անդամոյ Սինօդին Սարգիս վարդապետի {տէր} Գասպարեան, թուղթն այն ընթերցեալ եղեւ ի

վկասեան բանակի եւ փոխարքայն Կովկասու առ {տէր} գեներալ-ֆեյլդմարշալ, իշխան Ալեքսանդր Ի

գրութեամբ: Նորին պայծառափայլութիւն {տէր} փոխարքայն Կովկասում, համաձայն խնդրոյ վ

արաւ 1302: Նորին պայծառափայլութիւն {տէր} փոխարքայն, առանձին պաշտօնական գրութեամ

գրութեամբ: Նորին պայծառափայլութիւն {տէր} փոխարքայն Կովկասու, ի վերայ հիման գրու

Hotel gallais No 93 ԱՌ ԱՐԺԱՆԱՊԱՏԻՎ {ՏԷՐ} ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ԱՒԱԳ ՔԱՀԱՆԱՅ ՍՈՒՐԲ ՆԱԶԱՐԷԹ ԵԿ

՚ի վեհափառ կաթողիկոսէ ամենայն հայոց ՚ի {տէր} Մատթէոսէ եւ ՚ի պետութեանցն Ռուսսիոյ

ւ ի վեհափառ կաթողիկոսէ ամենայն Հայոց ՚ի {տէր} Մատթէոսէ, տեսանի, զի բաց ի հանգուցեալ

ինձ, առի Ձէնջ յանձն եղելոց տեսանի, թէ {տէր} Յովսէփ Ստեփանեան քահանայն Կալկաթայի հայ

մենայն հրիտակք աւանդին ըստ թելադրութեան {տէր} Ստեփանոս քահանայի, ժողովարար եկելոյ ՚ի

՚ի վեհափառ կաթողիկոսէ ամենայն Հայոց ի [{տէր} Մատ]թէոսէ եւ ի պետութեանցն Ռուսսիոյ եւ

ան ի վեհափառ կաթողիկոսէ ամենայն Հայոց ի {տէր} Մատթէոսէ եւ ի Պետութեանցն Ռուսսիոյ եւ Ա

այդ պահանջէր Այվազովսքի վարդապետն որպէս {տէր}, եւ որովհետեւ այժմիկ դուք խնդրէք զայն

հանջէին անխղճօրէն, զի Այվազովսքին լիցի {տէր} հրիտանացս, թերեւս ի պայծառութիւն դպրոց

ն գրել առ պարոն Բայլն: 5. Գրութիւն {տէր} Յովհաննես Ա. քահանայի Խալիբեան ՚ի 17/2

Խոնարհ Միքայէլ Նալբանդեանց Վեհափառ {տէր}, ՚Ի մեկնիլ իմ ՚ի Կալկաթայէ, յամին

Նազարէթ եկեղեցւոյն Հայոց ի Կալկաթա, ՚ի {տէր} Յովհաննիսէ Խաչիկեան, իսկ երկրորդն ի մե

ԱՆԻՆ ՁԵՐՈՅԻՆ ՎԵՀԱՓԱՌՈԻԹԻՒՆ ՍՐԲԱԶՆԱԿԱՏԱՐ {ՏԷՐ} Շնորհ ունիմ յայտ առնել սովին Ձերոյին

. Յարութիւնի Աբգարեանց եւ ընդ Խաչիկեան {տէր} Յովհաննէս աւագ քահանային, լուայ, զի թ

Փետրվարի, 1862 ամի, Լոնդոն ԳԵՐԱՊԱՏԻՒ {ՏԷՐ} ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՀԱՅՐ, Ձեր սրտառուչ նամակը

ղի մասին շատ անշահ է: - Մանդինեանց {Տէր} Ստեփանի՞ մասին...: - Ինչո՞ւ ես զա

մի երեւելի մարդ է դա: - Մանդինեանց {Տէր} Ստեփա՞նը...: - Այո՛, նա. ի՞նչ պ

նիս ուսումնական բաների մէջ. Մանդինեանց {Տէր} Ստեփանը քանի տարի գրագիր էր Ներսէս Կաթո

ապէս գրում էր, նոյն կոնդակը Մանդինեանց {Տէր} Ստեփանոսը մատեան էր անցուցանում: Հ

մեք շատ խոր մտանք, իմ խօսքը Մանդինեանց {Տէր} Ստեփանոսի վերայ էր, որ իւր ուսումնական

չարագործ, նենգաւոր եւ այլ յանցանքների {տէր} լինելուց, մի խօսքով, հոգու անբարոյակա

ման մի բան է, շատ խիստ բարոյականութեան {տէր} մարդ է, ամենայն օր նայում է Յիշատակարա

այն ամենայն մայրական գթասրտութիւնը՝ ի {Տէր} հանգուցեալ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ ԵՐԿՐՈՐԴ ԿԱՅՍՐՈՒՀՒՈ

նների եւ այլոց ժառանգութեամբ Թագաւոր եւ {Տէր}, Ժառանգ Նորվեգիու, Դուքս Շլեզուիդ-Հօլ

րը եւ առանձնաշնորհութիւնքը, պարգեւած ի {Տէր} հանգուցեալ Մեծ Թագաւորների, ՄԵՐ Նախնին

պարապողքը մեծ մասնով երեւելի արծաթագլխի {տէր} են: Այդ վաճառականներից ոչ մինը չունի Ե

միջապէս ինքը՝ հասարակութիւնը, լինելով {տէր} եւ հոգաբարձու այդ աշխարհական դպրոցին,

ուր գտանւում են կասկածաւոր բնաւորութեան {տէր} մարդիկը: Այլ է մի անհաւատալի բանի վերա

մ են փողոցները... Ես, տկար կազմուածքի {տէր} մարդ լինելով, չեմ կարող մասնակից լինել

այ՝ տեսանելով, որ այդպիսի քնքուշ սրտի {տէր} էր այդ մարդը: Յետոյ, խօսելով մի քանի

ատ պատահեցայ գեղեցիկ եւ պատուական հոգու {տէր} մարդերի, որոնք դարձան ինձ շատ լաւ ծանօ

ը, պաշտօնը վարում էր Բարսեղ Եպիսկոպոսը {Տէր} Մարտիրոսեան, որ եւ շուտով զրկուեցաւ իւ

յնիւ, միեւնոյն ուղղութեան եւ սկզբունքի {տէր} է, ինչպէս Մխիթարեանք: Ուշ է զարթել այ

՝ որպէս անկախ մարդ, եւ այդքան ապրանքի {տէր} երեւելով վաճառականների մէջ, կարո՛ղ է հ

իշտ ժողովրդի մէջ, ամուսինի եւ ընտանիքի {տէր}, վայելում են աշխարհի վայելչութիւնը:

ապետ, Սիրական լեզուիդ իբրեւ արքուն {տէր}: Նա նոր է զարթել Դարաւոր

արող զանց առնել: " Պարոն Յովհաննէս {Տէր} -Գաբրիէլեան Պատկանեանցը, վիմագրութեամբ

թէ ինչո՞ւ համար լուռ մնացինք՝ կարդալով {Տէր} -Մանդինեանցի " Մեղուի " մէջ ( համար 13)

ծնած Սկայորդին քանի մի անգամ հրատարակեց {Տէր} -Մանդինեանցի " Մեղուի " մէջ, որպէս թէ "

է մեզ ազնուականների անհուն հարստութեան {տէր} լինելը, ի՞նչ հարկաւոր է մեզ անգլիական

լ իմ ընտանիքի համար: Ազա՞տ եմ ես, եթէ {տէր} ունիմ, որին եթէ իմ ազատութիւնը յայտնեմ

տասն հոգի ազգասէր, թերեւս կարողութեան {տէր} մարդիկ, դնենք թէ կամենային զոհել իւրեա

Վաճառականը կամ փոքրիշատէ կարողութեան {տէր} մարդը, պատասխանում ենք մեք: Վաճառական

ում է նա եւ նորա ընտանիքը: Կարողութեան {տէր} մարդը ո՞չ ապաքէն իւր արծաթը դնում է սեղ

յ, ապրանք ստանալ փոխարէն: Կարողութեան {տէր} մարդը, նոյն այս ճանապարհով կարող է աճե

ո՛րծը, եւ վաճառակա՛նը, եւ կարողութեան {տէր} մա՛րդը օրըստօրէ կը հարստանան: Զուգահեռ

ն տարեկան մարդը, ընտանիքի եւ զաւակների {տէր}, որոնց դարմանելու համար ոչ մի պարոն չէ

, գործարանների եւ ի վերջոյ՝ դրամագլխի {տէր} մարդոց։ Իսկ այն օրից, երբ նա թողեց նո

ը: Բայց այն փոքրիշատէ կարողութեան {տէր} մարդը, որ ունի արդէն բաւական ապրուստ,

ւակները: Մեք այդ փոքրիշատէ կարողութեան {տէր} մարդուն ասում ենք. " Շատ լաւ, դու ուն

ութենից քո սերունդը, քանի որ ինքնիշխան {տէր} էիր քո բոլոր ստացուածքին: Այն մարդը,

զուգակշիռը: Փոքրիշատէ կարողութեան {տէր} մարդը մեր ասածին պատասխանում է այսպէս.

զօրութիւնը, եթէ փոքրիշատէ կարողութեան {տէր} մարդու ժառանգները նոյնպէս հարստանային,

րը: - Չէ՛, փոքրիշատէ կարողութեան {տէր} մարդ, չէ՛, իմ պարոն, համաձայնիր, որ

ական զգացողութիւնքը, որովհետեւ քո անձը {տէր} քարոզեցիր նորա կեանքին: Հազար կեա

ժամանակումն ձեռնադրեաց առաջի մեր: {Տէր} Ստեփաննոս քահանայ Տէր Յարութիւնեան, Մա

առաջի մեր: Տէր Ստեփաննոս քահանայ {Տէր} Յարութիւնեան, Մարգար Յովհաննէսեան Բոբո

վերայ յիշեալ տանն եւ նորա եկամտին իբրեւ {տէր}, այլ միայն ցորքան կենդանի մնացից ես,

եսցէ ի ներքոյ կառավարութեան իւրոյ իբրեւ {տէր} եւ զշարժելիսն առաքեսցէ ի Նոր Նախիջեւան

ալ կառավարչացն եւ կամ նոցա օրդնի յիշեալ {Տէր} Ստեփանոսի եւ ապագայ նորին տեղակալ յիշեա

եւ այլն, եւ եմ վասն միամտեալ գնալոյ առ {տէր} ։ ԶՆոր Նախիջեւանում բարեկարգութեանց կառ

ստորագրեցի, կնքեցի եւ յանձնեցի յիշեալ {Տէր} Ստեփանոս Տէր Յարիւթիւնեանին: Այսու ամե

կնքեցի եւ յանձնեցի յիշեալ Տէր Ստեփանոս {Տէր} Յարիւթիւնեանին: Այսու ամենայնիւ զայսոս

Հայեւար գրած մին կտակ եւս ամ գրել տվել {Տէր} Մարտիրոս Դաւթին, որոյ կտակակատարն այ պ

Երեք հարիւր ռուպլին խոստովանահօրն իմոյ {տէր} Մարտիրոս Դաւթեան: Հինգ հարիւր ռու

արիւր ռուպլին Նոր Նախիջեւանու ժողովարար {տէր} Ստեփաննոս Յարութիւնեան։ Երկու հազ

անդիսաւոր պաշտօնի՝ օր մի ի միոյն տարոջ {տէր} ողորմեա հայցելով առ ամենագթած արարչէն թ

իցեն նոքա, լինին ժառանգ ինձ փոխանակի ի {տէր} հանգուցեալ հօրն իւրեանց. ուստր զաւակն

եւ իցէ. այլ եթէ զաւակ ամենեւին չիցէ ի {Տէր} հանգուցեալ որ մին եղբօրս, յայնժամ բաժի

ն սրբոյ էջմիածնայ տպարանումն մնասցէ, ի {Տէր} հանգուցելոյն անուան՝ ըստ կերպի իմոյ կո

ւ ոսկէ դրամի վաճառովն զոր ինչ որ գտանեմ {Տէր} Ստեփաննոս Յարութիւնիցն, միաւորած ընդ ի

ոյն իմոյ մահ պատահիցի յայնժամ փոխանակ ի {Տէր} հանգուցելոյն, կտակակատարք իմ լինիցին Մ

դուկին կառավարիչք պարոնայքն, հանդերձ ի {Տէր} հանգուցելոյն կտակակատարն զո ոք եւ իցէ ե

ն իւրեանց զոր կրեն ի վերայ բանին իմոյ, {տէր} հատուցանէ նոցա ի հանդերձելումն: Ի

հեղ ատենին Քրիստոսի: Գոհանամ զքէն {Տէր}, զոր ետուր ինձ ժամանակս այս բարի եւ ար

միայնուդ պաշտել, այլ այժմս աղաչեմ զքեզ {Տէր}, քաւեա զմեղս յանցանաց իմոց եւ պատեա հո

ւթեան, Եւ ինչո՞ւ ես կարգուեցի Արարածոց {տէր}, իշխան: Ինչի՞ս են պէտք ինձ պսակք, Լո

տրուի՛ ": Սու՛րբ, սու՛րբ, սուրբ ես, {Տէր} որ Էն, Լի՜ երկինք քո փառքով, - Օրհներ

սերովբէն. " Արդ շտապիր նաւարկել, Ո՛վ {տէր} Ադամ, հմտօրէն, Զի սրտերին առագաստ Լցր

" Քանի՞ վսեմ, զի՞ վայելուչ, մե՛ծ ես, {Տէր}, Սիրոյդ ի շունչ. որ զտիեզերս առլ

Բիւրաբեղուն լի հնձոց. Կամ այգւոյն {տէր} ՝ սիրտ ի բերան, Որպէ՞ս խաղողոյն

ի՞նչ հանուրց կացուցայ Էից ի բնաւս {տէր}, իշխան: Եւ զի՞ պիտին ինձ պսակք

Զոր սիւք ասես շարժական. Զի {Տէր} զայն քեզ զլացաւ, Զի թէ ի սիրտ քո

՝ Արարչին կալ յանդիման, Եւ {Տէր} ՝ յԱթոռսն վերօրհնեալ: Վեցթեւեանն

ամակ ղօրութեանց երկնից: Եւ հոտոտի {Տէր} ի խունկ, Զոր արկան էր սերովբէն,

": Սո՛ւրբ, սո՛ւրբ, սո՛ւրբ ես, {Տէր}, որ Էն, Լի՛ են երկինք փառօք քովք

Զի ոչ գոյ ինձ ոք ընկեր, Եւ {Տէր} արար նմա կին, Իսկ թէ որպէ՞ս կամ զ

եմն ինձ տուան Սէր, կին, առ ի՞նչ {Տէր} օրհնեաց, Յի՞նչ ակնարկէ նորա բան,

տոս բազում ուրեք ելոյծ զշաբաթսն, որպէս {տէր} շաբաթուց եւ դատապարել կամելով զարտաքին

իրք, շատ մեծատունք, Անբաւ գանձի {տէր} իշխանք Մութ ստորերկրեայ օթեւանում

պետ, Սիրական լեզուիդ իբրեւ արքուն {տէր}: Նա նոր է զարթել Դարա

այսքան տարի Պահել չկարացայ, գիտէ {տէր} Աստուածն... Բայց նախ խոստա

թիւն եղբօրս, Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ {տէր} Մատթէոսի հետ. առաջիկայ տեսութիւնը նշան

նամակի մէջ: 10-ին տեսութիւն եղբօրս, {տէր} Մատթէոսի եւ Ալեքսանդրի հետ. առաջիկայ տ

ն տեսութիւն եղբօրս, Լ[ազար] Ի[լյիչի], {տէր} Գրիգ[որի], Ս[իմէոն] Գ[րիգորեւիչի] եւ Ս

րով յայտնում է եղբայրս հօրս վախճանելը: {Տէր} լուսաւորեսցէ հոգին: 8-ին պատասխան գրեց

[ութիւն] եղբ[օրս] հետ, Յովհ[աննէսի] եւ {տէր} Գրի[գորի]: Առաջ[իկայ] տես[ութիւնը] նշա

մահաձայն աղեղների դռնչիւնքը, աղօթեց առ {Տէր} եւ վճարեց իւր կեանքը, որի եւ ոսկերքը օ

ն։ Ինչպէս այժմ, առաջ էլ այս սկզբունքի {տէր} էինք, ուստի եւ զարմանք չէ, այլ շատ բն

ելու այսպիսի գործ կատարել, մանաւանդ որ {Տէր} Պապը նզովել է այս աշխատութեան հեղինակը

Սահակ Րեդայեցի տուն Սալտիկ[եանին] {տէր} Յարու[թիւնին] Լոնդոնից 28/10 Նազարե

րեցան 10 33 Փարիզ, Կովայլսկուն 15 34 {տէր} Մովսէսին 16 35 Կ. Մ. Հայրապետեանցին

108 Քուաքեռաց 109 Գրիգ. վ[արդապետ] {Տէր}. Ստեփ[անոսեանցին] 110 Եղիազար եպ[իսկ

92 Րուդնեւին, Մոսկուա 93 Կալկաթայի {տէր} Յ[ովհաննէս] ա[ւագ] քահանային ( ի մասին

վ 6 Խաֆաֆեանցին 7 Սէթ Հ. Աբգար 8 {տէր} Յովհաննէս Խաչկեան 4 9 եղբարցս 10 Խաֆ

ատ մնաց, Փարիզ, 27 մարտի Գէորգեւսկ ` {տէր} Սարգիս Տէր-Պօղոսեան Աստուածատուր Սիմէո

արիզ, 27 մարտի Գէորգեւսկ ` տէր Սարգիս {Տէր} -Պօղոսեան Աստուածատուր Սիմէոնեան Չոռչաք

Սիրով խաչիդ, դառն վշտիս արիաբար տարայց {Տէր}, Եւ նահատակ յայն ասպարէզ արձանացա

ած էր իմ համար: Ահա ես այս դառն վիճակի {տէր} մարդն եմ: Մեծայոյս էի, որ պարզերես կը

, որովհետեւ նոքա մի անգոսնելի բնութեան {տէր} մարդիկ են: Եթէ մնամ Հնդկաստանում, չու

աթ, չունիմ կատարեալ ուսում, եւ չունիմ {տէր}, պարտ եմ սորա եւ նորա դրանը մուրալով ա

ա մի շատ անհաստատ եւ կասկածելի բնութեան {տէր} մարդ է: Մի վայրկենում հարիւր տեսա

ջահամբոյրս է: Այժմ բաւական հարստութեան {տէր} է, 25 հազար ֆրանկ Ֆրանսիայի լոմբարդում

մօտ երկար ծառայելով, բաւականին արծաթի {տէր} դարձաւ անգոսնելի ճանապարհով: Յետոյ այս

բաւականին փոքր էր, անախորժ կերպարանքի {տէր}, եւ սակաւ մի կապուտակն: Անգործութիւնը

ա մի պատանի մարդ էր, մեղմ բնաւորութեան {տէր} եւ խիստ հմուտ մեքենայագործութեան մէջ:

, չէր վաստակում: Շատ վայրենի բնութեան {տէր} մարդ էր, ինչպէս մի փոքր ժամանակից յետո

յօրինող Երեւակ հանդիսի, պ. Յովհաննէս {Տէր} Կարապետեան Տէրոյենց Չամուռճեան Պրուսացի

յկական Համար 86 Ամենահպատակ {Տէր} Ձեր, անզուգական Երեւակ հանդիսի 85 Համա

ւնը ժխտել ` ընդդէմ էր Նորին Մռայլութեան {Տէր} Բէհեղզեբուղի քաղաքական սկզբունքներին,

րութեան Ոստիկանի ձեռքով ` յանդիման եղաւ {Տէր} Անդնդապետին, Նորին Մռայլութիւնը ուշադր

լինելու պատճառով, Սիւնեաց եպիսկոպոսը՝ {տէր} Մուշէն, տանում էր ինձ իր մօտ, ինչ տե

յսպէս, իմ առաջուայ վարք ու բարքս գիտեն {տէր} Ներսէ՛հ եւ Հրահա՛տ Կամսարականները, իս

գօտով որոշող եւ ազատութեան պատճառ եղողը {Տէր} Աղանն էր՝ Տիրոջդ մօրեղբայրը։ Այդ պատ

ը։ Եւ դու, Տէ՛ր, կանչելով քո եղբօր՝ {տէր} Վարդին, Հայդիկին եւ իմ անարժանութիւնս

րդին, Հայդիկին եւ իմ անարժանութիւնս, {Տէր} Յովհաննին հրամայեցիր, որ միւսանգամ կրկ

արդոց ուղարկած խօսքը. որի ընդդէմ դու, {Տէր}, ուրիշ էլ շատ բաներ ասելով, տուած պատ

նձ անպէտ եւ անցաւոր ընծաների հետ "։ Եւ {տէր} Յովհաննին էլ նեղացար, թէ " բնաւ քեզ պէ

երը, եւ՛ վանքի պաշարը։ Բայց դո՛ւ, {Տէր}, լաւ յիշողութիւն ունիս եւ բան չես մոռա

ասէ։ Իսկ ինչ որ կարգել էին ինձ տարեկան {տէր} Ներսէհը եւ Հրահատը ( կերակրի, հանդերձի

էլ պատւում էին, եւ մանաւանդ է՛լ աւելի {տէր} Համազասպը, որին ողորմութիւն անէ Տէրը ի

եւ ամեններից յարգուելու արժանի յոյսը՝ {տէր} Խոսրովիկը, տակաւին մեր երկրի սահմանը չ

նպէս յարմար եմ դատում նոցա հետ յիշել եւ {տէր} Աբրահամ եպիսկոպոսը, որում ըստ ձաթի խոր

նաւոր, առաքինի եւ Հայոց մեծ լուսաւորիչ {տէր} Սահակի եւ ուրիշ շատերի մասին, որոնք վա

տարակողը ստացել է իր օրինակը հանգուցեալ {տէր} Յովհաննէս Շահխաթունեան արժանաւոր եպիսկո

ագիրը. " Զկեալ զիմ 'ի տղայութեանն զայն {Տէր} իսկ ինքնին քաջ գիտէ " ( եր. 40). եւ

տոյ. " Արդ զառաջին կելոյն իմոյ զվարս՝ {Տէր} Ներսէհ եւ Հրատ Կամսարական գիտեն "։ Այս

Եղիշէ, Դաւիթ փիլիսոփայ եւ Յովհաննէս, {տէր} Աբրահամ, Արձան, Մուշէ, Խոսրով, Ղազա

քին. " Զկեալ զիմ 'ի տղայութեանն՝ զայն {Տէր} իսկ ինքնին քաջ գիտէ " ( Թուղթ, եր. 40

տօթոյ տեղւոյն՝ քահանայապետ աշխարհիս՝ {տէր} Մուշէ, տանէր զիս առ ինքն, ուր եւ լինէ

ու։ Արդ՝ զառաջինն կելոյն իմոյ զվարս՝ {տէր} Ներսէհ եւ Հրատ Կամսարական գիտեն զՍիւնեա

ն աշխարհին " ( եր. 40)։ Պ. Էմինը {տէր} Մուշէի վերաբերութեամբ այսպէս է ծանօթաբա

բարքին. " զառաջինն կելոյն իմոյ զվարս՝ {տէր} Ներսէհ եւ Հրատ Կամսարական գիտեն. զՍիւն

րեմն Փարպեցուն ամառները իր մօտ ընդունող {տէր} Մուշէն չէր կաթողիկոս։ Եւ որպէսզի Աղուա

ն աշխարհիս եւ ա՛զատութեան եղեւ մեզ առիթ {տէր} Աղան քո տեառն քեռի էր " ( եր. 41)։

այսչափ։ § 24. Բնագրում ասած է. " {Տէր} Աղան քո Տեառն քեռի էր " ( եր. 41)։ Ե

Եւ ասեն, թէ ընդ Մովսիսի միա՞յն խօսեցաւ {Տէր}. ոչ ապաքէն եւ ընդ մե՞զ խօսեցաւ եւ լուա

ոչ ապաքէն եւ ընդ մե՞զ խօսեցաւ եւ լուաւ {Տէր}... Եւ եղեւ բարկութիւն սրտմտութեան Տեառ

ն յորդւոցն Իսրայէլի)... Եւ խօսեցաւ {Տէր} ընդ Մովսիսի եւ ասէ. Փենէէս որդի Եղիազա

Բէլփեքովրայ, եւ բարկացաւ սրտմտութեամբ {Տէր} 'ի վերայ Իսրայէլի... Եւ ասէ Մովսէս ցցե

տոսի ճշմարիտ վկայ, բազմաչարչար նահատակ {Տէր} Գրիգորիոս. զպակասութիւն չարչարանաց Տեա

ատ., գլ. Ժ, հ. 39)։ " Եւ առաքեաց {Տէր} Աստուած հարցն նոցա 'ի ձեռն մարգարէիցն.

( Սաղմ., ՁԱ, համ. 6-7)։ " Եւ ասէ {Տէր} ցՄովսէս ահա ետու զքեզ աստուած Փարաւոնի

մարգարէներից. " որք ասէին, այսպէս ասէ {Տէր}, եւ ես ոչ առաքեցի զնոսա եւ ես Տէր ոչ խ

ասէ Տէր, եւ ես ոչ առաքեցի զնոսա եւ ես {Տէր} ոչ խօսեցայ եւ սկսան յարուցանել բանս " (

բնաւ հետեւելի։ § 75. " Պահեա՛ զիս {տէր}, 'ի ձեռաց մեղաւորի եւ 'ի մարդոյ չարէ փ

եւ Աբովեանի հարցմունքին, թէ " Վեհափառ {տէր}, ի՞նչպէս է ձեր կամեցողութիւնը ուղարկել

լուխ տալով աղաղակեցին միաձայն, - ապրի՛ {տէր} սատանան. բայց նոցա ձայնը ոչ ոք ձեզանից

ր եւ անհամ բաներ... - Մռայլագոյն {տէր}, համարձակւում եմ հաւատացնել ձեզ, որ դ

տը ամենայն ջանք գործ էր դնում արդարանալ {տէր} սատանայի առաջեւը, թափելով իւր բոլոր հա

նը, համբուրեց երկիւղամեծար պատկառանքով {տէր} սատանայի պոչի ծայրը: Խաւարի թագաւ

նց հեղինակի գիտութեանը յաւելացուցել էին {տէր} սատանայի հրամանով. այս բոլորը դրեց միմ

ար ընդունուեցաւ նա պալատական ճարտարապետ {տէր} սատանայի մօտ: Պիտոյ է ծանօթաբանել, որ

երի բարեխօսութիւնը եւս յարգութիւն չունի {տէր} սատանայի աչքումը, նա ինքը իւր ընտրութե

գլուխ տուեց խոնարհութեամբ եւ համբուրեց {տէր} սատանայի պոչի ծայրը: - Թո՛ղ հանդէս

ը ստորագրելու ժամանակ գրէ ` ձեր ողորմած {տէր}, իսկ թագաւորը միայն ստորագրէ. խոնարհ

ենեւին ճշմարիտ է ձեր ասածը, մռայլագոյն {տէր}, - ասաց վէզիրը, - ես չգիտեմ ինչպէս խե

կուլլոսը, որ ինչպէս ասացինք, տնտես էր {տէր} սատանայի մօտ: Սատանան նկատելով Լուկուլ

այդ նշանը եւ երբ Լուկուլլոսը հեռացած էր {տէր} սատանայից, գրականութեան դեւը նոր ի նոր

րս մտանէր ծայրագոյն Բրամինը: Բուն {տէր} սատանայի հանդիսաւոր յառաջ գնալը կատարու

լինէին դոքա, դժոխքումը մանկլաւիկ լինել {տէր} սատանայի պալատումը ` մեծ պատիւ է:

ասորու սրածայր աշտարակ, որի մէջ նստած {տէր} սատանան գնում էր ծայրագոյն Բրամինի ընդա

եւ սեւացած աշտարակը, որի մէջ նստած էր {տէր} սատանան։ Իսկոյն վէզիր Բէհեղզեբուղը, ե

ային անիծեալների հետ: - Մռայլագոյն {տէր}, նա առաւել ճիշտ գիտէ, թէ ո՛վ կայ դժոխ

կայ, որ կը բողոքէ ընդդէմ իմ, թէ ո՛չ, {տէր} սատանայ, դուք թէեւ այսպիսի անկարգութեա

րիտ, որ այդ յեղափոխութիւնը կատարուեցաւ {տէր} սատանայի վերայ: Սորա պատճառը իմանալու

րեսին արած չարութիւններովը գերազանցելով {տէր} սատանայից, պիտի գնայ դժոխք եւ գահավիժե

Քամը, որ թոյլտւություն էր ստացել {տէր} սատանայից մի արձակ կամ ոտանաւոր շնորհաւ

ղը յայտարարութիւնը ձեռքին, գլուխ տուեց {տէր} սատանային, համբուրեց պատկառանքով նորա

ՈՒԹԻՒՆ - Ամենամռայլապատուելագունեղ {տէր}, Այս ուրուականը, շնորհ ունիմ ներկ

ուականը, շնորհ ունիմ ներկայացնել ձեզ, {տէր} հնդկական ծայրագոյն Բրամին, որդի մի հաս

յդ դեւը, միայն հաւատացէ՛ք, մռայլագոյն {տէր}, որ դորա անառակութեանը միմիայն կարող ե

գոյն Բրամինը, որ այն րոպէին ներկայացաւ {տէր} սատանայի առաջեւ: Մահադեղից պատճառուած

առաջ դուրս եկաւ հրապարակ եւ գլուխ տալով {տէր} սատանային, սկսեց իւր ճառը այսպէս.

, դժոխային հոգիք, դուք, պարոններ, որ {տէր} սատանայի շնորհքով այսօր արժանի էք եղած

ունիմ, որ այն դժուար խնդիրներում մինչ {տէր} սատանան պիտոյ է կապուէր մնար հնար չգտան

նորան իւր փրկարար խորհուրդը եւ կը սրբէ {տէր} սատանայի տգիտութեան եւ թուլամորթութեան

հանեցիր մեր վրէժը: Եկ գրկախառնիր ինձ, {տէր} սատանայի պոչը անպակաս լինի բերանիցդ, ա

ծծմբալճի լուսովը միմիայն, տեսանելի էր {տէր} սատանայի աշտարակաձեւ սեւացած գահը եւ դե

դիսապետը հրամայել էր նորան ծունկ չոքել {տէր} սատանայի գահի ոտքումը: Ոչինչ տեղից չէր

եամբ, որովհետեւ խօսելու կարգը հասել էր {տէր} սատանային: Եւ ահա վեր կացաւ անդնդ

մէջ: Վէզիրը ահ ու դողով կանգնած էր {տէր} սատանայի առաջեւը: Սատանան բոլորովին վա

լուսանալու վերայ էր: - Մռայլագոյն {տէր}, - ասաց վէզիրը, - բարեհաճել էիք հրամա

եր Հայերի մէջ կան եւ այսպիսի մտածութեան {տէր} մարդիկ, ապա ուրեմն, դեռեւս պ. Մարկոս

մեր ազգի մէջ կան եւ այսպիսի մտածութեան {տէր} մարդիկ, մարդիկ, որ կարող էին միանալով

ղ էին միանալով իւրեանց նման կարողութեան {տէր} պարոնների հետ՝ օգնել ազգի ողորմելի եւ

ելի գործ ունի, ի՛նչ մի արքունի պաշտօնի {տէր} է, որ չկարողանար բարեկամների համար մի

էր թէ նա գտանելով փիլիսոփայական քարը, {տէր} էր դարձել անհամար հարստութեան, որոնց մ

գիտաց... որպէս զի մեծ են գործք քո, {տէր}... - Ապա, պ. Մարկոս, այսպիսի

ր էգուց դառնալու էր աշխարհի հարստութեան {տէր}: - Ես տեսանում եմ, որ դու մի ընկե

աւիրել, որովհետեւ այդպիսի բնաւորութեան {տէր} մարդ էր, - ջերմ խօսեց պ. Մարկոսը:

ւնաւոր լեզու ունին, որ վատ առողջութեան {տէր} են, հարբելով դառնում են մի թրջած հաւ,

ւոր, եւրոպացի եւ մեծաքանքար Մանդինեանց {տէր} Ստեփանը: Չկամի լսել եւ հասկանալ, թէ ի

իմ այդ մասին: - Այդքան հարստութեան {տէր} դառնալուց յետոյ, ասելիքս այս էր, թեւ

" Մեք 'ի յայն փայտն եմք յուսացէալ, յոր {Տէր} Յիսուս բեւեռեցաւ " ասում է խաչի տաղը:

երիտասարդ մարդիկ, նոր դեռեւս ընտանիքի {տէր} դարձած, նոր տեսած կեանքի արեւը, որոնք

լու իրաւունքը շատ կամ սակաւ կարողութեան {տէր} մարդն ունի, ոչինչ չէ խօսում, թէպէտ եւ

իշից, որ մի գուցէ օտարոտի խորհուրդների {տէր} լինելով, անարժանաբար տեսանէր մի այսպիս

աց․ - Ես յատկապէս ներս մտայ, որ լսեմ " {Տէր} կեցո "ն, բայց դուք դադարեցաք իսկոյն:

. - Օրհնած, եթէ օրիորդ Մարիամը ունէր " {Տէր} կեցո "ի նօտերը, ինչո՛ւ չասացիք առաւօտ

յառաջ գնալով, արդէն վաղուց եւ ընտանիքի {տէր} դարձած էր: Ունէր բաւական մեծ գերդաստան

նին, քան թէ միւսքը: Կինը եւ դստերքը, {տէր} լինելով աւելի հարստութեան, քան թէ իւրե

ան կերպով դարձել է մի ջլային խառնուածքի {տէր}, կենակցութիւնը իւր փեսայի հետ այս դարո

կը այս մարդուն, որ մի փոքր կարողութեան {տէր} վաճառական մարդ էր: Մանուշակը սիրում

, - ես պատւում եմ քեզ. ո՛չ թէ իբրեւ տան {տէր}, այլ իբրեւ ինձանից առաւել հասակաւոր,

-խանից, նա իւր խելքովը շատ հարստութեան {տէր} է դարձած ճշմարիտ է, մի քանի մարդ կախել

դնում է սպանել խոհարարը, որպէսզի ինքը {տէր} մնայ բոլոր հարստութեանը: Այս խորհրդով

ողոցի մէջ անողորմաբար, եւ ինքը մնում է {տէր} բոլոր կայքին: Այստեղ իւր գոհարների միջ

ստը: - Միթէ՞ դուք գիտէիք մեր գալը, {Տէր} հա՛յր, - ասաց Մկրտիչը քահանային, որ այ

ganda): Մխիթարը դիմեց այդ դաժան հոգու {տէր} մարդու մօտ եւ, յայտնելով իւր խորհուրդը

մ է Պապականութեան թոյնը։ Այսպիսի հոգու {տէր} մարդու համար ի՛նչ էր Մխիթարի առաջարկութ

րդապետի եւ Հայր Իգնատիոս վարդապետի, 'ի {տէր} խնդալ։ Զգիր վերապատուելութեանց ձեր

ինձ, այո՛ զի նա 'ի մայրենի իրաւանց իմ {տէր} է, յորմէ ո՛չ դադարիմ խնդրել ո՛չ թշնամե

ւխ իւր յատենի անդ ասաց, " գոհանամ զքէն {տէր}, զի 'ի կամիլ զդատ մեր մեծ, զոր ունէաք

ասիկ մաշիլ 'ի գերեզման. դատ արասցէ ինձ {տէր} ըստ արդարութեան իմում։ Բայց ակն ունիմ

ռանց յիշատակի, այսինքն՝ թէ Մխիթարեանք {տէր} են իւրեանց գրած կամ տպած բանին մինչեւ ա

ջ լինին Կոլլեգիացոց հոգու եւ ուղղութեան {տէր} մարդիկ։ Երեւի թէ պատճառ ունէր կասկածելո

" Անարատ եւ յամենեցունց յարգելի յոյսն՝ {տէր} Խոսրովիկ, չեւ եւս հասեալ ի սահմանս մեր

Ղազարայ Փարպեցւոյ առ Վահան Մամիկոնեանց {տէր}, զորս տպեաց ի Մոսկվա յամի 1853, յօգու

սարակաց կամքը, հասարակութեան անդամները {տէր} չէին իւրեանց մարդկային ազատ կամքին։ Գե

յսրին, թէ Հօլլանդացիք շատ փոքրիկ երկրի {տէր} էին յառաջ Եւրոպայի մէջ, յետոյ ապստամբե

Բայց այս կարապները օրէ օր աւելի գործի {տէր} էին դառնում Եկատարինէ Մետիչիսի պալատում

րիկոս IVի այրին անուանուեցաւ թագուհի եւ {Տէր} Ֆրանսիայի։ Հասարակաց ձայնը եւ կարծիքը

ր վրայ բարձրաբարբառ հռչակել պ. Գաբրիէլ {Տէր} -Յովհաննիսեանցի " Տեր Սարգիս " մակագրով

գնութիւն չեն տալիս նորան: Պ. Գ. {Տէր} Յովհաննիսեանցի " Տեր Սարգիս " գործում մ

ղօթարանից, " որպէ՜ս զի մեծ են գործք քո {Տէր} ". այլ նա, որ ոչ միայն ինքը չէ ուզում

ւնը: Հեթումը, այնքան հասած որդոց {տէր}, այնքան այգիների տէր, ծերացած եւ մի ո

յնքան հասած որդոց տէր, այնքան այգիների {տէր}, ծերացած եւ մի ոտքը գերեզմանի մէջ, այ

լով, որ շատ մարդ ստուգապէս այդ կարծիքի {տէր} է: " Ա՛յ տղայ, ի՞նչ ես խալխի ոտքը քաշ

անաս, Հալիւորիս ծերանաս, Երբոր խելքիդ {տէր} ըլնիս, Պառաւ տատիդ չմոռնաս: Տատը գլխ

ատին գայ, Երեսիս մի բուռ հող գցես, Իմ {տէր} ու տիրական բալայ: Շնորհքով զոռով տղայ

կատի պատերազմել։ Այս տեսակ ձգտողութեան {տէր} մարդիկը, եթէ ուրիշ բան չգիտեն, գո՛նէ

եան տակ, սակայն հոգեկան տկարութիւնների {տէրապիան} շատ հարուստ չէ՛ եւ մանաւանդ առաջարկուա

րստենէ: Հուսացեալք եթէ ոչ անտեսեսցէ {Տէրդ} զայս խնդիր ազգային, յանձն առնեմք զանձի

դուվեցաւ, բայց այս վերջին անգամինը եթէ {Տէրդ} գիտնար եւ ինձանից համար պահանջած լինէր

արձան յիշատակի երախտապարտութեան իմոյ առ {տէրդ} ՝ ի ժամս եւ ի ժամանակս: Լեզու իմ ծանրա

մի՛ մոռնար, որ այն իւրաքանչիւր մասերի {տէրերը} առանձին առանձին պիտի կազմեն քո նման գեր

արդարութեամբ վաստակում են, եւ ամենակալ {Տէրը} օրհնել է նոցա վաստակը: Երբ աւարտեց

ւած առաքինի էր ստեղծել նորան: Ամենակալ {Տէրը} արդա՛ր է եւ հաւասար աչքով նայում է ոչ թ

ի բարի խորհրդի վերայ ես, թո՛ղ ամենակալ {Տէրը} լինի քեզ օգնական: - Ամենակալ Տէրը

Տէրը լինի քեզ օգնական: - Ամենակալ {Տէրը} ՝ Նա, որ քննում է մեր բոլորի գաղտնիքը

ղջ եղիր ամենայն յաջողութեամբ, ամենակալ {Տէրը} թող առաջնորդէ ձեզ ձեր վտանգաւոր ճանապար

որոմ՝ բիւրաւոր։ Աղաչում ենք ամենակալ {Տէրը} սրտացաւ գործաւորներ ուղարկել, որ խնամո

ախլապատ կերպարանքից եւ աղաչենք Ամենակալ {Տէրը}, որ մաքրէ հայկական մոլախոտեալ անդաստան

անց զոհաբերութեան եւ անդուլ աշխատութեան {Տէրը} կ՚առնէ՞ր այդ գործը անմիջապէս: Տիրո

ն: Իսկ եթէ 200 տարու միջոցում այդ քսան {տէրը} դառնայ երկու կամ մի, այդպիսի դիպուածու

նի յառաջ բերած արդիւնքը վայելում է նորա {տէրը}: Ո՞վ է նորա տէրը: Վաճառականը կամ գործ

իւնքը վայելում է նորա տէրը: Ո՞վ է նորա {տէրը}: Վաճառականը կամ գործարանատէրը: Ուրեմն

առաջ վարձում էի յիսուն ոսկու, այժմ տան {տէրը} չկամի տալ յիսունի եւ պահանջում է հարիւր

- Այսօր դու ես քո բոլոր ստացուածքի {տէրը}, որպէս նաեւ քո բոլոր ընտանիքի տէրը, ե

ծքի տէրը, որպէս նաեւ քո բոլոր ընտանիքի {տէրը}, եւ այս պատճառով քո ունեցած կարողութիւ

մեր հնարներին, որով օրհնել է ամենակալ {տէրը} մեր ձեռքի վաստակը ": Մեր բարեպաշտ

վերայ: Ջերմ սրտով աղաչում ենք Ամենակալ {Տէրը}, որ նա խնայելով Նախիջեւանի հասարակութե

ր ազգային աշխարհական ուսումնարանի, որի {տէրը} լինելու էր ինքը ` անմիջապէս ազգը, առան

, Ինչ կոչում ես շարժիչ հով. Այն զլացաւ {Տէրը} քեզ, Զի թէ սրտիդ մէջ փչէր Շունչն այն բ

ն ողջ զօրութեանց: Հոտոտո՜ւմ է լիառունգ {Տէրը} անյա՜գ, հեշտօրէ՜ն ` Նրցունքներն այն -

, Աստուա՛ծ, Չունե՜մ ընկեր կաթոգին ". {Տէրը} տուաւ նրան կին. Իսկ թէ ինչո՞ւ կամ ինչպ

ան ես կ՚ասեմ այսօր, - Այդ կարծեաց {տէրը} չէ մեր դատաւոր։ Այդ դատաւոր

բատ, փառք բնակչացդ. Գասպարեանցն է քու {տէրը}. Ես լուսինին հրաման կը տամ առատ ծա

մարզպանը՝ Հայոց զօրավար եւ Մամիկոնէից {Տէրը}, կամենալով նորան առաւել մերձաւոր եւ սի

ԲՈՒՆ ԹՈՒՂԹԸ Մեր Փրկիչը եւ {Տէրը} Յիսուս Քրիստոսը, սաստիկ զգուշացնելով ա

լի տէր Համազասպը, որին ողորմութիւն անէ {Տէրը} ինչպէս Ոնիսիփորի տանը, այս խօսքերը ասո

գրելուց այս եւ այն գործակալին։ Վեհափառ {տէրը} ժամանակ չունի ուշ եւ միտք դարձուցանել Հ

Ողորմելի՛ Աստարօտ, - ձայն տուեց դժոխքի {տէրը} ուրախ հոգով, - ո՞վ այդպէս անխղճաբար վի

որ բոլորովին նման են անպիտան ձիու, որի {տէրը} միմիայն օգուտ, որ կարո՛ղ էր քաղել նորա

տալով, իրաւո՛ւնք ունի պահանջելու, որ {տէրը} հաշիւ տար նորան, թէ որքա՛ն արդիւնք էր

ցրու ծառաներից, քեզ ցոյց կը տան նամակի {տէրը}: - Գիտէի, - ասաց պառաւը, - որ դու չ

՛մ հրամայեցէք, ի՞նչ ասել է փոխանակ տան {տէրը} հիւրին պատիւ տալու, հի՞ւրը պիտոյ է պատ

թիւնք կարգուած են Աստուծուց, թէ ինքը՝ {Տէրը}, հաւատացել է իւր՝ մարդկային ազգի վերա

նչ սիրով պահւում է այնտեղ շերամը: Ծառի {տէրը} խնայում է իր լաւ թթենու տերեւը. ( թէեւ

, երբէք յետ չենք կենայ, որչափ ամենակալ {տէրը} կը շնորհէ մեզ կարողութիւն նոր լեզուով ա

ազգին, գոնէ այսուհետեւ, եթէ ամենակալ {տէրը} կը բաշխէր մեզ կարողութիւն... Ազնիւ

է. այդտեղ ես իմ Յիշատակարանի անմիջական {տէրն} եմ։ Միայն խնդրում եմ ամէն մի մարդուց,

ընծայել, ի վերջոյ, դու նորա անպայման {տէրն} ես, եւ դորա վերայ խօսելիք չկայ: Իսկ խ

Ցորենարտի առատ հունձին, Եւ կամ այգու {տէրն} անձկալիր Խաղողաշա՜տ այգեկութին. Ինչպ

տրտնջում էր յուզուած. " Ինչո՞ւ ստեղծեց {տէրն} ինձի, Է՞ր դրախտն այս փափկութեան, Եւ ի

եմն ինչու՞ տուեց ինձ Սէր, կին, ինչո՞ւ {Տէրն} օրհնեց, Ակնարկում է խօսքն այն ի՞նչ ` Թ

(տե՛ս Ղազարայ Փարպեցւոյ թուղթ առ Վահան {տէրն} Մամիկոնէից, Մոսկուա, 1853, երես 63-65)։

ի՝ կարէ տեսանել ի Թղթի նորա առ Վահան, {տէրն} Մամիկոնէից, տպեալ ի Մոսկվա յամի 1853,

ք ի Թղթոյ Ղազարայ Փարպեցւոյ որ առ Վահան {տէրն} Մամիկոնէից, այն ինչ լուան զգալուստ միո

հանդիսի, պ. Յովհաննէս Տէր Կարապետեան {Տէրոյենց} Չամուռճեան Պրուսացի ": Ի՞նչ օրհնո

բնակիչ Կալկաթայ քաղաքիս որ ի Հնդիկս ընդ {տէրութեամբ} Անգղիացոց, ամէն: Յամի Տեառն հազ

բաւականութիւն պահանջեալ համաձայն օրինաց {տէրութեան}, զզրկանս իմ ի Բարսեղ քահանայէ զոր հառա

հանային Բարսեղի համաձայն սրբազան օրինաց {տէրութեան} կայսերական հրովարտակաւ ծանուցելոց ղեակ

ի 16 ամեայ իմում հասակի, յորժամ օրէնքն {տէրութեան} տակաւին ո՛չ դատապարտէր զիս եւ վասն քրէա

ի առ ոտն կոխեսցի արդարութիւնն եւ օրէնքն {տէրութեան}: Զպատճէն հրովարտակին դնեմ ՚ի սմա 'ի տե

բառիս հրամայեցին: Որովհետեւ օրէնքն {տէրութեան} ոչ բնաւ ներգործեն ՚ի Սինօդին, եւ լօգիկ

, գրեալ առ պ. նախարարն արտաքին գործոց {տէրութեան} Ռուսսիոյ, խնդրեաց ՚ի նմանէ իրազեկ առնե

րիւրն հինգ. նոյնպէս վճարէ ՚ի գանձարանն {տէրութեան} զգետնահարկ ( поземельная повинность) թ

՚ի բաց հանել ՚ի տարեկան եկամտից զհարկն {տէրութեան} եւ զվարկ Ադմինիստրատորին, մնացեալն կառ

տ, որպէս էի եւ եմ Ձերոյին սրբազնակատար {տէրութեան} ամենախոնարհ ծառայ եւ որդի Մ. Նալ

, որ դորա համար պատասխանատու կը լինի նա {Տէրութեան} դատաստանի առաջեւ: Ինչ որ դու ասում ես

նը վաճառականութեան մէջ: - Նախ, որ {Տէրութեան} սահմանի ներսումը գործած ապրանքների վերա

ու մասին, ընդունելով ձեզ Համայն Ռուսաց {Տէրութեան} մշտնջենաւոր հպատակութեան մէջ, բարեհաճո

ւնքի օրինակը չենք տեսանում ոչ մի ներկայ {տէրութեան} օրինադրութենների մէջ եւ ոչ իսկ Հռովմէակ

.... Անգլիայի պէս հզօր եւ լուսաւոր {տէրութեան} մէջ գիւղական քահանան զրկւում է իւր ծուխ

այսերական բարձրութեան, Թագաւոր Ժառանգի {Տէրութեան}: Թագաւոր Կայսրը, շատ հաճութեամբ ը

ահին համար Թիւրքիոյ բարեկամ, անգլիական {տէրութեան} Մինիստրի տուած խրատը, ուր ասում էր նա

ութիւն, ո՛չ գիտութիւն եւ ո՛չ արուեստ: {Տէրութեան} կառավարիչքը իւրեանց անձնական շահին պաշտ

իչքը իւրեանց անձնական շահին պաշտօնեայ, {տէրութեան} գանձը հասարակ ժողովրդի արիւնի եւ քրտինք

ժողովուրդից: - Ի՛նչպէս թէ ինչով, {տէրութեան} հողով, գանձով եւ այլն եւ այլն: -

հողով, գանձով եւ այլն եւ այլն: - {Տէրութեան} հողը, գանձը, եւ այլն եւ այլն, կառավա

՞: - Ազգը ի՛նչ վերաբերութիւն ունի {տէրութեան} հողին կամ գանձին հետ: Ազգը ազգ է, ինչ

Իռլանդիոյ անկախութեան աշխատողքը, իբրեւ {տէրութեան} ընդդէմ ապստամբք, կարո՛ղ են դատապարտուի

նքը տնօրինել են մինչեւ այժմ, այսինքն՝ {տէրութեան} կամ ազնուականութեան սեպհականելով հողը ե

սին գրաւոր կարելի է խօսք ու զրոյց բանալ {տէրութեան} դեսպանութեան ձեռքով, բայց, ինչպէս իրա

ւ ներքին գործերի նախարարի ձեռքով խնդրել {տէրութեան} հաճութիւնը, որ արտաքին գործերի նախարար

զովսքին փութացաւ հասուցանել առ նախարարն {տէրութեան} զիւր անմիտ գանգատ, թէ ապստամբ ոք իցեմ

" Այս հատուածի մակարդակը է երկիւղը, թէ {տէրութեան} վերականգնեալ վիճակը կարող է խանգարուել

զիւ թէ կարողանան նոքա իրագործուել առանց {տէրութեան} եւ հասարակութեան շաղկապը սաստկապէս սասա

ւմը, այսինքն՝ նորա հաշտութիւնը Պարսից {տէրութեան} հետ, եղաւ 484 թուին, երբ Պերոզի տեղը

ց զէնքը, մինչեւ որ յարգել տուեց Պարսից {տէրութեան}, թէ՛ Հայոց ազգի եւ թէ՛ նորա եկեղեցու ի

( § 20), Մեծ Վահանը հաշտուեցաւ Պարսից {տէրութեան} հետ 484 թուականին։ Մինչեւ այս իրողութի

իստ պահպանում էր ամենայն բանի կարգը իւր {տէրութեան} մէջ եւ անխնայ պատժում էր ամենայն որեւից

յառեալ է յայն, զի բազմասցին երկրպագուք {Տէրութեան} Ձերոյ, որով եւ մերս փառաւորեսցի անուն

ց պարգեւի, նորա հոգին եկած է ձեր խաւար {տէրութեան} մօտ, որպէս արժանի զօրական արժանի թագաւ

բերութեամբ դէպի ազգի քաղաքական կեանքը: {Տէրութեան} սահմանագլխի այս կամ այն տեղ լինելը, օտ

, թէ ես պարտականութեան էի առել իմ վերայ {Տէրութեան} զօրքի համար պատրաստել մի բան, ասենք թէ

որ յետոյ առ հարկի ստիպեալ 'ի բռնութենէ {տէրութեան} եւ պատրիարգին, որ յառաջագոյն գիտակն էր

ն, որ յայնմ ժամանակի գլխաւոր ծանօթն էր {տէրութեան} եւ խորհրդոց նորա, այսու ճանապարհաւ կամ

յտնում է Ֆրանսիացոց թագաւորին, թէ նորա {տէրութեան} մէջ գտանուած իւրաքանչիւր գերդաստան պարտ

եւ համաձայնում է հարկ տալ նորան՝ որպէս {տէրութեան} իսկական տիրոջ։ Կօրսիկա դեսպան ուղարկու

րդ արքայազնի պիտոյ է հաւանի թագաւորը եւ {տէրութեան} բոլոր երեւելի մարդիկը. պատճառ, Առաքեա

ւդովիկոս XIVի թագաւորութիւնը Վերսայլեան {Տէրութեան} ճոխութենով, յաղթութեան եւ դպրութեան փա

խաւոր նպատակին, որ էր Պապական Աթոռի եւ {Տէրութեան} վերանորոգութիւնը։ Անհնար է նոյնպէս

նք կամենում էին մտանել եւ արմատանալ այս {տէրութեան} մէջ, որպէս զի կարողանան տիրապետել Աստո

խոստացաւ նորան պաշտպան լինել Ֆրանսիայի {տէրութեան} մօտ, եւ ճշմարիտ. կատարեց նա իւր խոստմ

անութեան հպատակութիւնը, ոչինչ բարեկարգ {Տէրութեան} մէջ չէ կարող ընդունուիլ "։ Փարիզի Արքե

ծ խաչի վերայ չէր կարող մտանել Եափոնիայի {Տէրութեան} մէջ։ 1648 թուականին Եափոնիայի մէջ Քրիս

գործը եւ վերջապէս ստացան միեւնոյն ոյժը {Տէրութեան} Դռնումը։ Կայսրի սէրը Յիսուսեանների

բարդան. - նա կամենում է, որ այս ահագին {Տէրութեան} մէջ բնակուած քրիստոնեայքը չ'հեռանան իւր

poissy, թոյլ տուեց Յիսուսեաններին մնալ {Տէրութեան} մէջ, միայն այն պայմանով, որ ընդունէին

ց հոգեւորականների համար եւ մինչեւ անգամ {Տէրութեան} վտանգը՝ հիմնուելով այս բանի վերայ, թէ

սկ տասն եւ հինգ օրից յետոյ՝ Ֆրանսիական {Տէրութեան} միջից։ Նոքա, որ դուրս չ'գնան, կամ մի

էս Աբբայ Դիւբուայն միանգամայն ձեռք առեց {Տէրութեան} կառավարութիւնը։ Այս Աբբայն երբեմն սպաս

ւն վերասաց պատգամաւորացն, որով յայտնեն {տէրութեանդ} զկարգելոյ իմոյս նուաստութեան երեսփոխան

ուառացեալ աղգիս, մնամ աստուածարեալ {տէրութեանդ} ամենախոնարհ ծառայ եւ որդի Միքայէլ

որ զոյգ ընդ այսմ շնորհ ունիմ մատուցանել {Տէրութեանդ}: Վեհաստիճա՛ն Հայրապետ, եթէ ի ձան

ր բնակութենների մօտից, իսկ զօրք տալուց {Տէրութեանը} ազատում ենք ձեզ մշտնջենաւոր ժամանակով,

ին ո՛չ, մռայլագոյն սատանայ. Ձեր խաւար {տէրութեանը} յայտնի է, թէ ի՛նչ ջերմեռանդութեամբ աշխ

ն, որպէս առաւել կասկածաւոր եւ վնասակար {տէրութեանը}, քան թէ միւս աբեղայական կարգերը։ Այսպ

ան վրդովիչք եւ իբրեւ թշնամի թագաւորի եւ {Տէրութեանը}, պարտական են բոլորը, առանց բացառութեա

կառավարութիւնքը, որպէս նաեւ բողոքական {տէրութեանը} մէջ, ստուգապէս հաւատացած լինելով կախար

դ ձեռն որոց անկն իցէ, տալ զտեղեկութիւն {տէրութեանն} Անգլիոյ, որպես զի հաճեսցի տէրութիւնն ա

րծն եւ ապա գիտութեամբ եւ վճռադատութեամբ {տէրութեանն} Անգլիոյ իջանել ի Կալկաթա, եթէ չիցէ հնա

, ի Բատավիա, ի կղզին Եավա, որ պատկանի {տէրութեանն} Հօլանդիոյ եւ հեռի է ի Կալկաթայէ տասանց

է իմանալ, որ տէրութիւնքը ազգ չեն, եւ {տէրութեանց} շահը ազգի շահի հետ բնաւ վերաբերութիւն չ

հետ բնաւ վերաբերութիւն չունի, քանի որ {տէրութեանց} կազմութիւնը այնպէս է, ինչպէս որ կան այ

անդադար ոսկի եւ արծաթ են թափում զանազան {տէրութեանց} գանձարանների մէջ, գրեթէ ազդեցութիւն չո

ա երեսը, եւ ո՞ւր են այն ոսկիքը: Մի՞թէ {տէրութեանց} մօտ: Մեր առջեւ դրած է բոլոր տէրութեանց

տէրութեանց մօտ: Մեր առջեւ դրած է բոլոր {տէրութեանց} եկամուտի եւ ծախքի ցուցակները: Ահաւասիկ

ղատէրերի մօտ: Ոսկին եւ արծաթը չէ մնում {տէրութեանց} եւ հասարակութեան մօտ եւ չէ կարող մնալ,

ակութեան մօտ եւ չէ կարող մնալ, քանի որ {տէրութեանց} ծախքերը, օրըստօրէ բարձրանալով, լեռնան

ում է՝ տեսանելով, որ աւելի շատ են այլ {տէրութեանց} պարտքերը: Նա զարմանում է միայն, թէ ին

որա պատճառը չէ գրել Կուրանի մէջ: Ուրիշ {տէրութեանց} պարտքը անհատուցանելի չէ, պարտքի գումար

կանը: Եթէ հաւասարակշիռ եւ իրաւունք կայ {տէրութեանց} մէջ, ուրեմն նոյն կշիռը եւ նոյն իրաւուն

նոյն կշիռը եւ նոյն իրաւունքը պիտի լինի {տէրութեանց} եւ նոցա ստրկացած ազգերի մէջ: Դու կամեն

թեամբ դնում ես քո կշռի թաթի մէջ: Ուրիշ {տէրութեանց} հետ խօսում ես իրաւունքի անունով, իսկ ի

տաղեր է երգում գերմանական եւ պրուսական {տէրութեանց}, եւ այս ` 1830-31-ին: Թուրքի ասածի պէ

ի միտս եկն ընդ հովանաւորութեան Եւրոպեան {Տէրութեանց} կառուցանել զկրօն, որով մտօք եւ միանգամ

իջնորդութենով ունենալ, մինչեւ անգամ եւ {Տէրութեանց} հետ։ Նոքա խոստմունք էին տալիս ինքեանց

Նազարեանցի վարդապետութիւնը հաստատուած է {Տէրութենական} օրէնքների վերայ, բայց գուցէ " Մեղուի "

գթութեամբ ազատում ենք ամենեքեանքդ բոլոր {Տէրութենական} հարկերից եւ պաշտօններից, որպիսի եւ լին

ր մեր յատուկ ձեռքով ստորագրեցինք եւ ՄԵՐ {Տէրութենական} կնքովը հրամայեցինք ամրացնել: Տուած է Մ

, ուստի եւ հրապարակի առաջեւ ասում ենք, {տէրութենական} լրտես - եկեղեցական, ազգը մատնող եւ դաւ

տ է դառնում: Նա հրատարակում է Պրուսիոյ {տէրութենական} լրագրում իր վերջին յօդուածը " Անգլիական

ան սահմանադրութեանը ", որի հակառակ նոր {տէրութենական} կառավարչութեանց ներքին աճելութեան յայտն

ծ " պարզ ձեւերը ", որ հիմնուած էին նոր {տէրութենական} կառավարչութեանց ներքին աճելութեան վրայ

այն, բացառոցաբար հիմնուած է անգլիական {տէրութենական} կեանքի այն մութ կողմերի վրայ, եւ դոցայ

հետ, կուսակցութիւն է կազմում անգլիական {տէրութենական} կարգադրութեանը եւ Բեկոնի հայրենակցաց գո

ունքների տակ կերպարանուելով հիմք դառնան {տէրութենական} սահմանադրութեանց կազմուածքին: Իհար

ւթեանց իրացուցումը հակասում է անգլիական {տէրութենական} սկզբունքին, այս պատճառով, հազիւ թէ կա

ործերի. սկսեց իւր վերայ առնուլ զանազան {տէրութենական} պաշարներ պատրաստելու պարտականութիւնք:

Պ. Յովնաթանեանցը իւր վերայ էր առած {տէրութենական} հիւանդանոցների համար պատրաստել, չգիտեմ

այնպէս բարակ, որ եթէ դորանց հրաւիրէին {տէրութենական} գործով մի այլ թագաւորութիւն դեսպան գնալ

մի անլուծանելի առեղծուած օրինատուերի եւ {Տէրութենական} մարդերի համար, եթէ 1584 թուականումը,

նով, որ հակառակ չ'լինէին այդ հաւատները {Տէրութենական} հիմնաւոր օրէնքներին։ Բօնզերը գլխաւորքն

նչեւ այն աստիճան մեծ էր, որ նոցա համար {տէրութենական} հիմնաւոր օրէնքներին հակառակ գործ գործեց

ռաւել քան տասն միլլիօն Տալլեր։ Այս {Տէրութենական} կառավարութեան մէջ երեւում է Յիսուսեաննե

ամանակը։ Երբ նա հարկադրուած էր պարապիլ {Տէրութենական} գործերով, խմում էր քանի մի բաժակ Շամպա

ոյ դորին վերատեսողութեան յամենաողորմած {տէրութենէ}, առանց տալոյ ինձ զպատճառ բարձրացուցանե

ս ընդունի նոյնպէս զմեդալիոն շքոյ ի նոյն {տէրութենէ} եւ հանդիսակից լինի տօնին յեկեղեցւոջ մեր

կեղեցական զարդուք բերեալ լինին նշանք ՚ի {տէրութենէ} պարսից եւ գոհութիւնք առ աստուած ՚ի քրիս

նց ձեռքի արուեստով կերակրուեցան նոքա եւ {տէրութենից} նշանակուած ռոճիկը ամբողջ հասուցին իւրեա

ատճառ էր ստացել հալածել Յիսուսեանքը իւր {տէրութենից} 1606 թուականին, որպէս առաւել կասկածաւո

կութեան եւ առաջին անգամ բոլոր Եւրոպական {տէրութենների} մէջ տարածուելու պատմութիւնը, հետեւում

վ տեսան յետոյ, որ դուրս եկաւ Եւրոպական {Տէրութենների} մէջ մի ահարկու իշխանութիւն, որ կոխեց ո

ջ անմիջապէս։ Բայց Պապի կամ այլ Պապական {Տէրութենների} մօտ գտանւում էին Կարգի իրաւունքների Գեն

քերի բոլոր գաղտնիքներին, գիտէր զանազան {տէրութենների} վիճակը եւ ոյժը, նոցա մտքի ուղղութիւնը

ար էր դարձել Եւրոպայի բոլոր ժամանակակից {Տէրութեններին} ։ Յիսուսեանք, այս բանը շատ լաւ հասկանա

, որ ստացել էր Պապական եւ Պօրտուգալական {Տէրութեններից}, յայտնեց Գօայի Եպիսկոպոսին եւ ստացաւ ն

ի այս կարծիքից, ստացուեցան ահա ամենայն {տէրութեններից} գանգատներ Յիսուսեանների վերայ։ Պապը քն

թիւն: " Անգլիան հարուստ է, ոչինչ {տէրութիւն} այնքան արծաթ եւ ոսկի չունի, ամէնին փոխ

եգելը իր քաղաքական ասպարէզը " Գերմանիան {տէրութիւն} չէ այլեւս " երեմիականով, աւարտեց իր ըն

ամար կարգադրել իւր ստացուածքը, բայց մի {տէրութիւն} եւ այն՝ Վենետիկեան հասարակապետութիւնը

ուց յետոյ հիմնեց Պարագուայումը մի անկախ {Տէրութիւն}, որով իրագործեց իւր գաղափարը քաղաքական

րը, կանոնը եւ իրաւունքը. երեւեցաւ նոր {տէրութիւն} բոլոր եւրոպական տէրութիւնների մէջ ( sta

Կարգին յաջողեցաւ մի ազգի մէջ իրագործել {Տէրութիւն} հիմնարկելու գաղափարը. այս ասելով՝ ես

վասն որոյ տուեց նորանց Պարագուայն իբրեւ {Տէրութիւն} ՝ ամենեւին անկախ Սպանիայից, որի մէջ Կա

ցանկութիւնը իրագործուեցաւ. երեւեցաւ մի {Տէրութիւն} ՝ առանց շնչառութեան, առանց շարժողութեա

եթէ փտած էր այդ ազգի ընտանեկան կեանքը: {Տէրութիւնը} բաղկանում է ընտանիքներից, եւ սոցա որակ

ն Հայոց մատենագրութեան: Բայց Հայոց {տէրութիւնը} Հայկի ձեռքով հիմնուեցաւ Քրիստոսից 2107

ից 470 տարի յառաջ վերանորոգուեցաւ Հայոց {տէրութիւնը}, եւ այնուհետեւ սկսաւ Հայաստանը ծաղկել

, ինչպէս որ կան այսօր: Թէ ի՛նչ է {տէրութիւնը}, այդ մասին մի ուրիշ ժամանակ. առայժմ ա

դրութեանց հետ, զարհուրելի է: Երբ {տէրութիւնը} պէտք ունի, երբ պատերազմ ունի, շատ անգ

ր չկայ ոչ ջերմութիւն եւ ոչ սառնութիւն, {տէրութիւնը} դառնում է դէպի ազգը, ազնուականը դիմում

աթը դարձել է մի առասպել, եւ ուր ինքը՝ {Տէրութիւնը}, չգիտէ, թէ ինչ ճանապարհով առնու Եւրոպ

եւ առաւել կարող է ճամփից հանել ոչ միայն {տէրութիւնը}, այլեւ համակարգութիւնը ` իդէալիզմի համ

տանգ է տեսնում այդ բանի մէջ: Անգլիական {տէրութիւնը} գտնւում է - եթէ հաւատանք գերմանական փիլ

քան թէ նոյնիսկ Պրուսիոյ այն ժամանակուայ {տէրութիւնը}, նոյնպէս եւ նորա օրագիր հրատարակելը,

ւթենից եւ ոչ կարող են պահպանել ազգը կամ {տէրութիւնը}: Սորա ոյժը եւ կեանքը երեւում է միմիայն

Հունգարացոց Սալոմոն թագաւորին, թէ սորա {տէրութիւնը} Հռովմէական եկեղեցու սեպհականութիւնն է։

ւ մինչեւ շատ հեռի տեղեր։ Պորտուգալիայի {Տէրութիւնը} խնդրեց Իգնատիոսից, որ սա մի քանի մարդ

որութեան զօրութիւնը։ Պօրտուգալիայի {տէրութիւնը}, տեսանելով Կսաւիէի աշխատութիւնը ժողովր

ie)։ Քանի մի գունդ խնդիր տուեցին, որ {Տէրութիւնը} ընդունէ այս Հասարակութիւնը օրինաւոր։ Ք

ն տէրութեանն Անգլիոյ, որպես զի հաճեսցի {տէրութիւնն} այն ազդել գլխաւոր կառավարութեան իւրում

րութեան պ. նախարարին արտաքին գործոց առ {տէրութիւնն} Անգլիոյ եւ երեսփոխանական թղթոյն, միջնո

րութեան պ. նախարարին արտաքին գործոց առ {տէրութիւնն} Անգլիոյ եւ ՚ի վերայ հիման երեսփոխանական

երեւեցաւ նոր տէրութիւն բոլոր եւրոպական {տէրութիւնների} մէջ ( status in statu)։ Շուտով ահա սո

նջմամբ արդարութեան բողոքելով առ ամենայն {տէրութիւնս}. եւ ոչ իսկ դադարէ մինչեւ ոչ տեսցէ զիրա

դ երկու կողմերը չկազմեն առանձին առանձին {տէրութիւնք}: Եւ այն ժամանակ միայն Անգլիան կը հասնի

եմն պարունակում էին իւրեանց մէջ քանի մի {Տէրութիւնք} ), իսկ Կառավարիչք եւ ուխտապահերի իշխան

երութեամբ: Բայց հարկաւոր է իմանալ, որ {տէրութիւնքը} ազգ չեն, եւ տէրութեանց շահը ազգի շահի

իայն, թէ ինչպէս այն աւելի շատ պարտական {տէրութիւնքը}, որ պէտք է եւ աւելի շատ նեղութեան մէջ

կրթութիւն է տարածում: - Եւրոպական {տէրութիւնքը} անդադար օգնութիւն են տալիս Թիւրքիային,

, Շիլլէրը, Լութերը: Չնչին եւ ափի չափ {տէրութիւնքը} իրենց մէջ կենտրոնացած, իրենց կնիքը խոր

այց այս միջոցին Սպանիական եւ Ֆրանսիական {Տէրութիւնքը} խառնուեցան այս գործի մէջ։ Անզօր Կարոլո

Լետելիէ) Յիսուսեանը, վասն որոյ երկու {տէրութիւնքը} եւս կողմնակից դարձան Յիսուսեաններին։ Կ

դի պատմական կեանքը դեռեւս չէր ամրացել, {Տէրութիւնքը} դեռ չէին կարող կուլ տալ մասնաւոր իշխանո

. 337) "։ " Եկա՛յք զնկատեալ տեղին {տէրունական} տանն եւ մեզ հրամայեալ, 'ի մէջ առեալ 'ի

: Զայս նամակ, ուղղեալ առ Վեհափառ {Տէրս}, յանձն արարից նոյնպէս պատմութեան, կցո

ան։ Hy, XOPОШO! Hy, {տէրտէր}, դու շատ вeдъ Բըռ, բըռ, բըռ,

Տեսնողն է Կիսթի որդին: Hy, {տէրտէր}, դուք գալիս էք, Շուխռի-մուխռի խ

Я в летах, не могу, Hy, {տէրտէր}, я cлужбy На крючок повешу.

ужбy На крючок повешу. Hy, {տէրտէր}, как думаете? Աղա զատան էն կողմից

Դէպի իւրեանց родину. Ну, ведь, {տէրտէր}, դու պստիկ Մանճ էիր ձեռիս տակին

ան չէր կարում իմանալ Փառք ի բարձումից. {տէրտէրը} շատ էլ բարկացաւ, ո՛ր մինին ասես...

ֆունտ թաբակ: 3-ին տեսութիւն եղբօրս, {տէրտէրի}, Մարի[ա] Աթանաս[եւնայի] եւ Մագդ[ալինէի

ճեռերը ածեցին ( եր. 19). ըստօնց ձենը {տէրտէրի} ձենին կոխեց, ոչով բան չէր կարում իմանա

անի, Սարկաւագն վարդապետ, {Տէրտէրն} աւագ թող լինի. Республика, ну,

дно. Ну, կ՚ասի, եդ բռբռան {Տէրտէրներին} տուր փողը, Դիր телега-ն ու ճամբէ

ոցայ էական խորհրդի հետ... " Մեր {տէրտէրներին} էլ աստուած բարի տայ, - ասում է Գարեգնի

Что такой ничего Նա կը գտնի {տէրտէրցու}: Что такой значит. Երեկոյի

ծութիւնը գործեմ. բարոյականութեան եւ {{հո՛տը} անգամ չկայ այստեղ, որովհետեւ եթէ իւր ց

։ Իմ ծնողքըս ու բարեկամք {Տըխուր} նըստած միայնակ, Ես պարում եմ աղջկ

յից խմեց։ Երբ այս աւարտած՝ {տընից} էր դուրս գալի Ուսանողն ճաշած՝ դիպ

ութ տուն ա. ամէն մի տան տասը տասնըհինգ {տընուոր} կըլնին վեր եկած, ընենց տուն չի ըլնիլ ս

. մասգարալըք փարայ իլեն փուլ իլեն դէիլ {տըր}: Տտես թէ ինչ է պատմում Հայմը Հեգե

վ եւ խաղաղ զգիշերս, Զպայծառ լոյս {տըւընջեան}, Զծառ, զբոյս եւ զտունկ, Ծ

ցաւ իմ հանդէպ արեամբ անմեղ Անդրանիկին։ {Տի} ՝ եւ սրբոց երախան ՚ի խոր վհէն անատակ,

..... ան...... այ...... {տի}..... ւոյ տպէ..... 850....

զգիր մի օրինակ զայս: " Մեծարու {Տի՛կին}, Ներքոյ ստորագրեալս, ցանկալով այց

Սիրողապէս թէ ուղղեսցես Յամբոյր {տիգեալ} խաւարծիս՝ Բուն քեզ բուսցի միշտ քա

6 " Մեղուին " 13 27 Կովայլսկուն 15 28 {Տիգր[ան]} Փէշտմալճեանցին 17 29 Բուղաղեանցին 19

ական վարժատան մէջ Պ. Խատամեանցը եւ Պ. {Տիգրանեանցը} քանի անգամ պատճառ տուեցին Հայերին՝ մի

ձանների մէջ կանգնած էր եւ մեր Արշակունի {Տիգրանի} արձանը՝ մեծ հմտութեամբ կատարուած քանդա

թէ խօսենք։ ՅԻՇԵՆՔ Հայկ ու {Տիգրանին} յիշենք միշտ, եղբարք, Թափենք նոց

ե՞րբ սեղմեց... Է՛լ Հայկ, {Տիգրանին} յիշենք մենք, եղբարք, Նորոգենք նո

2 Խաֆաֆեանցին 53 Հայրապետեանցին 26 54 {Տիգրանին} 27 55 Տիգրանին Ապրիլ 10 56 Ս. Հ.

3 Հայրապետեանցին 26 54 Տիգրանին 27 55 {Տիգրանին} Ապրիլ 10 56 Ս. Հ. Աբգար 57 Հ. Գ

[եանին] 59 Տ. Փէշտմալճեանին 12 [60] {Տիգրանին} 15 [61] Ս. Թագուոր[եանին] ՃԱՆԱՊԱՐՀՈՐ

ա՜, հա՜: Իսկապես, ինչո՞ւ հատկապես {Տիգրանյանին} մերժեցին: Անանիան չգիտի՞ արդյոք: Ե

պատրաստել այնպիսի դպրոցք, որ կարող էին {տիեզերական} կրթութիւն տալ ազգի զաւակներին. սոքա հա

չարչարում էր մի նախազգացութիւն, թէ այդ {տիեզերական} նոր շարժողութիւնը տարածուելով առաւել եւ

բունք կազմել է իր համակարգութիւնը, ուր {տիեզերական} կեանքի բոլոր երեւոյթների մէջ, սկսելով

ն, արձակ համարձակ կարող էր ընթանալ այն {տիեզերական} լապտերի լույսով, որի իւղը էր Փրկողի ար

եններից ստեղծագործել էին պապերը իւրեանց {տիեզերական} իրաւասութեան գաղափարը։ Նոքա հաստատուած

ի հասանել։ Նորա մտացածին եւ կարծիքական {տիեզերական} հոգեւոր իրաւասութեան տակ թագնուած է տիե

կան հոգեւոր իրաւասութեան տակ թագնուած է {տիեզերական} քաղաքական իրաւասութիւն։ Մեր ասածի

մնական անձն՝ Եւրոպական բազմակողմանի եւ {տիեզերական} կրթութեամբ. դոցա գիտութիւնքը այս եւ այ

ամ Սպանիացիք զուր էին պահանջում, որ մի {Տիեզերական} ժողով լինի, եւ քննուին այնտեղ եկեղեցակ

ւաւիու Մաքիաւելականութիւնը հիմնեց Կարգի {տիեզերական} թագաւորութիւնը՝ խորին քաղաքականութեան

շխատում էր հիմնել մի համաշխարհական, մի {տիեզերական} թագաւորութիւն։ Կարգի կանոնները, եւ թէ

կա՜ն գիւտերի պատճառով, այլեւ Կոպերնիկի {տիեզերական} համակարգութիւնը պաշտպանելով, իր եօթանա

Սիրոյն ելից մրրիկ, Հուր, բոց {տիեզերասաստ}, Ապրեսցի՞ քո մակուկիկ "։ Զ

՛ք եւ դուք նոցա. ասէր երբեմն վարդապետն {տիեզերաց}: Քրիստոնէութիւն ո՛չ շատանայ լոկով եւ ե

պատած մարդկային երեւակայութիւնը ոչնչից {տիեզերք} էր ստեղծում: " Ex nihilo, nihil fit!

Բնաւ ունիս դու զմարդն: Ո՞չ {տիեզերք} գործ ձեռաց Էին հաստեալ, յոր եդայ

դու, ի՞նչ է, Անզգա՞յ ես համարում. Եւ {տիեզերքը}, միթէ, - Գործն Աստուծոյ, այս ահա՛,

րինակ պահպանում է եւ դարմանում է ամբողջ {տիեզերքը} առանց խտրութիւն առնելու, թէ այս մինը մ

ա մեզանից շատ հեռի չէ, եթէ համեմատէինք {տիեզերքի} անչափելի տարածութեան հետ: - Դու ին

ում ժամանակին... Ժամանակը թագաւորում է {տիեզերքի} վերայ. նա ե՛ւ անցողական է, ե՛ւ յաւիտե

արհուրելի խաօս, որպիսի հազիւ թէ եղած է {տիեզերքի} արարչագործութենից յառաջ: Լսւում է

սին՝ Կայէ՛ն եւ Աբէլ, նախանձ ձգող դեւը {տիեզերքի} անչափելի տարածութեան վրայ որպէս մի փոքր

ւմ ենք, կամ ինչ որ բնաւ չենք տեսնում, {տիեզերքի} անչափելի տարածութեան մէջ: " Դնէ զձիւն

ասներկու անզէն մարդիկը յաղթեցին կռապաշտ {տիեզերքին}, եւ հեթանոսութեան աւերակների վերայ կան

վսեմ ու վայելուչ, մեծ ես, Տէ՛ր, Որ {տիեզերքն} սիրոյ շնչով ես լցրել. Կը յանդգնի՞ որդ

երոբին Խառքովա չի գնացածին համար, զերե {տիժար} պան է հեմ կսկիծի հանդիպել, հեմ ճամբա ք

վան գնաց զագրանից. Բոզիոն գնաց։ Լոդդի {տիլա} Սանտան եւս գնաց: Այժմ այստեղ ոչինչ

, - ո՛ր կողմ... Աստուած յաջողէ: - {Տիկի՛ն}, առակ կայ, ասում են, թէ " երեխային մ

դունիլ զյարգութիւն իւր առ Ձեզ, Մեծարու {Տիկին}, Մնայ նովին յարգանօք լիակատար երեսփ

Ի Կալկաթա Hotel gallais Մեծարո՛ւ {տիկին} Ի ներքոյ ստորագրեալս ցանկանալով այց

կն, յաւելի եւ զպատճէն գրութեան իմոյ առ {Տիկին} Վառվառ Յովհանջան Էլիազ, առ որ գտանի գո

եծքի հետ: Հավանորեն, նա երաշխավորել է {տիկին} Ամեդիի համար, քանի որ վերջինիս պարտքեր

է ընկնում, այս օրէնքի հիման վերայ եւս {տիկին} Բէգզադէն, մի որդի ծնանելով, երկու օրի

ուել էր ծննդական ցաւից, երբ ծնել էր եւ {տիկին} Բէգզադէն: Մանկաբարձը տալիս է նորան մեռ

որա կենդանի զաւակը, տանում է, տալիս է {տիկին} Բէգզադէին՝ մեծ վարձ ստանալով այս հնարա

ար: Ոչ ոք չէ իմանում այս գաղտնիքը, եւ {տիկին} Բէգզադէն դարմանում է Թուրքի զաւակը որպէ

եմ, Կը փառաբանեմ Մեր նախնեաց պաշտած {Տիկին} վեհապանծ ` Աշխարհում ամբողջ ` Ոսկիամօ

ջնելով ` Հանդիպում է ինձ զուարթերես մի {տիկին}. Տեսքով սակայն տխուր սաստիկ ու խռով,

ն ծաղկոցիս իջեալ, Ինձ հանդէպ գայ {տիկին} զուարթերես, Բայց թխաթոյր զանձամբ

ովայլսկուն, Բեռլին 14/26 95 առ Վառվառ {տիկին} Էլիազ 15/27 96 առ Հ. Գ. Աբգար 22/4

րանից, շատ ընդդիմութիւն է ցոյց տալիս։ {Տիկին} Գեղամեանցը, այսինքն՝ հանգուցելու մայր

... Այս մտածութիւնքը ընդհատուեցան {տիկին} Յովնաթանեանցի ներս մտանելով մեր պարոնի

ւնը... - Առաջինը, - կտրեց խօսքը {տիկին} Յովնաթանեանցը շտապ խօսելով, - ընտանեկա

մի՛ս, եկ, չկամիս ` ինչպէս գիտես: {Տիկին} Յովնաթանեանցի ցաւը չէր, որ մի երկու օր

ում: Տան դուռը բացուեց եւ ներս մտան {տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն եւ նորանց մի հատիկ Ման

միջոցին, որի մասին խօսում ենք այստեղ, {տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն աղախնի հետ միասին իջած

հանների սպիտակ կը տաւեայ վարագոյրները: {Տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն աւարտելով իւր գործը գե

ցը համարեայ թէ ներս մտածովը ողջունեց եւ {տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն եւ Մանուշակը: - Ին

ձեր առողջութիւնը, - հարցրեց Շահումեանցը {տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուից: - Փառք Աստուծոյ

ցրեց խօսքը Շահումեանցը, տեսանելով, որ {տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն վաղուց ահա գնացել է քն

տանալու չէր բժշկի նիւթական դեղերից: {Տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն, յաջող ժամանակ համարե

Այս վերջին խօսքերը դուրս չէին գալիս {տիկին} Թիւթիւնճի֊օզլուի սրտի վկայութենից. նա

Մանուշակի առողջութիւնը: Այսպէս ահա {տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուին յանձնուեցաւ Մանուշակի

մենք դառնանք դէպի մեր պատմութիւնը: {Տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն պատրաստութիւն տեսաւ թե

ղլուի ճակատագրական համաձայնութիւնը: {Տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն ոչինչ բան չառեց այս նա

ն դառնալ նորա մօտից: Մնացին տան մէջ {տիկին} Թիւթիւնճի-օղլուն եւ Մանուշակը: Տիրե

էջ այն կաթի հետ, որ սուրբ չէ մեզ: Հայ {տիկինը} ամօթ է համարում ինքեան ծիծ տալ իւր զաւա

նտեղից մենք տեսնում ենք, որ այս երանելի {տիկինը} մայր է եղել մեր հոյակապ վարդապետին, Փար

- Առաւօտը ես գնում եմ ամառանոց, - ասաց {տիկինը}, - արդէն ժամանակ է. համարեա թէ ամբողջ

կը գաք ամառանոց ճաշելու, - յաւելացուց {տիկինը}: - Ինչպէս կարելի է, - պատասխանեց

յետոյ տեղափոխուէին դէպի ամառանոց, բայց {տիկինը} այդ օրում ժամադրել էր ամառանոցում մի տե

ական խօսքերը ասելուց յետոյ, դուրս գնաց {տիկինը}: Ցաւալի էր նայել պ. Յովնաթանեանցի

ած իւր շփոթութենից մինչ Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը} յայտնուեցաւ տան մէջ. նորա հագուստի վեր

մ, պարոն փեսայ, - ասաց Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը}, - որ տեսանում էք իմ հագուստը այդպէս ան

, - ընդհատեց նորա խօսքը Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը}, - ամենայն ժամանակ բաց է մեր դուռը: Ին

ի, - ընդհատեց լռութիւնը Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը}, - կամենում էիք տեսանել Մանուշակս, այն

լո՞ւ դարձեալ, - հարցրեց Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը}, - ո՛ր կողմ... Աստուած յաջողէ: -

ես խօսում, - շարունակեց Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը}: - Ամենեւին այդպէս, - պատասխանեց պա

Շատ բարի, - պատասխանեց Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը}, - Աստուած ընդունելի առնէ. բայց, որդի

իչը չթողեց, որ աւարտէր Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը} իւր խօսքը. իսկոյն բռնեց նորա մսի աւիշկ

Աստուծոյ, - շարունակեց Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինը}, - ես նորա հետ եւս կը խօսեմ եւ կը յայտն

արեա՛ւ, ողջունեցէ՛ք խնդրեմ Վարդ-խաթուն {տիկինը}: - Յատուկ շնորհակալ եմ: Դեռեւս

ու, ճօճելու նման էր: Թիւթիւնճի-օղլուի {տիկինը} իջանելով գետնատունը, որովհետեւ դեռ ճրա

ի-օղլուն ինը ժամին քնած էր արդէն, նորա {տիկինը}, նոյնպէս, զարթուն մնացողը էր միմիայն

որ հոգաբարձութիւնը: Թիւթիւնճի֊օղլու {տիկինը}, իւր բոլոր ճարերի մէջ, գերադաս էր համ

՝ սպասում էր թագաւորի գալուն։ Գաբրիէլ {տիկինը} թագաւորի հետ խօսելու ժամանակ յանկարծ ցա

Սորա կապան նման չէր Թիւթիւնճի-օղլու {տիկինի} կապային, այլ կարած նոր եւրոպական ձեւով

ետ, ուրեմն եւ այդ մտածելու բան եւս չէր {տիկինի} կողմից, մանաւանդ սորա կողմից որ աշխարհ

տներից, գնաց Պալատական Գաբրիէլ անունով {տիկինի} տունը, ուր ամենայն երեկոյ գնում էր Հեն

ս շարժողութիւնը, Պալատականք, որ կային {տիկինի} տան մէջ, չ'իմացան իսկոյն, թէ ո՛վ վիրա

ած լինելով՝ անտեսանելի էր թագաւորին եւ {տիկինին}, բայց որովհետեւ թագաւորը խոնարհել էր ա

եալ զքսան առ հարիւրն ( дисконт)։ {Տիկինն} պ. Յովհանջանի չէր աստ ի գալս, եւ երիւ

որ գտանի գումարն: Առ յիշեալ գիր իմ {Տիկինն} Էլիազ ՚ի 15/27-էն Յունիսի պատասխանի գրե

, յայտնելով վերստին զերեսփոխանութենէս, {Տիկինն} պատասխանի արար ինձ, թէ " որովհետեւ զգո

ինձ Սուպրիմ Կորտն ": " Քանզի ", յաւել {Տիկինն}, " չկարեմ կրկին վճարել զմի եւ զնոյն գո

իկները եւ այլն ", կարծես աֆիշ լինի՝ " {տիկիններ}, պարոններ, մանկլավիկներ, հյուրեր " ե

րան լսելու։ Մինչեւ անգամ երկու երեւելի {տիկիններ}, համոզուելով նորա քարոզներից, ծպտեալ

գետինը՝ այն ծառերի տակ, ուր պալատական {տիկինները} ժողովում էին ծնկաչոք ասպետների սիրու հա

։ Նա դուրս չ'եկաւ բանդից, մինչեւ երկու {տիկինները} յետ դարձան տուն։ Բացի դորանից, խուզար

էջ, որին մասնակից էին Փարիզի հռչակաւոր {տիկինները}, որոնց մէջ գտանւում էր այն ժամանակուայ

, դորանով ի՞նչ կշահուիմ. այն փափկասուն {տիկինները} կը կենդանանա՞ն, որ գան իմ պէտքերին ծառ

, միւս կողմից " Հայոց աշխարհի փափկասուն {տիկինների} " գեղեցկութիւնը։ Ասենք թէ խելագարուեցա

կանայք... ո՜ւր Եղիշէ, Ո՜ւր մեր {տիկնայք} փափկասուն: Ո՛հ... արտասու

Ի գրութենէ եղբօր, հանգուցեալ կտակարար {տիկնոջ}, հանգուցեալ Էլիազի Մինասեան, ի 27-երո

հրիտակին թողելոյ ՚ի հանգուցեալ բարեպաշտ {տիկնոջ}, ի Կատարինեայ Խօջամալեանց, յօգուտ բար

րծոյն. եկից այժմ առ հրիտակն հանգուցեալ {Տիկնոջ} Կատարինեայ Խօջամալ: ՚Ի գրութեանս ՚

տոսի փոխանորդ, Սակայն բռնեց ձեռքը {տիկնոջ}, քաշեց նորան իրեն մօտ։ Երբ

իս, Միքայէլ աղա Արզումանեանին ` եղբայր {տիկնոջ}, որ է կառավարիչ աղջկանց դպրատան: Але

արեգօտաւորաց, զայրագնեալ իմն զօրհնելոյ {տիկնոջ} Աւագի զմիտսն ոչ ծանուցին առ ժամայն. նա

Պատմութեան մէջ կարդում ենք այդ օրհնեալ {տիկնոջ} գովասանութիւնը եւ այնտեղ, ուր խօսում է

իւն, երբ եւ ուր պատշաճ թուեսցի մեծարու {տիկնոջդ}: Սպասելով տնօրէնութեան Ձերում, այ

գուցեալ Մասեհ Բաբաջանեանէ եւ ի բարեպաշտ {տիկնոջն} հանգուցելոյ ՚ի Կատարինեայ Խոջամալեանց,

ախ, վասն Մասեհի Բաբաջանեան, երկրորդ, {տիկնոջն} Կատարինեայ Խօջամալեանց, երրորդ, Յակոբ

, ի մասին հրիտակին, թողելոյ ի բարեպաշտ {տիկնոջն} հանգուցելոյ, ՚ի Կատարինեայ Խօջամալեանց

քեաց զայնոսիկ առ օրէնսգէտս պ. Հագին եւ {Տիկնոջն} Յովհանջան Էլիազ, որպէս զի եթէ հաւան ից

՚ի 15/27 հունիսի, որով առաքէ զգրութիւն {տիկնոջն} Վառվառայ Յովհանջան Էլիազ, որով վերջինս

նոր տոմարի): 2. Գրութիւն Վառվառ {տիկնոջն} Յովհանջան Էլիազ ՚ի նոյն թուականէ եւ ՚ի

պիսկոպոսն Բեկնազարեան ՚ի մասին հրիտակին {տիկնոջն} Խօջամալեան: 6. Վերոգրեալ պատճէն նա

Սխրացուցանեմ. Ընդ Ոսկիամօր {Տիկնոջն} երկնաւոր Պաշտեալ առ նախնիս Յ

ազգի յանցանքը եւս առաքինութիւն է, այն {տիղմը} եւ հոտած ճահիճը, որի մէջ պարանոցաթաղ խ

լայիք նե, կենե աղեկ էր, ամեն օր աչքին {տիմացն} չէր ըլար, ինձի տեղով հայտնիք, եւ թե հ

րեաց զնոսա " - eis telos egapesen autus {Տիմոթէոսին} գրուած Պաւղոսի Առաջ. թղթում գլ. Ա, հ

կանելի է " ( դեմիրտէն պիր լեպլեպի, հեր {տիշ} չիյնեմեզ)։ Յերկարել բանից ասեմ- եթէ կ

ցին Վահանին, դնենք, թէ Փարպեցին " ըստ {տիոց} աւագագոյն էր քան զՎահան ", բայց եւ այն

ենք, որ Փարպեցին " անդստին 'ի մանկական {տիոց} սկիզբն արարեալ բանական գիտութեան՝ Յուն

նի համարիմք ծանօթութեան, զի ի մանկական {տիոց} դաւաճանեալ ի լատինացեալ աբեղայից անկեալ

տէն մի առ մի, յուսալով ի պատեհ ժամու ի {տիպ} արձանացուցանել զայն ընդ այլոց տեղեկութե

տիւ նախկին պատրիարքն Կոստանդնուպօլսոյ ի {տիպ} զայն մուծանել՝ այլ զի զանցեալն ողբալ ա

կոչեցեալ գիրք Հ. Միքայէլի Չամչեանց 'ի {տիպ} արձանացեալ, յորում եւ գտան եւ բազում բ

նչ ուղիղ դաւանութեան զոր կարասցեն եւ 'ի {տիպ} արձանացուցանել, որով ազատեսցի վահան հա

եմ Քռիլովի առակը. խրիստոմատիան վերջին {տիպը} դեռ չէ դուրս եկել. եթե այն եւս ավարտվի

ր գծերից դուրս է երեւում բուն հայութեան {տիպը}: Նորանից ոչ շատ հեռի կանգնած էր Միհրդա

ան աշխարհի մէջ ծնածը պահում է իւր ծնողի {տիպը} եւ բնական որակութիւնքը, այնպէս եւ աշակ

Թէ նորանում տեսնէինք հայելւոյ մէջ {տիպը} մեր, Թէ մեր հոգւոյ երկրորդը նա ան

միաւորուածքը կորուսանէին իւրեանց առաջին {տիպը} եւ որակութիւնքը եւ կազմէին մի նոր մարմի

րել իր վրայից, չէր կարող չընդունել այն {տիպը} կնիքը, որ այնքան դարերով, կրակով եւ բ

նչ սկիզբ ունի, վախճան, իհարկե, միայն {տիպիկական} եւ անհատական իմաստով եւ ոչ թե բնական ըն

Թո՜ղ պատանեակդ, մինչ յառոյգ {տիս} մինչ զօրեսցէ հաստատուն, Զգայլ գիտ

աշակերտէ նորա։ Սա ինքն Մխիթար աբբայ 'ի {տիս} մանկութեան յետ ամաց ինչ, որպէս ասացաք

թիվ զբաղմունքներս էր, որ գիտե աստված՝ {տիվ} եւ գիշեր սրբազանի մոտ, հետո " Ժիտի " տ

հում ենք մեր հանգստությունը եւ կյանքը՝ {տիվ} եւ գիշեր մաշվելով այդ բանի վերա, նույն

տք առնեմ ապրեմ, " Հյուսիսափայլի " վերա {տիվ} եւ գիշեր աշխատեմ, բայց " Հյուսիսափայլի

ւում։ Նոքա, ինչպէս ասում են, Տացիտ, {Տիվերի} եւ Լիվի, չէին եկել իւրեանց սպանած թագա

, բայց յանցանքը Հայոցն է, որ, քանի մը {Տիտայական} տրամաբանութենէ վախնալով, կապուած մնացի

, ինչպէս կամի հաւատացնել մեզ պարոնը իւր {տիտայական} փիլիսոփայութեամբ: Եւ ո՜վ է այն մար

րմելիքը չգիտեն, թէ Ուռանոսի փոքր որդին {տիտանիցը} երդում է կերած ոչնչացնել այսպիսի անպիտա

նասումը, Երբ Արմազդ յաղթական {Տիտաններին} երկնքիցը Քշեց անդունդ անսահման։

են նրան: Ճիշտ չէ՞, որ ապուշի անուն ու {տիտղոս} կվաստակեր մեկը, եթե անհրաժեշտ պայմաննե

հնոց՝ նոր լեզուք առանց կրելոյ զխժական {տիտղոսը} ։ Ժամ է արդեն զաչս դարձուցանել յաշխատու

է գիտութեան մէջ: Յուլիոս Կեսարի, {Տիտոս} Լիւիոսի, Պլուտարքոսի, Պրոկոպիոսի, Սե

ազդեցութեան: Երկրորդ, որ հող եւ երկիր {տիրաբար} ձեռք բերելու նպատակը եւ խորհուրդը փառք

ստատիս վնաս գործ ինչ յորժամ տեսանիցեն, {տիրաբար} արգելցեն եւ աւերեսցեն եւ ի հարկաւոր ժամ

անութիւնները, որ ամենեքին եւս հրամայեն {տիրաբար}: Եթէ սոքա կարողանային կշռել իւրեանց հա

բ գնում էին կեղծաւորները, խաբեբաները, {տիրադաւները}, սեղանապղծողքը, գողերը, անառակ կանայ

րէին: Մինչեւ այժմ սուտ ազգասէրների մէջ {տիրած} է մի ուղղութիւն. ամենայն բան, որ վերա

ր պատճառը. Մանուշակի սրտին այլ մարդ էր {տիրած}. նաեւ տեսանել չկամէր անգամ պարոն Մկրտի

նորայ պաշտպանութիւնը. նա ասում էր. " {Տիրածի՛ն}, ես չեմ կարող ընդդիմանալ ծնողքիս կամքի

նների եւ այլոց Ժառանգութեամբ Թագուհի եւ {Տիրակալ}: Մեր ամենահարազատ Արքիմանդրիտ

յ, Երեսիս մի բուռ հող գցես, Իմ տէր ու {տիրական} բալայ: Շնորհքով զոռով տղայ դա՛ռ. Սաղ

անգնեցնում էին Քրիստոսի խաչելութիւնը եւ {Տիրամօր} պատկերը։ Զարմանք չէ՛, որ այսպիսի գործ

ա. Հայի ազգին օգնելով, Փառք ու պատուի {տիրանայ}: Մենք աւարտեցինք մեր հատուա

է քո յոյսը, թէ քո որդիքը նոյնպէս պիտի {տիրանան} այն կարողութեան, որին յաջողել է քեզ հա

նութեանը նկարագրութեան մէջ: Ասենք, թէ {Տիրանը} որպէս մի անարգ մարդ կարող էր ընդունակ լ

րկացած գոռում է թէ " Դուռը բաց արեք ", {Տիրանը}, ահից, ծակերն է մտնում: Մնում է տակա

վրայ: ( Արշաւիրը եթէ չդրժէր, կարող էր {Տիրանի} մեքենայքը խայտառակել): Եւ այդ մարդը,

յն պաշտօնն է վարում, ինչ որ Սօսի մայրը {Տիրանի} ձեռքում, երկուքն էլ ակամայ դաւաճանակից

կողքին է գրած ": Ինչպէս հասկանանք {Տիրանի} տուած թըլիսմը, նորա բովանդակութիւնը եւ

եան եւ իր գործունէութեան վրայ: Էապէս, {Տիրանի} ո՛չ թըլիսմը, այլ դաւաճանութիւնքը քանդո

ալ, որ Սօսը այդքան բանից յետոյ հաւատար {Տիրանին} եւ մինչեւ այն աստիճան, որ կապոց առնուր

տելով այդ կրօնը, երբէք կարողանալու չէր {տիրապետել} այդ գահին, որի վերայ նստել էին երբեմն

ոցա, որ կամ դրացի էին Հայաստանին, կամ {տիրապետել} էին նորան: Հայերը գիտէին, որ այդ օտար

ւը, բայց քանի որ հասարակութեան մի մասը {տիրապետել} է հողին, իսկ միւս մասը մնում է մուրացի

այս տէրութեան մէջ, որպէս զի կարողանան {տիրապետել} Աստուածաբանական Ֆակուլտէտին, որի կարծի

ւխ գալու գործ է այդ բաների բացարձակապես {տիրապետելը} կամ առձեռն պատրաստ գումարը ստանալը եւ ա

է ձեր հետ որպէս մի բռնակալի հետ, որ, {տիրապետելով} մի աշխարհի, խռովում էր դրացի ազգերի խա

ունի ստանալու եւ այնքանին բացարձակապես {տիրապետելու}: Ուրեմն այժմյան դրության մեջ գործեր

անքներում, քան հռոմայեցիների Արեւելքին {տիրապետելուց} հետո եւ մինչեւ այսօր, չի կարողացել ոչ

րն էր համարւում։ Խորամանգ Շօյլը շուտով {տիրապետեց} երկնքի որդու կամքին, ուղղակի եւ առանց

ոգին ծերացած թագաւորի կեանքի վերջերումը {տիրապետեց} բոլոր Ֆրանսիային։ Այս բանից հասկացւում

ր դարձան բոլոր Եւրոպական թագաւորներին, {տիրապետեցին} նոցա խղճի վերայ եւ այս ճանապարհով սկսեց

սրտի մէջ ամրացած դադար չէր տալիս նցայ, {տիրապետէ} խաղաղութիւնը հիմնուելով փոխադարձ հաւատի

լով միեւնոյն ժամանակ այդ վարդապետութեան {տիրապետող} ոգին, ընկերութիւնը բարւոքեմ ասած տեղը

էճը, եւ ճանապարհ բանայ դէպի պառլամենտը {տիրապետող} համակարգութեան հակադիր մարդոց պատերազմը

հաստատել ազգի վրայ այդ խաւար ուղղութեան {տիրապետութիւնը}: Ի՞նչ է դորայ խորհուրդը. ի՞նչ յոյս ու

կանության կամ բրահմինականության դարավոր {տիրապետությունն} ավելի շուտ արտահայտությունն է քաղաքակրթ

ւրիշները աղքատացնելով, հարստանում է եւ {տիրապետում} է ազգի բնականության վերա: Այս բարոյակա

ա՜ղ... մարդկային թուլութիւնը շատ անգամ {տիրապետում} է նորա բանականութեան վերայ, շատ անգամ

, այնուամենայնիւ, կարելի չէ յուսալ մի {տիրապէս} պտղաբերութիւն: Արժանապատիւ Խորէն վ

լ էր, պիտի անշուշտ տեսանէր, որ Հայերը {տիրապէս} կռապաշտ են եղած, եւ Վահագնի երգը ցոյց

ծ սուրբերի մէջ հրաման տուող կար, այդ, {տիրապէս}, Ս. Ղեւոնդն էր։ Ինքը՝ Ս. Յովսէփը,

ս։ Բայց սակայն այն վկայութիւնքը, որ {տիրապէս} "գլուխը կախած" են հասկանում, բնաւ արգել

ում, ուր այլաբանական խօսուածքը եւ ձեւը {տիրապէս} սովորական էր, մանաւանդ հին ժամանակներո

լ, կատարելութիւն խոստովանիլ հին լեզուն {տիրապէս} եւ աղճատանք համարել նորը դրականապէս: Ի

արեկամութիւնը, մնամ եւ այլն Մեսրոպ {Տիրատուրեան}: Շնորհակալ ենք մեր անծանօթ բա

ք ազգին վերաբերեալ - Պ. Շահբէգի եւ Պ. {Տիրատուրեանի} նամակները - Վեհափառ Կաթողիկոսի պատկերը

նաւոր է մի նամակ, որ ստացայ Պ. Մեսրոպ {Տիրատուրեանի} ստորագրութեամբ: Այս արգոյ անձը մեզ անծ

խօսքեր: Օրհնեա՛լ է Աստուած: Պարոն {Տիրատուրեանի} առաջարկած խնդիրը շատ մեծ յարգ ունի մեր

ծելու կերպարին եւ հնարներին: Պարոն {Տիրատուրեանի} նամակով կամէի այս անգամ վերջացնել Յիշատ

ելուց հետո, այսօր էլ ծանր հիվանդության {տիրացած} եմ, որ մաշում է ինձ առավել քան թե տարի

ԳՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ 1846 -1866 1846 1. {ՏԻՐԱՑՈՒ} ՍԱՐԳՍԻՆ ՊԱՏՈՒԱՐԺԱՆ ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳԻՍ, ԵՂԲ

1846 1. ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳՍԻՆ ՊԱՏՈՒԱՐԺԱՆ {ՏԻՐԱՑՈՒ} ՍԱՐԳԻՍ, ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ ԸՍՏ ՀՈԳՒՈՅ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ

1866, ի Նախիջեւան առ Տօնաւ: 2. {ՏԻՐԱՑՈՒ} ՍԱՐԳՍԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ, Տ

Ւ ՍԱՐԳՍԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ Ի ՔՐԻՍՏՈՍ, {ՏԻՐԱՑՈՒ} ՍԱՐԳԻՍ, ՇՆՈՐՀՈՒՆԱԿ ԲԱՐԵԿԱՄ, Զի՞ է

իքայէլ դպիր Ղազարեան Ուստայեանց {Տիրացու} Գէորգ Պետրոսեանն ողջոյն նուիրէ եւ ամենա

ձեռն Բարսեղ քահանային Պոպովեանց, որ էր {տիրացու} Սարգիս, որ յայնոսիկ ժամանակս գտանէր Էջ

Էջմիածին, իբրու թէ ես գրեալ իցեմ նոյն {տիրացու} Սարգսին զերկուս աղաւաղ նամակագիրս, որո

րեհաճեալ է յիշել, չեմ ես բնաւ գրեալ առ {տիրացու} Սարգիսն, քանզի չունէի ընդ նմա զգրագրու

օգուտ կարէր ինձ բերել գրելն իմ զայդ առ {տիրացու} Սարգիսն, երբ նա ինքնին աստանդական դեգե

դ է եւ բժիշկներից օգուտ չտեսանելով այժմ {տիրացու} Սրապիոնին Նարեկ կարդալ է տալիս. ճշմարի

ր, եթէ մի աբեղայ կամ մի եպիսկոպոս, մի {տիրացու} նշանակում էր մի գիւղում վարժապետ եւ հաւ

ի գիւղում, մի գոմի մէջ, երեւում էր մի {տիրացու} ՝ ահագին գաւազանը ձեռքին՝ իւր աշակերտն

ղումն սրտի: Կոմսի հետ խօսողը էր մի {տիրացու}: - Դո՞ւք էք, - ասաց կոմսը փոխուած

տեղ երեւում է ոչ աւելի, քան թէ մի խեղճ {տիրացու}: Մենք, վերեւը, երկու խօսքով մեղ

երտների ոսկերքը ջարդելու համար, եւ այդ {տիրացուի} առաջեւ կային նստած մի քանի երեխայք՝ այ

դունելութիւնը ոչինչ ազդեցութիւն չգործեց {տիրացուի} վերայ: Նա սորված չէր օդից խոնաւութիւն

քան թէ նիւթ էր եղած նորա ամբոխմունքին: {Տիրացուի} լռութիւնը յառաջանում էր նորանից, որ չգ

էս ջալալի դարձաւ: Դարձեալ վերջացան {տիրացուի} երկբայական խնդիրները դարձեալ լռութիւն:

գի կախարդիչ շարունակութիւնը ընդհատեց իմ {տիրացուի} բանասիրական քննութիւնը․ լսւում էր.

տ խօսել բնաւ իսկ մի որպիսի եւ է խեղճուկ {տիրացուի} գործ չէ. բ) Այն անտէր երազները մենք ա

Մի մութ աւանդութիւն միայն, այս կամ այն {տիրացուի}, այս կամ այն քահանայի բերանացի պատմութ

առանց մտածելու, թէ ինքը՝ այդ ողորմելի {տիրացուն}, բացի գիշեր ցերեկ խոնարհեցո՛- ապրեցո՛

էջ: - Այո՛, ե՛ս եմ, - պատասխանեց {տիրացուն}: - Երեւի, օդի լաւութեան պատճառով դուր

Ես եւս դուրս եմ եկած ման գալու, - ասաց {տիրացուն}, եթէ կամիք, գնանք միասին: Թէպէտե

այս բանի համար հարկաւոր է երկար միջոց. {տիրացուն} հանդիպեցաւ կոմսին, երբ նորա միտքը հասե

քաղաքում որպէս մի վտանգաւոր մարդ: {Տիրացուն} մտածեց մտածեց եւ վերջապէս ուժ ու սիրտ ս

ծում, ի՛նչ օդեղէն ամրոցնէր էր շինում, {տիրացուն}, որ եւ քառասունի չափ աշակերտ ունէր, ի

նում: Տիրեց դարձեալ լռութիւն: {Տիրացուն} առաջարկեց մի այլ պատմական խնդիր: -

է՛ր, կեցո՛ դու զՀայս " երգի եղանակը: {Տիրացուն} նկատեց, որ այս ձայնը տպաւորութիւն գործ

՞ս. դուք գիտէք եւ անունը, - հարց արեց {տիրացուն}, - դուք ճանաչու՞մ էք նորան: - Այո

: - Ոչի՜նչ, ոչի՜նչ, - պատասխանեց {տիրացուն} կակազելով եւ բոլորովին մեքենաբար, առան

նց արարին, աւա՜ղ ո՛հ... "։ Այդ {տիրացուն} էր, որ տաղերի մասին խօսելուց ոգեւորուե

ի տես: " Ողջո՜ւյն քեզ, քո՛յր, {տիրաւա՛նդ} ողջույն "... Այլ նա առ այս. - Ե

: " Ողջոյն քեզ, քո՜յր, հազար ողջոյն {տիրաւանդ} ": Իսկ նա ` " Ո՞վ ես, բնաւ քեզ չեմ ճ

ձեռս Ադմինիստրացիօնին, զի մեք չկարեմք {տիրել} եւ կարգել ըստ մեր կամաց զհոգաբարձութիւն

կատի իմ կարծիք այս են, թէ յաջողիլ ինձ {տիրել} տանն եւ ի ստանալ զգումար արդեանց նորա ե

էր տալիս գիշերին, Խորհրդաւոր մինչ {տիրել} էր Անվրդով խոր լռութիւն, Մի

իան պարապած է Չինաստանի հետ, նորերումս {տիրել} է Կանտոնին եւ յոյս ունի, յառաջ գնալով

րգի էական մասը եւ չէին կարող ոչինչ բանի {տիրել} ։ Բայց ապարանքները, Կօլլեգիաները եւ նո

ն Բօրդօի մէջ մորթել Մարշալ Մատինեօնը եւ {տիրել} ամրոցին։ Մատինեօնը ազատուեցաւ, բայց Յ

հաւաքող զօրութեան մէջ. եւ օտար ազգերի {տիրելը} ասել չէ նորանց սեփականել - իւրացուցանել

բ մի տեսակ երկարաքղանցք խորամանկութեամբ {տիրելով} մարդկային բանականութեան, եգիպտական առե

եւ բարոյական հիւանդութիւնը մինչեւ ի մահ {տիրելով} նոցայ վերայ, պատճառ էր եղել այդ ցնցողա

ն, սկսեց դարձեալ յաջողել։ Թաթարները, {տիրելով} Չինաստանի հիւսիսային նահանգներին, սպառ

ւրեանց կառավարութեան, ուրիշ աշխարհների {տիրելու}, ուրիշ ազգութիւնք սպանելու եւ իւրեանց

ստովանահայր դառնալու եւ նոցա խղճմտանքին {տիրելու} համար աշխատութենների գլխաւոր հիմքը։ Բա

Աստարդին։ Բայց Հռովմայեցոց Պալեստինին {տիրելու} ժամանակները, Բահալը եւ Աստարդը ունէ՞ին

յիշեալ իմ տուած գետինն օրինօք դատաստանի {տիրեսցեն} եւ խառնեսցեն ընդ գետնի տանն իմոյ, եւ յ

երկայ պարոնաց վկայութեամբն եւ թաֆսիլովն {տիրեսցեն} ։ Նոյն երկաթեայ սանդուղս մի՛ վաճառեսցեն

ցուցանելով յիմ ստադից անպակաս եւ անթերի {տիրեսցէ} ։ Զանշարժսն պահեսցէ ի ներքոյ կառավարութ

Յետոյ դադարեց. խորին լռութիւն {Տիրեց} սրտերին, դիմաց ամենուն, Ապա ալեզ

վ հողմերը, ապա անակնկալ դադարեցան, եւ {տիրեց} մի խորին լռութիւն: Սեւ սեւ ամպերն առ փ

սակցութիւնքը վերջացան տաղի հետ միասին: {Տիրեց} րոպէական լռութիւն: Դժոխքի այն ահագին տ

երտ ունէր, ի՛նչ բան էր հարցանում: {Տիրեց} դարձեալ լռութիւն: Տիրացուն առաջարկ

րում էր ոչ այնքան արժանի ուշադրութեան: {Տիրեց} րոպէական լռութիւն: Շահումեանց պարոն

Փառք Աստուծոյ: Խօսքերը վերջացան եւ {տիրեց} մի քանի րոպէական լռութիւն, երեւում էր

իկին Թիւթիւնճի-օղլուն եւ Մանուշակը: {Տիրեց} լռութիւն: Պատուարի ժամացոյցի ամէն մ

աճեցէք եւ բազմացարուք եւ լցէք զերկիր եւ {տիրեցէք} դմա " ( Ծնունդք, գլ. Թ, համ. 1)։

խոր է եւ սաստիկ: Խաղաղութիւնը չէ պիտոյ {տիրէ} այնտեղ, մինչեւ այդ երկու կողմերը չկազմ

ճառվելէն յամենու բաժինն ըստ իւրաքանչիւր {տիրէ} ։ Ութերորդ, կտակումս յիշեցեալ ստ

է խօսում, " կամ ուսի՛ր իմ օրէնքները, {տիրէ} ՛ ինձ, օգո՛ւտ քաղէ ինձանից. կամ թէ չէ

տն էր եւ տասնը հինգ միլլիոն ժողովրդի կը {տիրէր}, այնպէս ժողովրդի մը, որ սրտերնին իրեն

երթան բիւր բիւր դարեր, Նորան չի {տիրիլ} խաւար: Եո՜ւհա՜, ծթռած իմաս

Մի՛ մոռանար, ինպէս անոյշ {Տիրմոսերեայ} դու ձեռին Անապատում դու հնչեցիր,

ը։ Այդ պատճառով, Հայերի մէջ, քե՛զ, {Տիրո՛ջդ} արժանի էի։ Բացի սորանից, քո երանել

սնուցին։ Այս բոլո՛ր պատճառներով քե՛զ՝ {Տիրո՛ջդ} արժանի էի։ Իսկ, իմ ունեցած շատ շնո

տը թափել, այն հրեշտակին նման մարդուն՝ {տիրո՛ջը}, անհանգիստ հալածանքով վախճանեցուցին եւ

ջնորդաց, հակառակ առաքելոյն, վիճակացն {տիրողաց}, լուսափայլ կացուցանել զճշմարտութիւն,

նորանից: Եւ այդ է պատճառը, որ միները {տիրողք} են, իշխող եւ հրամայող, իսկ միւսերը՝

ւ մէջ սէր եւ հնազանդութիւն դէպի իւրեանց {տիրողքը}, այսինքն՝ Յիսուսեանքը։ Քաղաքական կառ

երը եւ Յիսուսեանք էին Ֆրանսիայի իսկական {տիրողքը} ։ Հենրիկոս, տեսանելով իւր սխալը, օգնո

նճոռնի թաթի միեւնույն հարվածով ջախջախեց {տիրոջ} գանգը: Հենց այդպես վարվեցին ձախակողմյա

արպեցու նամակը, որ գրում է Մամիկոնեանց {տիրոջ} Վահանին ( տպած Մոսկուա, 1853): Դուք

ամենեւին խնդրած չէին՝ ճիշդ պահելով մեր {Տիրոջ} ՝ Քրիստոսի խրատը, թէ. " Մի՛ արկանէք զ

ազար Փարպեցու նամակը՝ գրած Մամիկոնեանց {տիրոջ} Վահանին, որովհետեւ այդտեղից շատ բան է

սահակեանցը, Ղազար Փարպեցու Մամիկոնեանց {տիրոջ} ՝ Վահանին գրած նամակի երկու թերթերը եւս

նչպէս զարմացայ, վերահասու լինելով նորա {տիրոջ} խաբեբայութեանը. դորա գազանանոցի կենդան

Տէրը կ՚առնէ՞ր այդ գործը անմիջապէս: {Տիրոջ} առաջեւ դատապարտուած է ծուլութիւնը եւ ան

ական ենք նախ գործ սկսանել եւ ապա խնդրել {Տիրոջ} յաջողութիւնը: Առաջին գործը է դպրոց

նների հողի վերայ եւ վարձ է վճարում հողի {տիրոջ}: Հասարակ ժողովուրդը, հող չունենալով,

, որ կարծում ես, թէ յառաջանում է տանը {տիրոջ}, կօշկակարի, դերձակի եւ ջրկիրի կամքից

, կը վաճառէ, նորանից կը վճարէ ապրանքի {տիրոջ} իւր պարտքը եւ աւելորդ շահով ինքը կ'ապրի

ր ու գնա կրկին քո տեղին, Ուստի քո {տիրոջ} հրամանովն եկար։ Շատ մարդիկ

բոբիկ քշեցին վանքից, որ, Մամիկոնեանց {Տիրոջ} Վահանի յանձնարարութեամբ բարեկարգել էր,

մի անարգամիտ, չափազանց շողոքորթ եւ իւր {տիրոջ} պէս շատ ժլատ մարդ է. նորա դռանը ո՛չ մի

) ՀԱՅՈՑ ՍՊԱՐԱՊԵՏ ԵՒ ՄԱՐԶՊԱՆ ՄԱՄԻԿՈՆԵԱՆՑ {ՏԻՐՈՋ} ՎԱՀԱՆԻՆ ԱՄԻԹ ՔԱՂԱՔԻՑ ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ՍՏԱԽ

ուն համար։ Ո՞ր բանի պատուհասի համար, {Տիրոջ} ժողովրդից քսան եւ չորս հազար հոգի մէ՛կ

ում է Հոգու խօսքը, որ ասում է, թէ. " {Տիրոջ} խօսքերը լսելու սո՛վ կ'ուղարկեմ ձեզ "։

շա՛տ լաւ տեղեկացած լինելով, գիտէք... {տիրոջ} մասին. նորան անչափ անհանգիստ աշխատութե

Անոյշ էր, ամուսնացուցած էր Արշարունեաց {տիրոջ} Արշաւիր Կամսարականի հետ, որոնցից ծնեցա

ինչ տնտեսութիւն եւ անխնայ վառւում է տան {տիրոջ} վնասի համար: Գունաթափուած էր երեսը

օթնի կարգում, որ մեռանելու էին մատանու {տիրոջ} ցեղից, սոսկալի՜ եղեռնագործութիւն. եւ

արկ տալ նորան՝ որպէս տէրութեան իսկական {տիրոջ} ։ Կօրսիկա դեսպան ուղարկուեցաւ պապական ս

ափոր արջի կերպարանքով կենդանի, կանգնեց {տիրոջ} առաջեւ, յեւտեւի երկու թաթերի վերայ. ե

ւէր է տուել իր ծառային եւ ծառան, առանց {տիրոջ} մի խօսքը եւս մոռնալու, կատարում է պատո

ւ եթէ թուխս եկած խեղճ հաւը, իր անխոհեմ {տիրոջ} որկրամոլութեամբ, զրկուած լինելով իր ած

նախնիքը։ Իսկ ե՛ս՝ անպիտա՛նս, թէպէտեւ {Տիրոջդ} առջեւը ամենների կղկղանք) երեւիմ, տղա

ազատութեան պատճառ եղողը Տէր Աղանն էր՝ {Տիրոջդ} մօրեղբայրը։ Այդ պատճառով, Հայերի մէջ

պարտէզում, մի քանի մարդերի կողմից քեզ {Տիրոջդ} ասած խօսքերը, որ այն մարդիկը, քեզ արծ

մ կողմից, այլ ստո՛յգ իրողութիւն է, որ {Տիրոջդ} առջեւ դնում եմ։ Մի երեւելի ազնուակա

ինձ բարեկամ էին անուանում քո եղբարքը, {Տիրոջդ}, սուրբ գրուանի գին, եղբօրորդու հետ մի

( ինձ բարեկամ էին անուանում), որ քո՝ {Տիրոջդ}, սիրուն եւ ամենին ընդունող բարերարութի

եւ գրով մնաց վանքում. եւ ճշմարի՛տ որ, {Տիրոջդ} կամքի կատարողքը դոքա եղան։ Որովհետեւ ա

ւ ձիու համար), յայտնի՛ է։ Նոյնպէս եւ {Տիրոջդ} եղբօրորդիներից նշանակուածը. այն էլ դեռ

իրներից իմ բերած բաներս եւ ինչ որ բո՛ւն {Տիրոջդ} եղբօրորդիներից ստացել էի, այդ բոլորը՝

եղաւ։ Ոմանք էլ ասում էին, թէ " ես {Տիրոջդ} տանը որպէս մի աւելորդ անօթ էի ", որովհ

։ Բայց ես մի ուրիշ նո՛ր բան էլ ասեմ {Տիրոջդ}, որ թէ քո արդարութիւն փնտռող մտքիդ ընդ

պէս ամուր եւ պիրկ կապով կապուած լինելով {Տիրոջդ} քաղցր եւ ախորժելի սիրով, որի անուշութե

, Տէ՛ր պատճառ ես եղած։ Այժմ, տեսնելով {Տիրոջդ} օրէ օր Աստուծու փառաւորութեամբ լցուած հ

, շատերը կը կամենային հնարք գտնել, որ {Տիրոջդ} արած լաւութեան տեղը բարի չհատուցանէին,

շեցնում կռիլովյան արջին, որն իր սիրելի {տիրոջը} ՝ նրան ձանձրույթ պատճառող ճանճերից ազատ

նձի մասին, երբ եւ ամեննե՛րի արարչին եւ {Տիրոջը} ՝ Յիսուս Քրիստոսին, նախանձի պատճառով Հ

կատարեալ։ Նոցա հետ միասին եւ Աբեղենից {տիրոջը} ( ինձ բարեկամ էին անուանում), որ քո՝

վ որոշել ժամանակը, երբ կամք էր վեհափառ {տիրոջը} աշակերտքը Բեռլին ուղարկելու, որպէսզի Ա

ն է: - Ոչխարը, բուրդը եւ կաթը իւր {տիրոջը} տալով, իրաւո՛ւնք ունի պահանջելու, որ

րած հացի համար եւս պիտոյ է մի բան վճարէ {տիրոջը}: - Պարոն, աղաչում եմ արդարադատ եղ

պատիւ տալու, հի՞ւրը պիտոյ է պատուէ տան {տիրոջը}: - Չէ՞, - ասաց Շահումեանցը, - ես պա

իւղի եւ կէս յոյսի մէջ քնեցաւ, ամենակալ {տիրոջը} յանձնելով իւր անձը: V Երեկոյեան տաս

ողիմէոս եւ Թադդէոս սուրբ առաքեալքը, որ {Տիրոջից} վիճակուեցան Հայերին, որպէս քարոզք եւ ա

եւ հրապարակում երեւելու պատճառ ունի եւ {Տիրոջից}. եւ Քրիստոսի շնորհից ամենքն էլ ողջ են

րովհետեւ կարմիր վզանոց էր ստացել իւրեան {տիրոջից}. այդտեղ հանդիսաւորներից, ոմանք Արարատ

ստացած են քո օրհնեալ մօրից եւ նո՛յն իսկ {Տիրոջիցդ} ։ Եւ հասակով թերակատար կամ պակասաւոր մա

տռող մտքիդ ընդունելի երեւի, խնդրում եմ {Տիրոջիցդ}, ամեն բանից առաջ այդ բանը քննել, եւ ճ

ոքին թաղման օրը ինչպես կսկծվեցավ, վա՜յ {տիրոջն}, արդըխ աստված հասնի: Ինչ տեղ թաղից,

րթութեան պատճառով, թէպէտ այդ մարդը իւր {տիրոջն} եւս հաւատարիմ չէ ծառայում. որովհետեւ ն

, մատաղի կէս փայը, ոտ ու գլուխն էլ տան {տիրոջն} ա: Բոլոր գեղը տասնութ տուն ա. ամէն մի

, ամեն ժամ. Թէեւ ամենայն րոպէ մեր {տիրութեան} ժամերում Մխիթարէր ամեն կերպ՝ արտա

է հարցանել փրփրածին Աստղկից... Մի մարդ {տիրութիւն} էր առնում նորան երեխայ ժամանակին. կարծ

է մարդու տալ եւ քո աղջկանը, իմ սիրելի {Տիրուհուն}. բայց ես հույս ունիմ ներկա լինելու նրա

եամբ օգուտ են քաղում նոցա թուլութենից, {տիրում} են նոցա վերայ եւ նոցա անունով ներգործու

դ փաստը: Այն, թէ հզօր կառավարութիւնքը {տիրում} են զանազան աշխարհների, զանազան ազգերի

Զուր տեղը չես խոնարհել, զուր չէ {տիրում} մարդը, Նա կը շինէ ծխոտ ճիւղեր սա

ոմպէոսին յաղթելուց յետոյ որպէս ինքնակալ {տիրում} էր բովանդակ Հռոմին. - նորա մահից յետոյ

ղամեանց, որ իւր նախահարց ժառանգութեամբ {տիրում} էր Գեղամայ ծովակին, մինչ դեռ Հայաստանը

մ եմ օրէնքներ իմ ճաշակով, եւ ինքնիշխան {տիրում} եմ երկրի մեծ մասին, այսինքն, Ֆրանսիայ

իւն է, չկայ հոգու խաղաղութիւն. այնտեղ {տիրում} է մի դժոխային ամբոխումն եւ նախանձի որդե

անում են Խանի սենեակը, այստեղ երկիւղ է {տիրում} խոհարարին, այնպէս, մինչեւ որ կամենում

ի Սիկիլիա կղզի, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց {տիւ} եւ գիշեր կոծելոյ ընդ ալիս: Ելեալ ի

Սիկիլիա կղզին, յետ զաւուրս իբրեւ զվեց {տիւ} եւ գիշեր կոծելոյ ընդ ալիս։ Ելեալ ի

ն բան ունէին առ մերս հայկական, զոր բան {տիւ} առ գիշեր. եւ ոչինչ մխիթարեմք՝ քաջ գիտ

Ապա եթէ այս չլինի, հեղինակ, աշխատելով {տիւ} եւ գիշեր եւ վաստակելով, չունի կարողութ

։ Եւ Հ. Ղուկաս Ինճիճեան միաբանութեամբ {Տիւզեանց} գրգռեաց զՊատրիարգն Հայոց վրէժխնդիր լինե

ր յայնժամ մեծաւոր եւ խոստովանահայր տանն {Տիւզեանց} եւ երեւելի մեծամեծաց աբբայեան ժողովրդոց

ռով նստեալ հառաչէր, Այն ինչ տակաւ {տիւն} զգիշեր հալածէր, Եւ թռչնակաց հոյլք

ս ապացուցանել, թէ գիշերն խաւար է, իսկ {տիւն} լոյս, առ մեզ պէտս ունի ապացուցութեան՝

նման մոմեղէնքը տեսած էի Լոնդոնում մադամ {Տիւսսօի} մօտ: Չէ պիտոյ մոռանալ, որ Վերսայլ

ր ուսեալն էր զմաթեմատիկական ուսմունս առ {Տիւքիկոսի} Բիւզանդացւոյ ի Տրաբիզոնդ, յօրինէ զաստղ

ածի պէս: Այսպիսի անզգամ կնոջ, այնպիսի {տխմար} եղբայր. բերան կար, լեզու չկար. նորա

բարձրանալ մինչեւ անմահ փառքի սահմանքը: {Տխո՛ւր} տեսարաններ. այստեղ կեղծաւորը, թափելով

, եւ Դաւիթ Անյաղթ փիլիսոփայի սահմանքը։ {Տխո՛ւր} տեսարան, ողբալի դրութիւն, որի մէջ մեր

եկել։ Վեհափառ Տէ՜ր, ո՛չ հայեցեալ ի {տխուր} հանգամանս ազգի մերոյ, մեք հաւատամք դեռ

Եթե առա՜նց ինձ քեզ համար ձանձրալի է եւ {տխուր}, քեզ համար, որ ինչպես էլ լինի՝ ազատո

անուր բարեկամ սիրելի Ֆեոդոր Մաքսիմովիչի {տխուր} մահվան մասին: Այսպիսով, այժմ նա ն

րան բոլորն անկեղծորեն, ցույց տալով այն {տխուր} հեռանկարը, որ անողոքաբար նրան սպասում

դիկը, որոնց ձեռքը ընկնելու էր մի օր իմ {տխուր} Յիշատակարանը՝ իմ անմխիթար միայնութեան

լորը միացած, կազմում էին մի ահարկու եւ {տխուր} ներդաշնակութիւն, եւ յառաջացնում էին մա

լինել Յիսուսի Քրիստոսի ձեռքով: Այս շատ {տխուր} բան է, Աստուծոյ ճշմարտութիւնը հալածւու

վերայ մորմոքուելով՝ յառաջ եմ տանում իմ {տխուր} Յիշատակարանը, եւ որոնց միայնակ ծնողը ճ

շունը, մանաւանդ թէ Հիւսիսումը, մի շատ {տխուր} ժամանակ է. մարդը, նայելով բնութեան վե

երջանում է մարդութենից: Հիւսիսը մի {տխուր} աշխարհ է, նոյն ինքը՝ արեգակը, տեսանե

իւն է, որ բռնել է արեւի երեսը։ Ինչո՛ւ {տխուր} է նա, նա, որ ուրիշ աշխարհներում փեսայ

ւսականի կեանքը: Այդ ի՛նչ ողբալի եւ {տխուր} աշխարհ է. մի՞թէ Նախախնամութիւնը յաւիտե

ա չէ՛ կարող փարատել իսկոյն այն խաւար եւ {տխուր} տպաւորութիւնը, որ մի անպիտան եղանակ կա

ակ զուարճալի բաների, ստորագրել քեզ այն {տխուր} անցքը, որ անցաւ իմ գլխից: Այսպէս, ահ

վ՝ նստաւ արօտի վերայ: Նորա կերպարանքը {տխուր}, եւ, չնայելով նորա երիտասարդութեանը,

մէջ: Քո բանաստեղծական կերպարանքը, քո {տխուր} հայեացքը մօտ քարշեցին ինձ քեզ, իսկ թէ

կախարդական վարագոյրը, եւ այդ շղթաների {տխուր} եւ միօրինակ ձայները զգացուցին ինձ, թէ

ոյ պատմում էիր ինձ քո ճանապարհորդութեան {տխուր} պատճառը, ստացայ ամսուս 14-ին, եւ ահա

նակիչներից ամայացած պալատը սարի վերայից {տխուր} ճակատով նայում էր իւր ոտքում գտանուած լ

ատ եւ շատ ցաւեցայ՝ լսելով այս ոչ միայն {տխուր}, այլեւ զզուելի բանը, ոչ այն պատճառով

եւ ահա շիջանում են ասուպների նման՝ մի {տխուր} յիշատակ թողնելով մեզ իւրեանց մի քանի հա

դով ձեզ ընծայեցի: Մեր ազգի անցածը {տխուր} է, այն օրերի պատմական յիշատակարաններից

ք նկարագրում ենք այս կացութենների միայն {տխուր} եւ սեւ կողմերը: Որովհետեւ, պատաս

նձ զուարթերես մի տիկին. Տեսքով սակայն {տխուր} սաստիկ ու խռով, Խիստ թխագոյն մի վերար

Զովիկ ցօղից ` տապից յետոյ. Մերկանալով {տխուր} ` ինչպէ՜ս Սառչում են լիճ, դաշտ ու անտ

աչ ծառի տակ Հրեշտակներով շուրջպատուած, {Տխուր} ` Ադամն էր նստել Եւ տրտնջում էր յուզուա

մ. Առաջին արցո՜ւնքն էր մարդու ` Հոսում {տխուր} այս հովտում: Եւ սերովբէն սրբելով Արտաս

ր զանձամբ ինչ արկեալ Լօդիկ ազնիւ, {տխուր} յոյժ ի տես: " Ողջո՜ւյն քեզ, քո՛

Արտասուք էին նախկին՝ Մարդոյն {տխուր} յայս հովիտ: Եւ սերովբէն որ հուպ կ

Շատ լացեց, արտասուեց։ {Տխուր} ձմեռը Մասեաց գագաթը Թաղեց անխ

լուսաւորում ես Ուրախ դէմքի տեղ մի {տխուր} երես: Քեզ խոր տխրութեամբ չ

..... ես նորան, Մի գունաթափ, {տխուր} դէմքով ուրուական: Մի ծանր

էր մի երգ՝ Մի սրտաշարժ, մի շատ {տխուր}, տրտում երգ. " Մու՛րճ իմ, մուր

, պապանձեալ իբրեւ զհամր դեւ ": Այս {տխուր} պատմութիւններից յետոյ, մեր դէմքը դարձն

: Ո՜հ, ի՛նչ ցաւալի պաշտօններ, ի՜նչ {տխուր} առարկաներ նիւթ են այսօր մեր խօսքին:

սորանցից։ Ասածիս անհակառակելի վկայ այն {տխուր} ճշմարտութիւնն է, որ Հայերը օտարի լեզու

թեններով, արագիլի գնալը եւայլ եւայլն։ {Տխուր} մատենագրութիւն! Եւ ի՞նչպէս կարելի է պահ

եւ ո՛չ յուր ազգությունը, այլ պիտո է մի {տխուր} եւ արհամարհելի խաղալիք լինի աշխարհի հան

դերի չարութեան ամպերի տակ - միայն նոցայ {տխուր} յիշատակներն են մնացել այժմ, որ անմոռան

ւնքը դարձեալ կենդանացնում են իմ մէջ այն {տխուր} յիշատակների պատկերը, որ հազիւ էի կարող

կից հանելու: Ա՜խ, իմ փլատակուած օրերի {տխուր} յիշատակներ, դուք խառնուեցաք ժամանակի հ

նելու այս նոր ապացոյցը, վերին աստիճանի {տխուր} տպաւորութիւն թողեց մեր վերայ: Այս րոպէ

այլեւս ձեռք չես վեր առնում դու "։ Այս {տխուր} խորհրդաւոր խօսքերը Կաթողիկոսի բերանից,

ունքի պատասխանը լինում է Աբովեանի դէմքի {տխուր} գծագրութիւնը եւ արտասուքը, որ փայլում

դէպի մեր եկեղեցին. որի քամակից լուռ եւ {տխուր} հանդիսաւորութեամբ հետեւում էր սգազգեաց

անական ճառ՝ այնպիսի սրտաշարժ, այնպիսի {տխուր} եւ ներդաշնակ առոգանութեամբ, որ բոլոր ն

լուն, որ եկած էին մասնակից լինելու այս {տխուր} հանդիսին։ Սգասիրտ խումբը յառաջ շարժ

ց մեզ ի միասին իւր տուն, որովհետեւ այն {տխուր} օրը ո՛չ ոք մեզանից չէր կամենում բաժանու

էիս, մեք ամենեքեան ունինք։ Այսպիսի {տխուր} եւ խորհրդաւոր հանդիսում, եթէ աչքերս ձգ

ոպէիս հեռացած ես, ընդունիր մեզանից մեր {տխուր} սրտի զգացմունքը, որպէս մի յաւիտենական

ը խօսելու ժամանակ, Շաքարեանցը ընկաւ մի {տխուր} մտածութեան մէջ: Երազի նման յիշում էր ի

բոլորը միանալով կազմում էին արդարեւ մի {տխուր} եւ սրտաշարժ ներդաշնակութիւն: Պ. Մ

շատ տարիներ անցուցել էր մելամաղձական եւ {տխուր} միայնութեան մէջ: Դպրութեան կանոնքը

դիր մարդու ուշադրութիւն: Առհասարակ շատ {տխուր} երեւոյթ է այս, բայց անմիջական հետեւանք

որոտը, է նշանակեալ ժամերում, եկեղեցու {տխուր} հնչող զանգակը կարող են ընդհատել միշտ թա

ման գալով գերեզմանների մէջ եւ կարդալով {տխուր} եւ սխալներով լի տապանագիրքը, որոնց ե՛ւ

ր պահանջողութիւնքը եւ խօսքերը: Շատ {տխուր} տպաւորութիւն, գործեցին այս բաները կոմս

րի վերջը․․․ Այս խորախորհուրդ, բայց {տխուր} եւ տրտում մտածութիւնքը զայրացուցին կոմս

արկաւոր է այժմ դորա մասին խօսք բանալ եւ {տխուր} մտածութեններով կամ քննութեններով ձանձրա

ոտքից գլուխ սպիտակ հագած Դիմում էր {տխուր} դէպի պատժարան, Անհոգ արձակած սաթի

լու ժամանակ: Կոմսը, անձնատուր լինելով {տխուր} մտածութենների, դուրս գնաց Մահտեսի Թովմ

աշեն եւ կեղտոտ տների տեսքը, առաւել եւս {տխուր} դէմք էին ցոյց տալիս, թրջուելով սեւանալ

ահա նորա բերանը մինչեւ մարտ ամիսը: Այս {տխուր}, լուռ ու մունջ բնակարանի մէջ մանաւանդ

: Ի՛նչ լալու բան կար այստեղ, մի՞թէ {տխուր} բան էր 18 տարեկան աղջկայ համար մի ոտք յ

ալով հանդարտեցնում էր հոգին, եւ այնպէս {տխուր} զգացմունքներով գնում էր անկողին: Ճշ

թէ հոտով իմացաւ, որ իւրեանից յառաջ մի {տխուր} բան անցել էր այդ տեղ, եւ այս պատճառով

Երեւում էր դարձեալ Խանլը-դերէն, իւր {տխուր} եւ զարհուրելի կերպարանքով. անձրեւը գետ

էր, վեր քարշելով բանականութեան երեսից {տխուր} եւ մռայլոտ վարագոյրը՝ հնար է տալիս նա

երի կողքը. զարթեցան եւ նայեցան իւրեանց {տխուր} եւ վհատեցուցիչ անցեալի վերայ, հոգ տարա

ն եկեղեցին Հռովմայ: Այսոքիկ ամենայն {տխուր} յիշատակարանք հայկական ողորմ տգիտութեան

յլ ազգ չմարթի լինել: Այլ այսմ ամենայնի {տխուր} եւ ամենաթշուառ վիճակի ազգին՝ միակ ճանա

մեր ի թողուլ մեզ զերկասիրութիւնս, որք {տխուր} յիշատակարանք էին կործանութեան մերոյ, ա

ւադատութեան ընթացքին։ Մասնակից էին այս {տխուր} արարողութեանը բոլոր աբեղայական Կարգերը

միանգամ այն կտրել բաժանել իւրեանց անձը {տխուր} անցածից եւ ոտք կոխել վճռաբար նոր սահման

դադար կը մտածեն իւրեանց անցած ու դնացած {տխուր} օրերի դառն ճաշակը, եւ մի քանի րոպէ եղբ

ա՛, իմ ազնուամիտ ազգակից, հետ այսպիսի {տխուր} մտածմունքի յայտնում եմ ձեր յարգութեանը

ւ մէկ տարեկան աղջիկ մի ջլերը սասանեցնող {տխուր} անցքից կաթուածահար է լինում։ Անբնական

կարդում էինք այն հոգեշարժ, սրտաշարժ եւ {տխուր} անցքի պատմութիւնը, ուր ազնիւ օրիորդը,

մէկ տարեկան աղջիկ, մի ջլերը սասանեցնող {տխուր} անցքից կաթուածահար է լինում: Անբնակա՛ն

Աշտարակի տնտեսական կեանքի մէջ եթէ կան {տխուր} բաներ, գոնէ՛ կայ մի շատ մխիթարական բան

Քանի չի հասել դեռ կէս օրը, ուրախ է եւ {տխուրը}: Ընդհակառակ ` կէս օրից յետ

այն յաւերակս մեծակառոյց վէս բրգանց {Տխրագուշակ} ընդ հաւուց գիշերէի յողբ ու ՚ի լաց։ Զիս

- դանդաղ զերթ մէգ ուղիղ Արեւելք: {Տխրագուշակ}, խեղդուած մտքով, երազով չարին,

: Մի մրրիկ, մի փոթորիկ, եւ... գնա՛, {տխրադէմ} ցնցել դատարկ քսակները, որոնց մէջ լցուա

հոգեթով: " Եւ ինչո՞ւ ես դու հառաչում {տխրադէմ}, - Ասում եմ ես կոյսին ` կանգնած նրա դէ

այ ստրուկ Օտարների ձեռք, անխօս, {տխրադէմ}: Մանկութեա՜ն օրեր, ինչո՛ւ

Նստէր Ադամ, եւ դիմաց Տեսիլ էր {տխրադիտակ}. " Ես հի՞մ, ասէ, ստեղծայ,

ենին։ Չուրախացուց ոչ ոք նորա {Տխրադիտակ} երեսը. Ցանկանում է կեանքից պրծնել

ռ որոտաց, Ականատես ես վկայ գտանէի {տխրազգեաց} ։ Երբ աշխարհի կարճեցաւ գութ առ խնամս Օծ

նձրեւից թրջուած եւ բնութեան թթու դէմքից {տխրած} մի մարդ, միջահասակ, թուխ, սեւ աչքերո

, որոնք առանց տարակոյսի ախորժակ չունին {տխրելու}: - Ոչի՛նչ, ոչի՛նչ. մեզ ամենեւին

վը Ո՞վ քեզ այստեղ բերել է, {Տխրեցաւ} ՞ նա շատ քեզ վերայ, Արտասուաց հետք

, Այլ շատ այն է որ ` Ինձ են {տխրեցնում}: Կեանքիս օրերը Մրրիկի նման

այն պատճառով, որ ժողովուրդը նոցա սուտ {տխրեցուցած} երեսների վերայ չ'նկատէ նոցա ներքին ուրա

չը կրելու - Նշան ` որդուդ սիրելի: Դ. {ՏԽՐՈԻԹԻՒՆԸ} ՏԵՂԻ Է ՏԱԼԻՍ Զով ծառի տակ կոյսն է նստած

օգնելու, - կրկնում է խօսակիցը անհնարին {տխրութեամբ}: Անցնում է սորա վերայով մի քանի տ

ն ի պայքար ընդ լուսաւորութեան, որ ժպտի {տխրութեամբ} ընդ այս տգիտութեան արգասիս: Առ մեզ անպ

աց թշնամին, Իւր սարի բնակիչներին {տխրութեամբ} նայեց, Գլխարկը քաշելով գլխին յաւի

տեղ մի տխուր երես: Քեզ խոր {տխրութեամբ} չէ սպասում նա, Որ չէր ստացել բաղդ

ւր համար պատրաստած տեղում Կարգով, {տխրութեամբ}, կարծես բազմեցան. Իսկ նոցա

] 29-ից: 1864-ն էլ վերջացուցինք, բայց {տխրութեամբ}. տեսնինք նորը, որ ահա զարկում է: Շնո

էք մարդը եւ հրճւում էք նորա հոգեվարական {տխրութեամբ}: Դուք կ՚ասէք ինձ, թէ նոքա յանցաւորք ե

խոր գերեզման: Ը․ Կոմս էմմանուէլը, {տխրութեամբ} լցուած, բաժանուեցաւ մահու թագաւորութեա

րդալով Յիշատակարանս՝ իմ միայնութեան եւ {տխրութեան} զաւակը, ծիծաղելու էր իմ վերայ, ծաղր ա

, զբաղեցնելով ինձ, կարող էին ցրուել իմ {տխրութեան} ամպերը: Բայց այս եւս կայ, որ ես մ

մինչեւ ներկայ րոպէս գտանւում է միօրինակ {տխրութեան} մէջ: Ինձ ո՛չ մի բան չէ կարող ուրախութի

րախութիւնը չէ կարող փարատել այն ազգային {տխրութեան} խաւարատեսիլ թանձր ամպերը, որ շատ անգամ

եռաւոր եղբայրը եւ մասնակից կը լինիք այն {տխրութեան}, որով շրջապատուած է հոգիս ներկայ րոպէո

շարժում դէպի մի այլ ուղղութիւն: Ահագին {տխրութեան} ամպ ծանրանում է մեր սրտի վերայ, երբ մտ

Ահա ինչպէս ես այսօր՝ ծածկված քօղով {տխրութեան} ։ ԱՍՏՈՒԱԾ Ո՜վ երկնային խ

արկուած մեր բնակարաններում թառամում ենք {տխրութեան} մէջ: Տեսանելով, որ բանը այսպէս է, որ

խ փոշու մէջ, տեղիք էք տալիս, որ աւելի {տխրութեան} ամպեր պատեն իմ սրտին: Դուք ցոյց էք տալ

հական Օտար ազգաց ": Դարձեալ մի {տխրութեան} ամպ անցաւ կոմս էմմանուէլի երեսի վերայով

համար անհանգիստ առնէի մի ուրիշ եղբայր։ {Տխրութեանս} աղբիւրն է մեր արտասուելի ազգը: Ո՛հ

վայելում իմ կեանքը, բացի ձանձրոյթից եւ {տխրութենից}, որին չեմ ցանկանում հաղորդել իմ ընթերց

մեններիս սրտի համար: Մի անփարատելի {տխրութիւն} է գալիս իմ վերայ, երբ մտածում եմ, թէ

ղնելու էր այրուածքը իւր անպիտան հոտով՝ {տխրութիւն} եւ վիշտ, այդպիսի ուրախութիւնը երեխայակ

ային ապաբաղդութեան հետեւանքը: Անմխիթար {տխրութիւն} է ձգել միշտ իմ սրտի վերայ մտածութիւնը,

հիւր. Քո թաղերում էլ չի լինիլ մի {տխրութիւն} էլ տեսնել, Զի Գասպարեանը քո մէջ այ

կարա՞յ լուծ անիլ " ( եր. 169): {Տխրութիւն} է գալիս մեր վրայ, երբ յիշում ենք, թէ

իս ներկայ րոպէում: Չկարծէք, թէ իմ {տխրութիւնը} յառաջանում էր մի մասնաւոր կամ անձնական

ցոյց տալ ծնողքին իւր պարկեշտութիւնը եւ {տխրութիւնը} նորանցից բաժանուելու համար, լաց կը լին

ՄՏԱԾՈՒԹԻՒՆ ( I) Անցան օրերս {տխրութիւնով} ՝ չըտեսայ մի բարեկամ. Լիք է աշխա

Զնշան Որդւոյ մարդոյ: Դ. ՏԵՂԻ ՏԱՆ {ՏԽՐՈՒԹԻՒՆՔ} Ընդ վարսագեղ ծառով նստեալ հառ

նե, այն, որ վշտալի տեղեկությունները, {տխրության} արտահայտումները, պատմությունները արցու

մ լսում վերոհիշյալ օդընտելացման մասին, {տխրում} եմ, որովհետեւ նա, որ անհապաղ ընթանալո

ւնքը եւ պատրաստւում էր մտանել քնի մէջ, {տխրում} է՝ մահու պատկերը կամ թէ մարդկային կեան

յլ ընթացք չէ ստանում կեանքը, բայց մենք {տխրում} ենք նայելով հեղինակի ժլատութեան վրայ,

նամակ գրեցի եղբօրս, որ կ՚երթայ 2-ին: {Տկա՛ր} եմ: 4-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս եւ Բոկ

ով, Յունական գիտութեանց պարապելով, իմ {տկա՛ր} մտքի զօրելու համեմատ, կարդացա՛ծ եմ գրո

ւ իցէ կարող էր մտածել, շատ ստո՛ր, շատ {տկա՛ր} եւ շատ չնչի՛ն է, քան թէ այն հրաշքը, ո

՝ Բժշկականութեան վարդապետ Եգոր Իւանովիչ {Տկաչեւ}, մեր գիտնական բարեկամը, պատմած է, թէ

թյունդ ինձ չարչարում է. աստված տա, որ {Տկաչովի} ձեռքով բժշկություն ստանաս, եւ հույս ու

խ կոտրելով չափում են փողոցները... Ես, {տկար} կազմուածքի տէր մարդ լինելով, չեմ կարող

, բայց Պ. Բէգզադէն, իմանալով, որ ես {տկար} մարդերի կողմից բամբասանքի տակ եմ ձգել ի

որ դրամագլուխը կամ ապրանքը կայ: Առնողը {տկար} է, քան թէ տուողը, առնողը կարօտ է, քա

խի էլ կոտրած է սիրտը՝ լինում է թոյլ ու {տկար}. " Դու ըսպասիր նորա գլխին ` նա ու

ում է մշտայար: Բայց դու, որ քեզ մարդ {տկար} Աստուած կանչեց ու խնկեց, Մի՛ կարծեր թէ

լաւ է, քան թէ առաջ, բայց տակաւին շատ {տկար} եմ. լերդս եւ գլուխս ցաւում են: Նամակ

29-ին: 24-ին սկսեցի սիգարը 100 հատ. {տկար} եմ: Նամակ ստացայ եղբօրիցս, անթուական

ալը ընդունելութեան հարցափորձի մէջ։ {Տկար} կազմուածքի վիճակուած էր առհասարակ մեր բ

մռայլութեան գահը, որ առաջնորդում է իմ {տկար} զօրութեանը, եւ պատշաճ հոգաբարձութիւն ի

ԻԸ թուականին: Ձեռս երթայ, գիրս մնայ, {տկար} մարմինս ի հող դառնայ: Յիշեցէք միով հայ

ւելի Թիւթիւնճի-օղլու. Ինքս փոքր ինչ {տկար} լինելով չեմ կարող դուրս գալ տանից. բայ

" առնունք որպէս բանաստեղծութիւն, նորա {տկար} եւ թոյլ կողմերը այն տեղերումն են, ուր

եւ քնքուշ բաներ, որի համար պատմութիւնը {տկար} է եւ կարօտ բանաստեղծութեան օգնութեան:

գրած եւ մեր փոքր ի շատէ տաճկագիտութիւնը {տկար} է այդ գիրքը թարգմանելու համար ( այնտեղ

Արդէն ասած ենք, որ Սօս ու Վարդիթերի {տկար} կողմերը այն տողերումն են, ուր հեղինակը

ը կ՚ընդունի Սոս եւ Վարդիթերը, որպէս մի {տկար} պատանու նուաստ երկասիրութիւն ": Ո

տեղեր կար չհատցրինք, այլ մէջ բերածն էլ {տկար} կերպով ստորագրեցինք: Այս տեսակ հոգեբան

ղ էր հիւթ եւ արիւն դառնալ եւ սնունդ տալ {տկար} հայոց զաւակներին։ Այս բաները խօսել

եզուն է այն սարսափելի ուժը, որի ընդդէմ {տկար} են նաեւ միլիոնաւոր բարբարոսների սուիննե

ատրոնին: Եւ մանաւանդ թէ տեղիք տալ {տկարամիտ} մարդերի, փոխանակ իւրեանց դժգոհութիւնը

ատում էին շուտ շուտ ամենին յայտնել եւ, {տկարամիտ} մարդերին հաւատացնելով, իմ մէջ եղած շնո

։ Եւ որովհետեւ ես, երկրաւոր մտքով, {տկարամիտ} եւ անզգոյշ մարդ եմ, ուստի չկարողացայ դ

, բանի տեղ չդնելով, ներէ՛ ինձ որպէս մի {տկարամիտ} մարդու։ Եւ քո իսկ ամենասքանչ անձինդ,

միայն ընդ] այս խրթնաբանութիւն եւ իբրեւ [{տկարամիտ} համբակս կոյր զկուլայն] զհետ միտեն նորին

աւանդ, անձրեւի տակ ընկնելով, կարող էր {տկարանալ} ու կարօտել այնուհետեւ Հիպոկրատի շանթերի

մոռացել, բայց ի՞նչ յարակցութիւն կայ քո {տկարանանալու} եւ այդ ցնորքի հետ: - Ցնորք... Ցնո

լխաւոր հերոսի համար, նախ որ այդ հերոսը {տկարանում} է, վրայ երկու, որ երկրորդական ներգործ

ինակն է խօսում, այդ տեղերում բնութիւնը {տկարանում} է եւ հեղինակի երեւակայութեանը եւ հնարագ

զօրութիւն, այնպիսի տեսարան, որի առջեւ {տկարանում} է ոչ լոկ մի մարդու, այլեւ բովանդակ մար

ւնը կարող էր ինձ առիթ տալ մտածելու, թէ {տկարացած} էիր, եթէ մեր " Հիւսիսափայլի " մէջ չտես

եսնուինք: Այս երեկոյ, լոյս 6, սաստիկ {տկարացայ}, ջերմ ունէի եւ 12 անգամ փորս լուծեց:

որ վաղը կ՚առնու: 7-ին ի լոյս 8 սաստիկ {տկարացայ} որովայնալուծութեամբ, մինչեւ առաւօտ 16

ակ Հարաւի բնակիչքը, հանգուցեալը սաստիկ {տկարացաւ} իւր ուսումնական ասպարէզի առաջին ընթացքո

սոխ իմ, ելցէ ընդդէմ. բայց քանզի իսպառ {տկարացեալ} եմ, առաւել քան զոր կարծէք, եւ անկեալ

ւմ վիպասանութիւն: Այս խօսքերը չեն {տկարացնում} Սօս եւ Վարդիթերի արժանաւորութիւնը, այլ

ւ ուր բժիշկ Նայդենեւը կումիս է խմացնում {տկարներին}. ուրեմն մինչեւ սեպտեմբեր գրեթե ես կմնա

օրինակին, մտան զանազան հիւանդանոցներ՝ {տկարներին} սպասաւորելու համար։ Եթէ կարելի է հաւատ

ժամանակով դեգերուիլը հանքային ջրերում, {տկարութեան} կատաղաբար զայրանալը եւ սորանից պատճառու

արկաւոր չէ ցաւի պատմութիւնը, որքան այդ {տկարութեան} դարման տանելու հնարը: - Ամենեւին ճ

թողուցին, ուրեմն եւ Մանուշակը մնաց իւր {տկարութեան} մէջ առանց բժշկուելու: Մի շաբաթ յետո

ը, երեւի Մանուշակը մտածում էր, թէ իւր {տկարութեան} պատճառը հոգեկան ցնցմունք լինելով, եւ ա

մարտութիւնս մերկանդամ, թէեւ բազումք առ {տկարութեան} աչաց չկարէին յայս հայել, այո՛, չունի

օտութեանը, տեղեակ նորա կարողութեանը եւ {տկարութեանը}, բայց, չնայելով այս բոլոր բաների վերա

նից շատը զոհ է լինում բարակացաւ ասացեալ {տկարութեանը}: Զարմանք չէ Նախիջեւանում, ինչպէս նաեւ

է՛ր Աստուած, որ, խնայելով մարդկութեան {տկարութեանը}, ստեղծել ես նոյնպէս հնարներ, որոնցով

, թո՛ղ որ հեղինակը, կա՛մ վախէն եւ կա՛մ {տկարութենէն} առջի քաջութիւնը մոռնալով, ինքզինքը Մխի

այն դեղ, որքան եւս օգտակար լինէր դա մի {տկարութիւն} բժշկելու մէջ, այնուամենայնիւ, վնասակա

իւն՝ եղանակի անախորժութիւն, ֆիզիկական {տկարութիւն}, տան անպիտանութիւն, մելամաղձութիւն,

թուականից եւ պակսիմատ: 25-ին փոքր-ինչ {տկարութիւն} զգում եմ լերդի գրգռականութիւնից: 26-ի

, մեծապէս զօրացնելով զօլօտուխա ասացեալ {տկարութիւնը} մանուկ մարդերի մէջ, սոցա պատանեկութեան

ի եւ կին մարդերի մէջ օրիորդական ասացեալ {տկարութիւնը} ( chlorosis), եւ դորա յառաջանալու պատ

դաշտումը: Նոքա մոռացան իւրեանց կանացի {տկարութիւնը}, իւրեանց փափկասնունդ կեանքը, դուրս եկ

կերպով նշանւում է մինի ոյժը, իսկ միւսի {տկարութիւնը}: Մի մարդ, տեսանելով, որ միւսը մեռնու

օրիցս 24-ից գրուած, որով յայտնում է իր {տկարութիւնը}: 26-ին պատասխանեցի, որ կ՚երթայ վաղը:

ստացայ եղբօրիցս, որով յայտնում է մօրս {տկարութիւնը} եւ Բերբերի եւ Սուլթ[անշահի] 10 օրից վեր

իզից գալը եւ երրորդ, որ ցաւ է ինձ, իր {տկարութիւնը}. Աստուած վերջերս բարին անէ: 7-ին տես

երկրագունդի վերայ. խոստովանում ենք մեր {տկարութիւնը}, որ չենք կարող բաժանուիլ երկրագունդի մ

կարողութիւն չունէր տանից դուրս գալու. {տկարութիւնը} զօրանում էր առաւել եւ առաւել, մինչեւ ո

արեւը... Մահից քանի օր յառաջ, մինչ {տկարութիւնը} զայրանալով զայրանում էր, նորա մտածութի

դէպի նոյն չափով ջերմութիւն, որով նորա {տկարութիւնը} համարեա՛ թէ կրում էր իւր ճակատին ջերմախ

: թիւթիւնճի֊օղլուն, նկատելով Մանուշակի {տկարութիւնը}, իսկոյն կամեցաւ բժիշկ կանչել: Կինը,

ուստի թող ներեն մեզ մեր ընթերցողքը մեր {տկարութիւնը}, երբ չենք կարողանում մեր խօսքի ընթացքը

կնում երկբայութեան տակ, սակայն հոգեկան {տկարութիւնների} տէրապիան շատ հարուստ չէ՛ եւ մանաւանդ ա

աչում էր, ո՞րչափ եւս առաւել մենք՝ շատ {տկարութիւններով} պատած, այժմեան մարդիկս։ Իսկ այդ Հա

շատ վաստակած եմ եւ բաւական թոյլ, բայց {տկարութիւնս} բաւական թեթեւ է եւ տանելի: Այսօրեան օր

ութիւն արիւնախառն: 8-ին շարունակւում է {տկարութիւնս}, չնայելով որ գործ եմ դնում սաստիկ հնար

գում եմ լերդի գրգռականութիւնից: 26-ին {տկարութիւնս} շարունակւում է: Տեսութիւն եղբօրս հետ ե

8-ին առաւօտ: 18-ին այսօր թէեւ վերահաս {տկարութիւնս} թոյլ է, բայց լերդս գրգռուած է, ըստ որ

այ եղբօրիցս. 15-ին պատասխանեցի: 15-ին {տկարութիւնս} շարունակւում է ամենայն կատաղութեամբ. բ

գիստ էի, 4-ին քնեցի հանգիստ մինչեւ 6: {Տկարութիւնս} թեթեւ էր: Երեկ[ոյեան] 9-ին ընդունեցի ե

գրում եմ այս, գրեթէ հանգիստ եմ, թէեւ {տկարութիւնս} տակաւին շատ զգալի է: Այսօր նամակ ստացա

մ եմ այս, գրեթէ բոլորովին հանգիստ եմ, {տկարութիւնս} խիստ թոյլ է ազդում այս րոպէիս: 17 լոյս

ասխանեցի: 20-21 եւ 21-22 հանգիստ եմ, {տկարութիւնս} շատ թոյլ է. յոյս կայ, որ շուտով կորչի

իւր վարձը, գնում է իւր բանին: Շատ {տկարութիւնք}, շատ անբժշկելի ցաւեր, որոնց վերայ բժշ

ւխներում պատմած անցքերը: Նորա անձնական {տկարութիւնքը} հարկադրել էին նորան, օդափոխութեան համա

ի մասին տնօրինություն կառնեմ: Ես իմ {տկարության} պատճառով, խորհրդով Վանավինսկուն եւ Գլե

ա Մոսկվայից եւ այսօր հասա Վարսովիա: Իմ {տկարության} պատճառով հարկավոր համարվեցավ մի քանի ժա

օտար աշխարհ, իհարկե դուն լավ գիտես իմ {տկարության} որպիսությունը եւ հույս ունիմ, որ ամեն

տեսանելով նորա ազատությունը եւ իմ ազգի {տկարությունը}, կարծում է սիրտս եւ այրում է հոգիս:

նամակի մեջ քանի մի տողով ուսուցանել մեր {տկարությունը}, հաճեցե՛ք: Ա. բնագիր ասելով ( ծան.

իմ գործս չէ: Որովհետեւ իմ աքսորը եւ {տկարությունը} մինչեւ այժմ տեւում են եւ դեռ կարող են ե

երա: Ուրախ եմ միայն, որ առողջ եմ, եւ {տկարությունս} իսպառ փարատեցավ: Որպես ապրուստի ճա

դուք զուր տեղը անհանգիստ մի՛ լինեք: {Տկարությունս} չէ ներում երկար բարակ նամակ գրել, ուստ

այլի " եւ " Մեղուի " ուղղութիւնքը: {Տհաճ} չենք՝ տեսանելով սեւ բամբասանքի գունդեր

մեզ յետոյ, կարեկից չէին մեր աղէտքին եւ {տհաճ} էին նոցայ վերայ, որոնք դիմում էին օգնե

վ իմ վերայ, թթուեցուց իւր երեսը եւ մեծ {տհաճութեամբ} շարունակեց. - Պարո՛ն, ներիր ինձ

նեցինք: - Աւելի ի՛նչ կամիս, - եւ {տհաճութեամբ} կրկնեց այն ճակատագրական երեք խօսքերը:

ը խոստովանե՞լն է մնացած: Անհնարին {տհաճութեամբ} լսեցինք մեք անգլիական պառլամենտի մէջ լո

տրտմում ես..., - ասաց Մանթուխեանցը {տհաճութեամբ}: - Չեմ տրտմում, - բացականչեց Շաք

կութեանը վառուիլ, բորբոքուիլ, թէեւ մի {տհաճութեան} ամպ, ասես թէ փոթորիկից հալածուած, անց

մեր սենեակը. այդ պարոնը տեղեակ էր մեր {տհաճութեան}, պ. Չամուռճեանի այս գրուածքի վերայ,

ընթերցողը նաեւ այն չնչին պատճառը, նաեւ {տհաճութեան} մի լոկ նշմարք անգամ չէ տեսնում բանի ընթ

ոց, այն է, որ նա միտ չդնելով ժողովրդի {տհաճութեանը} նորա ընթացքի վերայ, մի այնպիսի մարդ կա

պաշտօնեայքը հանդիպած չլինէին բազմադիմի {տհաճութենների} եւ անախորժութենների։ Այս հիման վերայ,

ւր տեղում, կէս մի թթուեցնում է դէմքը, {տհաճութիւն} զգալով մեր խօսքերի մռայլոտ կերպարանքից

: Բայց կարդինալը վախենալով, մի՛ գուցէ {տհաճութիւն} ծնանի ժողովրդի մէջ, նորան խաբեց սուտ խ

սխանեց պ. Յովնաթանեանցը, ծածկելով իւր {տհաճութիւնը}: - Սակայն խնդրում եմ լսել ձեր խորհուրդ

անեանցի երեսը ծածկուեցաւ կարմրութեամբ, {տհաճութիւնը} կաթում էր նորա մեռած աչքերից: Նա վերջի

կ, Համասփիւռը հրապարակով յայտնում է իր {տհաճութիւնը} Սօսի յետամտութեան վրայ. " Սրտիս տախտա՜

յեցնել իւրեանց նպատակին, յետոյ մեծամեծ {տհաճութիւններ} յարուցին նորա դէմ, տեսանելով, որ նա

ար պէտք է զրկուէր իւր պաշտօնից: Առաջին {տհաճութիւնքը} բացուեցան եւս առաւել գործավարի գրգռութե

անքաղաքակիրթ կեանքի մէջ րոպէական չնչին {տհաճութիւնքն} անդամ կարող են շատ աւերութեանց պատճառ դ

ս արձակված դիմագրավ զորության, գեթ մեծ {տհաճությամբ} լսեց եւ լսում է անլռելի " կեցցեները ":

ցնեմ եւ դրանով զինաթափ անեմ ինձ մշտապես {տհաճություն} պատճառող ստոր լորձաթաղանթը: Այս շաբաթ

որ, տեսանելով ձեզ, կարո՛ղ էի այդպիսի {տհաս} խօսքեր լսել ձեզանից: Ես ունիմ բանականո

օսակցութիւն՝ առանց ողջունի. - Մեր {տղա՛յ}, ոչինչ բանից տեղեկութիւն չունիս, դուր

յս մարդը։ Է՜յ, բարկացար, ինչ է, մեր {տղա՛յ}, եւ եթէ բարկացար, ո՛վ է վախենում քեզա

արծաթը։ Այս պատճառով, եթէ մի այդպիսի {տղամարդ} դուրս գնալու լինի իմ ծառայութենից, թող

դիմելու էր դէպի այս միջնորդ անուանուած {տղամարդերը} ՝ թափելով նոցա ոտքումը իւր պղինձը, արծ

սի մարդիկ պակա՞ս են եղել աղաւաղելու մեծ {տղամարդերի} պատմութիւնը եւ արատաւորելու նոցայ ճշմար

ած ռոճիկը ամբողջ հասուցին իւրեանց կտրիճ {տղամարդերին}: Փոշոտուեցան եւ ծխոտուեցան սենեակները

000 մանեթը Նախիջեւանի մեջ, եւ որ կտրիճ {տղամարդը} որ հանձն կառնու ընկերով հանդերձ, այդքա

՝ Մանդինեանց Ստեփանոս քահանան, այնպէս {տղամարդի} պէս հանդէս է եկել եւ խայտառակում է Նազա

ար գտանել, որով կարողանայ ազատուիլ իւր {տղամարդի} յանդիմանութեններից: Մանկաբարձը խոստանո

ոջդ առջեւը ամենների կղկղանք) երեւիմ, {տղամարդի} որդի լինելով), իբրեւ մի անզգամ, ինչ

վերայ, որը քնած եւ որը... իսկ ինքը {տղամարդի} պէս գինու թասը ձեռքին կանգնած նոցա մօտ

սին՝ եւ գարնան ծիծեռնակներ, բայց նոցա {տղամարդիկը} յետ չդարձան, նոքա իւրեանց այրիութիւնը

նորան չթրջէր կամ կրակը չէրէր։ Դեռ մեծ {տղամարդութիւն} է Հայոց ազգի կողմից, որ այնքան կարողաց

ն ( գիրք կուլ տուող): Մօտ իբր վաթսուն {տղայ} Յովսէփ սրբազանը, գաղթեցնելով Բեսսարաբի

. Բէգզադէի յիմարաբանութիւնքը։ Նա բարի {տղայ} է եւ բարի սրտով։ Նա եկել էր հարցանել ի

է յայտնում իւր գաղտնիքը: Երիտասարդ {տղայ} դառնալով՝ Մանրիկօն սիրահարւում է մի Լէ

կ որդի չէ մուսուլման ծնողների, դա հրէի {տղայ} է եւ բաղդի բերելով ընկել է մեր կրօնի մէ

ն զրկւում է իւր ծուխից, եթէ յանկարծ մի {տղայ} կամ աղջիկ երեւէր նորա ժողովրդի մէջ, որ

նպէս դիւրին չէ, որովհետեւ մարդը դեռեւս {տղայ} է: Գայթակղեցաւ նա աս գայթակղութեան քար

ելու ամենեքին եմք պատրաստ - Ծեր ու {տղայ}, երիտասարդ, կին, գոյք, կալուած ու գ

է գալիս, Ճամփայ տուր, է՜, մե՛ր {տղայ}, Տե՛ս, հետն էլ ո՞ւմ քաշ տալիս "

ելի չէ լինում, քան թէ հինգ վեց տարեկան {տղայ} ։ Բայց այդ թուականներում չկար նա անգամ

չկար նա անգամ եւ այդքան. քսան տարեկան {տղայ} չէր կարող եղած լինել նա, երբ խաղակից է

ողիկոսը այդ յառաջադէմ աշակերտներից տասն {տղայ} ուղարկել Բեռլին, որ այնտեղ պարապէին զա

ւ, ծերը ազդում է երիտասարդին, դու դեռ {տղայ} ես, ի՛նչ մարդ ես որ մէջտեղ ես եկել, ք

տարեկան, այնուամենայնիւ դեռեւս մի խակ {տղայ} է եւ գուցէ երբեք դուրս գալու չէ այս տղա

ին ծածկուի: Առ մի ութ կամ տասն տարեկան {տղայ}, բայց հարկաւոր է, որ նոր եւ մաքուր լի

ամբուրում եմ, մի մերժէք ինձ, ես աղքատ {տղայ} եմ... - Այդ բոլորը լաւ, բայց ամսակա

նա միայն ամաչել էր, ի՞նչ առնես, աղջիկ {տղայ} է, նորան այնպէս կը վայելէ: - Չէ.

ցոյց մի՛ տուր ոչ ոքի. պատճառ, ամենայն {տղայ} գիտէ պարոն Շահումեանցի առատութիւնը, այ

կը գտտնեմ, Նախիջեւանը մեծ, դո՛ւ կտրիճ {տղայ}, ի՞նչ կայ. մի՞թէ այժմեան ժամանակումը

ուց յառաջ, ինչպէս առողջ, քաջ եւ ուժեղ {տղայ} էր, մի ոչխարը նորան հազիւ թէ նախաճաշիկ

լով կանչում էր դասակիցներիս մինին. ա՛յ {տղայ}, Սարգիս, արի, արի շուտով շալակիր այս

նը, այնտեղ տասնումի տարեկան աղջիկը դեռ {տղայ} է, ո՛ւր մնայ ութը կամ ինը տարեկանը: Ե

ս դեռ բոլորը չէ, "... Համա, խե՛ղճ {տղայ}, զուր ես քեզ տրորում, ինչ կարծես կարծ

խուած մի կանթեղ: Երբ որպէս 7-8 տարեկան {տղայ} հարցնում էի " վարպետիցս " այդ բանի նշան

. " համայ, իմ աղլուխը քու գլուխը, ես {տղայ} դու աղջիկ, թէ որ ինձանից հետ կաննես "

արդ ստուգապէս այդ կարծիքի տէր է: " Ա՛յ {տղայ}, ի՞նչ ես խալխի ոտքը քաշում, Վայկո՛ւն

է մտնում Սօսի մեծ եղբայրը Պարէտը, - ա՜յ {տղայ}, բաս իշխանները քու հօր մշա՞կն են, որ

ա, ջան, ծաղիկ, ջան, ջան: Ա՛յ {տղայ} հիլ անիլ տուր, - մատնաչափ դիր անիլ տուր

նած տեղըն, - մէկ չինարի ծառ պըտի: Ա՛յ {տղայ}, դու հազար ըլնիս, - իմ ախպոր սատար ըլն

ախա բախա, - շաւաղուս տուտը կախ ա, Շէկ {տղայ}, կարմիր աղջիկ, - թո՛ղ բռնենք իրար եախա

տէր ու տիրական բալայ: Շնորհքով զոռով {տղայ} դա՛ռ. Սաղ աշխարհքը ձեռդ առ. Էս մեր դո

ւոր պարտականութիւնը: Թող չսրտնեղին {տղայաբար} այն մարդիկը, որոնց ծանր է տեսանել բաց

, ուրեմն ջանք ու խնամ ունենալ նոր լեզվի {տղայական} հասակի վերա: Վերանորոգյալ հայախոսությա

ապահութիւնը: Եթէ այդ օբսկուրանտները մի {տղայական}, կամ աւելի լաւ ` պառաւական ցնորամտութե

ն իւրեանց անձը առատացած ամենայն բանով՝ {տղայական} մեծամտութեամբ տգիտանալով իւրեանց սնանկո

տաշուած ազգի զաւակները, անխորհուրդ եւ {տղայական} փառասիրութեամբ հիւանդ, միակողմանի, ու

քան թէ յետ պահել մեր ծիծաղը մի այսպիսի {տղայական} եւ պատուամոլ գործից: Ցանկալի էր իմանալ

ւարճութենների խօսքեր, եւ շատ անգամ այս {տղայական} բաները հերիք պատճառ են լինում ընտանիքնե

կներին ազգային լեզուն, մայրը պիտի տնկէ {տղայական} սրտերի մէջ ազգութեան սերմը այնպիսի խնամ

կամ դաւադրութենից, բոլորովին անխելք եւ {տղայական}: Դրամի արժէքը պայմանական մի բան է. նո

ո՞ւր գնացին: Հոգեւորականութիւնը իւր {տղայական} խնդիրներով, եզուիտների ձեռքում գործիք

որա մէջ չկայ այլ խորհուրդ, բացի չար եւ {տղայական} անմտութենից: Տե՛ս ամբողջ աշխարհը, քնն

. նորա դէմքի վերայ երեւում էր իսկոյն մի {տղայական} հպարտութիւն, մի բարակ ժպիտ պատճառուած

լ, քան թէ ամուսնանալով Մկրտչի հետ: {Տղայական} մտածութի՜ւնք. ինչպէս թոյլ է մարդկային

եստները Հայոց ազգին. մի չնչին անհիմն եւ {տղայական} անխորհուրդ գովեստ, բայց մի հատ է մեր մե

մբ մեր միտքը հասնում է ուրիշին։ Այստեղ {տղայական} նեղսրտութիւնք կամ ցնդի հեգնութիւնք, ար

երթալ. եւ այլն, եւ այլն: Սոքա բոլորը {տղայական} չնչին եւ խելացնոր բաներ են, ձգտողութիւ

տանաւո՞ր գրելն, եթէ քանի մի հատուկոտոր {տղայական} ճառեր, եւ որո՞նք էին այդ հանդէսը բոլոր

ւնից պարզ տեսնում ենք, թէ ինչ աստիճանի {տղայական} է լոկ գեղեցկութեան խնդիրը, լեզուի խնդր

եալ վզնոցին պիտոյիւք] փառս անձին որոնել {տղայականս}, [վասն զի] փառք առն՝ օգուտ հասարակաց

եւ կիրառութիւն յընկերական կենցաղս: Ո՜վ {տղայամիտ} դատողութեանդ, եւ ո՞վ ի լուսաւորեալ հայ

դինալն են դիմում, օգնութիւն խնդրելու: {Տղայամիտնե՛ր}, միթէ՞ այդ բանը կարդինալից ծածուկ է:

բռնուիլ բարոյական հարինքից եւ ճօճալ մի {տղայամտութենից} դէպի միւս սոփեստութիւնը, մի սխօլաստիկա

թութիւնը կարո՛ղ է յառաջացնել մի այդպիսի {տղայի} մէջ ցանկալի հետեւանքը: Այս աչքով ն

էն եւս առաւել բարկանում է: Այս միջոցին {տղայի} մայրը ուղարկում է իւր որդուն Բէգզադէի ա

տերի տան դէմուդէմ): Բէգզադէն, լսելով {տղայի} սպառնալիքը, սկսում է ջարդել ողորմելի տ

ի սպառնալիքը, սկսում է ջարդել ողորմելի {տղայի} քիթը բերանը՝ դժոխային խօսքեր դուրս ժայ

լ իւր մօտ ծառայութեան համար, եւ թէ այդ {տղայի} ցեղը տանով տեղով գող են: Այս ասելով՝

: Այս ասելով՝ հանում է ծոցից մի նամակ {տղայի} մօր բերանից իւր որդու վերայ, որով որպէ

ն: Մի քանի օրից յետոյ գալիս է Բէգզադէն {տղայի} մօտ եւ, տալով նորան 5 մանէթ, ասում է

Գանչում է իւր գործակատարը, այսինքն՝ {տղայի} քեռին, եւ ասում է, որ չհամարձակուի ու

զադէի գնալուց մի երկու օր յետոյ գալիս է {տղայի} մօտ սորա քեռին ( այսինքն՝ Բէգզադէի գոր

բարեսիրտ Հայեր, խղճալով այս անօգնական {տղայի} վերայ, ժողովում են մի քանի մանէթ եւ ճա

թիւը, Ռուսաստանի բոլոր հայոց թիւը Այն {տղայի} համար, որ այնտեղ մինի մօտ է, խօսել Սա

այց հարկաւոր է, որ նոր եւ մաքուր լինին {տղայի} հանդերձքը, սկսած շապիկից մինչեւ վերարկ

սկսած շապիկից մինչեւ վերարկուն. ծածկիր {տղայի} գլուխը մի կարմիր թաշկինակով, իսկ ինքդ

եւ եթէ այս անգամ եւս չգան, ապա ուրեմն {տղայի} անձնաւորութեան մէջ կայ մի ներհակութիւն

որ ունիս հարցանելու նոցանից, պիտի լինի {տղայի} միջնորդութեամբ, դու կ'ասես տղային, իս

րից, որոնց պատասխանը նոյնպէս կը ստանաս {տղայի} միջնորդութեամբ: Բայց գիտելի է, որ երբ

իք չ'կայ, որ այսպիսի կրթութենով մանուկ {տղայի} անձնագիտութիւնը, կամքը եւ ճանաչողութիւ

իւն ցոյց տալով, գործակատարը խնամ տանէր {տղային}, այնուհետեւ Բէգզադէն տալու չէր գործակա

յլորդքը համարձակուէին կարեկցել ողորմելի {տղային}, Բէգզադէն սպառնում է ոչ մի կոպէկ վարձ

լինի տղայի միջնորդութեամբ, դու կ'ասես {տղային}, իսկ սա կը հարցանէ փերիներից, որոնց պ

նապարհ ընկնէին դէպի Մ..., հարցանում է {տղայից}, թէ չունէ՞ր արդեօք երկու մանէթի մանր ա

ւնիսի վերջը, իսկ յունիսի վերջին ղրիմցի {տղայոց} հետ կ՚երթամ շոգեշարժ նաւով Կոստանդնուպո

ք ձեր յաչս իմ եւ ոչ յաչս այլոց. " Նետք {տղայոց} եղեն վէրք նոցա եւ այլն եւ այլն "։ Եթէ

աշակերտ Մազարինին, Լուդ[ովիկոս] XIV-ի {տղայութեան} եւ մանկութեան ժամանակ կառավարելով, նոյ

ւ Մեսրոպայ, բայց տեսեալ էր զնոսա եւ 'ի {տղայութեան} ուսեալ էր ինչ ինչ 'ի դպրատան նոցա, եւ

ո՛չ ուսել է նոցա դպրոցում " ինչ ինչ 'ի {տղայութեան} " եւ կարո՛ղ ենք աւելցնել, թէ եւ ոչ իսկ

6)։ Մենք այսքանը գիտենք, որ Փարպեցին {տղայութեան} ժամանակ բնակակից էր եղել Վահանին, որով

անին, որովհետեւ վկայ է բռնում սորան իր {տղայութեան} ժամանակ վարած կեանքին. " Զկեալ զիմ 'ի

ին ստոյգ եւ սուրբ հաւատը ուսել է Աղանից {տղայութեան} ժամանակ. " սուրբ եւ ստոյգ հաւատ, զոր

կանատես էր, Մեծ Թարգմանչաց տեսել էր եւ {տղայութեան} ժամանակ մի քանի բան նոցա դպրոցում ուսել

եղել Ղազարի ազատութեան պատճառը, թէ իր {տղայութեան} ժամանակ Աղանից է ուսել Սուրբ հաւատը, թ

ով սուրբ եւ ստոյգ հաւատ, զոր ուսեալ 'ի {տղայութեանն} յերանելւոյ Ալանայ, կեամ նովիմբ 'ի նմին

)։ § 17. Բնագիրը. " Զկեալ զիմ 'ի {տղայութեանն} զայն Տէր իսկ ինքնին քաջ գիտէ " ( եր. 4

ժամանակ վարած կեանքին. " Զկեալ զիմ 'ի {տղայութեանն} ՝ զայն Տէր իսկ ինքնին քաջ գիտէ " ( Թուղ

" սուրբ եւ ստոյգ հաւատ, զոր ուսեալ 'ի {տղայութեանն} յերանելոյ Ալանաց՝ կեամ նովիմբ 'ի նմին

, ընդունէ՛ ինձ որպէս մի անզգամ)։ {Տղայութեանս} ժամանակ իմ վարած կեանքի որպիսութիւնը,

բոլո՛ր ունեցած չունեցածի միջից, ինչ որ {տղայութեանս} ժամանակից սկսած ժողովել էի։ Մինչեւ անգ

չկայ այս Նուրինի մասին. լաւ գիտեմ, որ {տղայութեանս} ժամանակ շատ եմ զզուեցուցել պառաւներին,

ղայ է եւ գուցէ երբեք դուրս գալու չէ այս {տղայութենից}: Այսպիսի ազգերը, ասում էր ինքն իւրեան

գուի եւ այլն, եւ այլն: Չէ՛, այս {տղայութիւն} է. այս տեսակ ուղղագործութիւնքը եւ վերա

քը մի երեւելի բաներ չեն, այլ նոր լեզվի {տղայության} հասակի հիշատակարանք կարող են համարվել:

դանական թագավորության հասակի ընթացքին, {տղայություն} կամ մանկությունն է այն հսկայամարմին՝ ե

յմանները: Լեզվի հղությունը, ծնունդը, {տղայությունը}, մանկությունը, եւ այլ հետեւյալ հասակն

առնանք զորօրինակ մեր հին լեզուն. նորա {տղայությունը} կամ մանկությունը տեսնում ենք հին երգերի

րեալ 'ի Դուռն զի մեռցցին, որք էին յոյժ {տղայք} "։ ( Փարպ. Պատմ. եր. 185)։ Դնե

նգործ, ոտաբոբիկ եւ ըստ մեծի մասին մերկ {տղայքը} որոնում են նոցա մէջ կաղին, որ դեռեւս ը

ի յառաջ շինել է մի աղօթք, որ Մուրադեան {տղայքը} երգեն երեկոյ առաւօտ: Աղօթքի բովանդակու

ափում էին հին չափով: Այժմեան ժամանակիս {տղայքը} բոլորովին ուրիշ կերպով են նայում եւ հաւ

ինձ. ճշմարի՛տ է, շատ չար են ժամանակիս {տղայքը}: - Ուրեմն առ այս գիրը եւ հասցրո՛ւ,

ունով եւ խնդրել էի, որ թե այդ պատվական {տղան} գար Նախիջեւան, նորան մեր տունը տանեիք

որոդի վաճառահանդէսը: Մի փոքր ժամանակից {տղան} հիւանդանում է, եւ այդ պատճառով եւս Բէգ

չկամէր ունենալ նորան իւր խանութի մէջ: {Տղան} աղաղակում է, եթէ չկամիս իմ ծառայութիւն

րաժարւում էր յետ իւր տեղը ուղարկելուց, {տղան}, բոլորովին անօգնական մնալով, կամենում

տերը պատուանից տեսանում է այս հանդէսը: {Տղան} գնում է գանգատ: Պօլիցմէյստերը կանչում

եւ ասում էր, թէ գողացած արծաթ էր: {Տղան} հերքում է բոլորովին այս զրպարտութիւնը ե

ամոզում է Բէգզադէին, որ կա՛մ հետը տանի {տղան}, կա՛մ ճանապարհի արծաթ տայ մինչեւ Կովկա

: Բէգզադէն խոստանում է հետը տանել: {Տղան} ընկնում է հիւանդանոց, աղքատութիւնը հաս

կարգադրութիւն էր արել նորա մասին: Երբ {տղան} մի փոքր հանդարտել էր, Բէգզադէն տալիս է

, եւ ասում է, որ չհամարձակուի ուղարկել {տղան} դէպի իւր վաճառանոցը կամ դէպի իւր աշխարհ

չհամարձակուին ապրանքների հետ վերառնուլ {տղան} եւ հնար տալ Մ... քաղաքը հասանելու: Իս

յս բաներից յետոյ գնում է Բէգզադէն: {Տղան} հաւատացած է, թէ շուտով ինքը եւս գնալու

ունէ՞ր արդեօք երկու մանէթի մանր արծաթ: {Տղան} ասում է, թէ ունի միայն մի հինգ մանէթան

գնալ այնտեղ այդքան արծաթի քամակից: {Տղան} հանում է եւ տալիս է իւր բոլոր ունեցածը

ցմունքը, հրաւիրուած փերիքդ կը գան, եւ {տղան} կը տեսանէ նորանց հայելու մէջ: Իսկ թէ չ

րհակութիւն դէպի փերիները, ուստի փոխի՛ր {տղան} եւ երրորդ անգամ կարդայ, անպատճառ կը գա

ութեան զօրութենովը տասն եւ չորս տարեկան {տղան} կարո՛ղ էր մտանել Յիսուսեան հասարակութեա

կայ լուսաւորութեան մի աղբիւր, ուր չկայ {տղաների} եւ աղջիկների դաստիարակութիւն, ուր նիւթ

լի աճեցուցած, տալ իւրեանց զաւակներին: {Տղաների} մասին եւս աւելի լաւ չէ եղել ձեր հոգաբար

՛չ թէ միայն չունի ազգը աշխարհական դպրոց {տղաների} եւ աղջիկների համար, այլեւ ոչ եկեղեցական

, որ նորա քամակից ման են գալիս Աշտարակի {տղաքը}, տեսնում են, բայց սիրտ չեն անում մօտե

որ նորա քամակից ման են գալիս աշտարակցի {տղաքը} ․ տեսնում են, բայց սիրտ չեն անում մօտե

ուած խօսում էր: Նայեցէ՛ք, {տղերք}, նորա վերան, Ինչպէ՞ս նուաղ ու գո

Ծերերը անձնասիրութեամբ Իւրեանց {տղերքին} ասում են. " Նայեցէ՛ք, սա օ

ողիկոս, Воронцов Ведь բա քու տղիս {տղէն} Մի վարդապետ опытной Ողջ սորա

Կաթողիկոս, Воронцов Ведь բա քու {տղիս} տղէն Մի վարդապետ опытной Ողջ

ծ բան մը չէ, բայց ինչ կուզե թող ըլլա, {տղոց} տեր իս, դուն ալ ան հորը զավակն իս, ին

եւ ամէնի առաջ յայտնելով, թէ երիտասարդ {տղոց} ձի խաղացնելը, տաղ ասելը եւ Վարդիթերենց

րդի նկարագրութիւնը, Փառք ի բարձունսը, {տղոց} ճեռ ու ճօճանակները, պառաւների բարձրա

պառաւների բարձրախօս աղաղակը, երիտասարդ {տղոց} աղջիկ տեսնելու համար ժամի դռանը հաւաքու

որ վերաբերւում է քահանայի բարկութեան, {տղոց} ճեռերի եւ ճօճանակների հանած աղաղակի համ

ատճառով խօսում են անարժան բաներ։ {{Պա՛տճառ}, ո՞վ արդեօք երկայնամիտ եւ բարկութիւն չ

շխատութիւն եմ համարում եւ աւելո՛րդ. {{պա՛տճառ}, Հաւատքի տեղեա՛կ մարդու հետ է խօսքս։

այս խօսքո՛վ է միայն եւ ո՛չ գործով. {{պա՛տճառ}, մարմնի պարկեշտութեամբ, ամե՛ն ճգնութե

ցու գրչիցն է դուրս եկած այդ Թուղթը. {{պա՛տճառ}, սորա ոճը, նո՛յն է Փարպեցու Պատմութեա

ը, որոնց տակ ճնշուել է այդ Թուղթը. {{պա՛տճառ}, իբրեւ իրողութիւն ուզում է մեզ հաւատաց

առասնական թվականներին, հայ-կաթոլիկների {տմարդի} հալածանքներից հետո Կոստանդնուպոլսում,

յն զարմանալ, թէ ինչպէս այդ այլանդակ եւ {տմարդի} գաղափար յղացողը կամ այդ խրատաբանութեան

վարձատրւում է մի խեղճ ծառայ մի անտաշ եւ {տմարդի} պարոնի մօտ: Թերեւս, եթէ վաճառակա

ում էր այն զարհուրելի ժամում. այն հինգ {տմարդի} ոգիների չարեացակամութիւնը ի՛նչ կարող էր

, որովհետեւ արծաթն է տալիս ձեզ այդպիսի {տմարդի} իրաւունք, եւ առանց այդ արծաթին, պիտոյ

է տալիս եւ աճեցնում է չնչին վնասակար եւ {տմարդի} ընդունակութիւնք եւ մոլութիւնք, որոնց կ

եօթանասուն տարեկան հասակում հալածուեցաւ {տմարդի} ինկվիզիցիոնից եւ չարչարուեցաւ նորա խաւա

Բողոքիր մինչեւ երկինք Ընդդէմ այս {տմարդութեան} ։ Բարձրաբերձ քո ժայռերից

թացքի մէջ տեսանում եմ մի վերին աստիճանի {տմարդութիւն}: Թողունք ամենայն հակառակաբանող պատ

ական պարոնը եւ, իմանալով Բէգզադէի արած {տմարդութիւնը}, իսկոյն ժամանակից յառաջ վճարում է իւր

նդակը, արձակված է կապանքից: Աղեքսանդր {Տյումա} ( հայրը) գտանվում է այստեղ եւ հրատարակ

նա, որ Աստուծու խորհուրդների {{հազարապե՛տն} էր, աղօթքի էր կարօտում եւ աղաչում էր,

ք կատարուէին առաւել ստեպ: - {{Ճշմարի՛տն} ասեմ, ցաւելու չեմ, եթէ ամենայն օր գեր

սահմանագիծ. բայց դա այլ բան չէր, քան {տնաբույս} մի հավասարեցում, հիմնված բացարձակ սուտ

ս՝ աներեսպաշտ արդարության դեպքում: {Տնային} եւ օրենքի առաջ ոչ մի զորություն եւ իմաս

ագրութիւն, ազգային պատմութիւն, կրօն, {տնարարութիւն} եւ կաքաւ: Բայց մինչ չիք այս ամենայն,

- Այդ ի՞նչ տարակուսելի բան է: - {Տնաքանդ}, եթէ ճանաչում ես ճշմարտութիւնը, ապա է

, գտայ, - կանչեց Պ. Շաքարեանցը: - {Տնաքանդ}, խօսելու ժամանակ չէ, բե՛ր կարդանք, -

չէ՞։ Ասես, թէ դանակով կտրել, ձգել է {տնաքանդը}: Իմ՝ Պ. Իսահակեանցի սիրելու մի պատճա

իրենց իրաւունքը ազգի շրթունքի վրայ, եւ {տնաքանդները} սօսինձի նման մի մածուցիկ բան էլ չունին

կարող են նոցա տրուած հողերի վերայ շինել {տներ}, խանութներ, շտեմարաններ, գործարաններ

: Այս երկու ընկերակիցքը ունին վաճառական {տներ} Փարիզում եւ Կոստանտնուպօլսում: Քառասու

էս ամենայն ստացուած եւ իմ անուամբ գտեալ {տներ}, գետին եւ կամ այլ շինուածք որքան եւ նե

հարստութեան, որոնց մի մասը գործ է դրել {տներ} եւ մինչեւ անգամ եկեղեցիք շինելու համար

դերձ հագնելով։ Մտանում էր խաղարկութեան {տներ} եւ պանդոկներ, այս բաները Յիսուսեան Կար

վերայ: Ես տեսայ այն ապարանքը, այն {տները}, ուր ապրում էր Ֆրանսիան, այո՛, Ֆրանս

տղկի որդու նետերից... Այն ամայացած {տները}, որոնց մէջ մնացել են այժմ նոցա նախկին

ած սպանիական ցուլ. արիւնը թափւում էր, {տները} այրւում էին, փողոցները լցուած էին դիակ

ւկօ եւ մի քանի այլ մարդիկ։ Ուխտապահերի {տները} բաղկացնում էին Կարգի էական մասը եւ չէին

րանքները, Կօլլեգիաները եւ նորընծայական {տները} առաջինների նման գլխաւոր պաշտօն չունէին

եգիաները, ուխտապահական եւ նորընծայական {տները}, այլեւ՝ առաքելութիւնքը։ Բացի սորանցի

ատարակութենից յետոյ բոլոր Յիսուսեանների {տները} շրջապատեցին կօրսիկացի զինուորները։ Պապ

օրականներով, մտանում էին Յիսուսեանների {տները} եւ հաւաքելով Յիսուսեանները՝ կարդում էի

մէկէլն էլ մի պստի բըժութ ու ման են դայի {տները}, որ դրան առաջին կաննում են, ասում են

ւ այժմեան ժամանակում անպիտան են այնպիսի {տները} ։ Այո՛, կարո՛ղ ես շինել նաեւ նախնեաց շ

ում են թէ՛ Պոմպէյի եւ թէ՛ Հերքուլանումի {տները} ։ Բայց նոքա միշտ կը մնան անմարդաբնակ,

էտքէրին նայելով, Նէապօլսի եւ Պօրտիչիու {տները} աւելի գեղեցիկ, աւելի հոյակապ եւ աւելի

՛ն, քաղաք մտանելով՝ տեսանում եմ բարձր {տների} վերայ ձողեր, որոնցից վայր է գնում մինչ

անել գանձատանը տասն տարուց յետոյ, բայց {տների} շինութեան համար, փայտ եւ այլ հարկաւորո

է բոլոր Եւրոպայի եւ Ամերիկայի վաճառական {տների} հաւատը: Ազգային վաճառականք ուրեւից

են Հայ լեզուով թղթակցիլ, մինչդեռ օտար {տների} հետ գործ ունենալու ժամանակ պիտի նեղութի

խսայ վեր առցեն: Նոյնպէս եւ իմ թաղման, {տների} մարամաթի, խաղնի եւ ՚ի ներքոյ յիշեալ եր

կաւոր իցէ եւ զնոյն գնեսցեն եւ յետոյ յիմ {տների} քրէհիցն հատուսցեն զպարտսն եւ զնոյն նոր

զվերն յիշեալ երեք հարիւր ռուփի սքէն յիմ {տների} քրէիցն տացեն եւ հանցեն զնա ի տանէն, տո

որ մշտապես հաւատարմաբար հետեւող եղիցին {տների} մարամաթին եւ քրէհով տալոյն, որ մի գուց

եանց հախսայ վեր առցեն, յետ այնորիկ եւս {տների} մարամաթի, խազնի եւ վերն յիշեալ երեսուն

ցէ իւր անցեալ ժամանակաց մուդաթովն, յիմ {տների} եւ յիմ ստատի եկամտիցն պարտական են հատու

ժառանգութեամբ, միշտ մնում է ազնուական {տների} ուղղակի յաջորդութեան մէջ: Եւ այս է այն

գալուց, այդ փողոցի փայտաշեն եւ կեղտոտ {տների} տեսքը, առաւել եւս տխուր դէմք էին ցոյց

հայրենական աշխարհի մէջ, մեռանում է իւր {տների} փլատակների եւ թշնամու սրի տակ։ Միւս մա

, II) եթէ Կօլլեգիաների եւ նորընծայական {տների} կայքը անցուցանէր օտարի ձեռքը, առանց Կա

ուած են հնազանդուիլ եւրոպական վաճառական {տներին}, որ գտանւում են Ռոստով եւ Նախիջեւան քա

անջմունս որպես ամենահարկաւոր թուղթքն եւ {տներիս} բիլսէլն, փաթեքն եւ այլն, յերկաթեայ սա

րում ժամանակի վաճառեսցեն, թալապներս եւ {տներիս} քրէհն ժողովեսցեն եւ ի ժողովեալ մալաղիցն

յիշեալ տներն եւ նորա քրէհն եւս իմ միւս {տներիս} քրէհի խտուրն բաժանեսցեն իմ համեմատ իմ ն

չ իրած ծախսի մապլաղն եւս վերն յիշեալ իմ {տներիս} քրէհի խտուրն բաժանեսցեն համեմատ իմ ի նե

atio)՝ I Կօլլեգիաներից, Նորընծայական {տներից} եւ երեւելի մարդերի բնակարաններից, II Ո

մարդերի բնակարաններից, II Ուխտաւորական {տներից}, III Առաքելական ժողովներից ( missia)

մայն եւ բոլոր անշարժ կայքն իմ, այսինքն {տներն} եւ այլն, առանց վաճառել, առանց գրաւել

աւ դնել զիմ անուամբ եւ ստացուածով գտեալ {տներն} եւ այլ: Եւ կամ ի կողմանէ այսոցիկ հախսա

յաւիտեանս ժամանակաց, որպէս վերն յիշեալ {տներն} եւ նորա քրէհն եւս իմ միւս տներիս քրէհի

, զի ամենայն կայք, այսինքն վերն յիշեալ {տներն} եւ այլն զորս ներկայ ունիմ եւ կամ զորս ա

որ մի գուցէ անմարամաթ եւ դատարկ մնալով {տներն} քանդվին եւ աղքատքն ՚ի մխիթարութենէ զրկո

տուն առ ի կառավարել եւ ի ժառանգել զմիւս {տներն} եւ ստատն ըստ ցուցմանն եւ ըստ բաժանմանն

ն պաշտոն վարելուց, կան դեռեւս յուրյանց {տներում}: Նոցա եկեղեցին խլված է եւ գտանվում է ա

ղովողները Կօլլեգիումների եւ Ուխտապահերի {տներում} կատարում էին ամենացած պաշտօններ եւ չէին

նուէին Կօլլեգիումներում եւ նորընծայական {տներում}, այն ժամանակ ստանում էին նոքա իւրեանց

ա վեր եկած, իրանց բարեկամի կամ ճանանչի {տներումը}, նրանց մատաղների էրին էլ, մորթին էլ,

զգայնոց կամացը դէմ եւ մեր աչաց առջեւը, {տներուն} մէջ ելնել մտնելով, իրենց ըրած անզգամու

տես՝ հաղորդիր ինձ: Հուսով եմ, որ դու {տնեցոց} հաճախ ես գրում եւ հետեւաբար, իմ եւ քո

որութիւնը եւ Հայրապետութիւնը Լուսաւորչի {տնից} վերջացել էին, երբ նա մեծամեծ յոյսերով

ութեանը, որպէս եւ քաղաքացիքը, ամենայն {տնից} երկու րուբլի, բայց նահանգական բնակիչքը

արժարանը բաղկանում է մի բաւական գեղեցիկ {տնից}, ուր գտանւում են արգոյ կառավարիչների բ

եան համար պարապ ժամերում: Բացի ասացեալ {տնից}, նորա մօտ գտանւում են երկու փոքրիկ շին

յարգած չէր. Նա փախել էր իւրեանց {տնից}... Մուր էր քսել տան վերայ...

մի ծառ, որ ազգը միաբան գործակցութեամբ {տնկած} լինէր, եւ ազգային եղբարց կծու, բայց ճ

ւմ էի այս բաները, Գուլի-Շամաման աչքերը {տնկած} նայում էր երեսիս՝ ժամանակ առ ժամանակ բ

որովին այդ եկեղեցու բակը, եւ շատ ծառեր {տնկած} կային պարսպի հետ զուգահեռաբար, որոնց ս

ւմ աւարտեցին: Մանուշակը, որ աչքերը {տնկած} նայում էր հօր եւ Շահումեանցի բաժակներին

ղան, լուսաւորուած անհամար մոմերով, որ {տնկած} էին արծաթի եւ շափիւղեայ մոմակալների վեր

ն վերայ յոյս եւ հաւատ ունենալու սերմերը {տնկած} էին մարդու հոգու մէջ, երբ սա առաջին ան

րհի կազմածի, երկրի բերքերի, շնչական, {տնկական} եւ հանքական դասակարգերի մասին։ Այլեւ յ

ութիւնք. դորա հակառակ, նորա հոգու մէջ {տնկել} էին առաքինութեան սերմերը, որ հետզհետէ

այելես պտուղը այն ծառի, որ իմ խորհրդով {տնկել} էիր: - Քո քարոզը մեծ պասից երկայն

րտական են բանալ մանուկների միտքը, պինդ {տնկել} նոցա մէջ ազգութեան սերմը, վառել նոցա ս

ար, դուք ձեր աղջիկների մէջ պարտական էք {տնկել} եւ սնուցանել ազգութեան տունկը եւ ծնողակ

ամբոխը ստորաքարշ մարդերի, որոնք աչքերը {տնկել} էին, որեւիցէ կերպով օգուտ քաղել ձեր հա

քան հոյակապ մարդիկ կարողացել էին սերմեր {տնկել} եւ պտուղներ յառաջացնել, չունէր այլ եւս

արագուայեցիների երեւակայութեան վերայ եւ {տնկել} նոցա հոգու մէջ սէր եւ հնազանդութիւն դէպ

ք կամեցաք։ Ինձ չ'յաջողեցաւ խաղաղութիւն {տնկել} ձեր եւ իմ ժողովուրդի մէջ։ Մեռանելով ահ

էր առաջին եւ վերջին քարը, որ կարող էր {տնկել} իւրաքանչիւր մարդի մէջ կրօնի արժանաւորու

ութիւնը հնարաւոր է միայն՝ գիտակցութիւն {տնկելով} նորա մէջ: Իսկ գիտակցութիւնը բղխում է լ

ունիմք, եւ տարածելով զլուսաւորութիւն, {տնկելով} զկենդանի եւ զարգասաւոր գաղափարս, յաջող

սուցանելով անհակառակելի ճշմարտութիւնը, {տնկելով} Աստուածային հոգու խաղաղութիւնը, ներգոր

այդ շուրթի վրայ: Բայց ոչ ծառ կայ եւ ոչ {տնկելու} դիտաւորութիւն: Ի՞նչ է պատճառը. ինձ պա

ի ձեռքից օր ու արեւ չունին. ծառն էլ որ {տնկեն}, էլ մօտ գնալ չի լինի: Այսպէս ահա, եր

բուսանում էր Հայաստանում, եւ բերենք, {տնկենք} նորան Ռուսսիայի հողի վերայ եւ նկատենք,

րութենից եւ քարոզելով ճշմարիտ Աստուածը՝ {տնկեց} այդ ժողովրդի մէջ Աստուածգիտութեան եւ քա

զաւակներին ազգային լեզուն, մայրը պիտի {տնկէ} տղայական սրտերի մէջ ազգութեան սերմը այն

րագայ, եւ որպէս մեզ թուի՝ նոր ի նորոյ {տնկէ} ի սրտի աբեղայամիտ իմաստնոց հայոց զձգտող

ակոյս, եւ թիւր վարդապետութեան սկզբունք {տնկէր} ձեր մէջ: Ազատութիւնը ստեղծել է Աստուած

նատակ, ՚Ի վեր յՈլիմբ սլացաւ անմահ {տնկոյն} փոխանակ։ Ես Կարապետ Զուարթնոյն երբ ՚ի

ն մեծ ռէվոլիւցիան իսկապէս Ֆրանսիոյ աչքը {տնկուած} էր Անգլիոյ վրայ, բայց ռէվոլիւցիօնից յե

ւմ տալիս է քաղցրահամ պտուղ։ Այդ ծառը, {տնկուելով} հարաւային Ռուսսիայում, կորուսանում է ի

մ էր հոտաւէտ ծաղիկներ։ Դոյն այդ ծառը, {տնկուելով} Մեծ Ռուսսիայի մէջ, կորուսանում է եւ ծա

ի ծանր խաչը, մինչեւ որ մի նիւթեղէն խաչ {տնկուի} նորա գերեզմանի վերայ: - Իսկ նորա

ը կենդանանայ օդը, եթէ մի քանի կարգ ծառ {տնկուի} այդ շուրթի վրայ: Բայց ոչ ծառ կայ եւ ոչ

իւնը բարւոքեմ ասած տեղը անարդարութիւն է {տնկում} եւ միտում է կշռի թաթը դէպի անհաւասարութ

ասում է նա: - Գարունքը ծագում ա աչքերը {տնկում} են նրա վրեն: Ընչակ մասիլը վեր են ունու

ամար էք ասում, որ միշտ պատահում է նորա {տնում}. բայց այսքան պիտի իմանալ, որ շատ օրիո

թիւնից, սատանայի պալատի մէջ կարգուած է {տնտես} եւ գլխաւոր խոհարար. նա կառավարում է խո

ւմ էր Լուկուլլոսը, որ ինչպէս ասացինք, {տնտես} էր տէր սատանայի մօտ: Սատանան նկատելով

բայց ինչպէ՞ս: Եպիսկոպոսը այդ բանում մի {տնտես} է, մի մատակարար շնորհքի, որ ուրիշ կե

, նրան, որ նա ձեռք բերե այստել " Ազատ {տնտեսագիտական} ընկերությունից " եւ կամ Մոսկվայում " Բն

նաեւ ամեն տեսակ ձուկ. սա շատ կարեւոր է {տնտեսական} տեսակետից: Պետք է, վերջապես, գիտո

կենտրոնական դեպոյի ցանկի մեջ զետեղված է {տնտեսական} սերմերի կարգում. ի՞նչ բանի է գործածվու

որ յառաջացած կամ յառաջանալու էին դպրոցի {տնտեսական} մասնում գտանուած անկարգութեան պատճառով

անկութիւնը պիտի երեւի նորա ընտանեկան եւ {տնտեսական} ապահովութեան մէջ, նորա խղճմտանքի եւ բա

թեան հետքից հարկաւոր է տալ եւ կանոնաւոր {տնտեսական}, գիւղական եւ վաճառական գիտութիւնք, որ

սար է ասելու, վաղը հաց չունի: Անգլիոյ {տնտեսական} գերութիւնը, մանաւանդ, բաղդատելով նորա

ցուած էին երբեմն ոսկին եւ արծաթը: {Տնտեսական} խնդիրը միակ խնդիր է մարդու կեանքը եւ գո

ի բռնանայ իւր ընկերի վերայ: Եւ քանի որ {տնտեսական} խնդիրը՝ այն բազմակնճիռ Գորդիասի կապը լ

թագաւորում է բռնութիւնը: Նոյն այս {տնտեսական} խնդրի առաջեւ կանգնած է այսօր ռուսական կ

, որ այդ տեսակ ազատութենից շինականը եթէ {տնտեսական} մասնում աւելի վնաս ունի, քան թէ օգուտ

ողովրդեան սանձը: Մինչ այս, մինչ այն, {տնտեսական} խնդիրը մի աներեւոյթ զօրութեամբ ընկաւ մէ

եւ իրողապէս չէ կարող մարմնանալ՝ առանց {տնտեսական} խնդրի լուծուելուն: Ոչ մի ազատ կառավարո

յոց ազգի մեծագոյն մասը: Բայց եւ այնտեղ {տնտեսական} խնդրի սահմանից չէ պիտոյ դուրս գանք այս

նդունելու, նա կենդանի չէ այլեւս: {Տնտեսական} խնդիրը մահու եւ կեանքի խնդիր է, կրկնու

դը, կարօտ է օրական հացի, քանի որ նորա {տնտեսական} խնդիրը կարգի չէ դրւում: Հայոց հաս

ապարհով միայն ազգը կարող է բարւոքել իւր {տնտեսական} վիճակը, այս ճանապարհով նիւթական ոյժը կ

ս ուղղութիւնը, մինչեւ որ նա չկատարէ մի {տնտեսական} յեղափոխութիւն, իւր մինչեւ այսօր բռնած

ր մի դժուար լուծանելի խնդրի առջեւ։ Այդ {տնտեսական} խնդիրն է, մարդը եւ հացը: Եւ այդ խնդիր

Ասիոյ ապագան աւելի մեծ է, աւելի լայն է {տնտեսական} խնդրի վերաբերութեամբ, քան թէ Եւրոպիոյ

ու հնարները: - Եւ այստե՞ղ հանեցիր {տնտեսական} խնդիրը... Եւ չկամելով բռնաբարութե

քը: Տարբերութիւնը էական խնդրի մէջ չէ. {տնտեսական} խնդրի դուռը եւ նորա համար փակուած է: Ն

ազգութեան ներքին եւ էական խորհուրդը չէ {տնտեսական} խնդիրը, անհիմն է այդ ազգութիւնը, սո՛ւ

է այդ ազգութիւնը, եւ նա կը կործանուի: {Տնտեսական} խնդիրն է այն զօրութիւնը, որ մի փոքր յա

ւնը: Որչափ շօշափելի եւ հասկնալի է {տնտեսական} խնդրի ճշմարտութիւնը, որ մեք այս նեղ սա

ուն համար իբրեւ առաջին խնդիր առնում ենք {տնտեսական} խնդիրը եւ անուանում ենք նորան " մահու ե

պայմանները: Պայմանների մէջ տեսնում ենք {տնտեսական} խնդիրը, տեսնում ենք մարդկային համերաշխ

: Եւ ի՞նչպէս չդառնաս դարձեալ դէպի {տնտեսական} խնդիրը, որ եթէ կարգի դրուած լինէր, այ

կալ: Ի՞նչ է մնում մեզ: " Քարոզել {տնտեսական} խնդիրը, քարոզել մարդը, քարոզել ազգութ

նալը: Ռեֆօրմ պահանջում ենք եկեղեցու {տնտեսական} կառավարութեան մէջ, որպէսզի այսուհետեւ

աֆիզիքական քննողութեանց, այլեւ մի քանի {տնտեսական} խնդիրների քննողութեանց մէջ, որ մեր ներ

խնի հետ միասին իջած էր տան գետնատունը, {տնտեսական} գործով ապուխտ եւ երշիկ պատրաստելու համա

որների: Միւս ժողովները - ուսումնական, {տնտեսական} եւ այլն, ուղղակի կախում ունէին կենտրոն

եսպանին: Պ. Պռոշեանցը, Աշտարակի {տնտեսական} վիճակը եւ հասկացողութիւնքը երեւան հանել

րքին վէրք չկա՞յ այդտեղ, որ խանգարում է {տնտեսական} կեանքի բնական ընթացքը: Թէ այսպէս եւ թէ

ւ առողջ դատաստան կատարէ: Աշտարակի {տնտեսական} կեանքի մէջ եթէ կան տխուր բաներ, գոնէ՛

նը Ասիային: Անգլիոյ երկրագէտքը եւ {տնտեսականքը}, հաշուի տակ դնելով իւրեանց հողի մէջ եղ

, 000): Երրորդ՝ թէ զգում արդ զայդ {տնտեսեալ} են երեք կտակակատարք նորա. - երկու անգլ

. Յովհանջանն, յետ մահուան հօրն իւրոյ, {տնտեսեալ} զգումարն զամս յոլովս, ի վերջ կոյս անց

ւելի լաւ, աւելի խելացի կերպով հոգալ ու {տնտեսել} միմեանց հետ, միշտ եւ հանապազ ճշմարտութ

ք էին կարում իւրեանց, երկրորդի գումարը {տնտեսելով} Մանուշակի պիտոյքների համար: Կինը շատ ա

դը դնում է մի մարդ եկեղեցու մէջ, որ նա {տնտեսէ} տարեկան արդիւնքը եւ ծախքը, այլեւ հոգաբ

խաւար օթեւանի մէջ, ուր Նախախնամութեան {տնտեսութեամբ} պիտոյ է մնանք՝ սպասելով հրեշտակապետի ո

երկրագործութեամբ եւ առհասարակ գիւղական {տնտեսութեամբ}, այն ժամանակ այդ ազգի ընդհանրութիւնը հ

ատոր պ. Հագն, պահանջէ զլիակատար համար {տնտեսութեան} նորա, վերաբերեալ եւ առ կառավարութիւնս

եւ ըստ այնմ պահանջիցեն զհամար եւ զհաշիւ {տնտեսութեան} առաջնորդ կացուցելոցն ՚ի Ջուղա: Առ ի

անասուն եւ ամենայն բան, որ հարկաւոր էր {տնտեսութեան} համար եւ որ պարտական էին դարձուցանել գա

աջ տեղեակ են երկրագործութեան, գիւղական {տնտեսութեան} եւ այլ ամենայն տեսակ ձեռագործական արուե

ական գործ կատարել։ Ո՛չ, ազգային խօսքի {տնտեսութեան} մէջ ամենայն մարդ իւր վիճակի եւ կարողութ

ն 18-երորդ դարու, յորում ըստ վերնախնամ {տնտեսութեան} նախախնամողին Մխիթար վարդապետ Սեբաստացի

գեղի հասարակաց տեսչութեան եւ հասարակաց {տնտեսութեան} մասին մենք լսում ենք մի շատ պարզ եւ սրտ

ութիւնը յանձնում էր Մխիթարեան աբեղաների {տնտեսութեանը}: Եւ չգիտենք, թէ ինչ է Մխիթարեանց իրաւ

եկեղեցու կրօնական մասին եւ ոչ եկեղեցու {տնտեսութեանը}, որ հասարակաց ոչինչ չունի կրօնի հետ:

թարի յոյսը մարդերից։ Աստուծոյ անքննելի {տնտեսութեանը} յանձնելով իւր անձը եւ իւր բարի խորհուրդ

թողածն հասուսցեն առ ազգն մեր, ի բարւոք {տնտեսութիւն} բարոյական պիտոյից ազգին, այժմիկ յանձն

ընդհանուր բնական պատմութիւն, գիւղական {տնտեսութիւն}, մեքենականութիւն, կրօնագիտութիւն, վա

էական պիտոյքը հոգալ՝ կարելի եղածին չափ {տնտեսութիւն} գործ դնելով ձեռագործ բաների մէջ:

անում նայում էր ճրագին, որ չգիտէ ոչինչ {տնտեսութիւն} եւ անխնայ վառւում է տան տիրոջ վնասի համ

իռ է պահում արարածների մէջ, մի այնպիսի {տնտեսութիւն} է գործ դնում, այո՛, արժան էր, որ մէք

պաշար. - որ Նախիջեւանի սովորութենով մեծ {տնտեսութիւն} է, տարեկան կառավարութեան մէջ: Ուրե

դիկ, դարձեալ բառի կազմութեան մէջ վանկի {տնտեսութիւն} չի լինիլ, որովհետեւ ինչպէս ձեռ-քե-րը,

, այլապէս, արդար չէր լինելու Աստուծոյ {տնտեսութիւնը} ՝ մինը առաքինի եւ միւսը վատթար ստեղծելո

մատական հնարի գործադրութիւն, քաղաքական {տնտեսութիւնը} կարգի դնելու եւ դուրս տուած եւ ներս ընդ

նդակ կազմութեան մէջ մեծ պաշտօն ունի այս {տնտեսութիւնը}, որպէս նաեւ բառերի վանկերը եւ տառերը հ

ստով, որտեղ մենք, բնության անծայրածիր {տնտեսության} մեջ գործ ունենք հավասարակշռության եւ տա

ուխտապահերի վերակացուք, վերատեսուչք, {տնտեսք} եւ այլն եւ այլն։ Իւրաքանչիւր այս աստիճ

ում է չինական պատշաճների մէջ եւ որի տակ {տնքում} է այսօր նոյնիսկ լուսաւորեալ Եւրոպան:

ուցիչ հայու կաթոլիկ Մկրտիչ ոմն Սիմոնեան {տնօրենութեամբ} վեհափառ Հայրապետին, յորմէ եւ հրամայեցա

ուեսցի Ձերոյին յարգութեան: Սպասելով {տնօրէնութեան} ձերում, այլ եւ խնդրելով ընդունիլ զյարգ

թուեսցի մեծարու տիկնոջդ: Սպասելով {տնօրէնութեան} Ձերում, այլեւ խնդրելով ընդունել զյարգո

թիւնը մերժելու: Քրիստոսի փրկագործ {տնօրէնութեան} հաւատալ պարտակա՛ն է ամենայն քրիստոնեայ

կութիւնքը եւս շատ բան էին նշանակում այս {տնօրէնութեան} ժամանակ։ Ժողովողները բաժանւում էին՝ Հ

րգելեալ եղեւ օրինօք յուսուցանելոյ, ըստ {տնօրէնութեանց} սմօթրիտելին Ուեզդնի վարժատան Ռոստովու ե

եւ առաքելոց, անժխտելի վկայից փրկագործ {տնօրէնութեանց} Յիսուսի Քրիստոսի։ Uխալի Այվազովսքին մե

հաւատքի մասունք են եւ Քրիստոսի փրկագործ {տնօրէնութենից} գերադասելիք. որովհետեւ Քրիստոսի տնօրէն

լիոյ որ ի Կոստանդնուպօլիս ի պատկանաւորն {տնօրէնութիւն}: Չիք տեղի տարակուսի, թէ նորին պայծ

կամի, լինի սկզբնական կառավարութիւնը եւ {տնօրէնութիւնը}, յետոյ կ'ուղղուի, կը նորոգուի եւ այլն

ը մերժելը, համազօր է Քրիստոսի փրկագործ {տնօրէնութիւնը} մերժելու: Քրիստոսի փրկագործ տնօրէ

յս հաւատալիքի վերայ. Քրիստոսի փրկագործ {տնօրէնութիւնը} հաւատի մասն է: Բայց եթէ մի մարդ չ

ի էր ուխտապահ լինել ժողովող չեղած։ Այս {տնօրէնութիւնը}, ինչպէս վերեւումը ասացի, կախւում էր Գ

ով հաւատը միմիայն դէպի Քրիստոսի փրկարար {տնօրէնութիւնքը}, առանց կախարդութեան, որ ենթադրւում է

ւթենից գերադասելիք. որովհետեւ Քրիստոսի {տնօրէնութիւնքը} չե՛ն կարող ընդունուիլ առանց կախարդութեա

չգիտեմ, միայն նամականիք իմ վաղ ուրեմն {տնօրինեալ} առաւել իմաստութեամբ, քան զոր կարէին ի

նուպօլիս, ուստի յարգութեան Ձերում մնայ {տնօրինել} զարժանն վասն հասուցանելոյ առ իս, ընդ ձ

ել, իրաւունքը եւ ժամանակը պահանջում են {տնօրինել} այնպէս, ինչպէս ցոյց է տալիս ներկայ հար

երից մնացած, աւանդական կառավարութիւնքը {տնօրինել} են մինչեւ այժմ, այսինքն՝ տէրութեան կա

ի լոկ կարծիք է իմ կողմից, դուք ազատ էք {տնօրինել} ինչպէս կամիք, պատասխանեց Մանթուխեանցը

ինքը հասարակությունն անմիջականորեն պիտի {տնօրինի} այն իր ընտրած մարդկանց ձեռքով եւ նա ոչ

իսն նզովէ մեծ տրամաբան եւ աստուածաբան, {տնօրինող} եւ յօրինող Երեւակ հանդիսի, պ. Յովհանն

թէ այդ կայքերի եւ հողերի կառավարութիւնը {տնօրինուէր} հասարակութեան կամքով եւ գիտութեամբ, այ

րոյին գերազանցութեան: Մնալով ակնկալեալ {տնօրինութեան} Ձերոյին գերազանցութեան, ողորմած տէր

եմ յԱտենէդ առնել վաղվաղակի զյարաբերեալն {տնօրինութիւն} սակս բանալոյ զօրինաւոր քննութիւն ի վերա

գործոյն իմոյ վարելոյ ի Սինօդին, առ այն {տնօրինութիւն} լուսաւորչեան Սինօդին՝ պարտաւորիմ յայտն

րին բարձր սրբազնութեան խնդրեաց զարժանին {տնօրինութիւն}, յորմ է եւ առաքեցաւ ի Սինօդն սրբոյ Էջմ

Սինօդն Էջմիածնի յետադրեաց զիւր վասն իմ {տնօրինութիւն}, պարտաւորեցայ առանձին խնդրագրաւ ի 10-է

աղերսել զնոյն ատեան փութացուցանել զիւր {տնօրինութիւն} ըստ իւրում նկատման, կամ ընդունել զիս ի

ոլորն եւս կլինի, այս օրերս վանքի մասին {տնօրինություն} կլինի, միամիտ եղեք: ՝ Ես գիշեր ցե

տանաս, բայց այս գիրս ստացածովդ իսկույն {տնօրինություն} գործես փող հասուցանելու, հիմնավոր պատճ

Նիկոլաեւիչի նամակը ստացա, սվոտի մասին {տնօրինություն} կառնեմ: Ես իմ տկարության պատճառով,

մ գործը ավարտելուց հետո ճանապարհի ծախքի {տնօրինությունը} յուր ժամանակին հայտնելով քաղաքին էլեկտր

յարմարուելով Կարգի հարկաւորութեններին, {տնօրինում} էր։ Նուիրեալների ընդունակութիւնքը եւս

ժամ շինեցին էլի, է՞ս ինչ սովորութիւն ա {տո} ՛ ": Մեզ շատ շարժէլ է Աշտարակի կան

ով գիշերներ Եւ ցերեկը լուսայորդ, Ծառ, {տո՛ւնկ} դալար եւ աճող, Ծաղիկ քնքուշ, գեղանի,

բոքեցուցիչ յորդորներ. " Ա՛զգ, զինուոր {տո՛ւր}, ա՛զգ, դրամ տո՛ւր, ա՛զգ, կեանքդ տո՛

. " Ա՛զգ, զինուոր տո՛ւր, ա՛զգ, դրամ {տո՛ւր}, ա՛զգ, կեանքդ տո՛ւր քո հայրենիքը պահպ

՛ւր, ա՛զգ, դրամ տո՛ւր, ա՛զգ, կեանքդ {տո՛ւր} քո հայրենիքը պահպանելու եւ նորա պատիւը

ն Բնութիւնք խոշոր եւ քնքոյշ: {Տո՛ւր} նախ զսէր, զսրտի Լցո՛ իմ զամայութի

իղճը, Չաղմկելով մեր հոգին, {Տո՛ւր} մեզ տաղեր, վէպ, առակ, Հաճոյացի

լլոն, յե՛տ առ դարձեալ դու նորան, {Տո՛ւր} մի այլ մարդու, որ ընդունակ է Զոհ

յրապար: Ա՛ռ նորան յետ, ինձ պէտք չէ, {Տո՛ւր} ուրիշի, ում կամիս. Քեզ մի անգամ ասել

լօքանայ եւ կը դադարի այդ բաներից: Ցոյց {տո՛ւր} ինձ ախոռը․ արի՛ գնանք: - Ամենեւին․

ն ի մէջն յարո՛ ․․. ազգի մերոյ, {Տո՛ւր} նմա ցուպ հուժկու Հովուել զմեզ ":

չքացուր, եթէ կտրես: - Ապա մի փայտ {տո՛ւր} ինձ, ես կ՚այրեմ եւ կը չքացնեմ նորան, -

կապել իրէք հիքատիրոջ հետ, թէ արի՛ խարջ {տո՛ւր}, էլ չեն ասում թէ աչառը գոմշի հետ կարա՞

ում էլ, որ հանդիպում էր, ուղարկում էր {Տոբոզո}, իր Դուլսինեայի մոտ, իսկ հանրագիտական

էր: Անանիա, այնուամենայնիվ սպասում եմ {Տոբոզոյին}: Գրքերի համար պետք է գալ եւ փնտրել

լինի Սանչոյի հանդիպմանը Դուլսինեայի հետ {Տոբոզոյում}, ապա վաղօրոք կարելի է շնորհավորել խմբա

ն հոդվածներում անդադար մատնանշում է ինձ {Տոբոզոն}: Դրա հետ միասին " Եվրոպա " հոդվածում ա

բր թէ ոչ կրթէին զմանկունս իւրեանց նովին {տոգորմամբ}, որով եւ կրթեալքն 'ի նոցանէ զնոյն շաւի

նտների, Եզուիտների եւ Մաքիաւելու հոգով {տոգորուած} մարդերի գործակատարութեանը: Թող նոքա,

նտները, եզուիտները եւ Մաքիաւելու հոգով {տոգորուած} մարդիկը մի բան են, մի նշանակութիւն ուն

իսկոյն բռնեց նորա մսի աւիշկով եւ իւղով {տոգորուած} ձեռքը եւ ջերմ-ջերմ համբուրեց: - Խոր

զուագէտք եւ որպէս խորամանկ քաղաքագէտք՝ {տոգորուած} Մաքիաւելու հոգով։ Իսկ Մխիթարեանց ու Յի

հրին մատնելով, Որին մարդը, հաւատա՛, {Տոկալ} բնա՛ւ չի կարող ": Ադամը խիստ հեգնում է

ւթն ըստ Բոմեի եւ, վերջապես, դ) քանի՞ {տոկոս} բյուրեղային շաքար է պարունակում իր մեջ

ւորի մօտ կամ տալիս է մասնաւոր մարդերի՝ {տոկոս} ստանալու ակնկալութեամբ: Վաճառականը, փ

ոքա, որպէսզի կարողանան գոնէ հարիւրին 8 {տոկոս} բերել, որով պիտի պահպանուէին լինելոց ո

, առանց գործերը դադարեցնելու: Բայց այն {տոկոսը}, որ պիտի վճարէ իւր նոր պարտքի համար,

ստանայ քեզանից, նա արդար է, եւ առանց {տոկոսիքի} է ստանում այն գումարը, ինչ որ գործ էիր

ի՛նչ ազգից է ծագում, ապա թէ ոչ, բուն {տոհմական} հայերը, չնայելով որ այդ խառնուած օտար

ի հայից ուրիշ անուն չունէին այսօր, այդ {տոհմական} հայերը, ասում ենք նորանց էլ պիտի մերժէ

զորդիս երանելւոյ նահատակին Հմայեկայ 'ի {տոհմէն} Մամիկոնէից, զորս առեալ էր նենգաւոր իշխ

դին հազարաւոր հարուածովք. դուք ընդ Ձեր {տոհմի} յայտնեցեալ էք միայն ի բարեբարիլ. եւ այ

( եր. 108)։ Երկրորդ՝ Արծրունեաց {տոհմի} պատմաբան Թովմա Արծրունին իր պատմութեան

Արծրունեաց յօրինէ զպատմութիւն Արծրունի {տոհմին}, տրոհեալ զայն ի հինգ գիրս, տպագրեցաւ

Մի երեւելի ազնուական մարդ, ականաւոր {տոհմից}, ուղարկեցի այդ Հայոց գլխաւոր քահանային

ցը սիրո բարեւ, Կայանուշին գրած մի քանի {տող} գիրը կարդացի, շնորհակալ եմ, որ չի մոռ

" Թափառական Հրեայի " ճակատին գրած երկու {տող} բանիս համար, ես կամեի դորանով ցույց տա

է՝ նմուշի համար թեկուզ այստեղ մի քանի {տող} կբերեի: Բայց բավական է։ Հույս ունեմ,

սեպհական շրջակայքից, որի մասին մի քանի {տող} յառաջ գրեցի Յիշատակարանիս մէջ: Ստոյգ ե

ւածի պատճառով, դորանից յառաջ եւ ո՛չ մի {տող} բան տպած ու հրապարակած չունէի, որ Պ.

խնկելի ծերունին լսեցնում է մեզ մի քանի {տող} բան Գողթան երգիչներից, նա ցոյց է տալիս

տալիս ": Պարոնը մինչեւ այժմ երկու {տող} բան գրած մարդ չէ. համբերում էր...

նթերցողների միջից նեղսիրտ մարդը: Երկու {տող} յառաջ ազգութիւն է քարոզում, յետոյ ազգո

ԵՐԿՈՒ {ՏՈՂ} Ճշմարտութիւնը կրօն է, նորան միայն խնդր

ծեց, եւ եթէ այսօր, այդ մասին մի երկու {տող} գրելու զիջանք, այդ պ. Չամուռճեանին պա

խեց Պոլիս, ազգային լրագիրները մի երկու {տող} գրեցին մեր մասին, մանաւանդ արեւելեան մ

30 Միքայէք Նալբանդեան 29 Երկու {տող}

նոնաւոր լեզու չէ կարող տանել։ Չկայ մէկ {տող}, չկայ մէկ խօսք, որ " Հիւսիսափայլի " գ

ն ասել, թէ պ. Պռօշեանցը հազիւ մի քանի {տող} է գրած սեփական ձեւ ու ոճով, կ՚արժէ՞ այ

ց որեւէ արարողութեան կամ խորհրդի: Չորս {տող} միայն յիշում եմ. ահաւասիկ. Նորի

միտքս չէ, միայն լաւ գիտեմ, որ մի քանի {տող} էլ կար: Նախիջեւանի մէջ բնաւ աւանդութիւ

լուածը): Դառը բողոք. բայց որքան {տող}, այնքան ճշմարտութիւն: Թո՜ղ, մի՛շտ օր

ի օգտակար համարելով, գրում ենք մի քանի {տող}, ներողութիւն խնդրելով ընթերցողից, որ

կարողանում են նորա կենդանի խօսքով երկու {տող} գրել։ Այո՛, մենք շատ խոտեր գիտենք, ո

ոնը, ասում ենք, բաց ու համարձակ երկու {տող} չէ կարող գրել, որ հասարակաց լինէր հասկ

ն [է] ճահաւոր, յայն սակս արժան համարիմ {տողել} աստէն զքննութիւն իմ, յետ համարելոյ եւ

ըստ զօրութեան շնորհաձիր կոնդակի Ձերոյ, {տողելոյ} առ նոսա ի 6-էն Հուլիսի այսր ամի համարաւ

եալ յիրաւի զքանի մի նամականիս բարեկամաց {տողելոց} ի Նախիջեւանէ ի 27-էն դեկտեմբ. եւ ի Պետ

եւ գրեալ զքանի մի նամականիս բարեկամաց, {տողելոց} ՚ի Նախիջեւանէ ի 27-էն դեկ. եւ 12-էն յո

56 թվականին: Զգուշացի՛ր, եղբայր, այս {տողերը} ես գրում եմ ամենայն լրջությամբ: Վերջապ

ված, որ չունիմ ուժ եւ զորություն: Այս {տողերը} գրում եմ, բայց կուրծքս եւ թիկունքս ցավ

ոպէիս, մինչ գրում եմ Յիշատակարանիս այս {տողերը}, Մայիսի 30-ին: Շատ փորձեր եւ օրին

կանաք՝ կարդալով Յիշատակարանիս հետեւեալ {տողերը}, որովհետեւ ես եւս հասկացայ: Մի քա

ւ, մանաւանդ, համբերութեամբ կարդան այս {տողերը}: Երբ Սեւ ծովի նաւարկութիւնը կապուե

երբ գրեցի երկրորդ Յիշատակարանիս վերջին {տողերը} ( " Հիւսիսափ. ", Փետր. 1859), որքա

ենք հեղինակի կողմից՝ կարդալով հետեւեալ {տողերը} ( տե՛ս երես 443). " Մինն ի գլխաւոր շռ

ուսումնական ազգային, որ, կարդալով այս {տողերը}, անտարակոյս, պիտի յիշէ իւր վհատական ե

քին համոզման 29-երորդ երեսի վերջին հինգ {տողերը} կարդա...: Ան թող ըլլայ քեզի պատասխան

ոց վաճառականքը ուշադրութեամբ կարդալ այս {տողերը} եւ ամենայն արդարութեամբ դատաստան կատարե

րանից քանի տարի յառաջ գրում էր հետեւեալ {տողերը} ՝ նուիրուած Արամ նահապետի սուրբ յիշատակ

համար ասացէք՝ ինչպէս թողունք հետեւեալ {տողերը}. " Ներսէսի մահուց յետոյ դրուած է Հայոց

երես 110): Պ. Խուդաբաշեւը, այս {տողերը} գրելով, ապացուցանում է մեզ, թէ ազգի հ

շւում են բանտերի եւ ամրոցների մէջ: Այս {տողերը} գրելու միջոցին հասած պաշտօնական լուրը ի

նիմ իմ իրաւունքը պաշտպանելու: Այս {տողերը} գրելու միջոցին Թէյմսը հրատարակեց Լեհաստ

լն, եւ այլն: Մէք սարսափում ենք այս {տողերը} գրելով, որովհետեւ արեամբ չափ յարգում ե

սում է Մաշտոցը ամեն եպիսկոպոսի, եւ այս {տողերը} գրել է Սուրբ Յովհան Մանդակունին։ Եւ

անցից, որի գործը պատճառ է եղել մեզ այս {տողերը} գրելու։ Դարձեալ, մի քանի տեղ լոկ մ

յն ենք, որ մէկ մարդ, կարդալով մեր այս {տողերը} եւ տեսնելով, որ մենք մի կողմից վսեմ ոճ

ամփին բերանդ փիս բաց անում... է: Այս {տողերը} արտադրած ժամանակս, ասես թէ կենդանի ձայ

երի վիճակագրութիւնքը եւ տարեգիրքը. այս {տողերը} գրելու միջոցին, մի քանի այդպիսի գրքեր

ասում։ " Լեզու չէ՞, որով գրում ես այս {տողերը} "։ Ո՛հ, եթէ սա լինէր հասարակաց ազգի,

փական ձեւ ու ոճով, կ՚արժէ՞ այդ քանի մի {տողերի} համար ատեան կանչել նորան։ Իրա՛ւ, պ.

խառնուրդները քիչ կամ շատ: Այսօր, այս {տողերի} գրողը, կամ նոցա ամէն մի կարդացողը, չէ

s Harmonies տաղերգութենների իւրաքանչիւր {տողերից} փչում է միստիկականութիւն, որ ոչ միայն

նծայի " անունով գիրքը, որի իւրաքանչիւր {տողերից} դուրս է նայում մի ճոխ կատակերգական քանք

պատասխանի, բայց այդ թերթի իւրաքանչիւր {տողերից} դուրս է նայում մի ծերացած զօրութիւն, ո

րը է մեր խե՜ղճ ազգի թշուառութիւնը: Այս {տողերից} սկսած մեր ընթերցողների ուշադրութիւնը հր

ւ, տպելով խոշոր տառերով, այլեւ ցանցառ {տողերով}, կազմել է մի հաստլիկ գիրք, որպէսզի տե

աց ", ինչպէս ասում է յառաջաբանի վերջին {տողերում} ։ Այս շատ անգործադրելի գաղափար է։ Մարդ

աց ", ինչպէս ասում է յառաջաբանի վերջին {տողերում}: Այս շատ անգործադրելի գաղափար է: Մարդ

, որ Սօս ու Վարդիթերի տկար կողմերը այն {տողերումն} են, ուր հեղինակը, դուրս գալով բնականի

ղինակին ըսածին համեմատ, անշուշտ, ամեն {տողերուն} մէջը մէյմէկ իմաստ գտաք ու դատեցիք, մեն

կէսօրից մինչեւ երեկոյ ժամը 10, որ այս {տողերս} գրում եմ, հանգիստ եմ: Այս րոպէիս նամա

ձի գիր ալ գրել պետք չէր, բայց այս քանի {տողը} դարձյալ գրեցի: Ուղարկեցի իմ պատկերս

տեւէն կարգաւ շարուած: Այսպիսի նորակերպ {տողի} մը նշանակութիւնն ի միտ առնելը մեր կարող

ող] 54 Խաֆաֆ[եանցին], պատ[կերի] եւ 2 {տողի} մա[սին] 55 Լոնդոն 56 Կովայլսկուն [Բ

ոսկեդարեան անմեղութիւնը փայլում է ամէն {տողի} մէջ: Այդ մի շատ բնական գործ է եւ իր պա

եր անհանգիստ արած չլինէին մեզ: Մի քանի {տողից} յետոյ կը դնենք այդ նկատողութեններից մին

ւնը գրել է իւր ձեւով, բայց այդ մի քանի {տողից} էլ պարզ տեսնում ենք նորա ուղղութիւնը նր

անարժան չհամարիք Ձեր նամակի մեջ քանի մի {տողով} ուսուցանել մեր տկարությունը, հաճեցե՛ք

ան ասելու, առայժմ հերիքանում ենք երկու {տողով}: Բայց մեր տեսածը եւ լսածը մեր հետ գերե

մի քանի ուրիշների մէջ մեր անունը առաջին {տողումը} պիտոյ է տպուէին բաժանորդների կարգումը:

Մարսէյլից Յունուարի 4-ի փոստով, հին {տոմ[ար]} 1 Բերբերեանցին 2 եղբօրս ` Ղազարոսին

ին 5 Սրբազան Կիւրղի[ն] Փետրուար, նոր {տոմար} Լոնդոնից [ամիս համար] Փետրուարի 3-ի

գու լատին քահանային, այսմ կարեն վկայել {տոմարագիրք} խոստովանութեան եւ հաղորդութեան լատին եկ

կատարեսցի մինչեւ ցվերջ ամսոյս, ըստ հին {տոմարի}, թէեւ հարկ ի վերայ իմ կայր անդէն առ ն

Մայիսի, այն է՝ ի 11 Յունիսի, ըստ նոր {տոմարի}, յետ քսան եւ չորից աւուրց նաւարկութեան

սութիւն յ3 առաջիկայ Հուլիսի: ( Ըստ նոր {տոմարի} ): 2. Գրութիւն Վառվառ տիկնոջն Յով

օրէնսգէտ Պայլի, յ2էն Օգոստ. ( ըստ նոր {տոմարի} ) համարաւ 96, յաղագս ստանալոյ յինէն զ7

երազանցությանը խնդրում եմ այս առթիվ ինձ {տոմս} տալ: Ընդ որում, պատիվ ունեմ ներկայացն

քիմիայի երկրորդ հատորը, որի համար դու {տոմս} ունես: Եթե գիրքն ստանաք, ապա տուր կազ

ով հանդերձ է ինն մանեթ եւ կես: է Որքան {տոմսակ} կարողանաք ցրել, նոցա բոլորի հասցեքը եւ

ը ավելի պտուղ բերելու լինի, քան թե մեք {տոմսակ} էինք ուղարկած, այդպիսի դիպվածում կարող

այժմ մինչ ց21, 000 ռուփիս: Գումարդ այդ {տոմսակ} է, չգիտեմ ո՛ր ընկերութեան ( акция),

նաւորէն զհաշիւ, թէ այս ինչ ընկերութեան {տոմսակ}, այսքան գումարի, գնեցաւ այսքանոյ եւ ա

ն գինը կանխիկ չստացած, իրավունք չունիք {տոմսակ} կտրել եւ տալ ում եւ իցե: Վերստին աղ

եւ հիմա էլ լույս չի տեսել: Մենք ունինք {տոմսակ}. այդ մասին էլ իմացիր: Իսկ ի՞նչ եղա

լ] 42 բագաժ 20 ծառային 12 ծառային 12 {տոմսակ} 27 гро[ш] իզվոշ[չիկ] 42 крейцер Էմսու

.. Ահա այս պարոնն էր պ. Մարկոսին {տոմսակ} գրողը, եւ սա էր, որի մօտ գնաց պ. Մար

Սիրելի եղբայր, Քո այսօրվա թվով գրած {տոմսակդ} հանրագիտական բառարանի պատառիկի հետ միաս

. - Այսօր առաւօտ ուղարկեցի քեզ այն {տոմսակը}, որ ստացար. իսկ ինքս գնացի ախոռ կատար

հետ միասին, աներկբա մնալով, որ առանց {տոմսակի} եւս օրագիրը պիտի հասաներ մի այդպիսի պար

յունս: Ուղարկում եմ Ձեզ մի տպյալ 30 {տոմսակի} տետրակ, սկսած 931 համարից մինչեւ 960 հ

ուր ստորագրող պարոնների համար կուղարկեք {տոմսակներ}, կանոնի համեմատ: Եթե մինչեւ առաջի

սեր ազգի գործ դնեք դարձյալ, որ մնացած {տոմսակները} եւս, որքան կարելի է, բաժանվի: Խնդրեմ

ցրված ավարտած լինիք բոլոր Ձեզ հանձնված {տոմսակները}, այն ժամանակ տոմսակների մնացորդ մասը,

Եթե մինչեւ նշանակյալ ամսաթիվը բոլոր {տոմսակները} չլինին բաժանված, այդպիսի դիպվածում, մ

ր Ձեզ հանձնված տոմսակները, այն ժամանակ {տոմսակների} մնացորդ մասը, որ կազմում են տետրակի ձա

. գոնե, վերջ կդնենք իտալական 5 %-անոց {տոմսակներին} վերաբերող գործին: Սիրելի եղբայր, դ

ֆրանկ Ֆրանսիայի լոմբարդումը իւր անուան {տոմսակով} ունի, 20. 000 եւս... տոմսակով: Սոր

նուան տոմսակով ունի, 20. 000 եւս... {տոմսակով}: Սորա մի հնարիմաց չարութիւնն եւս այն է

ենից, որ տուեցիր ինձ այսօր քո կարճառօտ {տոմսակով}: Դու մոռացել ես հոգալ, նախ, Ռօմ, եր

ուս պատճառով: Օրհնած հոգի, ո՞չ ապաքէն {տոմսակումս} գրել էի հրաւիրելուս պատճառը. փառք Աստո

օր ուսեալ է դոցա ի հին մատենագրութենէ, {տոմսակս} ոմանս, հրահանգիկս, կամ՝ ճառիկս ինչ ե

մ ցույց տալ նրան եւ մյուսներին բանկային {տոմսերը}, որ ես պահ էի տվել Ձեզ, մինչեւ իմ գոր

ծնի Ճառընտիրներից մինի մեջ՝ " Հրաշափառ {տոնական} ", գրված 1456-ին, հատված կա այս ողբից

կգա, կամ էլ Նիժնի Նովգորոդի Մակարեւյան {տոնավաճառից}: Խնդրեմ այս մասին հայտնես նրան: Խն

մոսկվացի է, բացի այդ եղել է Նիժեգորոդի {տոնավաճառում}, որտեղ մշտապես շամախեցիներ շատ են լինո

ջ հոգով ցանկանում եմ նրան երկար տարիներ {տոնել} այդ օրը: Սեղմում եմ բոլոր բարեկամներիս

ւ Քրիստոսի ծննդյան եւ հայտնության գալիք {տոները}: Ի սրտե ցանկանում եմ նրանց բոլորին ամե

յրին պատասխանում եմ համբույրով: Այժմ, {տոների} առթիվ, երեւի մեր հորեղբորորդի Սաշան ար

արտասուք էիր թափում եւ այլն: Նախ՝ մեր {տոնը} հունվարի 6-ին է եւ ոչ թե դեկտեմբերի 25-

եզ գալիք նոր տարին եւ Քրիստոսի մոտալուտ {տոնը}: Քո եղբայր 1863 74. ԿԱՐԱՊԵՏ

ւնների համար: Խնդրում եմ, Քրիստոսի {տոնի} առթիվ, իմ անխախտ հարգանքը եւ շնորհավոր

ղավել, որ մշակել է առանձնապես աննորմալ {տոնի} ձայնալարեր: Հաճախ կարեւորագույն ժողովն

է: Դու ինձ ասում ես, որ ուրիշները {տոնում} էին, իսկ դու արտասուք էիր թափում եւ այ

ագրութեան։ Այս հուր օր յօրէ բորբորքեալ {տոչորէ} եւ ոչ ունի շիջանիլ հնարիւք առանձին մարդ

մինչեւ որ հայրենիքի անձուկով այրուած, {տոչորուած} երիտասարդը, որ աշխարհից աշխարհ գնացել

եցին, երկուսը կռնից բռնեցին, մինն էլ {տոպրակ} ա վեր կալել, մէկէլն էլ մի պստի բըժութ

: Գրիգոր Է. կաթողիկոս Հայոց՝ նորոգիչ {տովմարի} մերոյ ըստ տովմարի Յունաց եւ Լատինացւոց

ղիկոս Հայոց՝ նորոգիչ տովմարի մերոյ ըստ {տովմարի} Յունաց եւ Լատինացւոց: Յաւուրս սորա ծաղ

բոցավառ կրակներ. այս վերարկուն Թովմաս {Տորգուեմատայն} ընծայ էր ուղարկել սատանային ինկվիզիցիոն

այդ է միայն: Ի՛նչ անէ այստեղ վիգը կամ {տորին}, ինչ անէ երեսփոխանական ժողովը կամ թագը

միայն հնամոլություն. քանի որ վիգերի եւ {տորիների} գոյության մասին է խոսում, ապա ուրեմն,

անալ թերեւս ուժի գործադրութեամբ կամակոր {տորիների} համաձայնութիւնը ազգային երեսփոխանական հ

աքս, շաքար, ցորեան, բրինձ, սուսամ, {տորոն} եւ այլ ընդեղէնք: Մեք ցոյց ենք տալիս մի

ե չհասկացա՝ ինչի համար է հաղորդում ինձ {տորոնի} լատիներեն անունը, հավանաբար երբեւէ մեն

ւէ մենք այդ մասին խոսել ենք եւ հայկական {տորոնի} լատինական անունը չենք գտել, համենայն դ

ոցա ձեռքով։ Նոքա, ինչպէս երեւում է դը-{Տու} նախագահի խօսքերից, առաւել կատաղի դահիճ

էր եկել տանից, ասաց նորան. - Այժմ {տու՛ն} գնայ, սիրական Մանուշակ, ժամանակը ուշ

րճւում - Բնութիւնք բիրտ եւ քնքուշ: Նախ {տու՛ր} ինձ սէր, իմ սրտի Ամայութիւնը լցրու, Ա

նչ որ 4. 000 տարի առաջ հասկացնում էին " {տու՛ր} ինձ զհաց " ասելով, լեզուն կատարում է ի

ստիպում է նորան յողդյողդուել: " Լաւ, {տու՛ր} տեսնեմ, - ասում է նա Սօսին, - վա՛յ թուք

բռնի՛, տա՛ր գոմումդ պահի, խոտ, գարի {տու՛ր}, մովրովի համար ճուտ տար. իշխանների տա

ութենական կնքովը հրամայեցինք ամրացնել: {Տուած} է ՄԵՐ Սանկտպետերբուրգ Մայրաքաղաքում, Ք

ւն. նոքա անհաւան են նոյնպէս, որ բժշկի {տուած} դեղերը հիւանդի առողջ մերձաւորների զգալի

ռնելու ", համաձայնում է իմ իստակ սրտից {տուած} խորհրդին՝ մի բարեկարգ դպրոցում ստանալ

- Այդ ե՞րբ է լինելու: - Ինձ չէ {տուած} գիտենալ ժամը եւ ժամանակը, ինձ տուած է

չէ տուած գիտենալ ժամը եւ ժամանակը, ինձ {տուած} է միայն գուշակել... - Դու մարգարէ

ն համախոհաց հազար անգամ գործքով ալ ցոյց {տուած} էինք, որ մեք՝ թէ՛ Լուսաւորչական, թէ՛

: Բայց Բէգզադէն մի մանէթով երիտասարդին {տուած} ապրանքը յետ չէ ընդունում մի մանէթի տեղ

՛ն, թէ նոր է, թէ հին է, ահա քո՝ ինձ {տուած} ապրանքը, ես չեմ կերել, չեմ վատնել, ա

քեռորդուն՝ խլելով նորա ձեռքից Բէգզադէի {տուած} 5 մանէթը: Եթէ, ինչպէս յոյս ունինք

§1. Պ. Չերքեզեանցին յարգութիւն ցոյց {տուած} պիտի լինէինք՝ պատասխանելով նորա գրուած

բարեկամ, անգլիական տէրութեան Մինիստրի {տուած} խրատը, ուր ասում էր նա, թէ " պարտքով

ական տնտեսութիւնը կարգի դնելու եւ դուրս {տուած} եւ ներս ընդունած ապրանքի կամ դրամի մէջ

էին գործողութեան հետ. դերասանների ցոյց {տուած} ախտերը եւ կիրքերը արդէն բացարձակուել էի

ին նորա նման այլոց. եւ զվերն յիշեալ իմ {տուած} գետինն օրինօք դատաստանի տիրեսցեն եւ խառ

կեանքում ոչինչ մարդու Ոչինչ վնաս {տուած} չէ. Այն լուսաւոր բակն է նորա

եր ընդհանրութեան Աղքատ ու հարուստ {տուած} թեւ թեւի ` Այսպէս թէ միայն կայ ճա

ստացայ եղբօրիցս 9-ից գրած եւ այսօր փոստ {տուած} եւ պատասխանեցի ` վաղը տալու համար: 10

անց գրիչը... Նոքա արհամարհեցին օտարի {տուած} պատիւը եւ աշխատեցան դժպհի պատուանշաններ

արդարադատութիւնը, բա՛ նորա այնքան ցոյց {տուած} բարեկամութիւնը, խնամքը եւ սէրը չպէ՞տք

ամարի ` երես 7, ծանօթութեան մէջ, ցոյց {տուած} հոյակապ ծառայութիւնը ժխտել ` ընդդէմ էր

Մովսիսական օրէնքին օտա՜ր է եւ Քրիստոսի {տուած} շնորհին անտեղեա՜կ։ Արդեօ՛ք, այս մեր Հ

դու, Տէր, ուրիշ էլ շատ բաներ ասելով, {տուած} պատասխանիդ գլխաւոր բանը այս արիր, թէ

անուին նոքա, իմ ըստ աշխարհի որպէս հայր {տուած} խրատներիս եւ ըստ հոգու իմ վարդապետութեա

մի քանի աւագ ծառաները երդումով խօսք են {տուած} մեզ, եւ այդ տան Աւագ անունով քահանան ա

եմ, եւ ո՛չ իմ պէտքերի համար ում եւ իցէ {տուած}, եւ այս բանը գիտեն իմ հետ այնտեղ բնակվ

երը յիշեցնում են մեզ Պաւղոսի Ագգրիպասին {տուած} պատասխանը. " կենաց իմոց որ 'ի մանկութե

ցն ", մենք հասկանում ենք այդ Յովնադաբի {տուած} խորհուրդը։ Մենք չենք արտագրում այդ անց

ով, ոչ մի հոգացողութեան նշան, որ ցոյց {տուած} լինէիր, չտեսայ մինչեւ այսօր: Օրերը ան

ց որոնել Մանթուխեանցի, Ալքիմիայի մասին {տուած}, ծանօթաբանութիւնքը: Պ. Մարկոսը,

րութեան քաղր պատկերներ․ Ինձ չէ թոյլ {տուած} երկաթի կեանքում Խնդալ, վայելել ոսկ

իցի, եւ իւրեանց ձեռքով մանած ու գործել {տուած} բեհեզեայ շապիկը եւս տեսանելու չէիր, եթ

Կինը, որ առհասարակ չէր հաւատում բժշկի {տուած} դեղերին, որովհետեւ նա այն կնիկ մարդերի

անդ չէ ինքը, եւ թէ չէր ընդունելու բժշկի {տուած} դեղերը, երեւի Մանուշակը մտածում էր, թ

նս ուղարկեց ձեզ այս նամակը, - եւ նամակը {տուած} անյայտացաւ: Թիւթիւնճի-օղլուն բացեց

ս, եւ կատարելով, չէք զղջալու ձեր ցոյց {տուած} ներողամտութեան վերայ դէպի իմ հրաւէրը:

արկէ հրաժարուեցա՛ր, որովհետեւ խօսք ենք {տուած} Մկրտչին տալ մեր Մանուշակը: Քիչ մնաց

այն յաջող լուրերը, որ նորա բարեկամները {տուած} էին նորան Մօրէայից, պատճառ տուեցին նոր

ը, շատ մեծամեծ մեղքեր, որ պապին միայն {տուած} էր ներելու իրաւունք, ներւում էին մի հա

ում էին ուրացողք, հերետիկոսք, եւ Պապի {տուած} արտօնութեան զօրութենովը կարելի էր բռնել

սուսեան դպրոցների մէջ իբրեւ օրինակ ցոյց {տուած} չափաբերական գրուածը՝ անունովս " S. Ig

ային, որովհետեւ Պապից Յիսուսեան Կարգին {տուած} արտօնութեան զօրութենովը տասն եւ չորս տա

ւր տեղը աշխատեցան իւրեանց անդադար դուրս {տուած} կոնդակներովը դարձնել Յիսուսեան քարոզիչք

բաները Յիսուսեան Կարգի կանոնով թոյլ էր {տուած}, սուրբ նպատակին հասանելու համար ( նպատ

եւ պահպանել Գաղղիացոց համար, ինչ որ նա {տուած} էր նոցա շատ պատուականներից։ 

րոնելու քո նախնի նուիրական աւանդը, քեզ {տուած} քո նախահարքից, սրբութեամբ սահմանելու ե

մեղ էր իր նիզակով, որքան այժմ Սիքստոսի {տուած} խաչով։ Համաձայն ենք, որ մէկ մարդ,

ը՝ հեղումն-հեղման եւ այլն, չպիտի թոյլ {տուած}, թէեւ մինչեւ այժմ ազատ չենք նորանից եւ

ւթեան եւ ընդհանուր դպրութեան պատմութեան {տուած} լուսով, - որովհետեւ օրինաւոր բանաստեղծո

յիս նա. եւ ծանօթ լինելով մեզ նորա ցոյց {տուած} բնութիւնը, վկայում ենք հայելու արժանաւ

է գրած ": Ինչպէս հասկանանք Տիրանի {տուած} թըլիսմը, նորա բովանդակութիւնը եւ գործի

Մեզ թւում է, թէ մեծ ծառայութիւն ցոյց {տուած} կը լինէր ազգին, եթէ պ. Խատիսեանցը, Թ

ճառով, որ նա նմանութիւն չունէր քո ցոյց {տուած} հոյակապ արձաններին։ Չէ՞ որ կասեն քեզ.

ւոր բաներ նուիրելով, որոնցից ամեն մէկի {տուածը} յայտնի էր եւ գրով մնաց վանքում. եւ ճշմ

ց ստացել էի, այդ բոլորը՝ իւրաքանչիւրի {տուածը} առանձին առանձին գրի անցուցած, մնաց վան

ւ քո վերայ, եւ այս պատճառով շատ ճիշտ է {տուածը} պահանջելու ժամանակ. նորա գանձարանը երբ

եւ գիտէ նա, որ ետ եւ յառաջ պիտոյ է իւր {տուածը} ստանայ. եւ դու եթէ կամենայիր, չէիր կա

նց վարդապետութիւնը, նոյնպէս եւ քո ցոյց {տուածները}. եւ սկզբում ինձ ցոյց կը տամ Հայոց կողմ

Անցանեմ ի Գաղղիա. Ցրտահար եւ {տուայտեալ} Անփառագեղ՝ գամ, գոնեայ, Ե

չել զայն օդ բոցեղէն, Մի՛ լիցի քեզ {տուայտիլ} ՝ Կամաւ եղեալ անձնամատն Ի բո

կալ անհաղո՞րդ, Յի՞նչ ուրեմն ինձ {տուան} Սէր, կին, առ ի՞նչ Տէր օրհնեաց,

տուա՛ծ, Չունե՜մ ընկեր կաթոգին ". Տէրը {տուաւ} նրան կին. Իսկ թէ ինչո՞ւ կամ ինչպէ՞ս,

ա՛ց, տէ՛ր Ադամ, Թէ սրտի քում ոչ {տուաւ} ՝ Զոր սիւք ասես շարժական. Զ

նչ գտայց ուխտազանց, Ասէ, առ ի՞նչ {տուաւ} կին: Իմ ուխտեալ է չմեղկիլ

այն Քրիստոսի ՚ի շատ խնդրելն, որում շատ {տուաւ}: Եթէ այսպէս իցէ, որպէս եւ է ստուգիւ՝

: Պատասխ[անի]. " Հրաման եւ իշխանութիւն {տուաւ} առաքելոց եւ անոնց յաջորդաց, նոյնպէս փո

ետեւ... Մխիթարեանց շփոթ ատենին վճարած {տուգանաց} հաշւոյն հետը անուրանալի պատմութիւնն ընե

կամի ստանալ իւր պարտապահանջներից որպէս {տուգանք}: Եւ պատմում են, թէ այդ մարդը ունի մի

նքեանք յիմարք, զնոյն եւ զորդիս իւրեանց {տուեալ} յաշակերտութիւն ումեմն Մկրտչի կարճահասակ

ցեալ ընդ սմին զարձակման վկայագիրս, զոր {տուեալ} է ինձ Նախիջեւանայ հայոց հասարակութիւն ի

դիման կացուցեալ զարձակման վկայագիրս զոր {տուեալ} էր ինձ Նախիջեւանայ հայոց հասարակութիւնն

նս, թէ վասն է՞ր հոգեւոր կառավարութիւնդ {տուեալ} ինձ զպատճէն պատասխանւոյ Բարսեղ քահանայի

զիրաւունս, զայսցանէ կարծեմ թէ ունիմ ես {տուեալ} յայտարարութիւն ի Նախիջեւանայ հոգեւոր կա

ի դէմս պահանջողութեանց նորին սրբութեան {տուեալ} եմ զիմ պատասխանի ընդ ձեռն բարձր սրբազնո

ի Ձերոյ զվկայագիր ուսուցչական իրաւանց, {տուեալ} ի Կայսերական Համալսարանէ Ս. Պ. բուրգայ

վ այսպէս. " Զայս թուղթ երեսփոխանութեան {տուեալ} ի բովանդակ ազգէն Հայոց, բնակելոց ի Նոր

օրի, ի մէջ բերին զթուղթն զոր 41 անձինք {տուեալ} են վարդապետին Այվազեան: Առ այդ հարկեցա

րեաց թարգմանել զվճռադատութիւն ձեր, զոր {տուեալ} էիք ՚ի մաuինս այսմիկ, թեեւ թարգմանին Ս

զայն որդւոյ իւրում Յովհանջանի, պատուէր {տուեալ} նմա գուն գործել աճեցուցանել զայն, մինչ

լ: Ուստի զայսմանէ ըստ պատուիրանի Ձերոյ {տուեալ} զայսչափ տեղեկութիւն, խնդրեմ խոնարհաբար

եաց վասն այն զերեսուն արծաթս զորս եւ ոչ {տուեալ} իմ մնաց պատկերս առանց օծման: Զայսմա

լոցն, երկու քաթայ եւ մին կարտ գետին եմ {տուեալ} եկեղեցւոյն յիմ տան գետնիցն, ուրեմն եթէ

ահ պատահիցի, յայնժամ ժառանգութիւնս զոր {տուեալ} եմ նոցա, փոխարկվի այսու կերպիւ որպէս ի

գիրս, ածականդ " մեռած " առաջինն է՝ զի {տուեալ} լինի հոգւոց: Եթէ եւ ո՛չ խոստովանի Այվա

այն, վարկպարազի եւ եթ կանոնադրութիւն, {տուեալ} յիշխանութիւն առաջնորդաց: Ցանկալի էր մե

եանց եկեղեցականաց, թէ խորհուրդ դրոշմին {տուեալ} լինի միայն ի զօրացուցանել զհաւատացեալս

տանայի, որ յաստի կենցաղս: Հոգին սուրբ {տուեալ} լինի ՚ի մկրտութեան եւ ՚ի ձեռնադրութեան

ութիւն եւ դէմ: Իսկ Քրիստոս չասաց մեզ, {տուեալ} զհացն կամ զգինին, թէ " Ես եմ այս ", ա

ին) կէսքն փափաքեալք աջոյ կողմանն գրո՛հ {տուեալ} ընթանային 'ի հօտ ոչխարացն ժամանել. եւ

նացի հաստատութիւն իւրումն կրօնի, անուն {տուեալ} նմա Անտօնի աբբայն ընդ կանոնօք սրբոյն Բե

անգամ թախանձելոյ իմ զնոսա, այլ փախուստ {տուեալ} տագնապեցան, եւ իբրեւ մեղուք բորբոքեալք

ւ, բարձրացո՛ եւ դու զտուն քո, զի թոյլ {տուեալ} է յարքայէ. յոչ կարել նորա զայս առնել,

ամենայն գրեանն յունական տառիւք, հրաման {տուեալ} աշխարհին ուսանել զլեզու եւ զգիր Պարսից

րոպ եւ զՎարդան զթոռն իւր ի Բիւզանդիոն, {տուեալ} նոցա տանել զթուղթս առ Թէոդոս կայսր, առ

ւոյ գլխաւորք քահանայութեանն՝ երանելոյս {տուեալ} զեպիսկոպոսութիւնն Բագրեւանդայ, իբրեւ դ

թուի՝ թէ համանունութիւն երկոցունց սոցա {տուեալ} է տեղի կարծեացդ, քան թէ արժանաւորութիւ

յրենի քաղաքի իւրում ի Սմարղանդ, հրաման {տուեալ} մի ումեք համարձակիլ հանել անտի զգրեանն

արբառ, աւանդ հայկական: Եւ այսպէս տեղի {տուեալ} անիմաստութեան եւ տգիտութեան՝ ամայանայ

անտեղի պատճառանս յիշեալ իմաստնոյն Հայոց {տուեալ} զպատասխանիսն ո՛չ անարժան համարեմք զնոյն

զդեցութեամբ համարեն զայն կրթել զորդիս, {տուեալ} զնա առ եկեղեցական ոք՝ սերտել անգիր զսա

ին ձեր հոգու խաղաղութիւնը եւ պատճառ էին {տուել} ձեզ այնքան խօսելու, մինչեւ որ Մուզան հ

ն մէջ, քան թէ բնութիւնը կարողութիւն էր {տուել} " Մեղուին "։ Այդ սուտ ազգասէրքը անարգո

ես այժմ մեզ: - " Աստուած ինձ սիրտ էր {տուել} Ապա ի՞նչ բանի համար. Սիրականիս շուտ գտ

լու: Այս առատութիւնը անձրեւի պատճառ էր {տուել} մեր գիւղի շինականներին՝ հրատարակել նան

ր: Աստուած մեզ խելք ու բանականութիւն է {տուել}, մեք քո հետ ո՛չ երեխայ ենք եւ ո՛չ խելա

ի մեծ եւ երեւելի հոգաբարձութիւն էր ցոյց {տուել} մեր ազգին ": Ո՛վ Նախախնամութիւն,

տուգապէս այն բանի պատկերը, որ ցոյց էիր {տուել}, այսպէս եւ մատենագրութիւնը: Այդպիսի մ

յիս, երես 385) եղբայրական խորհուրդ էի {տուել} Պ. Իսահակեանցին " բան գրելու ժամանակ չ

կեանցի հոգու խաղաղութիւնը եւ պատճառ էին {տուել} նորան այնքան խօսելու, մինչեւ որ Մուզան

ն մէջ, քան թէ բնութիւնը կարողութիւն էր {տուել} " Մեղուին ": Այդ սուտ ազգասէրքը անարգո

վ ասպարէզ է մտանում, թէեւ Հայաստանը չէ {տուել} ինձ կրթութիւն եւ դաստիարակութիւն, բայց

մարմին դարձողների վերայ մատով չեմ ցոյց {տուել} ։ Պատճառն այն է եղել, որ մեր մեծատունն

եւ թէ ինչո՛ւ մի գրաւոր տեղեկութիւն չեմ {տուել} նորան չտպուելու պատճառի մասին: Պիտի իմ

նափնդորութիւն, արեւի լոյսի տակ ցոյց էր {տուել} Իզիսի երեսը: Ասացին, թէ ինձ հարկաւոր

ն է վերաբերում, որ ընդդիմութիւն է ցոյց {տուել}, կամ թէ գոնեայ որին ձեռնտու չէ եղել յա

ելանելու ժամանակ երդմամբ չափ պատուէր է {տուել} ազգին՝ անօգնական չթողուլ դպրոցը, մինչ

եւից, թէ Խորենացու ո՞ր բանը իրաւունք է {տուել} նորան, որ նա Խորենացին անուանէ թեթեւամ

ուրբ Կաթողիկոսները ե՞րբ եւ ո՞ւր ցոյց են {տուել} անձնական օգտի կամ փառասիրութեան ծարաւ.

հացել ազնուականութիւնը եւ փետրուար 2-ից {տուել} է կայսեր մի մեծախորհուրդ խնդիր։

դկային բանականութիւնը միայն այդ բեմին է {տուել} այն կախարդական մեծ զօրութիւնը, որ մի ա

քարտուղարը իմացաւ, Այն կոնդակը որ {տուել} էր, բոլորովին չքացրաւ. Քարտուղար

եզ: - " Աստուած ինձ սիրտ էր {տուել} Ապա ի՞նչ բանի համար. Սիրակ

յեան ինձ յայտնեց վերակացուն, թէ խնդիրը {տուել} է կոմենդանտին եւ թէ նա հրամայել է մաքրե

եւ այս վերջինի քննութիւնը վաղուց ցոյց է {տուել} մեզ, թէ " Հիւսիսափայլի " նորախօսութիւն

այս խորհրդից։ Մի այդպիսի հեղինակի սիրտ {տուել} է շարադրել կամ թարգմանել մի գիրք, նա կ

քան մեծարանք ու պատիւ, որքան չէին ցոյց {տուել} նոցայ նախահարքը մշտնջենաւոր Կեսարին, ե

եան տալով սորա բոլոր յանցանքը, ցոյց էր {տուել} այնքան ներողամտութիւն եւ մարդասիրութիւն

խելքից մի բան գրած չես, ինչ որ ցոյց ես {տուել} քո անունով, այդ բոլորը օտարի վաստակ է

ւն չէ՞ր իմ կողմից Աստուծոյ շնորհին, որ {տուել} էր ինձ, մինչ մի բուռն հողից գոյացայ,

նակը, մի քանի ոտանաւորների մէջ ցոյց էր {տուել} փիլիսոփայական քարի գաղտնիքը, առանց յայ

ից է ստանում հարկաւոր արծաթը, ես արդէն {տուել} եմ նորան մօտ իբր երեք հարիւր մանէթ. եր

նի է ընթերցողին, մի փոքր յառաջ խօսք էր {տուել} պ. Շաքարեանցին, ոչինչ հարցախնդիր անտե

ուղղութիւնը, որին մի մազի չափ վնաս չեմ {տուել}, որի հետ ոչինչ ունիմ հասարակաց, դառնո

Մանթուխեանցի երկբայութենից, որ ցոյց էր {տուել} իւր խմելու վերայ, - եթէ դուք հրաւիրելը

լին չգտաւ: - Օրիորդ Մարիամը ցոյց է {տուել} դորանով իւր ճաշակագիտութիւնը, - ասաց կ

ս մանէթ: Բայց այն կօշիկը, որ ցոյց էին {տուել} ինձ որպէս գաղափար, որի նմանը ես պարտակ

ազմելու համար: - Այն նիւթը, ինչ որ {տուել} էր քեզ բնութիւնը մինչեւ քո զգայուն կեան

չէ վնասւում. կը պահանջէ այնքան, որքան {տուել} էր քեզ, եւ կը ստանայ այնքան, որքան պա

կայ ձեռքը եւ Առէալ զձեռն Եւայի ասելով, {տուել} էր մի մարդու ձեռք: - Բայց այդ ի՞նչ

րկուսս եւս միմեանցից պակաս չենք, ո՞վ է {տուել} մեզ քաղաքավարութիւն, ծնողքս մի կին մար

աքավարութիւն, ծնողքս մի կին մարդու մօտ {տուել} էին ինձ կարդալու 9 տարեկան հասակումս,

՞ն շնորհակալ էր պառաւից, որ նամակը չէր {տուել} իւր հօրը, որով անտարակոյս պիտի իմացուէ

բամբասանքով վատնելու այն ժամանակը, որ {տուել} է Աստուած բարի առնելու, Աստուած սիրելո

էր քո հոգու խաղաղութիւնը: Ես քեզ խօսք {տուել} եմ եւ հաստատ եմ իմ խօսքիս. եթէ դու եւս

կարդացող էր, այսուամենայնիւ կատարել էր {տուել} իւր վերայ այս արարողութիւնը: Թէ ինչ

ւ կամենում էր ճիշտ պահել իւր խօսքը, որ {տուել} էր ուխտաւոր Մկրտչին: Մանուշակը ոչին

այց ես այնպէս վատ սրտով մարդ չեմ. խօսք {տուել} եմ, կը կատարեմ: Ուրեմն ողջունեցէք իմ

եան հիմնադրի վարքագրութեան մէջ ցոյց ենք {տուել} այն հանգամանքները, այն օդեղէն շրջապատը

եանց մարդասիրութեան վերայ, որ ցոյց էին {տուել} անարժան մարդերի, դարձեալ հալածեցին, ի

ով բաժանուէր Կարգը աշխարհականներից, թէ {տուել} են նորան աւելորդ արտօնութիւնք, որ վնաս

ւը, որ եւ երիտասարդ ժամանակին չէր ցոյց {տուել} մի առանձին խելք, եւ փակեց նորան Պուատո

Պիոս VII-ը իւր անպարծանք կոնդակովը, որ {տուել} էր 1814 թուականի օգոստոսի 18 օրումը, վ

Այն մարդիկը, որ պաշտպանութիւն էին ցոյց {տուել} չարագործին, կարծեմ թէ բնաւ չեն ախորժու

վիպասանութեան շինուածքին մեծ հարուած է {տուել} կատաստրօֆի այս անբնականութիւնը։ Եւ որպ

ներով, ոչ բարով, քերականութիւն են դաս {տուել} ։ Պէտք չէ՞, որ մտածեն, թէ չէ կարելի գ

նդակութեան: Ասես թէ մի իշխան պատուէր է {տուել} իր ծառային եւ ծառան, առանց տիրոջ մի խօ

վիպասանութեան շինուածքին մեծ հարուած է {տուել} կատաստրոֆի այս անբնականութիւնը: Ե

րարիչը, մէկ անգամ ստեղծելով բնությսւնը {տուել} է նորան անխախտելի եւ սուրբ օրէնքներ, ո

էջ բերել եւ մի քանի բանի էլ զուր հանդէս {տուել}: Ահա այս տեսակ բաներ ամէն գիտութե

ի յիշատակը: Միայն Արագածը չէ, որ {տուել} է իր հարկը միջին դարերին. մեր վեհափառ

մինչեւ այժմ թերութիւնքն ենք միայն ցոյց {տուել}, որովհետեւ արժանաւորութեան մասին ընդհա

հիմի ամէն մինը մի խան կըլներ. աստուած {տուել} ա, ամէն բանները լաւ, հանդները շատ, ի

ն չի գալիս: Ոչխարն արել եմ բակը, - դէմ {տուել} սելի ակը, Ով իմ սիրածը առնի, - չի վելի

եւծուծ եւ սնունդ չլինելուն։ Արդէն ցոյց {տուել} ենք, որ նա չունի այդ բաները։ Մեք տեսա

այ հիման երեսփոխանական գրութեան Ձերոյ, {տուելոյ} ինձ յերեքտասաներորդէ ամսեանն օգոստոսի ն

էր յաւելուլ - ըստ որում ի պատասխանւոյն {տուելոյ} առ հարցումն որ ի 2 §, յայտնի երեւի, թ

որա մեծագումար դրամոց, որպէս թէ ի փոխ {տուելոց}, պահանջող լինի ի վանաց: Միթէ ո՛չ ի

անատուութեան հրաժարականն ելեր ի սկզբանէ {տուեր} է. ասոր ի՛նչ ըսենք, ի՛նչպէս հասկնանք

Էստլանդիու, Լիֆլեանդիու, Կարելիայի, {Տուերի}, Իւգօրի, Պերմի, Վեատսկի, Բօլգարիայի

ւ Սեմիգալիու, Սամօգիցիու, Կորելիայի, {Տուերի}, Իւգօրի, Պերմի, Վեատսկի, Բօլգարիայի

հասած պաշտօնական լուրը իմաց տուեց, թէ {Տուերի} յառաջընթաց կուսակցութենից տասն եւ երեք

նորանշան երեւոյթ՝ նաւապետը ծանօթութիւն {տուեց} Սինոպի ծովապետին, որ, իսկոյն մի նաւ ո

րար... Այդ բարերար անուանուածը աշակերտ {տուեց} Գիրսասը մի Բրամինի մօտ։ Երկար ժամանակ

ետ Սահակեանի եւ Մկրտիչ Նազիրեանի ձեռքով {տուեց} ՄԵԶ ամենահպատակագոյն խնդիր, նոցա իրաւո

ց մի մեծ կորուստ չունիմ "։ Յառաջ երանի {տուեց}, յետոյ կորուստ չունի, որի՞ն հաւատանք

այտառակութեններից մինը այն էր, որ ցոյց {տուեց} մի թռչուն՝ Կազուարի անունով, բայց ի՞ն

լադաթեանցի գործը, բաւական կենդանութիւն {տուեց} հայկական բնաւորութեններին: Շնորհակալու

եր: Պատանին, որ առաջնորդեց ինձ, ցոյց {տուեց} աչքով երկու ծերունու մէջտեղը նստած մարդ

ծելով, թուլացուց նորա հոգին եւ մոռանալ {տուեց} մի ժամ իւր զօրութիւնը եւ իշխանութիւնը:

ահա այնտեղ ( այս խօսքերը ասելով՝ ցոյց {տուեց} մատով մօտակայ ուռիների անտառը), խլեցի

շտակելով իմ մօտ գտանուած բոլոր արծաթը, {տուեց} ինձ ահա այս կապոցը՝ ասելով, թէ դորա մ

ատիւ Խորէն վարդապետը այս օրերումս դուրս {տուեց} Լամարթին ֆրանսիական բանաստեղծի՝ Les Ha

ը: Շնորհակալ ենք " Ընծայից ", որ առիթ {տուեց} կարդալու " Ընդունելութիւն Ընծայի " անու

ը, որ Բէգզադէին հաճոյանալու համար ցոյց {տուեց} իւր քեռորդուն՝ խլելով նորա ձեռքից Բէգզ

ում էր պարոնը: Հասարակութիւնը իրաւունք {տուեց} այն բոլոր մարդերին, որ երբեւիցէ բամբաս

րօնական վէճերի քուրան, որին այնքան զոհ {տուեց} Հայաստանը մինչեւ այսօր: Մեր աչքով տեսա

լու միջոցին հասած պաշտօնական լուրը իմաց {տուեց}, թէ Տուերի յառաջընթաց կուսակցութենից տ

այում է Սուրբ գիրքը, թէ Եհովան կոտորել {տուեց} եւ չթողեց եւ ոչ մի Ամաղեկացի, իսկ միւս

՞լ, Չճաշակե՞լ այն բնաւ: Ուրեմն ինչու՞ {տուեց} ինձ Սէր, կին, ինչո՞ւ Տէրն օրհնեց, Ակ

Քնեց զինուորը գիշերով, Թեկն {տուեց} նա պողպատէ Իւր նիզակին պսպղուն.

Յաւերժը ինձ այն օրից, երբ Շնորհ {տուեց} մարգարէի, Չարութեան ու յանցանքի

Եւ ո՞ւմ արդեօք նա իւր սիրտը Գրաւ {տուեց} ասելով. " Ոչինչ չունեմ, բայց միա

Տեսնում է այս աստղը: Նորան {տուեց} բամբիշն իւր սէրը, Նորան ասաց. "

րը իւր բաժին, Առատութեամբ, որ նա {տուեց} Ուսանող Ամիրեանին: Նո

ակ, Բայց վեցերորդ Պիոս պապը դուրս {տուեց} մի մեծ կոնդակ. " Որ ոչ մի մ

օտը, Նա իւր դանդաղ քայլերով {Տուեց} նորան մի նամակ, Ծրարը կնքած սեւո

ես երգելով: - Ինձ պատասխան {տուեց} այսպէս. " Պատրա՛ստ կաց, Մահու պ

ելով: Իմ հարցմունքին այսպէս {տուեց} պատասխան. " Քո օրհասը մօտեցել է,

վիճակը ծանրացաւ սրտիս... Ապոլլոն {տուեց} ինձ իւր քնարը, Որպէս փարատիչ տրտ

Թէ վատ է Իտալացին ": Ասաց. {տուեց} օրիորդը Իւր եղբօրը մի դրօշ,

Որ ազգին գիր պարգեւեց՝ Կեանք {տուեց} Հայոց լեզուին Ազգը նորան զլացաւ

Ամատունեան։ Որ ազգին կեանքը {տուեց} Հայրենիքին կացաւ պաշտպան Ազգը

ՈՎԲԻ ՏՕՆԻՆ Մովսէս թէեւ օրէնք {տուեց}, Բայց գիրը կար շատ առաջ, Մ

ար շատ առաջ, Մեսրովբ ազգերին գիր {տուեց}, Չարժէ՞ սա մի խաշնարած:

Կեցցէ՛ սուրբ Մեսրոպ, որ մեզ գիր {տուեց}. Հողեր եմ վարում հեռուից ` խօսքո

լրի մաքուր գագաթին. Այնտեղից ցոյց {տուեց} մի վանք հոյակապ, Շքեղ զարդարուած

մռայլուն. Դիմաց գծագիրն ինձի ցոյց {տուեց}, Այս պարզ նշաններ. Գիրսաս էր անո

" հաշիւը, պակսիմատ, այլեւ տեղեկութիւն {տուեց} Սերոբի որդու մահուան մասին: 23-ին տես

մինչեւ 11 ժամը բաւական սաստիկ նեղութիւն {տուեց} քորը, թէեւ ոչ առաջին օրերի նման: 19 լ

ստ էի: 20-ին ցերեկը մի-փոքր նեղութիւն {տուեց}: 20-ին նամակ ստացայ եղբ[օրիցս] եւ թաբա

ս եկել Հայերի մէջ։ Այս բանը ինձ պատճառ {տուեց} գերապատիւ Եւժէեն Սիւ հեղինակի վիպասանու

իշտ անարդիւն կը լինի, Ֆրանսիայից բերել {տուեց} մի քաջահմուտ մարդ, որ կրթուած էր Եւրոպ

յ քահանայապետութեան աթոռի վերայ եւ ցոյց {տուեց} այնքան մեծարանք ու պատիւ, որքան չէին ց

ւ վերջին վրդովեցուցիչ անցքը, որ պատճառ {տուեց} ժողովրդին կարդինալի դէմ վեր կենալու

ամք, հաւատաց նորան եւ բարի յուսով թոյլ {տուեց} մինչեւ անգամ մօտենալ իւր սենեկի դռանը ե

լինում այն բոլոր սխալանքի, որ սա ցոյց {տուեց} իւր գործի մէջ: Թէպէտ սա անարժան էր այն

Սորան հանգուցեալ պապը արժանաւորութիւն {տուեց}, բայց թէ ի՞նչ պատճառով, անհասկանալի բ

կռւումը նորա կողմից շատ քաջութիւն ցոյց {տուեց} հաշուապահը, որ տակաւին գտանւում էր գոր

հասաւ, նա առ երեսս շատ հաճութիւն ցոյց {տուեց} եւ հրամայեց բերել կալանաւորներին: Ա՛յ

թէ միտքս իմացաւ, եւ ինձ ճանապարհի ծախս {տուեց}: Եւ նորա անունը շնորհակալութեամբ եմ յի

կամի խօսքը մերժեցինք, այն ժամանակ ցոյց {տուեց} նա մեզ մի պաշտօնական թղթի պատճէն, որի

նեցած շատ շնորհին նայելով, որ Քրիստոսը {տուեց} ինձ, որպէս արժանաւորի, թէ անարժանի,

որպէս մի փոքրիկ եւ նեղ բանի վրայ նայել {տուեց} Կայէնին՝ եղբայրասպան անելով։ Եսա՛ւը,

հանը ցած չդրեց զէնքը, մինչեւ որ յարգել {տուեց} Պարսից տէրութեան, թէ՛ Հայոց ազգի եւ թէ

միտ դնելով այն բանագիտութեանը, որ ցոյց {տուեց} հանգուցեալը ընդունելութեան հարցափորձի մ

րելով հանգուցեալը, բարեմտաբեր խորհուրդ {տուեց} նորան մի քանի ժամանակ յետ դնել այդ դիտա

ւել, մինչեւ որ Պ. Ինոզեմցովը խորհուրդ {տուեց} նորան տեղափոխուիլ դէպի Կայսերական համալ

ի հին ֆրակ երկայն, եւ խոնարհադէմ գլուխ {տուեց} սատանային. սա նորա ուսումնական գրապետն

եանց վերայ, թաթախեց աւազանի մէջ, կուլ {տուեց} եւ խմեց նաւթը վերայից: Պիտոյ է իմա

ակի վերայ: Ճարտարապետը ժպտեցաւ, գլուխ {տուեց} եւ վեր առաւ քաւութեան մագաղաթը առաստաղի

ւ յիշուած տարեգլուխը: Վէզիրը գլուխ {տուեց} խոնարհութեամբ եւ համբուրեց տէր սատանայի

ը Աստարօտ: Յառաջ եկաւ Աստարօտը. գլուխ {տուեց} սատանային եւ, առաւել յարգութիւն ցոյց

տանային եւ վեր բարձրացնելով պոչը, ցոյց {տուեց} սպեղանին, որ մածուած էր պոչի տակին:

ա՛.. - Ողորմելի՛ Աստարօտ, - ձայն {տուեց} դժոխքի տէրը ուրախ հոգով, - ո՞վ այդպէս

ւարի թագաւորի գահին, կանգնեցաւ, գլուխ {տուեց} եւ մի ոտքի վերայ պտոյտ եկաւ: Յետոյ

անդուսը դարձաւ դէպի նա քամակով եւ գլուխ {տուեց} մինչեւ ի գօտին: Երկրի տակումը այս բանը

սաց խաւարի թագաւորը: Զ Վէզիրը նրան {տուեց} կոտոշով, եւ գրականութեան դիւապետը յայտ

եւ չունիմ... գնա՛: Վէզիրը գլուխ {տուեց} եւ դուրս գնաց հանդիսից, որ հրովարտակ պ

ոյց տուր ինձ քո ցուցակը: Ֆիֆիքոքոն {տուեց} նորան ամուսնական գործերի ցուցակը մի երկ

, դէմքը կնճռuծ, ունքերը կիտած: Գլուխ {տուեց} սատանային եւ կամենում էր մի բան ասել,

ղզեբուղը յայտարարութիւնը ձեռքին, գլուխ {տուեց} տէր սատանային, համբուրեց պատկառանքով ն

չմաքրուեցաւ կաշառքից. ե՛ւ ստացաւ, ե՛ւ {տուեց}: Բղջախոհութեան դեւը, մինչեւ դորա

ն կտրիճ որդին դժոխքի, վերջապէս մահադեղ {տուեց} իւր բարերար ծայրագոյն Բրամինին եւ տանը

ւ դէմքի շարժուածքով մի այնպիսի ձեւ ցոյց {տուեց} պ. Մարկոսին, որ սա կարծեց, թէ նորա հ

կցորդեց պ. Մարկոսը: Սարգիսը գլուխ {տուեց} եւ դուրս գնաց: Պ. Շաքարեանցը շարո

քանի ծանօթութիւնք Ալքիմիայի մասին: Նա {տուեց} ինձ այդ թուղթը հաւատացնելու համար ինձ,

արացելսոսը կորուսանելով այս վէճը, ցոյց {տուեց} դատաստանի մէջ իւր արհամարհանքը այդպիսի

ւ վճռահատութեան վերայ. այս բանը պատճառ {տուեց} նորա ընդդէմ մի մեծ թշնամութիւն յառաջանա

եց մի քանի այլ պատճառք: Ժողովը ժամանակ {տուեց} նորան փոշիներ պատրաստելու համար, եւ հե

Շաքարեանցը լցրեց արաղը մի բաժակի մէջ եւ {տուեց} Մանթուխեանցին: Պ. Մանթուխեանցը, բաժա

ն: Մանթուխեանցը այս խօսքերը ասելով {տուեց} մետալը Շաքարեանցին, բայց աչքի հայեացքո

ժմ, որ Աստուած ամենակարողը յաջողութիւն {տուեց} ինձ, ես պատրաստութիւն կը տեսանեմ դեռ յ

- այս ասելով Մահտեսի Թովմասը մատով ցոյց {տուեց} պատուհանից մի տուն, որի բնակիչը ծանօթ

Այս ասելով մի թուղթ հանեց ծոցից եւ {տուեց} կոմս էմմանուէլին: Կոմսը վեր առաւ ե

րհք էր, որ կաթեց մատից, Որով ցոյց {տուեց} երկինք ժանտին այն: Ո՛հ, մի ա

ոխեց... կայծակը թնդաց... Կուլ {տուեց} բոլոր անյատակ ծովը... Կայծա

վ, հանեց գործակատարը մի փոքրիկ ծրար եւ {տուեց} պ. Յովնաթանեանցին: Պարոնը արձակեց

ուրախացած, որ իւր հակառակորդը լաւ զէնք {տուեց} իւր ձեռքը: - Ուրեմն, - հաւելացրեց Շ

ինչքան խելք ու բանականութիւն որ նա ցոյց {տուեց} իւր խօսակցութեան մէջ, Շահումեանցի հետ

, հայրս, - պատասխանեց պառաւը, եւ նշան {տուեց}, որ կամենում էր գնալ, ես եւս չկամեցայ

չունէր դէպի այս գործողութիւնը. նա թոյլ {տուեց} կատարել այս արարողութիւնը իւր վերայ, հ

նորոշ դրութեան մէջ մնալուց յետոյ, ցոյց {տուեց} իւր բերանի վերայ մի խորամանկ ժպիտ, որո

աւական: Այս ասելով հանեց մատանին եւ {տուեց} կնոջը: Կինը, թէեւ զարմացաւ մատանու

ստանդնուպօլիս։ Այստեղ քանի անգամ քարոզ {տուեց} նա Ղալաթիայի Սուրբ Լուսաւորիչ եկեղեցում

քարոզութեան համար։ Այս միջոցին տպագրել {տուեց} նա Թովմաս Գեմբացի անունով գիրքը, յետոյ

եղ իւր աշակերտներից մի քանիքը ձեռնադրել {տուեց} քահանայ, որոնց եւ ուղարկեց քարոզութեան

ատճառով, որ ունէր դոցա հետ, կասկածանք {տուեց} Կոստանդնուպօլսի Աւետիք վարդապետին։ Չկա

սկացնում էին ժողովրդին ամենայն բան, եւ {տուեց} ժողովրդի ձեռքը՝ պատուիրելով քննել նորա

ձեռքը։ Խեղճութիւնը նիւթականապէս պատճառ {տուեց} կամ, լաւ ասել, որպէս մի խթանով ծակեց

ամուսնութեան կապը Մարգարիտի հետ եւ թոյլ {տուեց} ամուսնանալ Մարիա Մեդիչիսի հետ։ Յիսուսե

միաբանութիւնը շատ բացայայտ կերպով ցոյց {տուեց} Մխիթարեանց այս հոգին՝ մի րոպէ մոռանալո

դէմ, 1773 թուականին յուլիսի 21ին դուրս {տուեց} մի կոնդակ, որով եւ ջնջեց այս Կարգը՝ դ

տիցը ինքը Պապին ներկայացրեց նորանց, որ {տուեց} իւր օրհնութիւնը եւ ճանապարհի համար յիսո

յիսուն դուկատ։ Բացի դորանից, նա թոյլ {տուեց} նոցա միջից նորանց, որոնք չունէին դեռ ք

տուածաբանութեան ամբիոններ, այլ եւ թոյլ {տուեց} Իգնատիոսին աշխատել Հռովմի մէջ հոգիների

իզի անունով, որ յետոյ մեծ արդիւնք ցոյց {տուեց} Կարգին, եւ շարադրեց երեխաների համար մի

Սպանիայի մէջ առանձին պաշտպանութիւն ցոյց {տուեց} նորանց Ֆրանսիսկոս Բօրջիայն, որ այն միջ

րանց թիւը անորոշ եւ անսահման, իրաւունք {տուեց} Կարգին նոր օրէնքներ եւ կանոններ սահմանե

արուելով տեղին եւ հանգամանքներին, թոյլ {տուեց} Յիսուսեաններին պատարագել ամենայն եկեղեց

ւանեց նորան, եւ խնդրելով Պապից՝ դասել {տուեց} նորան սուրբերի կարգը։ Կսաւիէ մի փո

ամ։ Այստեղ նա իւր բոլոր ունեցած արծաթը {տուեց} մի Չինացի վաճառականի, որ յօժարեցաւ գիշ

իմ բարեկամ էր Յիսուսեաններին, խորհուրդ {տուեց} Կայսրին օգնութիւն կանչել Պօրտուգալացիքը

նների հալածանքից եւ Եւրոպա հասած, իմաց {տուեց} Պապին Չինաստանի մէջ Յիսուսեանների ձեռքո

ւսեան Կարգի ազդեցութեան տակ, վասն որոյ {տուեց} նորանց Պարագուայն իբրեւ Տէրութիւն՝ ամե

կապետութիւնը, նորա կազմուածքի մէջ ցոյց {տուեց} կատարելապէս իւր քաղաքական սկզբունքը։ Ե

ի էր անունովս colloque de poissy, թոյլ {տուեց} Յիսուսեաններին մնալ Տէրութեան մէջ, միա

խճանական վճիռը անորոշ ժամանակով եւ թոյլ {տուեց} Յիսուսեաններին ուսուցանել նոր բացած Կօլ

նի համար անցաթուղթ լինել։ Դուքս Մայէնը {տուեց} այս նամակները Բուրգուանին եւ խնդրեց համ

ր այն միջոցին նստած էր աթոռի վերայ, եւ {տուեց} նորան նամակների ծրարը։ Ինչ ժամանակ Հեն

ագործած ապստամբական դաշնադրութիւնը ցոյց {տուեց}, թէ Սրբազան Լիգայի եւ Յիսուսեան աբեղան

ի քամակի անիւների վերայ, երկու հարուած {տուեց} Հենրիկոսի կուրծքին դանակով, առաջին հար

հու սիրելին եւ Յիսուսեանների պաշտպանը, {տուեց} Րաւալեակը Մօնտինի ասպետի ձեռքը, որ փակ

յսուամենայնիւ, հարցմունքի ժամանակ ցոյց {տուեց} նա, թէ տեսիլքներ երեւում էին նորան, ո

արհամարհութիւն։ Լետիլիէ քանի անգամ {տուեց} մեռանող թագաւորին ստորագրել այն թուղթը

չ'կարողացաւ ներգործել նորա վերայ. նա չ'{տուեց} իւր խորհրդակիցների անունը։ Թղթեր եւս չ

ան այնպէս առնել, որ թագաւորը Հրովարտակ {տուեց} Պարլամենտին ինքեան թագաւորին մատուցանել

յետոյ, պատուելի վարժապետս այբբենարանը {տուեց} կարդալու. աջահամբոյրը ի հարկէ անշուշտ

ազգի կողմից " Սահմանադրութիւն " անունը {տուեց} նրան, անուն, որ կազմուած է հայերէն "

է, որ նա յանձնաժողովին գաղտնի ցուցում {տուեց} ` զանազան յապաւումներով ու յաւելումերով

երի բառարան շինէ։ Ասենք թէ գլուխը քարը {տուեց}, շինեց, յետոյ պիտի այդ բառարանը տպէ ո

խաչը՝ Աթենասին, որ Սիքստոս հինգերորդը {տուեց} Աթենասի արձանի ձեռքը՝ խլելով նորա նիզա

բառարան շինէ: Ասենք, թէ գլո՛ւխը քարը {տուեց} ու շինեց, յետոյ այդ բառարանը պիտի տպէ

ից։ Բայց տե՛ս, բնութիւնը դարձեալ զէնք {տուեց} քո ձեռքը։ Մի երկաթէ ձող է, բայց բորբո

թեան վերայ, եւ դուք՝ Պ. Իսահակեանց, {տուեցէք} այդ խորհուրդը Հայաստանին։ Մեք եւս կ'առ

մի՛ արէք այդ պատուի մէջ, մի փոքր բաժին {տուեցէք} նորանից եւ ձեր միականի նախագահներին...

քով նայում էք խնդրի վերայ, ուրեմն թոյլ {տուեցէք} ինձ ասել ձեզ իմ կարծիքը եւ խորհուրդը:

զաւակների վերայ: Պարոն, խնդրեմ, թոյլ {տուեցէք} ինձ, որպէս բժշկապետի, մի քանի նկատողո

եանց հետ, եւ առաջին ճախնային ժողովրդին {տուեցի} առանձին թագաւորութիւն, ուր դարձեալ կան

ս զանազան կարգերի եւ իւրաքանչիւր օրագրի {տուեցի} առանձին կարգ եւ ուղղութիւն: Միմիայն Ֆր

համոզեցայք Դուք ինքնին։ - Ես թոյլ {տուեցի} միայն գրել եւ ո՛չ խօսել: Այս է ահա

թանեանցը: - Ինչպէս հրամայել էիք, {տուեցի} գործաւորներին հարիւր քառասուն փուդ արճի

ոպեկանոց կտաւը, որ գնել էի իմ ձեռքով, {տուեցի} պաշար ընդունող աստիճանաւորին նշանակած տ

մեծ ընկերութեանը նախագահ։ Ես ցոյց {տուեցի}, թէ ի՞նչ կերպով ներգործում էին Յիսուսե

ցը եւ Պ. Տիգրանեանցը քանի անգամ պատճառ {տուեցին} Հայերին՝ մի բան տեսանելու կամ լսելու թ

ատութեան: - Մեղայ, մեղայ, - ձայն {տուեցին} նայիբները քթերի տակից: Ես կարծեցի

լորը միասին դղրդեցին իմ հոգին եւ պատճառ {տուեցին} այդ խօսքերը խօսելու: Շամիլը պատասխ

արկատաններով կցկցած պառաւական ձեռագործը {տուեցին} ինձ այն կտակի փոխանակ, որի գրողը եւ հե

ան ազգի օգուտները, նոքա այրութիւն ցոյց {տուեցին} իւրեանց կանացի կերպարանքի տակ եւ երբէք

մարդիկ ինձի երբեմն խօսքով, Գանգատ {տուեցին} երբեմն գրով. Բայց եւ բոլորի վատաբ

ալ Պ. Չամուռճեանի հոգեհարազատքը, վնաս {տուեցին} մարդկութեան: Այդ կացութիւնքը, կտրուած

ին աճելութեան վրայ, ի՛նչ արդիւնք ցոյցը {տուեցին}, երբ գործ դրուեցան: Ստոյգ է, որ պ.

կոմս էմմանուէլը, թշնամական ուղղութիւն {տուեցին} դէպի սա: Զարմանք բան է. շատ անգամ պատ

տել էի, հէգ սաղմոսը սկսել, վեր առեցին {տուեցին} վաճառականի մօտ աշակերտ, փոքր ի շատէ եթ

յս միջոցին Թիւթիւնճի-օղլուի նամակը, որ {տուեցին} Աղուանեանցին, հաստատեց նորա կարծիքը.

մները տուած էին նորան Մօրէայից, պատճառ {տուեցին} նորան գնալ այնտեղ, որովհետեւ գրում էին

մերը Տաճիկների հետ, արդարացի կասկածանք {տուեցին} Մխիթարին, մի գուցէ Մօթոնէն անցանէր Տաճ

քսորից եւ իւրեանց երախտագիտութիւնը ցոյց {տուեցին} Հենրիկոս չորրորդին՝ ցցելով նորա կուրծք

աւի մեծը այն էր, որ այս բաները օգուտ չ'{տուեցին}, եւ նա մինչեւ իւր մահը կաղ մնաց։ Իգնա

տեղ չ'կար ոչինչ աշխարհական գիրք. նորան {տուեցին} Պապական վանքերի աւանդութիւնքը։ Աշխոյժ

պարհը։ Սպանիացիք ճանապարհի համար արծաթ {տուեցին} նորան, բայց նա բոլորը բաժանեց աղքատներ

ունեցած իշխանութիւնը, ուրիշ ուղղութիւն {տուեցին} այս հասարակութեանը, եւ հարկադրեցին նոր

սինքն՝ աղքատութենից եւ հեզութենից, եւ {տուեցին} ըստ ամենայնի հակառակ ուղղութիւն։ Մի բա

նգատաւորների թիւը եւ դորանով իսկ պատճառ {տուեցին} Վերանորոգութեանը յաղթանակելու։ Այժմ կը

որ անչափ շռայլութենով յղփացած էր, ցոյց {տուեցին} Գողգոթայն եւ չարչարանքի բաժակը եւ այս պ

իւնը։ Պապականութեան այս պաշտպանքը ցոյց {տուեցին} միայն ընդհանուր պատմութեանը մի մեծ ծառա

անների յաղթականութիւնը, այստեղում ցոյց {տուեցին} նոքա կատարելապէս իւրեանց բնաւորութիւնը

իսուսեանների ձեռքից։ Նոքա հրաման հանել {տուեցին} Հռովմի մէջ, որով արգելք դրուեցաւ այս գ

coeur de Marie)։ Քանի մի գունդ խնդիր {տուեցին}, որ Տէրութիւնը ընդունէ այս Հասարակութի

խմելու գնանք իւր մօտ։ Յօժարութիւն ցոյց {տուեցինք} եւ գնացինք: Երբ որ դռնից ներս մտանք,

իք։ Խօսելով կրօնի վերայ՝ մեք ցոյց {տուեցինք} ստրկական եւ ազատական կրօնի բնաւորութիւն

անխարդախ սրտով սիրելով մեր ազգը, ցոյց {տուեցինք}, որ ազգային մատենագրութիւնը պիտոյ է լի

տես... - Հերիք է, հերիք է, ցոյց {տուեցիր} խելքիդ տակը, հասկացայ եւ ժամանակ չունի

ւէրներին, այլ կամակորուած միանգամայն, {տուեցիր} ձեռքս չոր եւ անհամ բաներ... - Մռ

ը, - եզրակացնելով այն ծանօթութենից, որ {տուեցիր} ինձ այսօր քո կարճառօտ տոմսակով: Դու մո

րը լաւ, բայց ամսական հինգ մանէթի անուն {տուեցիր}, այդ ի՛նչ հինգ մանէթ է: - Իմ ամսական

պարոն բժշկապետ, որ դուք ձեր խորհուրդը {տուեցիք} ինձ շատ խիստ խօսքերով: - Ճշմարտութ

Մեր դատաստանը ձեր կամացն կայ. {Տուէք} երկուսիս արժանի պատիժ Ինձ եւ Գերսա

Զար բերէք գլխին ածենք Մեր Նուրինի փայը {տուէք}, Ուտենք խմենք քէֆ անենք ":

նէ գործոյն: Յետ եզերելոյ գործոցս ՚ի {տուընջեան}, ընդ երեկս ՚ի 1 նոյեմբ. մեկնեցայ ի Թի

էր. ուստի զհետ գայր, որպէս թէ զճշմար| {տութիւն} պիտոյ էր չափել չափով բարեկամութեան կամ

ում է նա պարտէզիս դուռը դէպի. Բայց նա {տուժե՜ց}... որովհետեւ ես իսկոյն Նրա ներքին ծն

առակ դեպքում ավելի կամ պակաս չափով պիտի {տուժեր}: Բայց ես արդեն ասացի, որ այդ վավերագի

Եւ ի դարպաս ձգտեալ պարտիզիս՝ Բայց {տուժեցա՛ւ}... զի իմ առժամայն Ցից ընդ ներքի

ի հարիւր ստանայ, մեզնից միւս մինը պիտի {տուժէ} այդ հարիւրը: Եւ այս հարիւր ոսկին երեւո

ես ժամանակ չունէի, վասն որոյ պատասխան {տուի}, ինչպէս հարկն էր, ուստի դուք ըստ ամեն

իր ջրի Նորա խորհուրդով սուրբ ծերին {տուի}... Նա միւս առաւօտ չկար երկրումս

չի] եւ Վարդ[երեսի] հետ: Վադուժի նամակը {տուի}. եւ ինձ բերել էր Լ[ազար] Ի[լյիչը] հարի

Յովհ[աննէսի] հետ: Բերբ[երեանի] նամակը {տուի}: Օգոստոսի 28-ից գրած նամակս եղբայրս չէ

լ անթուական: 5-ին պատասխան գրեցի, որ {տուի} առաւօտ 6-ին: 6-ին նամակ ստացայ եղբօրի

ուլթ[անշահի] հետ. գրքերի հաշուացուցակը {տուի}: Առաջիկայ տեսութիւնը նշանակած է 30-ին

կայ տեսութիւնը նշանակած է 13-ին: Այսօր {տուի} եղբօրս Աւետիքին գրուած նամակը: 8-ին նա

եւ այլն. նոյն օրը պատասխանեցի: 20-ին {տուի} գրուածքս քննութեան: 21-ին նամակ ստացա

ցս: 23-ին տեսութիւն եղբօրս հետ. այսօր {տուի} Սերոբին ուղարկուելու թուղթը, թուեալ 25

ւնը] նշանակ[ուած է] մայիսի 4-ին: Այսօր {տուի} եղբօրս Սերոբ եղբօրս գիրը, որ ուղարկէ,

նը] նշան[ակուած է] յունիսի 1-ին: Այսօր {տուի} Սերոբին նամակը: 28-ին նամակ ստացայ եղբ

բակ: Նոյն օրը պատասխանեցի: Այս նամակը {տուի} 18-ին առաւօտ: 18-ին այսօր թէեւ վերահա

իւն] եղբօրս եւ Յովհ[աննէսի] հետ. այսօր {տուի} Սուլթ[անշահի] նամակը. առաջ[իկայ] տես[ո

որովհետեւ իրմէն նամակ չունէի: Այս գիրը {տուի} 11-ին առաւօտ: 12-ին նամակ ստացայ եղբօր

ն, ծաղիկ, ջան, ջան, Ախպերս ուզեց չի {տուի}, ջան, գիւլում, ջան, ջան, Ասի եարի

ծ է նա իւր կեանքում։ Խաբողը բնակւում է {Տուիլերիու}, Լուվրի եւ Սէն-Կլու պալատներում, իսկ

յին ես եկամ, Ведъ դուոռնիկին ձայն {տուիմ} Եւ նրա հետ խօսեցամ, И молод

ողքը Ուղարկեցին ինձ միայնակ, {Տուին} իւրեանց խրատը. " Որդեա՛կ, գ

քնքուշ գլուխքը խոնարհած ` Ողջոյն {տուին}, զմայլեցաւ իմ սիրտը: Գնում

, նոյն թուականից: Այսօր աւելորդ շորերը {տուին} նորան: 27-ին տեսութիւն եղբօրս, Լ[ազա

իրը կամ թերթը, աչքի յայտնի կերպով ցոյց {տուին}, որ ուրիշ օրագիրների վերաբերութեամբ այ

ուսի համակարգութիւնքն էլ մեծ օգուտ ցոյց {տուին} գիտութեան ընդհանուր ձեւերը յայտնագործել

չկարողանալով ասել, միայն այս պատասխանը {տուին}, թէ. " Նորա հալածուելու պատճառը բնա՛ւ

Սահմանադրութիւն " անունը եւ հաւանութիւն {տուին} նրան իրենց ստորագրութեամբ. կոնստիտուցի

մական դէպքերը եւ հազարամեայ ժամանակները {տուին} նորան այն ձեւ ու կերպարանքը, կարո՛ղ ես

յկաբանութեան, որի մի քանի օրինակը ցոյց {տուինք}, որովհետեւ ճշմարիտը խօսելով, մենք այդ

նում Փարպեցին։ Մենք այդ տեղերն էլ ցոյց {տուինք} ՝ արտագրելով որպէս Թղթի բնաբանը, նոյնպ

եւ տեղի անուն եղած լինել, ինչպէս ցոյց {տուինք}, որ, Անձեւացեաց իշխանից զատ, եղած են

կանալն էր պատճառը, որ ինչպէս § 21 ցոյց {տուինք}, Սիւնեաց Մուշէ եպիսկոպոսին կաթողիկոս օ

կայութիւնից: Սորա մի քանի օրինակը ցոյց {տուինք}, բայց համեմատաբար աւելի թեթեւ հանգաման

մոռնալ, որ այս մարդիկը, որոնց անունը {տուինք}, են ամենամեծ բանաստեղծքը, որ երբեւիցէ

ծու, անշառ, անխաթա էս հաւկիթն էլ շուռ {տուինք} ":

ի՜ր, Որդուն քո հեզ աղախնու, Ում սիրտ {տուիր} սիրով լի Եւ սուրբ խաչը կրելու - Նշան `

ղ, մոխիլ, դու ` մեր հաստիչ, դու մեզ {տուիր} միտք ու բան, Քննել, տեսնել որչա

ԱՊՈԼԼՈՆԻՆ Դու Ապոլլոն, որ {տուիր} Ինձ այս քնար հոգեմաշ, Այո՛, գոհ չե՛մ

Տրտնջում է եւ աշխարհ: Իբրեւ պատիժ ինձ {տուիր}, Տրտում սրտիս մխիթար, Թէ՞ զգալով չարչ

ամենտը կամենում էր Հենրիկոս IV-ին, իսկ {Տուլուզի} Պարլամենտը որոշեց հնազանդուիլ միանգամայ

րոպական Թուրքիայում, սկսած Իզմայիլից՝ {Տուլչի}, Սիլիuտրիա, Վարնա, Սոֆիա, Ադրիանապո

ւոր է մանաւանդ այն գործը, որ պատահեցաւ {Տուլօնի} թագաւորական սերմնարանի կառավարիչ Ժիրար

ատեղիքը էին Սանտա-Ֆէ, Բուէնոս-Այրէս եւ {Տուկուման} ։ Միմիայն այս վաճառատեղիքը տարեկան արդի

ի հնումն Հատուած գնացեալ... ի {Տուհաց} գաւառէն, զՔասաղ գետով, Եկեալ

ողովի սահմանադրութիւնը, դու ասա, Լեւոնի {տումարը} ։ Երանելի Մաշտոցը, անախտակիր ոգւով քն

նսգէտ Պայլին ՚ի 1էն Օգոստոսի ( ըստ նոր {տումարի} ) որով կոչէ զիս ՚ի վաղիւ յատեան եւ պահա

րելի փիլիսոփայութիւնը աւանդել մի անշարժ {տումարի} մէջ: Կարդա՛յ այդ փիլիսոփայութիւնքը

նդեան ճախիններից եւ Լեւոնեան խարտաւանակ {տումարի} ծանծաղներից, ուղղեց նորա ընթացքը նո՛յն

ոպոսի Վաղարշապատեցւոյ, գրեաց զճառ վասն {տումարի}, եւ զգիրս վասն քրիստոնէական հաւատոյ:

ը, որի վերջին խօսքը էր անա՛թեմա Լեւոնի {տումարին} ։ Կարելի՞ բան է թոյլ տալ, թէ այսօրո

ց նշանաւոր գտեալ միայն վերանորոգութեամբ {տումարին} ի ձեռն Մովսիսի Երկրորդի կաթողիկոսի Եղիվ

բ մնացինք մինչեւ ժամը 10, հետո նա գնաց {տուն}, ես էլ եկա իմ տունս, Ավտուշն եւս հետն

մ այնպիսի ժամանակ է, որ ամեն մարդ ամեն {տուն}, ամեն քաղաք եւ հասարակություն ինքը յու

յս ամենայն տեղեկութիւնք վերաբերին առ մի {տուն} եւ առ կրպակս հանգուցեալ Բաբաջանեանի,

ղին, մինչ պարգեւողն ասէ, թէ բանի զայն {տուն} ի սեպհականութենէ իմմէ եւ կատարելապես վա

ստացել ես եւ եթե համաձայնվես վերադառնալ {տուն}, ապա հենց ինքդ կտանես այդ սերմերը եւ կ

մնացել է գրական գաճաճներին: Նամակ գրիր {տուն} եւ ինչպես անցյալ նամակում արդեն ասել եմ

եւսի վերադարձին էր սպասում: Նամակ գրիր {տուն} եւ ողջունիր բոլորին, ասա, որ ես ողջ-ա

ք է Մոսկվայում թողնենք, իսկ այդ տեսքով {տուն} ուղարկել չի կարելի, կամ հարկ եղած դեպք

. մոտ: Չէ՞ որ հանրային գրադարանից գրքեր {տուն} չի տրվում, հետեւապես այնտեղից չի կարել

եղում ունի գիտութեան եւ յառաջադիմութեան {տուն}, որի մասին ասում էք, թէ չէ շինել նա ա

տածեցի, թէ այդ մարդը գալիս է իմ դրացու {տուն}, կամ գուցէ ինքը դրացիս է, որ վերադառն

ինքը դրացիս է, որ վերադառնում էր դէպի {տուն} ՝ մի շատ հարկաւոր ընտանեկան գործի համար

զք, այլեւ շատ սակաւ կը գտանուի այնպիսի {տուն}, որ մի երկու ծառ ունենար իւր բակում:

: Միմիայն ազգականը գնում է իւր ազգականի {տուն}: Դեռ ես այր մարդիկը պատահում են միմեան

մ են եկեղեցի, իսկ այլ ժամանակ Աստուծոյ {տուն} գնալը համարւում է կա՛մ մեղք, կա՛մ ամօթ

գի մէջ կայ գիտութեան եւ յառաջադիմութեան {տուն}, եւ ազգը, աւազակների այր չշինելով, ա

ւթեան: Բայց ես, չտեսանելով մի այդպիսի {տուն} հայկական անշէն անապատի մէջ, հարց արեցի

ների այր շինելու համար, այլ մի այդպիսի {տուն} մինչեւ այժմ ամենեւին չշինելու համար:

րել իւր մօր կտակը, գնում է մի օր կոմսի {տուն} եւ գողանամ է օրօրոցից նորա որդին, որ տ

, դէպուղիղ գնում է մի աղքատ Թուրք կնոջ {տուն}, որ նոյն օրին ազատուել էր ծննդական ցաւ

ն տալ։ Կա՞յ ուրեմն ազգին մէկ հասարակաց {տուն}, որ ազգի զգացմանը գործակից եղող հոգեւո

անը եւ Պ. Գռէյլը պատրաստ են մի առանձին {տուն} բանալ Մարսէյլում: Ահաւասիկ Պ. Թիւսիւզ

օրագիրը: Մի անգամ ներս է մտանում նորա {տուն} մի աբեղայ: Յառաջուց պիտի ծանօթաբանել,

ոլոր քաղաքացիների չափով հող կը ստանաս՝ {տուն} եւ բնակութիւն հաստատելու համար: Եւ այս

մ եմ իմ ընտանիքին նոյնը, այլեւ մի քանի {տուն} եւ այլն եւ այլն, ուրեմն, ինչպէս իմ կե

իր, այսօր կան եւ տեւում են միայն երկու {տուն}: Հաւատա՛, որ այսօրուայ մանուկը, երբ

ղի ճիւաղի պէս, փողոցից փողոց եւ տունից {տուն} վազելով դիմել մինչեւ ոստիկանութիւնը..

այոց եկեղեցւոյն ունիմ մին մեծ բալախանայ {տուն}, որ ընդ լայնութեամբ տանն ի հիւսիսոյ ցհ

են, մինչեւ մին արժանաւոր եկամուտ բերող {տուն}, կամ գաթ, կամ դուքաններ եւ կամ այլ ին

երձ կամ Չինու բազարումն կամ յափն գետոյն {տուն}, դուքան, քուդամ, գաթ եւ մին պատահեսց

մենայն տվել եւ թողլով վասն ապրելեաց մին {տուն} հանդերձ երկու աղածին եւ ընդ նմին իւր ու

մեղքդ լալ ջերմ արցունքով, ո՛չ Աստուծոյ {տուն} մտնել։ Ճեպըդ նայէ թէ որ լի՛ք է ոս

ընտիր երգիչներ, Սիրուն կոյսեր, {տուն} շտապեցէք Ման են գալիս չեչէններ։

րհիս ": ԼՍԱՐԱՆ Այն ի՞նչ {տուն} է, այն ի՞նչ տեղ է,. Որ մարդով

ջոյն բիւր՝ անբուն, Տալիս է Հայոց {տուն}. Անուշաւանի Սօսիք տերեւով,

րդը այս կեանքին, Չունի ապրուստ, {տուն} ու հանգիստ, Չունի սակաւ դիւր անձի

կեանքում Չունէր ապրուստ, շոր կամ {տուն}, Կ՚ապրի նոյնպէս այնուհետեւ Ա

Պատճառեց նա իւր կեանքում. Շատ {տուն} քանդեց, շատ մարդ զրկեց, Գութ չո

ը ծածկեց գետինը, Ամենայն մարդ մտաւ իւր {տուն}, Պատսպարուիլ ցրտիցը: Ժամի դռնում դողդ

յստեղ եկած եմ Թիֆլիզից: Ես {տուն} ունիմ եւ այն քարեայ Երկու յարկով շ

յց երբ մի օր, երեկոյեան ժամանակ, {Տուն} դառնալուց, մտաւ նա մի մութ փողոց.

ւշի նամակը: 9-ին նամակ պատրաստեցի դէպի {տուն}, թուեալ է 11-ից, որ պիտի տամ վաղը:

ան պատմութիւն գրելու։ Հայոց ազգը " շէն {տուն} հարս կը գնայ "՝ Փափազեանից ուսանելով ի

ՏԱԿԱՔ [1859] Վառշաւ[այ]ից Ապրիլ 3/15 {տուն} Սալտիկեանցին Սրբազանին Չեթու Սահա

ազար[եանցին] Չեթու, Սահակ Րեդայեցի {տուն} Սալտիկ[եանին] տէր Յարու[թիւնին] Լ

թիւնին] Լոնդոնից 28/10 Նազարեանցին {տուն} Չեթու, Սահակ Թիւյսիւզեանցին Սաթին

չդիտեմ դեռ ինչ զահրումարով: Մարդը {տուն} չունի, մարդը հաց չունի, մարդը հանդերձ

հնարներ, թէ կարող ես գտնել, որ մարդը {տուն} գտնէ, հաց ունենայ, մերկութիւնը ծածկէ

վ, սկսան ճանկերով ետ քաղել դիակները եւ {տուն} մտանել կոտորելու կենդանի մնացածները: Ե

" Եւ տեղին այն տաճար լիցի Աստուծոյ եւ {տուն} աղօթից խնդրուածոց ամենայն հաւատացելոց ե

րել զիս եւ գտել յաշխարհին յայնմ ածէր 'ի {տուն} ո՛չ իբրեւ զաղքատ զոք 'ի կազմածէն եւ 'ի

կարո՛ղ էր իր Թղթում ասել, թէ " ածէր ի {տուն} ոչ իբրեւ զաղքատ զոք 'ի կազմածէն եւ 'ի մ

իւնը Աստուածաշնչից է. "Եւ Համան գնաց 'ի {տուն} իւր գլխարկեալ" (Եսթեր, գլ. Զ., հմ. 12),

իշկ Սարաջեանը հրաւիրեց մեզ ի միասին իւր {տուն}, որովհետեւ այն տխուր օրը ո՛չ ոք մեզանի

երկու չարագործ մարդ գողացել էին, որ մի {տուն} այրելու ժամանակ, գործ դնեն նորանց լուց

Պ. Մարկոսը, ներս մտանելով Շաքարեանցի {տուն}, չգտաւ նորան այնտեղ: Հարցանելով ծառայ

սա՛, կարելի՞ է այդքան գումարով ապրիլ, {տուն} տեղ եւ ընտանիք պահել: Մեզ ասում են, թ

. պատճառ, ես այժմ վերադառնում եմ դէպի {տուն} եւ միտք չունիմ երկար միջոց ման գալու:

էր բոլորովին մարդերից: Կովերը նախիրից {տուն} վերադառնալով բարձրացրել էին մի թանձր փո

րեւի թէ դարձեալ գնում է Մահտեսի Թովմասի {տուն}, առաւօտ եւս այնտեղ էր, ես տեսայ նոցա

, որ ես մի րոպէ չմտանեմ Մահտեսի Թովմասի {տուն}: Մնացէք բարեաւ․ ներողութի՛ւն, որ չեմ

պատուհանից տեսել էին կոմսի մտանելը նոցա {տուն}: Հայերի մէջ մի անսովոր բան չէ, մանաւա

, ուր մտանում ես, որպէս մի մօտ ծանօթի {տուն}, շատ անտեղի են արտաքին քաղաքավարական ա

յսօր առաւօտ, ձեր քամակից ներս մտաւ մեր {տուն}, լաւ որ Մարիամը տանն էր, որ կարողացաւ

սակաւ մարդ կար ֆրանսիագէտ, եկել էր մեր {տուն}, որ ինչ ասես բաների մասին խոսէ:

ֆրանսիարեն չիմացող տուներից ուղղակի մեր {տուն} մտանել, ուր խօսում էին այդ լեզուով:

նդրեց ինձանից, թէ երբ կարող էր գալ մեր {տուն} մի հայոց երգ լսելու համար: Ես ժամանակ

Թովմասը, - դեռեւս տասն ժամը չկայ, թէ {տուն} գնաս ի՛նչ պիտոյ է առնես, ո՛չ ապաքէն ժա

Թովմասը մատով ցոյց տուեց պատուհանից մի {տուն}, որի բնակիչը ծանօթ է արդէն իմ ընթերցող

որա փոխանակ, կոմսը խոստանար Եումի սոցա {տուն} գալու ժամանակ ներկայ լինել: - Ինչպ

անցքից... - Արդէն ժամանակ է դէպի {տուն} դառնալու, - ասաց կոմսը եւ հրաժարական ո

քարեայ, երկու յարկով բաւական ընդարձակ {տուն}, եւ այս տան գլխաւոր արժանաւորութիւնը է

ր ընտանիքի երջանկութեանը. նորա այսպիսի {տուն} ընտրելը արդէն հիմնաւորապէս ապացուցանում

ակը կ՚անցանէ, մինչեւ կինս եւ Մանուշակս {տուն} կը դառնան, այժմ քանիերո՞րդ ժամն է:

ւ առհասարակ ծնողքի համար, փեսայի նոցայ {տուն} գալը, - ընդհատեց նորա խօսքը Թիւթիւնճի-օ

ուն, փոքր ինչ ազատ կը մտանէր իւր հարսի {տուն}, մանաւանդ Աղուանեանց Մկրտչի նման մարդը

րտիս հրամայող. Այսօր այն պարոնը մեր {տուն} գալով, ինչ ժամանակ տանը ոչ ոք չկար, վ

ոչ միայն ես, այլեւ ցոյց կը տայի քեզ մի {տուն}, ուր միշտ կարող էիր մտանել ողորմութիւն

. ի՞նչի է քիթդ կախած: - Ամբողջ օրը {տուն} չես եկել, այժմ եկած չեկած, այդ է քո ք

ւթիւնճի-օղլուն, - ղահուէտնից դուրս եկած {տուն} էի գալիս, յանկարծ պատահեց պարոն Շահում

նցը, բռնեց եւ բաց չթողեց, " գնանք մեր {տուն}, գնանք մեր մօտ ճաշի " ասելով, վեր առե

մի նամակ ձեռքին մտած պարոն Շահումեանցի {տուն}, հարցանում է ինձ, թէ ե՞ս էի արդեօք պա

աղքատին, որ պատահմամբ գնացել էր նորանց {տուն}, որ նա տանի եւ քանի կոպեկ շահուի, - պա

, թեթեւը ձգելուց յետոյ գալիս է հիւանդի {տուն}, նորան հարցանում են. " ի՞նչ բերեցիր "

ւ թափող է, կանչուեցաւ Թիւթիւնճի-օղլուի {տուն}: Նա իւր սովորութենով կատարեց այս արարո

է, թէ ո՞ւր էին տանում իւրեան կամ ո՞րի {տուն}, պատասխանում են, թէ փոյթ չէ նորան եւ

մէջ եւ անվնաս հասուցանում են նորան իւր {տուն}: Դայեկը հասկացած լինելով, թէ ընկած

որ նա չէ նկատում մութ տեղը: Հասանում է {տուն}, եւ մինչ դուռը կամենում է բախել, իսկո

ղճ դայեկը երեսը խաչ հանելով, մտանում է {տուն} եւ քնում է: Առաւօտուն հանդերձ հագնելու

րբ Աղուանեանցը եկել էր Թիւթիւնճի-օղլուի {տուն} հարսանիք խնդրելու, բայց ոչինչ պատասխան

նալ իմ վերայ, ես իսկոյն կ՚երթամ դրացու {տուն} եւ կը խօսեմ: - Բացի դորանից այնպէս

ինս մի պատիւ կը համարի իւրեան գնալ նորա {տուն} եւ լսել նորա ասելիքը, թէեւ Թիւթիւնճի-օ

ը վեր առեց եւ գնաց, խոստանալով ուղղակի {տուն} դառնալ նորա մօտից: Մնացին տան մէջ տ

ւին թողելու չէր, որ Մանուշակը գնայ հօր {տուն}, ինչ ժամանակ պարոն Շահումեանցը այնտեղ

'ի Թրանսիլվանիա, մին 'ի յունաց շինեաց {տուն} մի փառաւոր, ընդդէմ սորա կանգնեաց եւ այ

գո՛նէ ըստ կիսոյն. ընդէ՞ր. զի կուրացաւ {տուն} իւր։ Զի՞ կուրացար ո՛վ դու, բարձրացո՛

անութեան մերոյ, անբնական է առն մտեալ ի {տուն} մեռելոյ պարել որպէս ի հարսանիս, այսպէս

դից, մինչեւ երկու տիկինները յետ դարձան {տուն} ։ Բացի դորանից, խուզարկու ատեանը սկսեց

րւում էր միմիայն Փարիզ քաղաքի մէջ շինել {Տուն} եւ Կօլլեգիում երեխաների դաստիարակութեան

օլլեգիա, 340 ապարանք, 59 նորընծայական {տուն}, 200 առաքելական ժողով եւ 20, 000 Յիսու

չէին կամենում մտանել ստորակարգ մարդերի {տուն} Սուրբ Խորհուրդին հաղորդելու համար՝ հիմ

ն պղծւում է՝ մտանելով ստորակարգ մարդու {տուն} ։ Ահա Կլեմենտ XIի կոնդակի խօսքերը,

ա մօտ։ Գարեգինը խրատում է, համոզում է {տուն} դառնալ, եւ Սօսը դառնում է։ Բայց այս ե

որութիւնքը դնում ենք նախադաս, ինչպէս " {տուն} եմ գնում ". ի՞նչպէս է, որ այս դիպուած

ա մօտ: Գարեգինը խրատում է, համոզում է {տուն} դառնալ եւ Սօսը դառնում է: Բայց այս երկ

եթէ ասում ենք " հաց տուր ինձ "- երթալ ի {տուն}, - տուն երթալ. եւ այլն, եւ այլն: Սոք

մ ենք " հաց տուր ինձ "- երթալ ի տուն, - {տուն} երթալ. եւ այլն, եւ այլն: Սոքա բոլորը

ւի այն խօսքերը միայն, որ նա Հանավանքից {տուն} դառնալուց եւ Հեթումի առջեւ բոլոր անցքը

տունն ա նրանն ըլնում. ես էլ, որ ընենց {տուն} ունենայի, էն աղեքանց ոտը կը պաչէի, իմ

նքս ու վարքին ա, աշխատում տարեկան հացը {տուն} լցնում. տաւար, ոչխար, գոմէշ, ձի, գ

խն էլ տան տիրոջն ա: Բոլոր գեղը տասնութ {տուն} ա. ամէն մի տան տասը տասնըհինգ տընուոր

սնըհինգ տընուոր կըլնին վեր եկած, ընենց {տուն} չի ըլնիլ սրանցում որ էս իրէք օրը իրան տ

դիթերը թութի տերեւը այգուց առած գնում է {տուն} ( եր. 71-72). հայրը հանդիպում է նորա

ախա: Ամպել ա ձուն չի գալիս, - մթնել ա {տուն} չի գալիս, Էս անտէր բարձի վրայ, - առանց

ա այս ղալմաղալիցն ազատուելու, մի ուրիշ {տուն} շինեց եւ այնտեղ բնակւում էր։ Ար

ով, առանց պատուհանների եւ հողէ յատակով {տուն} շինել, ինչպէս նախնիք շինում էին հնումը

: Հայ մարդ, ասա՛, ու՞ր է {տունդ}, Հայ մարդ, ո՛րտեղ քո կենտրոնդ,

ջը, խելքդ գլուխդ հաւաքիր, աչքդ բաց եւ {տունդ} քամիին բացած լոկ գաղափարների ետեւից ման

նել, ինչպէս նախնիք շինում էին հնումը, {տունդ} կը մնայ դատարկ, եւ ոչ ոք չի գնալ, որ

լաւ, դու ունիս բաւական գումար, ունիս {տուներ} եւ այլն, եւ նորանով կարծում ես թէ քո ժ

ս, միայն քաղաքը բաւական գեղեցկաշէն է, {տուները} ՝ եւրոպական ճարտարապետութեամբ, մանաւան

կան գահի վերայ, երբ բոլոր փողոցները եւ {տուները}, մինչեւ անգամ այս անբան գոյութիւնքը,

օթն օրավար հողի արդիւնքը եւ այն գեղեցիկ {տուները}, որ ունի նա Քուէպէքի մէջ, խաբուած քահ

կանունը. ես այնպէս էի կարծում, որ այդ {տուները} յառաջանում են Ջալալիներից: - Նշան

ան, այսպէս անուանուած, անգլօ-սաքսական {տուների} թիւը. միլիոնաւոր չեն վաճառական տուների

տուների թիւը. միլիոնաւոր չեն վաճառական {տուների} թիւը. ասել է թէ այն միլիոնները բաղկացն

է մեծ վաճառականին, զանազան միջնորդական {տուների}, գործարանների եւ ի վերջոյ՝ դրամագլխի

գրում եղած այդ տուներին: Ես չգիտեմ այդ {տուների} ծագման պատմութիւնը, սակայն հաւանական է

է, ազնիւ ծագում էք վերագրում եղած այդ {տուներին}: Ես չգիտեմ այդ տուների ծագման պատմութի

, ոչ այն, հազարաւոր ֆրանսիարեն չիմացող {տուներից} ուղղակի մեր տուն մտանել, ուր խօսում էի

Երբ ուսանողը դադրած-վաստակած {Տունէ} յետ դառնում ( հարկ է թէ քաղցած),

պատվական տղան գար Նախիջեւան, նորան մեր {տունը} տանեիք, որովհետեւ օտար երկիր է նորա հա

մ եմ, որ թե գա, նորան ընդունեք եւ մեր {տունը} կամ մեր մոտ ազգականաց տանել բերել ունեն

եւ ազգային գիտութեան եւ յառաջադիմութեան {տունը} աւազակաց այր շինած լինէին։ Այս խօսքերի

մնալու: Այս բանը քանդել է մեր ազգի {տունը} ։ Դա այն մրրիկն է, որ ցրուել է Հայոց ա

Հայոց ազգի գիտութեան եւ յառաջադիմութեան {տունը}... ցոյց տալ երկու Հայ, որ ազգի օգտի ե

լ ինձ ազգի գիտութեան եւ յառաջադիմութեան {տունը} ։ Պատասխանի եմ ստանում, թէ " այստեղ ազ

թեան, եթէ գիտութեան եւ յառաջադիմութեան {տունը} աւազակների այր շինած լինէր "։ Նշանակու

արեցի Պ. Իսահակեանցին, թէ ո՞ւր էր այդ {տունը}, որին պատասխանում է նա, թէ " այժմ ժամ

անցին, որ ազգը մեղադրւում է ոչ թէ եղած {տունը} աւազակների այր շինելու համար, այլ մի ա

ոմսութեան ողբալի աւերակների վերայ: Այդ {տունը}, ուր այժմ բնակւում եմ ես, եւ որ երբեմ

պատճառեմ՝ նկարագրելով նորա քաղաքը կամ {տունը}, այլ բանի զօրութիւնը միայն հասկացնելու

րուարձանի Վիօլէ փողոցում: Վարձով բռնած {տունը} վարժարանի համար, անտարակոյս, չունի այ

, ուր կատարւում է աստուածային պաշտօնը: {Տունը} ունի մի բաւական ընդարձակ պարտէզ աշակերտ

տարուց աւելի տեւում է Գռէյլի վաճառական {տունը} եւ շահած է բոլոր Եւրոպայի եւ Ամերիկայի

մանաւանդ, Նախիջեւանցոց օգտակար էր այս {տունը}, որին գործակից էր մի ազգասէր Հայ: Եթէ

րան հայհոյենք, միւսին դաւ դնենք, սորա {տունը} քանդենք, միւսին գլխակոր վայր ձգենք...

նութիւն է, որոնց առաջինն է թագաւորական {տունը}: Հասարակ ժողովուրդը իւր երկու ձեռքից ա

տալիս, կարո՞ղ ես բռնի յափշտակել: Այն {տունը}, ուր ես բնակւում եմ, սորանից տասն տար

Աղքատութիւնը ստիպում է նորան թողուլ իւր {տունը}, իւր ընտանիքը, իւր ամուսինը, իւր զաւ

, ոյժաթափ եւ թօշնած: Վերադառնում է իւր {տունը}... բայց ի՞նչ եղաւ արդեօք այն լքեալ տու

ցակայութեան ժամանակ: Վերադառնում է իւր {տունը}, երբ կորուսել էր աշխատելու ընդունակութ

ի համար վերադառնայ: Նա գտանելու չէ իւր {տունը}, իւր ծնողքը, նորա աչքին պիտի հանդիպին

ւթեան բաժակը: Այո՛, մնում է նա, բայց {տունը} մարեցաւ: Մի գերդաստան ընկաւ հասարակաց

եան ձայնը, հողմոց հնչիւնք: Ահա եւ այս {տունը} մարեցաւ, սա եւս դուրս ընկաւ հասարակաց

քը խոժոռւում է, Երբ տեսնում է իւր {տունը}, Փայտանում է զգայութիւնքը,

: Մի՛ հրաժարուիր, քան թէ իմ {տունը} քանդես, Արի մորթի՛ր, դու քո ձեռ

- Ուրեմն բա՛ց թող, որ ես գնամ իմ {տունը}: " Իրաւն ասեմ, չկամէի այդ

տասխանեցի եւ գրեցի մի առանձին նամակ մեր {տունը}, որ կ՚երթայ 29-ին: 29-ին նամակ ստացա

ի անէ: 13-ին նամակ գրեցի եղբօրս, մեր {տունը} եւ Մատթէոս սրբազանին, որ կ՚երթայ 14-ին

ս գրքերի մասին եւ մի նամակ դրի մէջը մեր {տունը} ուղարկելու համար Աւետիքի անունով, սորա

տճէնը, թուղթը ըստ հասցէին եւ պատճէնը ` {տունը} խրկելու համար: Թուեալ է 25-ից: 27-ին

ոլսից] 22 119 Հայրապետեանցին 22 120 մեր {տունը} 29 121 Հայրապետեանցին Դեկտեմբեր 6 122

ին 20 130 Միանսարեանցին ( 3) 131 մեր {տունը} 132 Սանասարեանցին 133 Հայրապետեանցին

լիգիւզէլին /11 24 Քեաթիպեանցին 25 մեր {տունը} 8/20 26 Հայրապետեանցին 27 դարձեալ նո

ն 37 " Մեղուին " 38 դարձեալ 39 մեր {տունը} 40 Կովայլսկուն 22/6 41 Հայրապետեանցի

ուէզից] 6/18 79 Միանսարեանցին 80 մեր {տունը} 81 Խաֆաֆեանցին 82 Հայրապետեանցին

90 Խաֆաֆեանցին, Պ[ետեր]բուրգ 91 մեր {տունը}, Նախիջեւան 92 Րուդնեւին, Մոսկուա

րիզ 106 Սուլթանին, Մոսկուա 107 մեր {տունը}, Նախիջեւան 108 Խաֆաֆեանցին, Պետերբո

14 Հայրապետեանցին, Պետերբուրգ 115 մեր {տունը} 116 Խաֆաֆեանցին 117 Խալիբեանցին 1

րապետեանցին 124 Խաֆաֆեանցին 125 մեր {տունը} 17/29 126 Կալկաթայի եկեղեցպանին, պ.

մինչեւ չկապուի հզօրը, չէ՛ կարելի նորա {տունը} կողոպտել, ուստի իւր ամեն այն զօրութիւն

փորձելու համար, գնացի մօտիկ բարեկամիս {տունը}, որ վաղուց ունէի Հնդկաստանում. նա ՚ի

եւ գտնելով Սիւնեաց աշխարհում, տարիր քո {տունը} ո՛չ որպէս մի տան պատկանաւորներից, կամ

ա մայրը՝ Ձուիկը, տարաւ նորան Աշուշայի {տունը}, ուր ուսում էին տալիս Փարպեցուն։ Դնեն

րրորդ, որ ասում է Փարպեցին, թէ ինձ քո {տունը} տարիր ոչ որպէս մի աղքատ մարդ եւ այլն,

արձան երեք հոգի. ծխով լցուել էր ամբողջ {տունը}, ծխողքը հազիւ հազ տեսանում էին միմեանց

րողանանք ներս տանել մեր ընթերցողքը նորա {տունը}, այն րոպէին երբ կոմս էմմանուէլը անձնատ

կը լինի սորա վերջը եւ կը խայտառակուի իմ {տունը} այս քաղաքի մէջ մինչ ի սպառ: Ես շատ անբ

ւի, նորա տան եւ Շահումեանցի մասին: {Տունը}, որի մէջ նստած էին այս երկու մարդիկը,

ւնովս Թիւթեանճի-օղլու: Այսպէս ահա սորա {տունը} գտանւում էր մի աննշան փողոցի մէջ, քաղա

միշտ գալիս էր գնում էր Թիւթիւնճի-օղլուի {տունը} ժամանակ անցուցանելու համար, որովհետեւ

ղի մէջ հարցրո՛ւ պարոն Շահումեանց Գէորգի {տունը}, բայց նամակը ցոյց մի՛ տուր ոչ ոքի. պա

ոյց տալ գիրը, - ասաց պառաւը, - ես միայն {տունը} կը հարցնեմ, միամիտ կացի՛ր, մարիկս, մ

նեղացաւ, ասացի ես չեմ, ահա մտի՛ր այս {տունը} եւ հարցրու ծառաներից, քեզ ցոյց կը տան

թափողը: Թեթեւ թափողը գալով հիւանդի {տունը}, նախ եւ առաջ առնում է մաղի միջից արճիճ

համարում նկարագրել նորա փոքրիկ փայտեայ {տունը}, որի մէջ բնակում էր նա իւր հօր եւ մօր

արու ելքումը Հայաստանի վերջին արքայական {տունը} ՝ Ռուբենեանց իշխանութիւնը շիջանելով, կ

ը, կա՛մ յետ դարձուցանէր նորանց իւրեանց {տունը} ։ Որովհետեւ այս բանը համաձայն չէր Յիսու

, գնաց Պալատական Գաբրիէլ անունով տիկինի {տունը}, ուր ամենայն երեկոյ գնում էր Հենրիկոս

ն կախեցին։ Պարլամենտը վճռեց քանդել այն {տունը}, ուր բնակւում էր Շատէլ, եւ նորա տեղու

ստացան դարձեալ Փարիզի մէջ ուխտապահական {տունը} եւ Կլերմոնտեան Կօլլեգիումը, այն պայման

իւրեանց հանդերձը կամ ապականուի իւրեանց {տունը}, որի մէջ բնակւում են. ի՞նչ խղճմըտանքո

ր այն սաղմոսի ծածկամիտ, առանց այբ եօթն {տունը}. չկարծեմ, որ եպիսկոպոսները եւս այնպէս

էլ գոհանալով ուրախ-ուրախ գնում են իրենց {տունը}: Ով կարող էր ասել թէ Տարանտելլան ( մոր

ոմմայ իրանք են ուտում, քեասիբ քիւսուբի {տունը} քանդում, իրանցը շինում, ես գրողամնայ

որ մի փոքր հանգստացնելու համար տարաւ իր {տունը} ( եր. 107-109): Նա, խաղող դնելով նո

ակ մէջքիս շալ կ՚ուզեմ, Երբ ես եկայ ձեր {տունը} - ոսկին սարեսար կ՚ուզեմ: Կիրակի էլ պա

կներում վերականգնեցին բանաստեղծի ասուած {տունը}, կամ ինչպէս առհասարակ փորում են եւ բաց

աւելի յարմար են բնակութեան, քան թէ այն {տունը}, ուր Քրիստոսի 79 թուականին վերջին անգա

վրայ՝ բնութեան հարկը չէ վճարւում, մեր {տունը} չէ կառավարւում, մեր այգիքը չեն մշակւու

, եթէ մտածես պատ քաշել նորա առջեւ եւ քո {տունը} այդ ճամփով փրկել. չէ՞ որ աւելի խելքի մ

ործունէութիւնը եւ ապահովում է քեզ ու քո {տունը} ։ Ի՛նչ է պատճառը, որ Մասիսի նման ապառա

ւնը... բայց ի՞նչ եղաւ արդեօք այն լքեալ {տունի} եւ ընտանիքի վիճակը նորա բացակայութեան ժ

տել կը դառնայ նոյն բանը, եթէ մտածես մի {տունի} վրայ այլ տան հիմք դնել: Ուզո՞ւմ ես փիլ

, եւ ինչպէս վարձկան լալականը ննջեցելու {տունի} տեսածի պէս սկսանում է իւր ողբը, այնպէս

ի մէջ, այլ կապոյտ երկնակամարը էր նորան {տունի} փոխանակ։ Օրերով ոչինչ չէր ուտում, պատ

չէ նա աճաբ պաղնիքին ճամբան. Խասբիքային {տունին} ետեւի տերեյին մեջն, ինչ տեղ որ ծառեր կ

սել էիր: Այնպէս չէ՞, որ այն տասն քսան {տունից}, որ դու ճանաչում էիր, այսօր կան եւ տե

եւ կատաղի ճիւաղի պէս, փողոցից փողոց եւ {տունից} տուն վազելով դիմել մինչեւ ոստիկանութիւն

Ведъ սահաթը երկուսին Գնացել է ձեր {տունից}, Տեսնողն է Կիսթի որդին: Hy

եղբօրիցս նոյն թուականից, իսկ միւսը մեր {տունից} յունիսի 4-ից, որ գրուած էր հօրս եւ մօր

ս քովն է գնացել: Այլեւ յայտնում է, թէ {տունից} նամակ է ստացել, ուր մեր ծնողաց մասին լ

այ] տես[ութիւնը] նշան[ակուած է] 19-ին: {Տունից} եկած թղթերն էլ կարդացի, եւ աղբաթս սաստ

ւնքը շինեմ ասելով աչքն էլ հանեց - երկու {տունից} էլ մի մի մարդ առաւ սպանեց եւ մի նոր թէե

արտական էք տնկել եւ սնուցանել ազգութեան {տունկը} եւ ծնողական սուրբ իրաւունքներով պարտք դ

ամանակ չէ, որ ասել էինք, թէ ազգութեան {տունկը}, ինքնուրոյն գործականութեան աղբիւրը է գ

ի արիւնը ոռոգեց եւ աճեցուց ընդդիմութեան {տունկը}: Եւ այսօր, ամենայն րոպէ, հեռանում են

ել աճեցնել իւր զօրութիւնքը եւ ազգութեան {տունկը} որպէս մի գործարանաւոր էակ, այլ հանքերի

ի մասին հնդկական հրիտակացն, ծանոյց թէ {տունն} եւ կրպակք հանգուցեալ Մասեհի Բաբաջանեան

մեայ լռութիւն հասարակութեանս մերոյ: {Տունն} այն, որպէս եւ կրպակք, գտանին մերձ յե

փոքրագոյն յոյժ ասեն լինիլ, քան զերրորդ {տունն}, յատկացուցեալ միմիայն յօգուտ Սահակեան

ս յարդեանց երկուց վաճառեալ տանց եւ զմեծ {տունն} բոլորովին հանդերձ այսքանամեայ գոյացեալ

գիտությունը նպաստի մարդու կենցաղը՝ իր {տունն} ու բունը բարելավելուն. իսկ հետո արդեն

. - Նոցա ծնունդը չորանայ, նոքա իմ {տունն} են քանդել, - ասելով լցնում է քիթը թաբա

ինքն Շաբալէն եւս վկայ է։ Երկրորդ {տունն} է մերձ Հայոց եւ լատինացոց եկեղեցւոյն եւ

ր տանս Բիլսէթ եւս յայտնէ: Երրորդ {տունն} է սահմանակից առ յարեւելս Սաքսանլուեան Ս

սցեն թէ այս նոր շինուածքը եւ կամ էս ինչ {տունն} եւս, վերն յիշեալ Մասէհի ստատովն գնեցին

րի քրէիցն տացեն եւ հանցեն զնա ի տանէն, {տունն} քրէհով տացեն, տան քրէհն եւ տան սարանջա

ւոյ սահմանակից իմ նորաշէն մեծ բալախանայ {տունն} իւր ամենայն սահմանօքն, հանեցի իմ ստատի

ս տուր եւ առութիւն արարի, որ իմ յիշեալ {տունն} մշտնջենաւոր վաղֆ մնասցէ յիշեալ Լուսաւոր

իայն ցորքան կենդանի մնացից ես, զյիշեալ {տունն} եւ իւր եկամուտն ի ներքոյ կառավարութեանս

ալ օրինին յաջորդելով զտեղի իմ, զյիշեալ {տունն} եւ նորա եկամուտն, ամենայն եւս եթէ նոր

իսպառ լուծանեմ, այլ միայն զայս յիշեալ {տունն} եւ իւր եկամուտն հանելով անտի ի բաց յիշխ

ր դու մատուռն այս Քո անունով կոչելու, {Տունն} այս, որտեղ ապրում են Քո որդիները հլու

ի ընկերական կեանքի մէջ. չէ՞ որ երկուքի {տունն} էլ կործանուեցաւ: Ասենք թէ յանցանքը գոր

նցանքը գործուել էր, բայց տակաւին երկու {տունն} էլ հնար ունէին կենալու, բայց, հաւասար

կեանքի այս անչափելի հեղեղի մէջ դու որի՞ {տունն} ես հարցնում քո ծանր ու բարակ սահմաններո

յետոյ տասն օր ուտում են չի հատնում. մի {տունն} ա նրանն ըլնում. ես էլ, որ ընենց տուն

րէի, խօսքս կշտին կտրուկ կ՚ըլներ, ո՛ւմ {տունն} ուզէի կը քանդէի, ումն ուզէի կը շինէի,

. իշխանների տանն ա վեր գալի, աղքատների {տունն} ա քանդւում, հո սուտ չի՞: Հիմի ասենք թ

ը 10, հետո նա գնաց տուն, ես էլ եկա իմ {տունս}, Ավտուշն եւս հետներս էր: Հույս ունիմ

ամի, գրէ, եթէ ունի զայլ եւս զերկուս {տունս}, զորս եւ յատկացուցանէ, անուանեալ զդրա

ուցեալն թողեալ է զերկուս այլ եւս փոքրիկ {տունս} բաց ի տանէն եղելոյ կից եկեղեցւոյն հայոց

ինիստրատորն վաճառեալ է զայնոսիկ զերկուս {տունս} - մինն 6000 ռուփի գնով, իսկ երկրորդն 16

աջվան չափ էզելմիշ չանիլ. աս ջերմն է իմ {տունս} քանդողը, ճարին ճարը տակա գտած չիմ: Հո

Տեր Ստեփանոս Տեր Յարութիւնեանէ ըստ ծիսի {տունս} վաճառողաց: Ընդ այսմ եւ վասն բառնալոյ զ

երեանցին 17/29 5 Բուդաղեանցին 6 մեր {տունր} 7 Սիմէոնեանցին 8 Միանսարեանցին 9

եկամուտն, ամենայն եւս եթէ նոր ստացեալ {տունք} եւ այլն իցեն ընդ այնոցիկ եւ զնոցին ամեն

ակեան եւ Մեսրոպեան դպրոցաց: Թուի թէ {տունքդ} այդոքիկ, մինչեւ ՚ի կատարած ժամանակաց,

անուն էր ստացել Քիթաբէութան ( գիրք կուլ {տուող} ): Մօտ իբր վաթսուն տղայ Յովսէփ սրբազան

ես ասել: " Եթէ դու չտաս հարիւր, ուրիշ {տուող} կայ ", - ասում է նա, եւ եթէ ես նորան

ոյժ չունի, նա խաղալիք է իւրեան ապրանք {տուող} մեծ վաճառականի, կամ գործարանատիրոջ եւ

րի ` Զոյգ նռներըդ տաս նրան. Եւ կեանք {տուող} այգուդ գինու Խառնարանը դու տանես Եւ տ

Կը ցոլացնէ, ինչպէս լուսին ` լոյս {տուող} միշտ ու անվերջ: Շնչում ես օ

ա՛ն, որ արարի՛չ էր եւ նորոգիչ, կեա՛նք {տուող} եւ մահ սպանող, ամենի՛ երախտաւոր, քաղց

անք, որ թէ կապուած սուրբերի մէջ հրաման {տուող} կար, այդ, տիրապէս, Ս. Ղեւոնդն էր։

... աղջիկը մի զարհուրալից երկիւղ ցոյց {տուող} ձայն արձակելով, անյայտացաւ ծառերի քամա

. այդ դուրսից միայն գործունէութիւն ցոյց {տուող} շարժողութեան տակ պահուած է սարսափելի ան

, որ ներկայութիւն, մօտաւորութիւն ցոյց {տուող} է այն թարմատար համարված Ս տառը եւ առանց

ընդունել այստեղ որպէս առաջին դէմք ցոյց {տուող}, այլ որպէս բանի մօտաւորութիւնը, ներկա

եթէ եղանակ, ժամանակ, դէմք եւ թիւ ցոյց {տուող} վերջաւորութիւնը մէկ անգամ երեւի, նորան

թեմաթիկաբար ճիշտ միեւնոյն նշանակութիւնը {տուող}. ամենքն էլ տարբերվում են իրարից՝ թէ՛

իրենց ծայրի տառերը, միմիայն դէմք ցոյց {տուող} տառերով փոխանակելով, ինչպէս՝ մ, ս,

անուններից նորանով, որ միայն դէմք ցոյց {տուող} տառեր առնելով՝ իր վերջը կատարելապէս բա

ելու) որպէս ապագայում աւելի մեծ յոյսեր {տուող} երիտասարդ բանաստեղծի մի աշխատութիւն. "

անի անգամ այդ բանը օրինաւոր կերպով ցոյց {տուող}, նա հետ չի մնալ եւրոպացի կնոջից:

գործածական եւ որոնց գաղափարը մէկ բառով {տուող} խօսքեր ոչ միայն նոր լեզուի մէջ, միայն

իւր մէջ չունի այն ջերմացուցիչ եւ սնունդ {տուող} հիւթը, որ եթէ դնէիր այն սառուցեալ մարդ

ամենայն կողմը ճանապարհդ բաց է, պասպորտ {տուողդ} պատրաստ, ո՞ր օրիդ ես սպասում, ի՞նչ ես

նողը գիտէ նորա րոպէական արժէքը, եւ ո՛չ {տուողը}, վաճառականութիւն առնել մի տեղում, ուր

ամ ապրանքը կայ: Առնողը տկար է, քան թէ {տուողը}, առնողը կարօտ է, քանզի ոչինչ ունի: Ն

որպէս արժանաւորի, թէ անարժանի, այն՝ {տուողը} լաւ գիտցաւ, ապա արդա՛րեւ քե՛զ միայն ար

ալներով լի տապանագիրքը, որոնց ե՛ւ գրել {տուողը}, ե՛ւ գրողը, ե՛ւ փորողը չեն գիտեցած հա

ւ իւր անունով մի բաժակ ջուր մի աշակերտի {տուողի} վարձը եւս չմոռանալ: Չկարողացայ դիմ

ը բոլոր ժամանակ աշխատեցաւ իւրեան ապրանք {տուողի} օգտի համար, եւ ոչ միայն այսչափ, այլ ա

ը մատուցանուի այդ տեղերում, այդ արծաթը {տուողի} եւ նորա բոլոր ննջեցեալների անունը պիտի

միւս անգամ այն ժամանակները, երբ օրէնք {տուողները} նայում էին կանանց վերայ որպէս մի ծննդար

նտելացնելու համար, արժանի է, որ Օրէնք {տուողները} եւ Հասարակապետութեան քարոզիչքը զարմանայ

պատուանուններ, որովհետեւ նախ եւ յառաջ {տուողքը} չգիտեն իւրեանց արժանաւորութիւնը, երկրո

ալ ( Բուխայ) յՈւտի գաւառ՝ ձերբակալ 'ի {Տուս} գիւղ առնէ զՍտեփանոս, որում եւ Կոն անու

յաւիտեան։ Այլ մինչ աւուրց նոցա օձ զիւր {տուտ} խածեալ բոլորակ Զառամութեամբ պարուր

նման, Կանգնել եմ ախա բախա, - շաւաղուս {տուտը} կախ ա, Շէկ տղայ, կարմիր աղջիկ, - թո՛ղ

խղճմտանքովդ քո սրտին եւ հոգուն պատասխան {տուր}, թե իրավո՞ւնք է այդ: Եղբայր, եթե բան

ղբայր, հենց որ Սուլթան-Շահը գա, ցույց {տուր} դու նրան այս նամակը, - թող նա արտագրի

դու տոմս ունես: Եթե գիրքն ստանաք, ապա {տուր} կազմելու ճիշտ այնպես, ինչպես կազմված է

յլեւս տեղ չկա, իսկ դու կիրակի օրն իմաց {տուր} նրանց, որ նամակը մենք ստացել ենք եւ որ

եմն գնա, այդ երեք հազար մանէթը մածունի {տուր}, երեսդ քսիր, գո՛նէ այդ օգտակար եւս կը

ստուածների հայրը. - հանդէս եկ եւ համար {տուր} ինձ, ո՞վ է այդ մարդը, եւ ի՞նչ ես գրել

սար կրում եմ միայն ծանրութիւնը: Բաժի՛ն {տուր} ինձ քո հողից, մեք մի հայրենիքի որդիք ե

իքի բեռը, նոյնպէս կրում եմ ես: Բաժի՛ն {տուր} ինձ քո հողից, այն ժամանակ ես չեմ աշխատ

ւն հազար ռուփոյ եկամուտ խսելով, այսպէս {տուր} եւ առութիւն արարի, որ իմ յիշեալ տունն

ի Նոր Նախիջեւան: Եւ ի հաստատութիւն այն {տուր} եւ առութեանս եւ վաղֆարարութեանս իմ, մի

դ դրախտ - Ուրիշներին դժուարանց ` Թոյլ {տուր} ինձի բանալ դու Եւ գլուխըս վեր բռնած `

ի զով զիւր ստուեր, Շնչոյն դիւրէր {տուր} եւ առ՝ Եւ սերովբէն հասանէր:

նէ իւր մտքից... Գոնէ տեղիք {տուր} ասելու՝ " Երջանիկ եմ, իմ զաւակք

Ուսո՛յ, խնդրեմ, Մուսայ նազիկ, {Տուր} վրձինիս քաջ ներկեր, Որ կարենամ նկ

у, կ՚ասի, եդ բռբռան Տէրտէրներին {տուր} փողը, Դիր телега-ն ու ճամբէ `

Ունի՞ս մի բան քեզ սեպհական. Ցոյց {տուր} ինձ դու քո պարծանքդ: " Ի՞նչ

Իմ պարծա՞նքը, յիմա՛ր զքեզ. Ցոյց {տուր} ինձ դու յառաջ քոնը. Ճաշ եմ ուտու

ատում էք իմ սիրտը, Շուտ պատասխան {տուր} նազելի խղճալով: - " Մեք երկ

" Կնդուկ պոչատն է գալիս, Ճամփայ {տուր}, է՜, մե՛ր տղայ, Տե՛ս, հետն էլ

ու: Ինչ ապրանքով մեր ընկերութիւնը պիտի {տուր} եւ առք առնէր, այդ ապրանքի տեսակից եւ բ

իասին պէտք է յաւէրժանայ եւ իմս): Ցոյց {տուր} մարդկութեան գալոց սերունդին, թէ ինչպէ՞

ից աղաղակով խնդրում են Փրկչից. " Խօ՛սք {տուր}, - ասում են, - շնո՛րհ ուղարկէ. բո՛ւն դ

րծունէութիւնը, - ասաց սատանան, - ցոյց {տուր} ինձ քո ցուցակը: Ֆիֆիքոքոն տուեց նո

որ իւր ընկերքը, գլուխները տաքանալուց, {տուր} ու ծեծ սկսել էին միմեանց հետ, որոնցից

, փուլ արի իմ վերայ... երկիր, կուլ {տուր} ինձ, ո՛հ, մի օգնութիւն, սիրտս այրւու

պասաւորք: - Աստուծոյ սիրուն, ցոյց {տուր} ինձ այդ թուղթը, ես շատ ուրախ կը լինիմ

այն ժամանակ, այն ազգի թղթով երդում տալ {տուր} եւ ապա հարցրու հարցանելիքդ, որ պատասխա

ս մինին բերանը ծեփիր, այն միւսին ընծայ {տուր}... իսկ որքա՛ն դողալ հարկաւոր է, մին

անց Գէորգի տունը, բայց նամակը ցոյց մի՛ {տուր} ոչ ոքի. պատճառ, ամենայն տղայ գիտէ պար

Շահումեանցը. ես ասացի, այո՛, ես եմ, {տուր} նամակը եւ կամենում էի առնուլ նամակը ձեռ

ղձուցանեն գործով, եւ զի մխիթարիմք փառս {տուր} Աստուծոյ. զի որ քրիստափոր անուանիմ քրի

կարողանաս թղթի վերայ գրել, որ ապագային {տուր} եւ առութեան ժամանակիդ պիտանի լինի քեզ:

ի աշխարհը, ուրեմն պատշաճապէս ներգործել {տուր} ինձ, ապա թէ ոչ, թո՛ղ ճնշուիմ դարերի ծ

նենք, թէ ինչ բանում է կատարելութիւնը " {տուր} ինձ զհացէ կամ ու՛ր է աղճատանքը ` եթէ աս

ու՛ր է աղճատանքը ` եթէ ասում ենք " հաց {տուր} ինձ "- երթալ ի տուն, - տուն երթալ. եւ

եւի մէջ չէ, այլ իրի մէջ. եթէ ես " հաց {տուր} ինձ " ասելով հասկանում եմ այն, ինչ որ

նա՛, փալանը դու դզի, նօխտէն դու գուխը {տուր}, էլ ինձանում մեղք չկա ": Եկեղեցո

ում իր սիրտը Անոյշի առջեւ. " Քա՛, ինձ {տուր}, ես քո աղպոր ղարաւաշն եմ ( աղախին), -

կ, ջան, ջան: Ա՛յ տղայ հիլ անիլ {տուր}, - մատնաչափ դիր անիլ տուր, Ինձնից էլ ք

տղայ հիլ անիլ տուր, - մատնաչափ դիր անիլ {տուր}, Ինձնից էլ քեզ ճար չի կայ - քաքուլդ վե

ից էլ քեզ ճար չի կայ - քաքուլդ վեր անիլ {տուր}: Ես աղջիկ եմ ալ կ՚ուզեմ, - բարակ մէջքի

ժ ունի այդ անիրաւը, ճշմարիտ, իմ առ ու {տուրը} կարող է լաւ կանգնել, եթէ երկու հազար մ

, կեանքը, որ անդադար շարժելով՝ առ ու {տուրի} մէջ էր այդ ներգործողների հետ։ Ինչ մ

կ առտնին խոշոր բաների մասին, կամ առ եւ {տուրի} մասին՝ առանց համարձակուելու մօտենալ գի

նքին ուղղակիորեն հակասող սխալը: Չէ՞ որ {Տուրինյան} պալատի օրինակելի բանավիճողներից ոչ մեկը

ելու համար։ Նոցա որոգայթներով կարդինալ {Տուրնոնը} դրուեցաւ Մակաօ քաղաքի բանդը։ Պատերազմը

քարոզիչները եւ 1702 թուականին կարդինալ {Տուրնոնին} ( Maillard de Tournon), որ շատ խելացի

եմենտ XIի կոնդակի խօսքերը, որ Կարդինալ {Տուրնօնը} տարաւ Պօնդիշար. " Մեք չենք կարող այլեւ

փորեց, հանեց գերեզմանից խեղճ ողորմելի {Տուրնօնի} մարմինը եւ բերեց իւր հետ Եւրոպա՝ ոչինչ

զթեփ ո՛չ ընկենու: Մնան միշտ բնութեան {Տուրք} մշակութեան: Ուղւոյ եղեալ այլ ոք

ազգասիրութեան որ էր բնական 'ի նոսա, եւ {տուրք} հայրենեաց եւ միանգամայն ստիպող չքաւորու

են ազատօրէն ընթացք ստանալ մտքերի առ եւ {տուրքը} ։ Անլեզու մարդու վիճակը, այսինքն՝ մու

յն մտքի անդաստանը, որ նոյնպէս Աստուծոյ {տուրքն} էր, մշակէ եւ պտղաբեր շինէ. եթէ նա վեր

ութեամբը, իր ազգի մեծատունքը՝ իւրեանց {տուրքովը}, պիտոյ է գործ կատարեն. մինը առանց միւ

նում է Բէգզադէն՝ թաբակը քաշելուց յետոյ {տուփի} կողքին զարկելով: - Ապրանքը հնացած է եւ

զցորեանն ընդ նմին 'ի բաց խլիցէք. թո՛յլ {տուք} երկոցունց աճել 'ի միասին մինչեւ 'ի հուն

ում հրամանի անսան տպագրատունք, պատուէր {տուք} եւ կատարեսցի վաղվաղակի, զամենայն զհասկ

րին, որ գրէր հեղինակը, եւ նորա առաջին {տպագրած} օրինակները ջնջուեցան որքան կարելի էր Յի

յդ աշխատանքը ծավալով կլինի թերեւս 15-20 {տպագրական} թերթ: Եվ մինչեւ քաղաքացիական նոր լեզու

ներով գրքեր: Մինչ այժմ գրածս մոտ 15 {տպագրական} թերթ է in 8°, բայց հազիվ կազմի ներածու

գիրը, այս ամբողջ աշխատությունը 30 - 35 {տպագրական} թերթից՝ in 8°, պակաս չի լինի, որովհե

` խօսք, միւսին ` հարսն ") գտանւում են {տպագրական} մամուլի տակ, կարող են հաւատարիմ առհաւա

քից, երկար ժամանակ Փարիզ բնակուելով եւ {տպագրական} արուեստին հմտանալով, բաւական հարստացու

ս ու այն մատենարանի անկիւններում, ձգել {տպագրական} մամուլի տակ եւ այս ճանապարհով դարձուցան

ն ամիս, առանձին գրքերով, 8-10 ութածալ {տպագրական} թերթերով: Բնագիտական հոդվածների առկայո

րի վերայ, որ այս օրերումը դուրս է եկած {տպագրական} մամուլի տակից։ 1858 թ. յունուար

ւմ է Վագայնկով արուարձանի մէջ։  {Տպագրական} ինչ ինչ արգելքների պատճառով այս "բացատր

որ պատուելի թարգմանիչքը յառաջ էին բերել {տպագրապետին}, թէ նամակ են ստացած Հնդկաստանից, որով

ուցին զփառս նորա: Ձերում հրամանի անսան {տպագրատունք}, պատուէր տուք եւ կատարեսցի վաղվաղակի,

նտեղ մի որեւէ բան կա։ Պ. Մորոզովը թող {տպագրե} իր պատասխանը, ես չեմ կարող շուտով վերջ

ի սոյն եղեն ձեռնամուխս, վասն զի ասեն - {տպագրեալ} գրեանք նոցա լի են մոլորութեամբք։ " Յո՞

ութեան։ Այս գիրք յեօթանասուն ամաց հետէ {տպագրեալ} է, զայսքան ամս ընթերցան եւ քննեցին թշն

սուրբ եկեղեցւոյ եւ այլն։ Այս հրովարտակ {տպագրեալ} է 'ի Հռովմ, եթէ այս ազգ մինչեւ ցաւուրս

ութեան եւ ըստ իմաստիցն բարգաւաճութեան, {տպագրեալ} է ի Մխիթարեան հարց, իսկ միւս ճառք նորա

ւմ տեղւոջ, այն է ի սկզբան ճառիս, ունի {տպագրեալ} քանի մի գրեանս վերաբերեալս ի կրօնականն

րաստել վասն զաւակաց ազգի, չկարէր զնոյն {տպագրեալ} յաղքատ քսակէ իւրմ է ձօն հանել ազգին. ե

բեղայից: Այո՛, ո՛չ շատ յառաջ քան զայս {տպագրեաց} ի Մոսկվա Մսեր մագիստրոս Զմիւռնացի զիւր

ատ օրինակէ, զոր յամին 1853 նոր ի նորոյ {տպագրեաց} յընտիր օրինակէ արգոյ Մկրտիչ Էմին ի Մոսկ

դապետի Դաւրիժեցւոյ, զոր Ոսկան վարդապետ {տպագրեաց} ի Հոլլանդա ի տպարանին՝ զոր կառոյց Մատթ

լատին դպրութեան, զոր յետոյ նոր ի նորոյ {տպագրեաց} յընտիր օրինակէ Մխիթար վարդապետ Սեբաստաց

օնագիտութեամբ եւ ճարտասանութեամբ, զորս {տպագրեաց} մինչդեռ զուսուցչութեան ունէր պաշտօն ի տ

ողութիւնք օրէնսգիտաց եւ փաստաբանից ունի {տպագրել} եւ երբ պատրաստ լիցի, յայնժամ ներկայանա

Թուրքիայի հայ բողոքականների մասին ինչ է {տպագրել}, բայց զգում եմ, որ դա պետք է լինի մի

Ղալաթիա քարոզութեան համար։ Այս միջոցին {տպագրել} տուեց նա Թովմաս Գեմբացի անունով գիրքը,

ը, ուրեմն եւ հին գրոց լեզուն, սկսեցին {տպագրել}, այո՛, եւ տպագրեցին ըստ մեծի մասին հի

ացան աչք մեր եւ քննեալ զօրինակս կտակաց {տպագրելոց} յԱզդասէր, յԱրշալոյս եւ ի Հիւսիսափայլ օ

լիակատար իրավունք ունի թույլատրելու ինձ {տպագրելու} իմ աշխատությունը այն հիմամբ, որ յոթ հո

րների օգտին: Այդ խնդրի մասին ինչ էլ որ {տպագրեն} միսիոներները՝ անիրավացի է ու սուտ, այ

տառիցն ի թիւս զանազան եկեղեցական գրեանց {տպագրեն} նաեւ զառաջինն առ Հայս զԱստուածաշունչ մա

ւնի տոհմին, տրոհեալ զայն ի հինգ գիրս, {տպագրեցաւ} այս է Կոստանդնուպօլիս յամի 18[52]։

ոց լեզուն, սկսեցին տպագրել, այո՛, եւ {տպագրեցին} ըստ մեծի մասին հինգերորդ դարու հեղինակն

ուցանել Հայ ժողովրդեան զբանն Աստուծոյ, {տպագրեցին} վասն մեր Հայոցս յամի 1836 ի Մոսկվա զՆոր

ստի սրբագրությունը: Եթե նա այդպես պիտի {տպագրի}, ապա երբեք վերջ չի ունենա. պետք է, չ

պրութեամբ պարապողների համար, թող արգոյ {տպագրողը} հաճի ընդունել մեր շնորհակալութիւնը: Ին

շնորհակալութիւնը: Ինչ որ վերաբերւում է {տպագրողի} սեպհական ծանօթութեններին, մեք գտանւում

1853 թուականին, պ. Էմինի ձեռքով։ Այդ {տպագրուած} օրինակից է արած մեր թարգմանութիւնը։ Ին

լ է այդպիսի անալի եւ անհամ սուտեր ոչ թէ {տպագրութեամբ} հրատարակել, այլեւ բերանից անգամ հանել

րեալ յիշատակներ եւ լոյս կը հանէր նորանց {տպագրութեամբ}: 4. Կը փորէր եւ կը քրքրէր այն տեղ

հատել է նորա համբերութիւնը ", պիտոյ էր {տպագրութեամբ} հայհոյել։ Եթէ այդպիսի ծայրագոյն իմաստա

րդէն երկու անգամ փոխել է իւր կրօնը, որ {տպագրութեամբ} հրատարակել է. " Կաթոլիկ ծնած եմ եւ կաթ

յայտնի, է առաջին անգամ հրատարակուեցաւ {տպագրութեամբ} Մոսկուայի մէջ, 1853 թուականին, պ. Էմ

ամարենք մեզ հրատարակել այս աշխատութիւնը {տպագրութեամբ} ՝ հանգուցելու խորհրդին եւ ցանկութեանը հա

, առանց որեւիցէ մարդու կամք ստանալու, {տպագրութեամբ} հրատարակել նորա վարքագրութիւնը. այս պա

երում, եւ թէ բազում գիտութեամբ եւ գրոց {տպագրութեամբ} պայծառացոյց զազգն իւր 'ի բաց առեալ զնիւ

նուցեալ ] հրատարակել զՀոգեբանութիւն իւր {տպագրութեամբ} յամի Տեառն 1851 ի յառաջաբանութեան անդ ն

անայ հայրենասիրաց արգոյ Մկրտիչ Էմին տալ {տպագրութեամբ} ի լոյս: Զմատենագրութիւն դարում կնքէ Յո

վաճառականութեան միայն, քանզի չունի նա {տպագրութեամբ} քանի մի հին ազգային տաղերգութեանց եւ դա

տովան լինիմք [1 անընթ. ] դորա զննութիւն {տպագրութեամբ} հին հեղինակաց, այլ դադարեաց ի բանս զպա

ինքնին, որպէս գիտեմք, վկայեսցէ նորոգ {տպագրութեամբն} ուղղագործելոյն, այլ արժան էր խօսիլ ի մ

առաքել առ Սենատդ առ ի յառնուլ զհրամանս {տպագրութեան}, յայտնել աղերսեմ: Աբէլ վարդապետին Արա

ինէն վասն ծախուց պատրաստութեան թղթոց եւ {տպագրութեան} բովանդակ գործոյն զ700 ռուփիս, այն է զ7

ով առ ժամս զ300 ռուփիս ՚ի պէտս թղթոց եւ {տպագրութեան} նորին, որպէս ՚ի վերոյ յիշեցի, եւ զգոր

ւթիւն: Աւելորդ է մի խօսք եւս ասել {տպագրութեան} անպիտանութեան մասին: Թիֆլիզը, որ այսօ

ւին չխօսել այդ մասին: Եթէ վտանգաւոր չէ {տպագրութեան} միջնորդութեամբ տարածել մի գաղափար, մի՞

պեան եւ այլք, հոգաբարձու լինելով բոլոր {տպագրութեան} ծանրութեանը, հրաւիրած են Պ. Ոսկանեանի

ժանի առաջին բանը համարելով հանդէս հանել {տպագրութեան} սխալները: Ամենայն յաջողութիւն ցանկ

ամենայն յարձակմունքից: Յարձակմո՞ւնք, {տպագրութեան} ընդդէ՞մ, եւ մի աշխարհում, ուր ամենայն

դդէմ դարձեալ պաշտպանում է եւ քարոզում է {տպագրութեան} անպայման ազատութիւնը: Հասարակութիւնը,

նին, որպէս թէ բացակայութիւն իւր ՚ի ժամ {տպագրութեան} ՝ եղեալ իցէ պատճառ սպրդման այլանդակ գաղ

, որպէս թէ այնոքիկ ամենայն սխալանք իցեն {տպագրութեան}: Ո՜վ ծիծաղելի արդարաբանութիւնս: Սխալա

Ո՜վ ծիծաղելի արդարաբանութիւնս: Սխալանք {տպագրութեան} համարին առ ամենայն ազգս, եթէ փոխանակ տ

ի խաբել Այվազովսքին. չե՛մ ք նորընծայ ի {տպագրութեան} կամ ՚ի դպրութեան, եւ ի կեանս մեր ո՛չ ս

անզի, եթէ սխալանքդ այդոքիկ արդիւնք էին {տպագրութեան}, եւ եթէ ինքնին Այվազովսքին խոստովանի ա

ւն հայոց եկեղեցու վարդապետութեան: - {Տպագրութեան} սխալանք են, գրաշարը շարադրել է այն բոլ

ը եւ ոչ մի անգամ մի տառ փոխած է. ուստի {տպագրութեան} վերայ յանցանք գնելը զրպարտութիւն է:

չ օրինակ է եղել մեր ձեռքում, եւ թէ ո՛ր {տպագրութեան} երեսներն ենք ցոյց տալիս։ Ագաթանգեղո

եզուն։  Սոցանից մինը պէտք է որ {տպագրութեան} սխալ լինի։  Այդ բարբառիս քննութ

ւնները, կարող էր մանրամասն ասել բոլորի {տպագրութեան} տարին, միտքն էր պահում, թէ ո՛ր գրքում

, որպէս մի չնչին բան. սիրում էր միայն {տպագրութեան} սխալանքը, որ մեծ հաճութեամբ կարդում էր

ն բարձրութեամբ սուր ծայրով, որ շինած է {տպագրութեան} սրբագրական թերթերից. այս գդակի սրածայր

վ ձայն նշանակող տառերը, հնարաւորում էր {տպագրութեան} գիւտը, որով պիտոյ է ազատուէր մարդկային

նուանելոց, խափանեալ դադարեսցէ գործարան {տպագրութեան} հարիւրամեայ ժամանակաց եւ այն առանց քննո

պատճառաւ դադարման առաքելութեան մերոյ եւ {տպագրութեան} ։ Այս հուր օր յօրէ բորբորքեալ տոչորէ եւ

Կաթողիկոսէ Հայոց յամի 1655: Արհեստ {տպագրութեան} առ Հայս տեսանի զառաջինն է Կոստանդնուպօլ

ազան աշխատութեամբ ( որք անագան յոյժ յետ {տպագրութեան} հասեալ են առ մեզ առ աշխարհին հեռաւորութ

ամենայն խօսք եւ զրոյցք լսելի եղեն զկնի {տպագրութեան} " Առաջին հոգեղէն կերակրոյ Հայազգի երեխա

եւիցէ գաւառական բարբառով, որ տակաւին, {տպագրութեան} միջնորդութեամբ, հեռաւորների եւ ընդհանո

ծում պ. Պռօշեանցը, որ թերեւս կարող էր {տպագրութեան} սխալ լինել։ Մենք հանդէս ենք հանում, ս

վ, մինչդեռ Լիբիղը իր նամակների չորրորդ {տպագրութեան} մէջ ոչ միայն մանրամասն եւ հիմնաւոր կերպ

ով մաքուր եւ լաւ թղթի վերայ պատկերազարդ {տպագրութեանը}, շատ դիւրագին է՝ մանաւանդ համեմատելով

ց յորոց պահանջեմ ես զգումարսն եւ ի պէտս {տպագրութիւն} յայտարարութեանց: 8. Ստացագիր պարո

եալ զնա հակառակ Քաղկեդոնական ժողովոյն: {Տպագրութիւն} սորա [լոյս] տեսաւ յԵրուսաղէմ, այլ տպեա

մ է այնպէս, ինչպէս Գուդդեմբերգը փորձեց {տպագրութիւնը} առաջին անգամ կամ ` գուցէ աւելի տգեղ: Բ

գրքերը, նոյնպէս եւ պատուելի " Մեղուի " {տպագրութիւնը} կարող են ստուգել ասածս: Քեզ քաջ յա

ապետ Շահնազարեանց - Հին Հայ հեղինակների {տպագրութիւնը} ՝ " Շար Հայ մատենագրաց " անունով - Արամ

. Ընկերութիւնը կը հոգար հին ձեռագիրների {տպագրութիւնը}, յայտնի բան է՝ յանձնելով բանագէտ եւ ո

կան պատճառներով աշխատում է համոզել, որ {տպագրութիւնը} ազատ մնայ ամենայն յարձակմունքից: Յարձա

ւթեան վերայ, պարտական չէ հոգալ եւ նորա {տպագրութիւնը} ։ Նա յանցաւոր չեղաւ, որ աշխատեց։ Նորա

վերջին անգամ Մխիթարի օրերումը։ Այո՛, {տպագրութիւնը} եւս հասանելու չէր այն կատարելութեան աստ

անգամը, հասուցել եմ Լազարյանց Ճեմարան {տպագրության} բոլոր վարձը, իսկ թղթի պարտք ունիմ 65 ս

նի է Ձեզ: Գրյանք տպեցինք, մինչեւ այժմ {տպագրության} փողը չենք ստացած եւ այդ պատճառով գտանվո

) աշխատավոր հրատարակեցի Հայաստանի քարտի {տպագրության}, որին ձեռք զարկի, հուսալով մի միայն Ձ

ծ հայտարարությանս աշխարհագրական քարտեզի {տպագրության} մասին, ուղարկում եմ Ձեզ մի համառոտ բան

ատար էի նորա մաքուր, գեղեցիկ եւ անսխալ {տպագրությանը}: Եղբայր, ես խոսք չունիմ, որով կար

ւ չլինեիր մեծահոգութենով հանձնառու դորա {տպագրությանը}, այդ աշխատությունը պիտի մնար ո՞վ գիտե

յանց փող է ստացել եւ 600 մանեթ պարգեւ. {տպագրությանց} ծախքը հասնում է մինչեւ 1500 մանեթ. ինչ

վ եւ գիշեր սրբազանի մոտ, հետո " Ժիտի " {տպագրությունը}. ամեն թերթ պիտո է երեք անգամ սրբագրել

ախիջեւանցոց համար: Այդ աշխատության {տպագրությունը} կարոտ է 400 մանեթ ծախքի, այս պատճառով

ցույց տալիս յուր մեջ: Իսկ եթե հայկական {տպագրությունը} ո՛ր աստիճանի մաքրության հասցուցինք, այ

ր կարողանամ, գոնե ապրիլի 20-ից սկսանել {տպագրությունը}, որովհետեւ այդ միջոցում գործ չկա տպարա

իր այս երրորդ հատորն այնքան մանրատառ է {տպագրված}, որ առանց դժվարության հնարավոր չէ կարդ

-րդ դարի պատմությունը, որ արդեն վաղուց {տպագրված} է: Անանիային խորհուրդ եմ տալիս կարդ

խառնուրդ: Սայաթ-Նովան կարգին գիրք է, {տպագրված} Մոսկվայում 1853 կամ 1854 թվին, ուր զետ

ենայնիվ, ուներ այն առավելությունը, որ {տպագրված} էր տանելի տառերով, իսկ սրա համար պետք

վ, Պ. Իսահակեանցի յօդուածի վերայ, որ {տպած} էր այդ " Մեղուի " 14 համարում, Ապրիլի

. " Այս րոպէիս ձեռքս հասաւ Մոսկուայում {տպած} " Նոր քնար Հայաստանի " անունով տետրակի

իրութեան " մակագրով յօդուածի վերայ, որ {տպած} էր " Մեղուի " մէջ, նորա 14 համարում:

որ գրում է Մամիկոնեանց տիրոջ Վահանին ( {տպած} Մոսկուա, 1853): Դուք կը տեսանէք այնտ

ր Հայաստանի " անունով չորրորդ տետրակը ( {տպած} Մոսկուա, 1858): Ահաւասիկ, կատարում

ութեան " մակագրով յօդուածի վերայ ", որ {տպած} էր " Մեղուի " 14 համարում, եւ այդ յօդո

արդալ " Հիւսիսափայլի " 8-երորդ համարում {տպած} Պ. Կոմս Էմմանուէլի Յիշատակարանի մէջ,

ճառով, դորանից յառաջ եւ ո՛չ մի տող բան {տպած} ու հրապարակած չունէի, որ Պ. Իսահակեան

մ. միթէ մոռացա՞ր, որ քո մի հատուածը ( {տպած} " Հիւսիսափ. ", Յուլիս, 1858) գրեցի

որդի Ճանապարհորդութեան երկրորդ հատորը ` {տպած} Թիֆլիզում 1858-ին: Դորա առաջին հատ

ուով Ֆենելոնի Տելեմաքը, որի կէսը արդէն {տպած} պատկերազարդ եւ հոյակապ Պ. Արամի տպարան

ն իւր երեկոյացեալ հասակում, քան թէ նոր {տպած} գործի պէս աշխատութենների հրատարակելը,

ուղարկեց պակսիմատ եւ " հասարակաց շահի " {տպած} գրքերի ցուցակը: 16-ին տեսութիւն եղբօր

ա ցանկանում է միայն, որ գրքի ճակատումը {տպած} լինի իւր անունը։ Եւ թէ փոքր ինչ ուսել

Պարոն Փափազեանը իւր 1848 թուականում {տպած} եկեղեցական պատմութեան մէջ սկսած 923 երե

եւ քաղցր, ազնիւ զբօսանք։ Այդ խորհրդով {տպած} եւրոպական գրքերից ոչ մինի մէջ չեն գտանւ

ն թարգմանութեան հետ)։ Ինչպէս Թղթի {տպած} բնագիրը կարդացողներին յայտնի է, պ. Էմ

ցոյց տալիս։ Ագաթանգեղոս, Կ. Պօլիս {տպած} 1709, հրատարակութիւն Մարսուանցի Գրիգոր

ընթերցողը։ § 61. Բնագիրը այսպէս է {տպած}. " Մի՛ արդարեւ պատմեսցի այս գէթ ըստ բա

կամ " բովանդակութեան "։ 1862 ի Վենետիկ {տպած} Վարդան վարդապետի Պատմութեան, Մխիթարեան

նման չեն. մերը եփած է, իսկ դժոխքինը՝ {տպած}: Դժոխքի թագաւորը խիստ սուր ճաշակ

խրթին ոճերով գրած, սպիտակ թղթերի վերայ {տպած}, կէտադրութենով ու պատկերներով զարդարած

տակ թղթերը, որոնց վերայ ոչինչ գրած կամ {տպած} չէին: Այս տեսակ պաքսիմատներ պատուիրել

եր են, բայց դորա փոխանակ տեսէք ինչպէ՛ս {տպած} է, եւ դեռ նոր է դուրս եկել տպարանից:

ապտութիւն են գործում. իմ մեծ ու ահագին {տպած} թերթերը ծակում են անդադար նոցա մարմինքը

արդապետ Այվազեանը՝ խօսելով Ուրուագծի ( {տպած} Փարիզ, 1857) 75 երեսում. " Արդ որովհ

՝ թէ Մխիթարեանք տէր են իւրեանց գրած կամ {տպած} բանին մինչեւ այն ժամանակ, որ կային այդ

Տես Փափազեանի "Եկեղեցական պատմութեան" ({տպած} 1848, Վենետ. ) 923 երեսից մինչեւ 932 երե

ցան քաղաքից։ Իւրեանց այն ժամանակներում {տպած} շարադրութեններից մինի մէջ Յիսուսեան աբե

՛ւ Շարտրէսի եպիսկոպոսի նամակները, որոնք {տպած} են ֆրանսիացոց զանազան օրագիրների մէջ։

նունով գրքի մէջ։ Տե՛ս երկրորդ հատորում։ {Տպած} Մոսկուայի մէջ 1857 թիւ։  Ինչ ժ

առ-Քաթիպայի աշխատութիւնքը, տետրակներով {տպած} մինչեւ այժմ, բաւական տարբեր են այս ներ

ազնիւ հեղինակը, մեզ յայտնի չէ. գիրքը {տպած} է անանուն: Երանի՜ թէ մէկ օր հայերէն կա

արգութիւնքը հիմնուած են այդ նօտր գրերով {տպած} վարդապետութեան վրայ: Մենք փորձերո

պակից մեր ազգի պատմութիւնը, Մխիթարեանց {տպած} գրքերովը ո՞չ, այլ բուն աղբիւրներից եւ

են Աբրահամու Խոստովանողին: Մինչեւ Ձեր {տպածը} տեսնելը մենք կարծում էինք, թե այդ հատվ

ատարակեց Լեհաստանի ընդդէմ մեր նօտր գրով {տպածը}, գրեթէ բառ առ բառ: Եւ մի՛թէ շա՞տ ժամա

տճառով մեք աւելորդ ենք համարում այդ նոր {տպածի} բովանդակութեան վերայ երկար խօսել մեր կո

րգմանութեամբ, որ տարբերւում էր այս նոր {տպածից}, որպէս իւր լեզուովը նոյնպէս եւ բովանդա

արձան Ֆոշեի գրքի՝ իմ վրա գործած առաջին {տպավորության}: Ես այն ուշադրությամբ կկարդամ, եւ

Գ. Մ. Ալաջալյանի վերաբերյալ, եւ ի՞նչ {տպավորություն} թողեց այն: Եթե գիտես՝ հաղորդիր ինձ:

հաստատած է այդտեղ երբեմն ուսումնարան եւ {տպարան}, որ կառավարուել են բաւական երկար ժաման

Շար Հայ մատենագրաց " անունով - Արամեան {տպարան} - Փելիքս եւ Պաւլինէ - Ազգային երիտասարդ

ԵՐԿՐՈՐԴ Րոստով Դօնի վրայ. {Տպարան} " Դոնսկայա Րէչ " 1906 Ростовъ н

իս պարտքերի դիմաց վաճառքի են հանում նրա {տպարանական} պարագաները: Իսկ ի՞նչ եղավ ծխախոտի խանո

ւմ մնասցէ իբրեւ հիմն մշտնջենաւոր նոյնոյ {տպարանացն} այսու դաշամբ, ինչ գիրք որ հարկաւոր լին

ջ: Եվ ես պարծենում եմ նորանով, որ այդ {տպարանը} եւ օրագիրը պարտական է յուր գոյությամբը

ունիք, մնացած լինին այդ աշակերտներից: {Տպարանը} պիտոյ է մտածել, որ բաւական օրինաւոր բա

վ, բաւական հարստացուցել է իւր հայկական {տպարանը} բազմատեսակ տառերով: Այդ տպարանի մէջ գո

պիտի պահպանուէին լինելոց ուսումնարանը, {տպարանը}, հիւանդանոցը եւ այլն եւ այլն: Ն

աւելեան արարեալ զկտակ յօգուտ աղքատաց եւ {տպարանի} Նոր Նախիջեւան եւ Գրիգորիապօլ քաղաքաց թո

ժան հայհոյութիւնքը, որ իրենց սքեմին եւ {տպարանի} մամուլներուն տակէն ելած էին, հիմա նոյն

տպում է իւր առանձին տպարանում: Խօսելով {տպարանի} վերայ՝ պարտականութիւն ենք համարում մեզ

արում մեզ լուռ չմնալ Պ. Ճանիկ Արամեանի {տպարանի} մասին: Պ. Ճանիկ Արամեանը՝ Նիկոմի

յկական տպարանը բազմատեսակ տառերով: Այդ {տպարանի} մէջ գործածական տառերը սովորաբար են նոր

արտ է տալ հինգ հազար ռուպլի միոյ տեղւոյ {տպարանի}, որ ննջեցելոց անուան գիրք տպվի՝ ըստ կ

Ոչ, պարոն, հեղինակի ձեռագիրը, որ կայ {տպարանի} մէջ, վկայում է, թէ գրաշարը եւ ոչ մի ա

նց եւ տեղեաց, թողու հանգուցեալն յօգուտ {տպարանին} Նախիջեւանայ զհինգ հազար ռուփիս: Այլ

յամի 1808, թողեալ է յօգուտ դպրոցին եւ {տպարանին} Նոր Նախիջեւանայ, որ առ երի ամրոցին Ազ

Ի կտակին յայնմիկ, թողու հանգուցեալն {տպարանին} Նախիջեւանայ 5000 ռուփի եւ ասէ, թէ ինք

ւն կը տա՞յ, որ այն աղջկանը համար վանքի {տպարանին} մէջը ( մեծաւորէն եւ միւս անդամներէն ծած

որ Ոսկան վարդապետ տպագրեաց ի Հոլլանդա ի {տպարանին} ՝ զոր կառոյց Մատթէոս սարկաւագ Ծարեցի,

այլի " 11 № մեջ: Շուտով 12 № կարձակենք {տպարանից}: Սպասում եմ Հնդկաստանի փողերի մասին թղ

ք, որ բաւական մաքուր դուրս են եկած այդ {տպարանից}, որպիսիք են՝ " Յիսուս Որդի, Ժամագիրք

դունելու ամեն մի բարեմիտ խորհուրդ, իւր {տպարանից} այս կամ այն թերութիւնը վերացուցանելու հ

ի մէջ: Պ. Արամեանը վաճառում է իւր {տպարանից} թէ՛ մայրեր եւ թէ՛ ձուլեալ տառեր, եւ ցո

: Մեր ներկայութեամբ դուրս եկաւ այդ {տպարանից} մի գիրք՝ " Փելիքս եւ Պաւլինէ "՝ Պ. Թ

նչպէ՛ս տպած է, եւ դեռ նոր է դուրս եկել {տպարանից}: - Քանի՞-քանի անգամ ասացի ես քեզ,

ջ վաճառի բովանդակութիւնն յետս դարձցի առ {տպարանն} որպէս վայր դրամոյ եւ շահն ի վաճառմանէ տ

ակ տառիս դ՝ տպեսցի թ, եւ զայլն: Միթէ {տպարանն} շարադրե՞ յինքենէ զնոր պարբերութիւնս, ե

առաջ, պիտոյ է պատրաստել ուսումնարաններ, {տպարաններ}, որոնց միջնորդութեամբ կարելի էր ստանալ

յունը, որովհետեւ այդ միջոցում գործ չկա {տպարանում}: Այս մասին գրել եմ այս փոշտով եւ խնդրե

ն տպած պատկերազարդ եւ հոյակապ Պ. Արամի {տպարանում} թողում են կիսակատար եւ այլ տպարանում նո

մի տպարանում թողում են կիսակատար եւ այլ {տպարանում} նորուց պիտի սկսանեն տպել: Այս անբնական

ասացին, թէ աւելի դիւրագին կը լինի այլ {տպարանում} նորուց տպել, քան թէ Պ. Արամի տպարանում

տպարանում նորուց տպել, քան թէ Պ. Արամի {տպարանում} սկսուածը շարունակել: Երբ պատահեցաւ ինձ

ւելի թարգմանիչներին բան տպել մի այնպիսի {տպարանում}, ուր տպւում էր " Արեւմուտքը ": Ահա մի

արդապետը այս բաները տպում է իւր առանձին {տպարանում}: Խօսելով տպարանի վերայ՝ պարտականութիւ

ն ուղարկուած ձեռագիր կարելի է տպել նորա {տպարանում}, եւ այդ կարելութիւնը հիմնուած է միայն

էջմիածնայ է հինգ հազարն Նոր Նախիջեւանայ {տպարանում} մնասցէ իբրեւ հիմն մշտնջենաւոր նոյնոյ տպ

ունիցի ոչ, մին բաժինն սրբոյ էջմիածնայ {տպարանումն} մնասցէ, ի Տէր հանգուցելոյն անուան՝ ըս

։ Տարակոյս չկա, որ կան ուսումնարանք, {տպարանք}, մատենադարանք, հնութեան թանգարանք եւ

շմարտութիւնը մարդերի սրտի մէջ աւելի խոր {տպաւորելու} համար իւր մահով կնքեց եւ վաւերացուց իւր

ւեցաւ, բայց նիւթականութեան դրոշմը մնաց {տպաւորուած} Հայերի վերայ: Այս շատ խորախորհուրդ վնա

մարում մասնակից առնել ընթերցող ազգը այն {տպաւորութեանը}, որ գործել էր մեր վերայ այն գիրքը. մի

վասնորոյ եւ չ'կարողացաւ ընդդիմանալ այն {տպաւորութեանը}, որ այս գիրքը ազդում էր։ Ֆերդինանդի ե

խոր քննութեան, միմիայն իր վրայ եղուած {տպաւորութեանը} նայելով այս կամ այն տեղի մասին այսպէս կ

ք, չենք կարող չասել այն, ինչ որ, այդ {տպաւորութեանը} հիմքի վրայ, մեզ թւում է: Աշնան Մողնու

ին բաները ոչ եթէ շարունակեցին այն ազնիւ {տպաւորութենների} կարգը իմ հոգու վերայ, այլ բոլորովին տա

ետեւ կատարեալ գաղափար ստանալու չէիր այն {տպաւորութենների} մասին, որ գործուել էին իմ վերայ: Այս

եան առաջնորդ էր միմիայն արտաքին աշխարհի {տպաւորութեններին}, սրտի եւ հոգու մէջ մտանելու։ Երկրորդ

անունով տետրակի չորրորդ համարը. թէ ինչ {տպաւորութիւն} կը գործէ իմ վերայ, այդ բանը կը գրեմ հե

էր եղած: Այս գործողութիւնը այնպիսի վատ {տպաւորութիւն} գործել էր մինչեւ անգամ տաճիկների վերայ

ու սահմանի մէջ, մի փոքր աւելի գեղեցիկ {տպաւորութիւն} կը թողուր մեր վերայ: Առհասարակ, շ

լով, որպէս թէ իմ ներկայութիւնը այդպիսի {տպաւորութիւն} էր գործել քո վերայ: Առաջին անգամ տեսան

այդ գրուածքը, իսկ մեր վերայ այդչափ եւս {տպաւորութիւն} չգործեց, եւ եթէ այսօր, այդ մասին մի ե

որ կրիտիկայն, չտարածելով մի ընդհանուր {տպաւորութիւն} բոլոր ընթերցողների հոգու վերայ, ազատ է

անչիւրքը անձամբ կարդալով, զգան զանազան {տպաւորութիւն} ՝ իւրեանց ճաշակին եւ հասկացողութեանը հա

ն դրական կարգերը ( дисциплина) շատ խոր {տպաւորութիւն} արած լինելով մեծ զօրապետի ուղեղի վերայ

այս նոր ապացոյցը, վերին աստիճանի տխուր {տպաւորութիւն} թողեց մեր վերայ: Այս րոպէից մեր բոլոր

ւթեան խորհուրդ: Այս խօսքերը սաստիկ {տպաւորութիւն} գործեցին պ. Մարկոսի վերայ եւ, վշտացնե

իւր գործի հետեւանքից կամ շարժառիթից մի {տպաւորութիւն} ներս ընդունել իւր հոգու վերայ: Կոմ

նջողութիւնքը եւ խօսքերը: Շատ տխուր {տպաւորութիւն}, գործեցին այս բաները կոմս էմմանուէլի վ

կամ երկրորդը հասուցանեն մի կիսատ թերատ {տպաւորութիւն} դէպի ուղեղը, սա յագ է եւ չէ կարող ընդո

ղանակը: Տիրացուն նկատեց, որ այս ձայնը {տպաւորութիւն} գործեց կոմսի վերայ, վասնորոյ եւ ասաց.

մի Հայոց երգ, փորձելու համար, թէ ի՞նչ {տպաւորութիւն} կը գործէր իւր վերայ Հայոց երգը, ես խոս

եցողութեան ժամանակ, մի բան շատ անախորժ {տպաւորութիւն} գործեց կոմսի վերայ, այդ էր, որպէս հիւ

նալ, ըստ որում նա չգիտէ հայերէն ․ միակ {տպաւորութիւն}, որ պիտի գործէր նորա վերայ, այդ էր տա

եւ ձեւը այն պատճառով, որ շատ անգամ մի {տպաւորութիւն}, որ այսպիսի պատկեր տեսանելը գործում է

ոջը: Վարդ-խաթունի խօսքերը մի անորոշ {տպաւորութիւն} գործելով Աղուանեանցի վերայ, կարծես թէ

նջարանը, երբ դուռը բացուեց, այս ձայնը {տպաւորութիւն} գործելով նորա ջլերի վերայ, ետ բերեց նո

ցան Պապի հակառակ։ Այս ճառը զանազան {տպաւորութիւն} գործեց լսողների վերայ։ Պապական դեսպանն

մանաւանդ այնպիսի անցքեր, որ կարո՛ղ էին {տպաւորութիւն} գործել Պարագուայեցիների երեւակայութեան

յց այս օգուտ չ'բերեց։ Րիշիէի գիրքը մեծ {տպաւորութիւն} գործեց ժողովրդի վերայ։ Այս ժամանակումը

ւածը XVIII անհաւատ դարումը պիտոյ է, որ {տպաւորութիւն} գործէր հասարակ ժողովրդի վերայ։ Այո՛,

: Հասակի այս անաջող առքը խիստ անախորժ {տպաւորութիւն} է անում կարդացողի վրայ: Ասես թէ Հայաստ

ւթիւնը մեր սիրելի ազգակցաց, շատ ցաւելի {տպաւորութիւն} է գործել մեր վրայ: Դոցանից մեծագոյն մա

խոստացել էի գրել եւ հասուցանել ձեզ այն {տպաւորութիւնը}, որ գործել էր իմ վերայ Պ. Յովհաննիսեա

կարող փարատել իսկոյն այն խաւար եւ տխուր {տպաւորութիւնը}, որ մի անպիտան եղանակ կարող էր յառաջաց

ութեան մէջ, այլ այդ թշուառ վիճակի դառն {տպաւորութիւնը} մի մասնով դեռեւս անհետացած չէր իմ ուղեղ

մ է եսականութիւն եւ թուլացնում է առաջին {տպաւորութիւնը}: Մեր պարտքն է, ուրեմն, յառաջուց

վրդի ականջը ներգործէր սրտի վերայ եւ այն {տպաւորութիւնը}, որ լսողութիւնը ստանում էր, բացարձակէ

իւնը, ըմբռնելով այս ձայնի խորհուրդը եւ {տպաւորութիւնը}, անմիջապէս հասուցանէ նորա սրտին։ Եւ հ

վ նորանց, աշխատում է թուլացնել անախորժ {տպաւորութիւնը} այդ ժանգոտ գաղափարների ` թէ՛ իր եւ թէ՛

արաւոր հակառակորդ։ Կամենալով ջնջել այն {տպաւորութիւնը}, որ գործել էր նորա ճառը, գրեցին ճառի

մ կէս ստուերները աչքից փախցնենք, նկարի {տպաւորութիւնը} կը կորցնէ իր ներդաշնակութիւնը։ Մտքի գո

տմում նոցայ մասին, նա լսեցնում է, որի {տպաւորութիւնը} աւելի թոյլ է, քան թէ տեսնելու եւ շօշափ

ի թոյլ է, քան թէ տեսնելու եւ շօշափելու {տպաւորութիւնը}: " Սոս եւ Վարդիթերը ", եթէ ուղիղ

ք վեր առնուլ: Միւս կողմից բիւր նորանոր {տպաւորութիւնք}, պատերազմ բանալով ուղեղիս մէջ, աշխատո

ուղեղը, սա յագ է եւ չէ կարող ընդունել {տպաւորութիւնք}, մինչեւ մի դղրդեցուցիչ խթան չներգործէ

ով էջմիածին եւ ընդունած լինելով մի քանի {տպաւորութիւնք}, չենք կարող չասել այն, ինչ որ, այդ տ

ւց յետոյ մեք բաւական միջոց քննեցինք այն {տպաւորութիւնքը}, որ այդ գրուածը արեց հասարակութեան վեր

տոյ մի այդպիսի մարդու նիւթական շրջապատի {տպաւորութիւնքը}, ազդելով նորա զգացողութեան վերայ, յետ

ւ անհրաժեշտ հետեւանք կը ծագի. նիւթական {տպաւորութիւնքը} վերջին նպատակ շինելը արդեօք չէ՞ նշանակո

եւաբար եւ ամեն վայրկեան արտաքին աշխարհի {տպաւորութիւնքը} թափւում են նորա զգացողութեան վրայ։ Բայ

իրենց մէջ կենտրոնացած, իրենց կնիքը խոր {տպաւորում} են իրենց հպատակների վրայ, որոնց թող կր

ի մասին Բաբաջանեան հրիտակին: 11. {Տպեալ} օրինակ Բաբաջանեան բողոքաց: 12. Տպե

եալ օրինակ Բաբաջանեան բողոքաց: 12. {Տպեալ} օրինակ Կատարինէ Խօջամալեան բողոքոյ եւ գ

յիշատակաւ մնասցեն ի Նոր Նախիջեւան եւ ի {տպեալ} գրեանս յիշատակեսցէն: Ուստի եւ արդ

ր ո՛չ սակաւ քան զԱյվազովսքին, գրեալ եւ {տպեալ} եմք արդեն։ Ամենայն, որ ունի զուղեղ ի

պառաճեան հօր ընդդէմ Թոռնակայ Կըկռեկեան, {տպեալ} 'ի Փարիզ, յերեսներորդ եօթներորդ ամի բնա

ունիմք 'ի վարս նոյն իսկ Մխիթարայ աբբայի {տպեալ} 'ի Վենետիկ 'ի նոյն իսկ 'ի միաբանութենէ

Թղթի նորա առ Վահան, տէրն Մամիկոնէից, {տպեալ} ի Մոսկվա յամի 1853, աշխատութեամբ արգոյ

թիւն սորա [լոյս] տեսաւ յԵրուսաղէմ, այլ {տպեալ} աղճատ օրինակէ, զոր յամին 1853 նոր ի նո

ի ունի " Գիրքն կոչեցեալ Ընդհանրական ", {տպեալ} ի Սանկտպետերբուրգ: Իգնատիոս վարդապ

նութենէ նորա " Վէպք հնոյն Հայաստանի ", {տպեալ} ի Մոսկվա յամի 1850. վասն մեր, հայրենա

ց անցելոց ( Յառաջ. " Հոգեբանութեան ", {տպեալ} ի Մոսկվա 1851): Ազգն մեր անտէր եւ

րպեցւոյ առ Վահան Մամիկոնեանց տէր, զորս {տպեաց} ի Մոսկվա յամի 1853, յօգուտ հնասիրաց եւ

տար հասուցեալ զայն ամենայն, այժմ կամիմ {տպել}, արդեօք կարելի՞ է առաքել զայն ի Սինհոդ

եզ եւս թույլտվություն լինի տերությունից {տպել} ամենայն ամիս հայկական օրագիր Ռուսաստանի

հունվարից կամի " Ճռաքաղը " իբրեւ օրագիր {տպել} ամիսը 4 թերթ, նշանակած գինն է 4-50 կոպ

հաւան իցեն եւ նոքա, օրենսգէտն իմ տացէ {տպել} զայնս: Այլ օրէնսգէտն պ. Հագի ոչ կամեց

զուով պիտոյ էր գիրք շարադրել կամ օրագիր {տպել}: Եւ ո՛վքեր են կռուողքը, չկարծես հասար

ար եւ այլ տպարանում նորուց պիտի սկսանեն {տպել}: Այս անբնական գործողութեան ստոյգ պատճա

ի դիւրագին կը լինի այլ տպարանում նորուց {տպել}, քան թէ Պ. Արամի տպարանում սկսուածը շա

ամօթ է վերապատուելի թարգմանիչներին բան {տպել} մի այնպիսի տպարանում, ուր տպւում էր "

նչեւ այժմ դեռեւս չտպուած տաղերգութիւնքը {տպել} է առանձին՝ որպէս Նուագք, Հայրունի մակ

թէ ամենայն ուղարկուած ձեռագիր կարելի է {տպել} նորա տպարանում, եւ այդ կարելութիւնը հի

այն եւս մեծ բան է: 3. Հաւաքել եւ {տպել} այն բոլոր կցկտուր յիշատակարանքը, որ աբ

յայտնում է, թէ չեն թոյլ տալիս ինձ բան {տպել} Հիւսիսափայլում մինչեւ իմ գործի վճիռը:

ւ ո՛չ Համալսարան ունէինք, թարգմանել եւ {տպել} " Ուսումն նաւուղղութեան ". այս ասելով

ն կամեցել այս բանը հայերէն թարգմանել եւ {տպել}, պատճառը կարօտութիւն չունի մեկնութեան

Նազարեանցին Յունիս 1 72 Նազարեանցին, {տպել} նամակով 73 Հայրապետեանցին 2 74 Բերբե

բնա՛ւ ապացոյց չունի։ Թղթի օրինակը, որ {տպել} է, ապացոյց չէ, որովհետեւ այնտեղ կան ե

թիւնը, սպասում էր մի յարմար ժամանակի, {տպել} նորան երկու խորհրդով. առաջինը՝ որ ժառ

ջ, խաւարի որդին իւր զուարճութեան համար {տպել} է տալիս ճառեր, ոտանաւորներ հին եւ նոր

ւորը եւ ուշադրութեան արժանին այն է, որ {տպել} է տալիս օրագիրը այնպիսի մարդերի անուննե

րտակ իմ անունով, որ ոչ ոք չհամարձակուի {տպել} մի խելացի, հասկանալի եւ իմաստուն գործ

ում եմ իմ ընթերցողներին, մի այլ ժամանակ {տպել} այս հրովարտակի պատճէնը եւ վերստին խօսել

իվանդությանը: Գիտեմ, որ մեր օրագիր {տպելը} քանի մի հնամոլ մարդերի ընդդեմ պիտի թվի

նախարարին, որի հետ միասին ուղարկեց եւ {տպելի} օրագրի պայմանքը, որի համառոտ պարունակո

ւ յայտարարութիւնքը, Ցենսօր Թիւրքիայում {տպելի} գրքերի եւ օրագրերի վերայ: Մի

այ։ Ինչ պայման է այդ. որ ընդդէմ չլինի {տպելի} բանը ֆրանսիական քաղաքականութեանը: Այս

ն եւ հասկացողության չափը: Ուրեմն, մեր {տպելի} օրագիրը հանձնառու լինելով ծառայել ժողով

զՎարդապետարան կրօնի ", եւ զայլ ինչ նոր {տպելի} նոր հայախօսութեամբ: Քաջայոյս եմք թէ պա

վ։ Միայն խնդրում ենք, որ մեզ հասուցած {տպելիքը} յարմարեցուցած լինին ազգի էական օգուտներ

է բանականաց: Հեղինակ Հայ-Ռուս բառարանի {տպելոյ} ի Մոսկուա յամի 1838, Աղեքսանդր Խուդաբա

լով աշխատում ենք գրելով ու սրբագրելով, {տպելով} ու չարչարվելով. այսքան միայն կգա մեր ձ

նը եւ այնքան զորություն հոգու ունի, որ {տպելով} հրատարակե յուր կարծիքը թշնամիների խայտա

իշէն իւր խորին ծերութեան մէջ Ֆրանսիարէն {տպելով} ՝ ձեռք է զարկել հրատարակելու մի այլ գիր

-Գաբրիէլեան Պատկանեանցը, վիմագրութեամբ {տպելով} մեր Վեհափառ Կաթողիկոսի պատկերը, համեմա

կարգի, այս ու այն տեղից հաւաքել է եւ, {տպելով} խոշոր տառերով, այլեւ ցանցառ տողերով,

եցուածքով։ Մխիթարը մի քանի գրեանք {տպելով} կամ թարգմանելով աշխատում է շահել Հայոց

յիշատակին ի յառաջաբանութիւնս շարականաց {տպելոց} յորում եւ իցէ տեղւոջ, եւ զճառ ի Հռիփսի

գամ հրաման ստացան Ռուսաստանի մեջ օրագիր {տպելու}, կրկին անգամ զորացավ մեր սրտի ցանկությ

իւր ծանօթաբանութեամբ եւ մեկնաբանութեամբ {տպելու}: Այս գործերը տպւում են " Շար Հայ մատեն

վերայ։ Չտպեցինք նոցանից եւ ոչ մինը եւ {տպելու} եւս չէինք, եթէ, ինչպէս Յիշատակարանիս

ուղարկեց վեհափառ կաթողիկոսին, վերստին {տպելու} հրաման խնդրելով: Պատճառում էր իւր նամա

ճառուած լինելով կարօտութիւն կայ վերստին {տպելու} հրաման ուղարկեց վեհափառ կաթողիկոսը, թե

Բրիւսէլից 28/9 Քեաթիպեանին, [2 նամակ] {տպելու} Ոսկանեանին, 2 նամակ տպելու Սարգիսի

[2 նամակ] տպելու Ոսկանեանին, 2 նամակ {տպելու} Սարգիսին Էսս[էն]ից 30/11 Նազարեա

աւանդ համեմատելով Պետերբուրգ քաղաքի մէջ {տպելու} պայմանների հետ։ Այս գրքի գինը նշանակել

որ հարկաւոր լինիցի, զնոյնն նոյն դրամով {տպեսցեն} առ ի յիշատակի իմոյ եւ ծնողացս եւ յետ այ

առ ամենայն ազգս, եթէ փոխանակ տառիս դ՝ {տպեսցի} թ, եւ զայլն: Միթէ տպարանն շարադրե՞ յի

ի յիշատակի իմոյ եւ ծնողացս եւ յետ այնու {տպեցեալ} գրքերոջ վաճառի բովանդակութիւնն յետս դար

ն որպէս վայր դրամոյ եւ շահն ի վաճառմանէ {տպեցեալ} գրքերոջ ժողովեսցի եւ ամէ յամ ի վերոյ դպ

, գիշեր ու ցերեկ աշխատելով, շինեցին ու {տպեցին} Հայոց լեզուի համար բառարաններ, զանազան

այ հեղինակներից, այո՛, թարգմանեցին ու {տպեցին} նոքա զանազան գործեր հին ու նոր Եւրոպակա

կարողությունը քաջ հայտնի է Ձեզ: Գրյանք {տպեցինք}, մինչեւ այժմ տպագրության փողը չենք ստա

.... այ...... տի..... ւոյ {տպէ}..... 850..... - Այս ի՞նչ

տուեց, շինեց, յետոյ պիտի այդ բառարանը {տպէ} ու հրատարակէ, որ " Սօս եւ Վարդիթեր " կ

ուեց ու շինեց, յետոյ այդ բառարանը պիտի {տպէ} հրատարակէ, որ " Սոս եւ Վարդիթերի " " հ

մացած, նոր գրուած պատմութիւնը Հայոց կը {տպէր} երկու գլխաւոր Հայերէն բարբառներով՝ Ռու

ին խօսք, միւսին հարս " անունով այժմուս {տպի} տակ եղած գործի յառաջաբանութեան մէջ, ու

գիսը: Հունվարից Մըսըրը կամի " Ճռաքաղ " {տպիլ} - դորան կարող են ստորագրվել միայն մեր թշ

յտարարությունս: Ուղարկում եմ Ձեզ մի {տպյալ} 30 տոմսակի տետրակ, սկսած 931 համարից մ

պէտ եւ Տելեմաքի անդրանիկ թարգմանութիւնը {տպուած} է շատ անպիտան: Վանքը ունի շատ պատո

բան չէ. ինչպէս մինչեւ այսօր Թիֆլիզում {տպուած} գրքերը, նոյնպէս եւ պատուելի " Մեղուի "

: Բայց այս գիրքը մինչեւ այժմ Հայերի մէջ {տպուած} գրքերին չէ նմանում, նախ՝ իւր բովանդակ

, վերջաբան մըն ալ ետեւէն, որը 1812-ին {տպուած}, որը՝ 1840-ին, որ մէկն ալ՝ օրագրաց

( մեծաւորէն եւ միւս անդամներէն ծածուկ) {տպուած} շինծու անցագրին պատմութիւնն ընենք:

՝ Ռուսսիայի եւ Թիւրքիայի: 8. Այս {տպուած} պատմութիւնքը պատշաճաւոր խնամով, հազարա

ել, թէ մեր գործ դրած այս կամ այն գիրքը {տպուած} է այս կամ այն տեղում եւ կամ այսինչ թուա

ին յայտնի է, աղճատուած ձեռագիրներից են {տպուած}. այս րոպէիս աւելի լաւ օրինակ չունենալո

նունդք, գլ. ԻԷ, համ. 41։ Նօտր գրով {տպուած} խօսքերը հրէական բնագրին մէջ այսպէս են.

ՏԻԿԱ Ժողովրդական լեզուով թարգմանուած եւ {տպուած} Ռօբինզօնի պատմութիւնը՝ Գամառ-Քաթիպայի

Պատճառում էր իւր նամակի մէջ, թէ բոլոր {տպուածքը} վաճառուած լինելով կարօտութիւն կայ վերստ

ւնը, որի համար, գո՛նէ արտաքին ձեւով, {տպուել} էր այդ գործը. մեք կամինք այստեղ նկատել

լ է մի գիրք, որ 1840 քանի թուականներին {տպուել} է Մոսկուայում։ Այս գրքի մէջ գտել է այդ

ի երեք հատոր խմբագիրքը, որ մէկ անգամ է {տպուել} եւ էլ չպիտի տպուի։ Սեբէոս եպիսկոպոս

րութեան վերայ։ Գրեանք գրուել են եւ {տպուել} են Մխիթարեանց ձեռքով այս կամ այն շարժառ

ծ, բայց անմիջապէս " Հիւսիսափայլի " մէջ {տպուելու} գրուածները ես ուղարկում եմ Պ. Հրատարակ

թէ գրեցին շատ բաներ. գրուածքը կարօտ են {տպուելու} ։ Հեղինակը, տարիներով կեանք մաշելուց յ

երել Յիշատակարանիս մէջ այն գրեանքը, որ {տպուեցան} եւ որ տպւում են ժողովրդական ընտիր լեզու

րայ է, որ անցեալ 1857 թ. Մոսկվայի մէջ {տպուեցաւ} եւ որի երկրորդ հատորը շատ շուտով հրատար

նութիւնը։ Այս մարդի անճոռնի քարոզգիրքը {տպուեցաւ} Հայերէն, որի մէջ իւր բոլոր մեծ վայելչո

աւելի է, որ Վենետկում հազարաւոր գրքեր {տպուեցաւ}, բայց ազգը միայն արտաքին աչքով տեսաւ։

ի մէջ մեր անունը առաջին տողումը պիտոյ է {տպուէին} բաժանորդների կարգումը: - Ամենեւին

ան արդէն վերին աստիճանի կարողութեան, չ'{տպուէին} այդ բոլոր կարգադրութիւնքը, Կարգի գլխաւ

րքը, որ մէկ անգամ է տպուել եւ էլ չպիտի {տպուի} ։ Սեբէոս եպիսկոպոս, ( Պատմ). 'ի Հ

ռնուելուն, եւ անոր անցագրին ինչ կերպով {տպուիլը} հաստատուելէն ետեւ... Մխիթարեանց շփոթ ա

ծառայ չէ իմ Յիշատակարանը, ես նորան չեմ {տպում}, օտարի չեմ ցոյց տալիս, ունիմ երկու հա

ի առաջնակարգ քաղաքներից մինն է, դեռեւս {տպում} է այնպէս, ինչպէս Գուդդեմբերգը փորձեց տ

ռն եւ շփոթ: Արգոյ վարդապետը այս բաները {տպում} է իւր առանձին տպարանում: Խօսելով տպարա

" նիւթերի ընտրութիւն չգիտէ, շատ անգամ {տպում} է եւրոպական վէպեր, որ բնաւ մեզ՝ մեր ա

լով, եւ մանաւանդ այդ Թղթի հետ միասին, {տպում} է այս խօսքերը։ Մենք զարմանում ենք, ոչ

ւ այդ միջոցին փոյթ չէ, եթէ գրում են եւ {տպում} են, թէ Հայոց եկեղեցին հերետիկոսական է

ենայով ուղարկել ինձ մի օրինակ Կ. Պոլիս {տպված} ( 1857) աշխարհաբար Աստվածաշունչ, որ կ

մարով, կուղարկեք ինձ, իմ հասցեով, որ {տպված} է հայտարարության մեջ: Ես կարգադրությու

այնպիսի բաներ ունենաս, որ հարկավոր էին {տպվել} " Հյուսիսափայլի " մեջ, դոցա մասին երկո

ծ քաղաքի մեջ: 8-րդ համարը սարը թամըզին {տպվելով} ամենեւին լավ չէ ասում մեր պ. հակառակոր

դրում եմ, որ ինչպես Նազարյանցի հանդեսը {տպվեցավ} ստորագրությամբ նվիրաբերեաց, նույնպես Դ

եւ ամենայն ամսական տետրակի վերա պիտո է {տպվի} որպես անունը, նույնպես այս փայլողությա

րած՝ տվել էի " Հյուսիսափայլին ", պիտի {տպվի} հոկտեմբերի տետրակի մեջ եւ այնուհետեւ բա

ղւոյ տպարանի, որ ննջեցելոց անուան գիրք {տպվի} ՝ ըստ կերպի իմոյ կողմանէ վերն երրորդ հա

Պետք է տեսնես թե " Ժիտը " ի՛նչ փառավոր {տպվում} է, փիր փերվենտե եւ լավ հասկանալի լեզվա

ենետկեցի աբեղա: " Թափառական Հրեան " {տպվում} է անդադար, որի մասին կարող ես իմանալ Բ

նիս մէջ այն գրեանքը, որ տպուեցան եւ որ {տպւում} են ժողովրդական ընտիր լեզուով. 1)

րին բան տպել մի այնպիսի տպարանում, ուր {տպւում} էր " Արեւմուտքը ": Ահա մի նոր գաղափար

եւ մեկնաբանութեամբ տպելու: Այս գործերը {տպւում} են " Շար Հայ մատենագրաց " մակագրութեամբ

է՞մ, եւ մի աշխարհում, ուր ամենայն բան {տպւում} է առանց արգելքի, որի՞ կողմից արդեօք,

- Չկատարուելու կանոնը ի՞նչ պատճառով է {տպւում}: - Ո՞վ է այդ իրաւաբանը: ( Պ. Ա

սում օրացոյցների համար, որ միշտ նոր են {տպւում} զանազան տեղերում, որոնց մի քանիքը եղան

որ սխոլաստիկական եւ յիմար գրուածքը, որ {տպւում} են կամ հեղինակի անուն ժառանգելու, կամ

Յիշատակարաններով եւ ոտանաւորներով, որ {տպւում} են Հիւսիսափայլ օրագրի մէջ. այս պատճառո

ղմից եւս անհամար գրքեր ու տետրակներ էին {տպւում} իւրեանց անձը արդարացնելու եւ թշնամու կո

ր Սարգիս " մակագրով վիպասանութիւնը, որ {տպւում} էր 1861 թուականի Հիւսիսափայլի մէջ, եւ

: Խնդրեմ, եղբայր, նարա ասիք, որ ինքը {տված} թուղթեն թող չի վախնա, միայն թող գրե,

մարդը տահա վերուցած չէ ապրանքը եւ փողը {տված} չէ: Սրբազանի բաները նույն դրության

եւ ձգեմ. մյուս անգամ հայոց ազգի անուն {տված} ժամանակները եւս պիտի սիրտս խառնվի ու փս

ակը: Այդ թղթերը, ինչպես եւ Ձեզ պահ {տված} դրամը, պետք է մնան Ձեզ մոտ մինչեւ իմ գ

կոնստիտուցիայի անձեռնմխելիության մասին {տված} իր երդմանը, այլեւ, հույժ ամոթալի հանգ

որհուրդների եւ ընկեր-բարեկամներիս մասին {տված} հույժ հետաքրքրական տեղեկությունների համ

ծխախոտի հետ միասին: Շնորհակալ եմ տանից {տված} տեղեկություններիդ համար, այնինչ ես դեռ

մեր բարեկամների եւ ծանոթների մասին նրա {տված} շատ հետաքրքրական տեղեկությունների համար

ծ էի շիփշիտակ նստել, կարծես օխլով կուլ {տված} լինեի: Այսօր միայն չորրորդ օրն է, ինչ

մ, բայց աս ալ հիշեմ ասի, որ Մագիստրատ {տված} թուղթիս մեջ քեզի ալ եւ Մամայիս ալ գրիլ

քալեր, Մուխալն սերդուկով, գլուխը քարը {տվել} է շուն շան որդին, երեսն պատովն, իշտե

գիտնա: Ես չգիտեմ, թե ինչո՞վ պատճառ {տվել} եմ իմ ծնողացս տրտմության, ինչո՞վ ես ան

նունը կոտրել եմ կամ բամբասանքի տեղիք եմ {տվել}: Կարծեմ, որ եթե իմ լավ անունս լսած չե

կան գումարաց, բայց մեզ ծանոթություն չէ {տվել}, ես մասնավոր կերպով իմացա սրբազանի բոլ

: Ինչ բաների մասին որ սրբազանը [խոսք էր {տվել]} կատարեր, բոլորն եւս կլինի, այս օրերս

նզուրնիյ Կոմիտետից, թե ինչպե՞ս թույլ է {տվել} այդպիսի դղրդեցուցիչ հոդվածք, մեք ծանոթ

սրայի բանը վերջացավ: Զանֆդլեբինին փողը {տվել} եմ. շլյափը բերող չկա, Պետր Նիկոլաեւիչ

ես գիտե, որ մի օրինակ մնենի մեք քո հետ {տվել} ենք Սիվերսին, ես արդարեւ հասուցել եմ Ս

լի " հետ. ինչ որ օտար աշխարհից բերած՝ {տվել} էի " Հյուսիսափայլին ", պիտի տպվի հոկտե

ր եւ շոգեշարժ պտուտակավոր նավեր կուլ են {տվել} եւ տալիս են անդադար, որպիսի վտանգներ պ

. հատուկ անբարյացակամ միտումով թույլ է {տվել} իրեն կասկածել Կալկաթայի փողերի իմ կողմի

ւսներին բանկային տոմսերը, որ ես պահ էի {տվել} Ձեզ, մինչեւ իմ գործի վերջանալը: Թե

ացա՞վ, արդյոք, այն թղթերը, որ քեզ էի {տվել}. այս հարցը առաջնակարգ կարեւորության հա

ության: Մեզանից ոչ ոք իրեն հաշիվ չի {տվել}, թե նոր լեզվում բայը քանի եղանակ եւ քա

ն 1793 մլն հատ հոլանդզեւար կտակ ամ գրել {տվել} Յակոբ Փիրէֆրնի անմաւոր նօթարիսին, որոյ

4-ում Հայեւար գրած մին կտակ եւս ամ գրել {տվել} Տէր Մարտիրոս Դաւթին, որոյ կտակակատարն

անմաւոր աղախինն քինչ դատաստանաւ ամենայն {տվել} եւ թողլով վասն ապրելեաց մին տուն հանդեր

յնպես այն ջուրերը, որ մի մարդ 25 մանեթ {տվեց} ինձ, անունը չգիտեմ, որին դու ճանաչում

միմյանցից այդ ջերմացած գլուխները, հնար {տվեց} մեզ հասկանալու թե սուր մերկացնողքը երկո

արակությունն ի՞նչ ընդունելություն ցույց {տվեց}: Շատ ցավում եմ, որ մեր " Հյուսիսափայլ

ղձախտի բժիշկ Լուի Ֆիլիպը Դռանը խորհուրդ {տվեց}, որ նա միանգամայն անխոհեմաբար է կաթոլի

Ինչ նամակ որ ինձ կամենաք ուղարկել, {տվեցեք} պ. Սեթ Հ. Աբգարին, նա Լոնդոն կուղարկ

դղրդեցուցիչ հոդվածք, մեք ծանոթություն {տվեցինք} Ցենզուրական Կոմիտետին, որ գրե յուր պատ

փոշտիվ մեզի խրկեցեք, կամ Ավետիքին գրիլ {տվեք}, եւ մեք փողն, ո՛րքան է նե, անպատճառ

տ ռմբակոծում են ինձ արցունքներով. վերջ {տվեք}, ի սեր Քրիստոսի, այդ բոլորին, վերջապ

ն համապատասխանող նոր ձեւեր, ապա խնդրեմ {տվեք}: Լեզուն որեւէ ուսմունք, այսինքն՝

մունքները ամսագրի միջոցով: Թույլ {տվեք} ինձ, ողորմած պարոն, այստեղ ընդհանուր

արի եվրոպական ժողովուրդների մոտ: Թույլ {տվեք} ինձ, ողորմած պարոն, այստեղ բերել հարգ

ի հանգամանքների ձեռքումը ": Թույլ {տվեք} այժմ, ողորմած պարոն, համառոտակի ծանոթ

, բանս հետ զարկեց, մոտ 100 մանեթ տանել {տվի}: 32. ԿԱՐԱՊԵՏ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆԻՆ ՊԱՏՎԱԿԱ

ծուն, որի համար ես անձնապես նեղություն {տվի} նորին գերազանցության պ. պարետին, որ ն

խնդրի մեջ, որ այսօր այս թղթիս հետ փոշտ {տվի}, գրած եմ նույնպես, որ եղբորս Ղազարոսի

Հ. Գ. ] Խրկած դեղերս արդյոք ի՞նչ օգուտ {տվին} քեզ կամ թե գործ ածեցի՞ր, թե ոչ, խնդրե

անելով անիրավ դատը, այնքան ծախսեր անել {տվին} իրենց խնամակալին, որ համենայն դեպս կբա

ւյն խափանվեն այն արտաթորումները, որոնք {տվյալ} պարագայում հավանական են արյան զարկերակա

ւսափելի հետեւանքներն են՝ նրա զարգացման {տվյալ} մոմենտին: Հեռավոր Արեւելքում բուդդայակ

ւ նա արդյունք եւ սեփականություն է որեւէ {տվյալ} գավառի: Որեւէ բարբառի յուրաքանչյուր

դն է. եթե նա չի պահպանել կամ չի մշակել {տվյալ} մտքի համար որեւէ ձեւ, ապա այստեղ ո՛չ մ

ությունները: Մի կողմ թողնելով բոլորը, {տվյալ} դեպքում բավական է մատնանշել միայն մի սո

մեջ: Տեղի է ունենում այդ, թե ոչ, ես {տվյալներ} չունեմ, չեմ փորձել, որովհետեւ Բենգալի

լու բաներ են։ Իսկ ըստ զանազան փաստական {տվյալների}, ճշմարտությանն ավելի մոտ է այն, որ այ

ատական քերականությունը՝ ըստ ինձ հայտնի {տվյալների}, զանազան վայրերի, ուր կան հայեր եւ ու

ն եմ զգում: Դատելով ինձ ծանոթ պատմական {տվյալներից}, հիշյալ արխիվում կարող են լինել միայն

, ինձմեն ո՛չ բան հարցնող կա եւ ո՛չ ծան {տվող}. ասենք թե ծան տալ չեն կարող, եթե բան

անի: Նորից Հ. Գ. Ի՞նչ բույս է խավ {տվող} կոնը ( ворсовальная шишка) - webecarde

անեմ ես այդտեղ, ո՞վ է ինձ հաց ու ջուր {տվողը} հավիտյանս հավիտենից: Ամեն մարդ ունի յո

այց կիսակատար, չես գրիլ, թե ո՞վ է ծան {տվողը} կամ հարցմունք անողը, որ ես ալ իմանամ,

վ առիլ իս, եւ ինքն է եղել պապայիս ստակ {տվողը}, ադ ալ նոր լսեցինք: Այս գիրս առնե

ըք փարայ իլեն փուլ իլեն դէիլ տըր: {Տտես} թէ ինչ է պատմում Հայմը Հեգելի բերնով,

ած ենք այդ բաների, եւ մեր մեծատունների {տտիպ} համը առել են մեր ատամները։ բայց եթէ դո

ան պաշարն էր, այդ պաքսիմատների թթու եւ {տտիպ} նիւթը խմորել է գինին եւ այնպիսի թունդ ք

ատակի։ Բայց այդ վնասակար նպատակը, այդ {տտիպ} պտուղները, որ բերել է շատ մասներով Մխի

մատներ, որոնց մէջ Ձեր մռայլութիւնը շատ {տտիպային} նիւթ տեսանելով թողել էր նորանց, ուտելո

ան ուսմունս առ Տիւքիկոսի Բիւզանդացւոյ ի {Տրաբիզոնդ}, յօրինէ զաստղաբանութիւն, զքերականութի

, ու, թերեւս, մասամբ ընդհանրացած կեղծ {տրադիցիաներից}, որոնց համար, այնուամենայնիվ, չի կար

մար: Չկամիմ դարձեալ մէջ բերել իմ առ ու {տրական} գործերիս ընթացքը, որովհետեւ նոքա ոչինչ

ւ տալիսը հոլովեալ աներեւոյթ է, նախդրիւ {տրական}, որ, միանալով եմ, ես, է-ի հետ, դիմ

, եթէ տալիս-ը աներեւոյթ եղանակի նախդրիւ {տրական} է դիմորոշ յօդի հետ միացած։ Օրինակներով

ոյց ենք տալիս բոլոր միւս բայերի նախդրիւ {տրական} հոլովված աներեւոյթ եղանակները՝ տեսնելի

, որ հին լեզուում սովորաբար վերջահոլով {տրական} խնդիր է առնում, նոր լեզուում բոլորովին

"լալման եմ"։ Արդեօք այս դարձեալ նախդրիւ {տրականի} ուժով չէ, այսինքն՝ "լալու վրայ եմ". մեն

նգամ, ինչպէս նաեւ Աշտարակում, նախդրիւ {տրականի} տեղ, օրինակ՝ գալիս, գործ են ածում սե

եւ այլն։ Մէկ խօսքով՝ ըստ-ը վերջահոլով {տրականի} խնդրով կենդանի լեզուի մէջ չէ գործածվում

կամ երեք այդպիսի սեռականք ( վերջահոլով {տրականն} էլ պակաս չէ) իրար քամակից են գալիս։ Ի

ս կարող: Դա շատ նուրբ խնդիր է: Լեզուն {տրակտատ} չէ՝ չի շարադրվում: Լեզուն օրենք չէ՝

ժամանակի գործն է, որովհետեւ՝ " լեզուն {տրակտատ} չէ՝ չի գրվում, որովհետեւ լեզուն օրենք

թէ ո՛չ գոն դեւք, զայնպիսիսն նզովէ մեծ {տրամաբան} եւ աստուածաբան, տնօրինող եւ յօրինող Եր

Այո՛, պ. Չամուռճեանի աստուածաբան եւ {տրամաբան} լինելու այս նոր ապացոյցը, վերին աստիճա

Հեգելը դրականապէս ասում է թէ " Միջին {տրամաբանական} մոմենտները, աւելի քան թէ ուրիշները չեն

ղինակից հանելու համար, ձգել է նորան մի {տրամաբանական} հակասութեան մէջ: Սուրբ Խաչի պասին էր,

մնաց: Այն կողմից կտրիճի մինը, երկաթի {տրամաբանութեամբ}, հարուածը իջեցուց նորա գլխին: -

էջ արկին զիրաւասութիւն պապին, այլանդակ {տրամաբանութեամբ}, որում մեծապէս ընդդէմ եկաց թեմակալ արք

ռուս բառերը, նախադասութիւնքը, եւ ռուս {տրամաբանութեամբ} եւ ռուս բաղդասութեամբ լոկ հայ ձայնով էի

է. դու ինքդ գրականութեան դեւ ես, ի՞նչ {տրամաբանութեամբ} մտածում ես. նա, որ չգիտէ խօսել, ինչպ

ութիւնը, այլ մի միայն իւրեանց եթերային {տրամաբանութեամբ}: Այսքան միայն յայտնի էր, որ Թիւթիւնճի

րդ հարկադրում է ժողովրդին իւր պառաւական {տրամաբանութեամբ}, բաց աչքով անմեղանչական եւ անսխալելի ճ

, եւ ո՞վ այդքան վստահ մինչեւ նոր օրինակ {տրամաբանութեամբ} առաջարկելով հետեւեցուցանել այտի, թէ առ

չնաշխարհիկ եպիսկոպոսին, որ իր սքանչելի {տրամաբանութեամբ} ապացուցանում էր, թէ Նապալէոն առաջինը ե

, բայց ինչ կանես, երբ բոլո՜ր ազգդ այդ {տրամաբանութեամբ} եւ այդ բաղդասութեամբ է խօսում։ Մոռցնել

տ իմ բուն հայկական ձեւերով կամ հայկական {տրամաբանութեամբ} խօսելուց, երբ լեզուն այն ձեւերի տակ զր

ւնն էլ մնար անարատ ու այսօր իր տաճկական {տրամաբանութեամբ} չվշտացնէր մեր պարոնների կոյս անկաջը, բ

լխին հասցնելու՝ " ձայնդ կտրի՛ր, տաճիկ {տրամաբանութեամբ} ես խօսում, թէ խօսում ես, խօսիր ինչպէս

էս խօսել են քու նախնիքը, բուն հայկական {տրամաբանութեամբ} "։ Capeau bòs degoutent puriste։ *

նհնարին խեղճ էին եւ հայ լեզուի ոգուն եւ {տրամաբանութեան} բնաւ իսկ տեղեկութիւն չունէին եւ հայերէն

ուն գերմանական բաղդասութեան եւ գերմանիկ {տրամաբանութեան} ստրկացած էին քարոզում, թէեւ այդ տեսակ

ր բարբառներին, այնուամենայնիւ միեւնոյն {տրամաբանութեան} տակ է խօսում։ Այդ տրամաբանութեան ընդդէ

ւնոյն տրամաբանութեան տակ է խօսում։ Այդ {տրամաբանութեան} ընդդէմ անկարելի է ուղղակի պատերազմ յայտ

որ լեզուն մնայ երեսի վրայ կամ աճէ օտար {տրամաբանութեան} տակ. չէ՛, այլ թէ օրագրի եւ մատենագրի

եալ թերեւս զկարելին ոյժ եւ զկարողութիւն {տրամաբանութեան} առ ի խելամուտ առնլոյ զիմաստունս մեր: Ա

ը ստրկանում է ոչ թէ հին լեզուի ոգուն եւ {տրամաբանութեան}, որի տակ հինգ տարի ընկճված էինք մենք է

ասաց։ Յայտնի է, թէ Սալանթեանցի սխալը {տրամաբանութեան} մէջ չէր, այլ՝ սկզբունքի մէջ։ Քերական

ն նոքա նորա հասկացողութեան, մտքերին եւ {տրամաբանութեան}: 97, 98, 99 եւ 100-րդ երեսներու

ը, թէ " նոր լեզուն առաջացել է տաճկական {տրամաբանութեան} տակ, եւ թէ նորա մշակութիւնը առաջ չտարո

ան այդ բոլորը եւ քաշել տանել հին լեզուի {տրամաբանութեան} տակ, համազօր է հին լեզուն քարոզելու,

կամ հպատակի հին լեզուի ձեւին, ոճին կամ {տրամաբանութեան} ։ Եթէ ցերեկը ամպը եւ գիշերը կրակէ սիւնը

այց մենք ոչ այն կողմերն ենք եւ ոչ իրենց {տրամաբանութեանցը} մտիկ ընելու գլուխ ունինք: Մեզի պէտք եղ

ցանքը Հայոցն է, որ, քանի մը Տիտայական {տրամաբանութենէ} վախնալով, կապուած մնացին ու հերձուած ա

կանոնաւոր խօսակցութիւնը երկու կողմից էլ {տրամաբանութիւն} է պահանջում. բայց եւ այնպէս, առանց ճշ

ըստինքեան գրեթէ երեք ճիւղ է բաժանւում, {տրամաբանութիւն}, բնական փիլիսոփայութիւն, բարոյականութ

րք էին քերականութիւն, ճարտասանութիւն, {տրամաբանութիւն}, երաժշտութիւն, թուաբանութիւն, երկրաչ

ղել զբանականութիւն շնչասպառ: Զի՞նչ այդ {տրամաբանութիւն} ամենեւին նոր եւ անբանական առ իմաստունս

անհնար է թերեւս բռնաբարել բովանդակ ազգի {տրամաբանութիւնը}, եթէ նաեւ չինէականի տակ լինէր աճում։

եզուն՝ յարգելով համօրէն ազգի գործ դրած {տրամաբանութիւնը} լեզուի։ Այս պատուանդանի վրայ կամաց կամ

մէջ երբեմն գործ են ածում իրենց սքանչելի {տրամաբանութիւնը}. փոխանակ գրելու ցաւէ ինձ՝ ցաւ է ինձ գրե

ր լեզուի բարբառների տարբերութեան, նորա {տրամաբանութիւնը}, եւ բաղդասութիւնը ամէն տեղ մէկ է: Խաչ

ղովրդի վրայից եւ նորա տեղ բուն հայկական {տրամաբանութիւնը} կամ բաղդասութիւնը դնել, որ այսօր անսով

այլն "։ Խոստովանենք, թէ նոր լեզուի {տրամաբանութիւնը} շատ մօտ է տաճկական լեզուի բաղդասութեան

ը հասկանում է իմ միտքը։ Բայց ձեւերը եւ {տրամաբանութիւնը} մօտ է եղած տաճկականին, ինձ ինչ փոյթ.

ւմ նորա միտքը այն ձեւերի տակ։ Տաճկական {տրամաբանութիւնը} կամ բաղդասութիւնը, նոր լեզուի վրայ ոչ

ի եւ հինգ միլիոն ազգիդ գլխին հին լեզուի {տրամաբանութիւնը} կը հանգչի, ինչպէս " վերնատան հրեղէն լե

ողել ներկայ սերունդին, այդտեղ հայկական {տրամաբանութիւնը} կարելի՞ է պահանջել։ Ո՞ր խիղճն է, որ պ

թիւնը: Պարոն Չամուռճեանի անժխտելի {տրամաբանութիւնն} է, որ այսօր ապացուցեց մեզ, թէ դեւերի

ան անկախութիւնը, գուցէ հայկական լեզուի {տրամաբանութիւնն} էլ մնար անարատ ու այսօր իր տաճկական տրա

Պիլուարդի Աստուածաբանութեան հատորները, {տրամաբանութիւններ}, զանազան, ընդարձակ թէ համառօտ հրահանգ

ին ձեւով այլեւս չի հասկանում - ապա ի՞նչ {տրամաբանությամբ} մենք կարող ենք դիմել մի բարբառի, որտեղ

ցել եմ մեծ հաճույքով։ Հեղինակը պողպատե {տրամաբանություն} ունի: Չգիտեմ ում թարգմանությունն է, կ

իրանը գեղեցիկ քաշած, այնպէս, որ մէջքի {տրամագիծը} հազիւ թէ լինում էր տասն բթաչափ, կուրծք

, որ յայտնի են թալմուտի անունով, որով {տրամագծական} հակադրութեամբ մանաւանդ հեռացաւ օտարացաւ

ալով, արդէն փոքր կերպարանքով իւր հոգին {տրամադրած} լինելով մի օրինաւոր դպրոցում կամ համալս

որ իւր հոգու բոլոր զօրութիւնը լարել եւ {տրամադրել} էր միայն նիւթական բաների համար, նորան

ղափար, հետեւում է նորա ազդեցութեան տակ {տրամադրել} իւր ազգային կեանքից բխած փիլիսոփայութիւ

, որի ծաղկազարդ վայելչութիւնը կարող էր {տրամադրել} պատանի օրիորդների սիրտը եւ հոգին դէպի մ

Հռոմից դենը չենք գնում՝ մնացածը առայժմ {տրամադրելով} Վինկելմաններին, Բեկերին եւ մյուս բնախո

մ է մի խոնաւ եղանակ՝ մարդու կազմուածքը {տրամադրող} դէպի մի անտանելի Ռեւմատիսմուս: Ճշմարիտ

ում: Մինչդեռ հայերը ամբողջ Թուրքիայում {տրամադրուած} են Ռուսաստանի օգտին, եւ եթէ ռուս կառավ

հասարակ ժողովուրդը, որ առանց նորան էլ {տրամադրուած} է կախարդութեան եւ չար ոգիների հաւատալու

մարդ ամենեւին պատրաստուած չէր իւր հոգու {տրամադրութեամբ} ։ Մեք ամենայն հոգով ցանկանում էինք

եւ հանդարտ աճելութեամբ, որին հազիւ թէ {տրամադրութիւն} ունի ուրիշ ամէն մարդ, որ ծնած չէր Բրիտ

որ գործերում, փոխում են իւրեանց մտքերի {տրամադրութիւնը} ամենեւին անգիտակից, բնական ազդեցութեամ

միաւորուեցաւ եւ նորա արարչի ( Հեգելի) {տրամադրութիւնը} ( настроение) եւ դրութիւնը: Զարմա

յտառակելու մտքով: Այսպէս էր նորա հոգու {տրամադրութիւնը} նամակը կարդալուց յետոյ: Երբ աւարտել էր

հանգստություն, - որոնք առայժմ չկան իմ {տրամադրության} տակ: Ուրեմն համբերություն: Փարոսը երե

իսի աշխարհում, ուր շրջապատող բնութիւնը {տրամադրում} էր սիրտը եւ հոգին դէպի մելամաղձութիւն,

, բացսիրտ եւ խաղաղ բնավորություն՝ միշտ {տրամադրված} ուրախանալու, որ չէր կարելի նրան չսիրել

ռարկայական էութեան, մնալով միայն որպէս {տրամարանական} մոմենտ: Հերիք է եթէ որոշեալ միջին մոմե

Միանսարեանցին, կ[աթողիկոսի] թղթերը եւ {տրանս}. 18 Մալենցովին 19 " Մեղուին " 20

6 հազար. ես դեռ չեմ խոսում Գալիցիայի, {Տրանսիլվանիայի} եւ Եվրոպական Թուրքիայի, Ղրիմի եւ Լեհաս

ին, մուրհ[ակով] 61 Սերոբ եղբօրս 62 {Տրապ[իզոնի]} ռուսի շոգ[ենաւային] ընկեր[ութեանը] 6

ց ելայ Փոթի մտայ Փոթուց ելայ Բաթում {Տրապիզ[ոն]} Տրապիզ[ոնից] ելայ Պոլիս մտայ Պոլսից

մտայ Փոթուց ելայ Բաթում Տրապիզ[ոն] {Տրապիզ[ոնից]} ելայ Պոլիս մտայ Պոլսից ելայ Մեսսինա

օթի, յորում աւուր շոգենաւն նաւելոց է ի {Տրապիզոն}: Ոչ զանց արարից հասուցանել առ Ձեզ

... - Ո՞ւր բարով: - Պօլիս, {Տրապիզոն}, եւ այլն, եւ այլն: - Ինչի՞ համա

6 Հայրապետեանցին 117 դարձեալ նորան [{Տրապիզոնից]} Նոյեմբեր 16 118 Միանսարեանցին, Տրապ

ոնից] Նոյեմբեր 16 118 Միանսարեանցին, {Տրապիզոնից} [Պոլսից] 22 119 Հայրապետեանցին 22 1

ոստանդնուպոլիս, այնտեղից նոյնպէս նաւով {Տրապիզոնտ}, իսկ Տրապիզոնտից իմ ուխտը կատարելու հա

րիենբադումը, անցեալները պատահեցի նորան {Տրապիզոնտի} մէջ. ինչպէ՞ս ուրախացանք՝ տեսանելով մի

այնտեղից նոյնպէս նաւով Տրապիզոնտ, իսկ {Տրապիզոնտից} իմ ուխտը կատարելու համար - Մշու Սուրբ Կ

աւերի մէջ։ Լինդմանը հանգստանում է այժմ {Տրապիզոնտում} իւր երկար եւ ձանձրալի ճանապարհորդութենի

եւ ժամատուններ։ Այս ծովեզրից անցաւ նա {Տրաւանկօր} ։ Այս շրջմոլիկ Եւրոպացի մեծ բրամինի հրա

, Ֆրանսիոյ ռեւոլիւցիօնի ռումբը վերստին {տրաքեց}: Ֆրանսիական վուլկանական բնութեան ցնցիւ

ելի գերմանացիք ցեխում խրուած, նախանձու {տրաքում} են եւ տակաւին հաւան էլ չեն Անգլիացին:

ութիւնը վերստին հաստատելով Հայերի մէջ, {Տրդատ} թագաւորի հրամանով եւ զօրքով ման էր գալի

ունները, զորօրինակ, " գետ, եկեղեցի, {Տրդատ}, Եսայի ", իւրեանց բացառականքը կազմում

ինչեւ այսօր էլ աւանդութեամբ կոչւում է " {Տրդատայ} դուռ "։ Ս. Էջմիածնի արեւմտեան կողմ

յերգս վիպասանաց, եւ առ արքունի դիւանաւ {Տրդատայ}. իմա դու ինձ զմատենագրութիւն Ագաֆանգել

կարելի է, թէ Ս. Գրիգոր Լուսաւորչի եւ {Տրդատի} օրով Վաղարշապատը, եղած լինելով կենտրոն

սում եմ խոստացած ընդարձակ նամակիդ՝ ըստ {Տրեդյակովսկու} պերճախոսության տեսության - ինչպես խոստա

Բէգզադէի երեսը վաղուց դարձել է շինականի {տրեխ}: Երրորդ՝ Բէգզադէն ունէր մի սիրակա

Պիտի տեսանէի, անշուշտ, թէ ինչպէս փոքր {Տրիանոնի} պատուհանում դրւում էր թագաւորի սիրականի

ացի Մարիա Լեշչինսկին դուրս էր գալիս մեծ {Տրիանոնից} անտառի եւ գիշերի առանձնութեան մէջ՝ ողբ

եւում էին գլխաւոր պալատը եւ մեծ ու փոքր {Տրիանոնքը}: Եւ եթէ այն րոպէին հարիւրաւոր տարիներո

ցին Լուդովիկոս XVը կառք նստաւ, որ գնայ {Տրիանօն} ։ Յանկարծ սաստիկ զարկ զգաց կողքումը եւ

ոս Լօյոլա. - Յիսուսեան Կարգի ծագումը. - {Տրիդենտեան} ժողով. - Յիսուսեան Կարգի Ներքին կազմակե

թոռը, կամենում եմ ասել, թէ կազմուեցաւ {Տրիդենտեան} հռչակաւոր ժողովը։ Այն բաների մասին, ո

ը, որ իբրեւ Պապական Աստուածաբանք հասան {Տրիդենտեան} ժողովը մայիսի մէջ 1546 թուականին։

Աստուածային նախասահմանութիւնը։) Բայց {Տրիդենտեան} ժողովքի սահմանադրութենից երեւում է, որ

ունենալով նոցա ամենասաստիկ աշխատութիւնը {Տրիդենտեան} ժողովի մէջ, պապական իշխանութեան գործադ

որ պատճառ ունէր ատելու Յիսուսեանները, {Տրիդենտեան} ժողովի մէջ նոցա առաջ բերած խնդիրների եւ

ջ։ Մեք տեսանք, թէ Յիսուսեանք, ինչպէս {Տրիդենտեան} ժողովի մէջ, երբ դեռ այնքան զօրեղ չէին

ով, որի համար տեղ նշանակուեցաւ դարձեալ {Տրիդենտը} ։ Լայենէզը եւ Սալմէրօնը դարձեալ յայ

այում. նորան հարկադրեցին, որ լինի այն {Տրիդենտի} մէջ։ Պապը կամենում էր ուղարկել այն ժող

ը, օգուտ քաղելով ժանտախտի յայտնուելուց {Տրիդենտի} մէջ, տեղափոխեց ժողովը Բօլոնեա։ Պապակա

ւոց եւ Ֆրանսիացւոց եպիսկոպոսները մնացին {Տրիդենտի} մէջ եւ շարունակեցին եկեղեցական գործերի

ս բանը, գնաց Ինսպրուկ, որ մօտ լինելով {Տրիդենտին}, իւր ներգործութենովը հաշտեցնէ երկու թշ

րացէլսոսի. նա ուսաւ այդ գիտութիւնը նախ {Տրիթեմիոս} Մանհէյմեան աբեղայի մօտ, յետոյ Սիգիսմու

այո՛ զիրաւասութենէ պապին, մանաւանդ ՚ի {Տրիտենդեանն}, ուր ի կողմանէ պապին իբրեւ պատգամաւորք

նապարհական չարչարանաց, եթէ այս միայն է {տրիտուր} ճշմարիտ արդարադատութեան եւ վարձ հարազատ

կագրեալ " Եղծ աղանդոց " ի չորս հատուածս {տրոհեալ}. առաջինն՝ ընդդէմ հեթանոսութեան, երկր

աց յօրինէ զպատմութիւն Արծրունի տոհմին, {տրոհեալ} զայն ի հինգ գիրս, տպագրեցաւ այս է Կոստ

հուրը Ագամեմնոնի կառավարութեամբ բացուած {Տրոյայի} վերայ: - Ի՛նչ մարդ է այդ, Ճակատագ

ւններ Եգիպտոսից եւ Փիւնիկեայից։ Մինչեւ {Տրոյացւոց} պատերազմը կամ 300 տարի նորանից յետոյ՝

րծութեամբ մի նոր Աքիլլես հանդիսացաւ այս {տրոյիացիների} ընդդէմ: Եթէ դու տեսանէիր, թէ ինչպէ՞ս

ջերմութիւնից: Պէ՞տք էր աւելացնել, թէ {տրոպիկական} աշխարհների մշտական պասսատքը առաջանում է

ճանապարհորդում է Մոսկվայից Պետերբուրգ. {տրովադյան} ձին էլ արդեն հասած կլիներ: Շատ ուրախ ե

րաժշտամոլությունը: Արդյոք ե՞րբ կլսեմ " {Տրովատոր} "-ից իմ սիրած երգը՝ Vivea եւ այլն:

կել էր հարցանել ինձանից, թէ ի՞նչ բան է {Տրովատոր} ողբերգութիւնը, որի մասին կարդացել էր մ

պահանջում են արդի միջոցներ: Ուրախ եմ " {Տրովատորի} " եւ " Ռիգոլետոյի " մեջ Հովհաննես եղբոր

այդ մասին էլ իմացիր: Իսկ ի՞նչ եղավ {Տրովատորի} տեքստի սրբագրությունը: Եթե նա այդպես պ

Նոր տարի 1859 - Բէգզադէի նամակը - {Տրովատորի} բովանդակութիւնը - Բէգզադէի ազգաբանութիւ

որ, ֆօրտօպիանօն այնպէս քաղցր ածելով, {Տրովատօրի} ուվերտիւրը զմայլեցնում էր քեզ, այս տար

կամ բարկութեան ժամանակ ձեռքերը ճնշել եւ {տրորել} ժառանգութիւն է փոքրոգի մարդերի. պարոնը

լ էր առանձնարանս անձրեւի ջրով, ձեռքերը {տրորելով} ՝ մօտեցաւ ինձ, եւ մեր մէջ բացուեցաւ մի

: Պ. Մարկոսը բացեց կնիքը եւ աչքերը {տրորելով} կարդաց հետեւեալ խօսքերս․ " Սրտ

ւր ընկած էր որպէս մի շնչաւոր եւ ձեռքերը {տրորելով} սկսեց ման գալ սենեկի մէջ զանազան ուղղու

...................... Եւ խաղողը {տրորողն} Այն տաճարի բաց մուտքում Իր շորերը թաթ

ամենայնի անտեղի: Շատ հին, մաշուած ու {տրորուած} խորամանկութիւն է, որ գործ է դնում Պ.

իքի հնոց շինելու համար, կամ ճեղքուիլ, {տրորուիլ} երկրագործի արօրի տակ եւ մի սերմ կանաչաց

... Համա, խե՛ղճ տղայ, զուր ես քեզ {տրորում}, ինչ կարծես կարծի, էդ մի կարծի. աստո

ի որ շատ կողմից է նրանից առաջ բացված ու {տրորված} սխալ ուղին: Իհարկե, քարտեզի անճշտությ

րովարտակի պատճէնը, այն հրովարտակի, որ {տրուած} է 1779 թուականի Նոյեմբերի 14-ին Արժանապ

անց վճարի, իսկ ունեւորքը կարող են նոցա {տրուած} հողերի վերայ շինել տներ, խանութներ, շ

վ, կարող էիք տակառներով վաճառել. թոյլ {տրուած} է ամենայն մարդու պատրաստել ֆրանսիական ա

յ մշտնջենաւոր ժամանակով հաստատում ենք: {Տրուած} է, Յունուարի 4-ին 1799 թուականին:

լ նորան Թագաւորական կնքով հրամայեցինք: {Տրուած} է Սանկտպետերբուրգ քաղաքում հազար ութն հ

տօնութիւնքը եւ առանձնաշնորհութիւնքը չեն {տրուած} միմիայն Մարկոսին, Կիրակոսին, որ ուրիշ

մ, այս ո՛ր աշխարհի կամ ինչ կրօնից թոյլ {տրուած} գործ է, - հարցանում է երիտասարդը:

ինքն՝ թէ՛ գեղում եւ թէ՛ քաղաքում, քեզ {տրուած} հողը, որի վերայ շինութիւն թէ արել ես ե

գործում, միայն այս տարբերութեամբ, որ {տրուած} դրամը կամ անձնական աշխատութիւնը, փոխան

ելի՜ մարդիկ: Սկզբունքների համար մեզ {տրուած} սոցիալիստ, կարմիր հասարապետական, Ժ.

ի մէջ անանցանելի վիհ կար, բայց օրէնքով {տրուած} պատիժը համարւում էր մաքուր արդարադատութ

փարական հասկացողութիւնքը։ Բայց Հեգելին {տրուած} չէր տեսնել ոչ այն եւ ոչ էլ միւսը. Հեգե

լ նաեւ " հայրապետ " բառը եպիսկոպոսներին {տրուած} տեսնում ենք շատ տեղ, որպէս նաեւ Ասողիկ

գեւորականների համար. ազգը ժառանգութիւն {տրուած} չէ Պօղոսին կամ Նիկողոսին, որ ինչպէս կ

անոնադրութեան կէտերի, կամ 12 տարի առաջ {տրուած} ֆիրմանի հիման վրայ, այլ ըստ իր ` պատրի

ՀԻ ԵԿԱՏԵՐԻՆԱ Բ-ի ձեռքով, 1779 թուականի {տրուածքը} եւ պարգեւաթղթի մէջ նշանակուածքը, Գերագ

՜, չե՛մ երբեք ուխտազանց, Ինչո՞ւ է ինձ {տրուել} կին: Խոստացել եմ չլինել Ես ուխտադրուժ

ւարի 11-ին յայտնեցին ինձ գործի ծերակոյտ {տրուելը}: 13-ին տեսութիւն պ. Սուլթանշահի, եղ

ուրգերի մակագիրը կամ ովի՛ն քանի պատարագ {տրուելու} յիշատակարանը: Հայոց պատմութեան թերութի

ում: " Մխիթարուի՛ր, տէ՛ր Ադամ, Որ չը {տրուեց} սրտիդ հեզ, Ինչ կոչում ես շարժիչ հով.

նա այն կարծիքները, որ առանձին առանձին {տրուեցան} Պապի հակառակ։ Այս ճառը զանազան տպա

ը երկու մայրաքաղաքներից հալածելու համար {տրուեցաւ} կառավարող ծերակուտին 1815 թուականի դեկտ

ծանրութիւնը որպէս ընդհանուր յատկութիւն {տրուեցաւ} մարմիններին, այն օրից, երբ գտան հեղու

ողից: Եթէ հող վաճառելու սկզբունքը թոյլ {տրուի}, այն ժամանակ աղքատութեան եւ թշուառութե

բռնում: Քչե՞րը կան մեզ մօտ, թող թոյլ {տրուի} հարցնել, որոնք մի անգամ արուեստակեալ տ

եխօսներն շուրթերից Այս են լսում - " Թող {տրուի} ՛ ": Սու՛րբ, սու՛րբ, սուրբ ես, Տէր ո

նայ անպատիժ. եթէ բաց աչքով ներողութեան {տրուի} սպանութիւնը: Զարմանք յանցանքի ընդդէմ պ

ած նաւապետը, թնդանօթ արձակել, որ նշան {տրուի}, թէ մի նաւ վտանգի մէջ էր եւ օգնութեան

Աղօ՛թք արէք եւ իմ համար, որ ինձ խօ՛սք {տրուի} բերանս բանալու ժամանակ ". արդ եթէ նա,

նց կարդինալական հոգեւոր զգեստքը եւ թոյլ {տրուի} իւրեանց, դեսպաններին, կանգնած լինել պ

, եւ եթէ ռուս կառավարութեան կողմից ցոյց {տրուի} նրանց թէկուզեւ ամենափոքր օգնութիւնը, ա

համար, փայտ եւ այլ հարկաւորութիւնք կը {տրուին} գանձարանից առանց վճարի, իսկ ունեւորքը

եւ սոսորդ ոչ ի բացեայ, Երկի՜նք, {տրոփէ} սիրտն ի թինդ... Ի սարաւոյթ փրփր

եմ ներկայացնելու Լազարյան ճեմարանից ինձ {տրված} փաստաթուղթը: Հայոց լեզվի կրտսեր ուս

այությամբ բերանացի կխոսին եւ կպաշտպանեն {տրված} թղթերի բովանդակությունը եւ իրավունքը:

ղնելով եւ նրանց չպատասխանելով, կօգտվեմ {տրված} դասերից: Ի՞նչ խոսք որ, ավելի հաճելի կ

անը։ Անաջող ածականը՝ նորա յառաջաբանին {տրված}, նորա բովանդակութեանն է վերաբերւում,

Դրա դրդապատճառը խմբագրության կողմից {տրվելիք} նյութական վարձատրությունն է, որ ինձ հա

է թե, Սալթիքովը վերջին անգամ լավ քոթակ {տրվեց} պրոֆերանս[ով]. այն օրից, ասում է, բա

պեսզի երիտասարդ սերնդին հնարավորություն {տրվի} բնական, աստվածահաճո եղանակով սնվել, ա

է՞ որ հանրային գրադարանից գրքեր տուն չի {տրվում}, հետեւապես այնտեղից չի կարելի, թեկուզ

մ տանս միջին, Հիւանդ անկողնումս, {տրտմալից} սրտով, Մնացի ամբողջ երեք օր վերջի

կամ կախած։ Միտքը այն է, թէ Համանը գնաց {տրտմած} եւ ամպած։ (?) Այս ծանօթութիւնը գրել

կոկորդից. միթէ՞ արժան էր մեզ վհատել, {տրտմահաղո՛րդ} ընկեր. քա՛ջ գիտեմ, որ կը գան օրեր, -

ուրիշին...: Այո՛, մի կողմից {տրտմելով} այս բոլորի վերայ, միւս կողմից չենք կար

յի ժամանակ ճշմարի՛տ աւելի պատճառ ունէի {տրտմելու}, ըստ որում երկիւղ կար սրտիս մէջ, որ մ

Ուրեմն դու այլեւս լաց չես լինի ու չես {տրտմի}, այնպես չէ՞: Ինձ հաճելի է նախօրոք անս

իկան, ուրախանայ նորա յաղթութեններով եւ {տրտմի}, երբ յաղթահարուած էր ստրկութիւն քարոզո

չեւ ցայժմ չստացեալ զպատասխանին, ի մեծի {տրտմութեան} տարուբերիմ: Խնդրեմ գրել ինձ զգիր եւ յա

րը, նորա պարզ երեսի վերայ տարածուած էր {տրտմութեան} վարագոյրը, զգեստը կիսամաշ եւ ինքը խորա

ս դուք իմս, նոյնպէս եւ ես գիտենայի ձեր {տրտմութեան} պատճառը, եւ թէ ո՛վ էիք դուք: Եթէ կարե

ան դրոշմներ, ոմանք ուրախութեան, ոմանք {տրտմութեան}, ոմանք յուսահատութեան, մի խօսքով, հո

- ամայի՛ անապատ, կամ ձոր Յովսափատեան - {տրտմութեան} հովիտ․ աչքի տակ առնունք մեր ազգի պատմու

ծկել իւր ուրախութիւնը, որ յայտնի չլինի {տրտմութենից} դէպի ուրախութիւն փոխանցումը: Նա ուրախա

հանդիսականների սրտի մէջ, ուրախութիւն, {տրտմութիւն}, զարմանք, զմայլանք, ցաւ եւ կարեկցութ

, որ իւրեանց մտքումը դրած խնջոյքը դէպի {տրտմութիւն} փոխուի, իւր կարգով սկսեց գործ դնել իւր

ռնում, որ նոցա հոգին ուրախութենից դէպի {տրտմութիւն} փոխադրուի: Եւ ճշմարիտը պիտոյ է ասել,

ւմ նորա հողի վերայ, բայց որովհետեւ մեր {տրտմութիւնը} ոչինչ է՝ համեմատելով այն մինչեւ այժմ ե

թիւն։ Ուրեմն եղբա՛րք, չափաւորելով մեր {տրտմութիւնը}, տանք մեր վերջին հրաժարական ողջոյնը հա

ացել այժմ, որ անմոռանալի կացուցանեն իմ {տրտմութիւնս}: Մեր ոխերիմ թշնամիքը քամեցին մեր վերայ

դ արտաքին ուրախութեան տակ արդեօք որքա՛ն {տրտմութիւնք} եւ վշտեր կան թաքնուած: Նոր տարին ի

մ, թե ինչո՞վ պատճառ տվել եմ իմ ծնողացս {տրտմության}, ինչո՞վ ես անարժան եմ եղել նոցա որդիու

յաջողուելու: Դու փոխանակ ուրախանալու, {տրտմում} ես..., - ասաց Մանթուխեանցը տհաճութե

աց Մանթուխեանցը տհաճութեամբ: - Չեմ {տրտմում}, - բացականչեց Շաքարեանցը, - միայն․․․

զոհենք ամենայն բան։ Պատասխանելու չենք {տրտնջանքին}, որ ժամանակ առ ժամանակ բարձրանում են ա

նտու մարդ էր, նա ուշ չդարձրեց ժողովրդի {տրտնջանքին} եւ դժկամակութեանը, այլ նորան գործարանո

ուրջպատուած, Տխուր ` Ադամն էր նստել Եւ {տրտնջում} էր յուզուած. " Ինչո՞ւ ստեղծեց տէրն ինձ

նար հոգեմաշ, Այո՛, գոհ չե՛մ քեզանից. {Տրտնջում} է եւ աշխարհ: Իբրեւ պատիժ ինձ տուիր,

Մուշէ ( 502) եթէ 'ի Սահակ ( 510)։ {Տրտո՛ւմ} ենք, որ պ. Էմինի ծանօթութիւնքը ստիպու

երբեմնակի իմ մենաստանին հասնող զանգերի {տրտում} ղողանջից, ահա յոթ ամիս է, ինչ ուրիշ ձ

ու բարեկարգ ազգ պատճառում էր իմ մէջ մի {տրտում} մտածութիւն, որ սիրելի չէ Հայերին, ըստ

է ": Ասաց ` աչքից ցօղելով Մարգարիտները {տրտում}. Առաջին արցո՜ւնքն էր մարդու ` Հոսում տ

Եւ բարբառով դրախտային Խօսում նրա հետ - {տրտում}, Դրան երկինքն է վկայ, Որ սերովբէն չէ՛

գ՝ Մի սրտաշարժ, մի շատ տխուր, {տրտում} երգ. " Մու՛րճ իմ, մուրճ իմ, փո

ւեց ինձ իւր քնարը, Որպէս փարատիչ {տրտում} ցաւերիս: Աւա՜ղ. այդ քնարը

է եւ աշխարհ: Իբրեւ պատիժ ինձ տուիր, {Տրտում} սրտիս մխիթար, Թէ՞ զգալով չարչարուիլ Ու

ատուցանելով։ Մեռնելու չափ անմխիթար {տրտում} եմ, որ գայլերի նման վազեցին իմ ունեցած

ի մօտ, մի քանի պարեգոտաւորների առջեւ, {տրտում} հառաչանքով ասաց, թէ. " Իրաւացի չեղաւ

․․ Այս խորախորհուրդ, բայց տխուր եւ {տրտում} մտածութիւնքը զայրացուցին կոմս էմմանուէլ

ը խօսում էին այդ մասին, աղջիկը լուռ եւ {տրտում} կը նստէր, կամ, եթէ կամենար առաւել ցոյ

ո՛րքան պիտոյ է ծանրանայ այս պատմութեան {տրտում} խորհուրդը, այդ անցքի իմաստասիրական եզր

մէջ, եւ նորա առաւել օգտի համար թոյլ է {տրւում} կառուցանել ձեր յատուկ ծախքով վաճառական

Իսկ երբեմն, որովհետեւ դեղերը շատ անգամ {տրւում} են մի, երկու կամ երեք ժամը մի անգամ մի

ուր է խնդրում, ու եղէգնից Վարար ջուր է {տրւում} նրան, Գնալ-գալուց ոռոգւում է ` Լաւ հ

ցէ՛ք Յունաց ժողովրդի վրան, երբ իմա՛ց է {տրւում}, եւ քարոզ ասողը նշանակուած տեղն է անց

է, եթէ վերը յիշուած բառերը բացառոցաբար {տրւում} են կաթողիկոսների, որովհետեւ գլխաւոր քա

արիչը կ'ընտրէր, իսկ պատմութիւնը դաս էր {տրւում} այն գրքերով, որ շարադրել էին Յիսուսեան

ակի մասին եղած վէճերը եւ խօսակցութիւնքը {տրւում} են մոռացութեան "։ Այս թագաւորական

եւ ընդհանուր հաշուարարութեամբ հրիտակին {տւելոց} է զաւուրս ինչ եւ ես չկարեմ այլեւս մնալ

յ իշխանին Վրաց Վախթանկայ եւ եպիսկոպոսին {Տփխիսայ} յամին 1284: Ի սմա դադարեալ տեսանեմք զո

Կարկանով 1 - Շանշեանց Խնդիրք Արամայ. {Տփխիսի} բնակիչք որչափ են եւ մասնաւորապէս հայք,

: Այժմ տէր Գաբրիէլն Պատկանեան չուեաց ի {Տփղիս} հրամանաւ վեհափառ կաթողիկոսին, եւ ես մն

ւնի կնքով: Բազումք համարեն զնա լինել ի {Տփղիս}, ոմանք ի Հնդիկս, կէսք յԷջմիածին: Զայ

ւած բարեկամութիւնը, խնամքը եւ սէրը {{չպէ՞տք} է հանէր դորայ մտքից այն դաւաճանութեան մ

սխանիդ գլխաւոր բանը այս արիր, թէ " {{պէ՛տք} էր, որ նոքա մտածէին եւ մի այդպիսի խօսք

ով ցերեկուայ դժոխային ջերմութիւնից: {{Պէ՞տք} էր աւելացնել, թէ տրոպիկական աշխարհների

ճանապարհը եւ հարեւանի ջուրը կտրում: {{Պէ՛տք} էր որ Հեթումի պէս մարդիկը խրատ առնուին

կանքներ էլ կը պատճառեմ քեզ ": Դպրոց {{պէ՞տք} է, բնական գիտութիւնքը անհրաժե՞շտ են,

ղ իրենց ոտքի, Ու մենք մեզ կոխող {{ո՜տքը} լիզում ենք, Հիմի է՞լ խօսենք։

մ], որ [կորովի] մտացն [հնարագիտութեամբ {տքնէր]}, ճգնէր ի նորոգութիւն հայկականս դպրութ

այրապար, աստ ի Կալկաթա մնայ ինձ ուրեմն {տքնիլ} զայսմանէ ի Մադրաս: Նախ քան զխօսիլ

Աստուծոյ կապելոցն նախարարաց, աղօթից եւ {տքնութեանց} պարապելոյ " եւ այլն ( Փարպ., Պատմ. Հ

ուտ եղբարց։ 'Ի ջանս եւ 'ի վաստակս, 'ի {տքնութիւնս} բազում անգամ. 'ի ցուրտ եւ 'ի մերկութեա

ական լուրջ պարապում եմ. հուսով եմ, որ {տքնությունս} իզուր չի անցնի: Ասենք, ոչ ոք չի տեսնի

նակ... Խօսքը բերանը մնաց: " {Տօ} ՛, այդ կնդուկ պոչատին Քաշեցէք կպր

են եւ տակաւին հաւան էլ չեն Անգլիացին: {Տօ} ՛, մի նորա չափ ազատութիւն ձեռք բեր, յե

, վաղուց դրել էր իմ մէջ մի ցանկութիւն՝ {Տօըր} եւ Վինդզօրը տեսանելու, իսկ սորանց տեսա

փոյթ լինին ի վարդապետել որպէս ծարաւի ոք {տօթակէզ} փոյթ լինի ի՝ կենդանի յառաջիլ ջրոց հոսա

որ հանգուցեալ Ներսէս կաթողիկոսը շինեց: {Տօթահար} միաբանը կէս օրից յետոյ դուրս է գալիս եր

հիւսիսի ցրտաբեր մրրիկը կամ հարաւի այրող {տօթը} չկարողանային չորացնել նորանից ծլելու բո

ենաթեթեւ տերեւը, զովացնում էր ամառային {տօթը}: Մի մեծ եւ անծայր սեղան, լուսաւորո

, եւ տեղին՝ Անձուկ, եւ զամառն յաղագս {տօթոյ} տեղւոյն՝ քահանայապետ աշխարհիս՝ տէր Մո

կէ մինչեւ ցարդ աճեալ է դարձեալ ընդ ձեռն {տօկոսեաց}: Զայսմանէ ՚ի խօսիլ իմ ընդ մեծարու

Շնորհաւոր եղիցի մուտ նորոգ տարւոյս եւ {տօն} հրաշափառ ծննդեան եւ յայտնութեան տեառն մ

ատահած ենք երբեմն երբեմն... Բանը միայն {տօն} կատարելու վերայ չէ... Եւ այդ յանցանքի

յարգի հեղինակի ջանադրութիւնը խափանելու {տօն} կատարելը Աստրախանում: Այն ժամանակ, ին

եւմուտքում մի մրրիկ բարձրացած. " {Տօն} են տօնում մեր թշնամիք ", - նա կատաղութե

Վոյլպին պատուիրել է խիստ սաստիկ ` {Տօն} օրերում մարդ չսպանել բնաւին. Բայ

՛ղճ. ինձ սուրբ Հայրը պատուիրեց, {Տօն} օրերում հոգի չկորուսանել ":

ետեւ զուարճանալով ուրախացան, ինչպէս մի {տօն} կատարելու ժամանակ։ Որոնց պարտքն էր, ս

ըստ որում կատարեալ է ինքն յամի ամի զիւր {տօնախմբութիւն} ՝ շարունակ կարգաւ ստանալով ի ժողովրդոց

ի գլխաւոր շռայլութեանց է անունակոչական {տօնախմբութիւնն}, զոր մեծածախ կատարեն յամի ամի՝ նուիրե

ութեամբ, առանց ամենայն զոհաբերութեան, {տօնացուցի} մէջ գրուելու արժանի համարուիլ... Մեր

ն Ուստայեանց 1866, ի Նախիջեւան առ {Տօնաւ}: 2. ՏԻՐԱՑՈՒ ՍԱՐԳՍԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅ

զպատասխանին գրեսջիք: Ի Նախիջեւան առ {Տօնաւիս} գետով: Գրէ Միքայէլ Ղազարեան " դպիրն

թողեալ զտօնս եւ զաւուրս ազգին Հայոց եւ {տօնել} ընդ Եւրոպացոց զոր նոքա տօնէին, եւ ասել

. Քրիստոսի ծննդեան եւ մկրտութեան մի օր {տօնելը}. գ. Սուրբ Աստուածի մէջ խաչեցար վասն մ

նաւանդ, Խորենացու պէս երկնաքաղաքացի եւ {տօնելի} մարդը: Նա, բացի այդ ողբից, նզովք եւս

չափով, որ ցոյց էր տալիս իւր խնկելի եւ {տօնելի} բարերարներին, Հայոց ազգը արհամարհութիւ

ել է ինքը: Ազգութիւնը անմեղադրելի է եւ {տօնելի} իսկ, եթէ նա ընդհանուր մարդկութեան գործ

հոգեւորների ընդդէմ, չէ վերաբերւում մեր {տօնելի} թարգմանիչներին կամ նոցայ հետեւող փոքրագ

( inquisitio), կատարում էր զարհուրելի {տօներ} ( auto-da-fe)՝ զոհելով մարդկութեան ան

նիւթեր՝ մեր բարի գործերը: Առհասարակ, {տօները} բերում են իւրեանց հետ մի պայմանաւոր ուր

նալից Մինչ ընդ սրբոյն Ներսիսի {Տօնեցաք} զԳրիգորի։ Եւ դաշնակն հրաշա

ինչեւ ` հետ սուրբ Ներսէսի ` Եւ Գրիգորին {տօնեցինք}: Եւ մեղեդին քաղցրաձայն Սերովբէից քո ա

ն Հայոց եւ տօնել ընդ Եւրոպացոց զոր նոքա {տօնէին}, եւ ասել զժամ յեկեղեցւոջ ըստ կրօնի եւ

աղցրութեան Իտալիոյ աշխարհին: Յաւուր {տօնի} ծննդեան եւ մկրտութեան փրկչին մերոյ, վա

՚Ի 1/13 Յունիսի, յաւուր Համբարձման {տօնի}, ներկայացեալ առ պ. Հագն ու ցուցեալ նմ

քով, Նորան մոռցան... Պարում են {տօնի} շքեղ զգեստով. Ապա ո՞վ է գիշերը,

քը, զօրքը եւ այլն եւ այլն մի ուրախական {տօնի} պատճառով, նախ եւ առաջ իրենց ուխտերը եւ

տանը մնացած աղջիկ լոյս ու արեւ հանել, {տօնի}, զատկի աղքատներին հանդերձ բաժանել: Ան

ւռը միշտ բաց է իմ պէս աղքատների համար. {տօնի}, զատկի, տալիս են մի բան, եթէ մկրտութ

Նորան հետեւողներից շատերը կիրակէ եւ {տօնի} օրերը պահք էին պահում եւ չէին գնում Կօլ

ը եկեղեցական վէճերը լսելու, որ ամենայն {տօնի} օր ուսանողները բանում էին լեզուի մէջ առ

լ։ Այս պատճառով Աստուածածնի վերափոխման {տօնի} օրը, նա աշակերտների հետ միասին հեռացաւ

քոյ ի նոյն տէրութենէ եւ հանդիսակից լինի {տօնին} յեկեղեցւոջ մերում, ուր խնկօք եւ մոմեղե

ի քարեայ սանդուղք, որի վերայ Վարդավառի {տօնին} երեւում են այր եւ կին մարդերի, զանազան

Կոմս Էմաննուէլ ՍՈՒՐԲ ՄԵՍՐՈՎԲԻ {ՏՕՆԻՆ} Մովսէս թէեւ օրէնք տուեց,

կսեալ ՚ի 14/26 Սեպտեմբերի մինչեւ ցաւարտ {տօնից} ծննդեան եւ մըկըրտութեան, այն է ցսկիզբն

եւ պատրաստ եղիք գալոց տարու վերափոխման {տօնից} յետոյ հարսանիքը առնելու: Ողջ եղիք:

աթուն, եւ այս կրկին խորհրդով. մի՝ զի {տօնն} քրիստոնէից որոշեսցի ի Հրէից, երկրորդ՝

Մտնէք ծակերն ահաբեկ. Այսօր {տօնն} է մեր Մեսրովբի, Ուրացողք, ծո՛ւն

եղից, որոնց յիշատակը հանդիսավեհութեամբ {տօնում} է մեր եկեղեցին, որոնցից սուրբ Սահակին

ում մի մրրիկ բարձրացած. " Տօն են {տօնում} մեր թշնամիք ", - նա կատաղութեամբ գոռաց

մբակ, ցորեան, բրինձ, վարսակ, գարի, {տօրոն}, սուսամ, շաքար-եղէգն, ճակնդեղ եւ այլ

նուիրակա՛ն անտառներ: Այրարատից մինչեւ {Տօրոս}, ստիպուած էք դուք հնչեցնել միայն, հեկ