Մ. Նալբանդեանի աշխատանքների համաբարբառը և յաճախային բառարանը

գրուած, որով յայտնում է Վարդերեսի գալը եւ հ[այր] {Ղ[եւոնդի]} նամակը: 28-ին տես[ութիւն] եղբօրս հետ: 31-ին

աւերակների բորենի ասացին եւ ոմանք Շամախու նահանգի {ղաբալիու} անտառի արջ ասացին. մի փոքր դժուար նկատելի էր, ո

անի մի հատակոտոր գրեանս զեւրոպէական լիւնն (l) ի {ղադ} թարգմանեալ եւ զֆ (f) ի փիւր, ահա վաստակ նոցա,

թեքթեքել զհին լեզուն մեր իւրով անդուն եւ կամակոր {ղադասիրութեամբ} եւ փիւրասիրութեամբ. նոքին հայացուցին քանի մի հատ

[ակուած է] 29-ին: Մօրս գիրը: 23-ին նամակ գրեցի {Ղազ[արոս]} եւ Գրիգ[որ] եղբարցս: Այսօր ստացայ թաբակ, Ստաու

՞րն էր այդ քարոզում. ո՞ւմ կամ ո՞ւր եւ կամ ե՞րբ։ {Ղազա՞րը}, որ տգէ՜տ է գրոց, որ անկի՜րթ է եւ անուսումն, ո

միտը, ո՞ր տգէտը, ո՞ր Հրէան, ո՞ր այլաղանդը։ Եւ {Ղազա՞րն} էր այդ քարոզում. ո՞ւմ կամ ո՞ւր եւ կամ ե՞րբ։ Ղազ

ւ... Շառաչիւն զէնքի... մթնեցաւ օրը, {Ղազազ}, սարբազի գլուխն երեւեցաւ, Մեր ազգասէրը մտա

ւայի, Կիեւի, Վլատիմիրու, Նովգօրօդի, Արքայուհի {Ղազանու}, Արքայուհի Հաշտարխանու, Արքայուհի Սիբիրիայի, Թ

ոսկուայի, Կիեւի, Վլադիմիրու, Նովգօրօդի, Արքայ {Ղազանու}, Արքայ Հաշտարխանու, Արքայ Սիբիրիայի, Արքայ Խեր

է թաղի ընդ պարտուք, որպէս քարոզէ յառաջնորդն, եւ {Ղազար} անուն սպասաւոր նորա մեծագումար դրամոց, որպէս թէ

տ] Պետերբուրգ ԻՄ ԹԱՆԿԱԳԻՆ ԵՎ ՇԱՏ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ {ՂԱԶԱՐ} ՂԱԶԱՐՅԱՆ Քո դեկտեմբերի 29-ին գրած նամակն այսօր

Մեղուի " ցնորաբանութիւնքը։ Բայց չէ պիտոյ մոռանալ {Ղազար} Փարպեցու առածը. " Ըստ խոզի հարսնացելոյ կոյաջուր

՝ " Շարք կաթողիկոսաց " անունով։ Խնդրեմ կարդացէք {Ղազար} Փարպեցու նամակը, որ գրում է Մամիկոնեանց տիրոջ Վա

ան թէ Հայերէն: Խորհուրդ ենք տալիս նոյնպէս կարդալ {Ղազար} Փարպեցու նամակը՝ գրած Մամիկոնեանց տիրոջ Վահանին

ների ձեռքով: Բայց թէ լաւը կամի Պ. Իսահակեանցը, {Ղազար} Փարպեցու Մամիկոնեանց տիրոջ՝ Վահանին գրած նամակի

ոսկերքը փորեց հանեց գերեզմանից ու գետը թափեց: {Ղազար} Փարպեցուն ոտքը բոբիկ քշեցին վանքից, որ, Մամիկոն

ալած մատեանները Փաթաղիկէս անունով հռչակեցին, իսկ {Ղազար} Փարպեցին աղանդաւոր: Փարպեցին, այս բոլորը մա

նակ՝ Մովսէս Խորենացի, Եղիշէ վարդապետ, Կորիւն, {Ղազար} Փարպեցի եւ որ սոցա կարգումը են։ Բայց քանի՞ մարդի

 {ՂԱԶԱՐ} ՓԱՐՊԵՑՈՒ ԳՐԱԾ ԹՈՒՂԹԸ ՄԵՂԱԴՐՈՒԹԻՒՆ ՍՏԱԽՕՍ ԱԲԵՂԱ

մանութիւն եւ բացատրութիւնք Մ. ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՑ {ՂԱԶԱՐ} ՓԱՐՊԵՑՈՒ ԳՐԱԾ ԹՈՒՂԹԸ) ՀԱՅՈՑ ՍՊԱՐԱՊԵՏ ԵՒ ՄԱՐԶՊԱՆ

ս յաւիտենից փառաւորուելու համար. ամէն։ {ՂԱԶԱՐ} ՓԱՐՊԵՑՈՒ ԳՐԱԾ ԹՂԹԻ Բացատրութիւնքը) § 1.

երկբայութեան ենթակայ խնդիր չէ։ Մեծ Վահանի օրով, {Ղազար} Փարպեցու կրօնաւորների վրայ տեսուչ կարգուիլը այդ Թ

վարդապետ, Վենետ. 1833, հրատ. Մխիթարեանց։ {Ղազար} Փարպեցի, Պատմ. Հայ. Վենետ. 1793, հրատ. Մխիթ

, գրել է մի արժանաւո՛ր մարդ, որ քա՛ջ էր ճանաչում {Ղազար} Փարպեցու արժանաւորութիւնը։ Անտարակո՛յս, նորան ե

՛նէ դպրութեան մէջ չէ գործածուել։ Ագաթանգեղոսը եւ {Ղազար} Փարպեցին, ստէպ յիշելով Վաղարշապատի եկեղեցին, ան

է եկեղեցին՝ մեր այսօրուայ Ս. Էջմիածինը։ Ուրեմն {Ղազար} Փարպեցուն յանձնուածը եղել է Հայոց նախամեծար մայր

ութեանց վրայ, ապա ուրեմն այս երեքի մէջ առաջինն է {Ղազար} Փարպեցին, որի պատմութիւնը՝ ստո՛յգ, անցքերի դաս

ովհաննէս, տէր Աբրահամ, Արձան, Մուշէ, Խոսրով, {Ղազար} եւ յետոյ Ստեփանոս Սիւնեաց եպիսկոպոս ", եւ այլն (

կարող ասել, թէ Կիրակոսը Փարպեցուն է հասկանում՝ {Ղազար} ասելով։ Ստո՛յգ է, Կիրակոսը իր յառաջաբանի մէջ (

ր. գ. ), խօսելով հայ պատմիչների վրայ, տալիս է {Ղազար} Փարպեցու անունը՝ ճարտասան կոչելով նորան, բայց ա

ւած Ղազարի վրայից, որովհետեւ նա կարող էր մի ա՛յլ {Ղազար} եղած լինել, քան թէ Փարպեցին, ինչպէս եւ կա՛ր էլ

ինի սոցա նմանքը, մենք միահամուռ մերժում ենք։ {Ղազար} Փարպեցին ո՛չ գործակից է եղել Ս. Գրքի թարգմանութե

աբանի մէջ այսպէս է խօսում. " Գնացեալ աշակերտեցաւ {Ղազար} առ ոտս Աղանայ, որ եւ քեռի գոլով Վահանայ Մամիկոնե

անում է. " Հրահատ կամ Հրատ, որպէս գրէ կրճատելով {Ղազար} " (եր. 40)։ Ինչպէս երեւում է, պ. Էմինը բ

մեզ հաւատացնել, թէ այդ կրճատութիւնը եղած է բո՛ւն {Ղազար} Փարպեցու ձեռքով։ Մեզ թւում է՝ պ. Էմինը բնա՛ւ ա

է կրճատել. եւ սոքա են մեր պատճառները։ Նախ՝ {Ղազար} Փարպեցին իր Պատմութեան մէջ միշտ Հրահատ է անուանու

անգամ ծանօթաբանում է այս մասին. " Զանուն յետնոյս {Ղազար} 'ի Թղթի իւրում կրճատելով՝ Հրատ կոչէ"։ Թող ն

։ § 23. Հնար չկայ իմանալու, թէ ովի՛ որդի էր {Ղազար} Փարպեցին։ Պ. Էմինը իր յառաջաբանի մէջ (եր. 18

նը շարունակում է. " քանզի վաղ տեսանեմք զնորահասն {Ղազար} 'ի տան Բդեշխին Վրաց Աշուշայի, յորոյ 'ի դորան կրթ

ին Անձեւացեաց, զոր 'ի Պատմութեան իւրում յիշատակէ {Ղազար} յերկուս դէպս՝ կոչելով զնա իշխան Անձեւացեաց Սեւու

էս ասել, եթէ յո՛ր 'ի քահանայապետից մերոց ակնարկէ {Ղազար}. արդեօք 'ի Յովհան Մանդակունին (եկաց ի 480) 'ի

ետը թափեցին։ Չեմ ասում, որ ոտաբոբիկ վանքից քշեցին {Ղազար} Փարպեցու պէս մարդուն, եւ իւրեանց յիմար ընթացքովը

գերեզմանէն եւ ի գետ ամային, զորոց յիշէ երանելին {Ղազար} ի Թղթի իւրում առ Վահան զայս օրինակ. " Երանելի փի

ճ գրությանն ստրկացեալ յունական բաղդասութեան: {Ղազար} Փարպեցի, որոյ կենաց եւ վարուց եթէ ոք վերահասու լ

վերագրաւս " Մեղադրութիւն ստախօս աբեղայից"։ Այս {Ղազար} Փարպեցի արարեալ է զպատմութիւն Հայոց ի 388 թուական

հարցասիրութեան, արդեօ՞ք այս այն Խոսրովից է, զոր {Ղազար} Փարպեցի յիշէ ի թղթի իւրում առ Վահան Մամիկոնեան,

ի ժամանակի վերաբերութեամբ, լսում ենք մեր երանելի {Ղազար} Փարպեցու բերանից այնպիսի պատմութիւնք, ուր որսորդ

մ. " կամ զՎաղարշապատ իմանալ պարտ է (տե՛ս Պատմ. {Ղազարայ}, եր. 307) եւ կամ զմերձակայն Նորք"։ Մեզ թւում

պս՝ կոչելով զնա իշխան Անձեւացեաց Սեւուկ (Պատմ. {Ղազարայ} եր. 221-22)։ Գուցէ 'ի դրախտին Սեւկոյ իշխանիս ա

տին Սեւկոյ իշխանիս այսորիկ էր, որ յանձնեաց Վահան {Ղազարայ} զվերակացութիւն Կաթուղիկէ եկեղեցւոյ 'ի Նոր քաղաքի

ցքովը յուսահատութեան մէջ սպանեցին Խոսրովիկը (տե՛ս {Ղազարայ} Փարպեցւոյ թուղթ առ Վահան տէրն Մամիկոնէից, Մոսկուա

իւն իմաստիցն պատճառս տայ գոնե մեզ՝ նմանեցուցանել {Ղազարայ} Փարպեցւոյ, առ որոյ տեսանեմք զհատու իմաստից զեղմո

արեմք ի մէջ բերել զՅովհաննէս կաթողիկոս եւ զթուղթն {Ղազարայ} Փարպեցւոյ առ Վահան Մամիկոնեանց տէր, զորս տպեաց ի

ից Հայոց ի հինգերորդ դարու, զոր ուսանիմք ի Թղթոյ {Ղազարայ} Փարպեցւոյ որ առ Վահան տէրն Մամիկոնէից, այն ինչ լ

ով միասին նստելը, իրենց կեցութիւնը երկու երեք օր {Ղազարապատի} դրսումը մեզ տեղիք է տալիս ենթադրել մի ողբալի աղքա

ւ, քան թէ վանքը, հիւսիսից դէպի հարաւ ուղղուած։ {Ղազարապատից} դուրս գալով, եթէ իսկոյն դէմքդ շրջես արեւմուտք եւ

յետ այսր ամենայնի, այն է հարստութեան եւ պատւոյ, {Ղազարդ} այդ ծառայ մնայ դարձեալ առաջնորդին։ Այսմ սակաւ

գրութեան սպասող: Խոնարհ ծառայ Միքայէլ դպիր {Ղազարեան} Ուստայեանց 1866, ի Նախիջեւան առ Տօնաւ:

նապիշ գրութեան ձերում, Խոնարհ Միքայէլ դպիր {Ղազարեան} Ուստայեանց Տիրացու Գէորգ Պետրոսեանն ողջոյ

Ի Նախիջեւան առ Տօնաւիս գետով: Գրէ Միքայէլ {Ղազարեան} " դպիրն սրբոյ Լուսաւորչայ աւագ եկեղեցւոյ, ի 1846

րձու սրբազնութեան ամենախոնարհ ծառայ Միքայէլ {Ղազարեան} Դարբնեանց 1848, ի 7 ապրիլի ի Նախիջեւան 4.

ղագս մտանելոյ ի հոգեւորական կոչումն, հայ Միքայէլ {Ղազարեան} Նալպանդովն, իսկ եթէ զի՞նչ է խնդիր իմ, այնմ զհետ

շարադրեցի, պարզագրեցի եւ ստորագրեցի: Միքայել {Ղազարեան} Նալբանդով Բնութիւն ունիմ ի Նախիջեւան քաղաքի,

ըստ հասարակեալ օրինաց: Խոնարհ ծառա Միքայէլ {Ղազարեան} Նալբանդեանց 1848 յ9 օգոստոսի Ի Նախիջեւան

ՆԱԽԻՋԵՒԱՆԱՅ ԵՒ ԲԵՍԱՐԱԲԻՈՅ ԱՍՊԵՏԻ Միքայէլ դպրէ {Ղազարեան} Նալբանդեանց, խոնարհադէմ յայտարարութիւն Վիճ

լ հպատակութեամբ խոնարհագոյն ծառայ Միքայէլ դպիր {Ղազարեան} Նալբանդյան Ի 20 ապրիլի, 1852 ամի, ի Քիշն

4. ԳՐԻԳՈՐ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, ԳՐԻԳՈՐ {ՂԱԶԱՐԵԱՆ}, Գրած գիրդ ընկալայ, եւ ինչ որ գրել էիր, կար

մէ, ջուր խմէ: ի ձեռն եղբօր իմոյ Գրիգորի {Ղազարեան} Նալբանդեանց Ի Նախիջեւան 15. ԷՋՄԻԱԾՆԻ

ՈԴԻՆ 1853, մայիսի 24, Խնդրէ Միքայէլ ջահընկալ {Ղազարեան} Նալբանդեանց, համաթուեալ առ գղերս Նախիջեւանայ սու

եցի եւ պարզագրեցի ես, խնդրագործ Միքայէլ ջահընկալ {Ղազարեան} Նալբանդեանց ստորագրեցի: 1854 17. ԽԱՉԱՏՈՒՐ

Նալբանդեանց ստորագրեցի: 1854 17. ԽԱՉԱՏՈՒՐ {ՂԱԶԱՐԵԱՆԻՆ} ՁԵՐՈՅԻՆ ԳԵՐԱԶԱՆՑՈՒԹԵԱՆ ՎԵՀԱԶՆԵԱՅ ԱՂԱ ԽԱՉԱՏՈԷՐ ՅՈՎ

ասին, բայց ոչ նոցա օգտի համար, խօսում էր այնտեղ {Ղազարը}, ինչպէս երեւում է նախընթաց եւ հետեւեալ բաներից:

թեան համար։ Այս տեսակ մարդերից մէկը՝ երանելի {Ղազարը}, սիրող եւ պարապող այսպիսի երկնաւոր արուեստի, դե

քի կրակից վնասուելու պատճառով շատ նեղութիւն քաշեց {Ղազարը} չնչին եւ անպիտան մարդերից. ուստի միտքը բերելով ե

անունը կարողանան ցածցնել։ Լսելով այս բոլորը՝ {Ղազարը} քաջ պատերազմողի պէս զինեց իրեն, որ զօրաւոր խօսքե

ուծու։ Հայոց երրորդ պատմութիւնը) իմ երանելի {Ղազարը} գրեց. այս պատճառով, այդ գրքի մէջ մենք նորա այս

առաւե՛լ, քե՛զ միայն արժանի էի։ Եւ ես եմ ա՛յն {Ղազարը}, որին, քո եւ շա՛տ ուրիշների ասածին պէս, փոխանա

օսքով պի՛ղծ եւ չարագործ մարդ է. վանք ունի այնտեղ {Ղազարը} եւ սիրում է նորանց"։ Այս բաները ասողների գործեր

Նոյնպէս ասում էին. " Առաջ գիտնաբար էր խօսում {Ղազարը}, իսկ այժմ՝ անգիտաբար"։ Քանի որ դոցա մէջ տակաւ

ն՝ յափշտակելով բոլոր նորա ունեցածը, այն ժամանակ {Ղազարը} ստիպուեցաւ բարեպաշտ մարդոց օգնութիւնը ընդունել։

մաստուն եւ Աստուծու պատուէրներին տեղեակ մարդիկը, {Ղազարի} գիտութեան մասին լսելով, գովեցին։ Եկեղեցիները,

ւական նախարար Մամիկոնեան Համազասպի) ձեռքով, որ {Ղազարի} այս տեղից վերադառնալուն բուն պատճառը դարձաւ, որ

ւ, տրտում հառաչանքով ասաց, թէ. " Իրաւացի չեղաւ {Ղազարի} ՝ մեր աշխարհից հեռանալը. պատճառ, նա եկեղեցու զա

. գլ. Դ. համար 22։ § 6. Պ. Էմինը, որ, " {Ղազարի} կեանքի մանրամասնութիւնքը " ասելով, գրեթէ Փարպեցո

, եւ այլն (եր. 17)։ Այստեղ տեսնում ենք մի {Ղազարի} անուն, բայց չենք կարող ասել, թէ Կիրակոսը Փարպեց

ով չէ փարատւում մութը աշակերտների կարգում յիշուած {Ղազարի} վրայից, որովհետեւ նա կարող էր մի ա՛յլ Ղազար եղած

, թէ ինքը աշակերտ է երանելի Աղանին, թէ սա է եղել {Ղազարի} ազատութեան պատճառը, թէ իր տղայութեան ժամանակ Աղա

ն թէ Փարպեցին, ինչպէս եւ կա՛ր էլ մի ուրիշ մարդ՝ {Ղազարիկ} կոչուած, որ ամեն իրաւունքով զգուշացնում է Հ. Մ

ան ասել է, թէ. " Երբ էլ որ լինի, ես իրեն իսկ՝ {Ղազարին} չպիտի թողում հանգչել այդ տեղում, թո՛ղ թէ նորա մա

, փառք աստուծո: Ծանի՛ր, եղբայր իմ, Գրիգոր {Ղազարյան}: Սրբազանն այս փոշտի Պապային եւ Մկրտիչ վարդապետին

ՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱ՛ՅՐ ԻՄ. ՂԱԶԱՐՈՍ {ՂԱԶԱՐՅԱՆ}, Երեկի, որ էր ամսույս 9, շնորհավոր բակլա խո

ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, ՂԱԶԱՐՈՍ {ՂԱԶԱՐՅԱՆ}, Եղբայրական ողջույն մատուցանելով, հայտնում ե

ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, ՂԱԶԱՐՈՍ {ՂԱԶԱՐՅԱՆ}, Հունվարի 10-ին գրած սիրո նամակը ստացա երեկի

1860, Ս. Պ. Բուրգ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, ԼՈՒՍԵՂԵՆ {ՂԱԶԱՐՅԱՆ}, Այս րոպեիս ստացա քո մարտի 13-ի գրած գիրդ եւ

երբուրգ ԻՄ ԹԱՆԿԱԳԻՆ ԵՎ ՇԱՏ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱՅՐ ՂԱԶԱՐ {ՂԱԶԱՐՅԱՆ} Քո դեկտեմբերի 29-ին գրած նամակն այսօր առավոտյա

1866, Կամիշին Սիրելի եղբայր իմ, Գրիգոր {Ղազարյան}, Եղբայրական ողջունիվ hայտ առնեմ, որ հունվարի

Սուրբ Կաթուղիկէ եկեղեցի էր, վանքովը հանդերձ)։ {Ղազարն} էլ, մարզպանի հրամանը ընդունելով, կառավարում էր

մասին հանել էին շատ բամբասանքներ՝ ասելով, " թէ {Ղազարն} ասո՛ւմ է, որ պոռնկութիւնը մեղք չէ՛. այս բանը մա

օգոստոսի Ի Նախիջեւան 1849 6. ԳՐԻԳՈՐ ԵՒ {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՆԵՐԻՆ ՍԻՐԵՑԵԱԼ ԵՂԲԱՐՑ ԻՄՈՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ԵՎ Ղ

19 հոկտեմ. 1854 ամի ի Մոսկվայ 1855 20. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱ՛ՅՐ ԻՄ. ՂԱԶԱՐՈՍ ՂԱ

. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ ՍԻՐԵԼԻ ԵՂԲԱ՛ՅՐ ԻՄ. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՂԱԶԱՐՅԱՆ, Երեկի, որ էր ամսույս 9, շնորհավոր

Նալբանդյանց 12 մայիսի 1855 Մոսկվա 22. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, ՂԱԶԱՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱ

22. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՂԱԶԱՐՅԱՆ, Եղբայրական ողջույն մատուցանելով, հ

лке, в доме г. Лeвe, No 8. 1856 23. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, ՂԱԶԱՐՈՍ ՂԱԶԱՐՅԱՆ

23. ՂԱԶԱՐՈՍ ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ ՍԻՐԱԿԱՆ ԵՂԲԱՅՐ ԻՄ, {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՂԱԶԱՐՅԱՆ, Հունվարի 10-ին գրած սիրո նամակը ստա

13 Յուլիսի, 1862 ամի, Նախիջեւան 73. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆԻՆ 20 декабря 1862 r. С[анкт]Петеpб

նալ Ձեր խոնարհ ծառա Միքայել Նալբանդյան 75. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 14 февраля 1863 С. П. Бург

եմ քեզ: Քո եղբայր Միքայել Նալբանդյան 76. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 17 февр. 1863 С. Петербург

գրություն է: Գինն է մեկ ռուբլի արծաթով: 77. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 18 փeвp. Beчep, 9 чacoв, 1863

որի ձեռքը: Ամբողջովին ձերը՝ Միշել 78. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 20 февр. 1863, СПб, 9 час

ամեմատական ուսումնասիրության մի ձեռնարկ: 79. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 24 февраля 1863 r. C. Петербург

ից, իսկ պատասխանը հաճույք կպատճառի ինձ: 80. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 2 марта, 1963 C. П. Бург

: Գրքերի համար պետք է գալ եւ փնտրել: 81. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 29 марта 1963 г. С. П. Бург

մ երկուշաբթի: Ցտեսություն: Քո եղբայր 82. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 8 апреля 1863 г. С. Петербург

պատասխանել: Ես պարտքի տակ եմ: Միշել 83. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 12 апреля 1863. С. Петербург.

. այս մասին կասես տեսակցության ժամանակ: 84. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 14 anpeля, 1863 r. C. Пeтербyp

եւ եթե նկարը տա՝ նամակիդ հետ ուղարկիր: 85. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 19 апреля, 1863 C. Петербypr

ած եմ, որ նա կգործադրել իր ամբողջ ուժը: 86. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 1 мая, 1863, С. Пeтербург

ակվում: Պատասխանն սպասում եմ Անանիայից: 87. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ ԵՎ ԱՆԱՆԻԱ ՍՈՒԼԹԱՆՇԱՀԻՆ 6 июня 186

ն ցանկանում եւ առողջություն: Քո Միշել 88. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 13 июля, 1863. C. Петербург

6 -17-ից առաջ չի լինի այստեղ: Մ. Ն. 89. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 18 июля, 1863 C. Петербург М

անկտ Պետերբուրգ Սիրելի եղբայր Անանիա, {Ղազարոս} եղբայրս տեղեկացրել է ինձ քո դեկտեմբերի 17-ին գրած

ինքս նրանց կգրեի. բայց մի՞թե նրանք չեն հավատում {Ղազարոս} եղբորը, որ այդքան անհանգստանում են: Ինչ նամակ է

մասին հայտնես նրան: Խնդրում եմ հաճախակի գրես {Ղազարոս} եղբորը մեր ընտանիքի կացության մասին. շատ հաճախ ա

բանդյան 1864 թիվ, փետրվարի 5 93. {ՂԱԶԱՐՈՍ} ՆԱԼԲԱՆԴՅԱՆԻՆ 17 июня 1864 С. П. Б. полдень

ՍԻՐԵԼԻ ՍԵՐՈԲ ԵՂԲԱՅՐ, Ահա այս նամակս կստանաս {Ղազարոս} եղբորս ձեռքովը եւ ամեն բանը կիմանաս նորանից. ինձ

չիմ գրիլ, ինչու որ չի հասկանալ, կասիք: Սիրական {Ղազարոս} եղբորս շատ եւ շատ բարեւ, աստված կատարյալ առողջու

ած թղթի պատճէնը եւ 10 նարինջ: 23-ին նամակ գրեցի {Ղազարոս} եւ Սերոբ եղբարցս, որ կ՚երթայ 24-ին. Սերոբի նամա

ետեանցին, ամենայն հանգամանօք 36 Քարաքաշին 37 {Ղազարոս} եղբօրս 38 Ուստիմովիչին 19 39 Սիմէոն վարդապետին

8 Հայրապետեանցին Կ. Մ. 49 Սերոբ եղբօրս 30 50 {Ղազարոս} եղբօրս 51 Լուսեղէն եղբօրս 52 Հայրապետեանցին Կ

պետեանցին Կ. Մ. Ապրիլ 6 53 Նազարեանցին 20 54 {Ղազարոս} եղբօրս 22 55 Սրբազանին, կոնդ[ակի] պատճէնով 8 56

րանով 6 76 Նազարեանցին 8 77 Հայրապետեանցին 78 {Ղազարոս} եղբօրս 79 Սրբազանին, Աստրախան 10 80 Նազարեանց

ոստոս 26 84 Հայրապետեանցին, ստր[ախովոյէ] 85 {Ղազարոս} եղբօրս 86 Հայրապետեանցին, 2 ձեռ[ագրով] 27 87

ագրեալ] 19 93 Հայրապետեանցին, ապա[հովագրեալ] 94 {Ղազարոս} եղբօրս 95 Սիմէոնեանցին, ապա[հովագրեալ] 96 Քա

որ եթե Նախիջեւանից այստեղ եկողներն ինձ ասեին, թե {Ղազարոսը} հայի սեր չունի, ես նոցա խոսքով քեզ այդպիսի նամակ

ւմ եմ, ծնողներիս մոտ եւ ասա, որ ես եւ եղբայրս՝ {Ղազարոսը}, փառք աստծո, ողջ ենք եւ առողջ: Գրիգոր եւ Սերով

Ս ՆԱԼԲԱՆԴԵԱՆՆԵՐԻՆ ՍԻՐԵՑԵԱԼ ԵՂԲԱՐՑ ԻՄՈՑ ԳՐԻԳՈՐԻ ԵՎ {ՂԱԶԱՐՈՍԻ} ԽԱԶԱՐԵԱՆՑ ՆՈՒԻՐԵՄ ԵՂԲԱՅՐԱԿԱՆՆ ՈՂՋՈՅՆ, Ձեր գրա

ն: 21-ին նամակ ստացայ եղբօրիցս, որով յայտնում է {Ղազարոսի} հարսանիքը, Բերբերի հիւանդանալը եւ Սուլթ[անշահի]

Իմ խնդրանով իշխանությունը հանձնել է իմ եղբայր {Ղազարոսին} Հնդկական այն գործին վերաբերող թղթերը, որի համար

թղթիս հետ փոշտ տվի, գրած եմ նույնպես, որ եղբորս {Ղազարոսին} ՝ Սերոբեն ստացած 700 մանեթը, եթե ստուգապես հորս

լի քույր իմ Գայանե, Թե որ անցյալ փոշտի եղբորս {Ղազարոսին} գրած գիրիս մեջ խոստացած չլինեի, թե դիմացի փոշտով

ինչ հոգւոց, առիթ առեալ ինքեան զառակն մեծատան եւ {Ղազարոսին}, յորում Քրիստոս ասէր զՂազարու հանգչիլ ՚ի գոգ Աբր

փոստով, հին տոմ[ար] 1 Բերբերեանցին 2 եղբօրս ` {Ղազարոսին} 3 Խաֆաֆեանցին 4 Հայրապետեանցին 5 Սրբազան Կի

ու թախիծ են պատճառում։ Հավանորեն, մեր եղբորորդի {Ղազարոսն} արդեն ամուսնացել է: Ավետիքը, գոնե, դեռ դեկտեմբ

մեծատունք թշուառք դատապարտին ի դժոխս իսկ առաքինի {Ղազարոսք} երջանկանան յարքայութեան երկնից: Եթէ զամենայն առա

յառաջաբանն էլ ասում է. " Շնորհէր (Վահան) նմա ( {Ղազարու} ) զհոյակապ եւ զականաւոր տեղին 'ի Նոր քաղաքի, որո

մանք " կարասի խոստովանելով խնդրէին զտեղին ", զոր {Ղազարու} տայր Վահան։ Երբ սրտապնդած թարգմանում էինք այդ

։ Եւ ապա անցեալ 'ի Վենետիկ եւ շինեալ զվանս Սրբոյն {Ղազարու} բնակեցաւ անդ, ուր եւ վախճանեցաւ իսկ։ Եւ ահա մին

վիճակ անդորրութեան Մխիթարեանց միաբանութեան Սրբոյն {Ղազարու} ։ Մի կարծէք, թէ ջախջախ բանիւք ոմանց, յԱռաքելոյն

առս, յորոց երկուք դեռ տեսին զլոյս, ի յարութիւնն {Ղազարու}, եւ ի գալուստ Քրիստոսի յԵրուսաղէմ աւանակաւ:

Մխիթար վարդապետ Սեբաստացի՝ առաջնորդ ուխտի սրբոյն {Ղազարու} ի Վենետիկ: Մատենագրութիւնն մեր եւ առ հասարակ

ական մասում՝ այսինքն՝ Բեբեկ, Օրթա-Քեյ, Բերա, {Ղալաթիա}, Խասքեյ, Էյուբ, Պալատ եւ բուն Կոստանդնուպոլսու

) ասացեալ տեղում, որտեղից կիւրակէ օրերը գնում էր {Ղալաթիա} քարոզութեան համար։ Այս միջոցին տպագրել տուեց նա

անց յեկեղեցւոջ Սրբոյն Գրիգորի Լուսաւորչին, որ 'ի {Ղալաթիա}, եւ հալածանաց, որպէս պատմի 'ի վարս նորա, եւ յե

ոստանդնուպօլիս։ Այստեղ քանի անգամ քարոզ տուեց նա {Ղալաթիայի} Սուրբ Լուսաւորիչ եկեղեցումը, ուր օրէ օր բազմացան

անը բացեց ու երգել կամեցաւ. մի քանի վայր ի վեր, {ղալբ}, ղուլբ խօսեց, այդտեղ մի քանի խոշորամիտ մարդերից

ւ նկարէն վարդիկի վերայ թափելը. Հակուած դէպի {ղալեանի} ծուխը ի ծաղկաւէտ դիւան Մարգարտի աղբիւրի մօտ

էր դրացիների հետ։ Տեսաւ մարդը, որ հնար չկա այս {ղալմաղալիցն} ազատուելու, մի ուրիշ տուն շինեց եւ այնտեղ բնակւո

ուցիչ ամենայն հոգեւորաց, հրամայեաց աղա Յարութիւն {Ղալուպովի} էարկադրել զեկեղեցականս՝ զնորընծայ քահանայս եւ զ

րեցի որ նստի, արդէն ժամը տասներկուսն էր, իսկոյն {ղահուէ} մատուցինք, խմեց եւ խօսեց երկար միջոց Մարիամի եւ

նձը բաւական յարգութենով, եւ հրամայում է թաբակ եւ {ղահուէ} բերել նորան: Դերվիշը, սիրտը շարժուելով Խանի

անի մէջ, մաքուր արեւելեան նաւթ, որ գործ է ածում {ղահուէի} տեղ, եւ միւս կաթսայից յաւելացուց նորա վերայ ծծմբ

խիստ սուր ճաշակ ունի. նա կուլ է տալիս անխնայ իւր {ղահուէի} հետ մեր ողորմելի գրուածները, թէ արձակ եւ թէ ոտան

, որ համեղ էին երեւում նորա աչքումը, թաթախեց իւր {ղահուէի} մէջ, դրեց բերանը եւ խածեց կէսը. երբ որ ծամել էր

դժոխքի մէջ: Դժոխքի հրամանատարը, խմելով իւր {ղահուէն}, դարձուց իւր հայեացքը դահլիճի եւ ներկայ գտանուող

վերայ դրած էին երկու մեծ մատաղի կաթսաներ, մինը՝ {ղահուէով}, իսկ միւսը կաթնով լիք. Հռովմի սուրբ ջրի աւազանը

խաղ խաղալու առանց վճարի, կամ թէ շատ շատ մի բաժակ {ղահուէով}, որի արժողութիւնը գիտես: Ես ինքս, շատ ժամանակ

առանց բարոյական եւ օգտակար խորհրդի, որ լինում է {ղահուէտան} մէջ, սէր կամ ընկերասիրութիւն չէ: Նոքա հաւաքուած

: - Ես այսօր, - շարունակեց Թիւթիւնճի-օղլուն, - {ղահուէտնից} դուրս եկած տուն էի գալիս, յանկարծ պատահեց պարոն

պատահում են միմեանց փողոցի մէջ, վաճառանոցում կամ {ղահուէտնում}, իսկ կանայք պիտոյ է տեսանեն միմեանց կամ եկեղեցու

ւ գտնուէին այդ հասարակութեան մէջ, որ ժողովում էր {ղահուէտնում}, մի քանի անբարոյական մարդիկ, բայց մի՞թէ չկային

մանաւանդ Նախիջեւան գալուց յետոյ, Խաչատուր աղայի {ղահուէտնումը}... Շահումեանցը երկարահասակ, չոր-չոր, հասա

ի՛տ, ես շատ խելօք մարդիկ տեսել էի Խաչատուր աղայի {ղահուէտնումը}, բայց այդպիսի խօսքեր լսած չէի: Ասածներդ բոլորը

նազան պատճառներ ուշացրել էին նորան Խաչատուր աղայի {ղահուէտնումը}, եւ յետոյ ճաշի ժամանակը կորուսանելով, լաւ էր հա

Շահումեանցը, - որ միմեանց բարեւ տալ-առնուլը, կամ {ղահուէտնումը} թուղթ խաղալը միմեանց հետ, սէր են համարում, եւ կ

պանդոկը, եւ մի փոքր կաղամբով միս կերած, դառնալ {ղահուէտուն}, ինչպէս շատ անգամ պատահում էր: Զարմանք բան է

ց ես դուք ասացի նորա համար, որ դուք եւս գնում էք {ղահուէտուն}, եւ ոչ նորա համար, որպէս թէ դուք եւս կցորդ էիք

ատարկաբան մարդերից էի: Ճշմարի՛տ է, այնտեղը, {ղահուէտունը} մի այնպիսի դատաստան է, ուր դատւում են ամենայն մա

մյուսը բուրբոնյան, որ դղյակից թատրոն էր եկել եւ {ղահվետնում} հանդիպելով անպատվության՝ կամեցել էր արյունով լվա

նել թատրոնը եւ երբ ընդհատության միջոցին դուրս եկա {ղահվետունը} թաբակ ծխելու, այն բավական ընդարձակ դահլիճի մեջ,

լին մեռնիմ: Ամպել ես ամպի նման, - շաքար ու {ղանդի} նման, Իմ նանն ինձ ո՞նց ա պահել, - ծալած գիւլբանդ

դունել զիս ի հոգեւոր կոչումն եւ կամ թէ անարժան ոք {ղատիմ} առ այն, առանց զիս դեգերեցուցանելոյ եւ ծախելոյ զժ

մի նորա չափ ազատութիւն ձեռք բեր, յետոյ խօսիր է. {ղարաբաղցու} ասածը չլինի " ըռխին յաշիր"։ Բայց մենք շուտով կը

, ծագեալ ի յանդիմանութիւնէ նորին վեհափառութեան ի {Ղարասու} -բազար ի գլուխ հ. Մինասայ Բժշկեան, քանիցս դիպեալ

րտը Անոյշի առջեւ. " Քա՛, ինձ տուր, ես քո աղպոր {ղարաւաշն} եմ (աղախին), - ասում է նա, - նրա ազիզ խաթէր համ

ղարիպականացն, այսինքն Հայաստան աշխարհիցն մեր ազգ {ղարիպական} աղքատ բիռուզիգար մարդկանցն որք եկեսցեն աստ, որպէ

ն նոյն ջաներ ամսումն բաժանեսցեն Հայաստանիցն եկեալ {ղարիպական} բիռուզիգար մարդկանց, իսկ մնացեալ վեց սամն Կօրտ ա

մասն թողում եմ մնալ վասն Կալկաթայ եկող Հայոց ազգ {ղարիպականացն}, այսինքն Հայաստան աշխարհիցն մեր ազգ ղարիպական աղ

ուն չի ըլնիլ սրանցում որ էս իրէք օրը իրան տարեկան {ղաւուրմէն} անի ոչ, բրդին հո, էլ հեսաբ չկայ. ըտով էլ չեն կ

աղաղակում է. " թէ շատ վարդապետներ մի՛ լինիք, ե՛ {ղբայրներ}, գիտցած եղիք, որ մեծ դատաստան պիտի ընդունինք "

րինաց տէրութեան կայսերական հրովարտակաւ ծանուցելոց {ղեակ} ՝ ամենայն անձանց եւ դատաստանատանց, որով եւ եթ իւ

էր մի մեծամարմին նաւի, որին պակասում էր մի ամուր {ղեկ}, եւ մի ներհուն նաւուղիղ: Այդ մեքենային մի շարժ

արակաց, կամք հաստատեալ ի վէմ գիտակցութեան եւ ուր {ղեկավար} է ոգի անախտ եւ մաքուր, երկինք հասանեն ի թիկունս

ուրդ կտայի զբաղվել այս գիտությամբ. նա հեշտ կգտնի {ղեկավար}: Ես սաղմնաբանությունից ոչինչ չգիտեմ, բայց առաջի

թագրել պրոֆեսոր Նազարյանցի՝ նոր հայկական ամսագրի {ղեկավար} ոգին: Ռուսերեն թարգմանությամբ ես ձեզ կհաղորդեմ մ

էայ սիրտ անվկանդ բաղդին ընդդէմ հարուածոց Եւ {ղեկավար} կաց նաւակիս ումդ հառաչեմ ի խորոց: Յայնժամ

ս է գալիս երկնից դշխոյն խաւար ամպերի տակից. {Ղեկավարը} ժիր իւր գործին ` շատ է տեսել ալիքներ, Նորա

վատացած եմ, որ բոլորովին կուղղվեր եւ Ուստիմովիչի {ղեկավարությամբ} հետագայում իրոք կկարոդանար կանդիդատի քննություն բ

ւնակութիւնը կը պահեն, եւ եկեղեցւոյ կառավարութեան {ղեկը} ձեռքերնին ունին: Ո՛ր իշխանը քանի մի վաստակաս

ռակ, նա հայր է այն ազգերին, որոնց կառավարութեան {ղեկը} Նախախնամութիւնը հաւատացել էր նորան: Նորա սիրտը մ

դէմքդ, չկայ հանգիստ քեզ եւ դիւր, Ուղեւորը {ղեկը} ձեռին՝ եթէ արթուն կը նաւէ, Ծովի կատղած բի

տին, Եւ նաւավարն բարեբաստիկ Պատրաստ լինի ձեռքն {ղեկին}, Եթէ ցնցուես ` տեղից պոկուած Կայմի խրոխտ շառաչ

վերայ շատ զգալի էր փոփոխութիւնը. պատճառ, մի մեծ {ղենջակ} սկսած մէջքից ծածկում էր մինչեւ ոտքերը: - Ներե

ն հարցանում են. " ի՞նչ բերեցիր ", նա երեք անգամ {ղենջակը} թօթափելով հիւանդի վերայ, պատասխանում է ` առողջու

խնամախօսութիւնը, որ Մկրտիչը ճանապարհորդեց շուտով {ղեպի} Ղրիմ, այնքան արծաթով, որքան ունէր, առանց դուրս

իւնքը Հայերէն. ուրիշ գրքերի ձեռնարկութիւնք - Հ. {Ղեւոնդ} Ալիշանեանց (Նահապետ). նորա նուագները (Հայրուն

ութեան տակ, եւ վարժարանի ներկայ կառավարիչը է Հ. {Ղեւոնդ} Ալիշանեանը: Վարժարանը գտանւում է Սէյնի միւս կողմ

նի վերայ խօսելով՝ ասացինք, թէ վերապատուելի Հայր {Ղեւոնդ} Ալիշանեանց վարդապետը գտանւում է Փարիզում՝ որպէս

մացուցել են շատ սրտեր Նահապետի անունի վերայ: Հ. {Ղեւոնդ} Ալիշանեանցը իւր անունով եւ Նահապետ ստորագրութեամբ

եղական բառեր, որ շատ սակաւ էին գործ ածւում: Հ. {Ղեւոնդ} Ալիշանեանցը ունի բանաստեղծական քանքար, եւ այդ քա

եւ գլխաւորք յաշակերտացն Սուրբ Յովսէփ եւ Յովհան եւ {Ղեւոնդ} եւ Սահակ եւ Մովսէս քերթողահայր եւ եւ Մամբրէ վերծա

ւնից. " Եւ Սուրբն Յովսէփ հարցանէր ցայրն Աստուծոյ {Ղեւոնդ}, թէ գիտեմ, թէ հասեալ գայ ի մեզ Վասակ, լրբի անա

նելութեամբ զորդիս եւ ի տեղի իւր զնոսա յաջորդեալ՝ {Ղեւոնդ} եւ զԵնովք՝ ի Սպեր, զԳինթ՝ ի Դերջան, եւ զԴանան

ր գործոցս գտեալ աշակերտակցաց նոցա, որոց անուանքն {Ղեւոնդ} եւ Կորիւն, ինքնակամ իջանեն ի Բիւզանդիոն, ուր հա

ճշգրիտ տարեգրութեան համարի նախապատիւ քան զայլս: {Ղեւոնդ} երէց, հեղինակ պատմութեան Մահմեդի եւ խալիֆաց արաբ

որովհետեւ Վարդանանց Աւարայրի պատերազմից եւ սուրբ {Ղեւոնդեանց} նահատակութիւնից յետոյ կաթողիկոսական աթոռը փոխադրո

ոչել, որովհետեւ այդ մարդը հոգաբարձու էր եղել Ս. {Ղեւոնդեանց} մարմինները ձեռք բերելու։ Փարպեցին նեղանում է, ո

դ է ասել, որ, բացի Ռշտունեաց Սահակ եպիսկոպոսը, {Ղեւոնդեանց} մէջ ուրիշ եպիսկոպոս չկար։ Այո՛, կար Յովսէփը՝ տ

նար այն անցքերի մէջ, որ կապուած նախարարների եւ Ս. {Ղեւոնդեանց} մասին խօսելով՝ պատմում են մեզ ե՛ւ Փարպեցին, ե՛ւ Ե

էս պաշտօն վարելը, որի անունով եւ բոլոր նահատակքը {Ղեւոնդեանք} անուանուեցան, իրաւունք է տալիս հաւանականաբար ենթ

ատճառով եւ սարկաւագը անուանւում է քահանայ. Սուրբ {Ղեւոնդը}, Պարսից հրապարակում, յայտնելով Սուրբ Յովսէփի եւ

կոր եղբայրատեցութիւն: Ինձ շատ յարգելի է Հայր {Ղեւոնդի} անձը, այս պատճառով եւս թախանձելով խնդրեցի դադարե

համարում լոկ " գլուխ քահանայութեան " խօսքը եւ Ս. {Ղեւոնդի} բերնով Ս. Յովսէփին անուանում է " Գլուխ ամենայն Հ

ը, որ կաթողիկոսական պաշտօն էր վարում, առանց Ս. {Ղեւոնդի} հրամանին ոչ մի բան չէր անում. եթէ ասենք, թէ եւ

բանը, որպէս նաեւ բովանդակ եղելութեանց մէջ, Ս. {Ղեւոնդի} գլխաւորապէս պաշտօն վարելը, որի անունով եւ բոլոր

դ[ապետին] Արեւմուտքին, Ոսկանեանին [12/24 հ[այր] {Ղեւոնդին]} 20/1 Նազարեանցին, Կոմս Էմմ[անուէլ]ից եւս Սահակի

քահանայապետ խօսքը վերաբերւում է նաեւ գո՛նէ Սուրբ {Ղեւոնդին}, եթէ ոչ նորա ընկեր միւս բոլոր քահանաներին։ Ա

ակարանիս միջնորդութեամբ) խնդրեմ վերապատուելի Հ. {Ղեւոնդից} շնորհ առնել դադարեցնել այդ վնասակար աղօթքը, եթէ

ւրբերի մէջ հրաման տուող կար, այդ, տիրապէս, Ս. {Ղեւոնդն} էր։ Ինքը՝ Ս. Յովսէփը, որ կաթողիկոսական պաշտօն

մի բարձրաձայն երգեցողութիւն. " Յո՛ր քահանայն եւ {Ղեւտացին} հանդիպեալ զանց արարին, աւա՜ղ ո՛հ... "։ Ա

ողութիւնը, կամ Մուզան ասել է՝ Մասեաց դարեւանդից {Ղզլար} վազելով: Ինչպէս մեծ խորհուրդ եւ ազդեցութիւն ունի

նակը վկայ է բերում այս բնութեան ընդդէմ գործին իւր {ղզլարեցի} Հայ թարգմանը եւ այլ արժանաւոր անձինք: Թող բիւր ա

հակեանցին եւ Հայոց ազգին, եթէ առաջինը, թողնելով {Ղզլարի} մանկավարժութիւնը, Եւրոպա գնար եւ մտանէր այնտեղի

գը աբեղաների հետ, չգիտեմ՝ ինչ ունի պատասխանելու {Ղզլարի} մանկավարժը: Ես, հերքելով նորա այն երախայամիտ խօ

երեխայն մկրտելու ժամանակ. զարմանալի մտածութիւն, {Ղզլարից} Րեդուտկալէ կնքահայր խնդրել: Բայց սոքա երկրորդակա

՝ ինչպէ՞ս չսիրես այդպիսի մի մարդ։ Ճշմարիտ, եթէ {Ղզլարից} դէպի Րեդուտկալէ երկաթի ճանապարհ լինէր, անպատճառ

՞ն է միթէ։ Կամ նա, որ չափածոյ է գրում, բանաստե՞ {ղծ} է։ " Սաւուղն է՞լ մարգարէների հաշւումն է ", - աս

, քան թէ այն սո՛ւտ կարծողքը։ Եւ ուտող խմող եւ պի՛ {ղծ} մարդիկ քա՛ղցր ախորժանքով ընդունում էին այդպիսի բա

ն, սորա քամակից, թէ " ո՛վ որ պոռնի՛կ է, կամ պի՛ {ղծ}, կամ ագա՛հ, որ է կռապաշտ, ժառանգութիւն չունի՛

։ Դարձեալ չէի յանդգնեցնում ինձ վարդապետելու, պի՛ {ղծ} եւ վատթա՛ր գործերով լցուած մարդոց պէս, որ իրենց

անը"։ Դարձեալ ասում էին, թէ " մէկ խօսքով պի՛ {ղծ} եւ չարագործ մարդ է. վանք ունի այնտեղ Ղազարը եւ ս

րդ ըստ օրինադրեալ կարգին, մեծ արարեալ ի վերայ իմ {ղՁեր} բարերարութիւն, իսկոյն առանց ժամավաճառ լինելոյ ու

ելի Ֆեոդորիշի մահը, որին արդեն վերադարձ չկա: Խե՜ {ղճ} Ռուդնեւ, խաղաղություն նրա աճյունին: Շնորհակա

եւս մի կարեկցութիւն ցոյց տալով, ասելու էր. " Խե՛ {ղճ} մարդ, ի՛նչ բաներ է խօսում, ի՛նչ քարոզներ է տալի

որա սիրտը եւ խղճմտանքը փորձելու համար: - Խե՛ {ղճ} մարդ, - ասաց Շամիլը՝ կարեկցութեամբ գլուխը շարժե

ը, որպէսզի հեշտ լինի նոցա այնուհետեւ կուլ տալ խե՜ {ղճ} Հայաստանի որդիքը: Այս բաների գիտութենից հետեւում

, շատ անգամ զառանցանքը, մանաւանդ՝ մի այդպիսի խե՜ {ղճ} վիճակում, պատկերացնում է մի վայրկեան հիւանդի աչք

քակտելի կապերով կապուած ենք, մեր խնդիրը է մեր խե՜ {ղճ} ազգի թշուառութիւնը: Այս տողերից սկսած մեր ընթերց

ի՛ յիւր ընթացս դեգերեսցի վայրապար։ Խի՜ {ղճ} ազդեսցէ գո՛նէ ի սիրտդ, յէ՜ անոպայ դատաւոր,

եմ կարող, Մորթիր ինքդ... " Անխի՛ {ղճ}. ինձ սուրբ Հայրը պատուիրեց, Տօն օրերում հ

րդեօք մի նոր կեանք Առնու Հայաստան - նոցա խե՜ {ղճ} այրին: Կեցցէ՛ յաւիտեան այրին Հայաստան

ութեամբ պիտի կարողանայ բռնաբարել ազատութիւնը. խե՜ {ղճ} մարդ: Մեք, մեր ամբաստանուած նամակով, այդ չա

աջ գրուած բանից հրաժարւում է ներկայումս: - Խե՞ {ղճ} մարդ, որ դեռ չգիտես, թէ ճշմարտութիւնը օրացուցի

սը Ֆիխտէին, միւսը Հեգելին եւ այլն, եւ այլն: Խե՜ {ղճ}. այդ բոլորը գերմանական փիլիսոփայութիւնք են. եւ

որիկը: Եւ այս դեռ բոլորը չէ, "... Համա, խե՛ {ղճ} տղայ, զուր ես քեզ տրորում, ինչ կարծես կարծի, է

կից անցնիլ, որ յետոյ վազէր դէպի Էջմիածին, ու խե՛ {ղճ} միաբանին ազատէր այն անմաքուր ջրից Սառը-Քանքանի,

։ Փրկի՛չը, գործուածի մեղք լինելը բոլորովին մի կո՛ {ղմ} թողած, լո՛կ ցանկութեան պատճառով նայե՛լը կատարուա

ացի երբեմնակի իմ մենաստանին հասնող զանգերի տրտում {ղողանջից}, ահա յոթ ամիս է, ինչ ուրիշ ձայն չեմ լսում: Այժ

տայ ինձ ու կ՚ըսպանի: Գերի ա մեր հայ ազգը, {Ղոչաղների} թալ ազգը, Էս անիրաւ թուրքի ձեռին, Փչացաւ մեր կէ

ց նարա ասելովը բան չի ըլլալ, թե որ օրենքը կտրե: {Ղորդ} է, պատկանած ժամանակն ալ մեկ մեծ բան մը չէ, բայց

գեւոր դասուն ընդ ձեռն Նախիճեւանայ քաղաքական գլուխ {ղուբերնսկի} սեկրետար Խալիպովին ուսանել ի նոյն Մկրտչէն Սիմոնեա

եց ու երգել կամեցաւ. մի քանի վայր ի վեր, ղալբ, {ղուլբ} խօսեց, այդտեղ մի քանի խոշորամիտ մարդերից ծիծաղ ծ

առնուլ, ես եւս, դուն իս իմ պարունս, արզ ունիմ {ղուլլուղիդ} աղա ջան, պահել իմ տանս եւ սպասում եմ հրամանիդ:

շնորհացն, որ ելանէին 'ի բերանոյ նորա ", Աւետ. {Ղուկ}. գլ. Դ. համար 22։ § 6. Պ. Էմինը, որ, "

այք անպիտանք եմք, զոր պարտեա՛քն առնել արարաք " ( {Ղուկ}. գլ. ԺԷ, համ. 10)։ § 11. " Զի այնպիսիքն

էեղզեբուղաւ իշխանաւն դիւաց հանէ դա զդեւս " (Աւ. {Ղուկ}., գլ. ԺԱ., համ. 15)։ § 33. " Ընդէ՞ր ը

ընդ մաքսաւորս եւ ընդ մեղաւորս ուտէք եւ ըմպէք " ( {Ղուկ}., գլ. Ե., համ. 10)։ " Ընդէ՞ր սա զմեղաւորս

աց եւ մեղաւորաց " (Մատթ., գլ. ԺԱ, համ. 19. {Ղուկ}., գլ. Է, հ. 34)։ " Ընդէ՞ր աշակերտքն Յովհան

նպէս եւ փարիսեցւոցն, եւ քոյքդ ուտեն եւ ըմպեն " ( {Ղուկ}., գլ. Ե, համ. 33)։ § 35. " Ո՞չ բարւոք

այն Հրէաստան, սկսեալ 'ի Գալիլեէ մինչեւ ցայսր " ( {Ղուկ}., գլ. ԻԳ., համ. 5)։ " Գտաք զսա զի թիւրէր

18 եւ 24։ Տե՛ս եւ Մարկ., գլ. ԺԵ., հ. 10, {Ղուկ}. ԻԳ., համ. 4, 14, 15, եւ 22)։ " Առէ՛ք զն

բայց որ զՀոգին Սուրբ հայոյիցէ, մի թողցի նմա " ( {Ղուկ}., գլ. ԺԲ., համ. 10)։ Պաւղոսը Հոգւոյն Սրբո

: Ի ներկայ եղեալ անդամոց երկոքին անդամք, որ գոն {Ղուկաս} եւ Մակար արքեպիսկոպոսունք, զգալի կերպիւ պաշտպանէ

կացութեան համաձայն էին գոգցես բոլոր անդամք, բացի {Ղուկաս} արքեպիսկոպոսէ, որ յայտնի յայտնի դժկամակէր ընդ վե

մամուլին, ունի միայն մի խմբագիր ի դեմս կաշառված {Ղուկաս} Բալտազարյանի, հիրավի հենց նա է քեզ այցելողը: Խն

ել, որով ազատեսցի վահան հաւատոյ եւ այլն։ Եւ Հ. {Ղուկաս} Ինճիճեան միաբանութեամբ Տիւզեանց գրգռեաց զՊատրիարգ

բոլոր միաբանութիւնն։ Եւ 'ի ժողովի միում ասաց Հ. {Ղուկաս} Ինճիճեան, " ես ունիմ 'ի գլուխ տանել զմիաբանութիւ

ործ գլխաւորքն 'ի բանս եւ 'ի խորհուրդս էին նախ Հ. {Ղուկաս} Ինճիճեան որ էր յայնժամ մեծաւոր եւ խոստովանահայր տ

տաթիա գրեաց յորդորանս 'ի Հռովմայ։ Սոյնպէս եւ Հ. {Ղուկաս} Ինճիճեան 'ի բնակիլն յՕրթա-գիւղ եւ 'ի լսելն եւ'ի տ

ւթեամբ։ Մատթէոս Ծարեցու, Ոսկան վարդապետի եւ {Ղուկաս} Վանանդեցու խեղճ ողորմելի վհատական դրութիւնը Հօլլա

Սանկտպետերբուրգ: Իգնատիոս վարդապետ՝ մեկնիչ {Ղուկասու} աւետարանի, իսկ Սարգիս վարդապետ առ քաղցրութեան բա

եփած կերակուր ա, մարդ, շուն, կատու, ղուրդ ու {ղուշ}, ինչքան աշխարքումս ժժմունք կան քոմմայ էլ ուտում

արել, որ ներկայումս Տաճկաստանի հաշուով ասել է 54 {ղուռուշ}. մի՛թէ սակաւ են այն մարդիկը, որ ոյժ ունէին ամեն

ոստիկանս, գրեցին 'ի Հռովմ եւ զգիրն քարալաշիւ 600 {ղուռուշ} ծախելով առաքեցին 'ի Պուքրէշ առ Ելքենճի խանն, զի

արդու հետ: Մի ուրիշի ամուսնութիւն հինգ հարիւր {ղուռուշի} համար լուծել եւ վերստին այլ մարդու հետ ամուսնացնե

եաղի ա. եփած կերակուր ա, մարդ, շուն, կատու, {ղուրդ} ու ղուշ, ինչքան աշխարքումս ժժմունք կան քոմմայ էլ

ի պարզ, իւրեան իսկ առատ հաշուով 4, 106, 152, 500 {ղուրուշ}: Տարակոյս չկայ, Թիւրքիոյ ոսկին հարիւր ղուրուշ հ

0 ղուրուշ: Տարակոյս չկայ, Թիւրքիոյ ոսկին հարիւր {ղուրուշ} հաշուելով: Մինչեւ 1861, արտաքին եւ ներքին (Պօլ

այ, ուր շատ անգամ կը հարկադրուիս այսօրուայ հազար {ղուրուշ} պարտքիդ փոխանակ, վաղը երկու հազար կամ աւելի վճար

անքով: Դիցուք, գեղում ստանում էր նա օրական հինգ {ղուրուշ}, իսկ քաղաքում ստանում է ութն կամ տասն, բայց ինչ

ութն կամ տասն, բայց ինչ օգուտ այն երեք կամ հինգ {ղուրուշ} յաւելուածից, մինչ չէ մնում նորա ձեռքում: Քաղաքի

ամանակ, օսմանեան լիբրէն կը բարձրանայ մինչեւ 1000 {ղուրուշ}: Մեր բարձրացուցած խնդիրը մի վերացական եւ ան

տութիւնը, որով պիտի շահի նա այն մի քանի յաւելեալ {ղուրուշները}, անտուն, վարատական եւ անմաքուր կեանքը, որ պիտի

ն մէջ լինէին, քան թէ ինքը, ծիծաղում են Թիւրքիոյ {ղուրուշների} երեսն ի վեր եւ երկու երեք անգամ կարող են բարձրացն

յան հասակի հիշատակարանք կարող են համարվել: Ո՛ {ղջ} եղիք: Ձեր բարեկամ Մ. Նալբանդյանց 12 մ

րա արդի վիճակը, այժմ նա միանգամայն մենակ է, առո՞ {ղջ} է գեթ: Հենց որ նամակս ստանաս, գնա նրա մոտ եւ,

Գ. Սուլթան-Շահին նա - ինձ ուղարկեց Բոկը՝ " Առո՛ {ղջ} եղեք"։ Բոկը շատ խնդիրներում իրավացի է: Բայց նո

պատկանած իրաւունքը ձեռք բերելու քամակից: - Ո՛ {ղջ} լինիս, - պատասխանեցի ես, - եթէ կարելի է, խնդրո

էջ գալու է մեր կողմերը եւ գնալու Էջմիածին: Ո՛ {ղջ} եղիր ամենայն յաջողութեամբ, ամենակալ Տէրը թող առա

այժմ ուրիշ ոչի՛նչ գրելիք, սպասում եմ նամակիդ: Ո՛ {ղջ} եղիր: Քո Ս. Շահբէգ"։ Այո՛, ես պ

եծ Անգլիացին, Բարոյական Հերքուլէս, Ո՜ {ղջ} մարդկութեան խտտած հոգին Իջնում է մեծ ասպարէ

աթսուն հազարի դիմաց. Երբ մեր վատութեամբ՝ ո՜ {ղջ} կորուսել ենք. Հիմի է՞լ խօսենք։

ալով, ասաց պատգամաբերին. " Քրիստոսի շնորհելով ո՛ {ղջ} եղիր, եւ այրն ոչինչ թեթեւ եթէ ես, չեմ համարձակւ

սին: - Ժապաւինա՞ծ են այդ մատեանքը, կամ ամբո՞ {ղջ} են բոլոր թերթերը, գուցէ մտած լինի մի խարդախութիւ

էն հանգուցելոյ, եւ ջանասիրութեամբ աղայ Խաչատուրի {Ղռմաճեանց} (որ գրել է Ղռմզանց), յորում ուսանին բազմաթիւ ա

նասիրութեամբ աղայ Խաչատուրի Ղռմաճեանց (որ գրել է {Ղռմզանց} ), յորում ուսանին բազմաթիւ աշակերտք զՀայերէն եւ

։ Եթէ տեսան ժողովրդից մի մարդ, որ գովում էր, ծա՛ {ղր} անելով՝ ամաչեցնում են նորան։ " Միանգամ թէ խօսեց

ն ես ոչ մի կերպ հավատալ չեմ կարող, բայց ո՞վ գիտե {ղրանց} ինտիմ գործերը. թերեւս Անանիան պատասխանե այս հարց

ստուգութենէ ստորագրութեանցն) հիւպատոսն Անգլիոյ ի {Ղրիմ}: Խորհուրդ թղթոյն հայի առ ի ձեռս բերել զհրիտակ

իք առնէինք. պատճառ, ես յիսնակից յետոյ գնալու եմ {Ղրիմ} եւ կը մնամ այնտեղ մինչեւ զատիկ. զատկից յետոյ մին

ն մարդը, որ քիչ շատ վաճառական անունը վերան էր եւ {Ղրիմ} գնալ-գալ ունէր: Այս հիման վերայ Մանուշակը եզրակա

ոքր ինչ անհանգստացած: - Ասում է, թէ Յիսնակին {Ղրիմ} պիտի երթայ եւ մինչեւ զատիկ այնտեղ պիտի մնայ, իսկ

ից. նա անհանգիստ էր այս բանի մասին, մանաւանդ որ {Ղրիմ} գնալու օրերը մօտենում էին: Վերջապէս նա մտածում է

ատ օգտակար կարող էր լինել նորան իւր առուտուրի մէջ {Ղրիմ} գնալու միջոցին: Նորա ցաւը հարսանիքի ուշանալը չէր

խօսութիւնը, որ Մկրտիչը ճանապարհորդեց շուտով ղեպի {Ղրիմ}, այնքան արծաթով, որքան ունէր, առանց դուրսից մի

րկոսեան արքիմանդրիտի անունով, որ առաջնորդում էր {Ղրիմեցի} Հայերին, երբ սոքա գաղթեցին Ղրիմից դէպի Դօն գետի

էին Տաճկաստանի մէջ: Նախիջեւանի լեզուն, որպէս եւ {Ղրիմեցոց} լեզուն, ունի իւր մէջ շատ եւ շատ Թուրքի եւ Թաթարի

ԹԻՒՆՔ Տասն եւ ութերորդ դարու վերջումը, մինչ {Ղրիմը} ընկնելով Ռուսսիական թագաւորութեան գիրկը, մեր սիր

լիցիայի, Տրանսիլվանիայի եւ Եվրոպական Թուրքիայի, {Ղրիմի} եւ Լեհաստանի հայ կաթոլիկների մասին: Տարօրինա

րոս Մարկոսեանին եւ բոլոր Հայադաւան հասարակութեանը {Ղրիմի} Քրիստոնեաների որեւիցէ կոչմամբ, ամենեցուն միասին

անունը կրում է իւր ճակատի վերայ, շնորհակալութիւն {Ղրիմի} թաթարներին: Իսկ միւս եւ աւելի մեծ մասը, որ մնաց

ց յետոյ, երբ մեր ցեղապետը ապրել է աշխարհի երեսին {Ղրիմի} Թաթարի իշխանի իշխանութեան ժամանակին. շատ տարիներ

որ այս սպանութենից յետոյ անհնարին պիտի լինի մնալ {Ղրիմի} մէջ առանց իւրեանց անձը վտանգի տակ ձգելու, իսկոյն

ռաջնորդում էր Ղրիմեցի Հայերին, երբ սոքա գաղթեցին {Ղրիմից} դէպի Դօն գետի ափը՝ Ազովից ո՛չ շատ հեռի, եւ նոքա

ափոխութեան միջոցին դէպի Ազովեան գաւառը, փոխադրել {Ղրիմից} ՄԵՐ ծախքով այն ձեր բոլոր գոյքը, որ միայն փոխադրե

երագոյն ողորմութեամբ յանձնում ենք ՄԵՔ այս բոլոր՝ {Ղրիմից} նորա հետ դուրս եկած Հայերի հոգեւոր հօտը, եւ թոյլ

եր, փոխանակ եդ։ Այսօր այս բոլորը անհետացել են, եւ {Ղրիմից} բերած թաթար բառերի պաշարի վրայ ոչ միայն "օր ըստ օ

իմ էր մնացած թաթարի տարազին, որ 1779-ին բերել էն {Ղրիմից}: Գլուխը կապած մի բարակ բամբակեայ ծաղկանկար թա

ղաքիս կատարի, քանզի արք ոմանք անաստուածք բերին ի {Ղրիմու} զայր այն յիմար եւ լատինադաւան եւ եդեալ զնա դաստի

ոց տարի ավելանա, ուրեմն պակասածը միայն պիտի լինի {Ղրիմում} եւ Նախիջեւանում, բայց հույս ունիմ, որ դուք ձեր

պանքի: Նախիջեւանի ժողովուրդը, երկար ժամանակ {Ղրիմում} կենակից լինելով Թաթարների հետ, վեր է առել նոցա շ

այսպէս. Գերապատիւ Թիւթիւնճի-օղլու. Ես {Ղրիմում} եմ ահա, իմ գործը սկսել եմ ինչպէս արժանն էր, եւ

ւ. պատճառ, մեր ցեղից խելօքը չկայ, մեր ցեղապետը {Ղրիմումը} թաթարի իշխանութեան ժամանակին մեծ անուն է ստացել Գ

այստեղ մինչեւ յունիսի վերջը, իսկ յունիսի վերջին {ղրիմցի} տղայոց հետ կ՚երթամ շոգեշարժ նաւով Կոստանդնուպոլիս

եց չի տուի, ջան, գիւլում, ջան, ջան, Ասի եարի {ղրկած} ա, ջան, ծաղիկ, ջան, ջան: Ա՛յ տղայ հիլ

ըլնիմ ես, տեսնեմ երեսս կը բռնի՞, որ ասեմ Սօսն ա {ղրկել}, համա թէ որ խռովի, չի առնի, յետոյ արի, էշը ցե

, - կտուցը լիքը արին, Մի աղլուխ վարդ եմ քաղել, - {ղրկել} իմ աղպօր եարին: Շատերը կան նոյնպէս ազ

կ զինուոր կայնեցնէ, եւ կամ ամենքը ժողովէ Վենետիկ {ղրկէ}... Բայց ինչո՞ւ մեր նպատակէն շեղելով՝ ուխտեր

ապա թէ ո՛չ, թող լռէ՛։ Արդ, դո՛ւ, Տէ՛ր, քա՛ {ղցր}, խոնարհամի՛տ, արդարասէ՛ր եւ ճշմարտասէ՛ր մի մարդ

սո՛ւտ կարծողքը։ Եւ ուտող խմող եւ պի՛ղծ մարդիկ քա՛ {ղցր} ախորժանքով ընդունում էին այդպիսի բաների լուրը՝ ի

, որ ամեն մարդերից էլ մեղաւո՛ր եմ. բայց մեղքը մե՛ {ղք} չէ ասել, ո՞ր արհամարհոտ եւ ամբարիշտ հոգին կարող

իբրեւ զպղինձ, որ հնչէ, կամ իբրեւ զծնծղայս, որ {ղօղանջեն} եւ այլն " եւ թէ. " Մի՛ յուսմունս օտարոտիս եւ պէս

տ անուշից, Հնչեն երկինք յալելուս Համակ {ղօրութեանց} երկնից: Եւ հոտոտի Տէր ի խունկ, Զոր ա